het verleenen van geldelijke hulp bij den aankoop van vee

HET VEBLEENEN VAN GELDELIJKE HULP BIJ DEN AANKOOP VAN VEE.

In haar ,,verslag over de uitkomsteJl van hcL onderzoek naar den toestand vall den landbouw in Nederland,, ui~gebracht 4 Juni 1890, klaagt de Landbouwcommissie die b~j K. B. vall 18 Sept. 1886 N °. ~8 was benoemd ~ot her ins~ellen van clat onderzoek, dat. he~ credietwezen ten platten lande uiternaate onbe- vredigend is. Dit geklt voornamelijk van heC personeel erediet, zegt zij, en dring~ di~ nacler aan met deze woorden: ,Algemeen is de klacht over gebrek aan kapitaal: gebrek aan kapitaal voor verbeterillgen, gebrek aan bedrijfskapitaal, gebrek a an de noodige kas om in tijdelijke behoeffen t~e voorzien. Vandaar weder ~e weinig vee, onvoldoende bemes~ing, of w~t, n .g erger is, gedwongen verkoop van produe~en of vee op onvoor- deeligc tijds~ippen, zelfs verkoop van mest of werktuigen of he~ verkoopen van de bes~e cxemplaren van her vee, terwijl elders her gebrek aan contant, en de landbouwers afhankelijk maak~ van opkoopers of speculanten, die de markt weten te beheerschen.,, l)

Moge al, seder~ de Landbouweommissie haar resultaten wereldkundig maakte, veet gesehied z[jn dat haar ~hans missehien aauleiding zou geveu haar oordeel eenigermate te wijzigen, zoo is, war her speeiale pant aangaat waarmede wij ons b e z i g t e h o u d e n h e b b e n , - - d e n a a n k o o p v a n v e e - - , hog alles wel bij her oude gebleven.

Nieuwsgierig naar den tegenwoordigen toestand van de eredietverschafllng voor den veeaankoop, zoch~ ik voor verschil-

~) Zie ,,Uitkomsten van her onderzoek naar den toestand van den Landbouw in Nederland,> ingesteld door de eommissie voornoemd, deel IV. p. 31 en 33.

511

lende deelen van ons land inliehgingen bij hen, die ik kon nagaan dat het bes~ van de locale gesteldheid op de hoogte waren; hunne vriendelijke hulp stelde mij in staat mij over dien toestand eenigszins een beeld te vormen, waarbij ik tot de eonclusie kwam, dat dit terrein nog sehier geheel braak ligt.

D a t e r misbraiken bes~aan die algemeen verspreid en dicp ingeworteld zijn, dat de kleine boer of de boerenarbeider (en op h e n h e b ik h i e r v o o r n a m e l i j k hog oog) als regel bfooggesteld zijn dan de phtnderzucht van woekeraars wanncer zij zieh een stuk vee willen aanschaffen, is mij noeh uit de mij persoonlijk verstrekte inliehtingen noeh uit de -Uit- komsten, g~bleken; wel moge men van bier en daar hooren verluiden dat niet alle handel geheet in den haak is en dat meet dan billijk is wordt geprofiteerd van de eeonomisehe positie van den boer, doeh nauwkeurige mededeeling van bepaalde feiten en eijfers die met meerder of minder juistheid in staag zouden kunnen stellen zich over den omvang dier misbruiken een, natuurlijk altijd approximatief, juisg oordeel ~e vormen hob ik niet in de ,,Uitkoms~en. kunnen vinden; zij werdeu mij cvenmin gegeven in mijn part, ieuliere mededee- lingen '). Naar mijne meening ziL grouwens de moeilijkheid

l) Men is geneigd, wanneer men van zekere toestanden een ongunstigen indruk verkregen heeft, maar al te vaak naar de feiten die toeh de basis van alles behoorden te zijn niet verder te zoeken, indrukken met indrukken te versterken en met een zekere aohter- docht hen te ontmoeten die hun oordeel liever opsohorten tot de feiten hun licht hebben laten schijnen. Zoo vormt zich vaak de publieke opinie, die weldra onuitroeibaar wordt. Daarom vermijd ik bier opzettelijk den staf te breken over mensehen en toestanden.

Dat mea daarvoor niet met indrukken volstaan kan, maar juist noodig heeft zoowel naar tijd als naar plaats bepaalde feiten, zoo- reel mogelijk ook quantitatief te benaderen, is een waarheid die op uitnemende wijze in het lieht werd gesteld door Dr. G. Schnapper- Arndt ,,Zur ~ethodologie sozialer Enqu6ten~ (Frankfurt 1888) naar aanleiding van de enquire over den woeker op het platte land in Duitschlaad in 1886 en 1887 ingesteld door den Yerein fiir Social- politik. De ,,Frageboge~, door dien Verein opges te ld- en waarbij die onzer Landbouwcommissie (deel IV. Bijlage B) allerguastigst

51'2

niet in her bes~aan van voor den boer nadeelige vormeu van credietverstrekking, maar hierin dat voor deze behoefte, den aankoop van vee, den boer, althans den k l e i n e n , sehier in her geheel geen voorziening - - sleeht noeh goed - - wordt geboden. Wel wordt in versehillende streken van her land op verschillende wijzen erediet (in ruimeren zin) verleend voor den veeaankoop, maar behalve dat die vormen niet altijd van dien aard zijn dat algemeene toepassing aanbevelenswaardig zou sehijnen, heeft de k l e i n e boer ell de a r b e i d e r van die hulp toch in den regel nooit profijt.

Waaraan dit is toe te sehrijven zal van zelf duidelijk worden bij de bespreking dier vormen van eredietverstrekking waartoe ik thans overga. Ik zal daarbij gebruik maken van de opgaven voorkomende in de Verslagen over de . typegemeenten. (Uitkomsten, deel I - -1 I [ ) en van de mij onlangs verstrekte inliehtingen.

De eenvoudigste manier waarop men den boer of zijn arbeider in staat stelt zieh vee a a n t e sehaffen dat hij uit eigen middelen niet koopen kan, is natuurlijk her g e v e n v a n e r e d i e t (in engercn zin). Die manier behoeft niet altijd voor hem on- voordeelig te zijn, maar is her toeh, voor zoover her mogelijk is aehter de voorwaarden van her contract te komen, volgens de eensluidende beriehten meestentijds. Ik zeg: voor zoover her mogelijk is aehter de voorwaarden te komen; want der- getijke eontracten worden vaak met veekoopers en dergelijken gesloten, zelden of nooit met eredietinstellingen; en de boer zelf verkeert dan dikwijls in zoodanige omstandigheden dag hij zijn financifiele operaties liever niet nan de klok hangt. In de -Uitkomsten,, vond ik ten aanzien tier gemeente Voorst ver-

afsteekt - - had tot het bewandelen van den slechten weg maar al te veel uitgelokt. De resuliaten verdienden dan ook niet gelijk later door Thiel, den leider der enqu~te zelf erkend werd (¥erhandlungen 188S p. 45) - - , den naam van wetenschappelijk, d. w. z. juist, althans voor hunne juistheid waarborgen versehaffend. Dat dit ook niet beoogd werd, en dat her bij de enqu6te n i e t om quantitatieve vaststelling doeh voornamelijk om de kennis der vormen van den woeker te doen was~ was een verdediging die Th. weinig kon batch, al was bet alleen maar om den aanhef van den Fragebogen.

51~

meld da~ dear wcl tcgen 12 h. 13 pCt. erediet gegeven werd. Crediet geven komt o. a. ook voor in Sloten, Berkel en Roden- rijs enz. Veel meer dan ,,on di t 's , geven die beriehten wel nie~. Alleen dat men, daargelaten den omvang dier versehijn- selen, hun aanwezigheid als bewezen meg aannemen, wordt toegelaten door her feit dat die beriehten, als regeI ieder over een enkele gemeente loopende, afkomstig zijn van mensehen die de toestanden uit eigen aansehouwing kennen.

