Hồi

Ứcvà

SuyNghĩ

TrầnQuangCơLờitựaChiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsachTậphồikýHồiứcvàSuynghĩcủaôngTrầnQuangCơ(1920–)lưuchuyểntrongnướctừ

đầunăm2003.TácgiảnguyênlàỦyviênTrungươngĐảng,ThứtrưởngthứnhấtBộNgoạigiao,thànhviênĐoànViệtNamDânChủCộngHòatạiHộinghịParis(68–73)vềViệtNam.TrướckhilàmviệctạiBộNgoạiGiao(1954),TrầnQuangCơlàsĩquanquânđộinhândân

giảngdạytạitrườngCaoĐẳngNgoạiGiao.Ônglàcánbộngoạigiaosuốt44năm(54–97)–1964làmbíthưthứnhấtởĐạiSứQuánViệtNamDânChủCộngHòa–1966TrầnQuangCơtrởlạiHàNội,1976phụtráchVụBắcMỹrồichuyểnsangvụÂuChâutrướckhisanglàmĐạiSứtạiTháiLanvàonăm1982.ĐượcđưavàoTrungươngđảngcộngsảnViệtNamtừ1986;ròngrã12nămkểtừ1979,ôngTrầnQuangCơthamgiacáccuộcthươnglượngnhằmgiảiquyếtchiếntranhtạiCambodia.SauchiếntranhViệtNam,ôngthamgiacuộcđàmphánbìnhthườnghoáquanhệvớibanướcHoaKỳ,LiênXô,vàTrungQuốc.Thánghai1991,ôngxinrútrakhỏidanhsáchđềcửvàoBanchấphànhTrungươngđảngcộngsảnViệtNamkhóaVIInhưngkhôngđượcchấpthuận.ThángbẩycùngnămônggặpTổngBíThưĐỗMườixinkhôngnhậnchứcbộtrưởngngoạigiaothaythếôngNguyễnCơThạch.Cuốinăm1993,ởHộinghịgiữanhiệmkỳ,ôngtựýxinrútkhỏiBanchấphànhTrungươngđảngcộngsảnViệtNam.Trongchiềuhướngđitìmnhữngđốithoạithẳngthắngiữacựuthù,McNamarađềnghị

nhữnghọcgiảvàcựulãnhđạocuộcchiếnhaibêncộngsảnViệtNamvàHoaKỳcùngngồixuốngduyệtlạinhữngquyếtđịnhtrongcuộcchiếnnhằmhiểurõđểkhảdĩrútđượcnhữngkinhnghiệmlịchsử,thựcdụngchotoàncầuqua“bàihọcViệtNam”.SáuhộinghịnhưtrênđãdiễnratạiHàNộitừtháng11,1995đếntháng2,1998;Hộinghịthứ7thựchiệntạiViệnRockefellerởBellagio,Italy.ÔngTrầnQuangCơ,NguyễnCơThạchvàmộtsốhọcgiả,tướnglãnhvàcựulãnhđạoCHXHCN

ViệtNamđãthamdựchuỗihộinghịnày,quantrọngnhấtlàhaihộinghịchínhvàotháng6,1997vàtháng2,1998.TậptàiliệunàyghilạinhiềudữkiệnquantrọngvềquanhệngoạigiaocủaViệtNamvới

cácnướcxãhộichủnghĩalớnnhỏ,vớiHoaKỳvàkhốiASEANcũngnhưnhữngtranhchấptrongnộibộđảngcộngsảnViệtNam.GhilạinhữngthôngtinnổicộmvềcácvấnđềcủaViệtNamcậnđạisauhơnbốnmươinăm

mắtthấytainghe–đượcgiữkín–mật,chưabaogiờphổbiến–cùngvớinhữngsuynghĩcủamộtcánbộcộngsảntrungkiên,tậphồikýnàysẽphầnnàogiúpcácnhàquansát,nhữngngườicầmbút,thêmtàiliệuphântíchcụcdiệnViệtNamnhữngnămsaucuộcnộichiếnvànhữngthángngàytrướcmặt.Dùởngànnămtrướchayngaythờiđươngđại,quanhệViệt–Trunglúcnàocũnglànỗi

quanngạicủangườiViệtNam,nhấtlàtrướcnhữngmấtmát,thiệthại,đedọalớnđếnchủquyềnvàtàinguyênViệtNamtrongnhữngnămgầnđâydọcđườngbiêngiớiphíaBắccũngnhưởVịnhBắcViệtvàcảvùngBiểnĐôngcủaTổQuốc;tậptàiliệunàychỉrõmộtsốhệquảcủatưduyvàcáchứngxửcủanhữngngườicótráchnhiệmandânbảoquốctrongnhữngthậpniêncậnđại.ĐấylànhữngbàihọcquýgiáchotấtcảmọingườiViệtquantâmđếnvậnmệnhdântộc.Phụđính,mụclục,tấtcảnhữngcướcchúvàchúthíchcuốitậptàiliệunhằmgiúpngườiđọc

dễhiểuhơnvàđểtracứuthêmkhicần.PhầnphụđínhgồmmộtnhậnđịnhkháccủaTrầnQuangCơ(TạpchíCộngSảnsố31,2003)vàmộtsốnhữngtríchđoạnbàiviếtliênhệđếntậphồikýtrướcnăm2005.

Ngườibiêntập

MụclụcLờitựa-------------------------------------------------------------------------1HồiứcvàSuynghĩ-----------------------------------------------------------5ViệtNamtrongthậpniên70củathếkỷ20-------------------------------7Mộtnhiệmkỳđạisứkhôngtẻnhạt.--------------------------------------19Đạihội“đổimới”.---------------------------------------------------------28

CP87và3tầngquanhệcủavấnđềCampuchia.-----------------------30Từchốngdiệtchủngđến“giảiphápđỏ”?------------------------------36Mộtbướctựcởitrói:đadạnghoáđaphươnghoáquanhệ.---------40TrungQuốcuốnmìnhđểthíchnghivớithếcực.----------------------44Hiệp1củaHộinghịquốctếPa–rivềCampuchia.--------------------49ĐặngTiểuBìnhtiếpKaysonePhomvihanđểnóivớiViệtNam.-----56Thuốcđắngnhưngkhôngdãđượctật.----------------------------------64BCTđánhgiácuộcđàmphántháng6/1990----------------------------74Mộtsựchọnlựathiếukhônngoan.---------------------------------------80CuộcgặpcấpcaoViệt–TrungtạiThànhĐô3–4/9/90-----------------83ThànhĐôlàthànhcônghaylàthấtbạicủata?------------------------88Ailàngườiđánglýraphảinhớdai?------------------------------------95MónnợThànhĐô.----------------------------------------------------------99Nhữngvấnđềvềtìnhhìnhquốctếvàchínhsáchđốingoạicòncótranhluận------------------------------------------------------------------105ĐạihộiVIIvàcáigiáphảitrảchoviệcbìnhthườnghoáquanhệvớiTrungQuốc.-------------------------------------------------------------108Hiệp2củaHộinghịquốctếvềCampuchia.--------------------------115Kếtthúcmộtchặngđườngnhưnglịchsửchưasangtrang---------119Phụlục---------------------------------------------------------------------124Nhữngtháchthứcđedọaanninhvàpháttriểncủatacóthểxuấtxứtừđâuvàdướinhữngdạngnào?---------------------------------------125Nguycơlớnnhấtvàthúcbáchnhấtđedọaanninhvàpháttriểncủa

talàtừđâu?---------------------------------------------------------------129Kiếnnghịđốisách--------------------------------------------------------134Bảngniênđại--------------------------------------------------------------141PhụĐính-------------------------------------------------------------------177

HồiứcvàSuynghĩTrong44năm(1954–1997)làmngoạigiao,trảiquanhữnggiaiđoạnkhácnhau.Bảnthân

chứngkiếnvàthamgianhiềusựkiệnngoạigiaođángghinhớcủathờikỳkhángchiếnvàcủathờikỳhậuchiếnnhưcuộcđàmphánhoàbìnhvớiMỹởPa–ri(1968–1973),đàmphánvềbìnhthườnghoáquanhệvớiTrungQuốc.Sởdĩtôichọnquãngthờigian(1975–1993)đểviếtkýứcnàyvìnóchứađựngnhiềudiễnbiếnkhúcmắctếnhịvềđốingoại.Nhấtlàtrongquanhệcủatavớibanướclớn,dễbịvôtìnhhaycốýlàm“rơirụng”đểcholịchsửđược“tròntrĩnh”,khiếnchoviệcđánhgiávàrútbàihọcbịsailệch.Vàđâycũnglàgiaiđoạnmàmốiquanhệcủatavớicácnướclớncónhữngđiềuđángphảibănkhoănsuynghĩ,khôngnhữngchohiệntạimàcóthểchocảtươnglai.Bốicảnhquốctếlúcnàyrấtphứctạp,chiếntranhlạnhđãđivàogiaiđoạncuối.Cả3nước

lớnLiênXô,Mỹ,TrungQuốcđềucónhữngchuyểnđổivềchiếnlược,từchỗđốiđầuquyếtliệtvớinhauchuyểnsanghoàhoãntayđôirồitayba.CụcdiệnchínhtrịluônbiếnđổiởChâuÁTháiBìnhDươngtácđộngtrựctiếpđếntiểukhuvựcĐôngNamÁvànướcViệtNamta.KhuvựcĐôngNamÁlúcnàycũngđangtrongquátrìnhchuyểnđổitừđốiđầusangquanhệđốithoạigiữahainhómnướcĐôngDươngvàASEAN.HoàncảnhnàyđúngrađòihỏiViệtNamphảimạnhdạnsớmđổimớitưduyvềđốingoạiđểcóđượcmộtđườnglốiphùhợpvớithựctiễnkháchquannhằmthoátrakhỏithếcôlập,hoànhậpđượcvớiđàpháttriểnchungcủakhuvựcvàthếgiới.Nhưngkhông!Tưduychínhtrịxơcứngđãgiamgiữnướctatrongcảnhkhókhănmộtthờigiandài.Chínhvìthếngoạigiaoquãngthờigiannàyđãđểlạitrongtôinhiềubănkhoănsuynghĩvềcáiđúngcáisai,cáinênlàmvàcáikhôngnênlàm.Tôinghĩrằngnếunghiêncứumộtcáchtrungthựcvàcótráchnhiệmnhữngsựkiệncủagiaiđoạnlịchsửnàythìtừđâycóthểrútranhữngbàihọcbổíchvàđíchđángchongoạigiaotahiệntạivàtươnglaivớimụcđíchtôicholàđảmbảođượclợiíchcủadântộctrongmọitrườnghợp.Vìvậytàiliệunàytôiviếtlàm2phần:HồiứcvàSuynghĩ.PhầnHồiứccốgắngghilạimột

cáchkháchquanvàtrungthựcdiễnbiếncủacácsựkiệntrongthờigian1975–1993trêncơsởnhữngtưliệuvànhậtkýcôngtáccònlưugiữđược.CònphầnSuynghĩdànhchonhữngýnghĩcủariêngtôi,nhữngđiềutrăntrởcủatôikhinghiềnngẫmlạicácsựviệcđãtrảiqua.Nhữngýnghĩhoàntoàntheochủquan,cóthểsaicóthểđúng.

23.1.2001Bảnthảonàyđãđượcbổsungvàhoànchỉnhngày22.05.2003TrầnQuangCơViệtNamtrongthậpniên70củathếkỷ20

NướcViệtNamtatrongnhữngnăm70củathếkỷ20đãtrảiquanhữngsựkiệntolớn:HiệpđịnhPa–ri11973vềViệtNamkếtthúccuộcđàmphán“ma–ra–tông2”1968–1973giữaVNvàMỹ,toànthắngcủachiếndịchHồChíMinhnăm1975đãđưaViệtNamtớiđỉnhcaocủagiảiphóngdântộcvàuytíncủaquốctế.ThắnglợicủaViệtNamtrongkhángchiếnchốngMỹkhôngchỉlàmộttácnhânđưađếnnhữngthayđổirấtquantrọngtrongchiếnlượccủacácnướclớnmàcònlàmchuyểnđổicụcdiệnchínhtrịkhuvựcĐôngNamÁ.NểsợsứcmạnhquânsựvàýchíkiêncườngcủaViệtNam,mặtkháclongạimốiđedọatừnướcTrungHoakhổnglồtănglênmộtkhiMỹrútkhỏiĐôngNamÁ,đồngthờilạicóyêucầupháttriểnkinhtế,cácnướcASEAN3sốtsắngbìnhthườnghoávàcảithiệnquanhệvớiViệtNam;tổchứcliênminhquânsựSEATO4tanrã;xuhướnghoàbình,ổnđịnhởĐôngNamÁpháttriển.Saukhibị“gáonướclạnh”ởViệtNam,MỹlotháochạykhỏiĐôngNamÁ,songlạisợtạoramột“khoảngtrống”cólợichocácđốithủcủamình.MộtmặtsợLiênXôthừathếmởrộngảnhhưởngởĐôngNamÁvàthếgiới,mặtkhácloTrungQuốcpháthuyvaitrònướclớnChâuÁđểlấpchỗ“hổng”đónênMỹvừatìmcáchkhaithácmâuthuẫnXô–TrungvừamuốncómộtnướcViệtNamđộclậpcảvớiTrungQuốclẫnLiênXôđểduytrìthếcânbằngchiếnlượcgiữa3nướclớntrongkhuvựcChâuÁ–TháiBìnhDương.Trongtập“TàiliệuLầuNămGóc”(PentagonePapers5)củaMỹcóviết:“Báocáocủađạisứ

MỹtạiAnhgửiBộNgoạigiaoMỹngày1.3.1967ghilạimộtcuộcđốithoạingắngiữangoạitrưởngAnhBrown6vàngoạitrưởngBaLanRapacki7tạiLuânđônngày22.2.1967.KhiBrown

hỏinhậnđịnhcủaRapackivềmứcđộthếlựccủaKossyguine8(thủtướngLiênXôlúcđó)đốivớiHàNội.Rapackitrảlời:“KhôngkémcủaôngđốivớiHàNội”.VàkhiBrownhỏi:“GiữaTrungQuốcvàLiênXônướcnàocónhiềuảnhhưởnghơnđốivớiHàNội?”.Rapackitrảlời:“BắcViệtNam”.ĐườnglốiđộclậptựchủcủaViệtNamthểhiệnrõnéttrongsuốtthờigianđàmphánvớiMỹởPa–ri.

1Paris2Marathon3TheAssociationofSoutheastAsianNations,HiệphộicácquốcgiaĐôngNamÁ4SoutheastAsiaTreatyOrganization5ThePentagonPapers(1971),theNewYorkTimesed.SaucuộcđàmphánvớiMỹởPa–rinăm1973tôiđượcđềbạtlàmvụtrưởngVụBắcMỹnên

cóđầyđủđiềukiệntrựctiếptheodõivàxửlýmốiquanhệcủanướctavớiMỹsauchiếntranh.VàoquãnghơnmộtthángsaukhigiảiphóngmiềnNam,tacónhờLiênXôchuyểnchoMỹ

mộtthôngđiệpmiệng“LãnhđạoVNDCCHtánthànhcóquanhệtốttrêncơsởtôntrọnglẫnnhau.Trêntinhthầnđó,phíaVNđãtựkiềmchếtrongkhigiảiphóng,tạocơhộichongườiMỹkhôngbịcảntrởtrongviệctiếnhànhditảnnhânviêncủahọ.PhíaVNđãcốgắnglàmmọisựcầnthiếtđểkhônglàmxấuđiquanhệvớiMỹtrongtươnglai.KhôngcósựthùđịchđốivớiMỹởViệtNamvàVNcũngkhôngmuốnthấynhưvậyởphíaMỹ”.Ngày12.6.75,MỹgửiđếnSứquántaởPa–ribứcthôngđiệpđáplại:“Vềnguyêntắc,Mỹ

khôngthùhằngìViệtNamDânChủCộngHoà.Đềnghịtrêncơsởđótiếnhànhbấtcứquanhệnàogiữahaibên(proccedonthisbasisinanyrelationsbetweenthetwosides).MỹsẵnsàngnghebấtcứgợiýnàomàphíaVNDCCHcóthểmuốnđưara”.ThôngđiệpnàydoSứquánMỹởPa–rigửitớiSứquánta,nộidungkhôngnóirõlàcủaBộNgoạigiaoMỹhaycủacấpnào.

6GeorgeAlfredGeorge–Brown,BaronGeorge–Brown(11.8.1966–16.3.1968)–Từchứcvìnghiệnrượu7AdamRapacki,NgoạitrưởngPoland1956–1968(+1970)8Kosygin,AlexeiNikolayevich,1904–80,ThủtướngUSSR(1964–80)dướithờiLeonidBrezhnevNgày11.7.75,tagửithôngđiệpchoMỹ,chủyếunhắclạiđoạnnóivềMỹtrongBáocáocủa

NgoạitrưởngNguyễnDuyTrinh9đọctrướcQuốchộingày4.6.75:“ViệcChínhphủHoaKỳtôntrọngcácquyềndântộccơbảncủanhândânViệtNam,từbỏhoàntoànsựcanthiệpvàocôngviệcnộibộmiềnNamViệtNam,làmnghĩavụđónggópvàoviệchàngắnvếtthươngchiếntranhvàcôngcuộcxâydựnglạisauchiếntranhởcảhaimiềnViệtNam,sẽtạođiềukiệnthiếtlậpquanhệbìnhthườnggiữaVNDCCHvàHoaKỳtheotinhthầnĐiều22iHiệpđịnhPa–rivềViệtNam.”CuộctiếpxúcđầutiênsauchiếntranhgiữatavàMỹdiễnratạiPa–ringày10.7ởcấpbíthư

thứnhấtđạisứquán(ĐỗThanh–Pratt)chủyếubànvềvấnđềMIA10,cụthểphíaMỹxinđượctraotrảmộtsốhàicốtphicôngMỹbịbắnrơiởmiềnBắc.Đếncuộcgặptiếptheongày5.9.75,cũngvẫnphíaĐỗThanhvàPratt,tađồngýsẽgiaochoMỹ3bộhàicốt“giặclái”.Songmãitớitháng12tamớichophépmộtđoàn4hạnghịsĩMỹdoChủtịchỦybanPOW/MIA11G.V.MontgomerydẫnđầuvàoHàNộinhận.ĐoànnàyđãđượcThủtướngPhạmVănĐồngtiếp.Sangnăm1976,MỹlạithôngquaLiênXôthămdòviệctiếpxúcvớita,songkhẳngđịnhsẽ

khôngthựchiệnđiều21iicủaHiệpđịnhPa–ri.Cônghàmngày26.3.76củaHenryKissinger–lúcnàylàngoạitrưởng–gửingoạitrưởngNguyễnDuyTrinhcảmơntađãđóntiếpđoànMontgomeryvàsẵnsàngmởcuộcthảoluậnvềviệcthiếtlậpmốiquanhệmớigiữahainước.“Ibelievethattheinterestsofpeaceandsecuritywillbenefitfromplacingthepastbehindusanddevelopingthebasisforanewrelationshipbetweenourtwocountries”.Ngày30.4bộtrưởngngoạigiaotagửicônghàmtrảlời,nêulạinhữngvấnđềtồntạigiữa2nước(vấnđềbồithườngchiếntranhvàvấnđềngườiMỹmấttíchtrongchiếntranh),trêncơsởgiảiquyết2vấnđềđósẽbìnhthườnghoáquanhệvớiMỹtheoquyđịnhcủaĐiều22HiệpđịnhPa–ri.TasẵnsàngxemxétđềnghịcụthểcủaMỹvềviệcmởthươnglượnggiữahaibên.Tasẽcótrảlờikhôngđểquálâu,songsẽkhôngtrướckhiQuốchộiMỹbànvềviệcbỏcấmvậnđốivớiViệtNam.GầnnhưđồngthờivớiviệcG.Ford12báckiếnnghịcủaQuốchộiMỹyêucầutạmngừngtrong6thánglệnhcấmvậnbuônbánvớiViệtNam.BộngoạigiaoMỹgửithôngđiệpkhẳngđịnhsẵn

sàngsớmcóthảoluậnvớiVN,songnhậnxétquanđiểmtađặtthươnglượngtrêncơsở“selectiveapplicationofpastagreements”làkhôngđemlạikếtquảxâydựng;vấnđề“fullaccounting”vềMIAsẽlàmộttrongnhữngvấnđềhàngđầucủaMỹ,chỉkhinàovấnđềnàyđượcgiảiquyết“mộtcáchcơbản”(substantially)mớicóthểcótiếnbộthậtsựtớibìnhthườnghóaquanhệgiữahainướcchúngta.ĐềnghịVNxemlạimộtcuộchọpbànvềcácvấnđềtồntạilàcóbổíchhaykhông?

91910–1985,ĐạidiệnVNDCCHkýHiệpĐịnhParis197310Missing–In–Action11Prisoner–Of–War/Missing–In–ActionTìnhhìnhnhùngnhằngnhưvậykéodàichotớikhiJimmyCarter13trúngcửtổngthống

thayGeraldFordnăm1977.ChínhquyềnmớicủađảngDânchủcóquanđiểmchiếnlượckhácvàtháiđộđốivớiViệtNammềmmỏnghơn.NguyênnhânquantrọngkhiếnchínhquyềnCarterquantâmngaytừđầuđếnviệcthiếtlậpmốiquanhệmớivớiViệtNamlàlợiíchchiếnlượccủaMỹởkhuvựcchâuÁTháiBìnhDương.ĐạisứMỹtạiLiênHiệpQuốc,AndrewYoung,đãnóirõđiềuđó:“ChúngtôicoiViệtNamnhưmộtNamTưởChâuÁ.KhôngphảilàbộphậncủaTrungQuốchaycủaLiênXô,màlàmộtnướcđộclập.MộtnướcViệtNammạnhvàđộclậplàphùhợpvớilợiíchquốcgiacủaMỹ”(tháng1/1977).

12GeraldRudolphFord,(14.7.1913–),tênLeslieLynchKing,Jr.khimớichàođời,đổitênvàlấyhọcủachakế.TổngThốngthứ38củaHoaKỳ(1974–1977)13JamesEarlCarter,Jr.(1.10.1924–)TổngThốngthứ39củaHoaKỳ(1977–1981)

Ngày6/1/1977,thôngquaLiênXô,Mỹlạiđưaramộtkếhoạch3bướcvềbìnhthườnghóaquanhệvớiViệtNam:

1)ViệtNamchobiếttinvềnhững“ngườiMỹmấttíchtrongchiếntranh”(MIA).2)MỹchấpnhậnViệtNamvàoLiênHiệpQuốcvàsẵnsànglậpquanhệngoạigiaođầyđủ,cũngnhưbắtđầubuônbánvớiViệtNam.3)MỹcóthểđónggópkhôiphụclạiViệtNambằngcáchpháttriểnbuônbán,cungcấpthiếtbịvàcáchìnhthứchợptáckinhtếkhác.Ngày3/3/1977chínhquyềnCarterquyếtđịnhnớilỏngmộtphầncấmvậnđốivớita,cho

phéptàuthuỷvàmáybaynướckhácchởhàngsangViệtNamđượcghécáccảngvàsânbaycủaMỹđểlấynhiênliệu(nhưngvẫncấmngườiMỹbuônbánvớiViệtNam,cấmtàuMỹđếnViệtNam,cấmtàuvàmáybayViệtNamđếncảngvàsânbayMỹ).Ngày9/3/1977MỹchophépcôngdânMỹđượcđithămViệtNam,Cuba,BắcTriềuTiên,CPC14kểtừngày18/3/1977.Đếngiữatháng3,tanhậntiếpđónLeonardWoodcock15,đặcpháiviêncủatổngthốngMỹ

Carter,sangViệtNam.Ngày17/3/1977,ThủtướngPhạmVănĐồngđãtiếpL.Woodcockvà4thànhviên–trongđócóThượngnghịsĩMansfieldtạiChủtịchphủởHàNội.Ngàyhômđó,đoànMỹcũngđãđếnchàoNgoạitrưởngNguyễnDuyTrinh.Sauchuyếnđithămmởđườngnày,haibênđãthỏathuậnmởcuộcđàmphánvềbình

thườnghoáquanhệgiữaViệtNamvàMỹtạiPa–ri.ĐoàntalúcđódoThứtrưởngngoạigiaoPhanHiềndẫnđầu,thànhviêncótôi,vụtrưởngVụBắcMỹ,anhVũHoàng,vụtrưởngVụLãnhsựvàmấycánbộVụBắcMỹ:a.BùiXuânNinh,Cương,LêMai.AnhLêMaikhiđólàcánbộVụBắcMỹ,làmphiêndịchchotrưởngđoàn.SứquántaởPhápcóanhĐỗThanh,bíthưthứnhấtvàanhNguyễnThiệnCăn,tuỳviênbáochí,thamgiađoàn.PhíaMỹdoR.Holbrookelàmtrưởngđoàn.Cuộcđàmphándiễnrakhálâu,phảiqua3vòngđàmphántrongtháng5,tháng6vàtháng12năm1977.ĐịađiểmluânphiênởđạisứquántavàđạisứquánMỹtạiPháp.Trongđàmphánvòng1(ngày3–4/5/1977),lậptrườngcủaMỹlàhaibênthiếtlậpquanhệngoạigiaođầyđủngayvàvôđiềukiện,cònnhữngvấnđềkhácgiữahaibênđểlạigiảiquyếtsau;MỹsẽkhôngcảnViệtNamvàoLiênHiệpQuốc.Cònvềđiều21(củaHiệpđịnhPa–rivềVN),Mỹcókhókhănvềphápluậtnênkhôngthựchiệnđược,hứasẽthựchiệnkhiđãcóquanhệ,bỏcấmvậnbuônbánvàxétviệntrợnhânđạo.Theochỉthịđãnhậntrướckhiđi,takiênquyếtđòiphảigiảiquyết“cảgói”3vấnđề:tavàMỹbìnhthườnghoáquanhệ(baogồmcảviệcbỏcấmvậnvàlậpquanhệngoạigiaođầyđủ),tagiúpMỹgiảiquyếtvấnđềMIAvàMỹviệntrợ3,2tỷđô–lachoViệtNamnhưđãhứahẹntrướcđây.TrởngạilớnnhấtchoviệcbìnhthườnghoáquanhệlàviệctađòiMỹviệntrợ3,2tỷđô–lachotavìQuốchộiMỹkhiđódứtkhoátkhông

chấpnhậnviệntrợlàmđiềukiệnchoviệcbìnhthườnghóaquanhệvớiViệtNam.Ngày2–3/6,đàmphánvòng2,Mỹnêulạicácđềnghịhồitháng5.Ngày19/7/1977,tạiHộiĐồngBảoAnLHQ,MỹrútbỏviệcphủquyếtViệtNamvàoLiênHiệpQuốc.Sauvòng2,anhPhanHiềnđãphảibayvềHàNộibáocáovàxinchỉthị,thựcchấtlàđềnghịtrênnêncótháiđộthựctếvàđốisáchmềmdẻohơn,nhưngnghenóicả4vịlãnhđạochủchốt16củatalúcđóđềunhấttrílậptrườngtrên.Trướcđòihỏikiênquyếtcủata,tạivòng3(19–20/12/1978),MỹđềnghịnếuchưathoảthuậnđượcvềviệcthiếtlậpquanhệngoạigiaođầyđủthìcóthểlậpPhòngQuyềnlợi(Interestsection)ởthủđôhainước,nhưngnhưvậythìchưabỏcấmvậnđược.SaukhicóPhòngQuyềnlợithìsẽtuỳtìnhhìnhmàxétbỏcấmvận,songtavẫngiữlậptrườngcứngnhắcđòigiảiquyết“cảgói”3vấnđề.

14Kampuchea(Cambodia)15(15.2.1911–18.1.2001)ChủtịchCôngĐoànUAW(1970–77),ĐạisứđầutiêncủaHoaKỳtạiBeijing16LãnhđạobộchínhtrịĐCSVN(1977):LêDuẩn,TrườngChinh,PhạmVănĐồng,LêĐứcThọRõràngnăm1977chínhquyềnCarterthựcsựmuốnbìnhthườnghóaquanhệvớiViệt

Namvànăm1977đãcókhảnăngthựctếđểtabìnhthườnghóaquanhệvớiMỹnhưngtađãbỏqua.Trongkhiđó,theosựxúidụccủaBắcKinh,chínhquyềnPolpotbắtđầuchiếntranhbiêngiớitừngày20tháng4vàđơnphươngcắtđứtquanhệngoạigiaovớitangày31.12.1977.Từđầunăm1978,quanhệgiữa3nướclớnMỹ–Xô–Trungbắtđầuchuyểntừhìnhtháiđối

đầutừngđôimộtsanghìnhtháiMỹ–TrungcâukếtchốngLiênXô.LiênXônhânthếyếucủaMỹsauthảmbạiởViệtNamrasứctăngcườngảnhhưởngởÁ–PhivàMỹlatinhbằnghọcthuyết“chủquyềnhạnchế”củaBrejnev17.TạiChâuÁ,LiênXôđưaquânvàoAfghanistan(1979),đồngthờithựchiệnchínhsáchbaovâyTrungQuốc.Cũngtừnăm1978,MỹđẩynhanhquátrìnhbìnhthườnghóaquanhệvớiTrungQuốc(từtháng2/1978),khiKissingerđithămBắcKinh,TQ18vàMỹđãkýthoảthuậnlậpCơquanliênlạcởthủđô2nướcvớiquychếnhưmộtsứquán.Nướccờ“chơilábàiTrungQuốcđểngănchặnLiênXô”củacốvấnanninhquốcgiaZ.Brzezinski19đãdầndầnlấnlướtchủtrươngcủangoạitrưởngCyrusVancevàR.Holbrookelà“thúcđẩysongsongviệccảithiệnquanhệvớiViệtNamvàTrungQuốc”.Ngày23/8/78,tronglúcMỹđàmphánvềbìnhthườnghoáquanhệvớitaởPa–ri,ngoạitrưởngMỹC.VanceđãđithămBắcKinh.ChođếnkhiĐặngTiểuBình20tuyênbố“TrungQuốclàNATOphươngĐông”và“ViệtNamlàCubaphươngĐông”(19/5/1978)vàBrzezinskiđithămTrungQuốc(20/5/1978)thìchínhquyềnCarterđãchọnconđườngbìnhthườnghóaquanhệvớiTrungQuốcvàgácsangbênviệcbìnhthườnghoáquanhệvớiViệtNam.

17LeonidIlyichBrezhnev(1906–1982)18TrungQuốc19ZbigniewBrzezinski(28.3.1928–)Warsaw,Poland,trởthànhcôngdânCanada,rồicôngdânHoaKỳ(1958);cốvấnchocácchínhphủcủađảngDânChủtừnhữngnăm60;CốVấnAnNinhQuốcGiacủaTTCarterNgày21tháng8năm1978QuốchộiMỹcòncửmộtđoàn7hạnghịsĩthuộccảhaiđảng

DânchủvàCộnghoà,dohạnghịsĩDânchủG.V.Montgomery,chủtịchỦybanPOW/MIA,dẫnđầusangViệtNamchủyếuđểtraođổivớithứtrưởngPhanHiềnvềvấnđềtìmkiếm“ngườiMỹmấttíchtrongchiếntranh”(MIA).TađãtraotrảchoMỹmộtsốbộhàicốtđểtỏthiệnchíhợptáctrongvấnđềMIA.Vàtheoyêucầucủahọ,tôiđãdẫnđoànMontgomeryđimiềnNam,thămthánhthấtCaoĐàivàmộttrạingườiCampuchiatịnạnchiếntranhởbiêngiớiTâyNinh.ĐâylàlầnđầutiêntachophépmộtđoànMỹchínhthứcthămthànhphốHồChíMinhkểtừkhigiảiphóngmiềnNam.Sauđóchừngmộttháng,tôisangNữu–ước21đểtiếptụccuộcđàmphánvềbìnhthườnghoá

quanhệvớiMỹ.Cuộcđàmphánvòng4vềbìnhthườnghoáquanhệViệtNam–Mỹkhôngkéodàinhiềunăm1977ởPa–ri.LầnnàytrưởngđoànđàmpháncủatalàthứtrưởngngoạigiaoNguyễnCơThạch22.CònphíaMỹvẫnlàR.Holbrooke.Đếnlúcnàykhitaquyếtđịnhrútbỏđòihỏi“Mỹphảibồithườngchiếntranh–việntrợ3,2tỷđô–la–mớibìnhthườnghoáquanhệ”vànhậncôngthức“bìnhthườnghoáquanhệkhôngđiềukiện”củaMỹthìđãmuộn.SởdĩMỹtiếptụcđàmphánvấnđềbìnhthườnghoávớitalúcđólàchỉnhằmlàmViệtNamchậpchữngtrongquanhệvớiLiênXôvàtrongvấnđềCampuchia,trongkhiđóMỹđãchuyểnhướngsangphíaTrungQuốc.R.Holbrookenóivớita:Mỹcoitrọng

ChâuÁ;Mỹcầnbìnhthườnghóaquanhệgiữahainước.NhưngMỹlongạiLiênXôđặtcăncứởCamRanh.

20DengXiaoping(1905–1997),chađẻcủa“KinhtếthịtrườngđịnhhướngXHCN”tạiTrungQuốcvàocuốithậpniên7021NewYork22TênthậtlàPhạmVănChương(1920–1998),thưkýriêngcủaVõNguyênGiáp(1945–49);TổngGiámĐốcởBộngoạigiao(1954);TổngLãnhSựtạiIndia(1959)vàoTrungươngđảngtừ1976,Thứtrưởngthứnhất(1979),BộtrưởngNgoạiGiaotừ1986đếnkhi“vềhưu”năm1991.TrongkhichờđợiphíaMỹtrảlờidứtkhoátvềvấnđềbìnhthườnghoáquanhệ,khoảnghạ

tuầntháng11,anhThạchvềHàNộitrước,còntôivẫnởlạiNữuướcđểgiữcầu.Ngày30/11/1978,R.Oakley23,trợlýngoạitrưởngMỹ,trảlờisựthúcdụccủatôi,cònnói:MỹkhôngthayđổilậptrườngbìnhthườnghoáquanhệvớiViệtNam,nhưngphảichậmlạivìcầnlàmrõ3vấnđềCPC,HiệpướcViệt–Xôvàvấnđềngườiditản.RồihọtraochotôitấmảnhtoànhàcủasứquánngaytrênđườngR.ởHoa–thịnh–đốn24,nóilàsẽtraotrảtatoànhàđólàmtrụsởđạisứquán,yêucầutacungcấpsơđồngôinhàcũcủatổnglãnhsựquánMỹtạiđườngTràngThi(?)HàNội.TôiởlạiNữuướcmãitớicuốitháng1/1979,saukhitađưaquânvàoCampuchiagiúpbạn

đánhđuổiPolpotgiảiphóngNông–Pênh25.“CáccuộcnóichuyệnMỹ–ViệtNamvềbìnhthườnghoáđãtanvỡdocuộcxâmlượcCampuchiacủaViệtNam”(CyrusVance9/1/1979).Tôinghĩ,thựcraMỹđãquyếtđịnhdứtbỏquátrìnhđàmphánbìnhthườnghoáquanhệvớitatừkhitathamgiakhốiCOMECON26vàkýHiệpướchữunghịvớiLiênXô(3/11/1978),đểbắttayvớiTrungQuốcchốngLiênXôởChâuÁ–TháiBìnhDương.ViệcĐặngTiểuBìnhđithămMỹ(29–30/1/1979)đánhdấuviệcbìnhthườnghoáquanhệ

Mỹ–TrungQuốc,cũnglàchínhthứcxếplạiviệcbìnhthườnghoáquanhệViệtNam–Mỹtới17nămsau.TrongkhigặpCarterởHoa–thịnh–đốn,ĐặngTiểuBìnhđãtỏýsẽtiếncôngvàoViệtNamvàkhônggặpphảiphảnứngbấtlợinàotừphíaMỹ.TheoBrzezinski,trongcuộchộiđàmvớiCarterhôm29/1,ĐặngyêucầucósựcộngtácgiữaMỹvàTQđểchốngLiênXô.CònCartercóphầnthậntrọnghơn,đồngýcónhữngcuộcthamkhảochặtchẽgiữahainướcđểchặnchủnghĩabànhtrướngcủaLXnhưngthậntrọngtránhđềcậptớiđềnghịcủaĐặng.Sauđó,ngày26/2/1979,Cartercónêu6nguyêntắcxửsựkhiTrungQuốcxâmlăngViệtNam:Mỹkhôngcanthiệptrựctiếp;khuyếnkhíchcácbêntựkiềmchế;ViệtNamrútquânkhỏiCampuchiavàTrungQuốcrútquânkhỏiViệtNam,cuộcxungđộtkhôngđedọalợiíchtrướcmắtcủaMỹ;khôngđặtlạivấnđềbìnhthườnghoávớiTrungQuốc;quyềnlợiđồngminhcủaMỹkhôngbịđedọa.Cũngtừđó,cuộcxungđộtCPCvàquanhệvớiViệtNamđãđượcđặttrongkhuônkhổcủamốiquangiữa3nướclớnMỹ–Xô–Trung.VàcũngtừđóMỹgắnvấnđềquanhệMỹ–ViệtNamvớiquátrìnhgiảiquyếtvấnđềCPC.

23RobertB.Oakley,DeputyAssistantSecretaryofStateforEastAsiaandthePacific(2.1977)24WashingtonD.C.25PhnomPenh,thủđôCambodia26TheCouncilforMutualEconomicAssistanceLànhânchứnglịchsửvàcũnglàngườitrựctiếpthamgiacáchoạtđộngngoạigiaonàyvới

tưcáchlàvụtrưởngVụBắcMỹBộngoạigiao,trựctiếpthamgiađoànđàmphánvềbìnhthườnghoáquanhệvớiMỹởPa–rinăm1977rồiởNữuướcnăm1978,tôithậtsựđauxótvìtađãbỏlỡmấtcơhộicủngcốthếđứngcủaViệtNamtronghoàbìnhđểtậptrungpháttriểnđấtnướcsaubaonămchiếntranh,lỡcơhộisanbằngkhoảngcáchvớicácnướccùngkhuvực.Trongtậphồikýcủamình(FromThirdworldtoFirst27–Từthếgiớithứbađếnthếgiớithứnhất).LýQuangDiệu28đãnhậnxét:“Năm1975thànhphốHồChíMinhcóthểsánhngangvớiBăng–cốc29.Nhưngnay(năm1992)nótụtlạiđằngsautớihơn20năm”.

27FromThirdWorldtoFirst:TheSingaporeStory,1965–2000,LeeKwanYew,HarperCollins,10.1.200028LeeKwanYew,ThủtướngđầutiêncủaSingaporesaungàyđộclập(1959–1990)29Bangkok,thủđôThailandViệctatừchốilờiđềnghị“bìnhthườnghoáquanhệkhôngđiềukiện”củaMỹ,làmcao

trướcviệcASEANngỏýmuốnViệtNamthamgiatổchứckhuvựcnày,theotôi,đãđưalại

nhữnghệquảvôcùngtaihạichonhândânvàđấtnướcta.LiệuTrungQuốccódámtiếptaychobọndiệtchủngPolpotkhiêukhíchtavàcódámđánhtanăm1979nếunhưViệtNamsauChiếnthắng1975cómộtchiếnlược“thêmbạn–bớtthù”thựcsựcầuthịhơn?ViệcbìnhthườnghoáquanhệvớiMỹvàviệcgianhậpkhốiASEANmãingót20nămsau(1995)tamớithựchiệnđượcmộtcáchkháchậtvật.Theotôi,tưduyđốingoạicóphầncứngnhắccủatalúcấyquảđãkhôngtheokịpbước

chuyểnbiếncủachínhtrịthếgiớithểhiệnquasựđiềuchỉnhchiếnlượccủacácnướclớnsausựkiệnViệtNam1975,đểdámcónhữngquyếtsáchlinhhoạtkịpthờiđemlạilợiíchtolớnlâudàichodântộcta.Ngượclại,việctabỏlỡcơhộibìnhthườnghoáquanhệvớiMỹlúcnàyđãkhiếnViệtNamgầnnhưđơnđộctrướcmộtTrungQuốcđầythamvọng.CònvớiTrungQuốc,saukhicóHiệpđịnhPa–ri1973,TrungQuốccólợiíchduytrìnguyên

trạngởĐôngDương,nhấtlàviệcViệtNamchiacắtthànhhaimiềndướihaichếđộchínhtrịkhácnhaulàphùhợpvớiýđồlâudàicủahọởĐôngNamÁ.SaukhiđithămTrungQuốcvề,thượngnghịsĩMỹK.MansfieldbáocáotrướcQuốchộiMỹ(1/2/1975):TrungQuốctánthànhđểhainướcViệtNamtiếptụctồntại.TrungQuốcchorằngmộtnướcCampuchiathốngnhất,trunglậplàđiềuchủyếutrongmộtĐôngDươngổnđịnh.Từ1973,đãxảyranhữngvachạmởbiêngiớiViệt–Trung.Năm1974,TrungQuốcchiếm

ngonlànhnốtphầncònlạiởquầnđảoHoàngSacủata.CóngườichorằngchỉsaukhitangảhẳntheoLiênXôthìTrungQuốcmớichốngta.SongsựthậtlàcáchoạtđộngthùđịchcủaTrungQuốcđốivớiViệtNamđãxảyratừtrướckhiViệtNamthamgiakhốiSEV30(tháng6/1978)vàkýHiệpướchữunghịvớiLiênXô(tháng11/1978).Tháng12năm1975,saukhithămTrungQuốcquaPa–ri,H.Kissingernói:MỹđangtínhtoánviệcsửdụngTrungQuốcđểhạnchếảnhhưởngcủaViệtNamởkhuvực.Nétđặctrưngcủagiaiđoạn1975–78làCampuchiatrởthànhtiêuđiểmcủasựđốiđầugiữa

mộtbênlàTrungQuốcvàmộtbênlàViệtNamđượcLiênXôủnghộ.Sựđốiđầuấytrởthànhxungđộtquânsựngaytừtháng5/1975vàpháttriểnlênthànhcuộcchiếntranhbiêngiớiTây–Namnướcta.Trongkhitrảlờiphỏngvấn,ngày8/1/1978tôiđãnhậnđịnh:ĐiềulýthúđâylàtrườnghợpđầutiêncủamộtcuộcchiếntranhquatayngườikhácgiữaLiênXôvàTrungQuốc;xungđộtgiữaViệtNamđượcLiênXôủnghộvàCPCđượcTrungQuốcủnghộ.Nhưvậychỉqua4nămsaukhigiảiphóngđượcđấtnước,talạibịxôđẩyvàocuộcchiến

thảmkhốcởCampuchia,đốiđầungayvớiTrungQuốc,kẻđãtừnglàđồngminhchiếnlượccủatatrong30nămchiếnđấuchốngxâmlượcphươngTây.Sauhaicuộckhángchiếngiankhổ,dântamớichỉđượchưởngmùivịcủachiếnthắngvàhoàbìnhêmảchưađầy5năm.Vếtthươngchiếntranhchưalànhthìđãlâmvàocảnhnửahoàbìnhnửachiếntranh.ChiếntranhchốngMỹtuygiankhổkhốcliệtsongViệtNamcòncóđượcmặttrậnnhândânthếgiớirộnglớnủnghộ,còntrongcuộcchiếnđấuchốngdiệtchủngPolpotthìViệtNamhầunhưhoàntoàncôlập.CácnướccùngkhuvựclosợViệtNamsaukhi“hạxong”CampuchiasẽpháthuysứcmạnhquânsựracảĐôngNamÁ.CònTrungQuốcrasứcvukhống“ViệtNamxâmlượcCampuchiavàcómưuđồlập“LiênbangĐôngDương”đểlàmchủcảLàolẫnCampuchia,xoámờtínhchất“chốngdiệtchủng”củaviệcViệtNamđưaquânvàoCampuchia.Cũngthờigiannày,donhữngkhókhănkinhtế–xãhộichồngchấtcủathờikỳchiếntranhchưađượctháogỡ,lạibịbaovâycấmvậnbênngoàinêntrongnướcđãnảysinhratìnhtrạng“vượtbiên”trốnranướcngoàicủamộtbộphậndânchúngởcảmiềnNamlẫnmiềnBắc,tạothêmgánhnặngvềđốingoạichota,bôiđenthêmhìnhảnhViệtNamtrênquốctế.VấnđềCampuchiavàvấnđề“thuyềnnhân”(boatpeople)lúcđóquảlàhaigánhnặngtrênmặttrậnđốingoạicủatatrongthậpniên80củathếkỷ20.30SEV,Liênminhhỗtrợkinhtế(COMECON,CMEA,CEMA:COuncilforMutualECONomicassistance)Nửacuốicủathậpkỷ70nàylàthờigiantachồngchấtnhiềusailầmvềđốingoạinhất

trongsuốtlịchsửdựngnướcsaucáchmạng(từ1945đếnnay):-TakhôngkhônngoanduytrìmốiquanhệcânbằngvớiTrungQuốcvàLiênXô,nhântố

cựckỳquantrọngđảmbảothắnglợicủatatrongkhángchiếnchốngMỹ.-BỏlỡcơhộibìnhthườnghoáquanhệvớiMỹ,năm1977,khichínhquyềnCarterđãchủđộngđềnghịhaibênbìnhthườnghoáquanhệkhôngđiềukiện.-ĐánhgiásaivàkhônggianhậpkhốiASEANngaytừ1976khicả6nướcnàyđềumongmuốn

tathamgiavìlợiíchcủamỗimộtquốcgiavàcủachungkhuvực.-DínhlíusâuvàlâuvàovấnđềCampuchia.Nhữngsailầmnàycóhệquảliênquanchặtchẽvớinhau,gâythiệthạilớnchotavềđối

ngoại,vềanninhquốcphòng,vềpháttriểnkinhtếtrongmộtthờigiandài.Mộtnhiệmkỳđạisứkhôngtẻnhạt.

Tháng10.1982,tôiđượcbổnhiệmđilàmđạisứtạiVươngquốcTháiLan31–mộtđiểmtiêntiếncủamặttrậnđốingoạithờikỳấyvìchínhquyềnTháiLanlúcđógắnbórấtchặtvớiTrungQuốctrongviệcnuôidưỡngbèlũdiệtchủngPolpotchốngViệtNam.KhôngthểnóinhiệmkỳđạisứcủatôiởTháiLankhiđólàbìnhlặnghaytẻnhạt.HầunhưkhôngcóthángnàolàkhôngcónhữngđámđôngbiểutìnhtrướcsứquánhòhétphảnđốiViệtNam“xâmlược”Campuchia,xâmphạmlãnhthổThái.Thôngthườngnhữnghoạtđộngnàytrởnênnáonhiệtvàođầumùakhôhàngnăm,cùnglúcvớicáchoạtđộngquânsựbắtđầutrênbiêngiớiCPC–Thái.Đám“biểutình”–cókhilàdân“xám–ló”(loạixexích–lômáycủaThái),cókhilàtổchứcdânvệThái,cókhilàđámngườiViệtphảnđộngởmấytỉnhĐôngBắc–thườngtụtậptrongcôngviênLum–pi–ni32ởgầnđạisứquántatrênđườngOai–rơ–lét(WirelessRoad33),đểnhậntiền“biểutìnhphí”.31ThailandBáochíTháiLanhồiđóhìnhnhưrấtkhoáitheodõiphảnánhcáchoạtđộngcủađạisứViệt

Nam,đặcbiệtlànhữngkhicócuộcgặpgỡkhônglấygìlàmvuivẻgiữaBộNgoạigiaoTháiLanvàđạisứViệtNam.Phảinóirằngnhiệtđộkhôngkhí“chuyệntrò”giữatôivớicácvịquanchức,ngoạigiaoTháiphảnánhkhátrungthànhcườngđộchiếnsựởvùngbiêngiớiCampuchia–TháiLan.TôikhôngthểnàoquênlờiphátbiểuđầyphẫnnộcủangàiTưlệnhlụcquânđầyquyềnuyAc–thitKhăm–lang–ẹc34vớibáochí:“ChẳngcầncóđạisứViệtNamởTháiLannữa”,saukhitôiđãlịchsựnhưngkiênquyếttừchốinhậnhaibứccônghàmphảnđốicủangoạitrưởngThái.Bứccônghàmngày17.4.1983củaTháiphảnđốiquânđộiViệtNambắnrơichiếcmáybaytrinhsátL19làmchếtviênphicôngláimáybayđó,vàsauđólạibắnhỏngmộtchiếctrựcthăngcủaquânđộiThái.Còncônghàmngày1.5.1984phảnđốiquânđộiViệtNam“pháokíchvàolãnhthổThái”thuộctỉnhSurinlàmchếtvàbịthươngmộtsốdânlàng.TuyênbốgiậndữcủatướngAc–thitđãđượcphụhoạbởimộtsốbáoThái,trongđótờnhậtbáotiếngAnh“DailyNews”(Tintứchàngngày)cóxãluậnviết:“Chínhphủ(TháiLan)cầnyêucầuViệtNamthayngayđạisứcủahọởBăng–cốcđểphảnđốiviệcôngnàyđãtừchốinhậncônghàmphảnkhángcủaThái”.Sựviệcđóxảyravàothờigianđầumùakhô1984–1985,lúcquântìnhnguyệnViệtNammởchiếndịchđánhthẳngvàovùng“đấtthành”vàxoásạchcáccăncứcủa3pháiKhơ–mephảnđộngnằmtrênđườngbiêngiớiCampuchia–TháiLanvàcắmsâuvàođấtTháiLan.CũngthờigianđóđãxảyranhữngvụtậpkíchvàpháokíchcủaquânTrungQuốcvàomấytỉnhbiêngiớiphíaBắcnướctađểphốihợpcứunguychobọndiệtchủngPolpotởmặttrậnphíaTâynướcta.

32LumpiniPark:côngviênngaytrungtâmthủđôBangkok33PhíatâycủacôngviênLumpini34ArthitKamlangek,TướngTổngtưlệnhquânđộivàTưlệnhtốicaoLụcQuânhoànggiaThailandđến1986ThôngquabáochíThái,tôicũngđãcódịplàmchonhândânTháiLanrõsựthậtvềvấnđề

CampuchiatrongkhitrảlờiphỏngvấncủatờKledlap(BíQuyết)ngày15.4.1984:Hỏi:NgàicótánthànhýkiếnchorằngchiếntranhCPClàcuộcxungđộtgiữaLiênXô–VN

mộtbênvớiTrungQuốc–Khơ–međỏmộtbên,cònASEANvàcácbênkhácchỉđóngvaitròphụ?Nếuđúngnhưvậy,NgàicóýkiếnthếnàovềsángkiếncủaôngAdamMalik35vềđàmphánLiênXô–ViệtNam–TrungQuốcđểgiảiquyếtvấnđềCPC?

T.L:ThựcchấtcủacáigọilàvấnđềCPChiệnnaylàviệcTrungQuốcsửdụngmộttrongnhữngcôngcụđắclựcnhấtvàcũnglàthôbạonhấtcủahọđểcanthiệpvàđedọaanninhcủacácnướcĐôngDương,trướchếtlàCampuchia.NếuchorằngđâylàxungđộtgiữaLiênXô–ViệtNamvớiTrungQuốc–Khơ–međỏthìlàmắcbẫyTrungQuốccả,đềulàsailầmnguyhiểm.VìnhưthếsẽkhôngthấyđượcmốiđedọalớnđốivớianninhcủatấtcảcáckhuvựcnàylàchủnghĩabànhtrướngvàbáquyềnTrungQuốc.LiênXôtrướcđếnnaychỉgiúpnhândân3nướcĐôngDươngbảovệđộclậpvàxâydựnghoàbìnhđấtnướcmình,khôngđedọaaicả.Vìvậy,

xinmiễnphátbiểuvềýkiếncủaôngAdamMalikởđây.35PhóTổngThốngIndonesiatừ1978–1983(1917–1984)

Hỏi:Chiếntranh(ởCPC)kéodàisẽảnhhưởngđếnkinhtếViệtNamvàASEAN,khôngrõaisẽchịuđựngđượclâuhơnai?

T.L:Tôinghĩrằngkhôngnênđặtvấnđềnhưvậy,vìsẽtrúnghiểmkếcủaBắcKinh.Thủđoạnlớncủahọtrongchínhtrịquốctếxưanayvẫnlà“ngồitrênnúixemhổđánhnhau”.Nướcchúngtakhônglớnnhưhọ,vìvậytacầnphảithôngminhhơnhọ,ítnhấtcũngkhôngmắcmưuhọ.LợiíchcủanhândâncácnướcĐôngNamÁkhôngchophépchúngtakéodàitìnhhìnhđốiđầuhiệnnayđểchocácnướckhácđứngngoàihưởnglợi.TrongchuyếnđiInđônêxia36tháng3vừaquacủaBộtrưởngNguyễnCơThạch,ViệtNam

vàInđônêxiađãnhấttrínhậnđịnhlàđểtìnhhìnhtiếptụcnhưhiệnnaylàcóhạichocácnướctrongkhuvựctrongcốgắngxâydựngnềnkinhtếvàcảithiệnđờisốngnhândânmình.HaibênđãthừanhậnlàgiảiquyếtđượctìnhhìnhnàysẽcólợichotấtcảcácnướcĐôngNamÁ.Nếukhôngsẽchỉcólợichocácbênthứba.

Hỏi:KhôngrõNgàicóthểkhẳngđịnhđượchaykhôngrằngtrongtìnhhìnhhiệnnayquânVNsẽkhôngtrànquabiêngiớiTháiLan.

T.L:VềđiềunàychúngtôicóthểđảmbảochắcchắnrằngchúngtôikhôngxâmphạmlãnhthổcủaTháiLan.Hỏi:NhưngchínhquyềnvàquânđộiTháiLanđãvạchrõđiều36Indonesiađãxảyra.Mộtsốphóngviênnướcngoàicũngđưatinnày.

T.L:XinkhẳngđịnhlạirằngtrongđợttấncôngbọnKhơ–međỏvừaqua,bọnnàyđãchạyvàolãnhthổTháiLan.LựclượngcủachúngtôiđãdừnglạiởbiêngiớichứkhôngxâmphạmlãnhthổTháiLan,mặcdùphíaTháiLanđãtạođiềukiệnchobọnnàychạysang.VềtinnóirằngbắtđượctùbinhViệtNam,cóxácbinhsĩvàxetăngViệtNamtrongđấtTháiLanlàhoàntoànbịađặt.

Hỏi:NgàiTưLệnhtốicaokiêmTưLệnhLụcquân(Ac–thitKhăm–lăng–ẹc)đãđưaratinnày

T.L:ChínhNgàiTưLệnhtốicaoquânđộikhẳngđịnhtinnóirằngquânđộiTháiLanđãsửdụngmáybayA.37némbompháhủykhovũkhícủaKhơ–međỏ,cũngchưarõkhonàynằmtrênđấtTháihaytrênđấtCPC.Trongkhichiếnsựđangxảyraởbiêngiới,quânđộiTháiLanđãkhôngtạođiềukiệnchophóngviênnướcngoàivàolàmtinởkhuvựcđó.NhiềuphóngviênnướcngoàirấtbấtbìnhvềviệcnàyvànóirằngquânđộiTháiLanđưatinrấtlộnxộn,hômnaynóithếnày,ngàymailạinóithếkia,khôngthốngnhất.Vídụnhưlúcđầunóibắtđược40tùbinhVN,sauđónóilàbắtđược41người,tiếpđónóichỉbắtđược6người,cònlàngườiKhơ–me.

Hỏi:KhôngrõViệtNamsẽcóbiệnphápsớmchấmdứtchiếnsựnhưthếnào?

T.L:Theoýkiếnriêngtôi,nếuchiếnsựlầnnàychấmdứtcàngsớmsẽcàngcólợichocácbên.Trướchếtchúngtôimuốngiữgìnmốiquanhệ,muốnlàmchobiêngiớiTháiLan–CampuchiacóhoàbìnhổnđịnhvàmuốnchoViệtNamvàTháiLansớmcóquanhệhữunghị.Chúngtôikhôngmuốnchiếntranhkéodài,nhưngcũngkhôngsợchiếntranhkéodài.

Hỏi:VấnđềkhôngantoànhiệnnaylàquânđộiVNđãápsátbiêngiớiTháiLan.NếuởvàocươngvịTháiLanthìVNcũngsẽcảmthấymìnhkhôngantoànnếunhưcólựclượngnướcngoàixâmphạmnhưvậy.ĐâylàđiềusuynghĩhiệnnaycủaTháiLan.