Bedenkel[jker wordt deze eredietverstrekking w a n n e e r - war vooral in her voorjaar pleegt te gesehieden - - vee zoo- genaamd op boelhuizen wordt gekoeht, waarbij dan yank een zesmaandserediet gegeven wordt.

Kleinere boeren, aldus sehrijft men uit den Bommel (Uit- komsten L X V I I , p. 7) bezwijken dikwijls voor de verzoeking om door op dergelijke wijze vee te koopen en .~ eomptant van de hand te zetten, geld op handen te krijgen; en zoo daar als elders is deze ,~peratie sleehts een onderdeel van her stelsel van, zooals men her in Zevenbergen uitdruktc ,den eenen zak met den anderen te lappen.-

Da~ bier kwade prak~ijken niet uit konden blijven, ligt, voor de hand. Zoo kwamen in Friesland indertijd die vecboel- goede, reel voor en werd wel, - - de verkooping gesehiedde in een herberg - - de pleehtigheid reel later dan her aange- kondigde uur geopend, ,opdat , near men wil,,, (aldns mijn bcriehtgever) ,,de koopers door drankgebruik ietwat opgewonden zouden zijn., Gelukkig sehijnen die boeldagen, dank zij de werking der maatsehappij van Landbouw in die provineie, reel minder voor te komen en daarmede een misbruik gekeerd te zijn dat noodwendig een kanker voor de welvaart moest worden. ')

1) In Duitschland meende men dergelijke misbruiken sleehts door bet ingrijpen der wet te kunnen keeren. Bij de wet van 19 Juni 1893, die een belangrijke uitbreiding geeft ann de toen reeds bestaande maatregelen tegen den woeker, wordt ann § 367 van het Strafwetboek een nieuw N °. toegevoegd, waarbij met geldboete bedreigd wordt ~wer den fiber das Abhalten yon 5ffentliehen Ver- steigerungen und fiber des Verabfolgen geistiger Getr~nke vor und bei iiffentliehe Versteigerungen erlassenen Anordnungen zuwi- derhandelt.~

514

Her karakter van wins~,bejag dragen ook niet zelden die contrae~en waarbij de boer vail den koopman zijn vee op erediet koopt en dan reverts bepaald wordt dat de boer aan zijn credietgever het vee weer zal verkoopen. (Zie b.v. Mij- dreeht en vooral Moerendaal.) Niet altijd behoeft dit tot mis- brttiken aanleiding te geven en men mag zieh ook niet vet- helen dat in menig geval de veehandelaar, ook al draagt hij nie~ her risico van her v e e , geen onaanzienlijk gevaar Ioopt v~m zijn g e l d nimmer terug te z[en, en in den waren zin des woords op hoop meet teven. Doeh d55r zat her immoreele tier contracten m.i. boven twijfel verheven zijn, waar, gelijk wel in Friesland beet te gesehieden, de koopman ten eerste den boer veer 6 maanden tegen 10 pCt. erediet geeft en dan hog op her eind van den termijn eigenmaehtig de sore bepaalt waar- veer hij her vee terugneemt. Bij dergelijke eontracten is de boer aan handen en voeten gebonden: aan een ander verkoopen kan, althans zal hij niet, her vee gaat dus niet ter mark~ en de eerlijkheid van den veehandelaar is veer hem de eenige beseherming tegen uitplundering. Ook in Zuid- holland sehijnt dit zgn. ,koopen op obligatie,, vrij verspreid. Vce daL van markt tot markt is vervoerd, en waarin ,~de, pot zit,,, d. ~v. z. dat vatbaar is veer ziekte wegens geleden gebrek en ontbering, wordt daar aan den hulpbehoevenden landbouwer op de vermelde voorwaarden verkoeht, en dit is niet zelden aanleidiug dat de veehandelaar ten koste van den boer pro- fiteert en deze bij hem in bet krijt raakt.

Toe te juiehen zijn natuurlijk die gevalten waarin de grondeigenaar aan zijn pachter geld sehiet veer den aankoop van vee, mits ook gene de hulp die hij dezen verleent niet doe overslaan in een steun die verzwakt. Mensehenkennis en zaak- kennis ziju hier onmisbaar om niet in misplaatste of verkeerd aangewende naastenliefde vele belangen te sehaden. Doeh dat dergelijke hulp, die, verleend door den grondeigenaar, niet zelden ook diens eigen belangen kan dienen, zoo weinig voorkomt, en wel bijna zonder uitzondering geheel aehterwege blijft waar zij gevraagd wordt van hem die tot den boer in geenerlei betrekking staat, mag zijn oorzaak wel vinden in her gebrekkige verhaalsreeht dat de wet en de omstandigheden ash den geldsehieter op vee geven. Doeh over dit punt aanstonds.

515

Nog op andere wijzen wordt hulp verleend voor de aan- schaffing van vee. Zoo even zagen wij den boer s e h u l d e n a a r women van een zekere sore tegenover den geldschieter en e i g e n a a r van her met dat geld gekoehte vee. Doch er zijn ook eoutraeten mogelijk waarbij hij die de hulp verstrekt eigenaar blijft, terwijl de boer enkel houder wordt.

Zeer zeldzaam vond ik bier te l ame den vorm van het a f b e t a l i n g s c o n t r a e t . Bij wijze van uitzondering stint er iets vail vermeld in de ,,Uitkomsten,, in her verslag over de gemeente Gulpen (deet l I I , XCV p. 4). Toeh sehijnt dit contract in Duitsehland reel gebruikt te worden en, is her zooms hieronder blijken zal, de basis waarop naar mijne meening, voor dit onderdeel van her landbouwerediet reel goeds kin worden gedaan. Op zieh zelf echter k in niet worden ontkend dat bet afbetalingseontract, zuiver als Geschifft op- gevat, zeer bezwarend kin zijn voor den boer ell hem ann de mogelijkheid van vele onbillijkheden blootstett.

Andere vormen waaronder de boer ann vee geholpen wordt terwijl de andere partij er eigenaar van blijft, zijn de o p- s t a . l l i n g en de h a l f b o u w .

De opstalling omvat sores enkel wit het woord zelf aan- geeft, sores ook komen er elementen bij die hair maken tot een tussehending tussehen de eigenlijke opstalling en de halfbouw.

De halfbouw komt reel overeen met wi t de Duitsehers Vie - h e i , s t e l l u n g of V i e h v e r s t e l l u n g noemen ,eencon t rac t met eindelooze variation maar dat.hierop neerkomt (in den regel althans) dat de boer her vee waarvan hij den halven prijs betaalt, op stal krijgt daardoor reeht heeft op de mest en op een deel van de jongen, terwijl de eigenaar van her vee her andere deel der jongen ontvangt, en soms ook de keus heeft om bet vee ann den boer te laten en dezen dan te doen betalen hetgeen hij van den prijs nog niet betaalde in verband met de vermeerderde waarde van her vee. Of dit contract den stempel van woeker draagt, hangt geheel van omstandigheden If: in Duitsehand wordt er over geklaagd ~); bier vernam ik weinig ktaehten, vermoedelijk hierom, omdat 1 ° de halfbouw, naar

') Zie Fassbender: die landlichen Spar- u. Darlehnskassenvereine 1890, en Biiuerliche Zust~tade in Deutschland in 1883 uitgegevea

51t/

her mij toesohijnt in ons h~ud, niet zoo uitgebreid is, als de Vieheinstellung in die Duitsehe streken waar kleine boeren de

meerderheid vormen, en 2 ° bij onze opstalling, naar al mijne

opga.ven luideu, hot risieo - - ,,de noed,, (hood) zooals men

in Friesland z e g t - - n d e r k o m t op hot hoofd van den eigenaar. I Ie t volgende schreef mij een mijner vrienden van den

Noorderzoom der Vetuwe: ,,Hot gebeurt nu en dan dat iemand

die geeu gelegenheid heeft tot bet houden van vee, een of

meer beesten bij een ander op stal heeft. Dit zijn dan lieden

die geen gold hebben om een beest te koopen, maar zieh ve,'binden her dier te verzorgen en te voederen, waardoor zij

de beschikking krijgen over de melk en de mest. Is de koe

gust ,,(draeh~ig),, ook dan moet degene die her dier op s~al

heef t , hot voeden, maar bet kalf is voor hem: worden er

twee kalveren geboren, dan is er een voor den eigenaar teuzij

door den Verein fiir Socialpolitik. Belangrijke mededee]ingen zijn ook te vinden ia de verslagen der Hessisehe landwirtschaftliche Genossenschaften,)~ zie by. bl. 4 en 5 van het verslag over 1891, uitgebracht op hot 31 e congres te ]~ainz (Darmstadt Herbert 1892). Ook verschaffen de rapporten in ,Wucher auf dem Lande~ dat ik hierboven beprak, gegevens al sehijnen ook doze bier evenmin als op andere punten volkomen vertrouwbaar (zie Sehnapper Arndt t. a. p. 1). 12, 2 e noot). In het rapport over de omstreken van Trier, dat overigens veel aanleiding gegeven heeft tot gegronde kritiek (zie ook Zuns: der Wucher a. d. Lande eine Kritik des Fragebogens), enz. Frankf. 1 8 8 8 ) , - wordt o.a. op bl. 169 en 170 ill extenso een contract met tie omstandigheden waaronder hat gesloten word, mede- gedeeld dat op de duidelijkste wijze in hot licht stelt hoe nadeelig voor den boer zulke ove~enkomsten kunnen werken, en men vraagt zich daarbij alleen hog af of en, zoo ja hoe de boeren er toe komen bij voortduring zich aan dergelijke contracten te wagen.

Dezelfde wet die ik boven aanhaalde, gaf onder den drang der klachten tegen dezen vorm van handeldrijven, aan § 35 der Ge- werbeordnung deze uitbreiding dat voortaan ook ,,der gewerbsm~issige Betrieb tier ¥iehverstellung (Viehpacht)~, gelijk ook de veehandel in hot algameen, verboden kan worden ,wenn Thatsachen vorliegen, welche die Unzuverl~issigkeit der Gewerbetreibenden in Bezug auf diesen Gewerbebatrieb darthun.~,

Ik deal deze bepaling mode enkel om hare merkwaardigheid, niet omdat ik haar zou durven goedkeuren.

517

natuurlijk een ander accoord gctrofl'en is. De eigenaar heeft eehter altijd bet recht her diet te verkoopen; gewoonlijk zal hij daartoe overgaan, wanneer de koe, die als jong beest op stal is gebraeht, genoeg in waarde is gestegen om hem in verband met de marktprijzen een behoorlijke winst te geven. Men noemt dit hier: , ,een k o e op h a l f g e w i n h e b b e m - Juist dezer dagen kwam mij een geval ter ooren dat iemand den eigenaar gevraagd had her dier terug te nemen, want de sehade was meet dan de winst geweest. Dit hangt eehter van allerlei wisselende omstandigheden af: goed of sleeht grasjaar, duur of goedkoop hooi enz.,,

Ongeveer op dezelfde wijze gaat her in sommige streken van Friesland, waar in tusschen, - -e l : dit mag ook van andere deelen van Nederland gezegd worden, - - ' ) n i e t zelden de opstalling niet dient o m t e helpen hem die het dier op s~al n e e m t , doeh hem die het g e e f t . In vele gevallen toeh geeft de eigenaar van de koe, wanneer hij geen gelegenheid vindt een stukje land te huren en her beest te laten weiden, z~jn vee aan een ander op de stal of in de weide, waarvoor hij natuurlijk betalen moet. ~)

Ook in Zuidholland gesehiedt wet war zooeven van de Yeluwe gezegd werd. Doeh hier is men er niet mede tevreden, omdat de koopman de prijs van zijn dier zelf bepaalt, de meerdere of mindere opbrengst door opstaller en eigenaar gedeeld wordt, en deze laatste zich her reeht voorbehoudt her vee ten allen tijde weg te halen zoodat hij den boer in handen heeft. Daarentegen schijnt de o p s t a l l i n g zooals die in Zuidholland bestaat doch, ten gewflge der gewijzigde behandeling van het land en de prodaeten, allengs verdwijnt, die afkeuring niet te verdienen. Dit toeh gaat aldus. ,,Wanneer vaarzen worden opge-

') Zie by. de ,,Uitkomsten, over Hm~rlemmermeer: II n °. XLI bl. 11.

~) Voor dit doel aangewend ziet men de opstalling of ¥ieh- verstelhmg zieh reeds in de 8 e eeuw ontwikkelen. De boeren waren in die tijden verplicht een deel van het vee hunner heeren bij zich te laten overwinteren, hetgeen een der gewichtigste factoren van de ontwikke]ing van den veestapel in die dagen sehijnt geweest te zijn. Zie Yama,noto, die Rinderzucht Deutschlands 1894 bl. 31.

518

stald bij bouwboeren, dan krijgen ze alleen stroo tot voedset waardoor geen groote uitgaven worden ge~ischt en derhalve een kleine betMing gegeven wordt. Koeien die hog war melk geven maar spoedig drooggaan en bestemd zijn voor latere vetmesting, krijgen kraehtvoeder in lijnkoeken, boonen etc. en dit kraehtvoer wordt door den eigenaar vergoed. - - De kalf- koeien mits bet zijn tijdkoeien (d. w. z. koeien die laat in Maart of in April kalve,) staan gelijk met de laatstgenoemde varekoeien. Kalven zij bij den boer af, dan is het kalf voor den greep (d. i. voor den sial, dus voor den boer). Het risico van het afkalven is voor den eigenaar, en, blijft her dier bij hem op stal, dan bchoudt hij de melk. Sterft her die t , dan wordt geen stalgeld of stechts een gedeelte daarvan betaald: die regeling staat meestat in verband met de opbrengst van bet cadaver., Tot zoover mijn zegsman.

Iets dergelijks als de halfbouw vindt men in Drente met sehapen. Deze worden in een soort van huur afgestaan. Is her contract afgeloopen, dan krijgt de eigenaar of wel een bepaalde sore in handen of wel een deel (b.v. de he l f t )de r jongen, terwijl de huurder een zelfde aantal beesten en van gelijke qualiteit aan den verhuurder moet teruggeven als hij ontving.

Vooral deze laatste vorm, maar ook de eerder genoemde, herinneren aan den bail h cheptel ' ) , met name voor zoover de schapenhuur in Drente betreft aan den cheptel de fer, en wijzen op een gemeenschappelijke afkomst.

Toeh bestaat ten onzent de eigenlijke bail ~ eheptel niet. Zooals bekend is onderscheidt de Code Civil (art. 1S00, v.v.) vier soorten, a. De , e h e p t e l s i m p l e , laat den verhuurder den eigendom en geeft hem reeht op de helft der jongen, terwijl de huurder de andere helft krijgt maar ook, althans

') Cheptel (spr. ch6tel), ook wel in her oud-fransoh: catel, catal, chaptel~ cartel, is 66n woord met her Engelsche cattle, dus vee; en komt van capitale of captale (taag Latijn). In vroeger eeuwen was bet vee het voornaamste deel van iemands bezittingen. Tacitus schrijft reeds van het vee der Germanen van zijn tijd: <,numero gaudent, eaeque solae et gratissimae opes sunt~) al vindt hij ook dat ze her Romeinsche oog weinig bevredigen, want: ,~ne armentis quidem suus honor ant gloria frontis.~ (Germania cap. 5.)