T.L:Nếunhưcácôngtheodõikỹvấnđềthìcácôngsẽthấykhôngphảilàgìmớimẻcả.Chúngtôiđãnhiềulầnđưaranhiềusángkiến:từnăm1980chúngtôiđãđềnghịxâydựngkhuantoàndọcbiêngiớiTháiLan–CPCnhằmđảmbảoanninhởkhuvựcnày,đểlàmchophíaTháiLankhỏilongạiviệcquânđộiVNcómặtởCPC.NhiệmvụcủaquânđộiVNởCPCchỉnhằmtiêudiệtlựclượngPolpot.ChúngtôiđãnhiềulầntuyênbốquânđộiVNsẽrútngaykhinguycơđedọatừTrungQuốcđãchấmdứt.Khichoinbàiphỏngvấnnày,Banbiêntậpđãtựýcắtbỏkhôngdùngtrảlờicủatôinóivề

bằngchứngquânđộiTháiđãgiúpquânPolpotvàđãxâmphạmlãnhthổCPC.TrongkhiViệtNamtiếptụcsalầyvàoCampuchiathìbanướclớntrongtamgiácchiến

lượcMỹ–Xô–Trunglạicósựđiềuchỉnhchiếnlượcđểtậptrungvàopháttriểnkinhtế,đivàoxu

thếhoàhoãnnhằmvừatranhthủvừađấutranhkiềmchếlẫnnhau.VấnđềCampuchiabắtđầuđượcđưavàochươngtrìnhnghịsựcủacáccuộcđàmphántừngcặpmộtgiữabanướclớn.NgaytừkhiTrung–Xôkhởiđầuquátrìnhđàmphánbìnhthườnghoáquanhệgiữahaibên,tháng10.1982ởBắcKinh,TrungQuốcđãnêu“3trởngại”choviệcbìnhthườnghoáquanhệTrung–XôlàxungđộtbiêngiớiTrung–Xô,vấnđềCampuchia,vấnđềAfghanistan,vàtraobảnyêusách5điểmvềvấnđềCampuchiachoLiênXô:

a)LiênXôchấmdứtủnghộViệtNamxâmlượcCampuchia.

b)ViệtNamtuyênbốrúthếtquânkhỏiCampuchia.ĐàmphánbìnhthườnghoáquanhệTrung–ViệtsẽbắtđầusaukhinhữngđơnvịquânVNđầutiênrút.c)TrungQuốccónhữngbiệnphápcảithiệnquanhệvớiLiênXô.d)LậpchínhphủliênhiệpCPCđạidiệnchotấtcảcácphepháiởCampuchia(điềunàycónghĩalàhợpthứchóapháiPolpotdiệtchủng).e)BảođảmquốctếchomộtnướcCPCđộclậpvàkhôngliênkết.Đếnngày1.3.1983,TrungQuốcđưaracôngkhai5điểmtrên.ThựcralúcđóTrungQuốc

đưaralậptrường5điểmgiảiquyếtvấnđềCampuchiachủyếuđểlàmconbàimặccảvớiLiênXô,vàgâysứcépvớiMỹvàASEANchứchưađịnhgiảiquyếtvìTrungQuốcchorằngghìmchânViệtNamởCampuchiacànglâucàngcólợichohọ.ThờigiantôilàmđạisứViệtNamởTháiLanthìđạisứTrungQuốcởTháiLanlàTrươngĐứcDuy,vớiTrươngThanhlàthamtán.NhữngnhânvậtnàytôilạigặplạisaunàykhiđàmphánvớiTrungQuốcvềbìnhthườnghóaquanhệgiữahainước.ThờigianlàmđạisứởBangkokcũngđãgiúptôitìmhiểuđượcthêmvềýđồlâudàicủaTrungQuốcởĐôngNamÁvàtrongvấnđềCampuchia.VấnđềHoakiềucũnglàmộtđặcđiểmmàTrungQuốcmuốnkhaithácđểhònggiànhthêm

lợithếchínhtrịvàkinhtếởĐôngNamÁ.SốlượngngườiHoaởTháiLancũngnhưcácnướcĐNÁkhácđềukhálớnvànắmvaitròquantrọngtrongnềnkinhtếđịaphương.NhưngởcácnơikháccộngđồngngườiHoathườngtáchbiệtriêngracònởTháihọhầunhưđãđồnghóavớidânđịaphương.RấtkhóphânbiệtngườiTháigốcHoavớingườibảnđịa,nhấtlàtrongtầnglớptrunglưutrởlên,kểcảtronghoàngtộc.Trongkhiđó,ngườiViệtởTháiLanlạichịumộtsốphậnhẩmhiuhơnnhiều.Taquengọilà

ViệtkiềuTháiLan,nhưngchínhquyềnTháiLanchỉcoihọlànhữngngười“tịnạnbấthợppháp”củanướcViệtNamcộngsản,khôngcoilàngoạikiều(khôngđượccấpgiấy“tàng–dạo”–giấychứngnhậnlàngoạikiều)cũngkhôngđượcnhậpquốctịchThái.VìvậynênhàngchụcvạnngườiViệtmặcdùđãlàmănsinhsốngtrênđấtTháihàngchụcnămvẫnbị“quảnthúc”ởmấytỉnhmiềnĐôngBắcTháiLan.PhảixingiấyphépcủachínhquyềnTháinếumuốnrakhỏinơimìnhcưtrú,cũngnhưnếumuốnđếnsứquánởBăng–cốcnhữngdịpTếtNguyênđánhayngàyQuốckhánh.NgượclạiđạisứtacũngkhôngthểtớinhữngtỉnhcóđôngngườiViệtởĐôngBắcđểthămhỏibàconkiềubàomình.Ngườitiềnnhiệmtôi,anhHoàngBảoSơn,trướckhikếtthúcnhiệmkỳđạisứđãđặtvấnđềvớiBộNgoạigiaoTháiLanxinđượcđiĐôngBắcthămvàchàotừbiệtkiềubàovàđãnhậnđượccâutrảlờirấtchilà“ngoạigiao”:khôngđảmbảoantoàntrênđườngđi.Đểvượtquasựngăncảnđóđếnvớikiềubào,ngàytháng6năm1985,khôngbáotrướcchoBộNgoạigiaoTháinhưngcóthôngbáovớibanđạidiệnViệtkiềutỉnh,tôicùngmấyanhemtrongbộphậnlãnhsựđápmáybaynộiđịađithẳngđếnUbonThani,tỉnhcóđôngViệtkiềunhấtvùngĐôngBắc.ĐếnnơibàconViệtkiềuởUbonvàcáctỉnhlâncậntổchứcđóntiếpcựckỳnhiệttình,bộclộtìnhcảmkhátkhaovớiquêhươngđấtnước.Nhưngđồngthời,chínhquyềnvàcôngantỉnhcũngkhôngkémphầnquantâmđếnchúngtôi.Họchấtvấntôingaykhivàophòngkháchsạn:vìsaongàiđạisứđikhôngbáochoBộNgoạiGiao?NgàiđếnUboncóviệcgì?Đãdựkiếntrướctìnhhuốngnày,tôithảnnhiênđáp:Tôinhậnđượcthiếpbáocướiconcháugáihơichậmnênvộiđi.Hơnnữađâylàchuyệnriêngtưgiađìnhnênkhôngmuốncácngàibậntâmđến.Đạikháicâuchuyệntraođiđổilạilúcđầucóvẻcăngthẳngnhưngđãkếtthúckháêmthấm.Cuốicùnghọchỉyêucầumỗikhiđạisứđiđâuxinchohaixemôtô

đitrướcvàmộtxeôtôcônganđisauhộtống.Vàbuổilễcướihômsauđượcbiếnthànhmộtcuộcmít–tinhlớntổchứcởngoàitrờichiếmcảmộtđườngphốlớnđểđôngđảoViệtkiềuđượcthamdự.SựkiệnnàylàmộtkỷniệmkhóquêncủatôiởTháiLan.Tháng10năm1986,vừatròn4nămởThái,tôikếtthúcnhiệmkỳđạisứ,rờiBangkokvềHà

Nội.Ngaysaukhivềnước,tôiđượcgiaonhiệmvụnghiêncứugiúpbạnLàotrongcuộcđàmphánvớiTrungQuốcvàocuốinăm1986theoyêucầucủaBộNgoạiGiaoLào.TôiđãsangVientiane373lầntrongmấytháng10,11và12.1986đểtraođổiýkiếnvớibạntrongviệcchuẩnbịnộidungchínhtrịvàkếhoạchtiếnhànhcuộcđàmphán.ViệcTrungQuốcđápứngkhánhanhlờituyênbốcủangoạitrưởngLào–trongbảntuyênbốcủaHộinghịbộtrưởngngoạigiao3nướcĐôngDươnglầnthứ13(tháng8/1986)–trongkhihọvẫntừchốiđàmphánbìnhthườnghoáquanhệvớiVN,nhằmchiarẽbanướcĐôngDương;âmmưubìnhthườnghoáquanhệriêngrẽvớiLào,cảithiệnquanhệvớiLiênXôvàĐôngÂuđểgâysứcépvớitatrongvấnđềCampuchia.Vìvậy,trongđàmphán,TrungQuốcmuốnkéoLàođivàobàncácvấnđềcụthểthuộcquanhệsongphươnghainước.CụthểTQnêu4vấnđề:lậplạiquanhệngoạigiaocấpđạisứ,quanhệmậudịch,thỏathuậnnhữngđiểmtồntạivềbiêngiới,nhândânvùngbiênhaibênqualạitựdo.CònphíaLàonêulại3vấnđề:tìnhhìnhcăngthẳngởbiêngiớiLào–TQ,TQnuôidưỡngbọnLàolưuvong,giảiquyếtvớicả3nướcĐôngDương.Theochủtrươngđãnhấttrívớitalà“khônggiảiquyếtgì,chủyếuđểthămdòđốiphươngvàgiữcầuđểtiếptụcđàmphán”.LàokéoTrungQuốcphảiđivàobànnhữngvấnđềcótínhchấtnguyêntắcvàphảiđềcậpđếnnhữngvấnđềmàBắcKinhmuốnlẩntránhnhưvấnđềCampuchia,vấnđềquanhệTrungQuốc–ViệtNam.Quađàmphánchínhthứccũngnhưquanhữngcuộctraođổiriêng,tađãhiểurõthêmđượcvềýđồcủaTrungQuốcđốivớikhuvựcnày.LúcnàyTrungQuốctuychưathayđổichínhsáchđốivớiĐôngDương–ĐôngNamÁ,songcókhókhănthúcbáchvềthờigian.Trướcmắthọmuốnnắngâncốtta,muốnthămdòmứcđộđoànkếtnhấttrígiữaViệtNam–Lào–Campuchia,nhấtlàvềvấnđềCampuchia.ThứtrưởngngoạigiaoLưuThuậtKhanh38,trưởngđoànđàmphánTrungQuốc,coivấnđềCampuchiakhôngliênquangìtớiLàocũngnhưtớiquanhệTrungQuốc–Lào,nhưngđồngthờilạicóýquaLàothămdòýđồcủatatrongvấnđềCampuchia.37Vientiane,thủđôLaos38LiuHuaqiu(1939–)Cuộcđàmphánkhôngđemlạikếtquả.LưumờiLàosangBắcKinhbàntiếp.Đốivớitôiđây

cũnglàmộtdịpbảnthântôiđượcbổsungthêmhiểubiếtvềchínhsáchcủaTQđốivớiĐôngDươngvàdụngýxấuxacủahọkhitiếptụctungraluậnđiệu“ViệtNammưuđồthiếtlậpLiênbangĐôngDương”.

Đạihội“đổimới”.ĐạihộiVI,mệnhdanhlàĐạihội“đổimới”củaViệtNam,thựcchấtbắtđầutừđổimớitư

duykinhtếmàđitớiđổimớitưduyđốingoại.Đạihộidiễnratrongbốicảnhxuhướnghoàbìnhổnđịnhtrênthếgiớiđangpháttriển,cácnướclớnđisâuvàoquanhệhoàhoãntừngcặpMỹ–Xô,Mỹ–TrungvàXô–Trung.KhôngphảingẫunhiênmàNghịquyết32BCTngày9.7.1986quyđịnhcầnđạtgiảiphápchínhtrịvấnđềCampuchiavàđivàobìnhthườnghoáquanhệvớiTrungQuốc(“giảiphápvấnđềCampuchiaphảigiữvữngthànhquảcáchmạngCampuchia,giữvữngđoànkết3nướcĐôngDương”)lạirađờiítngàytrướcbàidiễnvăncủaGorbachov39ởVladivostok40(28.7.1986)trongđóGorbachovcôngbốnhữngnétlớntrongchínhsáchđốingoạimớicủaLiênXôđốivớiChâuÁ–TháiBìnhDương:xíchgầnlạivớiTrungQuốc,giảiquyết“3trởngại”màTrungQuốcnêura(rútquânkhỏiAfhganistan,chấmdứtxungđộtbiêngiớiTrung–Xô,giảiquyếtvấnđềCampuchia).Gorbachovtuyênbố:VấnđềCampuchiakhôngthểgiảiquyếtởcácthủđôxaxôi,kểcảởLiênHiệpQuốc,phảigiảiquyếtgiữaViệtNamvàTrungQuốclàhainướcxãhộichủnghĩalánggiềng.

39Gorbachev,MikhailSergeevich(2.3.1981–),ChủtịchUnionofSovietSocialistRepublics(USSR)40Vladivostok,căncứhảiquânNgacáchbiêngiớiTQ100kmđốidiệnđảoHonshubênkiabiểnNhậtBảnCũngtrongnhữngnăm1986–1988,cuộckhủnghoảngkinhtế–xãhộiởnướctalêntớiđỉnh

cao.Trướcthúcbáchcủahoàncảnhthếgiớivàtrongnướcnhưvậy,vềđốingoại,ĐảngđãquyếtđịnhchuyểnsangmộtgiaiđoạnđấutranhmớitrongcùngtồntạihoàbìnhvớiTrungQuốc,ASEAN,Mỹđểnhanhchóngphụchồikinhtế,pháttriểntronghoàbình.GiaiđoạnđấutranhnhằmgiànhthắnglợihoàntoànchocáchmạngCPCvớiảotưởng“tìnhhìnhkhôngthể

đảongược”(irreversible)đãkếtthúcvàtaphảichấpnhậnthựctếđấutranhtừngbướcđểđạtmộtgiảiphápchínhtrịchovấnđềCPC.Saukhiđượcđắccử(khôngphảiquaứngcửởmộtđảngbộđịaphương)đidựĐạihộiVI

(tháng12.1986),tôiđượcbầuvàoTrungươngkhóa6.Rồiđếntháng1.1987nhậnchứcthứtrưởngBộNgoạigiao,chuyêntráchvấnđềgiảiphápCampuchia.Ngày09.4.1987,đểgiúpBộChínhtrịxúctiếnviệcthựchiệnNghịquyết32BCTvàNghị

quyếtvềđốingoạicủaĐạihộiVI.BộNgoạigiaođãraquyếtđịnhthànhlậpTổnghiêncứunộibộlấykýhiệulàCP87vớinhiệmvụ:-NghiêncứuchủtrươnggiảiquyếtcácvấnđềbìnhthườnghoáquanhệvớiTQ,vấnđề

CampuchiavàhoàbìnhởĐôngNamÁ;chuẩnbịcácphươngánđấutranhtrước,trongvàsaukhicógiảipháp;-Nghiêncứucácdiễnđàncóthểtácđộngtíchcựctớiphươnghướngđó;-NghiêncứunộidungphốihợphoạtđộngvớiLiênXô,Lào,Campuchiatheophươnghướngđó.BộphậnthườngtrựcCP87gồmcó:TrầnQuangCơ,phụtráchchung,ĐặngNghiêmHoành

(vụtrưởngVụTổnghợpđốingoại)tổphó,NguyễnPhượngVũ(vụtrưởngVụTrungQuốc),TrầnXuânMận(vụtrưởngVụÁchâuII).CácthànhviênkhôngthườngtrựccủaCP87có:anhĐặngNghiêmBái(vụtrưởngVụBắcMỹ),anhTạHữuCanh(vụtrưởngVụLiênXô),anhNguyễnCan(vụtrưởngVụÁchâuIII),anhTrịnhXuânLãng(vụtrưởngVụBáochí),…LàthứtrưởngchuyêntráchvấnđềCampuchia,tôicónhiệmvụtrựctiếpchỉđạoCP87.BộNgoạigiaoCHNDCampuchiacũngthànhlậpbộphậnB1cóthứtrưởngNgoạigiaoDith

Munty,SokAn,ChomPrasit…làmđốitáccủaCP87.CP87và3tầngquanhệcủavấnđềCampuchia.

Trướctìnhhìnhquốctếvàkhuvựcngàycàngrốirắmphứctạp,vấnđềCPCđãđượcquốctếhoácao,chúngtôikhôngthểkhôngcùngnhauràlạinhữngnhântốcơbảntrướckhiđưaranhữngphươngángiảiquyết.Quaphântíchtìnhhình,chúngtôithấyviệcgiảiquyếtvấnđềCPCnayđãquốctếhoácaonằmtronglợiíchkhôngnhữngphepháiCPCmàcònđụngđếnlợiíchcủacácnướctrongkhuvựcvàchịuảnhhưởngtínhtoánchiếnlượccủacácnướclớntrênthếgiớinữa.ChonênnhữnglựclượngtrựctiếpcandựvàoviệcgiảiquyếtvấnđềCampuchiacóthểphânthành3tầng:Tầng1gồm5nướcthườngtrựcHộiĐồngBảoAn,chủyếulàbanướclớn:TrungQuốc,LiênXôvàMỹ.Tầng2gồmcácnướcĐôngNamÁ,chủyếulàViệtNamvàTháiLan.Tầng3làcácbênCampuchiagồmNhànướcCampuchia(SOC41)và3pháitrongcáigọilà“CampuchiaDânChủ”.ThoạtnhìntưởngchừngnhưcácphepháiCPCvànhữngnướckếcậnphảigiữvaitròquyếtđịnhvấnđềCPCvìcólợiích“sátsườn”42.Nhưngnếusuyxétthậtthấuđáothìmớithấygiữvaitròquyếtđịnhlạilàcácnướclớn.Việcnghiêncứugiảiphápcủachúngtôitấtnhiênphảitậptrungvàotheodõisátnhữngnhântốtrựctiếptrongtầngthứba,nhưngkhôngthểbỏsótnhữngđộngtháitrongmốiquanhệgiữacácnướcthuộctầngthứnhất.41StateofCambodia42“vestedinterest”Đểcóđượcphươnghướnghànhđộnggiữalúcnhiềunhậnthứcvềđốingoạicủatakhiđó

còntrongtìnhtrạngtranhtốitranhsáng,chúngtôiđãtổchứcnhữngbuổithảoluậntrongnộibộCP87vớitinhthầntựdotưtưởngđểcóthểnhìnthấyđượcthựcchấtcủasựviệc.Tronglúcnhậnthứcconngườivềthếgiớibênngoàicònbịchiphốibởicảmtínhmạnhhơnlýtrí,ngườitadễxemnhẹthựcchấtvấnđềmàhướngtheonhữnghiệntượngnhấtthời.SausựkiệnTrườngSa1988màhảiquânTrungQuốcđãgâytổnthấtkhánặngchohảiquântavàviệcTrungQuốctiếptụcgâycăngthẳngtrongquanhệvớita,bácbỏcácđềnghịcủatacảithiệnquanhệgiữahainước,trongnộibộtađãxuấthiệnnhữngýkiếnkhácnhau.KhôngkhíchunglúcđầulàkhôngthuậnlợichoviệcbìnhthườnghoáquanhệvớiTrungQuốctheotinhthầnNghịquyết13củaBộChínhtrị.TanhìnmặtbànhtrướngbáquyềncủaTrungQuốcđậmnéthơnmặtxãhộichủnghĩa.NhiềuýkiếnchorằngtrongkhiTrungQuốcđangchốngtatrongvấnđềCampuchiavàtìmcáchlấnchiếmbiêngiớihảiđảocủata,việctaquyếtđịnhrútquânkhỏiCampuchia,sửaLờinóiđầucủaĐiềulệĐảnglàhữukhuynhtrongquanhệvớiTrungQuốc.ChủtrươngcủaBộChínhtrịvềgiảmtuyêntruyềnchốngTrungQuốccũngkhôngđượcthựchiệnđầyđủ.Ngày20.5.1987,vớitinhthầnthựcsựcầuthị,BộNgoạiGiaolàmtờtrìnhlênBộ

ChínhtrịkiếnnghịsửaLờinóiđầucủaHiếnpháp,bỏchỗnóiTrungQuốclàkẻthùtrựctiếpvànguyhiểmnhấtnhưđãsửaĐiềulệĐảng,mãitới26.8.1988QuốcHộimớicónghịquyếtthôngquaviệcsửanày.Cóngườicònnóimỉa:cóphảiNgoạigiaođịnhquỳgốitrướcTrungQuốckhông”.Nhưngrồisangnăm1989,khibắtđầucuộckhủnghoảngtrongphexãhộichủnghĩa,mộtsốngànhtrongTrungƯơngtavàngaytrongBộChínhtrịlạixuấthiệnnhữngýkiếnkhácnhauvềđánhgiásựkiệnThiênAnMôncũngnhưđánhgiátìnhhìnhLiênXô–ĐôngÂu.Lúcnàyluậnđiểmđượcdùnglạilà:“dùbànhtrướngthếnàoTrungQuốcvẫnlàmộtnướcxãhộichủnghĩa”.TôivàanhemtrongbộphậnthườngtrựcCP87đãmấtkhánhiềuthờigiờtranhluậnvề

thựcchấtTrungQuốclàxãhộichủnghĩahaybànhtrướngbáquyền?mặtnàolàchínhtrongchínhsáchđốingoạicủaTrungQuốc?“chủnghĩaxãhộimangmàusắcTrungQuốc”cụthểlàgì?TrungQuốcmuốngìtrongvấnđềCampuchia?muốngìkhinuôidưỡngbèlũKhơ–međỏchốngViệtNam?ýđồcủaTrungQuốcđốivớiViệtNam?Chúngtôithấyrằng:TrungQuốcngàynaycóhaimặt,mặtxãhộichủnghĩavàmặtbành

trướngbáquyền.Tínhchấtxãhộichủnghĩathểhiệntươngđốirõnéthơnvềchínhsáchđốinội,ởcơcấuxãhội,cơcấukinhtếcủahọ.CònđườnglốiđốingoạicủaTrungQuốclạimangtínhchấtcổtruyềncủahọlàbànhtrướngbáquyền.CáibấtbiếncủaTrungQuốclàthamvọngbáquyền.NhưngnhữngcáimàTrungQuốcsửdụnglàmcôngcụđểthựchiệnchínhsáchđólạilà“vạnbiến”.TùytheolợiíchcủahọtrongtừnglúcmàmộtnướcnàođócóthểđượcTrungQuốccoilàbạnhaylàthù.TạiĐôngNamÁ,khiTrungQuốcmuốnchốnghaygâysứcépvớichínhquyềntưsảncácnướcnàythìhọlậpra,hoặcgiúpđỡlậpracácđảngcộngsảnMao–it43ởTháiLan,MiếnĐiện44,Mã–lai45,v.v…;khiTrungQuốcthấycầntranhthủcácchínhquyềntưsảnkhuvựcnàythìtađãthấycácđảngcộngsảnđólầnlượttiêutanđểphụcvụchomụcđíchcủaTrungQuốc.RồisausựkiệnThiênAnMôn46,đểxoadịuphảnứngcủaMỹvàphươngTây,TrungQuốchysinhnốtĐảngCộngsảnMã–laitheolệnhcủaBắcKinh,tổngbíthưđảngnàylàTrầnBìnhgốcTrungQuốc,đãrakýkếtđầuhàngchínhquyềnMa–lay–xiavàgiảitánđảngCộngsản.TrườnghợpKhơ–međỏsaunàycũngvậy,theotờ“ÝthứcKhơ–me47“ngày17/10/2000dướiđầuđề“TrungQuốcgiếtPônPốt48đểđedọanhữngchỉhuyKhơ–međỏcònlạibuộctrởvềvớiHun–xen49viết“SaukhiđigặpSứquánTrungQuốctạiBangkok,PônPốtchếtkhôngphảidobệnhtậtcũngkhôngphảidoHun–xenmàchếtdothuốcđộccủaTrungQuốc(?).BởivìTrungQuốcvậnđộngcácchỉhuyKhơ–međỏtrởvềvớichếđộcủaThủtướngHun–xenkhôngđượcnênđãgiếtPônPốtđểđedọanhữngchỉhuyKhơ–međỏkhác…SởdĩTrungQuốcmuốncácchỉhuyKhơ–međỏtrởvềvớiHun–xenvìTQđãchọnHun–xenlàmconbàicólợivềchínhtrịchohọsaukhiPônPốtkhôngcònýnghĩađốivớihọnữa”.

43Maoist44Myanmar45Malaysia46QuảngtrườngTiananmennơihangngànthanhniênthiếunữTQbịquânđộinhândânđànáptrongcuộcvậnđộngđòitựdodânchủtừtháng4đếntháng6.1989Tronglịchsử50nămcủanướcC.H.N.D.TrungHoathìcóhơn30nămTrungQuốchết

chốngLiênXôlạichốngViệtNam.Trêncơsởđó,tôihoàinghilàliệucóthểđứngtrênlýtưởngchungxãhộichủnghĩađểtranhthủTrungQuốcđượcchăng?TrongkhinghiêncứuýđồTrungQuốcđốivớiViệtNamvàtrongvấnđềCampuchia,chúng

tôiđãthửliệtkênhữngthayđổitronglậptrườngcủaTrungQuốcvềviệcnốilạiđàmphánbìnhthườnghoáquanhệvớitatrongthờigian1980–1988.KếtquảchothấylàtừkhiTrungQuốcđơnphươngchấmdứtvòng2đàmphánViệt–Trungvềbìnhthườnghoáquanhệhainướcvàongày8.3.1980,TrungQuốcđãluônluônnângcaođiềukiệnnốilạiđàmphánvớiViệtNam:A.(1980–9/1985)TrungQuốcđòitarúthếtquânkhỏiCPCthìsẵnsàngnốilạiđàmphán

-Tháng10.1982,tạivòng1đàmphánXô–Trung,TrungQuốctraochoLiênXôbảnđềnghị5điểmvềvấnđềCampuchiatrongđóđiểm2nói:

ViệtNamtuyênbốrúthoàntoàn.TrungQuốcsẽtiếnhànhthamkhảovớiViệtNamvềbìnhthườnghoáquanhệhainướcngaysaukhiViệtNamrútnhữngđơnvịđầutiên.Tháng3.1983,

TrungQuốcđưaracôngkhaiđềnghịnày.47MoneaksekaKhmer(KhmerConscience)

48PolPot,lãnhtụKhmersĐỏ49SamdechHunSen-SauchiếndịchpháokíchvàtậpkíchquymôlớntrêntoàntuyếnbiêngiớimiềnBắcnước

takéodài3tháng(tháng4–6.1984),TrungQuốctuyênbố:chỉcầnViệtNamhứarútquânkhỏiCampuchiathìhaibênsẽmởđàmphán.B.Từtháng9/1985đếncuốinăm1985khitatuyênbốsẽrúthếtquânkhỏiCampuchia

trongnăm1990,TrungQuốclạikhôngnói“sẵnsàngđàmphán”vớitanữa,màchỉnóisẽnóichuyệnquađạisứhaibên.-Ngày6.9.1985,đạisứquánTrungQuốctạiHàNộigửicônghàmtrảlờicônghàmngày21.8.85củaBộNgoạiGiaotrongđónói:“ViệtNam

tuyênbốthờigianrútquânkéodàiđến1990vàđặtđiềukiệnvôlýchoviệcrútquân,nhưvậylàchưacóthiệnchí.Đàmphángiữahainướcvớibấtcứhìnhthứcnàocũngkhóđạtkếtquả.NếuViệtNamcóvấnđềgìcầnnóithìcứchuyểnquađạisứhaibên”.C.Từcuối1985đếntháng3.1986,TrungQuốcmộtmặtvẫnđòitacamkếtrútquânnhưng

đưathêmđiềukiệnlànếuViệtNamkhôngloạitrừlựclượngPolpotthìTrungQuốcsẽđàmphánngayvớiViệtNam.-Ngày18.12.1985,lãnhtụRumaniCeausescu50saukhithămTrungQuốcthôngbáovớianhHoàngTùngđểchuyểnTổngBíThưLêDuẩn:

“TrungQuốcsẽđàmphánngayvớiViệtNam,nếuViệtNamđồngýkhôngloạitrừlựclượngPolpot.ĐàmphánsẽbắtđầutrongkhiViệtNamchưarúthếtquânkhỏiCampuchia,songcầncamkếtrúthết”.

50NicolaeAndrutaCeausescu(26.1.1918–25.12.1989).NicolaecùngvợlàElena(thànhviênBCTđảngCSRomania)bịbắtvàxửbắnsaucuộccáchmạnglậtđổchếđộđộctàivàđảngCSRomania.D.Từtháng3.1986(khi3pháiKhơ–mephảnđộngđưađềnghị8điểm)đếnnay(6.1987)

TrungQuốcđòiViệtNamrúthếtquânnhưngđòiViệtNamnóichuyệnvới“ChínhphủliênhiệpCPCdânchủ”vàvớiSihanouk,cònTrungQuốcchỉđàmphántrựctiếpvớiViệtNamsaukhivấnđềCampuchiađượcgiảiquyếttheocáchcủaTrungQuốc.-Ngày25.8.1986,thứtrưởngngoạigiaoTrungQuốcLưuThuậtKhanhnóivớivụphóVụ

TrungQuốcBộNgoạiGiaotaVũThuần:TrungQuốckhôngthểthaymặtCampuchiađểbànvớiViệtNamvấnđềCampuchiađược,ViệtNamphảibànvớiCampuchiaDânchủ.-Tháng10.1986,TBTHồDiệuBang51nóivớiHonecker52đangthămTrungQuốc“LúcđầuTrungQuốcnghĩcóthểđàmphán(vớiViệtNam)trước,rútquânsau.Nhưngsautínhlạinhiềulần,TrungQuốcquyếtđịnhViệtNamphảirútquântrước,sauđómớiđàmphán.Đâylàphươngántốtnhất,nếukhôngsẽtácđộngkhôngtốttớiASEANvà3phái(Sihanouk,SonSan53vàKhơ–međỏ)”.-Ngày14.5.1987,ĐặngTiểuBìnhtiếpTổngthưkýLiênHiệpQuốcDeCuellarvànhờôngtachuyểnchotamột“thôngđiệpmiệng”(messageoral):chỉkhinàovấnđềCampuchiađượcgiảiquyếttheocáchnày(ViệtNamrútquânkhỏiCampuchia,lậpchínhphủliênhiệp4bêngồmSihanouk,SonSanKhieuSamphon54,HengXamrin55;doSihanoukđứngđầu)thìTrungQuốcmớiđàmphántrựctiếpvớiViệtNam.ĐàmphánnhưvậysẽbaogồmcảvấnđềbìnhthườnghoáquanhệgiữaTrungQuốcvàViệtNam.Còntrướcđóthìmọicuộcđàmphántrựctiếpđềukhôngthểcóđược.

51TổngBíThư(1980–1987)HuYaobang(1915–15.4.1989)52ErichHonecker(August25,1912–May29,1994),53SonSann(5.10.1911,PhnomPenh,Cambodia—19.12.2000,Paris,France)–LãnhtụMTGPQGNDKhmer(KPNLF)54KhieuSamphan(27.7.1931–)TổngTưLệnhQĐKhmerĐỏ,QuốcTrưởngCambodia(14.4.1976–7.1.1979)55HengSamrin–QuốcTrưởngCambodia(1979–1991)Nhưvậylàtừsaukhiđơnphươngcắtđứtcuộcđàmphán(saukhiTrungQuốcgâychiến

tranhxâmlượcViệtNamtháng2/1979,tađãcó2vòngđàmphánvớiTrungQuốc:vòng1từ18/4đến18/5/1979tạiHàNội;vòng2từ28/6/79đến6/3/80tạiBắcKinh)từnăm1980đếncuốinăm1988,đãngóthaichụclầnViệtNamgửithưhoặccônghàmchoTrungQuốcđề

nghịnốilạiđàmphánnhưngđềubịTrungQuốcbácvớilýdonàyhoặclýdokhác.VàTrungQuốcnângcaodầnđiềukiệnlên(tựuchunglàvềquânsựđòiViệtNamrútquân,vềchínhtrịđòiViệtNamchấpnhậnviệclậpchínhphủliênhiệpởCampuchia,baogồmcảKhơ–međỏ).Trongkhithoáithácđàmphánvớita,TrungQuốcxúctiếnđàmphánbìnhthườnghoáquanhệvớiLiênXô(từtháng10.1982)vàvớiLào(từcuối1986)đểcôlậpvàépViệtNam.ĐặcbiệtlàthôngquađàmphánvớiLiênXô.SaukhiGorbachovlênlàmtổngbíthưĐảngcộngsảnLiênXô(11/3/1985).Xô–TrungbắtđầubànđếnvấnđềCampuchiatrongvòngđàmphánthứ7ởBắcKinh(4–20/10/1985),TrungQuốcthểhiệnngaytháiđộlàmcao,khôngnóiđếnđàmphánvớiViệtNamnữađểgiatăngsứcépđốivớiViệtNamvềvấnđềCampuchia.Trongvòng10đàmphánXô–TrungởMạc–tư–khoa(7.2.1987),TrungQuốcnêulại“3trởngại”trongviệcbìnhthườngquanhệvớiLiênXômàtrởngạilớnnhấtlàviệcViệtNamxâmlượcCampuchia.Vàcũngtừđó,cáclầngặpgỡXô–TrungđềutậptrungbànvấnđềCampuchiavàcôngkhaihoáđiềuđó.

Từchốngdiệtchủngđến“giảiphápđỏ”?RõràngTrungQuốcmưudùngvấnđềCampuchiađểcảithiệnthếđứngtrongquanhệvới

cácnướclớn,trướchếtlàtrongquanhệTrung–XôvàquanhệTrung–Mỹ.CònGorbachovcũngsẵnsàngdùngmónquàCampuchiađểsớmgặpđượcĐặng,cảithiệnquanhệvớiTrungQuốcnhằmtácđộngđếnquanhệMỹ–Xô.Chínhtrongbốicảnhđó,đãrađờicáigọilà“giảiphápđỏ”,xuấtpháttừýtưởngcủaGorbachovmuốnvấnđềCampuchiađượcgiảiquyếtgiữahainướcxãhộichủnghĩaViệtNamvàTrungQuốcchonênđịnhgánghéphailựclượngcộngsảnKhơ–methùđịch.Khơ–međỏcủaPolpotIengSary56thânBắcKinhvàNhànướcCampuchiathânHàNội,bắttaynhaudướicáimũ“hoàhợpdântộc”.Đầutháng3.1987,ngoạitrưởngLiênXôShevardnadzé57đếnNôngPênhtrongchuyếnđi

thăm3nướcĐôngDương.SaucuộcgặpShevardnadzé,Hun–xennóivớianhĐỗChính,trưởngđoànchuyêngiaViệtNamởCampuchialà:LiênXôcóvẻmuốnthúcgiụcgiảiquyếtnhanhvấnđềCampuchiacũngnhưvấnđềAfghanistan.LiênXôchắcđãchuẩnbịmộtcôngthứcgiảiphápchínhtrịởCampuchianhưnggặnhỏikhôngnói,chắcLiênXôsẽnêutrongcuộcgặpGorbachov–NguyễnVănLinhởMạc–tư–khoa(tháng5/1987).ShevardnadzénóiđếnhoàhợpdântộcCampuchiavàhỏiaitrongKhơ–međỏcòncóthểdùngđược?Hun–xenliênhệchuyệnnàyvớiphátbiểucủaGorbachovởVladivodstock(28/7/1986)vàchorằngcóthểLiênXônghĩđếnchuyệnkhuyếnkhíchhaipháicộngsảnCPCdànxếpvớinhau.KhithuậtlạilờiShevardnadzékhuyênCPCthúcđẩymạnhhoàhợpdântộc,Hun–xennói:Chúngnómàvềthìchúngsẽlàmthịtnhữngngườitíchcực,trướchếtlàbọnchúngta.SaucuộchọpBCT7/3/1987,LêĐứcThọsangtraođổivớiBCTLào,rồiđếncuốitháng

4/1987LêĐứcThọlạicùngLêĐứcAnhbaysangCampuchiahọpvớinhữngngườilãnhđạoNông–pênhbànviệcthúcđẩygiảiphápchínhtrịCampuchiavàquanhệvớiTrungQuốc,trongđoàncótôivàanhTrầnXuânMậncủaCP87.AnhLêĐứcThọkhiđóđãđưaragợiý“giảiphápđỏ”.Bảnthântôilầnđầumớiđượcbiếttườngtậnvềcáigọilà“giảiphápđỏ”.Nóigọnlại,“giảiphápđỏ”làmộtsảnphẩmcủamộngtưởnggiảiquyếtcuộcxungđộtCPCbằngcáchhoàgiảiNông–PênhvớibọndiệtchủngPolpotvàlậpnênmộtnướcCPCxãhộichủnghĩavừalàmvừalòngTrungQuốcvừahợpýcủalãnhđạota.Trongthâmtâmchúngtôi–nhữnganhemCP87đềuthấykhôngthểchấpnhậnđượccái“sángkiến”kỳquáinày.PhầnvìquághêtởmvớitộiáccủabọnKhơ–međốivớinhândânCPCcũngnhưđốivớinhândântađểcóthểnghĩđếnchuyệnhợptácvớichúngphầnvìnghĩrằngkhócókhảnăngthựchiệnđượctròchơinguyhiểmnày.QuảnhiênlãnhđạoNông–Pênhđãđónnhậnnhữnggợiýnàyvớimộttháiđộlạnhnhạt.Họchủtrương“ăncả”bằngmộtgiảiphápquânsựcoiKhơ–međỏlẫnXi–ha–núcvàSonSanđềulàđốithủphảiloạitrừ.Nhưngvớisứcépcủahaiđồngminhchính–LiênXôvàViệtNam–trongcuộchọpgiữacácbênCampuchia,Giacácta58,Hun–xenđãthửtiếpxúcvớiKhiêuSamphonsongtênđầusỏKhơ–međỏnàychỉđápbằngtháiđộkhinhmiệt.

56NgoạiTrưởngKhmerĐỏ(1976–1979)57EduardAmvrosiyevichShevardnadze,NgoạitrưởngSovietUniondướithờiMikhailSergeyevichGorbachevNgày30.7.1988,trongbuổithôngbáokếtquảcuộcHọpkhôngchínhthứcởJakartalần1

(JIM159)chođạisứ,đạibiểucácnướcxãhộichủnghĩaởPhnômPênh,khiđạisứCHDCĐứchỏikhảnănglôikéoKhiêuSamphonvànhữngnhânvậtônhoàcủaKhơ–međỏ,Hun–xennói:

bọnthúchứkhôngphảilàngười.Cứđểchúngtrongrừng,khôngcóchúng,tacũnggiảiquyếtđược.Chúngkhôngthayđổi.NhândânCampuchiakhôngchấpnhậnchúng.ChúngtôirấthiểuKhơ–međỏ.Mongcácđồngchíhiểuchobọnnàykhôngchơiđược.NếuchỉriêngCampuchiathôithìCampuchiakhôngcầnKhơ–međỏ.NhưngCampuchialiênquanđếncácnướcxungquanhmàViệtNamlạicầnbìnhthườnghoáquanhệvớiTrungQuốcnênchúngtôichấpnhậnchúngvềchínhtrị…Tôichorằngcứđểchúng(Khơ–međỏ)ởngoàirừng,khôngsaocả!TháiLanđãtrunglậpthìCPCtranhthủSihanouk,SonSanđểđánhKhơ–međỏ.58Jakarta59JakartaInformalMeeting1Ngày12/10/1989,tâmsựvớiđạisứNgôĐiền,saukhiphêphánLiênXônhượngbộTrung

Quốc,épCampuchiathỏahiệpvớiTrungQuốcvàKhơ–međỏ,đánhđồng“tộiphạmvớiphạmnhân”khôngtôntrọngcácnướcbạn,Hun–xennói:“ViệtNamcũngcóđồngchínóiphảinhượngbộcáigìđógiữthểdiệnchoBắcKinh.Năm1987tôicũngđãtínhđếngiảiphápđó.BọnKhơ–međỏ,trừsốđầusỏ,cóthểthamgia,chúngphảixinlỗinhândânrồihòahợpdântộc.Naytôiđãsuynghĩnhiều,tiếpxúcvớidânởnhiềunơi,trựctiếpgặpbọnKhiêuSamphon,tôinhậnthứcrõlàdứtkhoátkhôngchơivớibọnnàyđược,phảigiảitánlựclượngcủachúng”.Thánggiêng1989,Hun–xenxuấtbảncuốnsách“Campuchia–conđường10năm”,códành

mộtđoạndàinóivềgiảiphápđỏ,phêphánnhữngsuynghĩvềgiảiphápđỏ,choquanđiểmđólà“sailầmvànguyhiểm”,là“điềuphilývàtráiđạođứckhiđánhđồngbọntộiphạmPolpotvớinạnnhâncủachúng”,rồikếtluận“giảiphápđỏlàconđườngnguyhiểmrấtlớnchonhândânCampuchia.Nókhôngthểnàohìnhthànhđược,bởivìchúngtôikhông“đỏ”nhưngườitahiểulàcóthểhoàđồngvàocái“đỏ”củabọnPolpotđược”.Nhữngaiđãcósángkiếnnghĩra(chođếnnaytôicũngchưabiếtđượcchínhxácailàtác

giảcủacáiquáithainày:LiênXô?ViệtNam?hayHun–xen?CóđiềuchắclàlãnhđạoVNtrongsuốtthờikỳ19871991vẫncoiđólànướcbàihay)haytánthưởng“giảiphápđỏ”chắcchorằnggiảiquyếtvấnđềCampuchiatheocáchđósẽlàmhàilòngTrungQuốc.Nhưngthựcracáisángkiếnnàychẳnghợpvớiđườnglối“tranhthủphươngTâyvìmụctiêu“4hiệnđại”60củaĐặngTiểuBìnhchútnàomàlạigâythêmsựnghingạicủaNhànướcCampuchiađốivớita,màchínhTrungQuốcđãđemchuyệnnàynóivớiMỹvàcácnướcphươngTâyđểchứngtỏrằngViệtNamluôncóthủđoạnlắtléo,làmộtđốitượngđàmphánkhôngđángtincậy,bênngoàithìhôto“chốngdiệtchủng”bêntrongthìépNôngPênhthỏahiệpvớibọnPolpot.60“FourModernisations”BốnhiệnđạihoálàchủtrươngcủaThủTướngChuÂnLai(ZhouEnlai)trướckhiquađời:Côngnghệ,Nôngnghiệp,KhoaThậtđángtiếc,ảotưởngvề“giảiphápđỏ”nàyvẫncònđeođuổikhálâutrongcáctínhtoán

củatavềvấnđềCampuchia,thậmchícảsaukhiTrungQuốcđãnóithẳngvớitatrongcuộcgặpcấpcaoởThànhĐô61làhọkhôngthểnuốtnổi“mónquà”đó!

Mộtbướctựcởitrói:đadạnghoáđaphươnghoáquanhệ.TrongkhihọpCP87sáng14.5.1987,chúngtôithảoluậnsôinổilàmsaogiànhlạithếchủ

độngtrongviệcgiảiquyếtvấnđềCampuchia.AnhThạchcóýkiến:“KhôngnhấtthiếttachỉlàmvớiTrungQuốc.PhảithấylàbanướclớnMỹ–Xô–Trungđangchụmlạivớinhautraođổivềcáikhunggiảipháp.Cầnnhớkinhnghiệmnhữngnăm1954,1973,TQvẫnphảitiếptụclợidụngmâuthuẫnMỹ–Xô,Trung–XôkhôngthểgiảiquyếtvớinhauquađầuMỹ,phảithỏathuậncảvớiMỹ.ChonêntachỉhúcđầuvàomộtconđườngnóichuyệnvớiTrungQuốclàkhôngđúng”.Bảnthântôirấttâmđắcsuynghĩđó.LâunaytôithườngcảmthấytachịulệthuộchơinhiềuvàoanhcảLiênXô,anhhaiTrungQuốctrongtưduyvàhànhđộngnênđãtựhạnchếmìnhtronghoạtđộngđốingoạitrênthếgiớivàởkhuvựcĐôngNamÁ.MuốnTrungQuốcmềmđi,phảichothấytangàycàngnhiềubạn.NgượclạinếutachỉthấycóTrungQuốcthôivànếuTrungQuốcthấytayếuvàđơnđộcthìhọsẽrấtcứngrắnvớita.ChínhvìvậymàTrungQuốcđãbuộctaphảicóhếtnhượngbộnọđếnnhượngbộkia.Mặtkhác,GorbachovvìlợiíchnướclớnkhôngrõvôtìnhhayhữuýđãgiamViệtNamvàocáikhung“phảigiảiquyếtvấnđềCampuchiavớiTrungQuốc”.học,Quânsự.61Chengdu,thủphủcủaSichuan(TứXuyên)Phảinóirằngvớinếpsuynghĩquáthiênlệch,quácứngnhắcvề“haiphe”lúcđó,chỉriêng

nghĩđếnchuyệnquanhệvớicácnướcphươngTâyđãgầnnhưmộtđiềuhúykỵ,nênviệcNgoạigiaođềcậpđếnmởrộngtiếpxúchợptácrangoàithếgiớixãhộichủnghĩagầnnhưlàchuyệnđộngtrời.Ngườitachấpnhậnnókhôngphảidễdàng.Tưtưởngđaphươnghoá,đadạnghoátrongquanhệđốingoạiđãđếnvớitahơichậmnhưngchưamuộn.

Theohướngđó,tađãnghiêncứuvàmởđợttấncôngngoạigiaotháng6–8/1987vớiđặcđiểm:

-khôngtấncôngvềnộidunggiảiphápnhưmọikhi,màtấncôngvềcơchếgiảiquyếtvấnđề;-thămdòtấtcảcácdiễnđàncóthểđưađếngiảipháp,tiếpxúctrựctiếphaygiántiếptấtcảcácđốiphương(TrungQuốc,ASEAN,Mỹ);-phốihợptốtvớiviệcCampuchiara“Tuyênbốvềchínhsáchhoàhợpdântộc”.Đợttấncôngđãđemlạinhữngkếtquảmongmuốn,làmbộclộhaixuhướngđingượcchiều

nhautronghàngngũđốiphương,nhữngmâuthuẫntronghàngngũđốiphươngđãnổramộtcáchcôngkhaigaygắt(giữaTrungQuốcvớiASEAN,Mỹ,Sihanouk;trongnộibộASEAN;trongnộibộ3phái“CampuchiaDânChủ”).TrongxuthếđốithoạiđangđượcđẩymạnhgiữaXô–Mỹ,thôngcáo29/7/1987củacuộc

gặpgiữaViệtNam(NguyễnCơThạch)vàInđônêxia(Mochtar62),đạidiệnchohainhómnướcĐôngDươngvàASEAN,thoảthuậndùnghìnhthứctổchức“cocktailparty”đểhọpvớicácbênCampuchiabànvấnđềCampuchiagắnvớivấnđềĐôngNamÁ,việcViệtNamcôngbốđợtrútquân1987cómờiquansátviênnướcngoàiđãlàmchuyểnđộngtìnhhình.MỹcửđặcpháiviêncủatổngthốngđếnViệtNam,SihanouktuyênbốtạmthôichứcchủtịchCampuchiaDânchủvàsẵnsànggặpHun–xen.62MochtarKusumaatmadja,ngoạitrưởngIndonesia,chủtịchỦybanthườngtrựccủaASEAN(12.1978)TấtcảnhữngđộngtháiđóđãtạorakhảnăngthựctếphávỡbếtắcvấnđềCampuchiađã

kéodàihơn8nămqua.TrungQuốcbuộcphảitínhtoánlại,họkhôngcònkhảnăngkhốngchếASEANcũngnhưSihanouk.VềphíacácnướcASEAN,điềukhiếnhọlongạiViệtNamnhấttrongvấnđềCampuchialàviệcViệtNamđưaquânsangCPCnayđangđượcgỡbỏ.CácdiễnđànmớivềvấnđềCampuchiađượcmởrakhiếnchosứcépcủaTrungQuốcđốivớiViệtNambịhạnchếlại.Tronghoàhoãngiữabanướclớn,vaitròTrungQuốclúcnàyvẫnlépnhất,hoàhoãnXô–Mỹ

pháttriểnmạnhnhất.Xô–MỹđãthỏathuậngiảiquyếtvấnđềAfghanistanlàmộtvấnđềchâuÁmàkhôngcóvaitròcủaTrungQuốc.TrungQuốclongạivớicáiđàđóXô–MỹrồisẽgiảiquyếtcácvấnđềChâuÁkhácnhưvấnđềCampuchiamàcũngkhôngcóvaitròTrungQuốc.TrungQuốcmuốngiữvaitròmộttrongbanướclớngiảiquyếtvấnđềCampuchia.NhưthếsẽlợichoTrungQuốchơnlàđểvấnđềCampuchiađượcgiảiquyếtgiữangườiCPC,giữaASEAN–ĐôngDương,haygiữaTrungQuốc–ViệtNam.VìvậyTrungQuốcchốnglạithỏathuậnViệtNam–Inđônêxia29.7.1987ởthànhphốHCM,rasứcphádiễnđànHun–xen–Sihanouk,đòiViệtNamđàmphánvớiSihanouk,hỗtrợTháiLangâyxungđộtbiêngiớiThái–Lào,gâyraxungđộtvớihảiquântaởTrườngSa(3–4.1988).Trongtìnhhìnhđó,ViệtNamvàCHNDCampuchiađãcôngbốđợtrútquântìnhnguyệnViệtNamlầnthứ7khỏiCampuchiatrongnăm1988.Đâylàđợtrútquânlớnnhấttừkhitabắtđầurútquân1982.ViệcnàyđãlàmtăngthêmkhókhănlúngtúngchoTrungQuốcvìdưluậnquốctếlạibắtđầutậptrunghướngvềvấnđềxửlýbọndiệtchủngPolpot,đồngthờilàmtăngsựthúcbáchsớmcómộtgiảiphápchínhtrịchovấnđềCampuchiatrướckhiViệtNamrúthếtquânvàonăm1990nhưđãtuyênbố.

TrungQuốcuốnmìnhđểthíchnghivớithếcực.Ngày6.12.1988,sauchuyếnđiLiênXôcủangoạitrưởngTrungQuốcTiềnKỳTham63,Liên

Xôđãthôngbáolạichotalà“cácphátbiểucủaTiềnvềvấnđềCampuchiađãcóthayđổichừngnào,chứngtỏBắcKinhđangdầndầnnhậnthứcthấyviệcđạtgiảiphápchovấnđềCampuchiakịchbảncủaTrungQuốclàkhôngthựctếvàTrungQuốcđangtừbỏđườnglốikéodàicuộcxungđột.Vềgiảipháp,TrungQuốcđồngývớiLiênXôlàviệcrútquânViệtNamlàmộtbộphậntronggiảipháp;vềcácvấnđềnộibộcủaCampuchia,TrungQuốcchorằng“phảiđượcgiảiquyếtbởibảnthânnhândânCampuchiatrêncơsởhoàhợpdântộc,khôngcósựcanthiệptừbênngoài”.SongTrungQuốcvẫnnhắclạilậptrườngcũvềviệclậpchínhphủliênhiệplâmthời4bêndoSihanoukđứngđầu,giảmdầnđiđếngiảitánquânđộicủacả4bên

Campuchia;thựcchấtlàxoánguyêntrạngởCampuchia.Ngày24.12.1988,trảlờithưngày15/12củaBộtrưởngngoạigiaota,phíaTrungQuốcmời

mộtthứtrưởngngoạigiaoViệtNamtớiBắcKinhđểtraođổiýkiếngiữathứtrưởngngoạigiaohainướcchuẩnbịchocuộcgặpcấpngoạitrưởngTrung–Việt.Sau10nămđốiđầugaygắtvàsau8nămmộtmựctừchốiđàmphánvớita,đâylàlầnđầuTrungQuốcnhậnđàmphánvớiViệtNamvềvấnđềCampuchiavàvềbìnhthườnghoáquanhệhainước,thựchiệnbướcchuyểnsáchlượcởĐôngNamÁphụcvụchoviệcchuyểnchiếnlượcchungcủaTrungQuốctrênthếgiớivàtrongquanhệvớiXô,Mỹ.SựđiềuchỉnhchiếnlượcnàyđãđượcxácđịnhtạiHộinghịBộChínhTrịĐCSTrungQuốcởBắcĐớiHàtháng9năm1988,vàđượccôngkhaihoátạiQuốchộiTrungQuốctháng3/1989.SựđiềuchỉnhchiếnlượclầnnàydiễnratrongtìnhhìnhthếgiớicũngnhưtìnhhìnhĐôngNamÁvàCampuchiađãcónhữngthayđổitolớn,đặcbiệttừnăm1987.QuanhệXô–Mỹtừnăm1987đãđượccảithiệnnhiều,hìnhthànhthếhaicựcgiảiquyếtcôngviệcthếgiớivàcảchâuÁ.TrungQuốckhôngcònlợidụngđượcmâuthuẫnXô–Mỹnhưtrước;đồngthờiquanhệTrung–XôcảithiệnchậmsovớiquanhệMỹ–Xô,làmchovịtrícủaTrungQuốcbịyếutrongquanhệgiữabanướclớn.MặtkhácviệcXô–Mỹgiảmcamkếtquânsựởbênngoàiđãthúcđẩyxuthếđộclậpcủacácnướckhác,làmtăngxuhướnghợptáckhuvựcđểgiảiquyếtcácvấnđềkhuvực.QuanhệgiữacácnướcĐôngNamÁtừnăm1987đãtừtìnhtrạngđốiđầuchuyểntừngbướcsangvừahợptácvừađấutranhtrongcùngtồntạihòabình.CáccuộchọpJIM1vàJIM2(JakartaInformalMeeting)đãgiảiquyếtđượcmặtquốctếcủavấnđềCPCvàtạokhuônkhổhợptácgiữahainhómnướcởĐôngNamÁđểgiảiquyếtcácvấnđềkhuvực.ĐặcbiệtchínhquyềnChatichaởTháiLanlúcnàyquyếttâmtáchkhỏichínhsáchđốiđầucủaTrungQuốcởĐôngNamÁ,thựchiệnchínhsách“biếnĐôngDươngtừchiếntrườngthànhthịtrường”.Trongtìnhhìnhđó,việcTrungQuốctiếptụcchínhsáchgâycăngthẳngtrênđấtliềnvàtrênbiểnởkhuvựcnàychỉlàmtăngmốilongạiđốivớinguycơbáquyềncủaTrungQuốc.VớiviệcquânViệtNamđãrút3phầntưvàsẽrúthếtvàotháng9/1989,cốtlõicủavấnđềCampuchiakhôngcònlàvấnđềrútquânViệtNamnữamàtrởthànhvấnđềlàmsaoloạitrừchếđộdiệtchủngPolpot.NhữngbiếnđổitolớnnàybuộcTrungQuốcphảichuyểntừchỗkéodàiđàmphánvềbìnhthườnghoáquanhệvớiLiênXôđểlợidụngmâuthuẫnXô–MỹvàtranhthủvốnvàkỹthuậtcủaMỹsangxúctiếnbìnhthườnghoátoàndiệnquanhệvớiLiênXô,giữcânbằnggiữaquanhệcủahọvớiXôvàvớiMỹ,đồngthờitừngbướccảithiệnquanhệvớicácnướclánggiềngđểtạođiềukiệnquốctếthuậnlợichoviệccảithiệnthếcủaTrungQuốctrênthếgiớivàchâuÁ.

63QianQichen(1928–)PhóThủTướngQuốcvụviệntừ1993,ủyviêncủaBộChínhTrị,TrungƯơngĐảngCSTrungQuốckhóa14(1992–97)và15(1997–2002).KhôngcònlàủyviêntrungươngđảngCSTQkhóa16(2002–)http://www.chinavitae.com/biography_display.php?id=414Tháng1/1989,tanốilạiđàmphánvớiTrungQuốcđểcốgắngbìnhthườnghoáquanhệvới

TrungQuốcđồngthờikhẳngđịnhtháiđộủnghộNhànướcCampuchiagiữvữngthànhquảcáchmạng.Ngày5/1/1989,TBTNguyễnVănLinhdẫnđầuđoànđạibiểucấpcaocủaViệtNamsang

NôngPênhdựlễkỷniệm10nămthànhlậpCộngHoàNhânDânCampuchia.Ngaychiềuhômđó(16giờ)TBTNguyễnVănLinhđãcócuộchộiđàmvớiHengSomrintạiHoàngCung.HengSomrinthôngbáo:“BộChínhtrị(CPC)đãnhấttrísẽtiếptụctấncôngngoạigiaotrêncơsởrútquânViệtNamđồngthờivớiviệcngănchặnviệntrợquânsựnướcngoàigiúpbọnKhơ–međốiđịch,chấmdứtmọisựcanthiệpvàocáchmạngCPC…tạođiềukiệnthuậnlợichohoàđàmViệtNam–TrungQuốc,LiênXô–TrungQuốc,đẩymạnhthươngthuyếtCPC–TháiLan.Chúngtaphảicómộtlịchrútquânmới,trongđónếucómộtgiảiphápchínhtrị,tasẽtuyênbốrúthết(quânViệtNam)khôngchậmquátháng9/1990.NếuViệtNamđồngý,sẽtuyênbốtrongdiễnvăncủatôivàcủađồngchíngàymai”.NguyễnVănLinhtánthànhvàđềnghịthôngbáolạichoLiênXôvàLàobiết.NgaychiềutốihômđóanhLinhđãbảotôisửalạibàidiễnvăncủaanhtheonhưhaibênđãthoảthuận.Sáng6/1/1989,trongbuổimit–ting64longtrọng.TổngbíthưHengSomrintuyênbố:CPC

vàVNđãthỏathuậnlànếucógiảiphápchínhtrịthìquânVNsẽrúthết,chậmnhấtlàvàotháng9/1990.TổngbíthưNguyễnVănLinhcũngtuyênbố:VNhoàntoànnhấttrívớiCPCsẽ

rúttoànbộquânVNcònlạivàocuốitháng9/1990.Việcrúthếtquânphảisongsongvớiviệcchấmdứtviệntrợcủanướcngoài,chấmdứtviệcsửdụnglãnhthổnướcngoàichốngCPC,tiếnhànhdướisựkiểmsoátquốctế.Quanhữngcuộctraođổigiữatavớibạn,làmộtthànhviêntrongđoànViệtNam,tôiđãdự

cảmchừngnàonhữngkhókhănkhiđisâuvàogiảipháp.LãnhđạoCPCcóphầnquátựtin,muốntahoàntoànủnghộbạnăncả;còntalạithiênvềgiảiquyếtvấnđềCPCmộtcáchthuậnlợichocảithiệnquanhệViệt–Trung.64MeetingTrongnửađầunăm1989,đãcóhaivòngđàmpháncấpthứtrưởngngoạigiaogiữatavới

TrungQuốc(ĐinhNhoLiêmvàLưuThuậtKhanh)tạiBắcKinh.Vòngđầu(1619.1.1989).TrungQuốcchỉtraođổilướtquavềquanhệhainướcrồilạitậptrungđàmphánvấnđềCampuchia.HaibênthoảthuậntươngđốinhanhmấyvấnđềvềmặtquốctếcủagiảiphápCPC(rútquânVN,giámsátquốctế,chấmdứtviệntrợquânsự,tổngtuyểncử).HaibênđồngýthúcđẩycácbênCPCthươnglượngđểsớmđạtgiảiphápCPC.TQcholàmặtquốctếcơbảnđãxong,muốntathỏathuậnhướnggiảiquyếtmặtnộibộcủagiảiphápCPC,chủyếulàhaivấnđềchínhquyềnvàvấnđềquânđộicủacácbênCPCtrongthờikỳqúađộ(thờigianngừngbắnchođếntổngtuyểncử);chonêncóthảoluậnvàđạtkếtquảnàythìmớicógiảipháp,nếukhôngthìmặtquốctếcóthỏathuậncũngkhônggiảiquyếtđượcvàkhóbànquanhệhainước.LậptrườngcủatalàcủavấnđềnộibộCampuchiaphảidocácbênCampuchiagiảiquyết.ĐángchúýlàTiềnKỳThamkhitiếpĐinhNhoLiêmcónói:“4nướcTrungQuốc,LiênXô,ViệtNam,TháiLanlànhữngnướccóliênquantrựctiếp,cótráchnhiệmvềvấnđềCPCcầnthỏathuậnvớinhauvềchínhquyềnlâmthời4bênCampuchiatrongthờikỳquáđộthìmớigiảiquyếtđượcvấnđềCampuchia”.HọnóiđãbànvớiLiênXôvàLiênXôđãnhấttrínguyêntắcnày.

Ngày11/2/1989,BCThọpbànđềánđấutranhvềvấnđềCPCtheohướng:

-táchvàgiảiquyếttừngbướcmặtquốctếvàmặtnộibộcủavấnđềCampuchia;-gắnviệcgiảiquyếtvấnđềCPCvớiyêucầukiếnlậphoàbìnhởĐôngNamÁ;-triểnkhaicácdiễnđàn:Việt–Trung(vòng2),JIM2,4bênCPC,Thái–SOC,Việt–Thái,Việt–MỹTrêntinhthầnđó,ngày15/2/1989,tôicùngmấycánbộCP87bayđiGia–các–tahọpNhóm

Làmviệc(WorkingGroup)đểchuẩnbịchocuộchọpJIM2(19–21/2/1989)vớicácthànhphầncũngnhưJIM1cácbênCPC,ViệtNam,Làovà6nướcASEAN.HộinghịkhẳngđịnhlạikếtquảđạtđượcnămtrướcJIM1(2528/7/1988)vànhấttrílàvấnđềCPCphảiđượcgiảiquyếtbằngmộtgiảiphápchínhtrịgópphầnvàoviệcthiếtlậpcóchủquyền,hoàbình,trunglậpvàkhôngliênkếttrêncơsởquyềntựquyếtvàhoàhợpdântộc.HộinghịnhấttrícầntriệutậpHộinghịquốctếvềCPCđểbànvàđiđếnmộtgiảiphápchínhtrịtoàndiện,côngbằngvàhợplýchovấnđềCPC.Ngày14.3.1989BCThọpquyếtđịnhrúthếtquânkhỏiCPCvàocuốitháng9/1989vàthúc

đẩydiễnđànHun–xen–Sihanouk.Sangvòng2(8–10.5.1989)vẫntạiBắcKinh,cuộcđàmphánvấpngayvàohaitảngđálớn

vấnđềdiệtchủngvàviệcxửlýcácvấnđềnộibộcủaCPC.PhíaTrungQuốcđòitathỏathuậnvềnguyêntắchaivấnđềthuộcmặtnộibộCPC:lậpchínhphủliênhiệplâmthời4bêndoSihanoukđứngđầu,đóngkếtvàgiảmquânđộicủa4bênCPC.Đàmphánkếtthúcmàkhôngđiđếnkếtquảgì.PhíaTQđềnghịtạmthờichưatínhđếnđàmphánvòng3.TiềnKỳThamnóivớiĐinhNhoLiêmrồisauđócôngbố:bìnhthườnghoáquanhệhainướcchỉcóthểthựchiệnsaukhivấnđềCPCđãđượcgiảiquyết,khôngphảilàtrướcđó.SaunàyTrungQuốcđãnóitoạcrarằng:ViệtNamkhôngnhữngphảirúthếtquânkhỏiCampuchiamàcòncótráchnhiệmgiảiquyếtnhữnghậuquảcủaviệcViệtNamđưaquânvàoCampuchia,cụthểlàxoáchínhquyềnvàquânđộiCHNDCPCđãđượchìnhthànhsaukhiquânViệtNamvàoNôngPênhđánhđuổibọnPolpot.ViệcTrungQuốcnốilạiđàmphánvớiViệtNamlúcnày,màphíaTrungQuốcgọilàgặpgỡnộibộ,theotôi,mụcđíchchínhlàđểbiểudiễnchothếgiớithấylàTQđãnắmconchủbàigiảiquyếtvấnđềCPC.

Hiệp1củaHộinghịquốctếPa–rivềCampuchia.Haithángsau,HộinghịquốctếPa–rivềCampuchia(30/7–30/8/1989)tuychưakếtthúc

đượcnhưngcóthểnóiđãmởragiaiđoạnkếtthúcvấnđềCPC.SauJIM,đâylàcuộchộinghịquốctếđầutiênbànvềvấnđềCPC.HộinghịtiếnhànhngoàikhuônkhổcủaLiênHiệpQuốctuycómặtDeCuellar65,tổngthưkýLiênHiệpQuốc,vàbộtrưởngngoạigiao5nướcthànhviênHộiĐồngBảoAn.TổngthưkýLHQdựhộinghịchỉvớitưcáchmộtthànhviêncủahộinghị.Tronghộinghịnày,lầnđầucácbênCampuchiađốiđịchngồisátcạnhnhau,dứơimộtcáibiểnghitênchunglàCampuchia.Ngoàiđạidiệncủa4pháiCPC:Hun–xen(CHNDCPC66),KhieuSamphon(Khơ–međỏ),Ranarit67(pháiSihanouk),SonSonbert(conSonSan),cócácđoànđạibiểucủa17nướcdobộtrưởngngoạigiaodẫnđầu:LiênXô,TrungQuốc,Anh,Pháp,Nhật,Úc,ẤnĐộ,Canada,ViệtNam,Lào,TháiLan,Inđônêxia,Singapore,Malaysia,Philipin68,Brunei,PhongtràoKhôngLiênKếtdongoạitrưởngZimbaweđạidiện.NgoạitrưởngPhápRolandDumasvàngoạitrưởngInđônêxiaAliAlataslàđồngchủtịchhộinghị.Sáng28/7,tôicùngđạibộphậnđoàntatớiPa–ri.ĐoàncócácanhLêMai,ĐặngNghiêm

Hoành,NgôĐiền,HàVănLâu,TrầnHuyChương,LêCôngPhụng,HuỳnhAnhDũng,chịTônNữThịNinh,ThiếutướngPhiLongđượcBộQuốcPhòngcửđithamgiađoàn.Ngày29/7anhNguyễnCơThạchđếnnơi.Hộinghịkhaimạcchiều30/7/89.Thànhphầnhộinghịtuyđôngnhưngkhôngcólợichota,songtađếnhộinghịvớithếmạnhcủaTuyênbốrúthếtquânvàocuốitháng9/89màCHNDCPCvẫntỏravữngvàngtựtin.

65JavierPerezdeCuellar,Tổngthưkýthứ5củaLiênHiệpQuốc66People'sRepublicofKampuchea67SamdechKromPreahNorodomRanaridth68ThePhilippinesNgaytừđầuHộinghịđãvạchrachươngtrìnhphảihọpcảthángtừ30/7–30/8/90vìvấn

đềrấtphứctạpmàlậptrườnggiảiphápcủacácbênlạicònkháxanhau.Suốtthờigianhộinghịnổicộmlênhaivấnđềlớn:-loạitrừhaychấpnhậnbọndiệtchủngPolpot.

-duytrìhayxoábỏnguyêntrạngchínhtrịvàquânsựởCPC.Cuộcđấutranhdiễnragaygắttrongsuốtquátrìnhhộinghị.Đốiphươngdùngáplựccủa5

nướclớnvàđasốtronghộinghịđòiápđặtviệclậpChínhphủliênhiệplâmthời4bêndoSihanoukđứngđầuvàđòilậpbộmáykiểmsoátquốctếcủaLHQ.CònphíatađòiloạitrừbọndiệtchủngPolpot,đòitôntrọngnguyêntắcnướcngoàikhôngđượccanthiệpvàocôngviệcnộibộCampuchia,tôntrọngnguyêntrạngởCampuchiacó2chínhquyền,tôntrọngquyềncủanhândânCampuchiatựquyếtđịnhchếđộchínhtrịcủamìnhvàlậpchínhphủcủamình,thôngquatổngtuyểncửtựdo.PhíatachấpnhậnsựđónggópcủaLHQnếuLHQchấmdứtnhữngnghịquyếtthiênvị,ủnghộ1bênchống1bên.PhátbiểucủatatạiphiênhọptoànthểtậptrunglênándiệtchủngPolpot,khẳngđịnhkết

luậncủaJIMvề2vấnđềthenchốt(rútquânVNvàlênándiệtchủng)vànguyêntắckhôngcanthiệpvàocôngviệcnộibộCPC,đềcaovịtrícủaNhànướcCPC.Cácngoạitrưởngchỉdựcácphiênhọptoànthểhộinghịtrong3ngàyđầuvà2ngàycuốicủahộinghị,cònphầnlớnthờigiandànhchocácbuổihọpcácủyban1(vềkiểmsoátquốctế),ủyban2(vềbảođảmquychế),uỷban3(vềngườitịnạnvàvấnđềtáithiếtCPC),ủybanadhoc(gồmcácbênCPCđểbàncácvấnđềthuộcnộibộCPC)vàủybanPhốihợp,cónhiệmvụthảoluậnthựcchấtnộidungcủagiảipháp.Cũngtrongthờigiannày,tatranhthủtiếpxúcriêngcácđoàn.Ngày3/8,thứtrưởngngoại

giaoLiênXôRogatchevchobiết:pháiđoànTrungQuốcLưuThuậtKhanhnóidokhôngcóthờigiannênTiềnKỳThamkhônggặpđượcđồngchíNguyễnCơThạch;nhưngTiềnlạinóinếuđồngchíTrầnQuangCơyêucầuthìcóthểgặp(?).HômsauLưuThuậtKhanhlạinhắnquaRogatchev:chưathấyđồngchíCơyêucầugặp,nếuyêucầuthìsẽnhậnlời.Đếnsáng7/8,tađặtvấnđềvớiphíaTrungQuốc:NguyễnCơThạchvàTrầnQuangCơđềnghịgặpquyềntrưởngđoànTQLưuThuậtKhanh(TiềnKỳThamvềnước)đểtraođổiýkiến.LưuThuậtKhanhnhậnlờingay.CuộcgặpdiễnratạisứquánTQởPa–ringay4giờchiềungàyhômđó.TháiđộcủaLưutỏranhãnhặntuylậptrườngTQchưacógìkhác.LưunóinếuVNđồngýcóchínhphủlâmthời4bênCPC(tứclàcócảKhơ–međỏnhưmộtthànhviênngangvới3bênkia)thìvấnđềCPCcoinhưgiảiquyết,vàthanhminhlàTrungQuốckhôngmuốnphía3pháichiếm¾chiếc

bánh,chỉcầncósựthamgiacủacả4bênCPC,cònchiaphầnnhưthếnàolàtuỳhọ.Nếuchỉ2bên,3bênthìkhôngthựctếvàkhôngchấpnhậnđược.Lưuđềnghịtakhôngdùngtừ“diệtchủng”,vấnđềdiệtchủnglàviệcnộibộCPC,dohọtựgiảiquyết.SởdĩTrungQuốcđếnHộinghịPa–ritrongkhichưasẵnsànggiảiquyếtvấnđềCPClàvìhọ

đangcốgắnggỡthếcôlậpsausựkiệnThiênAnMônvàtronglúcnộibộhọvẫnđấutranhgaygắtvềcácvấnđềđốinộivàđốingoại.TrungQuốcbấtchấptìnhhìnhthựctế,đưarađòihỏirấtcaolàxoánguyêntrạngởCampuchiatrướctổngtuyểncử,chiaxẻquyềnlựccho4phái,làmsuyyếucáchmạngCampuchia,chiarẽ3nướcĐôngDương,Mỹ,phươngTây,ASEANmâuthuẫnvớiTrungQuốcvềvấnđềCampuchia,vàcólợiíchkhônglàmxấuthêmquanhệvớiTrungQuốc.Chiều10/8,trợlýngoạitrưởngMỹLambertson69cùng4ngườitrongđoànMỹtớiphòng

làmviệccủađoàntaởTrungtâmhộinghịKléber,yêucầugặptôiđểtraođổivềvấnđềCPC.TôicùnganhLêMaiđãtiếphọtrong1tiếng.HọtrìnhbàyquanđiểmcủaMỹvềvấnđềCPC;cầncógiảipháptoànbộ,khôngnhậngiảiphápbộphận;cósựchiasẻquyềnlựcthậtsựchocácpháiKhơ–mekhôngcộngsảnvàtraothựcquyềnchoSihanoukchứkhôngphảitượngtrưng,mongVNtácđộngđểHun–xenmềmdẻohơn.VềvấnđềdiệtchủngvàKhơ–međỏ,họvẫngiữlốinóinướcđôi.HọnóiđếntriểnvọngquanhệtốtgiữaMỹvàVN,nhưngkhôngquênvấnđềMIA.Ngày11/8/90anhThạchvềnước,đến25/8mớitrởlại.TuylàcótranhcãivớiđoànTQtrongcácbuổihọpchungnhưđãthoảthuậnvớiLưuThuật

Khanhnhưngtrongbuổihọpủyban1(Ủybanvềkiểmsoátquốctế)ngày16/8bànvấnđềdiệtchủng,saukhitôiphátbiểulênánKhơ–međỏ,vạchtộiácdiệtchủng,đạibiểuTrungQuốcđãphảnbác:ViệtNamđòikếttộidiệtchủnglàđểchedấuhànhđộngxâmlược,thoáitháctráchnhiệmviệncớchốngdiệtchủngđểđưaquântrởlạiCampuchia;kếttộidiệtchủngthìKhơ–međỏsẽkhôngđượcthamgiachínhquyền,sẽvàorừngtiếptụcđánhnhau,dođósẽkhôngcóhoàbìnhởCampuchiavàđổtộichoViệtNamsẽphảichịutráchnhiệmvềthànhcônghaythấtbạicủahộinghị.Tôikhôngthểkhôngphátbiểuđậplạicácluậnđiệuđó,khẳngđịnhphảigiảiquyếtvấnđềngănchặndiệtchủngmớigiảiquyếtđượccácvấnđềkhác.Tôivạchrõsựthậtlịchsửlànhữngnăm1975–78làthờigianchobọndiệtchủngPolpothoànhhànhthìVNkhôngcómặtởCPC,lúcđóchỉcócốvấnTrungQuốcmàthôi.Sauphátbiểucủatavềvấnđềdiệtchủng,trừTrungQuốcvàSingapore,khôngcònainói

“génocide”(diệtchủng),SihanouktuyênbốkhôngchoKhơ–međỏđạidiệncho3phái,cácủybanđềuphảighinhậnvàbànvấnđềdiệtchủng,nhữngkẻđòikhôngdùngtừ“diệtchủng”cũngphảinhậnsựtànbạocủaKhơ–međỏ.69Lambertson,DavidF.,DeputyAssistantSecretary,BureauofEastAsianandPacificAffairs,DepartmentofStateNgày29/8/1989,theochươngtrìnhđãđịnh,cácngoạitrưởng,trừngoạitrưởngMỹvà

ngoạitrưởngTrungQuốc,trởlạiPa–riđểkếtthúchọpphiênkếtthúcHộinghị.Ngày30/8saukhitraođổivớitađồngchủtịchhộinghịvềdựthảotuyênbốcủaHộinghịquốctế,anhThạchchờởphònghọpđếngiờtrưa,vìtìnhhìnhsứckhoẻphảitrởvềsứquánđểnghỉ.TabáoBanThưKýhộinghịlàthứtrưởngTrầnQuangCơsẽlàquyềntrưởngđoànViệtNamdựphiênhọpcấpbộtrưởngbếmạchộinghị.Cuộchọphẹpkhôngchínhthứcởcấpbộtrưởngbắtđầutừkhoảng14giờkéodàigần1

tiếng.Vìlàhọphẹp,mỗiđoànchỉcó2ngườidự,nênchỉcótôivàanhLêMaitrongphònghọp.CuộchọpnàychủyếutranhcãivềđiềubổsungvàodựthảoTuyênbốhộinghịcủatrưởngđoànCanadadựatheoýcủaTrungQuốc,manghàmýphủnhậnkếtluậncủaJIMvề2vấnđềthenchốtcủagiảipháp.Dochưahiểuhếtýđồcủađốiphương,anhHun–xenđãphátbiểuchấpthuậnbổsungnày.ĐểtránhchỗsơhởnàyvàkhôngđểđốiphươngcóthểkhaithácsựkhácnhaugiữatavàCPC,tôiđãyêucầuchủtịchcuộchọpngừngcuộchọpítphútđểtraođổiriênggiữa3đoànVN,CPCvàLào.Saukhiphântíchđểbạnthấyđượcýđịnhnguyhiểmcủađốiphươngtrongđiểmbổsungnày,tôiđềnghịcả3đoàngặp2đồngchủtịchyêucầusửalạibổsungnày,khôngđểchođốiphươngcóthểlợidụngcâuchữmậpmờđểnóilàHộinghịQuốctếPa–riđãphủnhậnkếtluậncủaJIMvềchốngdiệtchủng.SaukhidựthảoTuyênbốcủahộinghịđượcthôngqua,mớiđivàophiênhọpchínhthứcđể

bếmạcHộinghịsaumộtthánglàmviệcliêntục.TuyênbốchungngắngọncủaHộinghịQuốctếPa–rivềCampuchiaghinhậnHộinghịnàylàmộtbướctiếncóýnghĩa.Hộinghịtạmngừng,

kêugọicácbênCPCvàcácnướccóliênquantiếptụccốgắngđểđitớimộtgiảipháptoànbộ.KếtquảrấthạnchếcủaHộinghịphảnánhtínhchấtvôcùngphứctạpcủavấnđềCPC.Việc

VNrúthếtquânvàotháng9/89vàtriểnvọngNhàNướcCPCvẫnđứngvữngđãthúcépđốiphươngphảicóhộinghịnày,songchưatớimứchọphảichấpnhậnnguyêntrạngchínhtrịquânsựởCPC.HộinghịkếtthúcmộtgiaiđoạnđấutranhvàmởragiaiđoạnđấuttranhmớivềvấnđềCPCtrongtìnhhìnhVNđãrúthếtquânởCPCnhưngvấnđềCPCvẫnchưacógiảipháp.Ngày5/10/1989,trongkhiđãtrảlờiphỏngvấnbáochí,tôiđãnóivềnguyênnhânkhiến

HộinghịquốctếPa–richưathànhcông,nhưsau:“Ngaytừnhữngngàyđầu,dưluậntrongvàngoàiHộinghịđềuđãthấyvậtcảnchínhvàduy

nhấtchokhảnăngtiếntriểncủaHộinghịlànhómđạidiệncủaPolpotđượcsựkhuyếnkhíchvàphụhọachủyếucủamộtsốnướcvìlợiíchriêngtưcủahọ.CàngvềcuốiHộinghị,điềunàycàngthànhsựthựchiểnnhiên.

“Đểlấpliếmtráchnhiệm,họđãvukhốngViệtNamvàNhàNướcCampuchiaquácứngrắnkhiếnHộinghịbếtắc.

“Làmsaochúngtôicóthểđiđếnthoảthuậnđượctrongkhiđốiphươngngoancốtớimứctựmâuthuẫnmộtcáchtrắngtrợntronglậptrườngcũngnhưcáclậpluậncủahọ?HọnóitôntrọngnguyêntắcchủquyềncủanhândânCampuchianhưnghọlạiđòiphảiđểcácnướcngoàithamgiagiảiquyếtcácvấnđềCampuchia,lạiápđặtchonhândânCampuchiaphảichấpnhậnmộtchínhphủphảitheohìnhtháihọđịnhratrước;họnóihọvôcùngphảnđốitộiácgiếtngườicủabọnPolpotnhưnghọlạiđòihợppháphoátổchứcdiệtchủngvàđòichúngđượcchiaquyềncaitrịđấtnướcCampuchia.“Cộngđồngquốctếcótráchnhiệmloạitrừhiểmhọadiệtchủngnày.Đặcbiệtlànhững

nướcxưanaylớntiếngđòiViệtNamrútquântrongkhiđólạilẫntránhlênándiệtchủng,thìnayđếnlượthọphảicótráchnhiệmngăndiệtchủnggâynộichiếnởCampuchia.“VềtriểnvọngquanhệgiữacácnướckhuvựcvớiđàtiếntriểncủavấnđềCPCcòntuỳ

thuộccácnhântốchủquancũngnhưkháchquan,trongđócókhảnăngcủatachuyểnhoácácnhântốkháchquancólợihơnchoviệcthựchiệnmụctiêucủata.Chẳnghạnnhưkhảnăngthựchiệnphươngchâm“thêmbạnbớtthù”trongđốingoạiđòihỏicóđượcmộtýniệmrộngrãihơnvềbạn.Tấtnhiênmởrộngviệckếtbạnkhôngcónghĩalàthủtiêuđấutranhvàphảitrêncơsởbảovệtốtlợiíchanninhquốcgiacủata”.CũngnênbiếtđốivớivấnđềdiệtchủngởCampuchia,LiênXôvìlợiíchchiếnlượccủa

mìnhnênchủtrươnghầunhưkhôngkhácgìTrungQuốc.TrongcuộcgặpanhNguyễnVănLinhởHàNộitối5/9/1989,HengSamrinchobiếtanhvừađinghỉởLiênXôvềvàkểrằng:“Trướckhiđi,tôinêuyêucầuđượcgặpGorbachovđểthôngbáotìnhhìnhCampuchiavàtraođổimộtsốvấnđềLiênXôđồngý.NhưngkhiđếnLiênXô,đồngchíGobachovkhônggặptôimàđểđồngchíủyviêndựkhuyếtBộChínhTrị,phóchủtịchXôViếttốicaogặp.TôihiểurằngvìHộinghịquốctếởPa–richưacókếtquảgìnênGorbachovkhônggặptôi.TrongkhigặptôiphíaLiênXônóithẳnglàchúngtôiphảichấpnhậnlậpchínhphủliênhiệp4bên,chocảKhơ–međỏvàovàđểSihanouklàmchủtịch.ChínhphủđóvàSihanoukcóthựcquyền,LiênXôgiảithíchlàtrongKhơ–međỏchỉcóPolpotvàvàingườitheoPolpotlàxấuthôi,cònlạithìNôngPênhnênchấpnhậnchohọthamgiachínhphủ.LậptrườngnàycủaLiênXô,chúngtôikhôngđồngý”.VậylàđếnlúcnàycảLiênXôlẫnTrungQuốcvìlợiíchcủamìnhcùngnhấttrítronghành

độngdùngsứcépnướclớncanthiệpvàocôngviệcnộibộ,xâmphạmchủquyềnCampuchia.ĐặngTiểuBìnhtiếpKaysonePhomvihan70đểnóivớiViệtNam.

Nhữngbiếnđộnglớntrongtìnhhìnhthếgiớibênngoàilúcnàyđãtácđộngmạnhmẽtớisuynghĩcủalãnhđạotavềphươnghướngchiếnlượcđốingoại.Cuộckhủnghoảngchínhtrịtạinhiềunướctheochếđộxãhộichủnghĩađãbùngnổtừnăm1989vàđangcóchiềuhướnglanrộngra.Tháng6/1989xảyravụThiênAnMônởTrungQuốc.Cũngtrongnăm1989,chếđộxãhộichủnghĩaởcácnướcĐôngÂunhưCHDCĐức,BaLan,Ru–ma–ni,Hung,Tiệp,HàLan71đềuđãsụpđổ.Đầutháng10/1989,TBTNguyễnVănLinhđidựkỷniệm40nămQuốcKhánhCHDCĐức,khivềđếnHàNộithìbứctườngBerlinđổ,Honeckerbịlật.LãnhtụRu–ma–niCeaucescu,ngườimàkhiởBerlinanhLinhxemratâmđầuýhợptrongviệcbànchuyệntâmhuyếtcứuvãnsựnghiệpxãhộichủnghĩathếgiớiđanglâmnguy,vừachânướtchânráovềđếnBucarestthìbịtruybắt.Với“tưduymới”củaGorbachov,tìnhhìnhLiênXôngàycàngtrở

nênlộnxộn.Trướctìnhhìnhấy,trongnộibộlãnhđạotađãnảysinhnhữngýkiếnkhácbiệttrongnhận

địnhvềsựkiệnThiênAnMôncũngnhưvềnhữngbiếnđổidồndậptạicácnướcxãhộichủnghĩaĐôngÂuvàLiênXô.NổilênlàýkiếnnhấnmạnhmặtxãhộichủnghĩacủaTrungQuốc,phảibằngmọigiábắttayngaysauTrungQuốcđểbảovệchủnghĩaxãhội,đểchốngMỹvàcácthếlựcđếquốckhác.ChínhđiềuđóđãtạonênbướcngoặtkháđộtngộttrongtháiđộcủatađốivớiTrungQuốc.SuynghĩđơngiảncủatalàkhôngcólýgìViệtNamlạingủngngỉnhvớiTrungQuốctrongkhiLiênXôđãbìnhthườnghoáquanhệvớiTrungQuốc(tháng5/1989).LàocũngđãthoảthuậntraođổiđạisứtrởlạivớiTrungQuốcvàbìnhthườnghoáquanhệgiữahainước,đánhdấubằngcuộcđithămchínhthứcTrungQuốccủaKaysonPhomvihan,tổngbíthưĐảngNDCMLào,tháng10/1989.

70(13.12.1920,Naseng–21.11.1992,Vientiane)mẹngườiLaos,bốViệtNam,KaysonehọcluậttạiHàNội,trởvềlàmlãnhtụPathetLao.1975lậtđổchínhphủhoànggiaLaos.ThủtướngCHDCNDLaos(1975–91),Chủtịch(1991–92)–"KaysonePhomvihan."BritannicaConciseEncyclopedia.2004.EncyclopædiaBritannicaPremiumService.29Jan.2004http://www.britannica.com/ebc/article?eu=394304.71BiêntậpgạchngangChínhlàthôngquacuộcnóichuyệnvớiKaysonngày7/10/89màĐặngTiểuBìnhđãbộclộ

rõphầnnàonhữngtínhtoánsâuxacủamìnhđốivớiViệtNam:phânhoáViệt–Lào,Việt–CPC,Việt–XôvàphânhoácảnộibộViệtNam.ĐặngnóivớiKaysonrằngViệtNamđãcóbiểuhiệnchốngTrungQuốctừkhiHồChíMinhcònsống;rằngsaukhithắngMỹ,LêDuẩntrởmặtchốngTrungQuốc,xâmlượcCampuchia,ViệtNamđitheoLiênXô,đưaquânvàoCampuchia,nênmớicóchuyệnTrungQuốcđánhViệtNam.LúcđầuTrungQuốccholàvìBrejnevxúigiụcnênViệtNamxâmlượcCampuchia,nhưngchínhlàdoViệtNamcóýđồlậpLiênbangĐôngDương,khôngmuốnLào,Campuchiađộclập.ViệtNamchốngTrungQuốcvìTrungQuốclàtrởngạichoviệclậpLiênbangĐôngDương…TrongkhikhôngtiếclờiphêphánLêDuẩn,ĐặngđãhếtlờicangợiNguyễnVănLinh;ĐặngkểlạikhilàmtổngbíthưĐảngCộngSảnTrungQuốc,năm1963,đãtổchứcđưaNguyễnVănLinhtừmiềnNamsangHồngKôngđểđithămBắcKinhgặpnhau,khenanhLinhlà“ngườitốt,sángsuốtvàcótài”;nhờKaysonchuyểnlờihỏithămanhLinh;khuyênNguyễnVănLinhnêngiảiquyếtdứtkhoátvấnđềCampuchia,nếulàmđượcviệcnàythìsẽkhôiphụcđượcuytíncủaViệtNam.ChođâylàviệcViệtNamphảilàm,vìnhữnggìViệtNamđanglàmlàsailầm;mongmuốnbìnhthườnghóaquanhệvớiViệtNamtrướckhiôngtanghỉhưu…VềđiềukiệnbìnhthườnghoáquanhệTrung–Việt,ĐặngnhấnmạnhViệtNamphảirúthếtquân,rúttriệtđể,rútthậtsựkhỏiCPCthìsẽcóbìnhthườnghoáquanhệ(tuylúcđótađãkếtthúcđợtrútquâncuốicùngkhỏiCPCtừngày26/9/1989).TheothôngbáocủađạisứLàotạiTrungQuốc,trong70phútnóichuyệnvớiKayson,Đặng

nóivềViệtNamvàquanhệTrung–Việttới60phút.Ngày21/10/1989BCTtađãhọpđểnhậnđịnhvềphátbiểucủaĐặngTiểuBìnhkhitiếp

Kayson.Cuộchọpđãđiđếnkếtluận:tronglúcTrungQuốcđangcòngăngvớita,tacầncótháiđộkiêntrìvàthíchđáng,khôngcaycú,khôngchọctứcnhưngcũngkhôngtỏranhúnquá.CầntiếptụcthựchiệnđườnglốiĐạihộiVIvàNghịquyết13củaBộChínhTrị,cầnthấycảmặtxãhộichủnghĩavàmặtbáquyềnnướclớncủaTrungQuốc.TrongkhicốkéoTrungQuốc,tacầnđồngthờihoạtđộngtrênnhiềuhướng;củngcốđoànkếtchặtchẽvớiLào,phânhoáMỹ,phươngTây,ASEANvớiTrungQuốc.Theophươngđó,ngày6/11/1989,anhThạchđãchuyểnquađạisứTrungQuốcthôngđiệp

miệngcủaTBTNguyễnVănLinhgửiĐặngTiểuBình,ngỏýmongsớmcóbìnhthườnghoáquanhệgiữaViệtNamvàTrungQuốc.Bangàysau,anhThạchlạigửithưchoTiềnKỳThamnhắclạithôngđiệpngày6/11vàđềnghị:phíaViệtNamsẵnsànggặplạiphíaTrungQuốcởcấpbộtrưởnghoặcthứtrưởngngoạigiaotạiHàNộihoặcBắcKinhtrongtháng12/1989.NhưngTrungQuốckhôngtrảlờithôngđiệpcủaTổngbíthưtalẫnthưcủaanhThạch.Mãiđếnngày12/1/1990,đạisứTrungQuốcmớigặpanhThạchchuyểnthôngđiệpmiệng

củaphíaTrungQuốctrảlờiTBTNguyễnVănLinh,vẫnđặtđiềukiệnchoviệcnốilạiđàmphánvớita:“ĐồngchíĐặngTiểuBìnhvàcáclãnhđạokháccủaTrungQuốcchânthànhmongmuốnsớmbìnhthườnghoáquanhệTrung–Việt.VấnđềCampuchialànguyênnhânchủyếulàmchoquanhệhainướcxấuđiđếnnaychưađượccảithiện.Việckhôiphụcquanhệhữunghịgiữahai

nướcchưacóthểcảithiệnnếubỏquavấnđềCPC.ĐồngchíĐặngTiểuBìnhcónêuralàviệcViệtNamrútquânsạchsẽ,triệtđểvàviệcCPClậpChínhphủLiênhiệpLâmthời4bêndoSihanoukđứngđầulàhaivấnđềhạtnhânthiếtthựccầnđồngthờigiảiquyết.PhíaTrungQuốcsẵnsàngsuyxétđềnghịcủaVNvềviệcmởvòngthươnglượngmớiởcấpthứtrưởng,nếuViệtNamchấpnhậnmộtcơchếgiámsátquốctếdoLiênHiệpQuốcchủtrìcó4bênCPCthamgiađểkiểmchứngviệcrútquânVNvàlậpchínhphủ4bêndoSihanoukđứngđầutrongthờikỳquáđộ”.Từ26/2đến1/3/1990tạithủđôInđônêxiađãhọpHộinghịkhôngchínhthứcvềCPC

(IMC–InformalMeetingonCampuchia).DựhọpngoàicácbênCPC,VN,Làovà6nướcASEAN(nhưhọpJIM,còncóthêmđạidiệnTổngthưkýLHQPhápvàÔ–tra–lia72).HộinghịkhôngrađượctuyênbốchungvìKhơ–međãdùngquyềnphủquyết.Ngày8/3/1990,cốvấnLêĐứcThọchogọitôivàanhĐinhNhoLiêmđếnnhàriêngởsố4

NguyễnCảnhChânnóimấyýkiếnvềvấnđềCPC:cầncóchuyểnhướngchiếnlượctrongđấutranhvềvấnđềCPC.PhảigiảiquyếtvớiTQ,nếukhôngthìkhônggiảiquyếtđượcvấnđềCPC.KhôngthểgạtKhơ–međỏ.Cầnmềmdẻovềvấnđềdiệtchủng,cóthểnóikhôngđểtrởlạichínhsáchsailầmtrongquákhứ.KhôngchấpnhậnLHQtổchứctổngtuyểncử.CầnnêuphươngánlậpchínhphủliênhiệplâmthờihaibênbốnpháiđểtổchứctổngtuyểncửởCPC.PhảigiảiquyếtmộtbướccơbảnvấnđềCPCtrướcĐạihộiVIIđểkhaithôngnhữngvấnđềkhác.HaihômsauanhlạinóivớiNguyễnCơThạchnhữngýđó.Đếnngày3/4/1990,TrungQuốcđộtnhiênlạibiểuthịhoannghênhviệcthứtrưởngĐinh

NhoLiêmđếnBắcKinh“kiểmtrasứquán”vàcôngbốtinTrungQuốcsẽđàmphánvớithứtrưởngngoạigiaoViệtNamvềvấnđềCampuchia.72AustraliaLúcnàyCP87đãgiảithể.CácthànhviênthườngtrựccủaCP87đềuđãđượcbổnhiệmđi

nhậntrọngtráchởnướcngoài.AnhĐặngNghiêmHoànhđãnhậnquyếtđịnhđiđạisứởTrungQuốc.AnhTrầnXuânMậnnhậnchứcđạisứởAn–giê–ri73.AnhNguyễnPhượngVũtrênđườngđinhậnchứcđạisứởPhi–li–pin,đãchếttrongtainạnmáybaytrênbầutrờiTháiLan.Thayvàođó,BộNgoạiGiaođãlậpNhómadhocvềgiảiphápCampuchiavớinhiệmvụcụthểhơnvìvấnđềCPCđãđếnlúcphảigiảiquyết.Nhómvẫndotôiphụtrách,cócácanhTrầnHuyChương,LêCôngPhụng,HuỳnhAnhDũng,NguyễnCanthamgia.

NhómNghiêncứugiảiphápCampuchiachúngtôinhậnđịnhcómấylýdođãkhiếnTrungQuốcmềmmỏnghơntrongtháiđộđốivớiViệtNamvềvấnđềCPC:-quanhệMỹ–Xôđangcóchuyểnđộngmạnh.Chỉtrongvòng6tháng,từtháng12/1989đến

tháng5/1990,đãcó2cuộcgặpcấpcaoXô–Mỹ.TrongkhiđóquanhệcủaTrungQuốcvớiMỹvàcácnướcphươngTâychậmkhôiphụcsauvụThiênAnMôn.-giữaTrungQuốcvớiMỹ,phươngTâyđangnảysinhnhữngmâuthuẫnvềvấnđềCampuchia,chủyếutrongvấnđềđốixửvớiKhơ–međỏ.Trongcáccuộchọp5nướcthườngtrựcHộiĐồngBảoAntháng2vàtháng3/1990,TrungQuốcởthếbịcôlậpđãbuộcphảicónhânnhượngvàphảichấpnhậnvaitròcủaLiênHiệpQuốc.-đàmphánSihanouk–Hun–xencótiếntriển.Ngày9/4/1990Sihanoukcóphầnnhượngbộkhiđưara9điểmgiảipháp,nhậnlậpHộiĐồngDânTộcTốiCao(SupremeNationalCouncil–SNC)gồmsốđạidiệnbằngnhaucủahaichínhphủ,6củaChínhphủNôngPênhvà6củaChínhphủCampuchiaDânChủnhưđềnghịcủaHun–xen;khôngđòihỏigiảitánNhàNướcCampuchia(SOC),tuyđòithựcquyềncaiquảnCampuchiatrongthờikỳquáđộphảilàcơcấuquyềnlựccủaLiênHiệpQuốc.73AlgérieNgày10/4BCThọpbànđềánđấutranhsáchlượcvềvấnđềCPCdoBộNG74dựthảo:dùng

côngthứcLHQđểnóivềvấnđềdiệtchủngvàchoKhơ–međỏvàochínhphủliênhiệpCPC,nhậnvaitròSihanouk,lậpchínhphủliênhiệpđểtổchứctổngtuyểncử…ĐạiđasốBCTđồngý.CácđồngchíNguyễnVănLinh,LêĐứcAnh,ĐàoDuyTùng,ĐồngSĩNguyêncònnhấnvàoâmmưucủađếquốcMỹsaucuộckhủnghoảngchínhtrịởĐôngÂu,VNvàTQcầnliênkếtbảovệchủnghĩaxãhộivàcùngtácđộngđểcómộtnướcCPCthânthiệnvớiTQvàVNvàđịnhhướngđilênchủnghĩaxãhội,coiđólàlợiíchchungcủaTQvàVN.RiêngNguyễnCơThạchnóirõquanđiểmcủaNgoạiGiaolàcầntranhthủTQ,songđồngthờiphảichuẩnbịcó3khảnăngvềtháiđộcủaTQ:-khảnăng1:TQcùngtabảovệchủnghĩaxãhội.

-khảnăng2:TQcấukếtvớiMỹchốngtanhưtrước.-khảnăng3:TQvừabìnhthườnghoáquanhệvớita,vừatranhthủMỹ,phươngTâylàchính.LúcđótôicócảmgiácnhiềuủyviênBCTkhôngtánthànhquanđiểmnàyvìđãcóđịnh

hướngcùngTQbảovệchủnghĩaxãhộichốngđếquốc.Ngày16–17/1/1990,thựchiệnquyếtđịnhcủaBộChínhTrịtheohướngsớmlàmlànhvới

BắcKinh,anhNguyễnCơThạchđiNôngPênhgặp4ngườichủchốttrongBCTCampuchia:HengSomrin,ChiaXira75,Hun–xenvàSorKheng76đểcốthuyếtphụcbạnnêntínhtớibướcsáchlượcvềvấnđềdiệtchủngvàkhônggạtKhơ–međỏ,nhưngphíaCampuchiakhôngđồngývìtỏramuốngiữđườnglốiđộclậptrongviệcgiảiquyếtvấnđềCampuchia,khôngmuốntađàmphánvớiTrungQuốcvềcácvấnđềnộibộcủaCampuchia.Bạntỏrarấtgăngvềvấnđềdiệtchủng,nóinếubộtasẽkhôngcònvũkhígìchốngcácluậnđiểmcủađốiphươngvucáo“ViệtNamxâmlượcCampuchia”,“chínhquyềnNôngPênhdoViệtNamdựnglên”.HơnnữachínhlúcnàyphươngTâyđangkhơilênvấnđềlênándiệtchủng.74NgoạiGiaoNgày2/5/90vớidanhnghĩa“đikiểmtrasứquán”,anhĐinhNhoLiêmđếnBắcKinhđểcó

cuộc“traođổiýkiếnkhôngchínhthức”vớiTrungQuốc.LầnnàyđốitáckhôngphảithứtrưởngLưuThuậtKhanhmàlàtrợlýbộtrưởngTừĐônTín77.PhụtáchoanhLiêmlàanhĐặngNghiêmHoànhlúcnàyđãlàđạisứViệtNamởTrungQuốc.Cuộcđàmphánkhôngcómấytiếntriểnvềthựcchất.Vềbìnhthườnghoáquanhệhainước,phíaTrungQuốckhôngmặnmàgìvớigợiýcủata

vềviệcxíchlạigầnhơnnữagiữahainướcxãhộichủnghĩađểcứuvãnsựnghiệpxãhộichủnghĩachungtrênthếgiớiđanglâmnguy.TrungQuốcchỉđặtquanhệvớiViệtNamtrongkhuônkhổchungsốnghoàbìnhnhưcácnướclánggiềngkhác.LầnnàyphíaTrungQuốcđivàonhữngvấnđềthuầntuýnộibộcủaCampuchia,đòitađàm

phánvềviphạmquyềnlựccủaHộiđồngdântộctốicaoCampuchia(SNC)vàvềviệcxửlýquânđội4bênCampuchia.VềvấnđềchínhquyềnCampuchiatrongthờikỳquáđộ(từkhiViệtNamrúthếtquânđếnkhitổngtuyểncử),TừnóiTrungQuốcthấytốtnhấtlàlậpmộtchínhphủliênhiệp4bên–gọilàHộiđồngdântộctốicaocũngđược–bằngkhôngthìphảichọn

phươngángiaoquyềnchoLiênHiệpQuốc.Chínhquyềnthờikỳquáđộnàyphảibaogồmcả4bênCampuchia(vớihàmýKhơ–međỏđượcchínhthứccoilà1bênthamchính)mớithểhiệnđượctinhthầnhoàgiảidântộc.Nếucácđồngchíthấynói4bêncókhókhănthìnóilà“cácbênCampuchia”cũngđược,khônggạtmộtbênnào,khôngbênnàonắmđộcquyền.(TrongbuổilàmviệcvớianhĐặngNghiêmHoànhsáng4/5,VụphóTrươngThanhcũngnhắclạiýnày:Hộiđồngnàybaogồmđạidiệncủa2chínhphủ,4bênhaycácbênCampuchiađềuđược).Từnói:nếusosánhgiữaphươngánchínhthứcliênhiệplâmthờiđỏ,TrungQuốcđềravàphươngánLiênHiệpQuốcquảnlýthìchúngtôivẫnthấyphươngáncủaTQlàtốthơn.Vềvấnđềdiệtchủng,TừnóicóýđedọalànếucứkhẳngđịnhKhơ–međỏphạmtộithìphíabênkiasẽnóiViệtNamlàxâmlượcvàNôngPênhlàngụyquyền,chonênkhôngnênnóiđếnvấnđềđónữa.

75SemdechCheaSim,KampucheanPeople'sRevolutionaryParty.Đến1991,thayHengSamrinlàchủtịchđảngvớitênmớilàĐảngNhânDânCambodia(CambodianPeople'sParty,CPP)76SarKheng,PhóThủtướngkiêmđồngBộtrưởngnộivụchínhphủCambodia77XuDunxin(1934–),Thứtrưởngngoạigiao(1991–1993);ThànhviênỦyBanThườngTrựcQuốcHộiNhânDânTrungQuốc(1998–2003)Trongđàmphán,phíaTrungQuốcđểlộrõýđồmuốnHộiđồngDântộctốicaothựctếsẽ

thaythếChínhphủNôngPênh;cònquânđộicủa“4bên”Campuchiaphảitậpkếtvàonhữngđịađiểmđượcchỉđịnhrồigiảipháptoànbộ;ítnhấtlàlúcđầugiảmquânsốtớimứctốiđa,mụcđíchlàtướcbỏthếmạnhcảvềchínhquyềnlẫnvềlựclượngvũtrangcủaNhàNướcCampuchia.CáchlàmcủaTrungQuốcđúnglà“mộtmũitênbắnhaiđích”,vừaxoásạchthànhquảcáchmạngCampuchiavừaphânhoáquanhệViệtNam–Campuchia.Đểtránhđingayvàochuyệnhócbúanày,anhLiêmnóisẽđemhaivấnđềnàyvềbànnghiêncứuthêmrồisẽphátbiểu.Đồngthờitheochỉthịtrên,tađãnhậnViệtNamkhôngnóiđếntừ“diệtchủng”nữavàsẽtìmmộtcôngthứckhácthíchhợpđểnóivềvấnđềđó.PhíaTrungQuốccònđềnghịlãnhđạoViệtNamnêngặpSihanouknhưSihanoukđãngỏýđể“tạothuậnlợichoviệcthúcđẩygiảipháp”.ĐángsuynghĩlàTừĐônTínđãgợiýlàsaukhiViệtNamvàTrungQuốcnhấttríđượcvềgiảiphápCampuchiathì3nướcTrungQuốc,ViệtNamvàTháiLansẽhọplại.ĐiềunàychúngtỏlàTháiLangiữmộtvaitròkhôngnhỏtrongviệccùngTrungQuốcnuôidưỡngKhơ–međỏvàlàmchảymáuViệtNambằngvấnđềCPC.PhầnvìtìnhthếthúcbáchđẩynhanhgiảiphápCampuchia,phầnvìhàilòngvớicuộcgặp

này,TiềnKỳThamđồngýđầutháng6sẽcửTừĐônTínsangHàNộivớidanhnghĩa“kháchcủađạisứTrungQuốcởHàNội”đểtiếptụctraođổiýkiếnvớita.Đâylàlầnđầutiêntrong10nămquaphíaTrungQuốcnhậnsangHàNộiđàmphánvớita,trongkhituyệtđạiđasốcácđợtđàmphánViệt–TrungđềutiếnhànhởBắcKinh.ĐộngtháinàyđãđượclãnhđạotahiểunhưmộtcửchỉthiệnchíđặcbiệtcủaTrungQuốcđốivớiViệtNam.

Thuốcđắngnhưngkhôngdãđượctật.Sáng30/5/1990,BộChínhtrịhọpbànvềđàmphánvớiTrungQuốc,TổngbíthưNguyễn

VănLinhthôngbáovớiBộChínhtrịvềcuộchọpvới2tổngbíthưđảngLàovàđảngCampuchiangày20–21/5,nóiradựđịnhsẽgặpđạisứTrungQuốcvàTừĐônTínkhiTừđếnHàNội.CốvấnPhạmVănĐồngvàmộtsốtrongBCTtỏýphảithậntrọngtrongxửsựvớiTrungQuốc.AnhTô78nói:MấynghìnnămTrungQuốcvẫnlàTrungQuốc,khôngnêncảtin.Tacầnthămdòthúcđẩynhưngphảicảnhgiácđừngđểhớ.ĐỗMườicũngkhuyênanhLinhkhôngnêngặpđạisứTrungQuốcvàTừĐônTíntrướccuộcđàmphán.NhưngLêĐứcAnhlạitỏrađồngtìnhvớidựđịnhcủaanhLinh,chorằngphảithămdòvàphântíchchiếnlượccủaTrungQuốc,xửlýmốiquanhệcủa3nướclớnvà5nướcthườngtrựcHĐBA,tranhthủthếgiớithứba,ủnghộcácnướcxãhộichủnghĩa.ĐasốtrongBCTđềuchorằngkhôngnênnóiđến“giảiphápđỏ”vớiTrungQuốcnữa.CuốicùngTổngbíthưNguyễnVănLinhkếtluậnlạilàanhsẽchỉgặpđạisứTrungQuốc,cònkhônggặpTừĐônTín;vềphíalãnhđạota,chỉcóanhThạchtiếpTừ.NguyễnVănLinhcònnóikhigặpTrươngĐứcDuyanhsẽchỉnóivềhợptáchainướcvàđềnghịgặpcấpcao,khôngnóiđến“giảiphápđỏ”.NhưngtrênthựctếtrongcuộcgặpđạisứTQvàihômsau,NguyễnVănLinhđãlạinêuvấnđềđó.78PhạmVănĐồngNgày5/6/90,vàingàytrướckhiTừĐônTínđếnHàNội,TBTNguyễnVănLinhđãmờiđại

sứTrươngĐứcDuy(vừatừBắcKinhtrởlạiHàNội)đếnNhàkháchTrungươngĐảngnói

chuyệnthânmật.Đâycũnglàlầnđầutiêntrong10năm,tổngbíthưĐảngtatiếpđạisứTrungQuốcđểtỏsựtrọngthịđốivớiBắcKinh.Trongcuộcgặp,nhưđểchấpnhậnlờiphêbìnhcủaĐặng(nóiquaKayson),NguyễnVănLinhnói“Trongquanhệhainước,10nămquacónhiềucáisai.CócáiđãsửanhưviệcsửađổiLờinóiđầucủaHiếnpháp,cócáisaiđangsửa”.AnhsốtsắngngỏýmuốnsanggặplãnhđạoTQđể“bànvấnđềbảovệChủnghĩaxãhội”vì“đếquốcđangâmmưuthủtiêuchủnghĩaxãhội…chúngâmmưudiễnbiếnhoàbình,mỗiđảngphảitựlựcchốnglại.LiênXôlàthànhtrìxãhộichủnghĩa,nhưnglạiđangcónhiềuvấnđề.Chúngtôimuốncùngcácngườicộngsảnchânchínhbànvấnđềbảovệchủnghĩaxãhội…TôisẵnsàngsangTrungQuốcgặplãnhđạocấpcaoTrungQuốcđểkhôiphụclạiquanhệhữuhảo.Cácđồngchícứkêumộttiếnglàtôiđingay…TrungQuốccầngiươngcaongọncờchủnghĩaxãhội,kiêntrìchủnghĩaMác–Lênin”.VềvấnđềCampuchia,anhLinhđãgợiýdùng“giảiphápđỏ”đểgiảiquyết:“Khôngcólýgìnhữngngườicộngsảnlạikhôngthểbànvớinhữngngườicộngsảnđược”,“họgặpSihanoukcònđượchuốngchilàgặplạinhau”.Sáng6/6/1990,BộtrưởngQuốcphòngLêĐứcAnhlạigặpriêngvàmờicơmđạisứTrương

ĐứcDuy.Cuộcgặpriêngchỉgiữahaingười.TrươngĐứcDuyvốnlàthôngdịchrấtthạotiếngViệtnênkhôngcầncóngườilàmphiêndịch.Nộidungcuộcgặpnàymãiđếnngày19tháng6trongcuộchọpBCTđểđánhgiácuộcđàmphán11–13/6giữatôivàTừĐônTín,LêĐứcAnhmớinóilàđãgặpTrươngĐứcDuyđểnóicụthểthêmbaýmàanhLinhđãnóivớiđạisứTrungQuốchômtrước(gặpcấpcaohainước;hainướcđoànkếtbảovệchủnghĩaxãhội;hainhómcộngsảnKhơ–menênnóichuyệnvớinhau).Nhưngtrướcđó,từngày6/6,phíaTrungQuốc(thamtánLýGiaTrungvàBíthưthứnhấtHồCànVăn)đãchotabiếtnộidungcâuchuyệngiữaLêĐứcAnhvàTrươngĐứcDuy.CònĐạisứTrungQuốcchoanhNgôTấtTố,vụtrưởngVụTrungQuốc,biếtlàtrongcuộcgặpôngtangày6/6,anhLêĐứcAnhđãnóikhácụthểvề“giảiphápđỏ”:Sihanouksẽchỉđóngvaitròtượngtrưng,danhdự,cònlựclượngchủchốtcủahaibênCampuchialàlựclượngHengSomrinvàlựclượngPolpot.TrungQuốcvàViệtNamsẽbànvớibạnCampuchiacủamình,vàthuxếpđểhaibêngặpnhaugiảiquyếtvấnđề.ĐịađiểmgặpnhaucóthểởViệtNam,cóthểởTrungQuốc,nhưngởTrungQuốclàtốthơncả.Đâylàgặpnhaubêntrong,cònbênngoàihoạtđộngngoạigiaovẫnbìnhthường…NgàyxưaPolpotlàbạnchiếnđấucủatôi…TheoHồCànVăn,ngày23/5/90CụctrưởngCụcĐốiNgoạiBộQuốcPhòngViệtNamVũ

XuânVinhđãmờiTuỳviênquânsựTrungQuốcTriệuNhuệđếnđểthôngbáolàTBTNguyễnVănLinhvàBộtrưởngBộQuốcPhòngLêĐứcAnhsẽtiếpTừĐônTínkhiTừđếnHàNội.ChínhnhữngđộngtháibấtthườngvàvượtrangoàikhuônkhổngoạigiaonàycủatađãlàmchoTrungQuốchiểurằngnộibộViệtNamđãcósựphânhoávàvaitròcủaBộNgoạigiaokhôngcònnhưtrước.Ngày8/6/1990,khiđượcbiếtlàlầnnàytôisẽlàngườiđứngrathayanhĐinhNhoLiêm

đàmphánvớiTừĐônTín,BộtrưởngQuốcPhòngLêĐứcAnhcònđiệnthoạidặntôitránhchủđộngnóiđến“giảiphápđỏ”:Việchaibênđỏtiếpxúcvớinhaulàchuyệnlâudài,cầnchoổnđịnhlâudài.TrungQuốcsẽtácđộngvớiphíaCPCthânTrungQuốc,tasẽtácđộngvớiphíaCPCthânvớitađểhaibênkiềmchếviệcthùđịchnhau.Việcnàyphảicóthờigian,khôngthểđòihọtrảlờingay.Đừngthúchọ,cứđểhọchủđộng,khinàotrảlờiđượcthìhọtrảlời…Phảirấtbímật.Lộrarấtnguyhiểm.Chỉnóikhigặpriêngchứkhôngnóikhiđàmphán.ViệcanhNguyễnVănLinhđặtvấnđềvớiđạisứTrươngĐứcDuynóisẵnsàngđiTQgặpcấpcaonhất,cũngkhôngnênhỏilạinếuhọchưanóitới.Nhữnglờidặndònàyđốivớitôithựcralàkhôngcầnthiết,khôngphảivìtôisẵnýthứcbảomậtcao,màbởivìngaytừđầutôiđãkhóchịuvớicáiýnghĩagọilà“giảiphápđỏ”,vớiýnghĩabắttayvớibọndiệtchủng–dùchỉlàgiántiếp–đểlàmvừalòngTrungQuốc.Nhưngsựviệctrởnênphứctạpkhitrưangày11/6/1990sauđàmphánphiênđầuvớiTừĐônTín,tôivềBộNgoạiGiaohồibáolạivớianhThạchlúcnàyđanghọpHộinghịngoạigiaođánhgiátìnhhìnhĐôngÂu–LiênXô.AnhThạchliềngạnhỏitôicónóivớiTừvề“giảiphápđỏ”không.Tôinói:đồngchíLêĐứcAnhđãdặnphảithậntrọngtránhnóiđếnvấnđềđókhiđàmphán.AnhThạchvặnlại:VậyđồngchínghetheoýkiếnbộtrưởngQuốcphònghayýkiếnbộtrưởngNgoạigiao.Tôiđáp:Làcánbộngoạigiaotôisẵnsàngchấphànhýkiếnanh,vớisựhiểubiếtrằnganhnóivớitưcáchlàủyviênBộchínhtrị.LúcấytôithậtbấtngờtrướcphảnứngcủaanhThạch,nhưngđồngthờicũngcảmnhậnđượcvếtrạnnứttrongBCTđãkhásâu.