51.g

bij g e d e e 1 t e I ij k verlies, dit voor de helft draagt, wordende her totale verlies mi~s buiten de sohuld van den huurder, door den verhuurder gedragen, b. De -e h e p t e 1 h m o i t i g. is te vergelijken met een eommanditaire vennootsehap: ieder brengt de helft tier beesten in op gemeene winst en verlies, terwijl degeen die als .preneur . o p t r e e d t , - men zou hem beheerend vennoot ea de andere partij sleeping partner kunnen noem~n - - het genot van melk e n m e s t heeft , en her recht van den under beperkt blijft tot de helft der wol en tier jongen. e. De . e h e p t e l de f e r - bestaat gussehen verpachter en paehter en zit eigenlijk ann de landpaeht vast. De paehter wordt bier evenmiu als in her geval sub a. eigenaar, maar toeh draagt hij her risieo der kudde: hij most een zelfde aantal beesten van gelijke soor~ op bet einde der paeht aehter- laten als hij ontving en hij moet bijbetalen war ontbreekt. Yandaar dat men spreekt van bdtes de fer, immers bet beslag .ne peat mourir /~ son seigneur-; een spreekwijze die men ten onzent in her .ijzeren vee sterft niet . ea in Daitsehland in den Eisern-Viehvertrag terugvindt. ' ) d. De ,/e h e p t e 1 i ra- p r o p r e m e n t d i t . , heeft plants wanneer een of meet losse beesten worden opgestald, in welk geval de eigenaar alleen reeht verkrijgt op de jongen.

Den oneigenlijken eheptel vindt men ten onzent, zooms ge- bleken is, wel; ook, bij uitzondering, den eheptel de fer; maar de eheptel simple en die .X moitid komen niet root. Om die reden wilde men in 1888 ten onzent ann een regeling niet ann. Her groote versehil tussehen die beide contraeten en war men ten onzeut ziet, lig~ vooral in de regeling van her risieo, die in ons land nooit op hem die blool, gebruiker is sehijnt

afgewenteld te worden. Intussehen, he~ heet dat ook in Frankrijk de bail "~cheptel

allengs verdwijnt. Men geef~ als reden op de beperkende bepalingen die de wet ann dit contract s~elt ~).

') Her AIg. Pruis. Landrecht I. 21 § 474 V. bepaalde dat de paehter van den hem toebehoorenden inventaris, her vee incluis, het risieo draagt, en dat hetzelfde gold, ~;wenn der P~hter das Inventarium at s e i s e r n tibernommen hat.>,

'-') Zie Mr. F. S. van Nierop. Europeeseh bandbouwcrediet. Gids 1885 p. 439.

ECON. t897. 3&

520

Marcadg t) motiveert die beperkingen tier eontractvrijheid aldus: ,L'etat de dgnfiment et d'ignoran~e des chepteliers les poussant ~ souserire toute esp~ee de conditions pour obtenir un troupeau par les profits duquel ils esp~rent se procurer le pain ngcessaire '~ leur famille, la loi a dfi se prgoeeuper de les protgger contre ta rapacitg de proprigtaires assez in- humains pour spgculer sur leur mis~re." Zoo bepaalt by. de wet, dat bij den cheptel simple in geval van gedeeltelijk verlies b e i d e partijen, in geval van totaal verlies de e i g e n a a r a l l e e n de schade draagt: nu mag niet bepaald worden dat dit totaal verlies door den boer zal gedragen worden. En wat ziet men nu? Dat in geval van gedeeltelijk verlies (by. door veeziekte) de boer, om zieh van zijn aandeel in her verlies te ontslaan, her overgeblevene ann de besmetting blootstelt en zoo de geheele kudde doet ondergaan. Aldus werd het contract te bezwarend voor den eigenaar en raakte, zoo redeneert men, dientengevolge allengs buiten gebruik. Of niet door een andere, w~l door de wet toegelaten regeling van bet risico nan den boer de prikkel zou kunnen ontnomen women tot dergelijke voor den eigenaar sehadelijke praktijken, m. a. w. of op de rekening der beschermende bepaling van Art. 1811 wel alles kan geschreven worden wat men er op zou willen brengen, laat ik hier buiten bespreking. Alleen zou men kunnen vragen - - ook met her oog op ons land, waar dan toeh de wetgever partijen volkomen vrij l i e t - - of het buiten gebruik komen van deze soort van eontraeten niet in verband kan staan met de, zoowel met betrekking tot dell landbouw als tot de middelen van verkeer, gewijzigde ceeonomisehe toestanden.

lk heb in her bovenstaande getraeht zoo getrouw mogelijk weer te geven welke vormen dienen den boer ann vee te helpen waar eigen middelen niet toereiken. Wanneer ik daarbij nan al die vormen niet mijn onverdeelde sympathie sehonk, zoo moet dit vooral in die vormen 2) op zich zelf gezoeht worden en niet in de misbruiken die in de praktijk zouden bestaan. Zooals ik hierboven reeds zeide, heb ik niet den indruk vet-

l) Explication du Code Napol6on VI p. 552. ~) Van welke, met uitzondering van bet credietgeven, de sociale

beteekenis dan ook niet groot is.

5gl

kregen alsof inderdaad over misbruiken bij ons onderwerp veel te klagen valt. ~_lleen zou ik ten aanzien van Limburg een andere meening zijn toegedaan, alwaar ik geloof dat wel vele misbruiken heersehen, hetgeen merkwaardig samenvalt met het oordeel der Landbouweommissie over die provineie (t. a. p, blz. 33), naar welk oordeel de credietwaardigheid der landbouwers, moge die in het algemeen niet achteruit zijn gegaan, in sommige streken, vooral in LimbuN, wel is gedaald. Zoo zouden toeh de omvang der misbruiken met de erediet- waardigheid van den landbouwer tot elkander staan in omge- keerde reden.

De klaehten over de onvoldoendheid der eredietmidden en de daarvoor niet zelden veroorzaakte sehaarsehte van vee, houden naar mijne meening dan ook reel meet verband met he r a e h t e r w e g e b l i j v e n van gesehikte vormen van erediet, dan met sleehte praktijten, m. a. w. de four ligt minder in wat g e d a a n is dan in wa t o n g e d a a n b l e e f .

De boer en ook zijn a.rbeider heeft behoeite aan vee, al is bet maar een enkele koe of een varken, her zij voor eigen gebruik of voor zijn bedrijf. Vermeerdering van levende have, wie zou her voor hen niet een zegen aehten? In de -Uit- komsten,, vond ik ergens gewezen op den gunstigen toestand tier boeren-arbeiders die voor zieh en hun gezin een varken mestten; en bovendien, war zou bij trouwe zorg zulk een klein kapitaaltje, in dat varken vertegenwoordigd, niet een rente kuunen dragen, w a n n e e r - ja wanneer de man dat kapit,;~Mtje maar eens eerst in zijn hok had!

Maar hoe daaraan te komen? Zich persoonlijk wenden tot de mensehen in de stad is hem onmogelijk, en dc lieden uit ziju omgeving zijn niet genegen of in s~a'~t nan zijn wcnschen te w,ldoen. [Ioe gaarne menigeen ook misschien zt~u kumteu en willen belpen, de zaak blijft zooms ze was, en er gebeurt

niets. Nu is op zieh zelf bet brengen van her geld naar de plaats

waar het meg vrueht aangewend kan worden, niet zoo groote moeilijkheid. Wanneer andere ea w e r k e l i j k e bezwaren zijn opgeheven, dan ligt in het landbouwbankje of iedere willekearige vereeniging die als tussehenpersoou wil dienst doen, her ont- moetingspunt tussehen den geldbelegger en den landbouwer.

521~

En die werkelijke bezwaren 7~u zijn gelegen in de waarborgen die de geldscbicter verlangt en reeht beeft te verlangen, en die het keuterboertje niet geven kan. Want borgen zal deze wel zelden kunnen geven, of bet zijn borgen van dezelfde soliditeit als de zijne; en onderpand heeft de geldschieter in her vee niet, daar immers het met zijn geld gekoehte vee eigendom is van den boer cn de wet niet toelaat dat her pand blijve in handen van den schuldenaar. De geldsehieter kan wel zijn vordering executeeren o I) her goed van het boertje, maar dan gnat de verpaehter nog voor en het is zeer de vraag of bij executie de opbrengst van bet boedeltje niet door de exeeutiekosten wordt opgeslokt. En dan, hoe staat men niet bloot aan bet gevaar van kwade trouw! Immers kan de boer ongemerkt zijn vee ann een ander verkoopen, d. w. z. quasi- verkoopen en her van dien kooper in bruikleen houden, en van dit alles heel deftige akten opmaken --zooals toch menig- maal gesehiedt zonder dat men daartegen lets v e r m a g l - dan heeft men niet alleen nicts ova te exeeuteereu, maar heeft nog bovendien reel kosten voor niets gemaakt en loopt men de kans op een proees tot sehadevergoeding[

Inderdaad, wie verwonder~ er zieh over dat de mensehen liever hun geld in hun beurs houden dan her aan zooveel gevaren bloot te stellen, ook al eijfert men hun voor hoeveel goed zij er mede zouden kunnen doen ?