PhíaTrungQuốctấtnhiênkhôngđểlọthiệntượngnàyvìchínhhọđangmuốntácđộngvàonộibộta.Chínhtháiđộquáđặcbiệt,quánhúnmìnhvàcũngquásơhởcủalãnhđạotangày5và6/6/1990đãgâykhókhănkhôngnhỏchongoạigiaotatrongđợtđàmphánnày.NgaytừhômđầuđếnHàNộivàtrongsuốtmấyngàyđàmphán,TừĐônTínluôndởgiọngcaongạo,dùnguylựccủachínhlãnhđạotađểgâysứcépvớicánbộngoạigiaota.NgaytronglờiđáptừtạibuổitiệccủatôichiêuđãiđoànTQtối9/6/1990,Từđãnói:“SaukhingheđạisứTrươngĐứcDuybáocáolại,tôicàngtăngthêmlòngtintưởng,tôitinrằngđồngchíthứtrưởngTrầnQuangCơvàcácđồngchílãnhđạoViệtNam,cụthểhóavàocuộctraođổivớichúngtôiđểchúngtanhanhchónggiảiquyếtxongvấnđề”.Vàophiênđàmphánđầutiên,sáng11/6/1990,Từđãtìmcáchghimlạinhữngđiểmcólợi

choTrungQuốchoặcítnhấtcũnghợpvớiýđồcủahọbằngcáchnêura5nhậnthứcchungrấtbổíchmàhaibênđãđạtđượctrongcuộcgặpởBắcKinhđầutháng5/1990:1.HaibênđềuchorằngvấnđềCampuchiacầnđạtđượcmộtgiảipháptoàndiện,côngbằng

vàhợplý.2.PhíaViệtNambàytỏđãrúthếtquânkhỏiCampuchia,chấpnhậnsựkiểmchứngcủaLiênHiệpQuốcvàcamkếtsẽkhôngquaylạiCampuchia.3.Haibênđềuchorằng,trongthờikỳquáđộởCampuchiasaukhiViệtNamrúthếtquân,chấmdứtviệntrợbênngoàivàthựchiệnngừngbắn,cầnthànhlậpHộiđồngtoànquốctốicao.VềnguyêntắchaibênchúngtađềutánthànhHộiđồngtoànquốctốicaophảilàcơcấuquyềnlựccóthựcquyền,cònviệctổchứcHộiđồngđóthếnào,ýkiếncủahaibêncơbảnnhấttrívớinhau.ỨngcửviêncủaHộiđồngđócụthểlàaithìphảidocácbênCampuchialựachọn.TrungQuốc,ViệtNamtôntrọngsựlựachọnđó.ChúngtatánthànhHộiđồngtoànquốctốicaokhôngloạitrừbấtcứbênnào,cũngkhôngđểbênnàonắmđộcquyền.VềHoàngthânSihanouk,haibênđềuchủtrươngHoàngthânSihanouklàmChủtịchHộiđồngtoànquốctốicao.4.Vấnđềquânsựtrongthờikỳquáđộ,haibênđềuchorằngđểtránhxảyranộichiếnvàgiữhoàbìnhởCampuchia,cầncósựsắpxếpthoảđángquânđội4bênCampuchia.Dĩnhiênsắpxếpnhưthếnào,haibênchúngtacầnbànthêm.5.Cònmộtđiểmnữa,cácđồngchíViệtNambàytỏtừnayvềsausẽkhôngnhắcđếnvấnđềdiệtchủng,kểcảtrongcácvănkiệnquốctếcũngkhôngnêunữa.VìvậyTừđềnghịtậptrungbànhaiđiểmtồntạicủalầngặptrướclàvấnđềphạmviquyền

lựccủaHộiđồngDântộcTốicaoCampuchiavàvấnđềlựclượngvũtrangcủacácbênCampuchiatrongthờikỳquáđộ.Trong3ngàyđàmphán,mỗikhiphíaTrungQuốcthấytakhôngchấpnhậnyêusáchvôlýcủahọvềhaivấnđềthuộcnộibộCPCnày,nhấtlàkhitakiêntrìcôngthức“haibênCampuchia”–tứclàhaichínhphủNôngPênhvàchínhphủCampuchiaDânchủ–hoặccóthểnói2bênCampuchia,nhưngdứtkhoátbáccôngthức“4bênCampuchia”củahọmanghàmýchấpnhậnvaitròhợpphápcủabọnKhơ–međỏ,thìTừlạilêngiọngchêtráchtôilàmtráingượcýkiếncủalãnhđạoVN,vớilậpluậnlàlãnhđạoViệtNamđãđưaraý“hợptácgiữa2pháicộngsảnKhơ–me”tứclànhậntừ“4bênCPC”(cónghĩalàđưaKhơ–međỏlênngangvớiChínhphủNôngPênh)vànhắcđếnthoảthuậnTokyo,Từnói:“PhátbiểucủacácđồngchíkhôngnêntráingượcvớicácđồngchílãnhđạoViệtNam.ÝkiếncủaBộNgoạiGiaonênnhấttrívớiýcủalãnhđạocấpcao,khôngnêncóhaitiếngnóitráingược”.TôiphảiđưaTừtrởvềvịtrícủay:“Đồngchícóthểyêntâm,khôngcầnlohộ,chúngtôilàBộNgoạiGiaocótiếngnóikhácTrungương.ĐảngchúngtôinhấttrítừtrênxuốngdoBộNgoạiGiaolàmộtbộphậnchịusựlãnhđạochặtchẽcủaBộChínhTrịchúngtôi”.

VềvấnđềHộiđồngDântộcTốicaoCampuchia,TrungQuốckiêntrì3điểm:

-HĐDTTC(SNC)phảilàcơquanchínhquyềntốicaohợpphápduynhấtđạidiệnchođộclập,chủquyền,thốngnhấtcủaCampuchia.Vềmặtđốingoại,đạidiệnchoCampuchiatrênquốctế,giữghếchoCampuchiaởLiênHiệpQuốc;vềmặtđốinội,thựchiệnquyềnlậpphápvàquảnlýhànhchính,trựctiếpnắmcácngànhquantrọngảnhhưởngđếntổngtuyểncửtựdo,côngbằnggồmquốcphòng,ngoạigiao,nộivụ,tuyêntruyền,tàichính(vớihiểubiếtlàxoá5bộnàycủachínhquyềnNôngPênh).-Khôngloạibênnào(tứclàkhôngloạiKhơ–međỏ),khôngbênnàođộcquyền.Thànhphần,sốlượngdo4bênCampuchiabànbạcvàquyếtđịnh.SihanouklàmchủtịchHĐDTTC(thựcchấtlà

bácbỏThôngcáochungTokyođãthỏathuậnlàHộiđồnggồm12người,chiađềucho2bên,mỗibên6người).TôikhẳngđịnhHĐDTTCcótráchnhiệmvàquyềnlựctrongviệcthựchiệncáchiệpđịnh

đượckýkếtvềCampuchia,vềhoàgiảidântộcvàvềtổngtuyểncử;haichínhquyềnhiệntồntạikhôngđượclàmviệcgìcảntrởtráchnhiệmvàquyềnlựctrênđâycủaHĐDTTC.CònviệccácbênCampuchiachấpnhậnýkiếncủaTrungQuốcđếnđâulàquyềncủacácbênCampuchia,ViệtNamvàTrungQuốckhôngthểthaycácbênCampuchiasắpđặtviệcnộibộcủaCampuchia.Vềvấnđềlựclượngvũtrang,TrungQuốcđòighivàobiênbảnthỏathuận:quânđộicủa4

bênCampuchiaphảitậpkếtvàonhữngđịađiểmdoủybangiámsátcủaLiênHiệpQuốcchỉđịnh.CònviệcgiảmquânhaythựchiệncácnguyêntắctrênsẽdocácbênCampuchiathỏathuậnvớinhau.Nhưđểthuyếtphụctachấpnhậnlậptrườngcủahọ,TừđưaradựkiếncủaTrungQuốcgiải

quyếtvấnđềCampuchiatheo5bước:1.Trung–ViệtđạtđượcthoảthuậnvềgiảiphápvấnđềCampuchiavàghinhậnlạibằngmột

biênbảnnộibộ;2.Họpngoạitrưởng5nướcTrungQuốc,ViệtNam,TháiLan,Inđônêxia,Làovàratuyênbốchung;3.Họphộinghịcótínhchấtkhuvựcgiữa5nướctrênvà4bênCampuchia;4.Họp5nướcHộiĐồngBảoAnvới4bênCampuchia;5.HọpHộinghịquốctếPa–rivềCampuchia.Từnóichỉtraođổinộibộvớitadựkiếnnàyởđây,khôngnóivới4nướcủyviênthường

trựcHộiĐồngBảoAn,cũngkhôngnóivớiLiênXôđểtránhsựquấynhiễucủabênngoài.Tôitránhbìnhluậncụthể,chỉnóiđâylàmộtgợiýthúvị,rấtđángsuynghĩ,songcầnlàmsaochobướckhởiđộngcủachúngtaởđâycókếtquảthìtoànbộkếhoạchmớicókhảnăngtriểnkhaiđược.Chiềungày12/6/1990,thựchiệnyêucầucủaphíaTrungQuốc,đãcócuộchọphẹpgiữa

haitrưởngđoàn.QuađóTừnhờtôichuyểntớilãnhđạoVNtrảlờicủalãnhđạoTrungQuốcvềnhữngýkiếnmàNguyễnVănLinhvàLêĐứcAnhđãnóivớiđạisứTrungQuốcngày5và6/6/1990:“LãnhđạoTrungQuốcrấtcoitrọngquanhệTrung–Việt.LãnhđạoTrungQuốccũngrấtcoitrọngnhữngýkiếnTổngbíthưNguyễnVănLinhvàđồngchíLêĐứcAnhđãnóivớiđạisứTrươngĐứcDuy.PhíaTrungQuốcchorằngquanhệTrung–Việtsớmmuộncũngsẽbìnhthườnghóa.Haibênđềucầncùngnhaucốgắngđểthựchiện.VấnđềCampuchia,cuộcchiếntranhCampuchiađãkéodàihơn10năm.Đâylàvấnđềtoànthếgiớiquantâm,cácnướctrongkhuvực,nhấtlàASEAN,cũngrấtquantâm.ĐốivớihainướcTrungQuốcvàViệtNam,nhiệmvụcấpbáchcầngiảiquyếthiệnnaylàtrêncơsởnhữngnhậnthứcchungđãđạtđược,tiếptụctraođổiýkiếnvềhaivấnđềtồntại(vấnđềquyềnlựccủaHộiđồngtốicaovàviệcxửlýquânđộicủacácbênCPC),làmsaochocótiếntriểnvềhaivấnđềnày.Nếuđượcnhưvậy,chúngtasẽgópphầnvàoviệcthựcsựgiảiquyếtvấnđềCampuchia.Bướcđinàylàhếtsứcquantrọng.Chỉcóđixongbướcnày,chúngtamớicóthểsuynghĩđếnnhữngbướcsau.CũngcónghĩalàchỉcóđixongbướcnàylãnhđạoTrungQuốcmớisuynghĩvềviệcgặpcấpcaovàviệcthúcđẩyhaipháicộngsảnKhơ–međỏhoàgiảivớinhau.Giảiquyếtxong2điểmtồntạiđóđểcóđượcgiảipháptoànbộ,khôngnênvượtquavấnđềCampuchia.GiảiquyếtxongvấnđềCampuchiathìcácbướctiếptheovềgặpgỡcấpcaovàbìnhthườnghoáquanhệgiữahainướcsẽdễgiảiquyết.Ngaysauđó,tôisanggặpthủtướngĐỗMườibáocáotìnhhìnhcuộcđàmphánđểchuẩnbị

choviệcanhấytiếpTừĐônTínchiềuhômsaunhưđãdựđịnh.Tôinói:chỉvớiviệcanhLinhvàanhLêĐứcAnhgặpTrươngĐứcDuytrướckhiTừĐônTíntớiHàNộiđãlàmchophíaTrungQuốclêngiọngtrongđàmphán,naynếuanhLinhhoặcanhMườilạitiếphắnnữathìrấtkhôngnên.Nghetôitrìnhbàyxong,ĐỗMườibảosởdĩanhnghĩđếnchuyệngặpTừlàvìsáng10/6/1990LêĐứcAnhđếnyêucầuĐỗMườigặpTừ.Naynhưvậythìkhôngcầngặpnữa.ĐỗMườibảotôicùngđingaysangbáocáosựtìnhvớiTBTNguyễnVănLinhvìanhLinhcũngdựđịnhtiếpTừ.Saukhinghetôitrìnhbày,cómộtphútlặngđi,tôinghĩbụngTổngbíthưchắcbịbấtngờvềnhữngcâutrảlờiquáưlạnhnhạtcủalãnhđạoTrungQuốcđốivớinhữngđiềutâmhuyếtmàanhvàLêĐứcAnhđãthổlộvớiđạisứTrươngĐứcDuy.RồianhLinhchoýkiếnlà

trongtìnhhìnhnàyanhMườihoặcmộtcấpcaokháccủatakhôngcầntiếpTừĐônTínnữa.BangàyđàmphánvớiTừnóichunglàcăngnhưnggiôngtốchỉnổrakhiTừĐônTínđến

chàoBộtrưởngNguyễnCơThạchchiều13.6.1990trướckhiđoànTrungQuốcrờiHàNội.Ngaytừđầu,khôngkhítròchuyệnđãkhônglấygìlàmmặnmàlắm.NhưngđếnkhiTừnói:“CácđồngchínóichúngtanênkhuyênhaipháicộngsảnCampuchiahòagiảivớinhaunhưnglạikhôngchấpnhậncó“4bên”Campuchia.Chúngtôikhôngthểhiểuđượctronghaigiọngnóiđócáinàolàthậtcáinàolàgiả.Nghetiếngnóinàythìtiếngnóikialàgiảdối,nghetiếngnóikiathìtiếngnóinàylàgiảdối.Mongrằngsaunàycácđồngchíkhôngnênlàmnhưvậy”,anhThạchđãphảnứngmạnh:“ChúngtôikhôngđòicácđồngchínóichỉcóhaibênCampuchia;cácđồngchícũngkhôngthểđòichúngtôinói4bên.Chúngtôinóicácbên,khôngloạibỏbênnàolàđủrồi.NếunóikhácđilàchốnglạiHộinghịTokyo.Tôinóithật,dùngthủđoạnxuyêntạcthìrấtkhóđàmphán…Tôirấttrọngđồngchínhưngrấtkhônghàilòngvớinhữngđiềuđồngchínóivìđồngchícónhữngxuyêntạc.Nhưthếrấtkhóđàmphán”.Cuộcnóichuyệnkếtthúcbằngcâu“ChàoNgài”củaTừĐônTín.VàanhThạchcũngđáplạibằngtừđóthayvàotừ“đồngchí”.TôikhôngcómặttrongbuổianhThạchtiếpTừĐônTínnhưngkhinghekểlạichuyệnđó

tôikhônghềngạcnhiên.Tôinhớnhưincáigiọngngạomạnkiểu“sứgiảthiêntriều”củaTừtrongbuổigặpngày13/6/90:LầnnàytôisangHàNộichủyếuđểbànvớicácđồngchíViệtNamvềvấnđềCampuchia,đồngthờicũngxemxétnguyệnvọngcủacácđồngchí,chúngtôiđãchuẩnbịýkiếnvềquanhệhainướcTrungQuốc–ViệtNam.Khinói“nguyệnvọngcủacácđồngchí”làTừmuốnnóiđếnnhữngđiềumàanhLinhvàanhAnhđãnóivớiđạisứTrungQuốcTrươngĐứcDuyngày5và6/6/1990.Đâylàcuộcđàmphángiữahaiquốcgiabìnhđẳng,làmsaoTrungQuốccóthểnóiđếnchuyện“xemxétnguyệnvọng”củalãnhđạoViệtNamđượcthêmvàođó;tâmtrạngBộtrưởngNguyễnCơThạchtrongnhữngngàynàylạiđangnặngtrĩunhữngsuytưkhác.SaukhixảyravachạmgiữaBộtrưởngNguyễnCơThạchvàtrưởngđoànTQTừĐônTín,

sứcépvàonộibộtacàngmạnhhơn;suốtnửacuối1990đếnđầu1991,TQphớtlờBộNgoạiGiao,chỉlàmviệcvớiBanĐốingoại;ngoạitrưởngTiềnKỳThamtừchốigặpNguyễnCơThạchtạikỳhọpĐạihộiđồngLHQởNữu–ướctháng9/1990.Trướcđó,ýđồTQphânhoánộibộtađãbộclộrõ:muốntaphảithayđổibộtrưởngngoạigiao.

LiềuthuốccủathầyTàubốcchotathậtlàđắng,thếnhưngđâucódãđượctật!BCTđánhgiácuộcđàmphántháng6/1990

Ngày19/6/1990BộChínhTrịđãhọpđểđánhgiácuộcđàmphán.RấttiếckhônghiểuvìsaongaysánghômhọpBCTanhLinhlạiđivàoThànhphốHồChíMinhvànhắnquaanhNguyễnThanhBìnhđềnghịBCTcứhọpnhưngchưabànvềphươnghướngtới.LàngườitrựctiếpđàmphánvớiTQ,tôiđãtrìnhbàytrướcBCTbảnbáocáocủaBộNgoại

GiaotrongđócónhậnđịnhvềýđồcủaTrungQuốcquacuộcđàmphánnày:•ÝđồTrungQuốcvềvấnđềquanhệvớiViệtNamvàvềvấnđềCampuchia;quacuộcgặp

nàyđãbộclộrõ.ChiếnlượccủaTrungQuốclàđặtưutiêncaonhấtvàoviệctranhthủMỹ,phươngTây,ASEANđểphụcvụmụctiêu“4hiệnđạihoá”.ChínhsáchđốivớiViệtNam,cũngnhưvớiLiênXôvàcácnướckhácđềuphảiphụctùnglợiíchtốicaonày,khôngđượcgâynênbấtkỳảnhhưởngxấunàotrongquanhệcủaTrungQuốcvớiMỹ,phươngTây,ASEAN.ChínhvìvậyTrungQuốcđãkhôngđápứngnhữngđềnghịmàTBTNguyễnVănLinhvàanhLêĐứcAnhnóivớiđạisứTrungQuốctrướccuộcđàmphánnày:a)vềviệctađềnghịgặpcấpcaonhấtcủa2nướccàngsớmcàngtốt,TrungQuốctrảlờichỉ

saukhigiảiquyếtxongvấnđềCampuchiathìlãnhđạoTrungQuốcmớisuynghĩđếnviệcnàycũngnhưmớicóthểbànvấnđềbìnhthườnghoáquanhệhainước.b)vềviệctađềnghịhainướcđoànkếtđểbảovệchếđộxãhộichủnghĩa,họnóirõhọcoi

quanhệvớiViệtNamsaunàycũngchỉnằmtrongphạmviquanhệgiữahainướclánggiềng,trêncơsở5nguyêntắccùngtồntạihoàbình.HọcònnóiquanhệViệtNam–TrungQuốckhôngthểlàmchoMỹvàASEANlongại.c)vềviệctađềnghịhainướccùngthúcđẩy2pháicộngsảnKhơ–mehoàgiảivớinhau,họ

cũngchỉtrảlờilàgiảiquyếtxongvấnđềCampuchiathìlãnhđạoTrungQuốcsẽtínhvềviệcnày.ThựcchấtphươngángiảiquyếtvấnđềCampuchiacủaTrungQuốclànhằmxoáđichính

quyềnvàlựclượngquânsựcủaNhàNướcCampuchiađểgiaothựcquyềnchoHộiĐồngDânTộcTốiCaodoSihanoukchủtrì.Haichínhquyềnhiệnnay–NhàNướcCampuchiavàCampuchiaDânChủ–đềudohailựclượngcộngsảnkiểmsoátlàchính,vàcáclựclượngquânsựCampuchiamạnhnhấtcũnglàcủahainhómcộngsảnKhơ–me.TrungQuốcđòichoquânsựcủaLiênHiệpQuốchỗtrợhoặcđòiđểLiênHiệpQuốccaitrịhoàntoànCampuchia.Đểthựchiệntínhtoánchiếnlượccủahọ,TrungQuốcsẵnsàngngảtheophươngáncủaMỹvàphươngTây,tráivớisuytínhcủata.•TrungQuốckhôngđápứngcácđềnghịcủalãnhđạota,đồngthờihọlạiđánhgiásailầmlà

ViệtNamyếu,cónhiềukhókhăndotìnhhìnhbảnthânVNvàdotácđộngcủatìnhhìnhLiênXô,ĐôngÂunênquálosợbịđếquốcdiễnbiếnhoàbìnhnhưđốivớicácnướcĐôngÂu,dođóViệtNamrấtcầnTrungQuốc.VìvậyhọđãlợidụnglòngkhátkhaohợptácvớiTrungQuốccủalãnhđạotađểgâysứcépmạnhvớitatrongđàmphán.Đồngthời,từkhicócuộcgặpkhôngchínhthứcvớitaởBắcKinhchođếnnay,TrungQuốckhôngngừngđưatinvềcáchoạtđộngcủaTrungQuốcởTrườngSavàHoàngSavớiýđồvừagâysứcépvớitavừalàmchoMỹ,ASEANyêntâmlàquanhệgiữaTrungQuốcvàViệtNamchẳngphảicósựưuáigìhơnmốiquanhệcủaTrungQuốcvớicácnướcĐôngNamÁkhác.•TrungQuốcéptachấpnhậnlậptrườngcủahọvề2vấnđềthuộcphạmvinộibộCampuchiacònnhằmmụcđíchchiarẽtavớibạnCPC,saukhiTrungQuốcđãcốgắngtranhthủLào,nhằmtáchLàokhỏiViệtNamvàLiênXô.•TrungQuốckhônghàilòngvềThôngcáochungTokyovìnóđềcaovaitròNhậtởChâuÁđồngthờixoábỏvaitròKhơ–međỏ,conchủbàicủaTrungQuốctrongvấnđềCampuchia…ngày4và5/6/1990ởTokyođãcócuộchọpgiữacácbênCampuchiavàđãrađượcThôngcáochungHun–xen–SihanoukthỏathuậnmộtcuộcngừngbắntựnguyệnđồngthờivớiviệclậpraHộiĐồngDânTộcTốiCaogồmsốngườicủa2bênngangnhau(6+6),nhưngTrungQuốckhôngdámcôngkhaiphảnđốinêncốkéotacùngcólậptrườngkhácvớiThôngcáoTokyo.•TrungQuốcđưaradựkiếngiảiquyếtvấnđềCampuchiatheo5bướcnhằmgiànhchoTrungQuốcvaitròtrungtâmvàchủđộngtrongcảquátrìnhgiảiquyếtvấnđềCPC,quađókhẳngđịnhcácvấnđềChâuÁkhôngthểchỉMỹvàLiênXôgiảiquyếtmàkhôngcóTrungQuốc.TrungQuốcxemđàmphánvớitalàbướcmởđầucótínhquyếtđịnhcủa“kếhoạch5bước”đểgiảiquyếtvấnđềCampuchia,vìTrungQuốcchorằngLiênXôkhôngépđượcViệtNam,chỉcóTrungQuốcdùngđònbẩyvềbìnhthườnghoáquanhệvớiViệtNammớiépđượcViệtNamxoábỏhoặchạnchếđếnmứcthấpnhấtchínhquyềnNôngPênh.•Trongquanhệvớita,TrungQuốcluôncóhaigiớihạn:mộtđànglàTrungQuốcmuốnkhônglàmgìvớiViệtNamgâyảnhhưởngbấtlợiđếnquanhệvớiMỹ,phươngTây,ASEAN;mộtđànglàTrungQuốccũngkhôngmuốntỏraquácăngvớiViệtNamlàmchovấnđềCampuchiakhôngthểsớmgiảiquyếtđược,đồngthờiduytrìquanhệcăngthẳngvớiViệtNamkhôngphùhợpvớilợiíchTrungQuốclúcnàylàtạohoàncảnhquốctếthuậnlợichoviệcổnđịnhnộibộthựchiện“4hiệnđại”.NghexongbảnbáocáovàkiếnnghịcủaBộNgoạiGiao,BCTchưacóýkiếnngaymàbàntới

diễnbiếncủacuộcđàmphánvừaqua.VềvụtotiếnggiữaanhThạchvàTừĐônTínchiều13/6,anhĐàoDuyTùngnói“Cầnphảinóilạimạnhmớiđược”.CònanhĐồngSĩNguyênnói:“Nếuanhkhôngphảnứngmạnhthìchúngtôikhôngthểhiểunổi”.VềviệcanhLêĐứcAnhvàanhLinhgặpTrươngĐứcDuytrướckhitavàTrungQuốcđàmphán,anhTôphátbiểu:“TrongcuộchọpBCTbànvềđàmphánvớiTrungQuốc,tôiđãnói3lầnlàkhôngđượchớphảirấtthậntrọngvớitrungQuốc.Đằngnàyanhlạingửabàitrướcđểhọbiếthếtvàkếtquảlàđiềuđãxảyra.TrungQuốchọnghĩtheokiểuĐạiHáncủahọvàkếtquảlàhọépmình.Ngoạigiaonhưđánhbàiphảigiữthế,khôngphảilúcnàocũnglậthếtlábàira.Khôngthểđưangựcrachonóbiết”.KhianhLêĐứcAnhnóicóýthanhminhsởdĩanhnói“giảiphápđỏ”vớiđạisứTrungQuốclàvìCampuchianhờtathămdòTrungQuốc,anhVõVănKiệtnói:“Nhưngtathămdòthậtthàquá!AnhVõChíCôngnói:“TrungQuốclấylợiíchdântộccủahọlàchính,khôngphảitheolợiíchquốctếcủaxãhộichủnghĩa.Họkhácta.Dùtacómuốnhợptáchọcũngkhôngchịuđâu.AnhLêĐứcThọ,ngày12/6,khinghebáocáonộidungtrảlờicủaTrungQuốcvềcácđềnghịcủaanhNguyễnVănLinhvàanhLêĐứcAnh,đãcóýkiến:“ViệcanhNguyễnVănLinhvàanhLêĐứcAnhgặpđạisứTrungQuốcđãlàmchoTrungQuốccứnglên.Đánglẽkhôngnêngặp”.(AnhLê

ĐứcThọlúcnàyđangốmnặng,nằmởnhà).Ngày12/6,khidặndòanhĐặngNghiêmHoành,đạisứtaởTQ,anhLêĐứcAnhlạinói:“AnhLinhnóichuyệnvớiTrươngĐứcDuycũngcóđôichỗthậtlòngquá.Nhưngcũngkhôngphảivìthếmànócholàmìnhyếu”(?).Tôinghĩ,xétchocùngnộibộtalúcnàyđãcóhaicáchđánhgiávềTrungQuốc,cũngnhưcó

haicáchđánhgiávềcuộckhủnghoảngchínhtrịởĐôngÂuvàLiênXônênđãcóhaicáchxửsựkhácnhau.TừĐônTínnóitacó“haitiếngnóitráingược”,“khôngbiếtcáinàogiả,cáinàothật”vàkhuyênBộNgoạiGiaonênnhấttrívớiýkiếncủalãnhđạocấpcao”,nhưthếcónghĩalàTrungQuốcđãbiếtnộibộtađãcókẽhởmàhọkhôngdạigìbỏquakhônglợidụngđểgiànhlợichohọ.Ngày25/6/1990TBTNguyễnVănLinhtừThànhphốHồChíMinhđiệnrachoBộChínhTrị

tôiđãđọcbiênbảncuộchọpBCT19/6/1990,cómộtsốýkiếnsẽphátbiểusau.AnhkhôngđồngýthôngbáochoTrungươngvàcáccấpủyvềđiềutốimật(tứclànhữngđiềuLêĐứcAnhđãnóivớiTrươngĐứcDuyngày6/6/1990màchỉthôngbáorằngcuộchọpViệt–TrungvừaquakhôngcókếtquảlàdoTrungQuốcphá.Ngoạigiaocầncócáchgiảithíchchodưluậntheohướngtrên.NgoạigiaotheodõikhiTrungQuốclộranhữngđiềumàtalấytìnhbạnnóivớihọthìphủnhậnngay,khôngđểchậm.Đợtđàmphántháng6/1990khôngkếtquả,nhưngTQkhôngcắtcầunhưcáclầntrướcmà

đểthựchiệnýđồ…đạisự!Nhưvậy,saukhiđàmphánthấtbạiđãcóhàngloạthànhđộngtiếnhànhsongsong;haibênvừatiếptụcnóichuyệnvớinhau,vừacôngkíchnhautrênmặttrậndưluận.Đểgiànhchủđộngtrongviệctranhthủdưluậnquốctế,ngày21/6/1990,dướihìnhthức

trảlờiphỏngvấncủaViệtNamThôngTấnXã,tôiđãnêurõnguyênnhânkhiếncuộcnóichuyệnvớiTQkhôngtiếntriểnđượcchỉvìVNkiênquyếttuânthủnguyêntắckhôngcanthiệpvàocôngviệcnộibộCPC,cảntrởchínhchogiảiphápCPClàviệcTrungQuốcvẫncốbámgiữbọndiệtchủngPolpot.SongđiềukhiếnTrungQuốccaycúnhấtlàtôiđãvạch“TrungQuốckhôngtánthànhThôngcáochungTokyonhưngkhôngmuốnđơnphươngmộtmìnhchốnglại.HọmuốnViệtNamvàTrungQuốccùngcómộtlậptrườngtráivớiThôngcáochungTokyo”.Vìvậyngaysauđó,tờNhânDânNhậtBáoBắcKinhngày5/7/1990đãcóngaybài“KếhoạchmộthònđánémhaiđíchcủaHàNội”củaTháiTíchMai,TânHoaXã,phảnứngngayvềbàiđó,nóiTrầnQuangCơđịnh“dụdẫnnhândânthếgiớivàocáibẫycủahọbằnghàngloạtsáchlượcmộthònđánhằmhaicáiđích”.ÝđồthứnhấtcủaHàNộilàthôngquaviệcngừngbắntạichỗđểcheđậyvềviệcquânđộiVNvẫncómặtởCPC.Ýđồthứ2củaHàNộilàthànhlậpHĐDTTCtrongkhuônkhổNôngPênh.Ýđồthứ3làlấycuộcđốithoạigiữahaichínhquyềnthaythếnguyêntắc4bên.HiểmđộcnhấtlàTrungQuốcđãthôngbáokhárộngrãivớicácnướcnhữngđiềuNguyễn

VănLinhvàLêĐứcAnhnóiriêngvớiTrươngĐứcDuyvề“giảiphápđỏ”vàđoànkếtxãhộichủnghĩanhằmgâyấntượngxấuvềtađốivớicácnướcquantâmđếnvấnđềCPC,kểcảLiênXôvàcácnướcbạnkháccủata.Sáng26/6/1990,đạisứCHLBĐứckhigặpVụChâuÂuIIBNG79tachobiếtlàngày22/6TrungQuốcđãthôngbáochođạisứcácnướcThịtrườngchungChâuÂuởBắcKinhnộidungcuộchộiđàmgiữaTừĐônTínvàtôi,vàđưarakếtluận:ViệtNamlànhữngngườirấtxảotrá,rấtxấuxavàrấtcứngrắn.HọchỉmuốnHun–xenđộcquyền.Họkhôngchịunhânnhượngbấtcứđiềugì…ÔngNguyễnCơThạchlàngườixảoquyệt,rấtcứngrắnvàcămthùTrungQuốccaođộ.Tuynhiên,theochủtrươngkiêntrìthúcđẩybìnhthườnghoáquanhệvớiTrungQuốcvì

lợiíchchiếnlượccủata,trongthờigiannàyhàngtuầntôivẫngặptraođổiýkiếnvớiđạisứTrungQuốcđểgiữcầu.79BộNgoạiGiao

Mộtsựchọnlựathiếukhônngoan.Trongcuộcgặptôingày25/6/1990ởBộNgoạiGiao,khônghiểusaoTrươngĐứcDuyđã

đọclạitoànvăntrảlờicủalãnhđạoTrungQuốcgửilãnhđạoViệtNamvànóilàbảnnày“chínhxáchơn”(sovớibảnmàTừĐônTínđãchuyểnngày12.6)(?),trongđóđoạncuốivềCPCđãsửalạilà:“VấnđềCampuchiađãkéodài11năm,trởthànhvấnđềquốctếtrọngđạimàcộngđồngquốctế,đặcbiệtlàcácnướcASEAN,rấtchútrọng.Chúngtôichorằngviệcnàycầnlàmgấp.TrướcmắtlàhaibênTrungQuốc–ViệtNamnênđiđếnthỏathuậncàngsớmcàngtốt

vềmộtsốmặtquantrọngtronggiảiphápchínhtrịvềvấnđềCPCđểthúcđẩyvàtăngcườnghơntiếntrìnhgiảiquyếttoàndiệnvấnđềCPC.BướcnàyđitốtthìcólợichoviệcsuytínhnhữngvấnđềcủabướcsauvàtạođiềukiệncầnthiếtchocuộcgặpcấpcaoTrungQuốc–ViệtNam,vàtạosựhoàgiảinộibộCampuchia”.Thựcranộidungkhôngcógìkhác,chỉlàlờilẽđượcsửalạichobớtgiọngxấcxượcngạomạn.Ngày2/8/90.trướckhihọpBCT,TổngbíthưhỏiNguyễnCơThạchcónênnhắclạiTQvề

gặpcấpcaovànói“giảiphápđỏ”.Vàocuộchọp,ThạchnóiTQđã3lầnbácbỏ“giảiphápđỏ”.AnhVõChíCôngnóithêm:đóchỉlàảotưởng,ngâythơ.TrongcuộcgặpTrươngngày5/8/1990,tôiđãnêulạinhữngđiểmmàhaibênđãcóđược

sựnhấttrívànhữngđiểmtồntạivềvấnđềCPC,đồngthờinóirõlậptrườngcủaVNvềvấnđềvaitròLHQvàvềviệclậpHĐDTTCCPC.TôinhấnmạnhlậptrườngnguyêntắccủaVNlàcôngviệcnộibộcủaCPCchỉcóthểdongườiCPCquyếtđịnh.TrươngĐứcDuyđồngýlànhữngvấnđềnộibộCPCphảithuộcchủquyềncủaCPC,nhưnglạichorằngnếukhôngcósựcanthiệpcủabênngoàithìsẽkhócóđượcgiảipháptoàndiện.Quatraođổi,đạisứTQđãphảithừanhậnlàcácnướckháccóthểbànnhưngphảilàngườiCPCquyếtđịnhthìmớithựchiệnđược.Vềquanhệhainước,Trươngđọcbảnviếtsẵn:“Chúngtôichorằnghiệnnaytìnhhìnhquốctếchuyểnbiếnrấtnhanh,khôngchờđợichúngta.MongphíaVNnắmvữngthờicơ,sớmhạquyếttâm,cóquyếtsáchloạitrừchướngngại,tạođiềukiệnchoviệcsớmbìnhthườnghoáquanhệhainước”,vànóithêm“TrungQuốccoitrọngquanhệTQ–VNnhưngphảilàmtừngbướcmột”.Đếncuộcgặpngày13/8/90,theolờidặncủaTBTNguyễnVănLinhtrongcuộchọpBCT

12/8,saukhitỏýhoannghênhtuyênbốcủaLýBằng80ởSingapo12/8(“TrungQuốchyvọngsắptớiđâysẽbìnhthườnghoáquanhệvớiViệtNamvàsẽbànbạcvớiViệtNamnhữngvấnđềcótranhchấpnhưquầnđảoTrườngSa”),tôinói:Lãnhđạochúngtôirấtvuimừngvìhaibêncósuynghĩgặpnhau,chúngtôichorằnghainướcchúngtacầncósựhợptácvớinhautrướcmắtcũngnhưlâudài,vềnhữngvấnđềcụthểnhưvấnđềCampuchiacũngnhưcácvấnđềrộnglớnhơnmàhainướccùngcósựquantâmgiốngnhau.TrươngĐứcDuytrìnhbày7điểmlậptrườngcủaTQvềvấnđềCPC,trongđócóviệclậpHĐDTTCgồm4bênCPCdoSihanoukđứngđầu,thànhphầnvàsốlượngdocácbênCPCquyếtđịnh,vàlàcơchếhợpphápduynhất.Cácđiểmkháckhôngcógìmới.ĐểgâytácđộnglàmgiảmsứcépcủaTrungQuốc;tôiđãthôngbáochoTQcuộcnóichuyệngiữatavàMỹtạiNữuƯớcngày6/8/1990vềvấnđềCPC(trongcuộcgặpnàyMỹchủyếuthămdò,vậnđộngtachấpnhận2vănkiệncủaP581vềgiảiphápCPC),VNvàMỹsẽcòntiếptụcnóichuyện.Tháng8/1990,tìnhhìnhquốctếcũngnhưvấnđềCPCtiếptụcdiễnbiếnphứctạp.Từđầu

1990mởđầuthờikỳhoàhoãngiữa3nướclớn,đồngthời3nướclớnbắtđầudùngcơchế5nướcthườngtrựcHộiĐồngBảoAn(P5)giảiquyếtvấnđềCPCcũngnhưvấnđềvùngVịnh.TừkhiViệtNamrúthếtquânkhỏiCPCvàcàngđigầnvàogiảiphápthìlợiíchcủaCPCvàcủatacàngkênhnhaulớn.Chúngtađứngtrướctìnhhình5nướclớnquyếttâmđạtthỏathuậnvềmộtgiảiphápchínhtrịvềvấnđềCPC.CònCPClạiđangtrướcmộttìnhthếtiếnhoálưỡngnan:khókéodàinộichiếnvìkhókhănkinhtếchínhtrịtrongnướcvàtrênthếgiới,màđivàogiảiphápchínhtrịthìlothấtbạitrongtuyểncử.Mặtkhác,tháiđộcủaMỹcóđổikhác:ngày18/7/1990ngoạitrưởngJanesBakertuyênbốMỹthôikhôngcôngnhậnCPCDânChủ(tứcchínhquyền3pháidoSihanoukđứngđầu),lênánKhơ–međỏ,nhậnđốithoạivớiVNquapháiđoànởNữu–ước.Ngày6/8/1990,tavớiMỹtiếpxúcởNữu–ước,MỹchủyếuthămdòtháiđộtavềvănkiệnkhungcủaLHQvềgiảiphápCPC.

80LiPeng(1929–)quêởThànhĐô,TứXuyên,connuôicủaZhouEnlaitừ3tuổikhichabịQuốcDânĐảnggiếtởHảiNam.Thủtướng(1988–1998).81Canada,Colombia,Ethiopia,Finland,Malaysia(1.1989–12.1990)Ngày8/8/1990BộNgoạiGiaotrìnhBCTđềánvềvấnđềCPCtheohướngphânrõmặtquốc

tếvàmặtnộibộcủagiảipháp.Vềmặtquốctế,gópývớibạnnênđồngýphươngáncủaP5,cònmặtnộibộphảidobạnCPCquyếtđịnh,tatôntrọng.Chiều8/8/1990,tôiđếngặpCốvấnPhạmVănĐồngxinýkiếnvềđềánnày.Anhnói:Tình

hìnhhiệnnaytạocơhộithuậnlợichogiảiphápCPC.Cầntậndụngcơhộimớinàytrongkhitacònsửdụngđược.PhảidámchơivớiLiênHiệpQuốc,vớiHộiĐồngBảoAn,vớiMỹvàphươngTây.CầntranhthủnhântốMỹtrongtìnhhìnhmới…Đềánvềlýthuyếtthìtốtnhưnglàmsao

thựchiệnđược…Khôngnênđặtyêucầuquácao“giữvữngthànhquảcáchmạng(CPC)”…Đivàotổngtuyểncửbạngiànhđược50%làlýtưởng…Ngày12/8/1990,BộChínhtrịhọpvềđềánCPCcủaBộNgoạigiao.Saukhithảoluận,anh

Linhkếtluận:VớiMỹ,tatiếptụcđốithoạinhưBCTđãchoýkiến;vớiTQ,trongcuộcgặp13/8(giữatôivàTrươngĐứcDuy),tanênnóilà2nướcXHCNViệtNamvàTrungQuốcnênhợptácgiảiquyếtvấnđềCPCđểcómộtnướcCPChữunghịvớicácnướclánggiềng,trướchếtlàViệtNam,TrungQuốc,Lào.TakhôngnóiVNvàTQlàhainướcxãhộichủnghĩacầnđoànkếtchốngđếquốc,bảovệchủnghĩaxãhội.NhưngrồicuộcgặpThànhĐôđãlàmlãnhđạoViệtNamxarờiquanđiểmthựctếnàymà

ngảhẳntheoTrungQuốc,thậmchícònđịnhépNôngPênhchấpnhậnđòihỏiquáđángcủaBắcKinhvềvấnđềHĐDTTCCPC.

CuộcgặpcấpcaoViệt–TrungtạiThànhĐô3–4/9/90Ngày29/8/1990,đạisứTrươngĐứcDuyxingặpTổngBíthưNguyễnVănLinhvàThủ

tướngĐỗMườichuyểnthôngđiệpcủaTổngBíthưGiangTrạchDân82vàThủtướngLýBằngmờiTBTNguyễnVănLinh,ThủtướngĐỗMườivàCốvấnPhạmVănĐồngsangThànhĐô,thủphủtỉnhTứXuyên,TrungQuốcngày3/9/90đểhộiđàmbímậtvềvấnđềCampuchiavàvấnđềbìnhthườnghoáquanhệhainước.TrươngnóimậpmờlàĐặngTiểuBìnhcóthểgặpanhTô.TrungQuốccònlấycớởBắcKinhđangbậnchuẩnbịtổchứcASIAD83(ÁVậnhội)nênkhônggặpcấpcaoViệtNamởthủđôBắcKinhđượcvìkhógiữđượcbímật,màgặpởThànhĐô.ĐâyquảlàmộtsựchuyểnbiếnđộtngộtcủaphíaTrungQuốc.TrướcđâyTrungQuốcnói

rằngchỉsaukhigiảiquyếtxongvấnđềCampuchiamớigặpcấpcaotavàmớibànvấnđềbìnhthườnghoáquanhệhainước.Nămngàytrước–ngày24/8/1990–TrungQuốccònbácbỏviệcgặpcấpcao,naylạimờitagặpcấpcaotrongmộtthờihạnrấtgấpvàđồngýcấpcaosẽnóichuyệnvềcảhaivấnđềCPCvàvấnđềbìnhthườnghoáquanhệ.Tháiđộ“thiệnchí”gấpgápnhưvậycủaBắcKinhkhôngphảilàtựnhiênmàcó.Nócó

nhữngnguyênnhânsâuxavànhântốbứcbách:82JiangZemin(1926–),TBTđảngCSTQ(1989–2002),Chủtịchnước(1993–2003),ChủtịchQuânỦyTrungƯơng(1989–

2004)83XIAsianGames1990Beijing(China),dohộiđồngđạihộithểthaoÁChâutổchức,6122lựcsĩtừ37quốcgiathamdự29bộmôn.a)tấtcảnhữnghoạtđộngđốingoạivàđốinộicủaTrungQuốctronghơn10nămquakhẳng

địnhchiếnlượcnhấtquáncủahọlàkiênquyếtthựchiện“4hiệnđại”,biếnTrungQuốcthànhmộtcườngquốchàngđầutrênthếgiới,đồngthờixácđịnhvịtrínướclớncủamìnhtrướchếtởĐôngNamÁvàchâuÁ–TháiBìnhDương.Vìlợiíchchiếnlượcđó,TrungQuốckiêntrìtranhthủMỹ,Nhật,phươngTây,đồngthờibìnhthườnghoáquanhệvớiLiênXô.Nhưngsauhơn10nămcảicáchvàmởcửa,tìnhhìnhchínhtrị,xãhộivàkinhtếcủaTrungQuốcrấtkhókhăn.SausựkiệnThiênAnMôn,mụctiêuchiếnlượcđóđangbịđedọanghiêmtrọng.Vềđốingoại,bịMỹ,NhậtvàphươngTâythihànhcấmvận.Trongkhiđó,quátrìnhcảithiệnquanhệMỹ–Xôtiếntriểnrấtnhanhvàrấtsâu.Xô–MỹhợptácchặtchẽgiảiquyếtcácvấnđềthếgiớivàkhuvựckhôngkểđếnvaitròcủaTrungQuốc.NgaytrongvấnđềCampuchia,vaitròTrungQuốccũngbịlấnát(Xô–MỹtiếpxúctraođổichặtchẽvềvấnđềCPC;cuộcgặpSihanouk–Hun–xenởTokyolàdosựdànxếpcủaMỹ,NhậtvàThái,ngoàiýmuốncủaTrungQuốc).PhươngTâytiếptụcđòiTrungQuốcthựchiệndânchủvàgiảiquyếtvấnđềCPCtrêncơsởkiềmchếKhơ–međỏ.b)chuyếnđiĐôngNamÁcủaLýBằng(6–13/8/1990)nằmtrongyêucầuchiếnlượccủa

TrungQuốctranhthủhoàncảnhquốctếhoàbìnhđểthựchiện“4hiệnđại”,diễnratrongbốicảnhliênminhmàTrungQuốcxâydựngởĐôngNamÁtrong10nămquađểchốngViệtNamđangtanvỡsaukhiViệtNamrútquânkhỏiCPCvàsaukhiMỹđãđiềuchỉnhchínhsách.CuộcđithămcủaLýđãbộclộnhữngđiểmđồngvàbấtđồnggiữaTrungQuốcvàcácnướcASEAN.CácnướcASEANvẫnrấtlongạiýđồbànhtrướngcủaTrungQuốc.TrungQuốcbuộcphảicamkếtnộibộcácnướctrongkhuvựckhôngủnghộcácđảngcộngsảnvàvấnđềHoakiều,tuyênbốsẵnsàngthươnglượngvàhợptácvềvấnđềTrườngSa.TiếptụcđốiđầuvớiViệtNamkhôngcònphùhợpvớichínhsáchĐôngNamÁcủaTrungQuốclúcnàynữa.

c)saukhiViệtNamđãhoàntấtviệcrútquânkhỏiCPC,cácnướcphươngTây,Mỹ,Nhật,ASEANđivàocảithiệnquanhệvớitatheohướngkhôngcólợichotínhtoáncủaTrungQuốcởĐôngNamÁ.Trướctìnhhìnhđó,TrungQuốckhôngmuốnchậmchân.d)vềthờiđiểm:trongcuộchọpngày27và28/8/1990tạiNữuước,5nướcthườngtrựcHội

ĐồngBảoAnđãthoảthuậnvănkiệnkhungvềgiảipháptoànbộchovấnđềCampuchia(gồm5vấnđề:lựclượngvũtrangCPC,tổngtuyểncửdướisựbảotrợcủaLHQ,nhânquyềnvàbảođảmquốctếđốivớithểchếtươnglaicủaCampuchia).Vănkiệnvềnhânquyềnkhôngđềcậptrựctiếpđếnvấnđềdiệtchủng,chỉnóiCPCsẽkhôngtrởlạichínhsáchvàhànhđộngtrongquákhứ.CònTrungQuốcbuộcphảinhânnhượngkhôngcònđòilậpchínhphủliênhiệp4bênngangnhau,phảichấpnhậnvaitròlớncủaLiênHiệpQuốc.NămnướcthườngtrựcHĐBA/LHQthỏathuậnlịchgiảiquyếtvấnđềCPC:trongtuầntừ3/9đến9/9họpcácbênCPCởGia–các–tađểlậpHĐDTTCtrướcphiênhọpĐạihộiđồngLHQ,tiếpđóhọpmởrộngvớicácnướctrongkhuvực(cóTQ),đếnkhoảngtháng1011năm1990họpủybanPhốihợpHộinghịPa–rivềCPCđểsoạnthảoHiệpđịnhtrêncơsởvănkiệnkhungdo5nướcvạchra;cácngoạitrưởngkýHiệpđịnh;15nướctrongHộiĐồngBảoAnthôngqua,TrungQuốcđặtcuộcgặpcấpcaoTrung–Việttrongcáikhungthờigiannày.TuynhiênBắcKinhdấukhôngchotabiếtgìvềnhữngthỏathuậngiữahọvàcácnướclớntrongHĐBA,mặtkháccũnggiữkínviệchẹngặptaởThànhĐôvìkhôngmuốnlàmchophươngTâyvàASEANlongạikhảnăngđoànkếtvàhợptácgiữaTrungQuốcvàViệtNam.Ngày30/8/1990,BộChínhTrịhọpbànvềviệcgặplãnhđạoTrungQuốc.AnhLinhnêuý

kiếnsẽbànhợptácvớiTrungQuốcđểbảovệchủnghĩaxãhộichốngđếquốc,vàhợptácgiữaNôngPênhvàKhơ–međỏđểgiảiquyếtvấnđềCampuchia,mặcdùtrướcđóBộNgoạigiaođãtrìnhbàyđềánnêurõlàrấtítcókhảnăngthựchiệnphươngánnàyvìphươnghướngchiếnlượccủaTQvẫnlàtranhthủphươngTâyphụcvụ“4hiệnđại”.AnhLêĐứcAnhbổsungýanhLinh:PhảinóivềhoàhợpdântộcthựcsựởCampuchia.NếukhôngcóPolpotthìvẫntiếptụcchiếntranh.AnhVõChíCôngkhôngđồngý,nói:TrungQuốcsẽkhôngnghetavềhợptácbảovệchủnghĩaxãhội.TrungQuốcmuốntranhthủphươngTây.AnhThạchcảnhgiác:Vẫncó3khảnăngvềquanhệgiữatavàTrungQuốc,khôngphảichỉlàkhảnăngtốtcả.DựkiếnTrungQuốcsẽnêucôngthức“HĐDTTC6+2+2+2”đểnhấnrõlàcó4bênCampuchia.(trongđóKhơ–međỏlà1bên),xoávấnđềdiệtchủng…SựthựcnàychothấyTrungQuốccònđòicaohơnthế!Ngày2/9/90,bađồngchílãnhđạocấpcaocủatađếnThànhĐôđúnghẹn.Tháptùngcó

HồngHàchánhvănphòngTrungƯơng,HoàngBíchSơntrưởngbanĐốingoại,vàĐinhNhoLiêmthứtrưởngngoạigiao.ĐángchúýtrongđoànkhôngcóbộtrưởngngoạigiaoNguyễnCơThạch.Sau2ngàynóichuyện(3–4/9/90),kếtquảđượcghilạitrongmộtvănbảngọilà“Biênbản

tómtắt”gồm8điểm.Khinghiêncứubiênbản8điểmđó,chúngtôinhậnthấycótới7điểmnóivềvấnđềCampuchia,chỉcó1điểmnóivềcảithiệnquanhệgiữahainướcmàthựcchấtchỉlànhắclạilậptrườngcũcủaTrungQuốcgắnviệcgiảiquyếtvấnđềCampuchiavớibìnhthườnghoáquanhệgiữaViệtNamvàTrungQuốc.Trong7điểmvềCampuchia,2điểmlànhữngđiểmcótínhchấtchungvềmặtquốctếmà2bênkhôngcòntranhcãi(giảiphápchínhtrịtoàndiệnchovấnđềCPC;rúthếtquânViệtNamởCampuchiacókiểmchứng),còn5điểmthìhoàntoànlàđápứngyêucầucủaTrungQuốc.Khôngcóđiểmnàotheoyêucầucủatacả.Trongbảnthỏathuận,vấnđềnổicộmnhấtlàđiểm5vềviệcthànhlậpHộiĐồngDânTộcTốiCaoCPC.Lãnhđạotađãthỏathuậndễdàng,khôngdodự(?),côngthức“6+2+2+2+1”(phíaNôngPênh6người,phía“3phái”7người:2củaKhơ–međỏ,2củapháiSonSan,2củapháiSihanoukvàbảnthânSihanouk)màTừĐônTínvừađưaraởHàNộivàbịtôibác.CôngthứcnàybấtlợichoNôngPênh,khácvớicôngthức“6+6”hay“6+2+2+2”,tứclàhaibêncósốngườingangnhau,màSihanoukvàHun–xenđãthỏathuậnởTokyo.

Vềsángkiến“giảiphápđỏ”chovấnđềCampuchiamàlãnhđạotađưara,tưởngnhưphíaTrungQuốcsẽnhiệttìnhhoannghênh,songLýBằngđãbácđi:“Cácđồngchínóicầnthựchiện2đảngcộngsảnhợptácvớinhauđểpháthuyhơnnữa.Tôiđồngýmộtphầnvàkhôngđồngýmộtphần.BốnbênCampuchiaxétvềlựclượngquânsựvàchínhquyền,mạnhnhấtlàhaiđảngcộngsản,cóvaitrònhiềuhơn.NhưngphầntôikhôngđồngýlàởCampuchiakhôngchỉcóhaiđảngcộngsảnmàcòncócácthếlựckháclàlựclượngcủaSihanoukvàlựclượngcủaSonSan.

Lựclượngcủahọkhônglớnlắmnhưnghọđượcquốctếủnghộ.BàixíchhọthìcôlậpHộiĐồngDânTộcTốiCao,khôngthểđoànkếtCampuchia.CầnphảiđểchohaibênkiapháthuytácdụngởCampuchia”.VàGiangTrạchDâncũngnóithêm:“CácnướcphươngTâyrấtchúýtớiquanhệcủachúngta.Cácđồngchíđếnđây,chođếnnaycácnướckhôngaibiết,cũngkhôngchocácbênCampuchiabiết.Chúngtôicảnhgiácvấnđềnày.HọchorằngViệtNamxãhộichủnghĩa,TrungQuốcxãhộichủnghĩađềudođảngcộngsảnlãnhđạo,hợpvớinhaubàncáigìđây?Vìvậychúngtôigiữkínchuyệnnày.Tìnhhìnhquốctếhiệnnaynếuđểhaiđảngcộngsảnbắttaynhaulàsáchlượckhônglợichochúngta”.

ThànhĐôlàthànhcônghaylàthấtbạicủata?NgaysaukhiởThànhĐôvề,ngày5/9/1990anhLinhvàanhMười,cóthêmanhThạchvà

anhLêĐứcAnhđãbaysangNôngPênhthôngbáolạinộidungcuộcgặpcấpcaoViệt–TrungvớiBCTCampuchia.ĐểthêmsứcthuyếtphụcNôngPênhnhậnThỏathuậnThànhĐô,anhLinhnóivớilãnhđạoCampuchia:“PhảithấygiữaTrungQuốcvàđếquốccũngcómâuthuẫntrongvấnđềCampuchia.Taphảicósáchlượclợidụngmâuthuẫnnày.ĐừngđấutranhvớiTrungQuốcđếnmứcxôđẩyhọbắttaychặtchẽvớiđếquốc“.LậpluậnnàyđượcLêĐứcAnhmởrộngthêm:“MỹvàphươngTâymuốncơhộinàyđểxoácộngsản.NóđangxoáởĐôngÂu.Nótuyênbốlàxoácộngsảntrêntoànthếgiới.Rõràngnólàkẻthùtrựctiếpvànguyhiểm.Taphảitìmđồngminh.ĐồngminhnàylàTrungQuốc.”NhưngcâutrảlờicủaHengSomrinthaymặtcholãnhđạoCPC,vẫnlà:“Phảigiữnguyêntắc

khôngcanthiệpvàocôngviệcnộibộcủachúngta.NhữngvấnđềnộibộliênquanđếnchủquyềnCPCphảidocácbênCPCgiảiquyết”.Về“giảiphápđỏ”,NôngPênhnhậnđịnhýđồcủaTrungQuốckhôngmuốn2pháicộngsảnởCampuchiahợptácvớinhaugâyphứctạpchoquanhệcủahọvớiSihanoukvàvớiphươngTây.VìvậychúngtôithấyrằngkhócóthểthựchiệngiảiphápđỏvìgiảiphápđỏtráivớilợiíchcủaTQ.MặcdùbanlãnhđạoCampuchiađãxácđịnhrõtháiđộnhưvậy,songLêĐứcAnhvẫncứcốthuyếtphụcbạn:Tanóigiảiphápđỏnhưnglàgiảipháphồng,vừaxanhvừađỏ.Trướcmắtkhônglàmđượcnhưngphảikiêntrì.Talàmbằngnhiềuconđường,làmbằngthựctế.CácđồngchícầntìmnhiềuconđườngtiếpxúcvớiKhơ–međỏ.VấnđềtranhthủKhơ–međỏlàvấnđềsáchlượcmangtínhchiếnlược…NênkiêntrìtìmcáchliênminhvớiTrungQuốckéoKhơ–međỏtrởvề…TađừngnóivớiTrungQuốclàlàmgiảiphápđỏ,nhưngtathựchiệngiảiphápđỏ.Cóđỏcóxanh,nhưngthựctếlàhợptác2lựclượngcộngsản.NguyễnVănLinhbồithêm:Xincácđồngchíchúýlợidụngmâuthuẫn,đừngbỏlỡthờicơ,TQmuốnđivớiMỹ,nhưngMỹépTQnênTQcũngmuốncóquanhệtốtvớiLào,ViệtNamvàCampuchia.Nếutacósáchlượctốtthìtacógiảiphápđỏ.TheobáocáocủaĐạisứNgôĐiền,tháiđộcủabạnCPCđốivớitatừsauThànhĐôđổikhác.

Vềcôngkhai,bạncốtránhtỏrabịlệthuộcvàoViệtNam.Trêncơsởtínhtoánvềlợiíchcủamình,bạntựquyếtđịnhlấyđốisách,khôngtraođổitrướcvớita,hoặcquyếtđịnhkhácvớisựgợiýcủatatrênnhiềuviệc.

Nhìnlại,trongcuộcgặpThànhĐô,tađãbịmắclỡmvớiTrungQuốcítnhấttrên3điểm:

•TrungQuốcnóicuộcgặpThànhĐôsẽđàmpháncảvấnđềCPCvàvấnđềbìnhthườnghoáquanhệ,nhưngthựctếchỉbànvấnđềCampuchia,cònvấnđềbìnhthườnghoáquanhệhainướcTrungQuốcvẫnnhắclạilậptrườngcũlàcógiảiquyếtvấnđềCampuchiathìmớinóiđếnchuyệnbìnhthườnghoáquanhệhainước;•TrungQuốcnóimậpmờlàĐặngTiểuBìnhcóthểgặpCốvấnPhạmVănĐồng,nhưngđóchỉlàcái“mồi”đểkéoanhĐồngthamgiagặpgỡcấpcao.•TrungQuốcnóigiữbímậtviệcgặpcấpcaohainước,nhưngngaysaucuộcgặphầunhưtấtcảcácnướcđãđượcphíaTrungQuốctrựctiếphaygiántiếpthôngbáonộidungchitiếtbảnThoảthuậnThànhĐôtheohướngbấtlợichota.Ngày7/9/90BCTđãhọpthảoluậnvềkếtquảcuộcgặpcấpcaoViệt–Trungvàcuộcgặpcấp

caoViệt–CPCsauđó,vàquyếtđịnhngayhômsauĐỗMườigặpđạisứTQthôngbáolạilậptrườngcủaNhàNướcCPC;đồngthờithôngbáovớiLiênXô,LàonhưđãthôngbáovớiCPC.Nếucóaihỏivềcôngthức6+2+2+2+1,nóikhôngbiết.BáoBangkokPostngày19/9/90trongbàicủaChuchartKangwaanđãcôngkhaihoábảnThỏathuậnThànhĐô,viếtrõViệtNamđãđồngývớiTrungQuốcvềthànhphầnHĐDTTCcủa

Campuchiagồm6ngườicủaNhànướcCampuchia,2củaKhơ–međỏ,2củapháiSonSan,2củapháiSihanouk.Thànhviênthứ13làHoàngthânSihanoukgiữchứcchủtịchHộiđồng.CònLýBằngtrongkhitrảlờiphỏngvấncủaPaisaiSricharatchang,phóngviêntờBangkokPosttạiBắcKinh,ngày24/10/1990,đãxácnhậncómộtcuộcgặpbímậtgiữalãnhđạoTrungQuốcvàViệtNamhồiđầutháng9vàchobiếtkếtquảcuộcgặpđãđượcphảnánhquacuộchọpgiữacácbênCampuchiangày10/9/90tạiJakarta.TrongkhinóikhôngbiếtchắcphíaViệtNamđãcốgắngthuyếtphụcNôngPênhđếnđâu,LýnhậnđịnhlàHàNộichắcchưalàmđủmức.ĐiềuđócóthểthấyđượcquaviệcNôngPênhđãcó“mộttháiđộthiếuhợptác(uncooperative)”.SởdĩtadễdàngbịmắclừaởThànhĐôlàvìchínhtađãtựlừata.Tađãtựtạoảotưởnglà

TrungQuốcsẽgiươngcaongọncờChủnghĩaxãhội,thaythếLiênXôlàmchỗdựavữngchắcchocáchmạngViệtNamvàchủnghĩaxãhộithếgiới,chốnglạihiểmhọa“diễnbiếnhoàbình”củachủnghĩađếquốcdoMỹđứngđầu.TưtưởngđóđãdẫnđếnsailầmThànhĐôcũngnhưsailầm“giảiphápđỏ”,v.v…SauThànhĐô,trongBộChínhtrịđãcónhiềuýkiếnbàncãivềchuyếnđinày.Songmãiđến

trướcĐạihộiVII,khiBCThọp(15–17/5/1991)thảoluậnbảndựthảo“BáocáovềtìnhhìnhthếgiớivàvềviệcthựchiệnđườnglốiđốingoạicủaĐạihộiVIvàphươnghướngtới”,cuộcgặpcấpcaoViệtNam–TrungQuốcởThànhĐômớilạiđượcđềcậptớikhidựthảobáocáocủaBộNgoạigiaocócâu“cómộtsốviệclàmkhôngđúngvớicácNghịquyếtcủaBộChínhtrịvềvấnđềCampuchia”.CuộchọpnàycómặtđầyđủtổngbíthưNguyễnVănLinh,cốvấnPhạmVănĐồng,VõChíCông,cácủyviênBCTĐỗMười,VõChíCông,VõVănKiệt,NguyễnCơThạch,LêĐứcAnh,MaiChíThọ,NguyễnĐứcTâm,ĐàoDuyTùng,ĐồngSĩNguyên,ĐoànKhuê,NguyễnThanhBình.AnhTônói:Cóthờigiờvàcócơhộiđemrakiểmđiểmnhữngviệcvừaquađểnhậnđịnhsâu

hơnthìtốtthôi.SauchuyếnđiThànhĐô,tôivẫnânhậnvềtháiđộcủamình.Nóilàtựkiểmđiểmthìđâylàtựkiểmđiểm.Tôiânhậnởhaichỗ.LúcởThànhĐô,khibànđếnvấnđềCampuchia,ngườinóitrướclàanhLinh.AnhLinhnóiđếnphươngánhoàgiảidântộcCampuchia.SauđóLýBằngtrìnhbàyphươngán“6+2+2+2+1”màTừĐônTínkhiđàmphánvớianhCơởHàNộiđãéptanhậnsongtabác.AnhLinhđãđồngý(nóikhôngcóvấnđề).Lúcđócólẽdothấytháiđộcủatôi,Giangmờitôinói.Tôinóitôikhôngnghĩphươngán13nàylàhay,ýtôinóilàkhôngcôngbằng…Tôiânhậnlàlẽrasauđóđoàntanênhộiýlạisaubữatiệcbuổitối.Nhưngtôikhôngnghĩra,chỉphânvân.Sángsớmhômsau,mấyanhembênBanĐốiNgoạivàanhHồngHànóinhỏvớitôilàcốtsaotranhthủđượcnguyêntắc“consensus”,cònconsốkhôngquantrọng.Tôinghehơiyêntâm,nhưngvẫnnghĩcóhộiývẫnhơn.Sauđó,TrungQuốcđưakýbảnThoảthuậncónóiđếnconsố13…Tôiphânvânmuốnđượcbiếtnộidungtrướckhitahạbútký.Nếunhưđoàntatraođổivớinhausauphiênhọpđầu,saukhiLýBằngđưaracôngthức6+2+2+2+1thìcóthểtacócáchbànthêmvớihọ.Hailàtrướckhikývănbảndochuyênviênhaibênthỏathuận,cácđồngchílãnhđạocầnxemlạivàbànbạcxemcóthểthêmbớtgìtrướckhiký.Nghĩlại,khihọmờitổngbíthư,chủtịchHộiđồngbộtrưởngtasanggặptổngbíthưvàchủtịchQuốcvụviện,họlạimờithêmtôi.Tôikhábấtngờ,khôngchuẩnbịkỹ.AnhMườicholàhọmờirấttrangtrọngcơhộilớnnênđi.NhưngđiđểrồikýmộtvănbảnmàtakhônglườngtrướchậuquảvềphảnứngcủabạnCPC,rấtgaygắt.Tôihiểulàbạnkhábấtbình,thậmchílàuấtnhau.Cholàtalàmsaulưng,cóhạichongườita.AnhLinh:AnhTônhớlạixem.Khôngphảitôiđồngý,tôichỉnóitanghiêncứuxemxétvàcuốicùngđặtvấnđềthôngbáolạiCampuchia…Bâygiờtôivẫnnghĩthếlàđúng.Tôikhôngthấyânhậnvềviệcmìnhchấpnhậnphươngán13…VấnđềCampuchiadínhđếnTrungQuốcvàMỹ.Phảitínhđếnchiếnlượcvàsáchlược.PhảitiếptụclàmviệcvớiCampuchiavềchiếnlược,phảicónhiềubiệnpháplàmchobạnthấyâmmưucủađếquốcMỹchốngpháchủnghĩaxãhộiởChâuÁ,cảởCuba.NóđãpháTrungQuốcquavụThiênAnMônrồi,naychyểnsangpháta…TrungQuốcmuốnthôngquaKhơ–međỏnắmCampuchia.SongdùbànhtrướngthếnàothìTrungQuốcvẫnlàmộtnướcxãhộichủnghĩa.AnhThạch:…VềchuyệnThànhĐô,TrungQuốcđãđưacảbăngghiâmcuộcnóichuyệnvới

lãnhđạotaởThànhĐôchoNôngPênh,Hun–xennóilàtrongbiênbảnviếtlàhaibênđồngýthôngbáochoCampuchiaphươngán6+2+2+2+1,nhưngbăngghiâmlạighirõlàanhLinhnói“Khôngcóvấnđềgì”.Tôixintrìnhbàyđểcácanhhiểunguyêndoconsố13làtừđâu?TạiTokyo

tháng6/1990,SihanoukvàHun–xenđãthỏathuậnthànhphầnSNCgồm2bênngangnhau=6+6.TừĐônTínsangHàNội,éptanhậncôngthức6+2+2+2+1khôngđược.ĐếncuộcgặpThànhĐô,TrungQuốclạiđưara.KhitasangNôngPênhđểthuyếtphụcbạnnhậnconsố13vớinguyêntắclàmviệctheo“consensus”trongSNC,anhHun–xennóiriêngvớitôi:chúngtôithắngmàphảinhậnsốngườiíthơnbênkia(bênta6,bênkia7)thìmangtiếnglàCampuchiabịViệtNamvàTrungQuốcép.Nhưvậydùlà“consensus”cũngkhôngthểthuyếtphụcnhândânCampuchiađược.Chỉcóthểnhận12hoặc14thànhviêntrongHộiđồngDântộcTốicao.PhảinóilàNôngPênhthắcmắcnhiềuvớita.LiênXô,Anh,Pháp,MỹđềuchotabiếtlàTrungQuốcđãthôngbáochohọđầyđủvềThoảthuậnThànhĐô,vànóihọlàlãnhđạoViệtNamkhôngđángtincậy,TrungQuốcđãsửdụngThànhĐôđểpháquanhệcủatavớicácnướcvàchiarẽnộibộta.Hômsau,BCThọptiếp,anhMườinói:TatánthànhSihanouklàmchủtịchHộiđồngDântộc

Tốicao,Hun–xenlàmphóchủtịch,lấynhấttrítrongHộiđồngDântộcTốicaolàmnguyêntắc.Đâykhôngphảilàmộtnhânnhượng…NếucóanhThạchđiThànhĐôthìtốthơn…AnhTô:VấnđềchủyếukhôngphảilàtháiđộcủataởThànhĐônhưanhMườinói,màlàkết

quảvàtácđộngđếnbạnCampuchiađánhgiátanhưthếnào?ởThànhĐôđiềutalàmcóthểchứngminhđược,nhưngCampuchiacholàtagiảiquyếttrênlưnghọ.Vìvậymàtôiânhận.Tôiânhậnvềsaunàysẽđểlạihậuquả.AnhMười:…Vớitinhthầnmộtngườicộngsản,tôicholàtakhôngsai.BạnCampuchianghĩ

gìtalàquyềncủahọ.Vớitinhthầnmộtngườicộngsản,takhôngbaogiờviphạmchủquyềncủaCampuchia.AnhThạch:HọpBộChínhtrịđểkiểmđiểm,tôixinđượcnóithẳng.CóphảikhiđiThànhĐô,

anhĐỗMườicónóivớitôilàhaiônganhnhậnhơisớm.AnhLinhnhậncôngthức13vàanhTô“consensus”(nguyêntắcnhấttrí).AnhVõVănKiệt:Trongthâmtâmtôi,tôikhôngđồngýcóanhTôtrongđoànđiThànhĐô.

NếucógặpĐặngthìanhTôđilàđúng.TôinóithẳnglàtôixótxakhibiếtanhTôđicùnganhLinhvàanhMườichỉđểgặpGiangvàLý,khôngcóĐặng.Mìnhbịnólừanhiềucáiquá.TôinghĩTrungQuốcchuyênlàcạmbẫy.Vốnlàngườiđiềmđạm,songanhTôcólúcđãphảiphátbiểu:Mìnhhớ,mìnhdạirồimà

cũngcònnóisựnghiệpcáchmạnglàtrênhết,cònđượchaykhôngthìkhôngsao.Cùnglắmlànóicáilýđó,nhưngtôikhôngnghĩnhưvậylàthượngsách.Tôikhôngnghĩngườilãnhđạonênlàmnhưvậy.ThỏathuậnViệtNam–TrungQuốcởThànhĐôđúngnhưanhTôlongạiđãđểlạimộtấn

tượngkhôngdễquênđốivớiNôngPênh.TrongphiênhọpQuốchộiCampuchiangày28/2/1991,Hun–xenphátbiểu:“Nhưcácđạibiểuđãbiết,vấnđềHộiđồngDântộcTốicaonàyrấtphứctạpchúngtaphảiđấutranhkhắcphụcvàlàmthấtbạiâmmưucủakẻthùnhưngbọnủnghộchúngkhôngítđâu.MặcdùHộiđồngđãđượcthànhlậptrêncơsở2bênbìnhđẳngnhưngngườitavẫnmuốnbiếnnóthành4bêntheocôngthức6+2+2+2+1,vàvấnđềchủtịchlàmchoHộiđồngkhônghoạtđộngđược”.TôicònnhớkhitiếptôiởNôngPênh,ngày28/9/1990,Hun–xenđãcónhữngýkhámạnh

khinóivềthoảthuậnThànhĐô:KhigặpSokAnởBăngCốchôm17/9,TQdọavàđòiSNCphảicôngnhậncôngthứcmàVNvàTQđãthỏathuận.NhưngNôngPênhđộclập.SokAnđãnóirấtđúngkhitrảlờiTQlàýnàylàcủaVNkhôngphảicủaNôngPênh.CuộchộiđàmThànhĐôtháng9/1990hoàntoànkhôngphảilàmộtthànhtựuđốingoại

củata,tráilạiđólàmộtsailầmhếtsứcđángtiếcvềđốingoại.VìquánônnóngcảithiệnquanhệvớiTrungQuốc,đoàntađãhànhđộngmộtcáchvônguyêntắc,tưởngrằngthoảthuậnnhưthếsẽđượclòngBắcKinhnhưngtráilạithỏathuậnThànhĐôđãlàmchậmviệcgiảiquyếtvấnđềCampuchiavàdođóchậmviệcbìnhthườnghoáquanhệvớiTrungQuốc,uytínquốctếcủatabịhoenố.ViệctađềnghịhợptácvớiTrungQuốcbảovệchủnghĩaxãhộichốngđếquốcMỹ,thực

hiệngiảiphápđỏởCampuchialàkhôngphùhợpvớiNghịQuyết13củaBộChínhTrịmàcòngâykhókhănchotatrongviệcđadạnghóaquanhệvớicácđốitượngkhácnhưMỹ,phươngTây,ASEANvàtácđộngkhôngthuậnlợiđếnquanhệgiữatavàđồngminh,nhấtlàquanhệvớiLiênXôvàCampuchia.TrungQuốcmộtmặtbácbỏnhữngđềnghịđócủata,nhưngmặtkháclạidùngngaynhữngđềnghịđóđểbôixấutavớicácnướckhácnhằmtiếptụccôlậpta,gâysức

épvớitavàCampuchia.CùngvớiviệctathúcépNôngPênhđivàogiảiphápđỏ,việctathỏathuậnvớiTrungQuốc

vềcôngthứcHĐDTTCtạiThànhĐôlàkhôngphùhợpvớinguyêntắcnhấtquáncủaĐảngtalàkhôngcanthiệpvàkhôngquyếtđịnhcácvấnđềnộibộcủaCampuchia,làmtăngmốinghingờvốncócủabạnCampuchiađốivớita,đingượclạichủtrươngtăngcườngvàcủngcốmốiquanhệcủatavớiCampuchiavàLào.

Ailàngườiđánglýraphảinhớdai?SaucuộcgặpcấpcaoởThànhĐô,yêusáchchínhcủaTrungQuốcđốivớitatrongvấnđề

CampuchiatậptrungchủyếuvàoviệcđòitathựchiệnthỏathuậnThànhĐô,tácđộngvớiNôngPênhtheohướng:nhậnbầuSihanouklàmchủtịchHộiđồngDântộcTốicao(SupremeNationalCouncil)gồm13thànhviêncủa4bênCampuchia;chấpnhậnvănkiệncủa5nướcthườngtrựcHộiĐồngBảoAnvềvấnđềCampuchia.6giờsángngày9/9/1990,đạisứTrungQuốcđếnBanĐốiNgoại(chứkhôngđếnBộNgoại

giao)gặpHồngHàtraothôngđiệpbáocácbênCPCsẽhọpngày10/9tạiGia–các–tađểbànviệclậpHĐDTTCvànhấnmạnhyêucầuphíaViệtNamtácđộngtheohướngđãthoảthuậntạiThànhĐô.NgaysauđóBCTđãhọptraođổivềthôngđiệpđóvàquyếtđịnhcửtôiđiGia–các–ta.TrongcuộchọpnàyBCTđãquyếtđịnhtừnaycáctiếpxúcđốingoạivềmặtNhàNướcđềuphảiquaBộNgoạiGiaovàphảibáocáotrướcvớianhThạchvàBộTrưởngQuốcPhòngLêĐứcAnh(?)vìcáchlàmcủađạisứTrungQuốcphớtlờBộNgoạiGiaomộtcáchquálộliễu.Trưangày9/9/1990tôicùnganhHuỳnhAnhDũngđápmáybayquađườngBangkoksang

thủđôInđônêxiađểtheodõicuộchọpcủacácbênCampuchiabànvềviệcthànhlậpHĐDTTC.Khôngcó“cẩmnang”nàokèmtheochỉthịđócả,chỉcólờidặnngắngọncủaTổngbíthưNguyễnVănLinhlàcốlậpđượcHĐDTTC.Chiềutối10/9/1990,vừachânướtchânráotừsânbayvềđếnsứquántaởGia–các–ta,tôiđãnhậnđượcmộtcúđiệnthoạitừsứquánTrungQuốcgọitới.TrươngThanhgọiđiệnthoạiđếnnóilờichàotừbiệttôitrướckhirờiGia–các–tavàcảmơntôiđãtácđộngtíchcựckhiếnchocuộchọpcácbênCampuchiatốinayđạtđượcmộtsốkếtquả(?).Tôitrảlờilàtôikhôngdámnhậnsựbiểudươngđó,nếunhưcuộchọpcókếtquảtốtthìđólàdothiệnchícủaNhàNướcCampuchia.ChảlàlúctôixuốngsânbayGia–các–tacũnglàlúccuộchọpgiữacácbênCPCvừabếmạc

saukhiđãthoảthuậnlậpHĐDTTCgồm12thànhviên,chứcchủtịchcònđểtrốngvàtuầntớisẽhọpphiênđầuởBangkokđểgiảiquyếtnốtvấnđềchủtịchHĐDTTC.BảnTuyênbốchungcủacuộchọpcóghi“CácbênCPCchấpnhậntoànbộvănkiệnkhungcủaP5làmcơsởđểgiảiquyếtcuộcxungđộtCPC”.TôinghĩbụngBộChínhTrịbảotôisangGia–các–tacóthểlàmộttácđộngsáchlượcđểtỏravớiTrungQuốclàtađangtíchcựcthựchiệnthỏathuậnThànhĐô.CònTrươngThanhgọiđiệncảmơntôithựcracũnglàmộtsựvỗvềcủaTrungQuốcđểkhuyếnkhíchtôitiếptụccốgắngthựchiệnthỏathuậnThànhĐô.Nhưngsựkhuyếnkhíchđólạicótácdụngtráingượclại,làmthứctỉnhcáiconngườibướngbỉnhtrongtôi.Từđầu,tôivàsốanhemchuyênnghiêncứuvấnđềCampuchiavàquanhệvớiTrungQuốctrongBộNgoạigiaođãrấtkhôngthôngvớiThỏathuậnThànhĐôvìnhiềulẽ,naytôicàngthấymìnhkhôngthểhànhđộngtráivớiđiềumìnhcholàlẽphải.Ngày13/9/1990tôilạiđượctrongnướcchỉthịđithẳngtừJakartasangBangkokđểtheo

dõiphiênhọpđầutiêncủaSNCởđó.Sáng14/9/1990BíthưthườngtrựcBộNgoạiGiaoTháiKasemmờitôitớiBộNgoạiGiaoTháiLannóichuyện.ChủđềcâuchuyệnvẫnlàvấnđềCampuchia,KasemhỏidòtôivềthoảthuậngiữaViệtNamvàTrungQuốcvềcơchếSNC.Tôitrảlờiđóchỉlànhữngtinđồnkhôngcăncứ,khôngnêntin.Trưahômđó,SokAn,thứtrưởngngoạigiaoCampuchia,tìmđếngặptôi.AnhhỏiýkiếntôivềcuộchọpSNCởBangkoksắptới,tháiđộtanênnhưthếnàonếuđốiphươngđòiđưaSihanouklàmchủtịchSNCvàlàthànhviênthứ13củaSNC?Tôigợiýcầngiữvữngnguyêntắchaibênngangnhau.Đểtỏthiệnchí,mộtlầnnữa,tacóthểnhậnchođốiphươngthêm1ngườinhưngbêntacũngphảithêm1người(mỗibên7người).Không12thì14chứkhôngnhận13.SauđótôilạiđượcanhSokAnchobiếtlàKraisak,contraiThủtướngChatichaivàlàthànhviêntrongnhómcốvấncủathủtướngThái,đãbảoanhrằngôngtađượcBộNgoạiGiaoTháithôngbáolàViệtNamcũngủnghộviệclậpSNCvới13thànhviêndoSihanoukđứngđầu.TôinóivớiSokAnđấylàđiềubịađặtvàtôisẽgặpKraisakđểnóilại.ChiềuhômđókhigặpKraisak,tôiđãnóikháthẳngrằng:“Khôngthểcoi

ôngSihanouklàôngchủởCampuchia,làvuađứngtrêntấtcả.VấnđềthànhphầncũngnhưchứcchủtịchHộiđồngDântộcTốicaophảidongườiCampuchiaquyếtđịnh.ViệtNamvàTrungQuốckhôngcóquyềnbỏphiếuvềvấnđềđó”.SauđóKraisakđãkểlạichocảKasem.KếtquảlàcuộchọpHộiđồngDântộcTốicaoCampuchia(SNC)phiênđầutiênngày17/9/1990tạiBangkokđãtanvỡvìHun–xenkhôngchấpnhậncôngthức“6+2+2+2+1”,cựtuyệtbầuSihanouklàmchủtịchvớitưcáchlàthànhviênthứ13củaHĐDTTC.HẳnTQđãgántráchnhiệm,hoặcítnhấtcũnglàmộtphầntráchnhiệmvềthấtbạiđóchotôi.Hạtuầntháng9/1990,TrungQuốcđónPhóthủtướngVõNguyênGiápthămTrungQuốc

vàdựlễkhaimạcÁVậnHội(ASIAD)11vớitưcáchlà“kháchmờiđặcbiệtcủaChínhphủTrungQuốc”(tuynhiênbáochíTQvẫnđưatinviệcTQmờiVõNguyênGiáplàtheoyêucầucủata,dùrằngngày1/9/1990khitiếpđoàncấpcaotaởThànhĐôchínhGiangTrạchDânđãnóisẽmờianhGiápdựkhaimạcASIADnhưmộtcửchỉthiệnchícủahọ).Ngày24/9/1990khitiếpĐạitướngVõNguyênGiáp,ThủtướngLýBằngcónói:“SaucuộcgặpcấpcaoởThànhĐô,cuộchọpJakartakếtquảtốt,đãrađượctuyênbốlậpHĐDTTC13người.SongđếnkhihọpHĐDTTCởBangkokthìkhôngtốt.XinnóithẳngthẳnvớiđồngchílàchúngtôithấyThứtrưởngTrầnQuangCơcótácdụngxấutrongviệcnày.KhiKasemhỏicóthựcsựgiữaViệtNamvàTrungQuốcđãđiđếnthoảthuậnlậpSNCgồm13ngườihaykhông?TrầnQuangCơđãđáprằnghoàntoànkhôngcóviệcđó,đóhoàntoànlànhữngđiềudốitrá.ChúngtôikhônghiểutạisaoThứtrưởngTrầnQuangCơlạinóinhữnglờinhưvậy,hoàntoàntruyềnđạtthôngtinkhôngđúngđâu”.AnhGiápđáp:“KhivềtôisẽhỏilạivềphátbiểucủađồngchíCơ.NếucónhưvậythìđấykhôngphảilàýkiếncủaTrungƯơngchúngtôi.Tôikhôngbiếtviệcnàyvìtôikhôngphụtráchcôngtácngoạigiao”.Tiệnđâytôithấycũngnênghilạimộtchuyệncóthểgiúpchochúngtahiểuthêmđặcđiểm

củangườiTrungQuốc:saukhiđếnBắcKinh,ĐạitướngVõNguyênGiápcóđềnghịgặpmộtsốtướnglĩnhcaocấptrongquânđộiTrungQuốcnhưDươngĐắcChí(DươnglàtổngchỉhuycuộcchiếntranhđánhViệtNamnăm1979).NhưngDươngnóimộtcáchbựctức:“Đờinàotôilạigặpôngta.Mồcủacáccánbộchiếnsĩtacònchưaxanhcỏ!”Ngày1/10/90DươngcùngmộtsốtướnglĩnhkháccòngọiđiệnthoạithămhỏiđộngviênsĩquanbinhlínhởVânNam,QuảngTây.NhàvănquânđộiLýTônBảo,tácgiảcuốn“Vònghoadướichânnúicao”viếtvềcuộctấncôngvàoViệtNamtháng2năm1979,phátbiểu:“XemtinLýBằngtiếpVõNguyênGiápmàtronglòngtôicảmthấybứtrứt.Giờđâychúngtaphảixemxétlạixemcónêngâyracuộcchiếntranhđókhông?Chẳngnhữngphầnlớnsĩquanbinhlínhdướiđơnvịkhôngthôngmàngaycảmộtsốtướnglĩnhcaocấpcũngkhôngthôngnổi”.Tưliệutrênđâytôilấyởbài“VõNguyênGiápthămBắcKinhgâychấnđộng”củaQuan

NghiệpThànhđăngtrênbáo“TranhMinh”xuấtbảnởHồngKôngtháng11/1990.Từđóđếnnay,tôivẫnphânvânmãilàngườiViệtNamvàngườiTrungQuốcđánglýraailàngườiphảinhớdaihơnvềsựkiệntháng2năm1979?

MónnợThànhĐô.TừsaucuộcgặpThànhĐô,yêusáchchínhcủaTrungQuốcđốivớitavềvấnđềCPCchủyếu

làđòitathựchiệnthỏathuậnThànhĐô,cụthểlàtácđộngvớiNôngPênhnhậnSNCcó13thànhviênvàdoSihanouklàmchủtịch,chấpnhậnvănkiệncủaP5.TrungQuốcthấyrằngviệcthựchiệnthỏathuậnThànhĐôgặptrởngạichínhtừBộNgoạiGiaoViệtNamnênchủtrươngchiarẽnộibộtacàngtrắngtrợnhơn.ĐạisứmớicủaMalaysiangày3/10/90đếnchàoxãgiao,nóivớitôilàởBắcKinhngườitađưatinlàcósựkhácnhaugiữaBộNgoạiGiaovàLãnhđạoĐảngvềchủtrươngđốingoạichonêntrongchuyếnđiThànhĐôgặpcấpcaoTrungQuốckhôngcóôngNguyễnCơThạch.SauThànhĐô,trongkhitanớirộngphạmvihoạtđộngcủasứquánTrungQuốcởViệtNamthìphíaTrungQuốclạitỏralạnhnhạtvớiBộNgoạiGiao,côngkíchlãnhđạoBộNgoạiGiaoViệtNam;hạnchếhoạtđộngcủađạisứtaởBắcKinh,khôngsắpxếpđạisứtathamdựcáccuộcLýBằngtiếpanhVõNguyênGiáp,anhVũOanh;cửcánbộcấpthấptiếpvàlàmviệcvớiđạisứta.TrungQuốcmộtmặtkhẳngđịnhlàvấnđềCampuchiachưagiảiquyếtthìquanhệTrung–Việt“chỉcóbướcđinhỏ”,mặtkhácthămdòvàtíchcựctácđộngđếnvấnđềnhânsựvàphươnghướngchuẩnbịĐạihộiVIIcủaĐảngCộngSảnViệtNamsẽhọpvàogiữanăm1991.Từtháng3/91,tạikỳhọpthứ4QuốchộiTrungQuốckhoá7,LýBằngtuyênbố“quanhệTrung–Việtđãtanbăng”vàcómộtsốđiềuchỉnhmềmdẻohơntrongvấn

đềCampuchia.VềvấnđềHĐDTTCcủaCampuchia,TrungQuốckhôngcốbámgiữconsố13,tạmgácvấnđềchủtịch,phóchủtịch,đưaracôngthứcSihanoukchủtrìcáccuộchọpSNC.Từchỗchỉcóquanhệvới3phái,saucuộcgặpSNCởPattaya(TháiLan),TrungQuốcchuyểnsangquanhệtrựctiếpvớiNhàNướcCampuchia,mờiHun–xenthămBắcKinhtrong3ngày(22–24/7/91).NhữngthỏathuậncấpcaoởThànhĐôđãtrởthànhvônghĩa,Chiềuchủnhật18/11/90họpBCTvềvấnđềCPC.Từsaukhi5nướcthườngtrựcHĐBA

thỏahiệpvềvănkiệnkhung(28/8/1990),cuộcđấutranhvềvấnđềCPCđivàogiaiđoạncuối,gaygắtvàquyếtđịnh.ThaymặtBNG,tôitrìnhbàyđềánđểBCTchoýkiếnvềnguyêntắcđấutranhvềvănkiệnkhungcủaP5vàvềvấnđềHộiđồngDântộcTốicaoCPC.Khitôitrìnhbàyxong,anhThạchđềnghịBCTkhẳngđịnh2điểm:1)vấnđềHĐDTTClàvấnđềnộibộcủaCPC,takhôngépbạnđược;phảitôntrọngchủquyềncủabạn,2)vềvănkiệnkhung,taphảibácnhữngđiểmviphạmHiếnchươngLHQ.NếukhôngsaunàycóthểảnhhưởngđếnvấnđềxửlýTrườngSa…TathấyrõTQvàMỹđềunhấttríxoáNhàNướcCPCbằngcáchkhácnhau…Cuốicuộchọp,TổngBíthưLinhkếtluận:vềSNCtakhôngthểgópývớibạnđược…Nếunói

rằngTQvàMỹnhưnhauthìtôikhôngđồngý.SauhộinghịT.Ư.,BCTsẽđịnhgiálạimộtsốvấnđềliênquanđếnNgoạiGiaonhưnhậnđịnhvềTrungQuốcthếnào,tuyênbốhoặcnóivềTQnhưthếnào?(NguyễnCơThạchnóiluôn:ĐồngýđánhgiálạicảcuộchộiđàmởThànhĐô).DựthảoHiệpđịnhtoànbộvềCPCngày21/6/90doP5thảorađãđượccácthànhviênHội

ĐồngDânTộcTốiCaoCampuchiachấpnhậnvềcơbảntạicuộchọpởPa–ringày23/12/1990.ChủtrươngcủatalàgiảiphápchínhtrịvềCampuchia,nhấtlànhữngvấnđềnộibộCampuchia,phảidobạntựquyếtđịnhvàchịutráchnhiệmvớidântộcCPC.Tahếtsứcgiúpđỡhọ,gợiýđểhọtránhđượcnhữngthấtbạikhôngđángcó,nhưngtakhôngthểlàmthay.NhưvậytavừahếtlònggiúpbạnvừakhôngđểViệtNammộtlầnnữabịsalầyvàocuộcđấutranhnộibộcủaCPC.KhôngđểvấnđềgiảiphápchínhtrịvềCPClạimộtlầnnữatrởthànhvấnđềlịchsửtrongquanhệViệtNam–Campuchia.Theoyêucầucủabạn,ngày14/1/1991,tôicùngcácanhHuỳnhAnhDũng,LêCôngPhụng,

VũTiếnPhúc,chuyênviênvềgiảiphápCampuchia,sangNôngPênhlàmviệcvớibạnvớimụcđích:a)tìmhiểusuynghĩvàýđịnhcủabạnvềgiảiphápCampuchiasaukhibạnđãchấpnhận

vănkiệnkhungcủaP5tạicuộchọpGia–các–ta10.9.1990vàchấpnhậnvềcơbảndựthảoHiệpđịnh26.11củaP5tạicuộchọpPa–ri23.12.1990;b)thuyếtphụcbạnkiênquyếttáchriêngcácvấnđềnộibộthuộcchủquyềnCampuchiađể

chỉthảoluậnvàgiảiquyếttrongSNC;c)thỏathuậnkếhoạchchuẩnbịchoviệchọplạiHộinghịquốctếPa–ri.

Khitiếptôi,anhHun–xennói:TrongnộibộCampuchia,xuhướngmạnhnhấtlàmuốncómộtgiảiphápchínhtrịgiữđượcthànhquảcáchmạng,khôngđểchoPolpotquaytrởlại…Tìnhhìnhhiệnnayrấttếnhị.Tìnhhìnhphứctạpsẽxảyranếutachấpnhậnmộtgiảiphápvônguyêntắc.ChỉcầnchấpnhậnmộtgiảiphápnhưvậythìnộibộCampuchiađãhỗnloạnrồichứchưanóilàkýkết.Tagiữlậptrườngcứngnhưvừaqualàtốt.ĐềnghịViệtNamkhôngđểđẩyquánhanhtiếntrìnhgiảipháp.Nhưvậy,quacáccuộcgặpBộtrưởngHorNamHong,thứtrưởngDithMuntyvàthứtrưởng

SokAn,nhấtlàquaphátbiểucủaChủtịchHun–xenchiều16.11,cóthểthấyđượcchủtrươngcủabạnlàcốkéodàitrạngtháiđánhđàmhiệntạivìnhiềuyếutốchủquankháchquankhácnhau,songchủyếuvìtrongnộibộlãnhđạobạnxuhướngchưamuốnđivàogiảiphápcònrấtmạnh.Hun–xenchobiếtlàtheoquyếtđịnhcủaBCT,trongcuộchọpTrungươngngày17.1.1991,ôngtasẽthôngbáochoTrungươnglànăm1991sẽchưacógiảipháp.TuynhiêntôilạicócảmthấytrongsuynghĩcũngnhưtronghànhđộnglãnhđạoCPCđangcónhiềumâuthuẫnlúngtúng,chưaxácđịnhđượcchomìnhmộtđườnglốirõràngmạchlạc,màchỉlođốiphótừngbướcvớinhữngvấnđềtrongnộibộcũngnhưvớiđốiphương.TronglầngặpHengSomrinởHàNộingày24.2.1991,anhNguyễnVănLinhvẫncốépbạn

“cầnthựchiệntốtchínhsáchhoàhợpdântộc,khôngnênnhấnmạnhvấnđềdiệtchủng,nênnhậnHĐDTTCgồm13thànhviênvàSihanouklàmchủtịch”.HengSomrinvềnóilạivớiBộChínhtrịđảngCPCthìtấtcảđềubănkhoănvàngạirằngHengSomrinkhôngthạotiếngViệtnênnghecóthểsaisót.

Thựcra,nhưHun–xennóivớianhNgôĐiền,khingheHengSomrinnóilạinhữngýkiếncủaanhLinh,BCTCampuchiarấtlovìthấyViệtNamkhácCampuchianhiềuquá.Ngày13/3/91Hun–xennóivớianhThạch:CóthểbỏsáchlượcphânhoáKhơ–međỏ,nhưngdứtkhoátkhôngthểbỏvấnđềdiệtchủng.Nếubỏsẽcó3mốinguyhiểm:sẽmấtconbàimặccảtrongđàmphánngaytừđầu;mấtlợithếtrongtổngtuyểncử;kẻthùsẽcólợitrongviệcvucáoViệtNamlàmọichuyệnxảyra12nămquađềudoViệtNamgâyracả.SốlượngthànhviênHĐDTTCcóthểlà12hoặc14,khôngthểchấpnhậnconsố13,sẵnsàngchoSihanouklàmchủtịch,Hun–xenlàmphó,khôngđòichứcchủtịchluânphiênhayđồngchủtịchnữa.Trongcáchlàmnàycủatachothấytachỉquantâmđếnđiềumàtacholàcólợiíchđốivới

tamàthiếucânnhắcxemđiềuđócóphùhợpvớilợiíchcủabạnkhông.CáchlàmđótấtyếusẽảnhhưởngxấuđếnquanhệgắnbólâunaygiữatavớiNôngPênh.Đầunăm1991,BCTđãcócuộchọptạiT78ThànhphốHCM(24–25/1/91)đểbànvềvấnđề

Campuchia.TôitrìnhbàychủtrươngtáchhaimặtquốctếvớimặtnộibộcủagiảiphápCPC,đồngthờibáocáoýkiếncủaHun–xenchobiếtlàBộchínhtrịCPCquyếtđịnhkhôngđivàogiảipháptrongnăm1991.BCTquyếtđịnhcầnthămdòkhảnănghọpBCT3nướcđểhướngCPCđivàogiảipháp,họpcótínhchấttraođổi,gợiýchứkhôngquyếtđịnh.Takhôngépbạn,đồngthờiphảitỏđượcthiệnchí,tránhmọiviệclàmtabịcôlập.Nhândịpnày,tôiđãngỏývớianhThạchlàtôimuốnrútkhỏiTrungươngkhoátới.Anh

Thạchtỏýkhôngtánthành.Đếntháng2/91,khicócuộcbànđạibiểuởcáctỉnhđểđidựĐạihộiVII,tôiđãgửithưchoanhNguyễnĐứcTâm,trưởngbanTổchứcTrungƯơng,xinrútkhỏidanhsáchdựĐạihộiVII.Lúcnàytinhthầntôiđãcóphầnmệtmỏivìnhữngsựviệctrongthờigianqua.Nhưngyêucầucủatôikhôngđượcđápứng.Tháng6/1991,tôivẫncógiấyđidựĐạihộiĐảngvớitưcáchđạibiểutỉnhSơnLatôitiếptụcthamgiaT.Ư.khoáVII.TìnhhìnhbấtđồngýkiếntrongBCTcàngđếngầnĐạihộicàngbộclộgaygắt.Ngày

13/4/1991,trongcuộchọpBCTbànvềtìnhhìnhthếgiớivàđườnglốiđốingoạiđểchuẩnbịbáocáochínhtrịtạiĐạihội,saukhianhThạchbáocáovề“TìnhhìnhthếgiớivàchiếnlượcđốingoạicủaĐảngvàNhànướcta”,LêĐứcAnhgiớithiệuđạitáLân,cánbộCụcIIBộQuốcPhòng,trìnhbàyvề“tìnhhìnhthếgiớivàmưuđồđếquốc”.Nghexong,TBTNguyễnVănLinhphátbiểu:Chủquantôinghĩgiữabảntrìnhbàysángnay(củaBộNgoạigiao)vàbảntrìnhbàytìnhhìnhquânsựchiềunay(củaBộQuốcphòng)cónhiềuchỗkhácnhau.Muốnthảoluậnchủtrươngthìphảithảoluậntìnhhìnhtrước,nhưngcáchđánhgiátìnhhìnhcònkhácnhau.CốvấnPhạmVănĐồng:Nóikhôihàilúcnàythậtkhôngphảilẽ.Chúngtacầncốgắnglàmviệcđúnglươngtâm,nghiêmchỉnh,đúngtráchnhiệmcủamình.BộChínhtrịđãgiaocho3đồngchíphụtrách3ngànhlàmnhưnglạichưalàm.LêĐứcAnh:BCTnênnghetìnhhìnhnhiềumặt,ngaytrongnướcchúngtacũngđánhgiákhácnhau.Căncứvàođánhgiáchung,mỗingànhcóđềánriêng,khônglàmchungđược.NguyễnCơThạchđồngýngànhthảoluậnđểđitớinhấttrívềtìnhhình,còncôngtácthìmỗingànhlàm.Trêntinhthầnđó,ngày2/5/1991,đãcócuộchọpgiữaNgoạigiao,AnninhvàQuốcphòng

đểthốngnhấtnhậnđịnhtìnhhìnhthếgiới.DựhọpvềphíaQuốcphòngcóLêĐứcAnh,TrầnVănQuang,đạitáLân(Lânthọt);BộNộivụcóMaiChíThọ;NgoạigiaocóNguyễnCơThạchvà4thứtrưởng.Còncó3phóbanđốingoại(NguyễnThịBình,TrịnhNgọcThái,NguyễnQuangTạo).Thuhoạchcủacuộchọpkhánghèonàn,khôngđemlạiđượcsựnhấttrítrongnhậnđịnhtìnhhình,chỉnhấttríđượcmấyđiểmlýluậnchungchung.ChỉcònmộtthángđếnngàyhọpĐạihộiVII.BCThọpliềngần3ngày(15,16và17/5/1991)

đểthảoluậnbảndựthảo“BáocáovềtìnhhìnhthếgiớivàviệcthựchiệnđườnglốiđốingoạicủaĐạihộiVIvàphươnghướngtới”.BCTcómặtđôngđủ.Theodõicuộchọpởghếdựthính(sốdựthínhlúcđầucó10người,từchiều16/5khiđivàokiểmđiểmviệcthựchiệncácNghịquyếtvềđốingoạicủaĐạihộiVIthìsốdựthínhthuhẹplạichỉcòncóHồngHà,HoàngBíchSơn,ĐinhNhoLiêmvàtôi)từđầuđếncuối,tôicảmnhậnrõsựđấutranhgiữahaiquanđiểmvềmặtquốctế,nhấtlàkhiđivàophầnkiểmđiểmthựchiệnđườnglốiđốingoại,nóiđếnvấnđềCPCvàquanhệvớiTrungQuốc.BảndựthảobáocáocủaBộngoạigiaocónêu“đãcómộtsốviệclàmkhôngđúngvớicácNghịquyếtcủaBộChínhtrị”,“tháiđộđốivớiTrungQuốccósựthayđổiqua2giaiđoạn(trướcvàsaunăm1989)tráivớiNghịquyết13”,“mộtsốviệclàmkhôngđúngvớicácNghịquyếtcủaBộChínhtrịvềvấnđềCampuchia”,“giữatavàbạnLàođã

bộclộsựkhácnhaurõrệt”vềđốingoại,ta“lúngtúng,thiếubìnhtĩnh”trướccuộckhủnghoảngchínhtrịởĐôngÂuvàLiênXô…đãbỏlỡcơhộicảithiệnvớiASEAN(khiTháiLanmờiThủtướngĐỗMườisangthăm,nhưnganhMườinóiphảiđiLiênXô,điẤn–độrồimớiđiThái),đãlàmnảysinhtranhcãikhácăng,đặcbiệtkhibànđếnđúngsaitrongchuyệngặpcấpcaoTQởThànhĐôtháng9/1990vàvấnđềchốngdiệtchủngvà“giảiphápđỏ”.AnhVõChíCông:VềTQrấtphứctạp…BCTđãđánhgiáTQcóhaimặtXHCNvàbáquyền.Về

XHCNcũngcầnthấylàtrong“nháynháy”…Khókhănlàchưabìnhthườnghoáquanhệ…Họđưara5trởngại,cócáihàngtrămnămkhônggiảiquyếtnổi.VídụnhưLiênbangĐôngDương,họbiếttakhôngcóýđồsongcứnêulêncốtđểchiarẽvàgiànhlấyLàovàCampuchia,gạttara…Chuyện“giảiphápđỏ”làkhôngđược,vìnhưvậythìcónghĩalàTQsẽđivớitachốngMỹtronglúcchủtrươngcủahọlàtranhthủkhoahọckỹthuậtcủaphươngTâyđểhiệnđạihoá,còngìlàTQnữa?Tớicuộchọp,NguyễnĐứcTâmcònnói:ChưalàmdựthảoNghịquyếtngayđượcvìquathảo

luậnthấyýkiếnBộChínhtrịcònkhácnhauvềđánhgiáđúngthànhtích,đúngbạn–thù,đốisáchĐạihộiđếnnơi,sauĐạihộikhôngcònBộChínhtrịnàynữa,tuymộtsốđồngchícònởlại…Mặcdùvậy,NguyễnThanhBình,chủtrìcuộchọp,vẫnkếtluậnlàmdựthảoNghịquyếtvềĐốingoại.

Nhữngvấnđềvềtìnhhìnhquốctếvàchínhsáchđốingoạicòncótranhluận

1.Vềtìnhhìnhquốctế:dotácđộngcủacáchmạngKHKT,khoảngcáchgiàu–nghèogiữacácquốcgiangàycànglớn.Tháchthứclớnnhấtcủanướctalànguycơtụthậuvềkinhtế,yếutốquyếtđịnhtrongsứcmạnhtổnghợpcủaquốcgiahiệnnaychủyếulàkinhtế.A.cótranhluận:nguycơdiễnbiếnhoàbìnhhơntháchthứctụthậuvềkinhtế.Từđócóý

kiếnchocácquốcgialàsứcmạnhanninhquốcphònglàchủyếuchứkhôngphảichủyếulàsứcmạnhkinhtế–xãhộibêntrongmỗinước.B.vềmâuthuẫnthờiđại:nhiềuýkiếnchorằngnhữngbiếnđổilớntrongcụcdiệnthếgiới

đãlàmthayđổithứtựquantrọngcủacácmâuthuẫnlớn,mâuthuẫnchínhchiphốiquanhệquốctếngàynaykhôngcònlàmâuthuẫnĐông–TâymàlàmâuthuẫnTây–Tây.NhưngcóýkiếnchomâuthuẫnĐông–Tâyvẫnquantrọng.C.vềtậphợplựclượng:ýkiếnchungchủtrươngđadạnghoáquanhệ.Nhưngcòntranh

luậnlàtậphợplựclượngtheoýthứchệhaytheolợiíchdântộc;hoặcđadạnghóanhưngnhấnýthứchệ,cầntìmđồngminhchiếnlược.

2.VềýđồvàchínhsáchcủacácnướclớnvàASEAN:Mỹ:vềcâuhỏi“CụcdiệnthếgiớimớitạochoMỹthờicơhaytháchthức?”(Mỹmạnhlênhayyếuđi)

-CóýkiếnchorằngMỹđangtranhthủlợithếđểthiếtlậptrậttựmộtcựcdoMỹchiphối,ýkiếnkhácchorằngđanghìnhthành“trậttựđacực”,“đatrungtâm”,haytrậttựthếgiớiđangtrongquátrìnhhìnhthành,đangcósựcânbằnggiữacácnướclớn.-MụctiêuchiếnlượctoàncầucủaMỹlàxoásạchcácnướcXHCNcònlạihaylàkiềmchếcáctrungtâmkinhtếtưbảnkhác?-LýgiảihiệntượngcácnướckhuvựcmongmuốnMỹtiếptụccómặtsẽgiúpổnđịnhkhuvực,cònVNchoMỹlàmốiđedọanguyhiểmnhất.

TQ:-VìsaocácnướckhuvựcđềulongạiTQ,cònVNđặthyvọngvàoTQ(đồngminhchiến

lược)?-MặtbànhtrướngbáquyềncủaTQlàchínhhaymặtXHCNlàchính?thựcchấtcủa“chủnghĩaxãhộimangmàusắcTQ”?-VềquanhệMỹ–TQ(liênquanđếnVN):-Dưluậnchung:MỹlokiềmchếTQởChâuÁ–TháiBìnhDươngvàmongVNgópvàođó.NhưngcóýkiếnchoMỹvàTQthoảhiệpbấtlợichoVN.VìMỹđặtưutiênquanhệvớiTQcaohơnnênMỹsẵnsàngthíVNchoưutiênđó.-ĐánhgiávềASEAN:-CóýkiếnchoASEANlàtổchứccótiếngnói,cósứcsống,biếtlợidụngmâuthuẫncácnướclớnlợiíchquốcgia,vìlợiíchnhómnướckhuvựcmình.VNcầnsớmgianhậptổchứcnày.

3.Vềchiếnlượcđốingoạicủata:-VịthếcủaVNcógìkháctrước?

-Đedọachínhđốivớianninhvàpháttriểncủatanaylàgì?Nguycơtụthậuvềkinhtếhaynguycơdiễnbiếnhoàbìnhlàđedọachính?-Biệnphápđốiphóvớiđedọavàthựchiệnmụctiêucủata?(“đồngminhchiếnlược”,“quanhệđặcbiệt”).-Tậptrungpháttriểnkinhtếcóphảilàlốithoátduynhấtđểcủngcốổnđịnh,rakhỏikhủnghoảngkinhtế–xãhộitrongnướcvànângcaovịthếvàvaitrònướctatrênquốctế,đốiphó“diễnbiếnhoàbình”cókếtquảhaykhông?Tađãđặtưutiêncaonhấtchopháttriểnkinhtếhaychưa?-Trongthựctếđốingoại,thườngcósựlúngtúngngậpngừngvềưutiêntrongcácmốiquanhệsau:ogiữapháttriểnkinhtếvàbảođảmanninhchínhtrị(giữanguycơtụthậuvềkinhtếvà

nguycơchệchhướngXHCN,nguycơbịdiễnbiếnhoàbình).olợiíchdântộcvànghĩavụquốctế.Tậphợplựclượngvàphânbiệtbạn–thùtheoquan

điểmýthứchệhaytheolợiíchdântộc.ođộclậpchủquềnvàhợptácquốctế.Hoànhậpcộngđồngthếgiới.(2/1995)ĐạihộiVIIvàcáigiáphảitrảchoviệcbìnhthườnghoáquanhệvớiTrungQuốc.

Từ17đến27/6/1991ĐCSVNhọpĐạihộilầnthứ7đưalạinhiềuthayđổiquantrọngvềnhânsự:ĐỗMườithayNguyễnVănLinhlàmtổngbíthư;LêĐứcAnhnaynghiễmnhiêngiữvịtríthứ2trongĐảng,ủyviênthườngtrựcBộChínhtrịkiêmbíthưtrungươngphụtráchcả3khốiquốcphòng–anninh–ngoạigiao;VõVănKiệtđượcgiớithiệuvớiNhàNướccửlàmChủtịchHộiđồngBộtrưởng;ĐàoDuyTùngthườngtrựcBanbíthư.BộbaĐỗMười,LêĐứcAnh,ĐàoDuyTùngnắmbộphậnthườngtrựccủaBộChínhtrịvàcủaBanBíthư.ĐạitướngVõNguyênGiápbịgạtrakhỏichứcủyviênTrungương.CònNguyễnCơThạchbịbậtrakhỏiBộChínhtrịvàchuẩnbịthôichứcbộtrưởngBộNgoạigiao…(ThựcranhữngthayđổivềnhânsựtrongBộChínhtrịđãđượcquyếtđịnhtừtháng5vàTrungQuốcđãbiết).DưluậnquốctếxônsaochorằngNguyễnCơThạchlà“vậttếthần”trongviệcViệtNambìnhthườnghoáquanhệvớiTrungQuốc.Tôinghĩrằngđómớichỉlàmộtcáchnóiđơngiảnvìvấnđềkhôngchỉlàbìnhthườnghoáquanhệmàlàphụthuộchoáquanhệ.TrướchếtvấnđềđặtralàaisẽthayanhThạchgiữchứcbộtrưởngngoạigiao?Từđầu

tháng7,tôiđãnhiềulầnđượctriệutậplêngặpTBTĐỗMườivàTrưởngbanTổchứctrungươngLêPhướcThọ(ngườithayNguyễnĐứcTâm),đểđượcthôngbáovàđảthôngvềdựđịnhđưatôilàmbộtrưởngngoạigiao.Sángngày10/7/91,thấytôitừchối,ĐỗMườiđãhiểulầmtưởngtôikhôngnhậnvìchưađượcvàoBộChínhtrịnhưBùiThiệnNgộ(ngườithayMaiChíThọlàmbộtrưởngbộNộiVụ)nênhứasẽgiảiquyếtchuyệnđósau.Tôinóichỉvìlýdo“sứckhoẻ”màtôikhôngnhận.“45nămnaytôiliêntụccôngtác,cốgắnglàmtốtcáccôngviệcđượcgiao,khôngtừnan.Songlầnnàykhôngthểnhận.Tôichỉcónguyệnvọnglàlàmnốtcôngviệcthứtrưởngngoạigiao.Đềnghịcácanhquyếtđịnhtheophươngánchúngtôiđềnghịngàyhômqua:cửanhVũOanhhayanhVũKhoan.NhânđâytôixinphảnánhtưtưởngchungcủaanhemcánbộnhânviênBộNgoạigiaolàcósựđốixửchưacôngbằngvớiNgoạigiao”.VìsaotôiđượcngườitachọnđểthayNguyễnCơThạchtuybiếtrõtôiđồngquanđiểm

chínhtrịvớianhThạch?Tôinghĩcó2lýdo:mộtlàcheđậyýnghĩachínhtrịcủaviệcsathảiNguyễnCơThạch;hailàcơchếmớivềđốingoạisauĐạihộiVIIcókhảnăngvôhiệuhoáhoàntoànmọichủtrươngvàhànhđộngsaikhácvớiquanđiểmcủamấyvịtrongBanThườngTrựcBCTmới.MọivấnđềquantrọngvềđốingoạicủaNhàNướcđềudoHồngHà,bíthưT.Ư.Phụtrách

đốingoại,dướisựchỉđạotrựctiếpcủaLêĐứcAnhvàtấtnhiênđượcsựtánthưởngcủaTBTĐỗMười,quyếtđịnh.NhữngphầncôngviệcxưanayvốndoBộNgoạigiaođảmnhiệmnayđềudoHồngHàvàBanĐốiNgoạichủtrì.Mộtthídụđiểnhìnhvềvìýđồcánhânhọsẵnsàngbỏquadanhdựvàquốcthể:ngày5/8/91,giữacuộchọpHộiđồngbộtrưởng,HồngHàtuyênbố:TừnaytrongquanhệvớiTrungQuốccácngànhcứtậptrungởchỗanhTrươngĐứcDuy(đạisứ

TQ),khôngcầnquasứquánViệtNamởBắcKinh”.(LêĐứcAnhchobiếtkhiởTQ,BanĐốiNgoạiTQChuLươngcóđềnghị:vìlýdokỹthuật(?)quanhệgiữahaiđảngxinlàmquaTrươngĐứcDuy).Hômsau,HồngHàvớitưcáchtrưởngbanđốingoạitiếpđạisứCPCOuchBorith,đãthôngbáo:TheosựphâncôngcủaBộChínhtrịVN,từnayđồngchíLêĐứcAnhvàđ/cHồngHàsẽphụtráchthảoluậngiảiphápCPCvàcácvấnđềliênquan.NếulãnhđạoCPCmuốnbàncácvấnđềtrênthìđềnghịquanhệvàthảoluậntrựctiếpvới2đồngchíđó.Saukhitôiđượcmiễn,đãcómộtcuộcvậnđộngkhásôinổivềchứcbộtrưởngngoạigiao.