Maar ann den anderen kant, ware her mogelijk den geldsehieter de zekerheid te versehaffen waarop hij reeht heeft, dan ware de mogelijkheid geopend zonder al te groote opofferingen, of zelfs ter geldbelegging over het gehee]e land kleine locale instellingen in her leven te roepen die voor hare omgeving van onberekenbaar nut zouden kunnen zijn.

Dat was her vraagstuk dat ik mij tot taak stelde om op te lossen. De aanleiding daartoe vond ik in een verzoek dat tot mij kwam van een soort van bankje dat te Zetten bestaat en dat onder her bestaande reglement met allerlei moeilijkheden te kampen had en kwade trouw vreesde.

Dit bankje gnat nit van de afdeeling Zetten van her Neder- landseh Werkliedenverbond Patrimonium, een afdeeling die met de krachtige en tevens gezonde hu]p van een der meest

5'23

geaeh~e ingezet, enen der st~reek, reeds ve]e, tot zegen s~rekte en dit in steeds ruimer mate belooft te doen.

Deze oredietinstelling nu wilde kleine boertjes en arbeiders helpen aan geld opdat zij daarmede een varken zouden koopen om bet te mesten ten einde her later met winst te kunnen verkoopen. Zelf had zij tegen matige rente een sore van f 1000 opgenomen om daaruit de vraag naar voorsehotten te voldoen; en zij smaakte her genoegen te zien dat , hoewel zij sleehts in kleinen kring werkte, van haar hulp een gretig gebruik gemaakt werd en zij bijna bet geheele jaar door verreweg her grootste deel dier sore in kleine voorsehotjes van f 10--f`25 had uitstaan. De rente die gevraagd werd was ongeveer t pCt. per maand; schijnbaar niet gering, doeh waarbij client in bet oog gehouden te worden dat o~er her g e h e e l e kapitaal van f 1000.-- een vaste rente moest betaald worden en clat - - clit vooral is van belang - - her voorschot werd kwijt geseholden wanneer her vee kwam te sterven. Dat men dan ook in die rente geen bezwaar zag, blijkt nit her ruime gebruik hetwelk ik zooeven zeide dat men van de bank maakte.

Toch ging de zaak niet naar wensch. Men had wel in bet reglement geze~ dat he~ met her voorscho~ aangekoehte vee her eigendom bleef der bank en dat, wanneer bij den boer meet varkens op her hok stonden en een daarvan kwam te sterven, de hank zou mogen aanwijzen welke van de varkens zij als dc hare zou wensehen te besehouwen , - -maar men had hooren verluiclen dat in reehten met dergelijke bepalingen weinig zou aan te vangen zijn, en hier en daar sehenen er voorschotnemers te zijn die rustig de dingen zouclen afwaehten en geenszins deszins en willens waren hun verpliehtingen tegenover de bank n a t e komen. Her gold bier clus een levensvraag en in den bestaanden toestand moest noodzakelijk wijziging komen.

[-Iet plan dat ik aan die erediet-instelling voorlegde en dat zij geheel overnam, ga ik thans ontwikkelen. Ik doe dig hier ter plaatse omdat ik, zooals ik reeds zeide, van meening ben dat ook elders in dezelfde riehting zou kunnen worden gearbeid, en in de hoop dat deze regelen daartoe eene aansporing mogen zijn.

De grondgedaehte van her geheele plan is - - behoef ik )let hog te zeggen? - - den geldsehieter eigenaar te maken van her vee dat met z[jn hulp gekocht wordt.

524

Wanneer ik bier bet woord ,geldsehie~er- gebruik, is dit dus ook eigenlijk minder juist, immers tegelijk geldsehieter t.e zijn en eigenaar van hetgeen met bet gesehoten geld is aangekoeht, is niet mogelijk. Volgens art. 1792 B.-W. wordt de geldleener eigenaar van bet geschoten geld en daarmede dus ook van her vee dat hij met dat geld koopt, en de geldschieter is gewoon schuldeiseher, niet eens gedekt door privilegie; daarom ken her onze Zettenscbe bank heel weinig baten of z e a l in haar reglemen~ schreef dat zij eigenaar zou zijn vail her vee met behulp van her voorschot aangekocht.

Maar men kan van den geldsehieter v e e r her vee maken een eigenaar v a n her vee. En wel op deze wijze. De bank die den boer helpen wil, geeft hem zooveel geld als hij meent noodig te hebben veer den aankoop van by. een koe of een varken; edoeh zij l e e n t hem dit niet, maar stelt her hem ter hand met de o p d r a e h t d i t g e l d v a n h a a r te besteden veer den aankoop v e e r h a a r van her vee te zijner keuze. Heeft de boer her vee gekoeht, dan meet hij een verklaring teekenen (strikt noodig is her niet, maar ik zal zoo dadelijk zeggen waarom her beter is), dat hij v e e r de b a n k her vee in zijn bezit houdt , ~otda~ hij hetzij in eens hetzij in termijnen heeft afbetaald. Wil de boer verkoopen, dan meet hij daarvoor maehtiging vragen van de bank: immers he~ is haar vee. Verkoopt hij nu, dan is hij haar mandataris of lasthebber en de opbrengst behoor~, zoo althans niefs naders is bepaald, weer ten volle aan de bank.

Ziedaar in grove trekken her plan dat, naar mijne meening, beter dan gewone geldleening de belangen waarborgt van hem die de boer wil helpen en dns tegelijk eerder tot her verleenen van hulp zal genegen maken, terwijl aan den anderen kant de boer in zijn vrijheid niet binnen enger grenzen wordt beperkt dan eerlijkheid en goede trouw zelf hem stellen.

WaaromP Letten wij daartoe eers~ op de p o s i t i e d e r b a n k ' ) .

') Eenvoudigheidshalve noem ik den (,contractant ter eenre,, maar b a n k , hoewel natuurlijk ieder particulier of iedere vereeniging dergelijke contracten sluiten kan. Dat het voornametijk vereenigingen zullen zijn die aldus hulp verschaffen, ligt in den aard

525

Wij zagen hoe weinig waarborgeu zij als geldsehieister heeft. Maar blijft zij eigenaar, dan treed~ voor haar geld her vee in de plaats, terwijl ze als geldsehietster sleehts een ongedekte vordering had zonder eenig reeht tegenover her voor haar geld gekoehte vee. Betaalt dus de boer per slot van rekening niet , dan heeft zij bij hem op stal staan haar vee dat wel in de meeste gevallen ') meer waard zal zijn dan zij er aanvankelijk voor uitgegeven heeft , zoodat zij haar kapitaal met rente terugkrijgt en de rest aan den boer als belooning voor de aan

her vee besteede kosten en arbeid kan teruggeven. Her is waar, wanneer de boer een paehter is, dan is ook dat

vee, hoewel het nie~ z ijn vee is, onderworpen aan he~ voorreeht dat de verpaehter ats zoodanig heeft. Her klinkt wel zonderling dat een voorwerp dat niet, aan den sehuldenaar t oebehoort en niet uitdrukkelijk voor diens sehuld in pand is gegeven, aansprakelijk is voor de sehutden van dien man of

liever voor een bepaalde soort van zijn sehulden. Maar de wet geeft nu eenmaal zulk een oubillijk recht aau den verpaehter en laat geen andere hoop over dan dat deze her beneden zijn fatsoen zal aehten onder besehermiug tier wet een derde die hem niets sehuldig is aftenemen hetgeen eukel dien derde toekomt 2).

der zaak. Wetlieht zou bet vooral op den weg der CoSperatieve vereenigingen tot den aankoop van landbouwbenoodigdheden liggen ook in deze richting her terrein harer operation uit te breiden.