NhữngtêntuổinhưVũOanh,HồngHà,HoàngBíchSơn,NguyễnDyNiên,VũKhoan…đượcnóitới.Cuốicùng,NguyễnMạnhCầm(lúcđóđanglàđạisứtaởLiênXô)đượcchọn,mặcdùkhiđóanhcònrấtlưỡnglự.Ngày9/7/91,vừađượcbànlàmtổngbíthư,ĐỗMườigặpđạisứTQTrươngĐứcDuytỏý

muốncửđặcpháiviênđiBắcKinhđểthôngbáovềĐạihộiVIIvàtraođổivềquanhệgiữahainước.Trướcđóítngày–ngày11/6/91–BộNgoạiGiaotacũngđãgặpđạisứTrungQuốcđềnghịmởlạiđàmpháncấpthứtrưởngngoạigiaohainước.Ngày17/7,TrungQuốctrảlờiđồngýgặpcấpthứtrưởngởBắcKinhtừ5/8đến10/8.Haingàysau,TrungQuốctrảlờiđồngýviệctacửđặcpháiviêngặplãnhđạoTrungQuốc,nhưnglạisắpxếpsaucuộcgặpđặcpháiviêntrướccuộcgặpthứtrưởngngoạigiao.ViệclàmtrênchothấymộtmặtTrungQuốcmuốngặptaởcảhaicấp,mặtkhácmuốndùngnhữngthỏathuậnvớicấpđặcpháiviênđểéptatrongcuộcgặpcấpthứtrưởngngoạigiao.Đểđềcaocôngviệcnày,phíaTrungQuốcđãđềnghịthaychữ“đặcpháiviên”thành“đoànĐạidiệnđặcbiệtcủaBanchấphànhTrungƯơngĐảngcộngsảnViệtNam”tuyĐoànchỉcó2thànhviênlàLêĐứcAnhvàHồngHà.HồngHàlúcđólàbíthưT.Ư.phụtráchđốingoại.PhụtáđoànlàTrịnhNgọcThái,phóbanĐốingoạicủaĐảng.TôinhớkhiđóBộNgoạiGiaocóđềnghịcómộtthứtrưởngngoạigiaolàủyviênTrungƯơngđivớiđoànđểnắmtìnhhìnhvậndụngvàocuộcđàmpháncấpthứtrưởngngoạigiaongaysauđó,nhưngđềnghịkhôngđượcchấpnhận.ĐạisứViệtNamtạiTrungQuốcĐặngNghiêmHoànhcũngkhôngđượcthamdựcáchoạtđộngcủađoàn,trongkhiđóđạisứTrungQuốctạiViệtNam,TrươngĐứcDuy,lạicómặttrongmọihoạtđộngchínhthứccủađoàntạiTrungQuốc.Ngày28/7/91,đoànđãđếnBắcKinhvàtrongmấyngàysauđóđãgặpKiềuThạch,LýBằng,

GiangTrạchDânthôngbáokháchitiếtvềĐạihộiVII(nhữngýkiếnkhácnhau,quátrìnhthảoluận,tranhluậnvàviệcbiểuquyếtnhữngvấnđềquantrọngtrongĐạihội;vàcơcấunhânsựcủaBanChấphànhTrungƯơng…)GiangTrạchDânvàLýBằngtỏraquantâmđếnviệcViệtNamsẽcóngoạitrưởngmới(thayNguyễnCơThạch)trongkỳhọpQuốchộitháng8/1991.Giangtỏýhàilòng“Từđáylòngmình,tôihếtsứchoannghênhkếtquảĐạihộiVIIcủacácđồngchíViệtNam”.ĐặcbiệtmặcdùchuyếnđicómụcđíchgặplãnhđạoTrungQuốcthôngbáovềĐạihộiVII

vàbànquanhệhainước,nhưngLêĐứcAnhvàHồngHàđãchủđộngxingặpTừĐônTíntới2lần,chiều29/7/vàtối31/7đểtạlỗi(?).Mởđầucuộcgặpchiều29/7,LêĐứcAnhđãnói:“NămngoáikhiđồngchíTừĐônTínsangViệtNamđãxảyramộtsốtrụctrặckhônghaylắmdophíachúngtôigâyra(!)ĐồngchíNguyễnVănLinhvàchúngtôikhibiếtviệcnày,chúngtôikhôngvuilắm.Hômnaygặpđồngchí,tôinóitìnhcảmcủađồngchíNguyễnVănLinh,ĐỗMườivàcủatôi…Tìnhhìnhtrụctrặctrongquanhệlàmộtviệcđaulòng,nhấtlàgiữanhữngngườicộngsản.Khúcnhạccũđãquarồi,mongcácđồngchíyêntâm”.CònTừthìcũngmượndịpnàyđểthanphiềnvềđạisứĐặngNghiêmHoành:“Mộtnămnayđồngchíấykhônggặptôi,trừkhigặpởcáccuộcchiêuđãi.ĐâylàlầnđầutiêntôigặpđồngchíHoànhkểtừtháng6nămngoái”(sựthựclàphíaTrungQuốcđãcóthànhkiếnvớianhHoànhtừtrongcuộcđàmphántháng6/1990ởHàNội).TừkhôngquênnhắcđếnđiềukiệnkhôngthểthiếuđểcóthểbìnhthườnghoáquanhệvớiViệtNam:“TôirấthoannghênhđồngchíLêĐứcAnhvàđồngchíHồngHàlàtừnaykhôngnóidiệtchủngnữa.KhivềHàNộinếugặpCampuchiađềnghịcácđồngchícũngnóiýnày…NếucácđồngchílãnhđạoViệtNamsangTrungQuốcmàcáiđuôiCampuchiavẫncònthìchúngtôikhónóivớinhândân.MongvấnđềCampuchiađượcgiảiquyếtthìkhibìnhthườnghoáquanhệvớichúngtôicóthểănnóivớinhândânTrungQuốcvànhândânthếgiới”.ĐểdọnđườngchocuộcgặpcấpthứtrưởngởBắcKinhtháng8/1991,tối31/7HồngHàvẫn

bảovớiTừĐônTín:“ĐồngchíLêĐứcAnhvàtôisẽlàmviệctrựctiếpvớithứtrưởngNguyễnDyNiên(ngườiđượcchỉđịnhđiđàmphánvớiTrungQuốcchỉvìchưacó“tiềnsử”vớiTrung

Quốc)trướckhiđồngchíấyđiTrungQuốc.ChúngtôiphảibáocáovớiBộChínhtrịđểcóýkiếnchỉđạokhôngnhữngcảvềnộidungmàcảvềtinhthầnvàtháiđộlàmviệc.Tinhthầncủachúngtôilàphấnđấulàmchocuộcgặpthànhcông”.Saukhiđãcamkếttừnaykhôngnóiđếnvấnđềdiệtchủngnữa,HồngHàhỏiTừ:“Tôimuốnhỏiđồngchíngoàivấnđềdiệtchủng,cònhaivấnđềgaigóclàvấnđềquânđộicácbênCampuchiavàvaitròLiênHiệpQuốcthìphươnghướnggiảiquyếtnênthếnào,đểchúngtôicóthểgópphầnlàmchocuộcgặpthứtrưởngViệt–TrungởBắcKinhsắptớiđạtkếtquảtốt”.Xinýkiếnđốiphươngvềhướnggiảiquyếtvấnđềđàmphántrướckhiđàmphán,thậtlàchuyệncómộtkhônghaitronglịchsửngoạigiao!SaukhiởTrungQuốcvề,ngày4/8/1991,LêĐứcAnhvàHồngHàgặptôivàNguyễnDy

NiêntạiVănphòngTrungƯơngĐảngđểchuẩnbịchoNiênđiđàmphánvớiTrungQuốc.SaukhianhNiênđọcbảnđềáncủaBộNgoạigiao,tôinói:“AnhHoành(đạisứtaởTQ)vừađiệnvề,phíaTQthôngbáocó3buổilàmviệcnhưnghọnóicóthểlàmmộtbuổilàxong.ChắcchắnTừĐônTínsẽđưavănbảnbuộcchúngtaphảithoảthuận.Nếutanhận,họsẽxìrachocácnướcPS,ASEANvàbạnCPC.Tasẽbịvàothếphảnbộiđồngminh,phảnbộibạnbè.NếutađòisửavănbảncủaTQthìsẽkhôngrađượcvănbản,sẽthấtbại.ChúngtôiđãxemlạibiênbảnthấyTQgắnrấtchặtvấnđềCPC,vớiviệcbìnhthườnghoáquanhệ,vẫncoiCPClàđiềukiện.TQrấtkhôn,khigặpcấpcaochỉtậptrungvàovấnđềquanhệhainước,còncáixươngđểlại.Gặmcáixươngnày,chúngtaphảigiảiquyếtvấnđềcótínhnguyêntắc.TaquyếttâmbìnhthườnghoávớiTQnhưngkhôngđượcpháquanhệvớiCPCvàkhôngđượcđểthếgiớithấyanhViệtNamlàngườitráotrở”.Biếttôiquágaigóc,khôngchịuchấpnhậnýđồthỏahiệpvônguyêntắcvớiTQ,LêĐứcAnhvàHồngHàchỉnóichungchungvềchuyếnđiBắcKinhvừaqua.HồngHànói:TinhthầntôinắmđượclàýTrươngĐứcDuyvàTừĐônTínđềulocuộcgặpthứtrưởngthấtbại.Khôngbiếtđồngchíthứtrưởngnàogặptôicónắmđượctinhthầnnàykhông?”Tôiliềnbảo:“Nhưvậycàngrõlàhọcóyêucầucaonênhọsợtakhôngthểchấpnhậnđược”,HồngHà:“Tôihiểuhọmuốnbìnhthườnghoáquanhệlàchínhnênhọlo”.Tôiđáp:VềmặtnàythìphảinóilàViệtNamlohơnvìViệtNammuốnbìnhthườnghóaquanhệvớiTQhơn”.Vàocuốibuổihọp,HồngHànói:ChuyếnđicủaanhNiênlàthuậnlợi,sauchuyếnđicủaanhLêĐứcAnh.AnhNiêncũnglànhânvậtmới,khôngcó“tiềnsử”.Khinhắcđếntháng6/90họrấtcaycú.LêĐứcAnhthêmvào:Sautháng6/90lạicóphátbiểuvớibáochícủahaibênnêncàngtíchtụthêm,găngthêm.(ýnóiđếnlầnđàmphántháng6/90giữatôivàTừĐônTìn).Vàđếnchiều,khihọpThườngtrựcBộChínhtrịbànvềviệcđàmphánvớiTQ,họtriệutậpanhNiên,khôngtriệutậptôi.ĐượcbiếttrongcuộchọpnàyTBTĐỗMườiđãkhẳngđịnhlàkhôngnênvìvấnđề

CampuchiamàcảntrởviệcbìnhthườnghoáquanhệcủatavớiTrungQuốc.VềvấnđềCPC,họchỉthịchoNiênthỏathuậnvớiphíaTQ:a)khôngnóivấnđềdiệtchủng.LêĐứcAnhnóiphảidứtkhoátthôivấnđềdiệtchủng.Và

TBTĐỗMườinhấnthêm:NếunóivấnđềdiệtchủngtứclàđồngminhvớiMỹchốngTrungQuốc(!)b)nângcaovaitròHĐDTTC,hạthấpvaitròLHQ.c)giảmquâncácbênCPC50%.

ĐểđảmbảocuộcđàmphánkhôngđichệchkhỏiquỹđạođãdànxếptrướcvớiTrungQuốc,HồngHàcònđểTrịnhNgọcPhái,phóbanĐốingoại,ởlạiBắcKinhđểthamgiađoànđàmphán,thựcchấtđểgiámsátNguyễnDyNiêntheođúngnhữngđiềuhọđãthoảthuậntrướcvớiTrungQuốc.Ngày10/8/1991,saukhicáigọilàcuộcđàmphánnàyđạtkếtquảđúngýTrungQuốc(hoannghênhSihanoukgiữchứcchủtịchHĐDTTC,ủnghộvănkiệnkhungcủaLHQvềgiảiphápCPC…)vàođúngngàyQuốcHộiViệtNamthôngquaviệcbổnhiệmNguyễnMạnhCầmthayNguyễnCơThạchlàmbộtrưởngNgoạiGiao.NgoạitrưởngTrungQuốcTiềnKỳThamnhậntiếpNguyễnDyNiênvàngỏlờimờibanngoạitrưởngNguyễnMạnhCầmngày10/9/1991thămTrungQuốcđểchuẩnbịchocuộcgặpcấpcaoTrung–ViệtởBắcKinh.TađãdựkiếnsaucuộcđàmphánởBắcKinhsẽsangNôngPênhthôngbáochobạnCPC,

nhưngtối18/8/1991HồngHàgọiđiệnchỉthị:TheoýkiếnđồngchíLêĐứcAnh,anhNiênkhôngphảiđiCPCthôngbáovớibạnnữavàcũngkhôngthôngbáochobấtcứaivềcuộcđàmphánởBắcKinhvừaqua(mặcdùphíaTQđãthôngbáochocácnướcASEANvàcácnướcphươngTâyrồi).Vàcònnóithêm:Từnaytrởđi,trêngiấytrắngmựcđenđừngghiýđồcủaTrungQuốcnữa(?)vìvấnđềnàyBCTđãnắmrồi.Nóichung,từsauĐạihộiVII,tiếntrìnhbìnhthườnghoáquanhệViệtNam–TrungQuốc

nhưcỗmáyđãđượctradầuđầyđủ,diễnbiếnchơnchutheotrìnhtựđãđịnh.Ngày5đến10/11/91,saukhiHiệpĐịnhvềCampuchiađượckýkếtởPa–ri,TBTĐỗMườivàThủtướngVõVănKiệtthămchínhthứcCHNDTrungHoađểhoànthànhviệcbìnhthườnghoámốiquanhệbịtrụctrặclớntừtháng2/1979.NhưngtrongkhilãnhđạotaômkỳvọngcùngTQ“bảovệxãhộichủnghĩachốngđếquốc”thìhọđãxácđịnhquanhệvớitalà“thânnhibấtcận,sơnhibấtviễn,tranhnhibấtđấu”(thânnhưngkhônggần,sơnhưngkhôngxa,đấutranhnhưngkhôngđánhnhau).TQnóithếsongluônluônlấythếnướclớnđểlấnchiếmlãnhthổlãnhhảita,vàhiểmđộcnhấtlàkhôngngừngtácđộngvàonộibộta.

Hiệp2củaHộinghịquốctếvềCampuchia.VớiđàtiếntriểnnhanhchóngquacáccuộchọpSNCtạiJakarta(6/91),BắcKinh,Pattaya

(TháiLan)vàNữuước(9/91),5nướcthườngtrựcHộiĐồngBảoAnquyếttâmquyếtnhanhgọnvấnđềCampuchialàmđàgiảiquyếtcáccuộcxungđộtkhuvựckhác,đặcbiệtlàTrungĐông.CảLiênXôlẫnTrungQuốcđềucólợiíchđồngtìnhvớiphươngTây–chủyếulàMỹ–gạtnốtnhữngvướngmắccuốicùngtrongviệcthôngquacácvănbảndựthảoHiệpđịnh28/11/1990củaP5.Cuốitháng9/1991,tôidẫnđầuđoànđạibiểunướctađiNữuƯớcdựkhoáhọpthứ46Đại

hộiđồngLiênHiệpQuốc.Khácvớinăm1988,khitôiđạidiệnViệtNamdựĐạihộiđồngLiênHiệpQuốckhoáthứ43,lầnnàyvấnđềCPCđãđisátđếngiảipháp.TrongthờigianởNữuƯớc,tôiđãtranhthủtiếpxúcvớianhHun–xenhọpSNCởđóđểtìmhiểutháiđộbạnđốivớidựthảoHiệpđịnh.Tôiđượcbiếtngày21/9/91,NhàNướcCampuchiacuốicùngcũngđãbuôngthảrấtnhanhtấtcảcácđiểmyêucầusửadựthảoHiệpđịnh.Nhưvậy,chỉcònlạimộtmìnhViệtNamlànướcduynhấtđòibổsungdựthảovề4điểmliênquanđếnViệtNam.TôivộithôngbáotìnhhìnhnàyvềnướcđểnhàsớmcóquyếtsáchthíchđángchođoànđạibiểutađidựHộinghịquốctếPa–rivềCampuchia.Ngày13/10/1991bộphậnthườngtrựcvàsauđócácđồngchíkháctrongBCTđãthôngquachủtrươngViệtNamthamgiakýkếtHiệpđịnhvới2phươngánđấutranhvề4điểmbổsungcủata.Sáng14/10,anhVõVănKiệtđãgặptôiởVănphòngHộiđồngbộtrưởngđểchoýkiếnvề2vănbảndoBộNgoạiGiaochuẩnbịchocuộchọpvềvấnđềCampuchiaởPa–ri.Saukhinghetôitrìnhbày,anhKiệttánthànhTờtrìnhBCTvềphươngánđấutranhcủatatạiHộinghịquốctếPa–ri,vàgópýnênsửalại2chỗtrongbảndựthảoTuyênbốChínhphủ.Ngày16/10,trênđườngđiPa–ri,tôiđượcđiệncủaBộbáochobiếtcảLevitte,thứtrưởng

ngoạigiaoPhápvàTừĐônTín,lúcnàyđãlàthứtrưởngngoạigiao,đềumuốngặptôisớm,trướcngàyhọpUỷbanPhốihợpcủaHộinghị.TrêncơsởphánđoánlàcảhaiđềumuốngặpđểthươnglượngvàthúcđẩyViệtNamrútcácyêucầusửađổidựthảoHiệpđịnhđểbảođảmchocuộchọpUỷbanPhốihợpkhỏigặptrắctrở,tôiđãquyếtđịnhgặpLevittetrước,sauđómớigặpTừ.Suynghĩcủatôilà:Pháplànướcđồngchủtịchđăngcaihộinghị,rấtmuốnhộinghịđạtkếtquả,đềcaođượcvaitròPháptrênquốctế,đồngthờigặpPháptrướcsẽtỏđượcthiệnchívàtínhđộclậpcủata,nếugặpTrungQuốctrướcgặpPhápsauthìsẽchịutiếngbịsứcépcủaTrungQuốcmàphảinhượngbộ.Ngày18/10,ngaysaukhiđếnPa–ri,tôiđãgặpLevittethảoluận.Đúngnhưđãphánđoán,

PhápthathiếtmongViệtNamcótháiđộmềmdẻođốivớidựthảoHiệpđịnh.Cuốicùng,đểtỏthiệnchí,tôiđãthỏathuậnvớiPhápvềcáchlàmnhưsau:trongbáocáocủaTổngthưkýLHQtrướcHộiđồngBảoansẽcógiảithíchnhữngđiểmmàViệtNamyêucầulàmrõ.VàngaytrongcuộchọpUBphốihợpngày21/10/91,trongbảntrìnhbàycủaPhótổngthưkýLHQAhmedRafeuddincũngphảinêuđầyđủgiảithíchnày,đồngthờiLevittenhândanhchủtịchUỷbansẽtuyênbốhoannghênhthiệnchíhợptáccủaViệtNamđãthôikhôngđưacácbổsungdựthảoHiệpđịnhnữavìđãcónhữnggiảithíchthíchđángcủaPhótổngthưkýLiênHiệpQuốc.TôicũngthỏathuậnvớiLevittesẽcócuộcgặptaybavớiAhmedthoảthuậncuốicùng.Hômsau,tôigặpThứtrưởngngoạigiaoTrungQuốcTừĐônTín.Từcũngcómụcđíchthu

phụctathôikhôngđưacácyêucầubổsungnữa,nóinếuViệtNamđưabổsungthìcácnướckhácđòibổsungđểcânbằnglại.MỹsẽđòihoãnviệckýkếtvàđổtráchnhiệmchoViệtNam.Ngày20/10/1991,nhưđãthỏathuậnvớiPháp,ngaysaukhiPhótổngthưkýLiênHiệp

QuốcđếnPa–ri,đãcócuộchọptaybagiữaViệtNam,Pháp,vàPhótổngthưkýLiênHiệpQuốcAhmedthoảthuậncáchlàmnhưtađãbànvớiPháphôm18/10vàchotrợlýcủaôngtaghilại

cáccâuchữyêucầunóirõkhiônggiảithíchvềmấyđiểmbổsungcủata.Nhưvậy,thựcchấtlàđãvượtmứcyêucầucủata,nhưngđểgiữcaogiá,tôinóisơbộthỏathuậnnhưvậy,songtôicònphảixinchỉthịHàNội:khẳngđịnhlạitrongsáng21/10trướckhibắtđầuhọpUỷbanPhốihợp.Sáng21/10/1991,khiđoànViệtNamđếnTrungtâmHộinghịquốctếKléber,cómộtđoàn

củađoànTrungQuốcramờitôigặpTừĐônTíncóviệcgấpcầntraođổitrướckhihọp.TừyêucầuriêngtôinóichuyệnbằngtiếngTàukhôngquaphiêndịch,chobiếtMỹđịnhđưabổsungvàoHiệpđịnhmộtđoạnlênándiệtchủngvàyêucầutôichobiếtýkiến.Tôitrảlời:chuyệnnàybâygiờchủyếulàvấnđềcủangườiCampuchia,nênđểcácbênCampuchiacóýkiến.CònquanđiểmcủaViệtNamlàđếnnaykhôngnênđểbấtcứmộtvấnđềnàogâytrởngạichoviệckýkết.Từxemrahàilòngvềcáchtỏtháiđộcủata.NhưngcuốicùnghìnhnhưđãcósựthỏahiệpgiữaMỹvàTrungQuốc,Mỹrútbỏtừ“diệtchủng”trongđoạnbổsungvàchỉnóichungchungvề“nhânquyền”vàcácquyềntựdocơbảncủaCampuchiacầnđượccácnướctôntrọng.Sauđóđãtiếnhànhphiênhọpthứ8củaUỷbanPhốihợpcủaHộinghịquốctếPa–ri

(PICC84)đểthôngqualầncuốicácvănkiệnđưaraHộinghịcấpbộtrưởng.SựviệcđãdiễnrahoànthànhđúngnhưđãthoảthuậngiữatavớiPhápvàTổngthưkýLHQ.SaulờikhaimạccủahaiđồngchủtịchPhápvàInđônêxia,PhótổngthưkýLiênHiệpQuốcAhmedđọcbảntrìnhbàytìnhhìnhchuẩnbịtrongviệcthihànhHiệpđịnhsẽđượckýkếtvàđọcđầyđủnhữnglờigiảithíchvề4điểmmàtayêucầuhọ(việcđưatrởlạihayđưaquâncủabấtcứnướcngoàinàovàoCampuchiasẽlàviphạmHiệpđịnh;thôngtincầncungcấpchoUNTACchỉliênquanđếncáclựclượngnướcngoàicòncómặtởCampuchiakhikýkếtHiệpđịnhnày;sựcómặtcủasĩquanliênlạcUNTACởthủđôViệtNam,LàovàTháiLankhôngcóhàmýmởrộngquyềnhạnUNTACsangcácnướclánggiềngcủaCampuchia…phảitôntrọngđầyđủchủquyềncủacácnướcnày).Đáplại,tôiđãphátbiểuhoannghênhvàghinhậnnhữnglờigiảithíchcủaPhótổngthưkýLiênHiệpQuốc,Levitte,đồngchủtịchcuộchọp,biểuthịcảmơnViệtNam,thiệnchíhợptác.841991ParisInternationalConferenceonCambodiaKếtquảcả4vănkiệnđểkýkếtđềuđãđượcnhấttríthôngquatrongUBPhốihợp,không

tranhcãinàovềthựcchấtcả,kểcảnhữngvấnđềtađãdựphòngnhưvấnđềtùbinh,ViệtkiềuởCampuchia,biêngiớiViệtNam–Campuchia...đềukhôngcóđoànnàonêura.GiờđâychỉcònlàcácviệckýkếtHiệpđịnhcủaanhNguyễnMạnhCầmtối23/10/1991.Sáng22/10/1991,ĐàiRFI85(Pháp)đãxingặptôivàđặtcâuhỏi:ÔngtớiPa–rivớitưcách

đạidiệncủaViệtNamthamdựHộinghịhoàbìnhvềCampuchia,vàhômquaôngđãthamgiathôngquavănbảncuốicùngcủaHiệpđịnhhoàbình.Trướchếtxinôngchobiếtcảmtưởngvềviệckýkếtvănbảnnày,khimàsaumườimấynămchiếntranhácliệt,nayởCampuchiađãcóhoàbìnhthựcsự?Câutrảlờicủatôilúcđólà:“CảmtưởngcủatôiđốivớiviệcmộthaingàynữasẽkýkếtHiệpđịnhhoàbìnhvềCampuchialàcảmtưởngcủamộtngườisaunhiềungàyluồnrừngleonúiđãtớiđượcquãngđườngrộngrãithảnhthơi,vàcũnglàcảmtưởngcủamộtngườiquanhiềungàyđitrênsamạcsắpđếntrạmnghỉ.Tấtnhiênđâykhôngphảilàtrạmnghỉcuốicùng,màlànghỉđểtiếptụcmộtchặngđườngmớivớinhữngthửtháchmới,nhưngchắcchắncónhiềuđiềuhứahẹntốtđẹphơn”.85RadioFranceInternationale

KếtthúcmộtchặngđườngnhưnglịchsửchưasangtrangSau12nămdòngdã,đốivớichúngta,vấnđềCampuchiacoinhưđãkếtthúcvàđãtrở

thànhmộthồsơcủabộphậnlưutrữtrongBộNgoạiGiaoViệtNam.Nhưngnhữngbàihọccủa12nămấyvẫncònđó,vẫncòncónhiềutínhchấtthờisự,nhấtlàbàihọcvềchínhsáchvàtháiđộcưxửvớicácnướclớn.TiếpsauviệcvấnđềCampuchiađượcgiảiquyếtlàviệcthựchiệnbìnhthườnghoáquanhệ

vớiTrungQuốc.Theothỏathuậngiữahaibên,ngày5.11.1991,tổngbíthưĐỗMườivàthủtướngVõVănKiệtđãcócuộcđithămchínhthứcnướcCHNDTrungHoa,đánhdấusựbìnhthườnghoáquanhệgiữahainước.“QuanhệViệt–Trungtuânthủcácnguyêntắctôntrọngchủquyềnvàtoànvẹnlãnhthổcủanhau,khôngxâmphạmlẫnnhau,khôngcanthiệpvàocôngviệcnộibộcủanhau…QuanhệViệt–Trungkhôngphảilàquanhệđồngminh,khôngtrởlạiquanhệnhữngnăm50–60…”

Tuynhiênsaukhibìnhthườnghoáquanhệ,lạidồndậpdiễnranhữngsựkiệnxấutrênnhiềumặtquanhệgiữahainước,tậptrunggaygắtnhấtlàcácvấnđềliênquanđếnlãnhthổtrênbộvùngbiêngiới(HàGiangtháng2,3,4/92;vụnốilạiđườngxelửaLiênvậnởĐồngĐăng,LạngSơntháng12/91,4,5/92;LụcLâm,QuảngNinhtháng5/92)vàtranhchấpbiểnđảomàđỉnhcaolàvụTrungQuốccôngkhaihoáviệckýkếthợpđồngthămdòkhaithácdầukhívớiCôngtyNănglượngMỹCrestonetạimộtvùngrộnglớntrênthềmlụcđịacủaViệtNam(bãiTưChính).VìsaoTrungQuốctăngcườnglấnéptavàothờiđiểmnày?VìTrungQuốcchorằngtình

hìnhlúcđóđangthuậnlợichohọtranhthủgấprútthựchiệnyêucầutăngthếvàlực(xâydựnghảiquânnhanh,nổthửbom1000–kilotons,thihànhchiếnlược“biêngiớimềm”)nhằmtạochomìnhmộtvịthếđỡbấtlợisovớiMỹvàcácnướclớnkhác,trongđócóýđồgấprútbiếnbiểnNamTrungHoathànhvùngbiểnđộcchiếmcủaTrungQuốc,từđókhốngchếtoànbộvùngĐôngNamÁ:1.Trậttựthếgiớicũkhôngcòn,trậttựthếgiớimớichưahìnhthành.Cácđốithủchínhcủa

TrungQuốcởChâuÁ–TháiBìnhDươngđềuđanggặpkhókhăn.LiênXôvừatanrã,LiênbangNgatrướcmắtchưaphảilàtháchthứcđángkể.MỹđanggiảmbớtsựcómặtvềquânsựởChâuÁ–TháiBìnhDươngtránhcanthiệpnếulợiíchcủaMỹvàđồngminhkhôngbịđụngđến.2.ĐôngNamÁmớibắtđầuquátrìnhnốilạicácquanhệgiaolưugiữahainhómnướcđối

đầucũ.TriểnvọngliênkếthaynhấtthểhoáĐôngNamÁ,bấtlợiđốivớiýđồbáquyềncủaTrungQuốc,đangcòncónhữngtrởngại(nghingờnhaudokhácýthứchệ,vachạmlợiích,ýđồcủaTháiLanđốivớiLào,Campuchia)đòihỏithờigiankhắcphục.TrungQuốcmuốntranhthủthờigiannàyđểcảnpháxuthếhợptáckhuvựcgiữaĐôngDươngchủyếulàViệtNam,vàASEAN,tạoramộttậphợplựclượngthânTrungQuốcởĐôngNamÁ(quânphiệtThái,quânphiệtMyanmar,Khơ–međỏởCPCvàLàonếucóthể)đểkhuấtphụcViệtNam.3.BảnthânViệtNamcònđanglúngtúngvềnhữngvấnđềchiếnlược(vấnđềđồngminh,

vấnđềtậphợplựclượng,vấnđềbạn–thù)trongtìnhhìnhmớisaukhiLiênXôtanrã,quanhệvớiMỹchưabìnhthườnghóa,TrungQuốcmuốnđivàobìnhthườnghoáquanhệvớiViệtNamtrênthếmạnh.VìvậyTrungQuốcnhẩnnhatrongcácbướcbìnhthườnghoáquanhệvớiViệtNam,vừa

tạobềngoàithânmậtgắnbóTrung–Việt,vừaxiếtchặtbêntrong,giànhlợithếchomìnhtrênmọilĩnhvựcquanhệ.CảhaimặtđềunhằmmụctiêukhẳngđịnhViệtNam–ĐôngDươnglàthuộckhuvựcảnhhưởngcủaTrungQuốc,muốntáchViệtNamkhỏiĐôngNamÁvàthếgiớibênngoài.Ngày29/11/1993,tạicuộchọpTrungươngthứ6khoáVIIđểnhậnđịnhtìnhhìnhvàbàn

vềphươnghướngtới,dựtínhtrướcviệctôisẽxinrútkhỏiTrungương,tôiđãtranhthủnóirõquanđiểmcủatôitrướcphiênhọptoànthểTrungươngdướidạngtrìnhbàynhữngsuynghĩcủamìnhvề“ThờicơvàTháchthức”.Tôichorằngcụcdiệnmớilúcnàycómặtthuậnlợilàlàmnảysinhnhữngxuthếphùhợpvớiyêucầumởcửa,hoànhậpvàođờisốngkinhtế–chínhtrịquốctếcủata,đangtạonênthờicơthựchiệnmụctiêuhoàbìnhvàpháttriểncủanướcta.Đólà:1.xuthếđộclậptựchủ,tựlựctựcườngcủanhữngnướcnhỏvàvừa,cóýthứcvềlợiíchdân

tộccủamình,cưỡnglạichínhtrịcườngquyềnápđặtcủanướclớn.2.xuthếđadạnghoáquanhệđốingoại,tăngcườngngoạigiaođaphươngdonhucầuđẩy

mạnhgiaolưukinhtếvàanninhtậpthể.3.xuthếgiữhoàbìnhổnđịnhthếgiớivàkhuvựcnhằmđảmbảomôitrườngquốctếthuận

lợichotậptrungpháttriểnkinhtế.4.xuthếliênkếtkhuvựckinhtếvàanninhkhuvực.Đồngthời,cũngcónhữngtháchthứclớnđốivớianninhvàpháttriểncủata,cảtừbêntronglẫntừbênngoài:

a)tháchthứcbêntronglàtệnạnthamôvànhũngnhiễuđanghủyhoạisứcđềkhángvậtchấtcũngnhưtinhthầncủadântộcta,làmgiảmhẳnkhảnăngchốngđỡcủatađốivớicáctháchthứcbênngoài

b)diễnbiếnhoàbình–mộtdạngbiểuhiệncủamâuthuẫnĐông–Tâysauchiếntranhlạnh.

c)Báquyềnbànhtrướng.Nguyhiểmkhôngkémdiễnbiếnhoàbình,ởsátnáchta,thểhiệnlúcmềmlúccứngdễgâymơhồmấtcảnhgiác(điểmnàytronghộinghịhầunhưkhôngcóýkiếnnàođềcậptớivìngạiđụngTQ,tuylànóitrongnộibộ).d)TìnhhìnhCampuchiacònđầybấttrắcvớiKhơ–međỏ,cộngvớichủnghĩadântộccực

đoancủangườiCampuchia.Trêncơsởnhậnđịnhvềthờicơvànguycơnhưvậy,tôiđãđưarakiếnnghị:

1.Cầnnhìntổngthểtìnhhìnhkháchquanvàchủquan,đốichiếucáctháchthứcvớikhảnăngcácmặtcủatađểchọncáchxửlýsátthựctế,vừasức.2.Trướchếtxửlýtháchthứcnàotrongtầmtaycủata,tậptrungchốngthamnhũngđểbảo

tồnvàtăngcườngsứcđềkhángphòngngừatháchthứcbênngoài.3.Ưutiêncholiênkếtkhuvực(ĐôngNamÁ).Liênkếtkhôngphảiđểđốiđầuchốngnước

nào.4.Đốivớicácnướclớn,hữuhảokhôngđốiđầunướcnào,nhưngđềuphảigiữkhoảngcáchnhấtđịnh.5.Songsongvớiviệckếtbạn,khônglơlàviệcđấutranhkhicầnthiết.Songluônluôngiữgiớihạnkhônggâynguycơmấtổnđịnhkhuvực.6.Tránhkhônglàmgìcóthểdồnhaihoặcbađốithủcâukếtlạivớinhauchốngta.7.Nhữngýkiếntrênđâycóthểdùnglàmđoạnkếtchophầnhồiứcnàycủatôi,vìphảnánhđầyđủquanđiểmcủatôivàchođếnnay(1999)xemranóchưaphảilàđãlỗithời.Trướcđấyngày14/6/1993,theoyêucầucủaThườngtrựcBộChínhtrị,tôiđãviếtvàngày20/6/1991đãgửicácđồngchíThườngtrựcBCTtàiliệu“Nhữngtháchthứcđốivớianninhvàpháttriểncủata.Mộtsốkiếnnghịđốisách”(xemphụlụcHồiức),thẳngthắnnêuýkiếncủamìnhvềmấyvấnđềlớn:nhữngtháchthức,đedọađốivớianninhvàpháttriểncủacóthểxuấtxứtừđâu,dướinhữngdạngnào.

PhụlụcNhữngtháchthứcđốivớianninhvàpháttriểncủata––Mộtsốkiếnnghịđốisách

(ViếttheoyêucầucủaThườngtrựcBộChínhtrịvàđãgửicácđồngchíThườngtrựcBCTngày20.6.1993)Nhữngbiếnđổilớntrongchínhtrịthếgiớinhữngnămgầnđâycũngnhưnhữngbiếnđổi

lớncủatìnhhìnhkinhtếthếgiớivànhữngtiếnbộvượtbậccủakhoahọckỹthuậtđãtácđộngtổnghợpvàosựhìnhthànhcụcdiệnchiếnlượcngàynayvớinhữngxuthếmớingàycàngthểhiệnrõnét.Bốicảnhchungnàyđãthúcđẩytấtcảcácnướclớnnhỏ,đãpháttriểnhayđangpháttriển

phảiđiềuchỉnhlạichiếnlược,điềuchỉnhlạithứtựưutiêncácmụctiêuchiếnlượccủamìnhsaochophùhợpđặcđiểmtìnhhìnhthếgiớimớivànhữngxuthếchunghiệnnay.Mộtvấnđềlớnđặtrachomỗinướclàsớmxácđịnhđượcnhữngcơhộivànhấtlànhững

tháchthứctrởngạichoviệcthựchiệnmụctiêuchiếnlượccủamình.Đốivớita,trongkhiphấnđấuthựchiệnmụctiêuchiếnlượclàsớmđưađấtnước“rakhỏikhủnghoảng,ổnđịnhtìnhhìnhkinhtế–xãhội,phấnđấuvượtquatìnhtrạngnướcnghèovàkémpháttriểncảithiệnđờisốngcủanhândân,củngcốquốcphòngvàanninh,tạođiềukiệnchođấtnướcpháttriểnvớinhịpđộmớivàođầuthếkỷ21”đểbảođảmhoàbìnhvàổnđịnhchúngtacầntìmrađượccâutrảlờichonhữngvấnđềcấpbáchlà:hiệnnayvềmặtđốingoạiđấtnướctađangđứngtrướcnhữngtháchthức,đedọachủyếugì?cóthểtừđâuđếnvàdướidạngnào?Đâulàmốiđedọatrựctiếpnhất,thúcbáchnhấtcầnđốiphó?Phươnghướngxửlý,trongđócóvấnđềtậphợplựclượngđểđốiphóvớinhữngđedọa,tháchthứcđósaochophùhợpvớikhảnăngcònrấthạnchếvềmọimặtcủata?

Nhữngtháchthứcđedọaanninhvàpháttriểncủatacóthểxuấtxứtừđâuvàdướinhữngdạngnào?

Hơn2nămquakểtừĐạihộiĐảnglầnthứ7,trêncơsởnhữngthànhtựutrongcôngcuộcĐổimớitrongnước,việctriểnkhaiđườnglốiđốingoạirộngmở,đadạnghoáquanhệtheohướng“ViệtNammuốnlàbạnvớitấtcảcácnướctrongcộngđồngquốctế,phấnđấuvìhoàbình,độclậpvàpháttriển”,chúngtađãcảithiệnmộtbướcđángkểvịtrínướctatrênquốctế.Quantrọngnhấtlàtađãpháđượcmộtbướcquantrọngthếbịcôlậpvềchínhtrịtrongmôitrườngquốctế,thuậnlợihơnchoviệcgiữvữnghoàbìnhvàđẩymạnhpháttriểnkinhtế.Tuynhiên,trongtìnhhìnhquanhệđốingoạicủatađãbịđảolộnghêgớmvớisựtanrãcủa

hệthốngcácnướcbạnbèởLiênXôvàĐôngÂuthìnhữngkếtquảnàymớichỉlàbướcđầuvàchưathậtvữngchắc.Vềchínhtrị,tachưatạođượcmộthậuthuẫnquốctếthaythếchừngnàochonhữngchỗdựatruyềnthốngmàtavừamấtđi.Vềkinhtế,đấtnướctacònởtìnhtrạnglạchậuvềkinhtế,KHKTsovớinhiềunướctrongkhuvựcvàchưarakhỏicuộckhủnghoảngvềkinhtế–xãhội.Ngàynayquanhệgiữatavàcácnướcchủyếudựatrêncơsởlợiíchtươngđồng,trêntừngmặt,từngvấnđề;hoàntoànkhácvớiphươngthứctậphợplựclượngtruyềnthốngtrướcđâyvàđốivớibấtcứđốitácnàocũngđềucóhaimặthợptácvàđấutranhrấtphứctạp.Trongkhiđó,nhữngđedọatháchthứcđãvàđangnảysinhtừnhữngphíakhácnhau,trướcmắtvàtrongtươnglaigần.Trêncơsởdựbáochiếnlược,nhữngđốitượngchínhtrướcmắthoặcsaunàycóthểtạo

nênnhữngđedọatháchthứcchủyếuđốivớisựnghiệpanninhvàpháttriểncủatalà:TrungQuốc,Mỹ,NhậtvàTháiLan.

Sauđâylànhữngdạngtháchthứcđedọamàmỗiđốitượngcóthểgâyrađốivớita:

1.TrungQuốc:Sauhơn1nămbìnhthườnghoá,quanhệViệt–Trungcónhiềumặtđượcthúcđẩynhưtraođổiđoànqualại,mởmộtsốcửakhẩu,buônbánbiêngiới…Songmặttiêucựcvàhạnchếđangnổilên,nhiềuhiệpđịnhđãkýkếtvànhiềuthỏathuậnởcấpcaochưađượcthựchiện.Đặcbiệttừđầunăm1993,TQdùngnhiềubiệnpháptổnghợpđểtăngsứcépvàtạothêmnhiềukhókhănchota,gâytìnhhìnhkhôngổnđịnhchotacảbêntronglẫnbênngoàinhằmlàmchậmđàpháttriểnkinhtếcủatavàkìmhãmviệcmởrộngquanhệđốingoạicủatatrướchếtlàởkhuvựcĐNÁvàChâuÁ–TBD.NhữngtháchthứcvàđedọacủaTrungQuốcđốivớitađangđượcthểhiệnngàycàngrõnétdướicácdạngchínhsauđây:

a.Xâmphạmchủquyềnvàtoànvẹnlãnhthổcủatatrênbộvàtrênbiển:trongkhitrênbộ,TQkhôngcódấuhiệunàomuốngiảiquyếtcácvấnđềtồntạivềbiêngiới,lạicònlàmxấuthêmtìnhhình(xâmcanhxâmcư,xâykècốnglàmthayđổidòngchảycácsôngsuốibiêngiớicólợichoTQ,lấnsangphíata)thìtrênbiểnTQliêntiếpcónhữngbướcleothangnghiêmtrọngtừtranhchấpngoàibiểnĐông,TQđãtừngbướcngàycànglấnsâuvàothềmlụcđịa,ngaytrongkhuvựctađãphânlôkýkếtvớicáccôngtynướcngoàivàđangthămdòkhaithácdầukhí(đầutháng5/93TQchotàu“FENDOU4”vàothămdòđịachấnởkhuvựclô6nằmsâutrongthềmlụcđịacủata)bộclộýđồbiếnmộtsốkhuvựctrongthềmlụcđịacủatathànhvùngtranhchấp,đangchuẩnbịdưluậnđểđưađảoBạchLongVĩvàodiệntranhchấp.b.PhámôitrườngquốctếhòabìnhổnđịnhcủaVNvớinhữnghoạtđộng:ởCPC,thôngqua

Khơ–međỏkhuấyđộngvấnđềngườiVNởCPCđồngthờilàmchotìnhhìnhCPCkhóđivàoổđịnh;lôikéo3nước(Thái,Miến,Lào)thànhmộtcụmliênkếtkinhtếởĐNÁlụcđịathượnglưusôngMêKônggắnvớiTQ,táchrờiVN,khủnghoảngbiểnĐôngkéodàicũngcótácđộngphámôitrườngpháttriểncủaVN.c.Gâymấtổnđịnhchínhtrị,kinhtếbêntrongVN:nêutrởlại“vấnđềngườiHoa”,đẩysố

ngườiHoađãbỏvềTQtừnhữngnăm78,79trởlạiVN;thôngquaKhơ–međỏdồnđuổiViệtkiềuởCPCvềnước;gâysứcépvớiHồngKôngđưatoànbộsốthuyềnnhânởđóvềVNtrướcnăm1997;đểhànglậutừTQtuồnvàoVNquaconđườngtiểungạchbánhàngvàoVNvớigiárấtrẻgâyrốiloạnthịtrường,gâyảnhhưởngtiêucựcđếnsảnxuấtởnướcta.d.KìmhãmpháttriểnkinhtếđốingoạicủaVN:tiếptụcbắtgiữtàuthuyềncủata(sốlượng

nhiềuhơn1992:28chiếc);chốngviệcICAO86trảlạivùngFIRHồChíMinhchoVN.2.MỹcóthểtháchthứcđedọaanninhvàpháttriểncủaVNquacácdạng:

a.MỹlànướclớnduynhấthiệnnaychưabìnhthườnghoáquanhệvớiViệtNamvàcòntiếptụcchínhsáchcấmvậngâytrởngạichocáctổchứcquốctế(Quỹtiềntệquốctế,Ngânhàngthếgiới…)vàcácnướckháctrongviệcviệntrợtàichínhvàhợptácvớitapháttriểnkinhtế.b.Tiếnhànhdiễnbiếnhoàbình:thôngquanhữngcáigọilàđấutranhchotựdo,dânchủ,

nhânquyềnéptađanguyên,đađảng;kíchđộngcácvấnđềtôngiáo,dântộcthiểusốđểgâytìnhhìnhphứctạplàmmấtổnđịnhchốngta.c.NuôidưỡngnhữngphầntửphảnđộnghoặcthoáihoábiếnchấtcònlạiởVNvàcáclực

lượngphảnđộngngườiViệtđangởnướcngoàikhicóđiềukiệnthuậnlợithìgâybạoloạn,lậtđổnhưđãlàmởmộtsốnước.86InternationalCivilAviationOrganization(Tổchứchàngkhôngdânsựquốctế)3.NhậtBảntrướcmắtlàmộtđốitượnghợptácchínhcủatađểthựchiệnyêucầupháttriển

nhanhkinhtếVN,songtavẫnphảidựphòngvềlâudàinhữngkhảnăngxấutừphíaNhật:-Trướchếtlàcùngvớiviệctăngcườngđầutưviệntrợ,Nhậtsẽtừngbướcthaotúngkinhtế

VNvàđưaVNvàcảĐNÁvàoquĩđạoNhậtBảnphụcvụchothamvọngbáquyềnkhuvựcvàthếgiớicủaNhậtBảnvềkinhtếcũngnhưvềchínhtrị.-Mặtkhác,cùngvớithamvọngvềchínhtrịvàkinhtếđượcthựchiệntừngbước,chủnghĩaquânphiệtNhậtcóthểđượcphụchồinhằmtrởthành1siêucườngtoàndiệnởkhuvựcvàtrênthếgiới.NguycơnàysẽcóhậuquảtrựctiếptớikhuvựcĐôngÁtrongđócóVN.4.TháiLanhiệnlàmộtbộphậncủaASEANmàtađangtíchcựctranhthủhợptáccảvềkinh

tếlẫnchínhtrị.Nhưngchủnghĩa“ĐạiThái”xưanaylànguycơtruyềnthốngđốivớianninhvàpháttriểncủaVN,hiệnvẫntồntạivàđầythamvọng.TháiluôncoiVNlàmộtđốithủtiềmtàngvềkinhtếcũngnhưvềchínhtrị.Vìvậythách

thứccủaTháiđốivớitacóthểđếntừhaiphía:-Vềkinhtế,TháicólợiíchkiềmchếnhịpđộpháttriểncủaVN(vấnđềUỷbanMêKông,

FIR87HồChíMinh),đồngthờitậndụngđượcVNnhưmộtthịtrườngtiêuthụhàngTháivàmộtnguồncungcấpnguyênliệu(lâmsản,hảisản,khoángsản).-Vềchínhtrị,quânsựTháicólợiíchbiếnLàovàCPCtừnhữngđồngminhcủaVNthànhvùngchịuảnhhưởngTháinhiềuhơn.ĐồngthờiTháivẫncóthểcungcấpcăncứđịachocáclựclượngphảnđộngVNthâmnhậppháhoạinộiđịata87HCMFlightinformationregions(PhíaNamđảoHảiNam)

Nguycơlớnnhấtvàthúcbáchnhấtđedọaanninhvàpháttriểncủatalàtừđâu?

Trong4đốitượngcóthểtạonênnguycơđedọata,cónhữngnướclớncỡtoàncầuhoặckhuvựcnhưMỹ,TQ,Nhật;riêngTháiLanlànướcngangtầmvớitanênmứcđộtháchthứcđốivớitakhôngsođượcvớicácnướclớn.Trongcácdạngtháchthứckhácnhaucủacả4đốitượng,cónhiềuđiềumớitrêncơsởgiảđịnhhoặcdựphòngđểcảnhgiác,songcónhữngđiềuđanglàhiệnthực,đanglànhữngvấnđềthựctếvàthúcbáchđặtratrướcmắtta.Vìvậyvớikhảnăngrấthạnhẹpvềmọimặtcủata,tacầnphânbiệtrõđâulànguycơlớnnhấttrựctiếpđedọanhữnglợiíchsốngcòncủadântộcVNđểtậptrungtrílựcvàvậndụngcaođộsáchlượcđốingoạiđốiphólại.TrướchếtchắcchắnđókhôngphảilàNhậthayTháiLan.ĐóchỉcóthểlàMỹhayTQ.

1.ChiếnlượccủaMỹvàýđồcủaMỹđốivớiVN:SausựtanrãcủaLXvàsựkếtthúcchiếntranhlạnh,Mỹgặpphảinhiềutháchthứchơnlà

cơhội.Tháchthứcbởinhữngvấnđềkinhtế–xãhộicấpbáchtrongnước,tháchthứcbởinhữngđốithủvốnlàđồngminhcũcủaMỹtrongchiếntranhlạnhnhưNhật,EC.VìvậymụctiêuchiếnlượccủaMỹphảiđiềuchỉnhlạimộtcáchthựctếvàkhiêmtốnhơn:cốgắngduytrìvịtrísốmộttrênthếgiớivàởChâuÁ–TBD,hiệnđangtrởthànhvũđàichínhcủathếgiới.TrướctháchthứcngàycànglớncủacáctrungtâmkinhtếphươngTây,việcxoáCNXHởChâuÁchưaphảilàưutiênhàngđầucủaMỹhiệnnay.KhoảngcáchvềsosánhlựclượnggiữaMỹvàcáccườngquốckháckhôngcònquálớnnhư

trướcđểthựchiệnđượcmụctiêuchiếnlược,phươnghướngcủaMỹchủyếulàtạomộtcânbằnglựclượnggiữacácđốithủcótiềmnăngđedọavịtrísốmộtthếgiớicủaMỹ,dùngđốithủnàykiềmchếđốithủkia,thôngquahợptácđểkiềmchếcácđốithủ,tăngcườngvaitròcácthểchếquốctế(nhưLHQ)trongviệcxửlýcácxungđộtkhuvực,tạothànhmộtthếổnđịnhchungcólợichoMỹ.MỹđangcôlậpnêntrậttựkhuvựcmớitrêncơsởtamgiácchiếnlượcmớiMỹ–Nhật–Trung

thaychotamgiácMỹ–Xô–Trungngàytrước,trongđóMỹvừatranhthủvàhợptácvớiTQmàchủyếulàvớiNhật,vừacảnhgiáckiềmchếcảhai,chủyếulàTQ.RiêngvớiTQ,Mỹrấtcoitrọngvaitròcủađấtnướccóhơn1tỷdânnàytrongkếhoạchtạo

lậpmộttrậttựquốctếmới.MỹcầnthúcđẩyvàtranhthủsựhợptáccủaTQtrongnhiềuvấnđềnhấtlàtrongviệcxửlýcáccuộcxungđộtkhuvực.MỹkhôngthểkhuyếnkhíchhoặclàmngơđểTQtựdobànhtrướngxuốngĐNÁ.Trong

chiếnlượcChâuÁ–TBDcủaMỹ,chínhquyềnClintonđãtỏracoitrọngvaitròĐNÁhơntrước.Cóthểvìđâylàmộtvùngkhánăngđộngvềpháttriểnkinhtế,đồngthờilạicómộtcơchếtiểukhuvựccósứcsốngvàgắnbóvớilợiíchkinhtếcủaMỹ.SongmặtkhácvìđâylàhướngbungracủaTQtrongýđồlấp“khoảngtrốngquyềnlực”saukhiLXtanrãvàMỹthubớtsựcómặtquânsựởĐNÁ.LợiíchcủaMỹlàtạorađượcởđâymộtĐNÁổnđịnhvàđủmạnhđểcảnbướcTQtrongchiếnlược“biêngiớimềm”và“mởrộngkhônggiansinhtồn”.ÝđồcủaMỹlàtừngbướcthúcđẩyviệcmởrộngASEANthànhmộttổchứcchungchocả10nướcĐNÁ,cókhảnăngtrởthànhmộtđốitrọngđángkểđốivớiTQbảođảmổnđịnhkhuvực.TrongkếhoạchtạolậpmộtcơchếanninhkhuvựccủaChâuÁ–TBD,Mỹ,NhậtvàphươngTâynóichungđềuđãlấyASEANlàmcốtlõivềtổchức.HộinghịthườngniêngiữaASEANvà6nướcđốitácđangtrởthànhdiễnđàntraođổivềanninhkhuvựcChâuÁ–TBD.Ngacũngtỏtháiđộủnghộphươnghướngnày.RiêngTQkhôngmặnmà.VậycókhảnăngMỹđồngtìnhhaycâukếtvớiTQchốngVNkhông?TrướcđâyMỹvàTQ

hợplựcchốngVNtrongvấnđềCPClàvìcả2cùngcóyêucầuchunglàđánhvàoLXvàxoábỏảnhhưởngcủaLXởĐNÁ.NayLXđãsụpđổ,thếchiếnlượcởChâuÁ–TBDđãthayđổi,nếuMỹlạiđivớiTQchốngVNthìchẳngkhácgìlàđẩyVNvàotìnhthếhoặcchủđộngliênminhvớiTQhoặcphảikhuấtphụctrướcsứcmạnhcủaTQ,từđótạođiềukiệnchoTQtừngbướckhốngchếcảĐNÁmộtcáchdễdàngvànhanhchóngtrởthànhmộttrongnhữngđốithủđedọavịtrísố1củaMỹtrêntoàncầu.ĐiềunàyhoàntoànngượclạimụctiêuchiếnlượccủaMỹ.Mặtkhác,mộtnướcVNđổimới,độclậpvớiNga,TQ,cũngnhưkhôngchịusựchiphốicủa

Nhật,cảithiệnquanhệvàhoànhậpvớicácđồngminhcủaMỹởĐNÁlàphùhợpvớilợiíchcủaMỹvềhoàbình,ổnđịnh,nhằmduytrìảnhhưởngcủaMỹvàhạnchếcáctháchthứcnổilênđối

vớivịtrícủaMỹởkhuvực.VNtuykhôngcómộtvịtríquantrọngtrongchiếnlượctoàncầucủaMỹ,nhưngVNvẫnlàmộtnhântốmàMỹkhôngthểkhôngtínhđếntrongchiếnlượccủaMỹởChâuÁ–TBDvàĐNÁ.HơnnữavềkinhtếMỹcólợiíchtranhthủthịtrườngvànguồnnguyênliệucủaVN.MỹkhôngmuốnvắngmặttrongkhicácđốithủcủaMỹđimạnhvàothịtrườngVN.Bêncạnhnhữnglợiíchcóphầnnàotrùnghợpvớitanhưtrên,mặttiêucựctrongchính

sáchcủaMỹđốivớitakhôngnhỏ.Mỹkhôngthểtừbỏýđồdiễnbiếnhoàbìnhvớita.TuynhiênMỹcólàmđượchaykhôngchủyếucòntuỳthuộcvàokhảnănggiữvữngổnđịnhchínhtrịtrongnướccủata,tứclàtuỳthuộcvàobảnlĩnhchínhtrịcủaĐảngtavàsựvữngvàngcảnhgiáccủacánbộvànhândântavàsựgắnbógiữadânvớiĐảng.Ởđâynhântốvữngmạnhbêntrongcóýnghĩaquyếtđịnh.ThắnglợicủacôngcuộcĐổimới,sựổnđịnhvềkinhtế–xãhộiởnướctavàviệckhôngngừngnângcaocảnhgiáccáchmạngtrongquátrìnhđadạnghoávàmởrộngquanhệquốctếsẽlàđảmbảotốtnhấthạnchếtácđộngcủamọithủđoạndiễnbiếnhoàbình.MặtkháccũngphảithấyrõkhôngphảiMỹtậptrungchốngpháVNvớibấtcứgiánàovìMỹcónhữngưutiênchiếnlượclớnhơnvàhơnnữahiệnnayMỹlàđangcónhữnglợiíchtrùnghợpvớitaởkhuvựcmàtacóthểtranhthủlợidụngđểphụcvụhữuhiệuchomụctiêuchiếnlượccủata.2.ChiếnlượccủaTQvàýđồTQđốivớiVN:

TráivớiMỹ,TQthấyởnhữngbiếnđổilớntrongcụcdiệnthếgiớingàynay,một“cơhộingànnămcómột”.ĐốivớiTQcơhộiđangtănglên,còntháchthứcgiảmđi.TrongkhiMỹcảmthấycầncobớtlạiđểcủngcốvàphòngngựlàchínhthìTQnuôithamvọnglớnlàmuốnvươnlêntrởthành1cựctrongtrậttựthếgiớiđacựcmới.Trongkhihiệnđạihoátrên4mặtvẫnlàcứucánhchínhđểthựchiệnmụctiêuđó,TQkhôngngừngtranhthủmọicơhộicóđượcđểthựchiệnkếhoạchbànhtrướng,gâymấtổnđịnhchonướckháchoặclợidụngtìnhtrạngmấtổnđịnhcủanướckhác(CPC,Myanmar)đểmưulợichomình.Dohiệnnaythếcũngnhưlựcchưađủmạnh,nênhọthựchiệnýđồmộtcáchtínhtoánthậntrọngtuỳtheodiễnbiếncủatìnhhìnhkhuvực,phảnứngcủacácđốithủvàthựclựccủachínhhọ.TrướcmắtTQđangrasứcthựchiệnýđồnhanhchóngtrởthành1cườngquốcởChâuÁ–

TBD,cóđịavịnganghàngvớiMỹ,Nhậtởkhuvựcnày.TQđặtmụctiêulấnchiếmtoànbộbiểnĐôngởvịtríưutiênhàngđầu.TQcoitrọngvịtríchiếnlượccủabiểnĐôngvìkiểmsoátđượcbiểnĐôngtứclàkhốngchếđượccảĐNÁvàcảconđườnggiaolưuhuyếtmạchtừTháiBìnhDươngquaẤnĐộDương,vàcũnglàkhuvựcgiàutàinguyênnhấtlàdầukhí(trữlượngdầuởkhuvựcnàyngangVịnhBaTư88)màTQđangcầnđểđẩynhanhtốcđộpháttriển.ĐángchúýlàtrongkhiTQmởmộtchiếndịchhoạtđộngngoạigiaorộnglớnnhằmtranh

thủtăngcườngquanhệhợptácpháttriểnvớitấtcảcácnướccôngnghiệphoáphươngTây,tranhthủcácnướcđangpháttriểnvàkhôngliênkếthòngkhôiphụcvaitròlãnhđạothếgiớithứba,cảithiệnquanhệvớicácnướclánggiềngcùngchungbiêngiới,đặcbiệtlàgầnđâytăngcườnglôikéocácnướckhuvựcĐNÁđểpháthế“quầnlangđấuhổ”,thìTQluôntậptrungmũinhọngâysứcépvàlấndầnVNtrênmọivấnđề,mặcdùtađãdùngđủphươngsáchđểtỏtháiđộcầuhoàvàhữuhảovớihọ.PhảichăngvìTQchorằngVNlàđiểmyếuvàdễtínhđểlấnnhấtlúcnày(khóvềquânsự,nghèovềkinhtế,đơnđộcvềchínhtrị)màlạichiếmmộtvịtríchiếnlượcquantrọngởĐNÁvàlàtrởngạilớnnhấtchokếhoạchbiểnĐôngcủaTQ.NhữnghoạtđộngbấtlợiđốivớiVNcủaTQsẽkhôngdừnglạiởtrạngtháihiệnnaymàsẽ

cònđượctiếptụcđẩytớivìTQchorằngtìnhthếhiệntạiđangrấtthuậnlợichoviệcTQlấnépVNmàchỉgặpphảiphảnứngquốctếởmứcthấpnhấtvìMỹchưabỏcấmvậnVN;quanhệhợptác,đầutưgiữacácnướcvàVNcònchưapháttriển;vấnđềCPCđangcònthuhútnhiềusựchúýcủadưluậnquốctế;cơchếanninhkhuvựcChâuÁ–TBDchưahìnhthành.TQđặtnăm1997thànhmộtmốcthờigianquantrọngtrongquátrìnhxâydựngsứcmạnhmọimặtcủaTQ:năm1997lànămTQthuhồiHồngKôngvàcũngcóthểlànămthựchiệnmộtbướckếhoạchhìnhthành“vànhđaikinhtếĐạiTrungHoa”baoquanhĐNÁ;năm1997lànămquânđộiTQsẽđượctrangbịhàngkhôngmẫuhạmvàcáctrangbịtốitânkhác,đặcbiệtvềhảikhôngquânđểcóthểvươnrakhắpbiểnĐông;cótinTQđangcốrútngắnmụctiêucủanăm2000xuốngnăm1997sẽtăngtổngsảnphẩmquốcdânlêngấp4lần.SứcépcủaTQđốivớitasẽpháttriểnthuậnchiềuvớisựpháttriểncácmặtcủaTQ.