1) Natuurlijk dalinff van prijzen daargelaten. Brengt bij verkoop her vee niet eenmaal zooveel op als bet gekost heeft, dan lijdt de bank en de boer ook sehade. Maar dit is nooit te keeren, terwijl waar de bank enkel geldschietster is, haar positie in der- gelijk geval hOg ongunstiger is.

~) Men weet hoe de bepaling in de wereld kwaln. De Code Civil kende zulk een v~rstrekkend voorreeht niet. ¥olgens art. 2102, l °, overeenkomende met de artt. 1185 4 °, 1186--1189 van ons B. W., had de verhuurder alleea een recht op de goederen van den huurder. Slechts bij uitzondering was, naar art. 1753, de onderhuurder binnen bepaalde grenzen aaa den verhuurder verbonden en kon deze (C. de Proc. ely. art. 820) ook op des onderhuurders goed in de gehuurde woaing beslag leggen; terwijt art. 1813 aan den grondeigenaar her reeht gaf aan te grijpen en voor zijns paehters sehulden te verkoopen het vee dat door een ander aan dien paehter in huur (eheptel) gegeven was, m i t s die ander die

526

Doeh hoe dit ook zij, wanueer de bank eigenaar blijft van her vee, dan is z,e nooit in sleehter eonditie dal: wanneer ze enkel geldschieter is, want dan is her. vee waarvoor her geld gesehoten is, natuurlijk eigendont van den boer en derhalve a fortiori onderworpen aan her. voorrecht van den verpachter, die, hoe nauw zijn geweten ook is, er volstrekt geen bezwaar in beboef~ te zien zijn voorrang op de opbrengst bij executie te doen gelden.

War evenwel bet voornaamste voordeel is bij den gcwijzigden stand van zaken is, dat de bank nu in reel gevallen den veehouder kan trekken veer den strafrechter en dat dus de bank daarin een waarborg w)or de bewaring hater reehten krijgb, dien zij naar burgerlijk recht tegenover den in menig geval weinig solventen arbeider of kleinen b o e r - en juist

veer zulken wordt naar hulp gezocht - - vaak mist. Art. 3~1 toeh van her Wetboek van Strafreeht strafb als

verduisteraar hem (lie opzettelijk eeuig goed dat geheel of ten

huur niet aan den eigenaar der pachthoeve had beteekend. Maar bij ons was men tijdens her maken der wet bang - - e n t e r e c h t - veer ondergeschoven akten ; de huurder zou immers den verpachter die zijn inboedel komt executeeren, een akte van verkoop kunnen voorhouden! En alsof nu dit de oplossing tier moeilijkheid was, - - een moeilijkheid trouwens die toch niet enkel met betrekking tot den verhuurder maar tot ieder schuldeiseher diende opgelost te w o r d e a ! - schreef men in de wet dat de verhuurder zijn voorrecht kan doea gelden op wat hij bij den huurder vindt, on v er- s c h i l l i g w i e e r de e i g e n a a r van is. Wat den gewonen schuldeischer, die beslag legt onder zijn schuldenaar en daarbij treft bet goed van een ander, blootstelt aan een veroordeeling tot sehadevergoeding wegens onreehtmatige daad (althans wanneer hij wist dat het niet her goed van zijn sehuldenaar was), wordt veer den verhmtrder tot wettelijk recht verheven! Ja~ hij mag niet alleen ongestraft beslag leggen maar executeeren ook!

ttet nieuwe Duitsche Wetboek heeft her privilegie geheel tot de goederen des hunrders beperkt (§ 559); zie de Motive I Ip . 404 v. ; in aansluiting~ naar aldaar wordt meegedeeld, ann de gevestigde jurisprudentie onder her Pruisisehe recht, al sehijnt deze ook vroeger (zie Stahl's Reehtsphilosophie I I p . 381 noot) er toe te hebben overgeheld de minder duidelijke bepalingen van het Prui- sisclm landreeht (I. 21 § 395) uit te breiden in den geest onzer wetgeving.

527

deele aa.u een ander tocbehoort en dat hij anders dan door misdrijf onder zieh heeft , wederrechtelijk zich toe~igent. De straf is gcvangenisstraf van ten hoogste 3 jarcn of geldboet, e van ten hoogste f ~0. - - . l let is duidelijk dat waar de bank voorsehotgcver is, zij nooit door dat artikel kan beschermd worden, want ha~tr vo~)rseho~ wordt eigendom van den boer en doze kau met z i jn varken, dat, hij van z i jn gold koeh t ,doen war hij wil.

Maar dit kan de boer, die vee wl.u de bank houdt , ni~4. Stel dat nu de boer bet vee ann een ander verkoopt zonder

verlof van de bank, eu her van alien ander in bruikleen houdt, ~ een maar a l t e dikwijls toegepast middel om erediteuren om de ruin te leiden, - - dan zal de bank bij den Offieier van Justut ie ktaohte kunnen doen wegcns verdais~ering; immers dat de boer door her stuk vee te verkoopen zieh den eigendom daarvan toekende, of, zooals de wet zeg~, zieh dat toe~,igende, en dat hij zulks deed zonder daartoe gerechtigd

~e zijn en dat hij zioh van dit allcs wel bewust was, zal wel

bij iliemaud twijfel ontmoeten. Hetzelfde is he~ geval wanncer hij hot vee ecnvoudig ver-

koopt zonder meet ') of he~ wegschenkL

J) ,,Verkoopt,,, n.1. in den zin van her dagelijksch leven, niet in den juridisehen zin, waarbij men enkel denkt ann het afsluiten van her koopeontract a f g e s c h e i d e n van de l e v e r i n g . Het enkele afsluiten van den keep wordt wel door sommigen (Mr. v. Ittersum in Tijdschr. v. Strafr. ¥. p. 342, Rechtb. ~roningen W. n o 6554) als toe~igening beschouwd, doch, aangenomen cells dat veer toeSigening niet meer noodig is dan ,,een handeling in strijd met den nard van zijn bezit,,, valt m. i. hieronder het bloote verkoopen niet. Her afsluiten van een contract over een zaak verandert mijn verhouding tot die zaak niet in het minst. Moei- lijker wordt het wanneer de houder met de zaak bij zich by. van den eenen opkooper naar den anderen loopt (zie de vonnissen tier Rechtbanken te Amsterdam e n ' s Gravenhage resp. in W. 6074 en 6918). Hier kwam wel cells her contract niet tot stand, laat staan de levering, doch men vergete niet dat de t o e e i g e n i n g bewezen meet worden en daarvoor zeer zeker de levering nakoop afdoende is doch het bewijs dier toeeigening althans der poging daartoe ook kan voortvloeien uit andere darien die men met het

5~8

Over verpanden bes~aat versehil van meening, doch ik aarzel niet mij aan te sluiten bij de heersehende meening, volgens welke beleening onder omstandigheden waarin men weet niet terug te kunnen betalen, als een daad van toefiigening is te beschouwen. Welk karakter de in pandgeving draagt moet derhalve in ieder afzonderlijk geval onderzocht women. Wan- neer gij bijv. van daag in groote geldverlegenheid verkeerende een stuk t, an waarde dat uw vriend u toevmCrouwde, beleent om aan geld te komen, terwijl gij weet dat gij over een paar dagen, wanneer uw coupons vervallen, ruimsehoots in staat zult zijn dat voorwerp weer in te lossen, dan kent gij u zeer zeker den eigendom van dat voorwerp niet toe, al maakt gij ook van de zaak een gebruik waartoe zij u niet gegeven is. Maar wanneer gij bij de beleening weet dat gij vddr het verstrijken van den termijn van inlossing, (als wanneer her goed onherroepelijk eigendom van den pandhouder wordt), niet in staat zult ziju her voorschot terug te betalen, dan bewijst uw handeling in verband met die omstandigheid dat gij niet enkel voor een oogenblik wilder profiteeren van de ruilwaarde die dat voorwerp had, maar daL gij die waarde voor goed in uw vermogen hebt overgebraeht: m. a.w. dat gij u dat voorwerp

hebt toegefiigend. ~)

goed pleegt, uit de wijze waarop men met het goed omgaat, tier zich door levering na koop voor goed ontdaan hebben van het bezit is dus wel 66n der bewijzen vaa de plaats gehad hebbende toe~igening, doch niet het uitsluitende.

1) Zie her arrest van den ttoogen Raad in W. n ° 5678. In een zeer belangrijk artikel in her Tijdschr. v. Str. VI p. 38 v.v. verdedigt Mr. H. P. de Wilde de leer dat verpanding van eens anders goed n i e t is verduistering. Hij toont, geloof ik, zeer terecht aan dat het enkele doen van wat a]leen de eigenaar doen mag geen toe~igening is: her vernielen, wegwerpen of verhuren eener zaak maakt den houder niet tot verduisteraar, hoewel de houder met de zaak handelt alsof het zijne eigene ware, en doet wat alleen de eigenaar mag doen. De handeling moet werkelijk dragen het karakter van zieh den eigendom der zaak toekennen. Maar dit is onder omstandigheden ook de verpandiag, [zeker n i e t het op aanvrage niet aan den eigenaar restitueeren, getijk MI: de W. meent op p. 59]. Dat dan het objectieve element van het misdrijf

5~9

W e l , u , di~ laa~s~e geval zal zieh juis~ mecs~al voordoen bij diegenen voor wie veebankjes als ik op her oog heb bestemd zijn o m t e werken: en moeht er al eens een welgestelde boer onder loopen, dan zal, ook al kan her Openbaar Ministerie niet her opzet der toefiigening bewijzen, de bank geen sehade lijden, omdat zij ruet een eiviele aerie zieh recllt kan ver- sehaft'en.

Nu zal de strafaetie op zich zelf ann de bank her haar onttrokken vee , i e t terugbezorgen: doch indien her vee , o g t e aehterhalen is, heef~ zij her reeht heL vee terug te koopen voor den prijs dien de houder be~aald heeft, en i ,dien deze op de tereehtzitting als getuige verseh~jnt, zal met een enkel woord de zaak in bet reine gebraeht ziju zonder dat zij tot verdere moeilijkheden of zelfs tot eeu procedure behoeft a.an- leiding te geven.

In zooverre s~aat dus reeds de bank die eigenaar blijft in voordeeliger positie dan de geldsehieter, want deze heeft zelfs niet dat beperkte vermogen (nl. van her vee te aehterhalen). Maar, de groote veiligheid, ann de bank door de strafactie bezorgd, is hierin gelegen, d~Lt zij ann een ieder die haar hulp verlangt, vermag voor te houden dat zij een zoo machtig wapen tot haar besehikking heeft; zoodat wie al in verzoeking moeht zijn oneerl£jke handelingen te plegen, zioh we1 tien maul zal bedenken voor hij ann die booze verleiding he~ oor leent.

En wanneer dat zoo is, dan blijkt ook dat lungs dezen weg

niet tot zijn recht zou komen, zie ik niet in. Werd toch voor de strafbaarheid vereiseht dat de eigenaar bet voorwerp niet meet kon terugkrijgen, dan ware het wat anders: doch dit gevolg is geen element van her misdrijf. De eenige vraag is hier, even als bij diefstal, wat toe~igening is: dit is het onttrekken ann den eigenaar. Of al met blijvend gevolg, is, ook evenals bij diefstal, onverschillig. Tegenover den diet heeft de eigenaar zeer zeker de revindicatie; toch eigende de diet' zich toe. En dat de vet- pander, door terug te koopen, wanneer hij toevallig daartoe in stunt geraakt, en door dan ann den eigenaar te restitueeren zijn daad ongedaan kan maken, is een opmerking die, ware zij juist, ook bet misdrijf van diefstal onmogelijk zou maken, omdat de diet hog altijd bet voorwerp op zijn plants kan terugbrengen.

580

bereikt kan worden war men tangs dicn van bet eenvoudige voorschot , le t bereiken ken. Nu toch heef~ men ook een middel tegen hen die men wegens hun onvermogen civiet- reeh~elijk Met bereiken kan. Doze wijze van eontraeteeren geeft derhalve een sterken waarborg tegen kwade trouw, en maakt bovendien dat men niet gelijk de gewone geldsehieter, bevreesd behoeft te zijn meg andere sehuldeisdlers de karige opbrengst tier exeeutie te moeten deelen, stel al da~ er na aftrek der kosten hog lets te verdeelen moeht over- blijven. En dus zal men nu eerder mensehen bereid vinden die hun gold durven toevertrouwen ann een bank die op dergel~jke wijze haar zaken drijft, want bij hot gewone voorsehot moest zoowel de noodzakelijkheid met andere erediteuren in een sehier waardeloos inboedelLje te eoueurreeren, als de waarsehijnlijkheid dat hot uig die. hoofde ~oeh nooit tot een exeeutie zou komen, m. a. w. dat hot geschoten gold eenvoudig was h fends perdu, en bovendien hog hot gebrek ann besoherming tegen kwade trouw er van afsehrikken gold te geven ann een instelling die veer dergelijke bezwaren stond.

Men verschaft dus door de bank eigeuaar te laten, haar een alleszins reehtmatige zekerheid, dus ook ann hen met wier gold de bank meet werken, en geef~ zoodoende ann hot kapitaal eene sehoone gelegenheid tot de behartiging van belangen die vroeger bij gebrek ann waarborgen onverzorgd bleven. Ook bier blijkt overtuigend hoe de mogelijkheid van ten reeh~smiddel t e g e n den sehuldenaar welbezien is in bet belang van den sehuldenaar zelven!

Hot behoeft wel geen betoog dat hetgeen ik over de strafreehtelijke aansprakelijkheid ten aanzien van hot met hot geld der bank gekoehte v ee heb opgemerkt, evenzeer van toepassing is op her tot den aankoop daarvan verstrekte g o l d wanneer de boer die opdracht niet nakomt doeh hot gold veer andere doeleinden besteedt; ') en in gelijke mate op

i) Wel is van zeer beveegde zijde volgehouden dat verduistering van geldsommen in de meeste gevallen niet mogelijk is omdat de lastgever bij her overreiken van hot gold waarme~ zijn last meet worden uitgevoerd, daa, rvan tegelijk den eigendom overdraagt en de bewaarnemer volgens her B. W. de bevoegdheid heeft andere

531

her geld dat de boer voor her met machtiging der bank verkochte vee hecft ontvangen en dat althans voor een deel, ann haar toekomt. Natuurlijk zullen er gevallen mogelijk zijn waarin die strafreehtelijke aansprakelijkheid teen effect sorteert omdat her bewijs niet te leveren is, maar dig neemt niet weg de praeventieve werking der strafbedreiging, en dat is juist een voorname kurk waarop dergelijke veebanken behooren te drijven. Ook dit was anders waar de bank enkel geld sehoot. Wang ook al bepaalde zij, zooals te Zet~en, dat her voorsehot opeischbaar werd zoodra de boer her geld niet voor het opgegeven doel besteedde, zoo had zij daarmede toeh niets anders dan eene civiele aerie, en war men daaraan heeft waar de Keizer zijn reeht verlies~, behoef ik werkelijk niet meet te herbalen.

Zien wij t h a n s o p d e p o s i t i e v a n d e n b o e r die gebruik maakt van de hulp van de bank, en houden wij daarbij in her oog dat het doel moet zijn hem evenveel vrijheid zoowel ten aanzien der aansehaffing als ten aanzien van den even- tueelen verkoop van her vee te geven, als wanneer hij enkel voorsehot van de bank had gekregen en dus eigenaar van her vee ware geworden. Wij zullen hem daartoe volgen van af her oogenblik da~ hij zich bij de bank aanmeldt totdat hij zieh van at zijn verplichtingen heeft gekweten.