88PersiangulfgiữaSaudiArabia,UnitedEmiratesvàIran3.Nhữngphântíchtìnhhìnhtrênđâycóthểdẫnđếnkếtluận:

Trướcmắtcũngnhưtrongtươnglaidưbáođược,TQlànguồnxuấtxứchínhcủanhữngtháchthứcđedọađốivớichủquyềnvàtoànvẹnlãnhthổ,cũngnhưđốivớianninhvàpháttriểncủaVN.NhữngtháchthứcđedọatrênnhiềumặtcủaTQđốivớitađềuđanglànhữngvấnđềhiệnthực,đangxảyravàtađangphảixửlý,khácvớinhữngtháchthứcđedọacủacácđốitượngkhác,kểcảMỹ,cóphầnnàocònlàgiảđịnhvàdựphòng.NhưngmâuthuẫnvàlợiíchtrêncácmặtgiữatavớiTQcónhiềuhơnđốivớicácđốitượngkhác.

Kiếnnghịđốisách1.XétvềsosánhlựclượnggiữaViệtNamvàTrungQuốc,ViệtNamlànướcnhỏsovớiTQlà

nướclớn,trọnglượngvàảnhhưởngchínhtrịrộnglớnhơntanhiềuđẩymạnhpháttriểnkinhtế,đểcảithiệnthếchínhtrịcủatatrongcuộcđấutranhnhằmgiảiquyếtcácvấnđềtranhchấpvớiTQđểbảovệlợiíchchínhđángcủata.Vìbêncạnhnhữngchỗmạnhsovớita,trênmặttrậnđốingoạiTQcónhữngđiểmyếucơ

bảnmàtacóthểvàcầnbiếtcáchkhaithácđểhạnchếTQtrongchínhsáchlấnéptatrênnhiềumặt.Nhữngđiểmyếuđólà:a)Đểthựchiệnưutiêntốicaolàđẩynhanhhiệnđại,TQcầnMỹhơnlàMỹcầnTQ.Dođótuy

giữaMỹ–TQcóđấutranhvàthoảhiệp,nhưngrõràngTQngạiphảnứngcủaMỹ,khôngdámtháchthứcMỹtrongkhithếvàlựccủaTQcòncóhạn.ThếgiớicũngnhưcácnướckhuvựcđềucoiMỹlàđốitrọngcóhiệuquảnhấttrongviệckiềmchếTQ.CũngvìthếTQrấtkhôngmuốnMỹcảithiệnquanhệvàđitớibìnhthườnghoáquanhệvớiVN.b)Tronglúcchưaxâydựngđượclựclượngkinhtếcũngnhưquânsựđủmạnh,TQrấtngại

cáckhuvựcĐNÁ–đốitượngbànhtrướngtrướcmặtcủaTQ–liênkếtvớinhau,đặcbiệtlàgiữaASEANvàVN,thànhthể“quầnlangđấuhổ”chốnglạinguycơchung.ChínhvìvậymàTQđangtìmmọicáchlôikéophânhoáĐNÁthànhnhữngmảnhriêngbiệt,thậmchícóthểchốngđốinhau.c)Trướcxuthếmạnhmẽcủachungtrênthếgiớivàtrongkhuvựcmuốncóổnđịnhđểtập

trungganhđuapháttriểnkinhtế,TQrấtngạibịdưluậnquốctế,trướchếtlàdưluậnkhuvực,coilà“nhântốgâymấtổnđịnh”ởChâuÁ–TBDvàthếgiới.CuộcvậnđộngcủaMỹ,Nhật,nhấtlàASEAN,nhằmtừngbướcthúcđẩyviệchìnhthànhmộtdiễnđànvàtiếntớimộtcơchếvềanninhtậpthểkhuvựcChâuÁ–TBDhiệnnaychínhlànhằmkiềmchếTQ.2.ĐểcóthểtậndụngnhữngđiểmyếucủaTQvàoviệccảithiệnthếchínhtrịtrongcuộcđấu

tranhkhôngcânsứcnày,tanhấtthiếtcầnphảichọnlựavàhìnhthànhmộtchiếnlượcđốingoạihếtsứclinhhoạtphùhợpvớichiềuhướngdiễnbiếnchungcủachínhtrịvàkinhtếthếgiới,thíchứngvớinhữngđặcđiểmlớncủacụcdiệnquốctếhiệnđại.Cuộcđấutranhchốnglạinhữngtháchthứcđedọacủađốitượngđặcbiệtnàylàmộtnhiệmvụhếtsứcthúcbách,đòihỏinhữngbiệnpháptổnghợpsongdiễnratrênmặttrậnngoạigiaolàchính.Vớisựkếtthúctrạngtháithếgiớiphânthành2cựcđốiđấunhau,dotínhtuỳthuộclẫnnhaungàycàngtănggiữacácnướctrêntoàncầuvàtrongmỗikhuvực,việckhôngngừngmởrộngquanhệquốctếtheohướngđaphươnghoá,đadạnghoáđểhoànhậpvàođờisốngchungcủacộngđồngquốctếlàrấtquantrọngcảvềchínhtrịlẫnkinhtế.Đồngthờitrongbốicảnhquốctếhiệnnay,anninhcủamộtnướctuỳthuộcrấtlớnvàtrướchếtvàomốiquanhệquốctếvàkhuvựccủatavừaquachothấyviệcxửlýtốtmốiquanhệvớicácnướclớnlàcựckỳquantrọngđốivớilợiíchanninhvàpháttriểncủanướcta.Kinhnghiệmxươngmáucủadântộctatrongnhữngthậpkỷquachothấycầncóchínhsáchquanhệcânbằnggiữacácnướclớn,vàtuyệtđốikhôngđểbênngoàihiểulàVNcóýđồđivớinướclớnnàychốngnướcnọ,gắnlợiíchcủatavớilợiíchanninhvàpháttriểncủacácnướclánggiềngtrongkhuvựcđểtạochonướctamộtthếquốctếthuậnlợihơn.3.Nhữngtrọngđiểmtrongchiếnlượcđốingoạicủataphảilàcácnướclớntrongtamgiác

chiếnlượcChâuÁ–TBDvàkhốicácnướcASEAN,nhữngnhântốcókhảnăngtácđộngnhiềutớiTQ.a)VớiMỹ:

QuanhệvớiMỹlàmộtbộphậnquantrọngchínhsáchđadạnghoáquanhệđốingoạicủata.HiệnnayMỹlànhântốduynhấtcókhảnănglàmđốitrọngvàkiềmchếTQ,dođótacầnkiên

trìvàquyếttâmkéoMỹđivàobìnhthườnghoáquanhệ.KéoMỹvàođểMỹcólợiíchtrựctiếpởVN,nhấtlàlợiíchtronglĩnhvựcdầukhíngoàikhơiVN,khiếnMỹkhôngthểlàmngơtrướctìnhhình“bấtổnđịnh”doTQkhiêukhích,xâmlấngâyra.MộtnhànghiêncứuMỹvềChâuÁđãđánhgiá“mộtdànkhoancủaCôngtyMobilOil(Mỹ)ởbiểnĐôngcógiátrịngangvớicảmộtHạmđội7”.ThúcđẩybìnhthườnghoáquanhệvớiMỹtrướchếtlàviệcbỏcấmvậncóýnghĩarấtquan

trọngđốivớiyêucầuanninh,ổnđịnhvàpháttriểnkinhtếcủata,giúptacảithiệnvớicácđốitượngkhácvàtạothêmđiềukiệnthuậnlợichotađốiphóvớicáctháchthứchiệnnay.TriểnkhaimạnhmẽquanhệvớiMỹcũngnhưvớicácđốitượngkháckhôngphảiđểtạomộttậphợplựclượngchốngTQvìđiềuđótráivớiphươngchâmđốingoại“làmbạnvớitấtcả”củata,cũngkhôngphùhợpvớicáctínhtoánchiếnlượccủaMỹcũngnhưcủacácnướckhác.ViệctaxingiữhoàkhívớiTQvừacóquanhệbìnhthườngvớiMỹvàthúcđẩyquanhệvới

Nhật,phươngTâyvàASEANvàcácnướckhácsẽtạorachotathếmạnhtrongquanhệcânbằngvớicácđốitượng.TrongtìnhhìnhhiệnnayviệchợptácgiảiquyếttốtvấnđềPOW/MIAlàkhâuthiếtyếuđể

tháogỡtrởngạichoquanhệViệt–Mỹ.ĐồngthờiđẩymạnhcôngtácvậnđộngtrongnộibộMỹ(lobby)vớikhẩuhiệucótínhsáchlượcđểtranhthủdưluậnMỹthúcđẩyMỹsớmbỏcấmvận,thuhútcáccôngtyMỹvàolàmănởVNvừatạoáplựcvừatạođiềukiệnchochínhquyềnMỹđivàobìnhthườnghoávớitasớmnhất.Mặtkháctacầnquantâmcóchủtrương,chínhsáchvàbiệnphápthíchđángđểvôhiệuhoáýđồcủaMỹvàcácnướcphươngTâydùngvấnđề“dânchủ,nhânquyền”đểgâysứcépvớita.SongsongvớicácbướccảithiệnquanhệVNvàMỹ,cầnkếthợpmởrộngđườnglối“hoàhợpdântộc”bằngnhữngchínhsáchcụthểđốivớiViệtkiềuởMỹvàcácnướckhácnhằmchuyểnhọthànhnhữnglựclượngmạnhmẽhỗtrợchocôngcuộchiệnđạihoánềnkinhtếvàKHKT89củanướcnhà.ViệclàmmàytấtnhiênsẽtácđộngtrởlạiđốivớiviệctăngcườngquanhệhợptáccủatavớiMỹvàcácnướccóngườiViệtsinhsống.b)VớiASEAN:

ASEANhiệnđượccoilàtổchứckhuvựccósứcsốngmạnhnhấtmàcácnướclớn,trongđócóTQ,phảitínhđếntrongchínhsáchChâuÁ–TBDcủahọ.GiữatavàcácnướcASEANcónguyệnvọngchunglàhoàbình,ổnđịnhvàpháttriển,đồngthờicùngphảilođốiphóvớitháchthứcbênngoài,từTQvàNhậtBản.Tăngcườnghợpcáckhuvựcvừaphùhợpvớixuthếhiệnnayvừatạothếchotatrongquanhệvớicácnướclớnngoàikhuvực,nhấtlàTQ.Đểthúcđẩyquanhệnày,ngoàiviệctăngcườngquanhệsongphươngbằngcácbiệnphápxâydựnglòngtin,cầnsớmgạtnhữngtồntạitrongquanhệtayđôigiữatavàmộtsốnướcASEANquaviệchợptácgiảiquyếtvấnđềvùngchốnglấnvớiInđônêxia,Malaysia,TháiLan…,cầncócácbướcđimạnhmẽthamgiacáccơchếhợptáckhuvựcvìanninhvàpháttriểnphùhợpvớikhảnăngvàlợiíchcủata;đặcbiệtlàcầntíchcựcthamgiaquátrìnhtraođổivềcơcấuanninhkhuvựcvàsớmthamgiaASEAN.Nóichung,tacầntíchcựcchủđộngtăngcườngcácđiểmđồnggiữatavàcácnướcASEAN,xửlýkhéoléonhữngkhácbiệt.c)Vớicácnướcvàcácđốitượngkhác,đặcbiệtlà89KhoahọckỹthuậtvớiNhậtBản,Nga,CộngđồngChâuÂu…Tacầntiếptụctăngcườngquanhệhợptácvề

nhiềumặtnhằmtậndụngtốiđakhảnănghợptáckinhtế,KHKT,kinhnghiệmquảnlýcủacácnướcnàychocáccôngcuộcpháttriểnđấtnướcvàquađógópphầntạothếcânbằnglựclượngcólợiíchchotaởkhuvực,tranhthủtậphợpdưluậnrộngrãihỗtrợchocuộcđấutranhbảovệchủquyền,lãnhthổcủata,tạonênmộtmạnglướilợiíchkinhtế–chínhtrịchechắnthêmchotatrướcmưuđồxâmlấncủaTQ.d)VớiTQ:

-BìnhthườnghoávớiTQlàmộtyêucầuchiếnlượccủata.DoTQthihànhchínhsách2mặtnênđốisáchcủatacũnggồm2mặtvừahợptácvừađấutranh,vừachủđộngthúcđẩyquanhệtrêncơsởnhữngthoảthuậnđãđạtđược,vừakiênquyếtbảovệchủquyềnlãnhthổđồngthờigiữvữngphươnchâmkhôngđểtrởlạitìnhtrạngđốiđầuvớiTQcũngnhưkhôngđặtcácnướctrướcsựlựachọnhoặcVNhoặcTQ.BiệnpháptốiưulúcnàylàchủđộngtạonêncụcdiệncácnướclớnvàASEANcólợiíchkinhtế,anninhngàycànglớntrongquanhệvớiVN.Cụcdiệnđó

cộngvớisựlớnmạnhcàngnhanhcàngtốtcủabảnthânchúngtasẽlàsựrănđecóhiệuquảnhấtđốivớimọihoạtđộnglấnchiếmcủaTQ.-KiênquyếtđấutranhhạnchếýđồlấnchiếmcủaTQởbiểnĐông,đặcbiệtởvùngthềmlục

địacủata;ápdụngcácbiệnphápkhônkhéonhưngcóhiệuquảngănchặnhoạtđộngcủaTQmàkhôngdẫnđếnđốiđầuvềquânsự.-XúctiếnviệcxácđịnhphạmvicủaquầnđảoTrườngSađểxemxétkháiniệm“khaithácchung”,pháýđồTQlợidụngvấnđềnàychiarẽphânhoágiữatavàASEAN.-ChuẩnbịkhảnăngđưaratoàánquốctếhoặctrọngtàiquốctếvấnđềTrungQuốcviphạmthềmlụcđịacủata.-ĐếnmộtlúcnàođótanêntínhđếnkhảnăngmởcảngCamRanhthànhmộtthươngcảngchocáctàuquốctếravào,kểcảtàuMỹ,tạosựcómặtcủanhiềuquốcgiaởkhuvựcbiểnĐông,ngănýđồđộcchiếmcủamộtnước.Songtấtnhiêntaphảicóchínhsáchvàluậtphápchặtchẽđểbảođảmchủquyềnvàanninhquốcgia

Ngày14tháng6năm1993.TrầnQuangCơBảngniênđại

197501.2NSM.MansfieldbáocáotrướcQuốchộiMỹsaukhiđithămTrungQuốcvề:TQtánthànhđể2nướcViệtNamtiếptụctồntại.TQchorằngmộtnướcCampuchiathốngnhất,trunglậplàđiềuchủyếutrongmộtĐôngDươngổnđịnh.

17.4GiảiphóngNôngPênh.30.4ChiếndịchHồChíMinhtoànthắng.GiảiphóngSaigon.

04.5QuânPolpottấncôngđảoPhúQuốcvàtừđóliêntiếptấncôngbiêngiớitrênbộvàtrênbiểncủata.05.5H.Kissinger:VớiviệcmấtViệtNam,sẽcósựsắpxếplạilựclượngquantrọngởĐNÁ,

CPCvàLàosẽlàchưhầucủaHàNội,cònTháiLanvàInđônêxiasẽtựđộngliênminhvớiViệtNam.TrungQuốcsẽgiữkhôngchoVNcóbấtkỳhànhđộngquyếtliệtnào.

??.?ThôngđiệpmiệngnhờLiênXôchuyểntớiMỹtỏýmuốnhaibêncóquanhệtốt.

12.6MỹgửiđếnĐạisứquántatạiPa–rithôngđiệp:“Vềnguyêntắc,MỹkhônghậnthùgìViệtNam,đềnghịtrêncơsởđótiếnhànhbấtcứquanhệnàogiữahaibên.MỹsẵnsàngnghebấtcứgợiýnàodoViệtNamđưara”.11.7Thôngi:nhắcMỹnghĩavụđónggóphàngắnvếtthươngchiếntranh.

10.7và5.9TiếpxúcgiữabíthưVNĐỗThanhvàbíthưMỹPrattởPa–ri.

27–29.7ĐoànđạibiểuĐảngLaođộngVNdoBíthưthứnhấtLêDuẩndẫnđầuđithămCPC.09.8VụWatergate–Nixontừchức.PhótổngthốngG.Fordlênthay.11.8TạiHộiĐồngBảoAn,MỹphủquyếtViệtNamvàoLiênHiệpQuốc.

07.12G.Fordcôngbố“họcthuyếtTháiBìnhDươngmới”gồm6phươnghướngchính:sứcmạnhMỹđãcânbằnglựclượngởTháiBìnhDương,liênminhvớiNhật,bìnhthườnghoáquanhệvớiTQ,quanhệmạnhvớiASEAN,giảiquyếtxungđộtkhuvực,hợptáckinhtếtrongvùng.21.12ĐoànhạnghịsĩMỹdoG.V.MontgomeryvàoHàNộinhận3bộhàicốtgiặcláiMỹ.Thủ

tướngPhạmVănĐồngtiếpđoàn.tháng12H.KissingerphátbiểuởPa–risaukhiđithămTQ:Mỹđangtínhtoánviệcsửdụng

TQđểhạnchếảnhhưởngcủaVNởkhuvực.1976

10.1MỹthôngquaLiênXôthămdòviệctiếpxúcvớita,songkhẳngđịnhkhôngthựchiệnĐ.21.26.3H.Kissingergửicônghàmchobộtrưởngngoạigiaota:MỹsẵnsàngthảoluậnvớiVN

đểpháttriểnquanhệmớigiữahainước.10.4BộtrưởngNGtatrảlời:nêulạinhữngvấnđềtồntạigiữahainước(Đ.21vàvấnđề

MIA).TrêncơsởgiảiquyếtnhữngvấnđềđósẽbìnhthườnghoáquanhệvớiMỹ.07.5TổngthốngG.FordbáckiếnnghịcủaQuốchộiMỹyêucầutạmthờingưngcấmvận

buônbánvớiVNtrong6tháng.08.5CônghàmcủangoạitrưởngMỹH.KissingergửiNgoạitrưởngNguyễnDuyTrinh:sẵnsàngmởcuộcthảoluậnvềviệcthiếtlậpmốiquanhệmớigiữahainước,songchỉkhinàovấnđềMIAđượcgiảiquyếtvềthựcchấtthìmớicótiếnbộđitới

bìnhthườnghoáquanhệ.19.6ThôngđiệpcủaBNGtaphêphánMỹ“đơnphươngtuyênbốxoábỏHiệpđịnh”,lẫn

tránhnghĩavụđốivớiĐ.21đồngthờilạiđòiVNthihànhĐ.8biiicủaHiệpđịnh;nhắclạilậptrườngtagắn2vấnđềvớinhau.BướcđầusẵnsànggặpđạidiệnMỹởPa–riđểtraođổiýkiến.19.7MỹgửithôngđiệptrảlờiđồngýmởcuộcthảoluậntạiPa–rigiữangườithứ2củahai

sứquán01.8TatraotrảMỹtấtcả27ngườiMỹbịkẹtlạiởNamVNsaungày30/4/1975

27.8ThôngđiệpcủatagửiMỹ:xácđịnhngườigặp(thamtánTrầnHoàn)vànơigặp(luânphiêngiữahaisứquántạiPa–ri)

tháng11TổngtuyểncửMỹ:JimmyCarter(Dânchủ)trúngcửtổngthống.tháng12ĐạihộiVIvớiluậnđiểm“3giòngtháccáchmạngtrongthếtiếncông”.

197706.1MỹthôngquaLiênXôđưarakếhoạch3bướcbìnhthườnghoáquanhệvớiVN:VNchobiếttinvềMIAởMỹ;chấpnhậnVNvàoLHQvàsẵnsànglậpquanhệngoạigiaocũngnhưbắtđầubuônbán,cungcấpthiếtbịvàcáchìnhthứchợptáckinhtếkhác.11.1NgoạitrưởngC.Vance:ViệctiếntớibìnhthườnghoáquanhệMỹ–VNlàphùhợpvớilợi

íchcủahainước.03.3ChínhquyềnJ.CarterquyếtđịnhnớilỏngcấmvậnvớiVN.

09.3MỹchophépcôngdânMỹđithămVN,CPC,BắcTriềuTiên,Cuba,kểtừngày18.3.7717.3UỷbancủatổngthốngMỹdoLeonardWoodcockdẫnđầusangthămViệtNam30.4Polpotbắtđầuchiếntranhbiêngiớichốngta.

03–4.5Vòng1đàmphánVN–MỹtạiPa–rivềbìnhthườnghoáquanhệhainước:Mỹđềnghịlậpngayquanhệởcấpđạisứ,traođổisứquáncóquanhệlãnhsự;MỹkhôngcảnVNvàoLHQ;MỹcókhókhănvềmặtphápluậtnênkhôngthựchiệnĐiều21đượcmàhứasẽthựchiệnkhicóquanhệ,bỏcấmvậnbuônbánvàxétviệntrợnhânđạo.02–3.6Vòng2đàmphánVN–MỹtạiPa–ri,Mỹnêulạicácđềnghịđãnóiởvòng1.1920.12

Vòng3đàmphánVN–MỹtạiPa–ri,MỹđềnghịnếuhaibênchưalậpquanhệngoạigiaođầyđủthìcólậpPhòngquyềnlợi(InterestSection),nhưngnhưthếthìchưabỏcấmvậnđược.Songtavẫngiữlậptrường“cảgói”3vấnđề:quanhệngoạigiao,bồithường,MIA.tháng12LiênXôđưaquânvàoAfghanistanđỉnhcaocủaquátrìnhLXbànhtrướngrathế

giớibênngoài.31.12ChínhquyềnPolpotđơnphươngcắtquanhệngoạigiaovớiViệtNam.1978

08.1Z.Brezinski:Điềulýthúlàđâylàtrườnghợpđầutiêncủamộtcuộcchiếntranhquatayngườikhác(proxywar)giữaLiênXôvàTrungQuốc.ViệtNamđượcLiênXôủnghộvàCPCđượcTrungQuốcủnghộ.05.5PhótỹW.Mondalephátbiểukhiđithăm5nướcASEAN:Mỹsẽđẩymạnhviệcbình

thườnghoáquanhệvớiTQvìnógiữthếổnđịnhkhuvực.ChínhsáchcủaTQởĐôngNamÁvềmộtsốmặtlàsonghànhvớiMỹ.MỹđãđưarađềnghịhợplývớiViệtNamvàvẫngiữlậptrườngthiếtlậpquanhệmàkhôngcóđiềukiệntiênquyết.HọvẫngiữlậptrườnglàMỹtrướchếtphảicamkếtviệntrợ.Nhândân,QuốchộivàchínhquyềnMỹkhôngchophéplàmđiềuđó.11.5R.Oakley,trợlýngoạitrưởngMỹ:ViệtNam,với59triệudân,làquốcgiacộngsảnlớn

thứ3trênthếgiớivàmạnhnhấtvềquânsựởĐôngNamÁ.TháiđộViệtNamvớicácnướckháclàquantrọngtrongcácthậpniêntới.QuanhệngoạigiaovàsựcómặtcủaMỹởHàNộicóthểphụcvụlợiíchbạnbèMỹởChâuÁcũngnhưlợiíchcủaMỹvàViệtNam.19.5ĐặngTiểuBìnhtuyênbố:“TrungQuốclàNATOphươngĐông”,“ViệtNamlàCuba

phươngĐông”.29.6ViệtNamthamgiakhốiCOMECON.

05.7ThứtrưởngngoạigiaoPhanHiềnnóitạiTokyo:ViệtNamsẵnsàngbìnhthườnghóaquan

hệvớiMỹkhôngcóđiềukiệntiênquyết.20.5BrezinskicốvấnanninhcủatổngthốngMỹ,đithămTrungQuốc.

27.7NghịquyếtT.Ư.09(khoáIV):“TrungQuốclàkẻthùtrựctiếpvànguyhiểmnhất”;Mỹlàkẻthùcơbảnvàlâudài;quyếttâmđánhđổchếđộdiệtchủngPolpot.21.8Đoàn7hạnghịsĩMỹdoG.V.MontgomerysangViệtNamvềvấnđềMIA.22–27.9Vòng4đàmphánVN–Mỹ(NguyễnCơThạch–R.Holbrooke)tạiNewYork.Tachấp

nhậnđềnghịcủaMỹđưaratháng5/1977,tứclàbìnhthườnghoáquanhệkhôngđiềukiện.Việctachuyểnđổilậptrườngquámuộnmànkhôngđemlạikếtquả.Holbrookenói:MỹcoitrọngChâuÁ;losợviệcLiênXôđặtcăncứởCamRanh.

03.11ViệtNamvàLiênXôkýhiệpướchữunghịvàhợptác.30.11R.OakleygặpTrầnQuangCơtạiNữuướcnói:Mỹkhôngthayđổilậptrườngbình

thườnghoáquanhệvớiViệtNam,nhưngphảichậmlạivìcầnlàmrõ3vấnđềCPC,hiệpướcViệt–XôvàvấnđềditảnngườiViệtNam.15.12TrungQuốcvàMỹrathôngcáochungchínhthứccôngnhậnnhauvàthiếtlậpquanhệ

ngoạigiaotừngày1.1.1979.16.12M.Mansfield,đạisứMỹởNhật:chỉsaukhinhữngkhókhăngiữaTQvàVNđượcgiải

quyếtmớicólýdochínhđángđểhyvọnggiảiquyếtquanhệngoạigiaoMỹ–VN.1979

07.1TagiúpbạnđánhđuổiPolpotvàgiảiphóngNôngPênh.11.1ThànhlướcCHNDCPC.29.1–4.2ĐặngTiểuBìnhđithămchínhthứcMỹ.HộiđàmJ.Carter–Đặng.

16.2Carternêu6nguyêntắcxửsựkhiTQxâmlượcVN:khôngcanthiệptrựctiếp;khuyếnkhíchcácbênkiềmchế;VNrútquânkhỏiCPCvàTQrútquânkhỏiVN;xungđộtkhôngđedọalợiíchtrướcmắtcủaMỹ;khôngvìVNxâmlượcCPCmàđặtlạivấnđềbìnhthườnghoáquanhệvớiTQ;quyềnlợiđồngminhcủaMỹkhôngbịđedọa.17.2TrungQuốctấncôngVNtrêntoàntuyếnbiêngiớiphíaBắcnướcta.“DạychoViệtNam

mộtbàihọc”(lờiĐặngTiểuBình).17.2BộNgoạigiaoMỹratuyênbốphảnđốicả2cuộcxâmlược(VNvàoCPC,TQvàoVN)và

kêugọihaibênrútquânngay.18.2ChínhphủLiênXôratuyênbốphảnđốiTrungQuốcxâmlượcViệtNam.18.2KýhiệpướcHòabình,HữunghịvàHợptácViệtNam–CPCtạiNôngPênh.

cuốitháng12ĐặngnóivớicácnhàbáoởBắcKinh:“ChúngtôicóthểdungthứviệcLXcóởVN70%ảnhhưởng,miễnlà30%cònlạidànhchoTrungQuốc”.

05.3TrungQuốctuyênbốrútquânkhỏilãnhthổViệtNam.tháng3TQtuyênbốhuỷHiệpướcHữunghị,đồngminhtươngtrợTrung–Xôký15.2.1950

giữaChuÂnLai90vàKroutchevdịpMaothămLX.tháng4Đàmphánvòng1VN–TQtạiHàNội.tháng4Z.Breinevlàmtổngbíthư.ĐạihộiĐCSLXthứ2691.07.10Sihanoukgửi2thưvà1điện(ngày7,23/10và11/11).90ZhouEnLai91ĐạihộiĐảngcộngsảnLXlầnthứ26:2.1981;LeonidIlychBrezhnevtrởthànhTBTĐCSLXtừ4.1966ởđạihộiđảnglầnthứ23tháng10BộNGpháthànhcuốn“SựthậtvềquanhệVN–TQtrong30nămqua”.01.12LHQquyếtđịnhvấnđềKhơ–međỏgiữghếcủaCPCtạiLiênHiệpQuốc.

198005.1Hộinghịngoạitrưởng3nướcVN–Lào–CPClầnthứ1tạiNôngPênh.Đàmphánvòng2VN–TQtạiBắcKinh.Khôngkếtquả,TQcắtcầuđàmphán.Từđóđếncuốinăm1988,tanhiềulầngửicônghàmhoặcthưđềnghịnốilạiđàmphán,songTQđềubácbỏ.29.7ĐạisứMỹởTháiAbramowitz92:MỹkhôngbaogiờcôngnhậnchếđộPolpot;tuynhiên

gạtPolpotrakhỏiLHQchỉcànglàmtăngvịthếcủaVN.QuanđiểmcủaMỹvàTQvềCPCcókhácnhau.Mỹnhìnvấnđềvềmặtchiếnlược,đặcbiệtlongạibiêngiớiCPC–Thái.1981

19.1TổngthốngmớiR.Reagan:QuanhệMỹ–TrungdướithờiCarterlàkhôngcólợi,Mỹphảitrảgiá.19.2ĐạisứMỹởTháiAbramowitz,traotabảnghinhớ:ĐángtiếcViệtNam,LiênXôđãphá

vỡổnđịnh;ngạcnhiênviệcVNchoLXsửdụngcảngCamRanh;khônghàilòngviệcgiảiquyếtvấnđềMIAtrong2nămrưỡiqua.

92MortonI.Abramowitz,tuyênbốtrongmộtbàibìnhluậntrêntờWashingtonPostngày29tháng51994rằng,“Bằngcànhghéphaybằngnghệthuậtquảnlýnhànước,ThailandđãtrởthànhđồngminhtốtnhấtcủaPolPot”[“Bygraftorstatecraft,Thailandhasbecome[KRleader]PolPot'sbestally.”]18.5Nghịquyết39BCTđấutranhchốngchủnghĩaMaotrênmọihìnhtháicủanó;chống

chủnghĩabànhtrướngbáquyềnnướclớn;liênminhvàhợptáctoàndiệnvớiLiênXô13.7HộinghịquốctếvềCPCởNữuước,NgoạitrưởngMỹA.HaignóiMỹkhôngcóýđịnh

bìnhthườnghoáquanhệvớiVNcònđangchiếmđóngCPClàmmấtổnđịnhĐNÁ.1982

14.1SứquánMỹởBangkokgửimessagechotaquaLêVănHoá:MỹmuốnmộtgiảiphápchínhtrịvềCPC.MỹkhôngnhấnviệcđòiVNrútquânngay,rúthếtmàchỉđàmphánrútmộtphầnvàcó1lịchrútquân.MộtnướcViệtNamđộclậpvớiLiênXôvàTrungQuốclàphùhợpvớilợiíchcủaMỹ.MuốnbiếtýkiếnVNvềlựclượnggiữgìnhoàbìnhcủaLHQ.

1617.2Hộinghị3ngoạitrưởngVN–Lào–CPClầnthứ5tạiVientiane.24.3BrejnevtuyênbốởTachkent93:LiênXôchưahềphủnhậnchếđộxãhộichủnghĩađang

tồntạiởTrungQuốc.MongmuốncảithiệnquanhệvớiTQ.93Tashkent,thủphủcủaUzbekistan06–07.7Hộinghị3ngoạitrưởngVN–Lào–CPClầnthứ6tạiTP.HCMtuyênbố:VNvàCPC

thoảthuậnđibướctrước,quyếtđịnhsẽrútmộtsốquânVNkhỏiCPCtrongtháng7/82vàcóthểxemxétrútthêmcăncứvàotìnhhìnhbiêngiớiCPC–TháivàsựđápứngcủaTháiLan.02.10ĐàmphánXô–Trunglầnthứnhất.TQđưara5điểmvềCPCvàquanhệTQ–VN:VN

tuyênbốrútquânvôđiềukiệnkhỏiCPC;nếuVNquyếtđịnhrúthếtquânkhỏiCPCthìsauđợtrútquânđầuTQsẵnsàngđàmphánvớiVNvềbìnhthườnghoáquanhệ.??.10R.Childress,cốvấnchínhtrịquânsựHĐBAQGMỹnóivớiNguyễnCơThạch:đềnghị

đoànchuyênviêncấpcaonhấtvàoVNđểthảoluậnvấnđềMIA.MỹkhôngmuốnVNrútquânCPCđểPolpotquaytrởlại.

10.11Brejnevchết.TQcửngoạitrưởngHoàngHoasangviếng.KhiđiĐặngdặnphảikhéoléonóiquanhệhainướcxấuđitừsaunăm50đểchỉKroutchev,từsaunăm60xấuđếnmứcnghiêmtrọngđểchỉBrejnev;tránhnóitên.1983

23.2HộinghịcấpcaoVN–Lào–CPChọpởViên–chăn94.TuyênbốcủaVNvàCPC:hàngnămsẽrútmộtsốquânVNkhỏiCPC;tấtcảquântìnhnguyệnVNsẽrúthếtvềnướckhimốiđedọađốivớiCHNDCPCchấmdứt.94Vientiane

01.3ĐàmphánXô–Trunglầnthứ2,TQnêuviệcVNchiếmđóngCPClà1trong3trởngạichobìnhthườnghoáquanhệTrung–Xô.

01.3BộNGTQ:VNrútđơnvịđầutiênkhỏiCPC,TQsẽnốilạiđàmphán.12.4Hộinghịbấtthường3ngoạitrưởngVN–Lào–CPClầnthứ7tạiNôngPênhtuyênbốrút

quânVNlầnthứ2vàotháng5/83.Rút1binhđoàn.02.5LễtiễnquântìnhnguyệnVNrútđợt2.

19–20.7HộinghịngoạitrưởngVN–Lào–CPClầnthứ7tạiNôngPênhkhẳngđịnh:quântìnhnguyệnVNsẽđượcrúthếtkhỏiCPCkhiTQchấmdứtđedọa.

198428–29.4HộinghịngoạitrưởngVN–Lào–CPClầnthứ8tạiVientiane.tháng4ChiếndịchmùakhôđánhvàocácKhơ–međỏtrênđườngbiêngiớiCPC–Thái.20–23.6Đợtrútquânthứ3củaquântìnhnguyệnVNkhỏiCPC.

LX:Gorbachevlên,bắtđầuđiềuchỉnhchínhsáchđốinội,ngoại.NhiềulầnnóimongmuốncảithiệnquanhệXô–Trung,songkhôngđáđộngđến“3trởngại”.ĐặcbiệtlàviệcrútquânVNkhỏiCPC.

08.1NguyễnCơThạchthưchoNgôHọcKhiêmđềnghịnốilạiđàmphán.

28–29.1HộinghịngoạitrưởngVN–Lào–CPClầnthứ10tạiTP.HCMtuyênbố:quânđộiVNsẽtiếptụcrútdầnhàngnămvàsẽrúthếtkhỏiCPCvàonăm1990.21.1NgôHọcKhiêmthưtrảlời:saukhiVNcôngkhaicamkếtvàthựchiệnrútquânkhỏi

CPCthìđàmphánmớicóýnghĩathựctế.23.1NgoạitrưởngTQNgôHọcKhiêmđicácnướcĐôngNamÁ.KhiđếnSingapore,nói:

TrungQuốcsẽ“dạychoViệtNambàihọcthứhai”.02.4Đợtrútquânthứ4củaVNkhỏiCPC.

198623–24.1HộinghịngoạitrưởngVN–Lào–CPClầnthứ12tạiNôngPênh.

07–10.4ĐàmphánXô–Trungvòng8tạiMat–xcơ–va95.TQvẫnnêu“batrởngại”.LXđềnghịgặpcấpcao(Gorbachev–Đặng),TQtừchối.95Moskva(Moscow),thủđôUSSR

28.5ĐợtrútquântìnhnguyệnVNthứ5khỏiCPC.08.7Nghịquyết32BCT:chuyểnsanggiaiđoạnđấutranhmớidướihìnhthứccùngtồntại

hoàbìnhvớiTrungQuốc,ASEAN,Mỹ;giảiquyếthoàbìnhvấnđềCPC.28.7DiễnvăncủaGorbachevởVladivodstocknêunhữngnétlớncủachínhsáchđốingoại

mớicủaLiênXôđốivớiChâuÁ–TháiBìnhDương:xíchdầnlạivớiTQ,giảiquyết“3trởngại”đểbìnhthườnghoáquanhệvớiTQ(rútquânkhỏiAfghanistan,chấmdứtxungđộtbiêngiớiXô–Trung,giảiquyếtvấnđềCPC).VớiMỹ,LXcóthểcó“cửchỉđápứng”(responsivegesture)vềvịnhCamRanhnếuMỹrútcáccăncứquânsựởPhi–li–pin.

05–15.10Vòng9đàmphánXô–TrungtạiBắcKinh,70%thờigianbànvấnđềCPC.19.10LiênXôbắtđầurútquânkhỏiAfghanistan.

12.1986ĐạihộiVI.NguyễnVănLinhđượcbầulàmtổngbíthư.ĐỗMườilàmthủtướng.SửaLờinóiđầucủaĐiềulệĐảng,xóachỗnóivềTQlà“kẻthùtrựctiếpvànguyhiểmnhất”.

07.2Vòng10đàmphánXô–TrungtạiMạc–tư–khoa.TrungQuốclạinêu“3trởngại”choviệcbìnhthườnghoáquanhệTrung–Xô,trởngạilớnnhấtlàviệc“ViệtNamxâmlượcCampuchia”.đầutháng3NgoạitrưởngLXSchevarnadzéđếnNôngPênhthúcđẩygiảiquyếtvấnđềCPC26.3BộNgoạigiaothànhlậpCP87chuyêntráchnghiêncứugiảiphápCPCvàvấnđềbình

thườnghoáquanhệvớiTrungQuốc.1920.4LêĐứcThọgặpHun–xen,HengSomrinvàChiaXimởNôngPênh,khuyênCPCthoả

hiệpvớidiệtchủngPolpot,thựchiện“giảiphápđỏ”.08.5HọpBCTvềvấnđềCPC(saukhiLĐThọđiNôngPênh,trướckhiđiTBTLinhđiLX).20.5BộNgoạigiaokiếnnghịBCTsửaLờinóiđầucủaHiếnphápchỗnóiTrungQuốc(đến

27.8.1988mớithựchiện).10.6PhótổngthưkýLHQAhmedchuyểntớita4điểmcủaĐặngTiểuBình.

17.6Hun–xen(đithămLào)nóivớiPhun:muốnliênhiệpvớipháiPolpotkhôngcóPolpothơnlàvớiSihanoukvớilýlẽlàbọnPolpotcólựclượngnhưngkhôngcóthếchínhtrị,cònSihanoukngượclạikhôngcólựclượngnhưngcóthếchínhtrị.26.6NguyễnCơThạchgặpđạisứTrungQuốcchuyểnthôngđiệpmiệngcủaThủtướng

PhạmVănĐồnggửilãnhđạoTQđềnghịmởđàmphánbímậthainước.29.7ThôngcáochungVN–InđônêxiasaucuộcgặpNguyễnCơThạch–MochtartạiThành

phốHCM.Thỏathuậndùnghìnhthức“coctailparty”đểcácbênliênquangặpnhaubàngiảiphápCPC.22.8ThưcủaNgôHọcKhiêmgửiNguyễnCơThạchnóiTQchưathểtrảlờithôngđiệpcủa

tavìTQkhôngmuốnchấpnhậnviệcđãrồiởCPC.27.8ChínhphCHNDCPCcôngbốchínhsách5điểmvềhoàhợpdântộc.

02.10ThôngđiệpmiệngcủatanhờLiênXôchuyểnchoTQnhâncuộcgặpvòng11LX–TQtạiMạc–tư–khoangày6.10.06.10Đàmphánvòng11Xô–TrungtạiBắcKinh.ĐưacôngkhaiviệcbànvấnđềCPCvào

thôngcáobáochí.29.11Đợtrútquânthứ6củaquântìnhnguyệnVNkhỏiCPC.

02.12HộiđàmHun–xen–Sihanouklầnthứ1tạiFère–en–Tardenois(Pháp).Thôngcáochungthỏathuận:giảiquyếtxungđộtCPCbằngbiệnphápchínhtrị:vấnđềCPCdonhândânCPCgiảiquyết;triệutậpHộinghịquốctếđểbảođảmthỏathuậngiữacácbênCPC.Gặplạivòng2ởPa–rivàvòng3ởBìnhNhưỡng.??.?TQLXcùngTQdànxếpmộtcuộcgặpgiữaCHNDCPCvàKhơ–međỏ.TQkhôngđápứng.30.12BCTquyếtđịnhđổimớiquanhệgiữatavớiLàovàCPC,rútchuyêngia,cốvấntaở

LàovàCPC,giảitánđoànchuyêngiaVNởCPC.1988

20–22.1Vòng2Hun–xen–SihanouktạiPa–ri.Khôngcóthôngcáochung.Haibênnhấttrí:chếđộchínhtrịởCPCdonhândânCPCquyếtđịnhquatổngtuyểncửcógiámsátquốctế;triệutậphộinghịquốctếvềCPCtheokiểuHộinghịGenève1954vềĐôngDương.

2029.1Cuba,AngolavàtrợlýngoạitrưởngMỹhọpởLuandathoảthuậnviệcrúttoànbộquânCubakhỏiAngola.01.2ThưSihanoukgửithủtướngPhạmVănĐồng:Mốiquantâmluônluôngiànhchoviệc

khôiphụcquanhệhữunghịhainướclànggiềnganhemchúngta.Nhưvậythìgiảiphápnàysẽtớigần.

08.2GorbachevtuyênbốquânđộiLiênXôsẽrútkhỏiAfghanistantrong10thángkểtừngày15.5.1988.

14–16.3ĐụngđộgiữahảiquânViệtNamvàhảiquânTrungQuốcởTrườngSa.

20.5Nghịquyết13BCT:giảiquyếtvấnđềCPCtrước1990,phấnđấubìnhthườnghoávớiTrungQuốc.26.5BộNGVNtuyênbốrútquânđợt7gồm50.000quânvàBộTưlệnhquântìnhnguyện;

sốquâncònlạisẽrútsâuvào30kmtronglãnhthổCPCdọcbiêngiớiCPC–TháiLan.cuốitháng5HọpcấpcaoXô–MỹGorbachev–ReagantạiMatx–cơ–va,cóbànvấnđềCPC

13–20.6ĐàmphánXô–TrungtạiMatx–cơ–va.HaibênbàntỉmỉvấnđềCPC.LXrútra5điểmđồngvớiTQvềvấnđềCPC.28.6QuốchộiranghịquyếtsửaLờinóiđầucủaHiếnpháp(bỏcâu“TrungQuốclàkẻthù

trựctiếpvànguyhiểmnhất”).Chínhthứcthôngquangày27.8.1988.15.7NguyễnCơThạchgặpđạisứTQnêumộtloạtbiệnpháplàmgiảmcăngthẳngquanhệ

hainước,đềnghịhaibênnốilạiđàmphánởbấtcứcấpnào.25–28.7HọpJIM–1(JakartaInformalMeeting)tạiBô–go96(Inđônêxia).Cuộchọptiếnhành

làm2bước:bướcđầuchỉcó4pháiCPC;bướcsaucóthêmVN,Làovà6nướcASEAN.Mụcđích:tạomộtkhuônkhổchocáccuộcthảoluậnkhôngchínhthứcgiữacácbênliênquantrựctiếpvàcácnướchữuquantrongviệctìmkiếmmộtgiảipháptoàndiện,đúngđắnvàlâudàichovấnđềCPC.Cuộchọpđãkhẳngđịnh2vấnđềthenchốt:việcrútquânVNtrongkhuônkhổmộtgiảiphápchínhtrịvàviệcngănchặnsựtrởlạicủachếđộdiệtchủngPolpot.07.11Vòng3Hun–xen–SihanouktạiPa–ri.Chủyếubànchươngtrìnhnghịsựhọpcấpcao3

bên(Hun–xen–Sihanouk–SonSan)ngày8/11/88.01.12HoànthànhđợtrútquânVNthứ7khỏiCPCgồm50.000quânvàBộTưlệnhquântình

nguyệnViệtNamởCPC.1989

05.1ThamgiađoànđạibiểuĐảngvàChínhphủVNdoTBTNguyễnVănLinhdẫnđầuđiNôngPênhdựlễkỷniệm10nămQuốckhánhCHNDCampuchia.06.1TuyênbnVănLinhvàcủaHengSomrinlàsẽrúthếtquânVNkhỏiCPCtrongkhuôn

khổmộtgiảiphápchínhtrịvàotháng9/1989.96ThịtrấnBogothuộcmiềnTâyđảoJava,gầnJakarta

09.1CubabắtđầurútquânkhỏiAngolatheoHiệpđịnh12.8.1988giữaCuba,AngolavàNamPhi.

09.1NgoạitrưởngTháiSiddiSavetsilađếnHàNội.16–19.1ĐàmphánVN–TQcấpthứtrưởngởBắcKinhvềvấnđềCPCvàvấnđềbìnhthường

hoáquanhệhainước.01.2NgoạitrưởngSchevarnadzéđếnBắcKinhhộiđàmvớiTiềnKỳThamvềvấnđềCPC.

15.2LiênXôhoànthànhviệcrútquânkhỏiAfghanistan.11.2HọpBCTbànviệctáchvàgiảiquyếttừngbướcmộtmặtquốctếvàmặtnộibộcủavấn

đềCPC;triểnkhaicácdiễnđànViệt–Trung(vòng2),JIM2,Việt–Thái,Việt–Mỹ…16–18.2Họptrừbị(Workinggroup)JIM–2(JakartaInformalMeeting).Tađưara3bướcrút

quânVNkhỏiCPCgắnvới3bướcchấmdứtviệntrợquânsựcủanướcngoàichocácbênCPC.19–21.2HọpJIM–2.Khẳngđịnhlại2vấnđềmấuchốtcủagiảiphápchovấnđềCPClàrút

quânVNtrongkhuônkhổmộtgiảiphápchínhtrịvàngănngừasựquaytrởlạichínhsáchvànhữnghànhđộngdiệtchủngcủachếđộPolpot;chấmdứtmọisựcanthiệpcủanướcngoàivàsựgiúpđỡvềquânsựchocácpháiđốilậpKhơ–me.14.3HọpBCT:quyếtđịnhrúthếtquânkhỏiCPCvàocuốitháng9/1989;thúcđẩydiễnđàn

Hun–xen–Sihanouk.22–23.3NgoạitrưởngNguyễnCơThạchthămSingapo,Malayxia,TháiLan.23.2TrungQuốc–Inđônêxiabìnhthuờnghoáquanhệ.25.2Mỹ–TrungQuốc:BushđếnBắcKinhgặpĐặngTiểuBình.

13.3XôviếttốicaoLiênXothôngquanghịquyếtlậpchứctổngthốngLX.Gorbachevđượcbàngiữchứcvụnày.

15.3TiếpvàlàmviệcvớiPhótổngthưkýLHQAhmedtạiHàNộivềvấnđềCPC.05.4BachínhphủVN,CPC,Làoratuyênbố:sẽrúthếtquânVNkhỏiCPCtháng9

30.4–01.5QuốchộiCPChọpphiênbấtthường:sửaHiếnpháp,đổitênnướcCHNDCPCthànhNhàNướcCPC(StateofCampuchia–SOC),thayquốckỳ.02–03.5Vòng4Hun–xen–SihanouktạiJakarta,Sihanoukhoanngênhviệcđổitênnước

CHNDCPCthànhNhàNướcCPC(SOC–StateofCampuchia),đổiquốckỳvànhiềusửađổiquantrọngtrongHiếnphápCPC;nóicóthểchấpnhậntrởvềnước(nhưngkhivềBăng–cốcSihanouklạithayđổiýkiến.TừđóquanhệHun–xen–Sihanoukrấtxấu).08–10.5VN–TQđàmpháncấpthứtrưởngtạiBắcKinh.TQvẫnđòitathỏathuậnvềnguyên

tắcviệclậpchínhphủliênhiệp4bênCPCdoSihanoukđứngđầu;đôngkếtvàgiảmhoặcgiảithểlựclượngquânsựcủacácbênCPC.Vềquanhệhainước,lậptrườngTrungQuốcvẫnlàgiảiquyếtxongvấnđềCPCthìmớicảithiệnđượcquanhệvớiVN;tạmthờichưatínhđếntiếptụcđàmphánvớita.

15–16.5HộiđàmcấpcaoTrung–Xô(Gorbachev–ĐặngTiểuBình)ởBắcKinh.03–04.6SnThiênAnMôn.04.6BaLan:CôngđoànĐoànkếtthắngtuyệtđốitổngtuyểncử.

24.7Vòng5Hun–xen–SihanoukởPa–ri.Khôngđạtthỏathuậnnào.SihanoukbácthỏathuậncủaJIM–1và2,đòixoáSOClậpChínhphủ4bênCPC.30.7–30.8HộinghịquốctếvềCPCtạiPa–ri:việcrútquânVNkhôngcònlàvấnđềlớnởhội

nghịmàvấnđềlớnnổilênlàvấnđềdiệtchủng.Hộinghịkhôngđạtđượcmộtgiảiphápchínhtrị,bếtắcởvấnđềchiaquyềngiữacácbênCPCtrongthờikỳquáđộ,songđãthôngquađượctuyênbốchungghinhậnHộinghịlàmộtbướctiếncóýnghĩavàsẽhọplại.

07.8GặpthứtrưởngLưuThuậtKhanh(phótrưởngđoànTQ)ởPa–ri.07.8Hung:đảngCHXHCNđổitên;HunggianhậpEC.

05.9TBTNguyễnVănLinhgặpHengSomrinởHàNộichuyểnlờiLiênXôkhuyênNôngPênhnênnhậnchínhphủ4bêngồmcảKhơ–međỏ,doSihanouklàmchủtịch.

21–26.9ĐợtrútquânVNcuốicùngkhỏiCPC.30.9HọpBCTnhậnđịnhvềkếtquảHộinghịPa–rivềCPC.

07.10KaysonPhonivihanthămchínhthứcTrungQuốcđánhdấuviệcbìnhthườnghoáquanhệLào–TrungQuốc.ĐặngnóivớiKayson:nếuVNrútquântriệtđểkhỏiCPCthìsẽbìnhthườnghoáquanhệvớiVN.06.11ThôngđiệpmiệngcủaNguyễnVănLinhgửiĐặngTiểuBình:mongsớmbìnhthường

hoáquanhệvớiTQ;mongsớmcódịpgặplạiĐặng.

09.11ĐôngĐức:BứctườngBerlinsụpđổ.Kếtthúcchiếntranhlạnh.20.11Tiệp:BiểutìnhlớnởPraha.Husaktừchức.Lậpchínhphủmới,trongđóĐảngCộngsảnTiệpchỉcònlàthiểusố.24.11P5(5nướcthườngtrựcHộiĐồngBảoAn)chấpnhậnphươngángiảiquyếtvấnđề

CPCcủaOxtraliatrongđóđềcaovaitròcủaLHQởCPCtrongthờikỳquáđộ.28.11TBTNguyễnVănLinhgửiĐặngvàkhẳngđịnhlại“phíaVNsẵnsànggặpphíaTQở

cấpbộtrưởnghoặcthứtrưởngngoạigiaotạiBắcKinhhoặcHàNộitrongtháng12/1989đểbàncácbướcbìnhthườnghoáquanhệhainước”.

2.12TBTĐCSMã–laiTrầnBìnhkýthỏathuậnvớichínhquyềnMalaysaivàTháiLangiảitánĐCS,vàrútvềsốngởHadyai(NamTháiLan).

10.12BungaribiểutìnhlớnởSofia.12.12ĐạisứTQthôngbáotrảlờicủaTQchothôngđiệpngày6.11củaNguyễnVănLinh:

đặtđiềukiệnchoviệcmởlạiđàmpháncấpthứtrưởngngoạigiaovớita(VNphảichấpnhậnsựgiámsátcủaLHQvềviệcrútquânkhỏiCPC;phảichấpnhậnviệclậpchínhphủliênhiệp4bênCPCdoSihanouklàmchủtịch).1990

09.2ĐạisứMỹởTháiLanDonohuechuyểnthôngđiệpcủaMỹ:gợiýcủaViệtNamvềmộtcuộcgặpgỡgiữabộtrưởngNguyễnCơThạchhoặcthứtrưởngTrầnQuangCơvớitrợlýngoạitrưởngSolomonlàquásớm.Haibêncầnlàmrõcácvấnđềcầnthảoluậnvàcáckhảnănglựachọn,sauđóSolomonsẵnsànggặpphíaVN.MỹhiệnvẫnsẵnsàngtiếptụctraođổiquahaiđạisứquánởBangkok.10.2Hộinghịthứtrưởngngoạigiao3nướcVN–Lào–CPCtạiNôngPênhtraođổivềtình

hìnhkhuvựcvàchuẩnbịhọpIMC.21.2Vòng6Hun–xen–SihanouktạiBangkok.Thoảthuậnvềnguyêntắc:sựcómặtcủaLHQ

ởmứcđộthíchhợptạiCPClàcầnthiết,cầnthànhlậpmộtcơchếquốcgiatốicaođểthểhiệnchủquyềnquốcgiavàthốngnhấtdântộccủaCPC.

25.2MặttrậnSandinothấtcửtrongtổngtuyểncửởNicaragua.26–28.2HọpIMC(HộinghịkhôngchínhthứcvềCPC)ởJakarta.NgoàicácbênCPC,VN,Lào

và6nướcASEANnhưhọpJIM,còncóthêmđạidiệntổngthưlýLHQ,PhápvàOx–tra–lia.HộinghịkhôngrađượctuyênbốchungvìKhơ–međỏdùngquyềnphủquyết.08.3LêĐứcThọgặpĐinhNhoLiêmvàTrầnQuangCơ(vàNguyễnCơThạchngày10.3)đưa

ýkiến:cầncóchuyểnhướngchiếnlượctrongđấutranhvềvấnđềCPC;phảigiảiquyếtvấnđềCPCvớiTrungQuốc,khôngthểgạtKhơ–međỏ;khôngthểchấpnhậnLHQtổchứctổngtuyểncửởCPC,lậpchínhphủ2bên4pháiCPCđểtổchứctổngtuyểncử…10.4HọpBCTbànđềanđấutranhngoạigiaovềvấnđềCPCtrongtìnhhìnhthếgiớicóbiến

đổiĐ/cTBT,LêĐứcAnh,ĐàoDuyTùng,ĐồngSĩNguyênnhấnmạnhcầnliênkếtvớiTQbảovệchủnghĩaxãhộivìlợiíchchungcủacảhaibên.16.4NguyễnCơThạchđiNôngPênhđểthuyếtphụcNhàNướcCPCmềmdẻotrongvấnđề

diệtchủng,chấpnhậnKhơ–međỏthamgiachínhquyềnliênhiệpthờikỳquáđộ…30.4TBTNguyễnVănLinhnóitạiTP.HCMnhândịpkỷniệm15nămgiảiphóngSaigon:

-nênquêncuộcchiếntranhđimặcdùđãcóbiếncốtrongquákhứ;

-VNcảmthấycótìnhhữunghịvớinhândânMỹ;-tôimuốnthấybìnhthườnghoáquanhệVN–TQtuyđólàmộttiếntrìnhlâudài…03–08.5Vòng3đàmpháncấpthứtrưởngngoạigiaoVN–TQtạiBắcKinh…TrungQuvấnđề

nộibộtronggiảiphápCPCvàđòitatánthành:HộiđồngDântộcTốicaonênlàmộtcơcấucótínhchấtchínhquyềnlâmthời,cóchứcnănglậpphápvàhànhchính;quânđộicácbênCPCnếuchưagiảiphápthìtậpkếtvàomộtsốđiểmnhấtđịnhvàgiảmquân.20–21.5Họp3tổngbíthưVN,Lào,CPCtạiHàNộinhândịp100nămngàysinhHồChủtịch.

Quyếtđịnhcầnthựchiện“giảiphápđỏ”đểgiảiquyếtvấnđềCPC.04–05.6Hun–xenvàSihanoukđạidiệncho2chínhphủCPChọptạiTokyo.KýTuyênbố

chungthỏathuậnlậpHộiđồngDântộcTốicaovớisốthànhviêncủahaibênbằngnhau(6+6)tượngtrưngchochủquyềnquốcgiavàthốngnhấtdântộccủaCPC.

05.6LầnđầuTBTNguyễnVănLinhtiếpđạisứTQTrươngĐứcDuy.06.6BộtrưởngQuốcphòngLêĐứcAnhtiếpvàmờicơmthânmậtđạisứTrungQuốc.11–13.6Vòng4đàmphánVN–TQ(TrầnQuangCơ–TừĐônTín).Takhôngchấpnhậnviệc

canthiệpvàovấnđềnộibộCPCnhưTQđềnghị.Đàmphánkhôngđạtkếtquả.13.6NgoạitrưởngNguyễnCơThạchtiếpTừĐônTín.GiọngđiệucaongạocủaTừbị

NguyễnCơThạchphêphánmạnh.19.6BCThọpđánhgiácuộcđàmphánvòng4vớiTQ(vắngmặtTBTNguyễnVănLinh).25.6ĐạisứTrươngĐứcDuygặpthứtrưởngTrầnQuangCơchuyểnthôngđiệpcủalãnhđạo

TQ(cósửalại)gửilãnhđạoVN.16–17.7HọpP5(5nướcthườngtrựcHộiĐồngBảoAnLHQ)vềvấnđềCPCtạiPa–ri.