De boer begint dan met op zijn verzoek zooveeI geld van de bank te krijgen als noodig is voor her vee dat hij koopen wil. Natuurlijk is dit niet altijd van ~e voren met zekerheid

penningen in de plmats terug te geven, m. a. w. her dep6t zich toe te eigenen, zoodat dan van w e d e r r e c h t e l i j k e toe~igening geen sl0rake kan zijn (Mr. Simons in T. v. S. III p. 289--307); doch her tegen deze bewering gerichte betoog van Mr. Besier, die m. i. terecht in het enkele mandaat om te betalen teen eigendoms- overdracht ziet en ten aanzien van de bewaargeving de min juiste, intusschen niet enkel door Mr. S. verdedigde opvatting van art. 1751 b B. W. we~rlegt (T. v. S. IV. p. 365--374), komt mij voor her onhoudbare van ~Ir. S's standpunt overtuigend te hebben aangetoond. Bovendien doet zich m.i. in bet ~"ontraet dat wij thans bezig zijn te beschouwen juist her geval voor, waarin zelfs Mr. S. geen bezwaar heeft verduistering ann te nemen (de uitdrukkelijke reserve van zijn eigendomsrecht door den lastgever).

53g

te bepalen, vooral niet wanneer her vee op de markt gekocht moet worden, maar het zal wel nimmer reel moeite kosten ten naaztenbij dig bedrag ge bepalen.

])och, letwel, hij wordt na niet eigenaar van heg geld doeh gemaehtigde, gemaehtigde om v o o r de b a n k dat vee aan te koopen, hetwelk vermeld st, aat in het geschrif~ dat van het contract ge,naakt wordt.

Door hem aldus te latch optreden, wordt op krachtige wijze de verzoeking tegengewerkt om het geld voor audere doeleinden te besteden; het is niet zijn geld dat bij mede naar huis neemt en waarmed hij ter markt gaat, maar her geld van de bank; hij mag her gebruiken, maar alleen voor het aangewezen doel; gebruikt hij her niet daarvoor maar voor andere dingen, dan wordt hij strafrechtelijk aansprakelijk wegens verduistering. Dit was bij het gewone voorsehot anders, gelijk wij zagen.

Tevens kan hij door met dit geld vee te koopen, dit vee nooit voor zieh zelf verkrijgen maar bezit hij, zoodra als her ware dat geld in vee is veranderd, ook dit vee voor de bank.

En toeh heeft hij de vrijheid om naar eigen keuze te koopen, zooms in her contract uitdrukkelijk moet worden gezegd.

Ter zekerheid echter van de bank alsook om den boer niet door een te lang bezit van dat vreemde geld in de verzoeking te brengen er voorloopig iets anders mede te doen, wordt tevens bepaald dat die volmacht binnen zekeren tijd verloopt, zootlat hij op den aangewezen dag bet vee moet hebben aangekocht eu daarvoor de verklaring hebben geteekend waarvan zoo aanstonds sprake zal zijn, of het geld aan de bank moet hebben teruggegeven. Her spreekt van zelf dat het van omstandigheden afhangt hoe lang die termijn moet genomen women, doch bet verdient aanbeveling dien als regel slechts zeer enkele, desnoods een of twee dagen te latch duren.

Ten einde allerlei omslag te vermijden, verbonden aan de formeele in verzuimstelling wanneer het contract daar niet in voorziet, wordt bepaald dat de boer die her geld niet voor den veeaankoop besteedde, bij het verstrijken van den termijn es ipso in verzuim is.

Dit, als het ware preliminaire, contract kan niet gemist worden: het treedt in de p]aats van de geldleening en beoogt hem dezelfde vrijheid te laten alsof hij sleehts een voorsehot had

533

ontvangen. Men zou toeh kunnen vragen of her niet eenvoudiger ware dat de bank zelf her vee koeht , en niet de boer voor haar als haar lasthebber. Doch bet antwoord op die vraag zou zijn flat dit in de meeste gevallen ~n voor de bank ~n voor den boer te bezwarend en te omslachtig zou zijn; immers zou dan, wanneer her v e e t e r markt moet gekoeht worden, m wat niet eens altijd her geval is, - - steeds een bestuurslid der bank tegenwoordig moeten zijn, en verder zal wel in de meeste gevallen de ander zelf willen kiezen.

Heeft nu de boer her vee gekoch~, dan gaat hij naar de bank en geeft her geld dat hij mocht overgehouden hebben aan haar terug; hij teekent daarbij tevens eene verklaring dat hij her dan daarin speeiaal aangeduide en omsehreven vee op de in die verklaring vermelde voorwaarden voor de bank in zijn bezit houdt , terwijl hij ten aanzien van bet hem oorspron- kel@ ter hand gestelde geld wordt ged~ehargeerd.

Het teekenen dier verklaring is noodig om den boer hog eens goed in te seherpen dat hij niet eigenaar van het vee is en dus niet alles mag doen war aan een eigenaar zou toestaan 5). Aanvankel£jk had ik gemeend dat ter vermijding van omslag hij die verklaring wel bij bet oorspronkelijk contract zou kunnen teekenen, m. a.w. dat in dgn stuk zouden worden opgenomen de maehtiging tot den aankoop van vee, de inbezit- stelling van dit vee en de voorwaarden aan da~ bezit verbonden; doeh zoowel ter voorkoming van chicanes ats om ook voor den boer alles weg te nemen war hem zijn positie minder duidelijk zou kunnen maken, geef ik aan twee eontraeten de voorkeur. Olnslachtiger wordt trouwens de zaak ook niet , want het is volstrekt niet noodig dat de man zijn verklaring gaat teekenen ten kantore van de bank; deze kan immers hare bestuursleden machtigen die verklaringen bij zich aan huis te latch teekenen zoodat de boer gaat naar her lid dat her dichtst in zijn buurt woont.

Nu heeft hij dus her vee. Maar o n d e r w e l k e voor - w a a r d e n h e e f t hij h e t ? En hiermede staan wij voor een paar moeilijke vragen.

') Om hem dit nog duidelijker te maken zou het misschien zelfs aanbeveling verdienen, art. 321 vail het Wetb. v. Sr. (betreffende de verduistering) onder de contracten af te drukken.

53,t.

Veer de regeling der voorwaarden hebben wij te letten ~n op de soort van vee ~.n op her doel waarvoor hij he~ vee heeft willen hebben.

Wat her laatste aangaat, zoo kan hij het noodig hebbe,i om her te fokken en later met wins~ te verkoopen of om her te behouden by. als metkvee. Word~ her nu enkel veer den handel aangekoeht, dan is her, s~rikt genomen, niet noodig dat hij er v66r hij he~ weder verkoopt, eigenaar van wordt, want als hij behoefte heeft her vee by. na een maand of tien te verkoopen, dan kan hij , zooats wij straks zullen zieu, nan de bank permissie vragen dlt veer haar te mogen doell, en hetgeen hi, i boven zeker bedrag er van maakt, als ~vinst in z~jn zak te steken, in he~ andere geval is z[jn doel ~mtuurlijk allengs eigenaar te worden.

Ook, zeide ik, meet gelet worden op de soort van vee. Betreft bet toeh bv. varkens, dan is de prijs zoo gering dat de bepalingen die bij daurder vee nutt ig en noodig zijn, hier tot ongewensehten omslag zouden aanleiding geven.

£1 naar zieh dus de behoefte doer gevoelen, maakt men van den boer een bruikleener, of 1ant hem een afbetalings- contract sluiten, welks einddoel is hem eigenaar te maken, terwi.jl dit met her bruikleeneontraet niet per se her geval behoeft te zijn.

a. Krijgt hij nu her beest in bruikleen, dan meet worden bepaald hoe lang dit duren zal. Want ann de eene zijde meet de bank uiet naar willekeur her diet terug kunnen nemen, en nan de andere zijde meet her niet in de maeht van den boer staan de bruikleenverhouding tot in her oneindige te rekken