18.7NgoạitrưởngMỹBakertuyênbốchínhsáchmớicủaMỹvềvấnđềCPC:MỹthừanhậnVNđãrútquânkhỏiCPC;chínhquyềnNôngPênhhiệnlàlựclượngchủyếucókhảnăngngănchặnKhơ–međỏtrởlạicầmquyền,vìvậyMỹquyếtđịnhrútbỏviệccôngnhậnChínhphủLiênhiệpCPC–DânchủtạiLHQ;sẵnsàngthảoluậnvớiVNvàNhàNướcCPCđểthúcđẩygiảiphápchovấnđềCPC.06.8ĐốithoạiVN–Mỹvòng1(TrịnhXuânLăng–KenethQuinn)tạiNữu–ướcvềvấnđềCPC

vàbìnhthườnghoáquanhệViệt–Mỹ.Mỹyêucầuta:camkếtchấpnhậnvàthúcđẩyCPCchấpnhậnvănkiệnkhungP5;tuyênbốhoannghênhLHQkiểmchứngrútnhânviênquânsựcònlạiởCPC;chobiếtýkiếnvềSNCvàvaitròcủaLHQởCPC.12.8ThủtướngLýBằngtuyênbốkhiđếnthămSingapo:hyvọngsẽbìnhthườnghoáquan

hệvớiVNvàhaibênsẽthảoluậncácvấnđềkhácnhưtranhchấpTrườngSa…13.8ThứtrưởngTrầnQuangCơtiếpđạisứTQbiểuthịhoannghênhtuyênbốcủaLýBằng

tạiSingapo,nhắclạimongmuốnsớmgặpcấpcaohaibên.27–28.8HọpP5(lầnthứ6)vềCPCđiđếnthỏathuận:nhữngdànxếpvềquânsựtrongthời

kỳquáđộởCPC;tuyểncửdướisựbảotrợcủaLHQ;bảovệnhânquyền;vấnđềbảođảmquốctế.Hoànthànhtoànbộ5vănkiệnkhungvềgiảiphápCPC.29.8ĐạisứTQgặpNguyễnVănLinhvàĐỗMườichuyểnlờicủaGiangTrạchDânvàLýBằng

mờiTBTNguyễnVănLinh,thủtướngĐỗMười,cốvấnPhạmVănĐồngsanghộiđàmbímậtvớilãnhđạoTQtạiThànhĐôvàongày3.9.90.

30.8HọpBCTbànvềgặpcấpcaoTQởThànhĐô.31.8ĐốithoạiVN–Mỹlầnthứ2tạiNữu–ước.MỹđềnghịVNvàNôngPênhchấpnhận

khunggiảiphápCPCcủaP5,vàđềnghịNhàNướcCPC(SOC)đihọpởGia–các–tađểlậpHĐDTTCtrêncơsởthoảthuậncủaP5.MỹcoiđâylàđiềukiệnđểMỹbìnhthườnghoáquanhệvớiVNvàđểMỹgặpHun–xen.

01.9VN–TQhọpcấpngoạitrưởngtạiCáp–nhĩ–tânbànvềvấnđềCPC.03–04.9CuộcgặpcấpcaoVN–TQtạiThànhĐô(thủphủtỉnhTứXuyên).NguyễnVănLinh

nhậncôngthứclậpHĐDTTCcủaTQ(6+2+2+2+1vàSihanouklàmchủtịch).05.9NguyễnVănLinhđiNôngPênhthôngbáolãnhđạoCPCvềcuộcgặpThànhĐô,thuyết

phụcNôngPênhnhậncôngthứclậpHĐDTTCcủaTQ,CPCphảnđối.07.9NgoạitrưởngMỹthôngbáoMỹquyếtđịnhmởđốithoạitrựctiếpvớiNôngPênh.10.9BCTcửTrầnQuangCơđiGia–các–tatheodõicuộchọpcủacácbênCPCbànvềviệc

thànhlậpHĐDTTC(SNC),dướisựchủtrìcủahaiđồngchủtịchHộinghịquốctếvềCPC,PhápvàInđônêxia.CácbênCPCratuyênbốchung“chấpnhậntoànbộvănkiệnkhungcủaP5làmcơsởchoviệcgiảiquyếtxungđộtCPC”,thànhlậpHĐDTTCCPC.10.9PhótrngngoạigiaoMỹK.Quinnthôngbáota:Mỹquyếtđịnhnóichuyệnvớitrưởng

đoàntatạiĐHĐLHQvềbìnhthườnghoáquanhệhainước.14–18.9ĐiBangkokđểtheodõitiếpcuộchọpcủacácbênCPCgiảiquyếtnốtvấnđềchủtịchHĐDTTC.

17.9CácbênCPChọptạiBangkokđểhoàntấtviệclậpHĐDTTC.CuộchọpthấtbạidokhôngnhấttrítrongviệccửđoànđạibiểuSNCđidựđạihộiđồngLHQvànhấtlàdoSOC(Hun–xen)khôngchấpthuậnviệccửSihanouklàmchủtịchvàthànhviênthứ13củaHộiđồng.

20.9HộiĐồngBảoAnLHQthôngquaNghịquyết608ghinhậnSNCđạidiệnchoCPCvềmặtđốingoạivàgiữghếcủaCPCởLHQ.24.9PhóthủtướngVõNguyênGiápsangTrungQuốcdựlễkhaimạcÁvậnhội.Thủtướng

TQLýBằngtiếp,nóivềquanhệhainước,nhậnxétTrầnQuangCơlà“nhântốtiêucực”trongthúcđẩygiảiphápCPC.29.9NguyễnCơThạchgặpngoạitrưởngMỹBaker.Mỹnóimuốnbìnhthườnghoáquanhệ

vớiVNtrongkhungcảnhmộtgiảiphápchínhtrịvềCPC,đồngthờitốcđộvàquimôcủabìnhthườnghoáquanhệtuỳthuộcvàotiếnbộtrongvấnđềMIAvàcácvấnđềnhânđạokhác.18.11BCThọpbànvềnguyêntắcđấutranhvềvănkiệnkhungcủaP5vàvấnđềchứcchủ

tịchSNCcủaCPC.26.115nướcthườngtrựcHĐBA(P5)vàInđônêxiahọptạiPa–rithoảthuậndựthảoHiệpđịnhPa–rivềCampuchia.

21.12HọpSNCtạiPa–rivớisựthamgiacủahaiđồngchủtịchPICCvàđạidiệnTổngthưkýLHQ.1991

15–16.1HọpvớibộphậnB1BộngoạigiaoCPCchuẩnbịchocuộchọpUBPhốihợpPICC.NhậnđịnhvềTrungQuốc.16.1Hun–xennóivớiTrầnQuangCơ:khảnăngnăm1991chưacógiảiphápchínhtrị.Cuộc

gặpPa–rivừaquachỉlàdiễnđàndưluận,khôngphảithươnglượng,vìvậychúngtôichưanêuviệctáchmặtnộibộvàmặtquốctế.24–25.1HọpBCTởTP.HCMthảoluận“Đườnglốiđốingoạiphụcvụthựchiệnmụctiêu

chiếnlượccủanướctađếnnăm2000”doBNGdựthảovàvấnđềCPC.02.2XinrútkhỏidanhsáchđềcửTrungươngkhoáVII.Khôngđượcchấpnhận.

24.2NguyễnVănLinhgặpHengSomrintạiHàNội,lạithuyếtphụcNôngPênhnhậncôngthức6+2+2+2+1đểthúcđẩychínhsáchhoàhợpdântộctheoýcủaTQnêutrongcuộcgặpThànhĐô3.9.90.09.4Đốithoạilầnthứ5VN–MỹtạiNữu–ước.TrợlýngoạitrưởngR.Solomonđưara“sơđồ

lộtrình”(roadmap)4bướcgắnquátrìnhgiảiquyếtvấnđềCPCvớicácbướccảithiệnquanhệMỹ–Việt.13.4BCThọpnhậnđịnhtìnhhìnhthếgiớivàbànchínhsáchđốingoại.Yêucầuphốihợp

tốthơngiữabangànhNgoạigiao–Quốcphòng–Anninhtrongnghiêncứucácvấnđềquốctế.08.5Họplãnhđạo3ngànhNgoạigiao–Quốcphòng–Anninhnhậnđịnhtìnhhìnhthếgiới.15–17.5BCTthảoluậnbảndựthảo“Báocáovềtìnhhìnhthếgiớivàviệcthựchiệnđường

lốiđốingoạicủaĐạihộiVIvàphươnghướngtới”,tiếptụcđánhgiávềcuộcgặpcấpcaovớiTQtháng9/1990tạiThànhĐô.

15–19.5GiangTrạchDânthămLiênXô.ChuyếnthămLXđầutiêncủacấpcaonhấtTQtrong34năm.ThôngcáochunghaibênnóinhiềuđếnvấnđềCPC.02–04.6HọpHĐDTTCCPC(SNC)tạiGia–các–ta.NgoàicácbênCPC,có2đồngchủtịch

PICClàPhápvàInđônêxia,đạidiệnTTKLHQ.SihanoukcũngcómặtvớidanhnghĩalàkháchmờicủaSuharto.Cuộchọpkhôngđạtkếtquảgìđángkể.05.6Sihanouk–Hun–xengathuậnvềchứcchủtịchvàphóchủtịchSNC,kéodàingừngbắn

đếnkhicótổngtuyểncử,SihanoukvềNôngPênh,kêugọingừngviệntrợquânsựcủanướcngoàichocácbênCPC.17–27.6ĐạihộiVIIcủaĐảngCSVNĐỗMườithayNguyễnVănLinhlàmtổngbíthư,LêĐức

Anhlàmchủtịchnước.NguyễnCơThạchrakhỏiTrungươngvàBCT.10.7TrầnQuangCơgặpTBTĐỗMườixinkhôngnhậnchứcbộtrưởngngoạigiao.

09.7ĐỗMườigặpđạisứTQđặtvấnđềcửđặcpháiviênsangthôngbáolãnhđạoTQvềĐạihộiVII.28.7–02.8LêcAnhvàHồngHàsangTrungQuốcvớidanhnghĩa“đoànđạidiệnđặcbiệtcủa

TrungươngĐCSVN”đểthôngbáolãnhđạoTQvềĐạihộiVIIcủaĐCSVN.CảhaiđãgặpTừĐônTínxinlỗi(vềvụtotiếngvớibộtrưởngN.CơThạch).tháng8Quốchộikhóa8họpkỳ9.Thôngquadanhsáchchínhphủmới.NguyễnMạnhCầm

nhậnchứcbộtrưởngngoạigiaothayNguyễnCơThạch.08–10.8VN–TQpthứtrưởngvòng5tạiBắcKinhvềbìnhthườnghoáquanhệ.

09–14.9NgoạitrưởngmớiNguyễnMạnhCầmthămTrungQuốc.23.10HộinghịquốctếvềCPCtạiPa–ri.KýkếtHiệpđịnhHoàbìnhCPC.

0510.11TBTĐỗMườivàThủtướngVõVănKiệtthămchínhthứcTrungQuốc.Thôngcáochungvềbìnhthườnghoáquanhệhainước.

14.11SihanouktrNôngPênhsau13nămlưuvong.25.12Gorbachevtừchức:LácờbúaliềmtrênnócđiệnKremlinbịhạxuống,thaybằnglácờ3

màucủanướcNga,đánhdấuviệcLiênbangxô–viếtchấmdứtsựtồntại.1993

24.11–01.12HộinghịgiữanhiệmkỳcủaBCHTrungươngkhóaVII.TựnguyệnxinrútkhỏiTrungương.

PhụĐínhTạpChíCộngSản–Sốpháthành31–2003Pháthànhđềukỳvào10và25hàngthángTHẮNGLỢINGOẠIGIAOTUYỆTVỜI!97

TrầnQuangCơ–NguyênỦyviênTrungươngĐảng,ThứtrưởngthứnhấtBộNgoạigiao,thànhviênĐoànViệtNamdânchủcộnghòatạiHộinghịPa–rivềViệtNam“KhángchiếnchốngMỹlàbảnanhhùngcatrọnvẹntừđầuđếncuối.HiệpđịnhPa–rinăm

1973làthắnglợingoạigiaotuyệtvời”.ĐólàlờicủaThủtướngPhạmVănĐồngkínhyêu,ngườiđứngđầuChínhphủViệtNamdânchủcộnghòatrongsuốtnhữngnămthángđầysónggiócủacuộckhángchiếnchốngMỹcứunước,khichoýkiếnvềviệctổngkết50nămngoạigiaoViệtNam.Đểhiểuthấuđáosựđánhgiátrên,chúngtacầnthấyrõtínhthờiđạivàýnghĩaquốctếlớn

laocủacuộckhángchiếnchốngMỹcứunướccủanhândânViệtNam.ĐiềunàyhiểnhiệnngaytrongbốicảnhthếgiớibộiphầnphứctạpsovớithờikỳtachốngthựcdânPháp:Đốithủcủatalầnnàylàđếquốcđầusỏ,vôcùnglớnmạnh,chúngxâmlượcViệtNamvớimưuđồtoàncầu.TâmlýsợMỹ,trongnhữngnămđầucủathậpniên60(thếkỷXX),cònđangbaotrùmthếgiới.Mỹcoinhưchưacótiềnlệthuatrậnởđâu.Mỹcómạnglướiliênminhquânsựkhắpnơi.KhốngchếLiênhợpquốc.Phongtràocáchmạngquốctếlạiđangcókhủnghoảngvềđườnglối,khôngnhấttrívềquanđiểmcáchmạng,thậmchísinhrachiarẽ,mâuthuẫnvềtổchức.TínhthờiđạicủacuộckhángchiếnchốngMỹcứunướccònởchỗmụctiêuđấutranhcủa

dântộctahoàntoànphùhợpvớibốnmụctiêucủathờiđại:hòabình,độclậpdântộc,dânchủ,xãhộichủnghĩa.97http://www.tapchicongsan.org.vn/show_content.pl?topic=3&ID=857NhậnthứcrõtínhthờiđạivàýnghĩaquốctếcủacuộckhángchiếnchốngMỹcứunước,Hồ

Chủtịchthấycầnnângngoạigiaolênthànhmộtmặttrậnvớitầmcỡchiếnlược.KỳhọpTrungươnglầnthứ13(khóaIII),tháng1–1967,đãranghịquyếtxácđịnhđiềuđó.Mặttrậnngoạigiaophốihợpvớimặttrậnquânsựvàmặttrậnchínhtrịtạothànhsứcmạnhtổnghợpđưacuộcchiếnđấucủatoàndânđếnthắnglợicuốicùng.TrongchốngMỹcứunước,vịtrívàchứcnăngcủangoạigiaorấtquantrọngvớihainhiệmvụlớn:

a)Tăngcườnghậuphươngquốctếcủatavàlàmsuyyếuhậuphươngđịch.Đểtăngcườnghậuphươngquốctếcủata,phảithựchiệnphươngchâm“thêmbạnbớtthù”,tranhthủtừbạngầnđếnbạnxa,từnhữngđồngminhchiếnlượccùngchungchíhướngxãhộichủnghĩachođếnnhữngaichỉtánthànhmộttrongnhữngmụctiêuhòabình,dânchủ,độclậpdântộc.

b)Giảiquyếtvấnđềtathắngđịchthua.Đâylàvấnđềphứctạp,phảicóđầuócthựctế.Cókháiniệmthậtđúngthếnàolàtathắng,thếnàolàđịchthuamớixácđịnhđượcgiảipháp.Tathắnglàkhinàotabảovệđượcđộclậptựdo,giảiphóngđượcđấtnước.MỹthuatứclàMỹphảirúthếtquânrakhỏiđấtnướcta,chấmdứtxâmlược,phảicamkếttôntrọngcácquyềndântộccơbảncủanhândânViệtNam.Chínhvớitinhthầnđó,HồChủtịchđãtừngnói:“NếuMỹchịunhậnrútthìchúngtôirảithảmđỏchomàrút”.

ĐốivớimộtđịchthủcỡlớnnhưMỹ,talạilànướcnhỏ,cầncóngoạigiaothựchiệnphươngchâm“thắnglợitừngbước,tiếnlêngiànhthắnglợihoàntoàn”.Đểtạođượcsựủnghộcủatoànthếgiới,tranhthủđượcsựgiúpđỡcủacácnướcxãhộichủ

nghĩacũngnhưcácnướcdântộcđộclập,cáclựclượngdânchủcũngnhưcáclựclượnghòabình,Đảngtađãcómộtđườnglốiquốctếđúngđắnvàsángtạo:độclậptựchủđiđôivớiđoànkếtquốctế.Phảiđộclậptựchủvìcáchmạngquốctếkhiđóđangcókhủnghoảngvềđườnglối,quanđiểmkhôngthốngnhất.Độclậptựchủvàđoànkếtquốctế,haivếphảiđiđôi.Thoạtnghetưởngchừngnhưhaivế

nàyđộclậpnhau,nhưngtrongtìnhhìnhlúcđó,cóđộclậptựchủmớiđoànkếtquốctếđược.Độclậptựchủchứkhôngtựcôlập,đoànkếtquốctếnhưngkhônglệthuộc.Mấyđiềuđó

nghenhưđơngiản,nhưngtrênthựctếvậndụngvôcùngphứctạp,vôcùngkhókhăn,cựcnhọc.Quanđiểmcủatavềvừađánhvừađàmthểhiệnđườnglốiđộclậptựchủ.Đánhcũngđánh

theokiểucủata,đàmcũngđàmtheokiểucủata.Khácvớiquanđiểmchỉđánhmàkhôngđàm,chorằngđàmlàcảntrởđánh,cholàchỉdùngbiệnphápquânsự–chínhtrịmớibuộcđượcMỹchấpnhậnnhữngyêucầucủata.Cũngkhácvớiquanđiểmchỉđàmkhôngđánh,cholàđánhsẽphávỡđàm,cholàViệtNamkhôngthểthắngMỹ,phảisớmđivàomộtgiảiphápthỏahiệpvớiMỹ.NhữngquanđiểmđốichọinhauthểhiệnngaytừviệcđánhgiáđếquốcMỹthếnào?XửsựvớixâmlượcMỹrasao?Vớibảnlĩnhvữngvàng,Đảngtađãnhậnđịnhmộtcáchkháchquanvàsángsuốt:Mỹlàkẻ

thùmạnh,vôcùngnguyhiểm,songkhôngphảilàcósứcmạnhvôhạnvàvôđịch.Nóvínhưconcọpthật,cónanhvuốt,nguyhiểmchếtngười,nhưngconcọptrongthếbịbaovâysănđuổi.NhữngngườiMỹtỉnhtáonhưThượngnghịsĩPhun–brai98năm1966đãnói:“NướcMỹđangcódấuhiệucủasựngạomạnvềsứcmạnh.Đólàđiềunguyhạilàmsuyyếu,đôilúctronglịchsửđãhủyhoạinhữngnướclớn...NguyênnhânnhữngkhókhăncủachúngtaởĐôngNamÁkhôngphảidothiếusứcmạnhmàdosửdụngquáđángloạisứcmạnhsailầm.Điềuđóđưađếnkếtquảlàgâynênmộtcảmgiácvềsựbấtlựckhisứcmạnhđókhôngthựchiệnđượcđúngnhữngmụctiêumongmuốn”.ĐảngtađiđếnkếtluậnlàtacóthểđánhMỹvàthắngMỹnếunhưtatranhthủđượcsựđồngtìnhủnghộrộngrãicủatấtcảlựclượngbạnbètrênthếgiới.98J.WilliamFulbright(9.4.1905–9.2.1995),ThượngnghịsĩHoaKỳVìvậy,tacầntạolậpMặttrậnnhândânthếgiớiủnghộViệtNamchốngMỹcứunướcđể

tậphợpdưluậnquốctế,côlậpMỹvềchínhtrị,vềtinhthần.Việctuyêntruyềnvậnđộngquốctếhướngvàobanộidungchính:nêucaochínhnghĩacủa

ta,khẳngđịnhquyếttâmđánhbạixâmlược,vạchrõthiệnchíhòabìnhcủata.–Việcnêucaochínhnghĩacủatacóthuậnlợivìtasẵncóuytínchínhtrịquacuộckháng

chiếnchốngthựcdânPhápvớichiếnthắngĐiệnBiênPhủvàtêntuổiHồChíMinh.ViệtNamđãlàlácờđầutrongcáchmạnggiảiphóngdântộc.–Khẳngđịnhquyếttâmchốngxâmlược.Muốnđạtđượcđiềunàyphảivượttrởngạitâmlý

sợMỹtrênthếgiới.Ngườitacóthểrấtcảmtìnhvớita,tánthànhViệtNamđánhMỹnhưngchưatinViệtNamđánhđượcMỹ.PhảichứngtỏđượctaquyếttâmchốngMỹ,chođếnkhinàođạtmụctiêumớithôi,khôngbỏcuộc.Điềuđókhôngchỉgiảiquyếtbằngngoạigiao,màphảiquathựctếchiếntrườngmớicósứcthuyếtphục.–Nóirõthiệnchíhòabìnhcủata:Phảilàmđúnglúcvàđúngmứcmớicótácdụng.KhiMỹ

cònhunghăngleothangchiếntranhmàtađãnhấnmạnh“thiệnchíhòabình”thìngườitasẽhiểulàtalunglay,muốnrútluirồi.Thờikỳ1965–1967,đánhlàchính,nêuchínhnghĩavàquyếttâmlàchính.Nhờtíchcựcvàlàmđúnghướng,tađãsớmhìnhthànhđượcmộtMặttrậnnhândânthế

giớirộngrãi,làmnềntảngchínhtrịquốctếvữngchắcchocuộcchốngMỹcứunướccủata.Đâythựcsựlàmộtkỳtíchlịchsử.Tađãcốgắngkhắcphụcmọitrởngạiđểpháthuycácnhântốtíchcực,hạnchếmặttiêucựcnhằmtranhthủđượcsựủnghộvàgiúpđỡcaonhấtcủaLiênXôvàTrungQuốc,phátanâmmưuMỹlợidụngchínhsáchhòahoãnXô–Mỹ,Trung–Mỹhòngchiarẽlàmsuyyếuchỗdựachínhcủatatrênquốctế.

H.Kít–xing–giơ99nhậnđịnh:BảnthânViệtNamrấtnghèo,rấtyếu.ViệtNamsốngđược,chiếnđấuđược,chốngMỹđượclàdotrôngnhiềuvàoviệntrợbênngoài,chủyếulàLiênXôvàTrungQuốc.NếunhưMỹkhaithácđượcmâuthuẫnTrung–Xô,chiarẽđượchọvớiViệtNamthìsẽcắtđượcnguồnviệntrợbênngoàichoViệtNam.MấtviệntrợbênngoàithìdùViệtNamkiêncườngđếnmấycũngkhôngthểchốngMỹđược.ThờikỳMỹ“leothangchiếntranh”(1964–1968):thủđoạncủaMỹlúcnàylàthươnglượng

trênthếmạnhđồngthờidùngtrunggianđủcácloạinhằmxoadịuphảnứngquốctếhòngchuyểnsứcépdưluậnsangta.L.B.Giôn–xơn,trongmộtcuộchọptạiNhàTrắng,đãnói:“Cuộcchiếntranhnàygiốngnhưmộttrậnđấuăngiải.Tayphảicủatanắmlựclượngquânsự,songtaytráicầncócácđềnghịhòabình.Mỗikhiđưaquânđộilênphíatrướcthìcũngphảiđưacácnhàngoạigiaolênphíatrước.Cáctướnglĩnhđòiđưaquânnhiềunhiềuhơnnữa.SongBộNgoạigiaocũngphảicungcấpchotôithêmcáigìnữa”.VớibàihọccủaHiệpnghịGiơ–ne–vơ1954,tachủtrươngđàmphántrựctiếpvớiđốithủ

củamình,“vấnđềViệtNamphảidonhândânViệtNamgiảiquyết”,khôngđàmphánquatrunggian.Nhưngngoạigiaotađãcótháiđộđốixửthíchhợpvớitừngnướctrunggiantheophươngchâm“thêmbạnbớtthù”,khôngđểMỹlợidụngtưtưởnghòabìnhchủnghĩachuyểnsứcépsangta.Tuysứcépbênngoàitănglên,nhưngthờikỳMỹtiếnhành“ViệtNamhóachiếntranh”(1969–1972)cũngchínhlàthờikỳđườnglốiđộclậptựchủvàđoànkếtquốctếcủaĐảngtachứngtỏrõnhấtsựđúngđắnvàhiệuquảcủanó.TrongcuộchọpbáotạiMỹngày24–6–1972,H.Kít–xing–giơphảinhận:“Mỹthừanhậnrằngmộtdântộcđãtậntụyhysinhlâudàinhưthếthìsẽkhôngchịukhuấtphụctrướcnhữnggiảiphápdonhữngnướckhácépbuộc”.

99HenryKissinger(27.5.1923–),sinhtạiFuerth,Đức,trởthàngcôngdânHoaKỳnăm1943;NgoạiTrưởng(1973–77)thờiTổngThốngRichardNixonvàGeraldFordCuộcđàmphánPa–ringaytừđầuđếncuốixoayquanhhaivấnđềcơbản:vấnđềrútquân

MỹvàvấnđềchínhquyềnởmiềnNamViệtNam.Trongsuốtthờigianđàmphánkéodài,lậptrườngđàmpháncủahaibênhoàntoànđốilập.MỹchủtrươngrútđượcquânMỹvềmàvẫngiữđượcngụy.MỹđặtđiềukiệnquânMỹrútthìđồngthờiquânBắcViệtNamcũngphảirútkhỏimiềnNamViệtNam,LàovàCam–pu–chia.Mỹđòitáchriênggiảiphápquânsựvàgiảiphápchínhtrị.Chỉgiảiquyếtcácvấnđềquânsự:ngừngbắn,rútquân,thảtùbinhMỹvàrútquânBắcViệtNam.CòngiảiphápchínhtrịđểchocácbênViệtNamgiảiquyếtvớinhausau.Lậptrườngcủatalàphảicógiảipháp“cảgói”,tứclàMỹcótráchnhiệmgiảiquyếtcả

nhữngvấnđềquânsựlẫnchínhtrị.MỹphảirúthếtquânMỹvàchưhầukhôngđiềukiện,gắnviệcrútquânMỹvớiviệcthảtùbinhMỹ;vềchínhtrị,lậpchínhphủliênhiệpởmiềnNamViệtNamgồmbathànhphần,khôngcóThiệu–Kỳ–Khiêm,tánthànhhòabình,độclập,trunglập,dânchủ.Đếngiaiđoạnchótcủacuộcđàmphán,tađấutranhhướngvàomộtgiảiphápđápứngcác

yêucầucủata:MỹcamkếttôntrọngcácquyềndântộccơbảncủanhândânViệtNam;Mỹrúthếtquân,chấmdứtdínhlíuvàochiếnsựởmiềnNam,khôngđượccanthiệpcôngviệcnộibộmiềnNamViệtNam;MỹphảicôngnhậntrênthựctếởmiềnNamViệtNamcóhaichínhquyền,haiquânđội,haivùnglãnhthổ,balựclượngchínhtrị.CuộcđàmphánPa–riđãkếtthúckhitađãđạtđượccácmụctiêucơbảnđềralúcbanđầu.“Mộtthắnglợingoạigiaotuyệtvời!”.Trongbốicảnhthếgiớiphứctạpnhưvậy,vớiquyếttâmbảovệlợiíchtốicaocủadântộc,

Đảngtađãkiêntrìđườnglốiđộclậptựchủvàđoànkếtquốctếnênđãvượtquađượcmọithửthách,kếtthúcđánh–đàmthắnglợi,thựchiệnlờitiênđịnhcủaBácHồ:“ĐánhchoMỹcút,đánhchongụynhào”.QuacuộcchốngMỹcứunước,càngthấyrõkhảnăngtolớncủamặttrậnđốingoại.Ngoại

giaođãthuđược“thắnglợituyệtvời”,gópphầnlàmnên“bảnanhhùngcatrọnvẹn”củadântộcViệtNam.

NgàyTếtnóichuyệntổngkết100TrầnQuangCơTừnăm1975chođến1998,tôiđãthamgialàmtổngkếtngoạigiaotới3lần.Lầnthứnhất

làkhicuộckhángchiếntrườngkỳngótbamươinămròngcủanướctavừakếtthúc,BộtrưởngNguyễnDuyTrinhđãchỉthịphảibắttayngayvàotổngkếtcôngtácngoạigiaotrongthờigian

haicuộcchiếntranhchốngPhápvàchiếntranhchốngMỹ.Phầnvìchuẩnbịchưađầyđủ,phầnvìnhữnglýdonàykhácnênlầnnàycũngnhưlầnthứhaitiếnhànhsauđómấynămđềubị"giữachừngđứtgánh".Chomãiđếnnăm1995,dịpkỷniệm50nămngànhNgoạigiaoViệtNam,vấnđềtổngkếtngoạigiaolạiđượcđặtra.Rútkinhnghiệmhailầntrước,lầnnàyviệctổngkếtđãlàmtươngđốiquycủvàcẩntrọng.

Côngviệcđượctiếnhànhtrênhaituyến:tuyếnthứnhấtdựavàobộphậnnghiêncứubiênsoạncủaHọcviệnQuanhệQuốctế,khiđódoanhĐàoHuyNgọclàmGiámđốc,tuyếnthứhailàBanTưvấngồmcácđồngchí:NguyễnCơThạch,ĐinhNhoLiêm,LưuVănLợi,HàVănLâu,NguyễnXuân,NgôĐiền,ĐàoHuyNgọc,NguyễnKhắcHuỳnh,NguyễnPhúcLuân,LưuĐoànHuynhvàtôi;phầnlớnlànhữngcánbộngoạigiaolâunămđãnghỉhưu,trừcácđồngchíthuộcHọcviệnQuanhệQuốctế.ThànhphầnBanTưvấnnàycóưuđiểmlàcónhiềuđồngchíđãítnhiềuđượcbiếtrõchủtrươngchínhsáchcủatavàtrựctiếpthamgiavàohoạtđộngngoạigiaotrongtừngsựkiệnlịchsửcầntổngkết,cóthờigiantậptrungtríócvàotổngkếtchứkhôngbịphântánvàocôngviệckhácnhưkhicònđươngchức.ĐángtiếcrằngkhicôngviệctổngkếtđivàobướccuốithìanhNguyễnCơThạchtừtrầnvàotháng4/1998.VàbộphậntổngkếtNgoạigiaochúngtôichỉkịpgặpAnhTô(CốThủtướngPhạmVănĐồng)xinýkiếncóhailầnvàotháng11/1994vàtháng2/1998.100BáoQuốcTếđiệntử,SốTếtNhâmNgọ,gộp3số6+7+8,rangày7/2/2002http://www.mofa.gov.vn/quocte/tet02/ngay%20tet%20%20hnvpt02.htm

Trongsuốtquátrìnhlàmtổngkếtngoạigiao,tôicómấysuynghĩ:–Nóitổngkếtnghĩalànóiđếnlịchsử.Tổngkếtngoạigiaophảilấylịchsửngoạigiaolàm

nền.Việcghilạilịchsửcóđầyđủnghiêmtúcthìtổngkếtmớicóthểphântíchvàđúckếtrađượcnhữngbàihọcvàkinhnghiệmđúngđắnvàbổíchchocôngtácsaunày.Vìvậymuốnchocôngviệctổngkếtsaunày–ýtôimuốnnóibamươihoặcnămmươinămvềsau–đượcthuậnlợithìviệcghichépvà

lưutrữsửliệungoạigiaocầnđượctổchứcchuđáokhoahọc,vànhấtlàlàmliêntụcdùnhânsựcóđổithay.–Tronglịchsửnướcta,đấutranhngoạigiaoluôngắnvớiđấutranhquânsự,chínhtrị,cho

nêntổngkếtngoạigiaophảiphốihợpchặtvớitổngkếtquânsự.–Khixemxétvàphântíchcácsựkiệnlịchsử,chúngtôithườngtranhcãivìcóngườiđã

quênđặtsựkiệnđótrongbốicảnhthếgiớivàtrongnướckhisựkiệnxảyramàlạinhìnnótrongmộtbốicảnhkhôngphảicủanó.Vìvậynắmvữngquanđiểmlịchsửlàđiềuquantrọngkhitổngkết.–ThếgiớigầnxaluôncóảnhhưởngđếnViệtNamvàngượclại.Cóthểlàảnhhưởngtíchcựcmàcũngcóthểlàảnhhưởngtiêucực.Phântíchtìnhhìnhthếgiớitrongkhilàmtổngkếtngoạigiaotừnggiaiđoạn,cũngnhưkhixemxétmỗisựkiệnđềucầntìmnhântốquốctếtrongđócóvaitrògì,tíchcựchaytiêucực.Ngượclại,mỗisựkiệnlớntrênthếgiớiđềucóảnhhưởngđếnta,íthaynhiều,tíchcựchaytiêucực.Nhưsựkiện11/9ởMỹgầnđâychẳnghạn.Vớihyvọngtổngkếtđemlạikếtquảcóýnghĩa,chúngtôiđãthốngnhấttrongBanTưvấn

làtôntrọngnhữngýkiếnkhácnhau,tựdotưtưởng;nhữngchỗnàochưađượcnhấttríthìghilấyýkiếnđượcđasốchấpnhận,songđồngthờicũngghilạicảýkiếnkhácđểnhữngaiquantâmđếnvấnđềđócóthểthamkhảovàsuynghĩ.BùiTín,“Thờisựđầunăm2004vàGiápThân:Conđườngthoáthiểmlàphóngnhanh

raphíatrướcđểhộinhậphoàntoànvớithếgiớidânchủvàvănminh”101“Trongcơnkhủnghoảngvềtổchức,nhữnghồikýcánhâncủanguyênthứtrưởngngoạigiao

TrầnQuangCơhaycủanguyênthưkýcủaLêKhảPhiêulàNguyễnChíTrungcàngphơibàythêmnhữngrốiloạnvàxấuxađếnbỉổi.ĐólàlờiôngĐỗMườinóivềôngLêKhảPhiêu:“Nólậttôithìtôilậtnó!”.Đólàchủtrươnglẩmcẩmhồinăm1991,gọilà‘giảiphápĐỏ’:gắnbókeosơngiữacácchếđộcộngsảnHàNộivàBắcKinh(bịTrungQuốcthẳngthừngbácbỏ),vàgắnbóhòagiảigiữaKhờmeHồngcủaHunsenvớiKhờmeĐỏcủaPôlPốt,doLêĐứcAnhvàNguyễnVănLinhđềra(bịHunsentừchốivàlênánlàviphạmchủquyềnquốcgia).”

ÂuDươngThệ,“NhữngDấuHiệuThayĐổiChínhSáchNgoạiGiaoCủaHàNội”102

“Nóichung,hầuhếtgiớilãnhđạoCSVNđềuengạimộtsựràngbuộcquáchặtchẽvớiBắckinh,nhưngđồngthờilạicũngkhôngmuốnlàmphậtlòngngừơianhcảphươngBắc.(CuộcgặpcấpcaohaibênVNvàTrungHoaởThànhĐôvàonăm1990đểnốilạibanggiaođãgẫyđổsauchiếntranhbiêngiớiđầu1979nhưcựuThứtrưởngNgoạigiaoTrầnQuangCơđãtiếtlộtrongtậphồikíđãchothấyýđồcủahaibên.)ChonênsaukhiLiênxôsụpđổ,chiềuhướngtìmcáchcảithiệnbanggiaovớiMĩđểcân

bìnháplựctừphươngBắcđãcótừlâutrongtínhtoáncủagiớicầmquyềnHànội.Nhưngtrướcđây,vìtựáicủamộtngườithắngtrậnvàmộtsốđiềukiệnquốcnộivàquốctếchưathuậnlợinêncácbướctiếnlạigầnHoakìrấtedè,chậmchạp.GầnđâynhữngbiếnđộnglớntrênthếgiớivànhữngthayđổinhânsựtoàndiệnởcấpcaocủaĐCSTrungHoađãthúcđẩyHànộiphảicóquyếtđịnhrõrang.”101http://www.ykien.net/buitin09.html102http://www.shcd.de/tn_danchu/402/nhung%20dau%20hieu%20thay%20doi%20HN.htmlNguyễnThanhGiang,“BìnhluậnvềChiếnLượcBảoVệTổQuốcTrongTìnhHình

Mới”103,HàNội,9tháng8năm2003“Chúngtathìsao?Khôngkểcáibuổiấutrĩngôngcuồngdươngcaokhẩuhiệu“Vôsảntoàn

thếgiớiliênhiệplại”,hènhautiếnlêntiêudiệtchủnghĩatưbản.Xungphongtựnhậnthếgiới“chọntalàmđiểmtựa”rồicứthếthúccảdântộcquyếttửxốctới“Tavìtabachụctriệuconngười.Cũngvìbangàntriệutrênđời!”Đángphànnànhơnlà,mãiđếnsaunày,khiLiênXôvàhệthốngxãhộichủnghĩasụpđổ,chiếntranhlạnhđãkếtthúc,MỹvàphươngTâychorằngcơbảnkhôngcònđốithủýthứchệnữa;khôngcoiýthứchệlànguồngốccủamốiđedọahoặcđểxácđịnhđốitượngnàođóliệucóphảiđốitượngchủyếuđưatớimốiđedọatừbênngoàihaykhôngthìđâuđóởtavẫncótưtưởngmuốn“xônglêntrêntuyếnđầuchốngMỹ”.Năm1989,khiđặtvấnđềbìnhthườnghoátrởlạimốiquanhệvớiTrungQuốcthìxuấtphátđiểmcănbảnkhôngphảivìquyềnlợidântộc,cũngkhôngphảivìthấycầnnghiêmkhắcsửasaitrongđườnglốiđốingoạicủata,màvì,“phảibằngmọigiábắttayngayvớiTrungQuốcđểbảovệchủnghĩaxãhội,đểchốngMỹvàcácthếlựcđếquốckhác!”(Trích“Hồiứcvàsuynghĩ”củanguyênthứtrưởngngoạigiaoTrầnQuangCơ).”

TrầnGangThép,“Gópýlãnhđạođảngvànhànước”104,HàNội,4tháng8năm2003

“HăynhìngươngcủaMyanmarnướccùngkhuvực,cứđànápbắtbớnhữngphepháiđốilậpnhưvụbàSuuKyi,đăkhiếnMyanmarbịcôlậpvớithếgiới.NhậtBảnphảnđốivàdọacắtviệntrợ.QuốchộiEUđexétlạiquanhệkinhtế.TổngthốngMỹBushđecấmvận.CóýkiếnđikhaitrừMyanmarkhỏikhốiASEAN.Xinnhớlại,thờikỳchúngtachiếmđóngCampuchia,cũngbịthếgiớicôlập.Rồiphảirútquânvề,chúngtamớithoátkhỏitìnhtrạngấy.Rồivấtvảmấtbaonhiêunămchúngtamớigâyđượcquanhệngoạigiaođaphươngvàkinhtếthươngmạinhưbâygiờ(XinđọchồikýcủaôngTrầnQuangCơ,nguyênthứtrưởngBộNgoạigiao).”103http://www.ykien.net/nthanhgiang05.html104http://www.danchu.net/ArticlesChinhLuan/Collection6/TranGangThep601.htm

NguyễnTrọngTuyến,“ĐiTìmĐồngMinh”105“Cầnphảiđặttấtcảcácđộngtháinóitrêntrongmộtmốiquanhệrộnghơn.Nếucóthểchỉ

ramộtmốiquanhệmangtínhchiếnlượccủaViệtNamthìđólàquanhệtamgiácgiữaViệtNam,TrungQuốcvàMỹ.TừkhicònLiênXô,thànhbạicủaViệtNamđãnằmtrongquanhệtứgiácViệtNam,LiênXô,TrungQuốcvàMỹ.Saunăm1991LiênXôkhôngcòntồntạithìsốphậncủaViệtNamphụthuộcvàoviệcxửlýmốiquanhệtamgiácViệtNam,TrungQuốc,Mỹ.Mớiđây,cuốnHồikýcủacựuthứtrưởngNgoạiGiaoTrầnQuangCơđãtiếtlộmộtsốchi

tiếtlýthú(nhưngđángbuồn)xungquanhvụbìnhthườnghóaquanhệViệt–Trung.Rấttiếc,chínhquyềnViệtNamkhôngchocôngbốcuốnhồikýquantrọngnày.TuynhiênnóđãlọtrahảingoạivàhaichươngquantrọngliênquanđếncuộcgặpcấpcaoởThànhĐônăm1990đãđượccôngbốtrênbáoDiễnĐàntháng11–2003.XintríchdẫnmộtvàiđoạnquantrọngđểbạnđọchiểuđượcđộngcơcủacácnhàlãnhđạoViệtNamlúcđó:

‘Ngày30.8.90,BộChínhtrịhọpbànvềviệcgặplãnhđạoTrungQuốc.AnhLinhnêuýkiếnlà

sẽbànhợptácvớiTrungQuốcđểbảovệchủnghĩaxãhộichốngđếquốc,vàhợptácgiữaPhnomPenhvàKhmerĐỏđểgiảiquyếtvấnđềCampuchia,mặcdùtrướcđóBộNgoạiGiaođãtrìnhbàyđềánnêurõlàrấtítkhảnăngthựchiệnphươngánnàyvìphươnghướngchiếnlượccủaTrungQuốcvẫnlàtranhthủphươngTâyphụcvụ“4hiệnđại’.AnhLêĐứcAnhbổsungýanhLinh:‘PhảinóivềhoàhợpdântộcthựcsựởCampuchia.NếukhôngcóPolPotthìvẫntiếptụcchiếntranh’.AnhVõChíCôngkhôngđồngý,nói:‘TrungQuốcsẽkhôngnghetavềhợptácbảovệchủnghĩaxãhội.TrungQuốcmuốntranhthủphươngTây’.AnhThạchcảnhgiác:‘Vẫncó3khảnăngvềquanhệgiữatavàTrungQuốc,khôngphảichỉlàkhảnăngtốtcả.DựkiếnTrungQuốcsẽnêucôngthức“SNC6+2+2+2’đểnhấnrõlàcó4bênCampuchia(trongđóKhmerđỏlà1bên),xoávấnđềdiệtchủng...’SựthựcsaunàychothấyTrungQuốccònđòicaohơnthế!105http://www.canhen.de/noidung/baoce/CE2003/CE11va12–2003/baiviet/nguyentrongtuyen.htm‘NgaysaukhiởThànhĐôvề,ngày5.9.90anhLinhvàanhMười,cóthêmanhThạchvàLê

ĐứcAnh,đãbaysangPhnomPenhthôngbáolạivớiBộChínhtrịCampuchianộidungcuộcgặpgỡcấpcaoViệt–Trung.ĐểthêmsứcthuyếtphụcPhnomPenhnhậnThoảthuậnThànhĐô,anhLinhnóivớilãnhđạoCampuchia:“PhảithấygiữaTrungQuốcvàđếquốccũngcómâuthuẫntrongvấnđềCampuchia.Taphảicósáchlượclợidụngmâuthuẫnnày.ĐừngđấutranhvớiTrungQuốcđếnmứcxôđẩyhọbắttaychặtchẽvớiđếquốc”.LậpluậnnàyđượcLêĐứcAnhmởrộngthêm:“MỹvàphươngTâymuốncơhộinàyđểxoácộngsản.NóđangxoáởĐôngÂu.Nótuyênbốlàxoácộngsảntrêntoànthếgiới.Rõràngnólàkẻthùtrựctiếpvànguyhiểm.Taphảitìmđồngminh.ĐồngminhnàylàTrungQuốc.’”

NguyễnĐìnhToàn,“ViệtNamtrướcthếchiếnlượccủacácsiêucường”106

“Trongkhiđó,saukhichiếmtrọnMiềnNamViệtNam,HoaKỳđãcókếhoạchtrởlaivớiViệtNam,cùngnhìnvềtươnglai,nhằmgiúpnhândânViệtNamxâydựnglạiđấtnướcsauchiếntranh,giúpnhândânViệtnamsớmđượcsốngtrongtựdo,sungtúcvàgiàumạnh.(XinxemhồikýcủaThứTrưởngNgoạiGiaoCộngSảnTrầnQuangCơđínhkèmsau).Nhưng

106

http://www.nationalistvietnameseforum.com/Nationalist%20Vietnamese%20Forum/tiếcthaykhiấyHàNộicứxaymenchiếnthắng,khôngbiếtngườibiếtta,ếchngồiđáy

giếng,tựvỗngựcchomìnhlà‘kẻduynhấtđánhbạitênĐếquốcsừngsỏnhấtthếgiới’,‘làlươngtricủanhânloại’,là‘thàyănnóicủathếgiới’,và‘nhiềungườimơướcsaukhingủtỉnhdậyđượclàmngườiViệtNam’v.v…bỏlơcơhộingànnămcủalịchsử,đểđếnkhibiếtrathìđãmuônrồi!”

BùiTín“GópývớiôngÂuDươngThệvềbài‘NhữngdấuhiệuthayđổichínhsáchngoạigiaocủaHànội’”107

“Thậttìnhtrongmấynămnaytôitheodõitìnhhìnhchínhtrịtrongnướcvàchưahềthấynhómlãnhđạocaonhấtcóýđịnhthayđổiđườnglốiđốingoạitheohướngtiếnbộ,đểquákhứlùivềdĩvãng,hướngthẳngtớitươnglai,hòanhậpthậtlòngvớithếgiớidânchủvănminh.ÔngNguyễnCơThạchchỉmớicóýđịnhcânbằngquanhệViệt–TrungvớiquanhệViệt–Mỹđãmấtchứcngay.SaukhiLiênXôsụpđổ,ĐảngCSLiênXôtanvỡ,pheXHCNtanbiến,ĐCSVNquaĐạihội8và9vẫnlẩmcẩmtheo“giảiphápđỏ”,cónghĩalàưutiêncốkếtnhữngchếđộdoĐCSđộcquyềnlãnhđạovớinhau,chechởchonhau,bỏquanhữngbấthòavàxungđộtcũ,cùngnhauchốnglạiâmmưudiễnbiếnhòabìnhcủacácthếlựcđếquốcdoMỹcầmđầu.Tôiđượcbiếttrongcuộchọptrungươnglầnthứ8(tháng7–2003)bànvềChiếnlượcbảo

vệtổquốctrongtìnhhìnhmới,vấnđềđượcnhấnmạnhchínhlàphảicảnhgiácvớixuthếđòidânchủtrongnước,mạnhtayđànápmọikẻbấtđồngchínhkiến,đốiphóvớimọisứcépquốctếvềdânchủvànhânquyền,đồngthờitranhthủcộngđồngngườiViệtởnướcngoài…Làmgìcóchuyệnthayđổichínhsáchđốingoại!Cuộchọpngoạigiaosauđócũngđểnhấnmạnhnhữngquanđiểmtrên,đồngthờiđặtnhiệmvụrõhơnchongànhngoạigiaolàvậnđộngthuhútđầutư,nghiêncứuthịtrường,làmtìnhbáokinhtế,tàichính,khoahọc,thươngmại,tìmkiếmthịtrườngvàcóđặttiềnthưởng,chiahoahồngchongànhngoạigiaokhikiếmđượcthịtrườngvàđạtnhữnghợpđồngbéobởchocácđịaphươngvàcôngty…Làmgìcóchuyệngiảithíchvềchinhsáchđốingoạimới!”107http://www.danchimviet.com/diendan/GopYVoiOngAuDuongThe.shtml

NgôNhânDụng,“Ngườingủtrênmây”108,NgườiViệtOnline,Thứnăm,16tháng9,2004“CâuhỏithẳngthắnnhấtlàvụHiệpđịnhbiêngiớiViệt–Trung.ÔngPhạmThếDuyệthãnhdiệnkhoerằngđâylàlầnđầutiên(tronglịchsử)mớicómộthiệpđịnhchínhthứcquyđịnhvềbiêngiớivớiTrungQuốc.Ôngcoiđólàdotàilãnhđạocủađảngvànhànướccủaông.ÔngkhôngbaogiờđọccuốnhồikýcủaTrầnQuangCơ,cựuthứtrưởngngoạigiaocủaViệtcộnghồixungđộtvớiTrungQuốc.ÔngTrầnQuangCơđãchothấychỉvìViệtcộngcốbámlấylưngTrungcộngsaukhiđànanhNgaXôrãđámvàbỏrơi,chonênBắcKinhnóigìViệtcộngcũngphảinghe.CólúcthấynhómTrầnQuangCơởbộNgoạigiaocứngđầulàmmấtthờigiờquá,ủyviênđốingoạicủaTrungươngđảnglàHồngHàđãyêucầuđạisứTrungQuốcởHàNộihãyliênlạctrựctiếpvớiÐảng,coicáibộNgoạigiaocủanhànướcnhưkhôngcó.ÔngtacũngralệnhđạisứcủaHàNộiởBắcKinhphảibáocáotrựctiếpvớiôngta!ÔngTrầnQuangCơđãtốcáoBộChínhtrịthờiNguyễnVănLinh,ÐỗMườiđãnhườngTrungQuốcđủmọiđiềuvềbiêngiới.ViệcTrungQuốcépViệtcộngphảikýhiệpđịnhbiêngiớilàmộtcáchbắtchẹtđànemđangmuốncầuthân.VậymàôngPhạmThếDuyệtlạibảođólànhờsựlãnhđạocủađảngta!ÐúnglànóinhưVẹm.”LêvănXương,“CuộcQuậtKhởiCủaToànDânViệthaylàToàndânViệtchuẩnbịcho

côngcuộcphạtBắcbìnhNam”109“Tạisaotalạigọinhưvậymặcdùhộinghịnàybànvềchuyện108http://www.nguoi–viet.com/absolutenm/anmviewer.asp?a=10238&z=7

109

http://www.nationalistvietnameseforum.com/Nationalist%20Vietnamese%20Forum/giảiquyếtvấnđềCampuchia?Xinthưa:Tronghộinghịnày,Việtcộngchấpnhậngiảipháp

doTàucộngđưara.TứclàchínhsáchđốingoạicủaViệtcộnghoàntoàntuântheonhữngchỉthịtừTrungcộng.BằngchứnglàsaukhihộinghịThànhÐôchấmdứt,thìngày5–9–1990,LêÐứcAnh,chủtịchchínhquyềnViệtcộngđãcôngkhaituyênbố:“MỹvàphươngTâymuốnnhâncơhộinàyđểxoáCộngsản,nóđangxóaÐôngÂu,nótuyênbốlànóxóaCộngsảntrêntoànthếgiới,rõràngnólàkẻthùtrựctiếpvànguyhiểm.Taphảitìmđồngminh,đồngminhnàylàTrungquốc”.VàtahãyngheTổngbíthưViệtcộngNguyễnvănLinhphátbiểuchứngtỏLinhcũnglàloạitaysai,ngudốt:“Songdù(TrungQuốc)bànhtrướngthếnàothìTrungquốcvẫnlàmộtnướcxãhộichủnghĩa”(tríchtừhồikýcủaTrầnQuangCơ,cựuphóbộtrưởngngọaigiaocủacộngsảnViệtNam).Nhưvậy,lãnhđạochópbuCộngsảnHàNộiđãbiếtlàBắcKinhcókếhoạchbànhtrướngsanglânbang,nhưngvìquyềnlợicủaphenhómvàcủađảngCộngsảnHàNội,lãnhđạoViệtcộngsẵnlòngquaysangbámchânBắcKinhbằngmọigiá,kểcảhysinhquyềnlợicủadântộcđểBắcKinhgiúpViệtcộnggiữchođảngCộngsảnHàNộikhỏisụpđổtrướccaotràotanrãcủachủnghĩaCộngsảnởÐôngÂuvàLiênXô.Nhưvậy,đốivớiCộngsảnHàNộihọcoiTổQuốcViệtNamchỉlàcôngcụđểtạoraquyềnlựcchođảngCộngsảnvàchobèpháihọ,quyềnlợicủađảngtrênquyềnlợicủatổquốcvàdântộc.Vìvậytấtcảchúngtaquốcnội,hảingoại,cùngnhaumộtlòngmuônngườinhưmộtchuẩnbịchocuộcquậtkhởiđểdẹptanbọnngười,vôtổquốc,phảndân,hạinướcCộngsảnHàNộicàngsớmcàngtốt.”NguyễnNgọcBích,“Liên–hệQuốc–tếvàVấn–đềDân–chủ–hoáViệtNam”110,Ngày8

tháng12năm2003,Hội–thảoAEI“Cáchnàođiđếnđộc–lậpthực–sự–Đểvượtthoátđượccáivòngkim–côcủaTrung–Cộng,Hà–nộicầnphảicósựđồng–thuậnrộngrãitrongnội–bộĐảng,nhấtlàởcấpTrung–ươngvàBộChính–trị.Tài–liệumật(kýtênNguyễnChíTrung)mớitungragầnđâycũngnhưHồi–kýTrầnQuangCơvànhữnggìtabiếttừVõNguyênGiápvàNguyễnĐứcTâmnhânkỳhọpĐại–hộiĐảnglầnthứIX(vàotháng4–2001)chotathấylànội–bộĐảngCSVN,ngayởchópbu,cũngđãmấtđoàn–kếtvàTrung–Cộngcũngđãbiếtđểkhaithácsựmấtđoàn–kếtnày.Đảngkhôngcònđượcdânủng–hộnhưtrongthờichiến–tranh,Đảnglàmmấtlòngtinngaynơimộtbộ–phậnđángkểđảng–viên,nhữngbộmặtsánggiáđãbịđẩyrarìa(VõNguyênGiáp,PhạmQuếDương,BùiTín,cònnhữngngườinhưTrầnĐộthìđãbịcô–lậpchođếnlúcchết).Nóitómlại,nếuhômnayhayngàymaimàQuân–độiNhân–dânphảirađươngđầuvớimộtthách–đố

quân–sựtầmcỡthìgầnnhưchắc,quân–độiđóđãmấtđầu—thiếulãnh–đạo.”110http://www.lmdcvn.net/lm/html/modules.php?name=News&file=print&sid=101BillBellvàGeorgeJ.Veith,ChuyểnDịch:NguyễnPhúc,“TùBinhVàChínhTrị:HàNội

ThậtSựAmHiểuĐếnMứcĐộNào?”111“BộNgoạiGiao–Chẳnghạn,mộtvàiNguồntintrongsốnhữngngườiđàongũchothấyrằngnhữngviênchứcBộNgoạiGiaođượcgiaophónhiệmvụliênđớitớivấnđềPOW/MIAHoaKỳđềuđược“tẩytrùng”.GiốngnhưtrongtrườnghợpcủaLựclượngđặcnhiệmPháptrongthờigianChiếntranhĐôngDươnglầnthứnhất,việcđiềuđộngnhữngcánbộchínhtrịVNgiàukinhnghiệmtừTổngCụcChínhtrịsangBộNgoạiGiaoVNđể“xửlý”cáctùbinhvàsauđóthamgiavàonhữngcuộcthươngthảovớicácnhàngoạigiaoHK,cũngđãxảyra.Trongquákhứ,nhữngcánbộchínhtrịnhưthếcủaTổngCụcChínhTrịgồmcócácđạitáthâmniênTrầnQuangCơvàHàVănLâu,vàvềsaucảhaiđãtrởthànhnhữngnhàngoạigiaothựcthụvớicấpđạisứvàThứtrưởngNgoạigiao.”

111

http://www.daiviet.org/Pages/TCCM/CM14_Unicode/Tu%20Binh%20Va%20Chinh%20Tri.htmliHiệpđịnhvềchấmdứtchiếntranh,lậplạihoàbìnhởViệtNam–27.01.1973,Paris

ChươngVIII–Điều22Việcchấmdứtchiếntranh,lậplạihoàbìnhởViệtNamvàviệcthựchiệntriệtđểHiệpđịnhnàysẽtạođiềukiệnthiếtlậpquanhệmới,bìnhđẳngvàcùngcólợigiữaHoàKỳvàViệtNamdânchủcộnghoàtrêncơsởtôntrọngđộclập,chủquyềncủanhauvàkhôngcanthiệpvàocôngviệcnộibộcủanhau.Đồngthời,nhữngviệcđósẽbảođảmvữngchắcởViệtNamvàgópphầngiữgìnhoàbìnhlâudàiởĐôngdươngvàĐôngNamÁ.

iiChươngVIII–Điều21HoaKỳmongrằngHiệpđịnhnàysẽmanglạimộtthờikỳhoàgiảivớiViệtNamdânchủcộnghoàcũngnhưvớitấtcảcácdântộcĐôngdương.Theochínhsáchtruyềnthốngcủamình,HoàKỳsẽđónggópvàoviệchàngắnvếtthươngchiếntranhvàcôngcuộcxâydựngsauchiếntranhởViệtNamdânchủcộnghoàvàtoànĐôngDương

iiiChươngIII–Điều8bCácbênsẽgiúpđỡnhautìmkiếmtintứcvềnhữngnhânviênquânsựcủacácbênvàthườngdânnướcngoàicủacácbênbịmấttíchtrongchiếnđấu,xácđịnhvịtrívabảoquảnmồmảcủanhữngngườibịchết,nhằmtạođiềukiệndễdàngchoviêccấtbốcvàhồihươnghàicốtvàcónhữngbiệnphápkháccầnthiếtđểtìmkiếmtintứcnhữngngườicòncoilàmấttíchtrongchiếnđấu.Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach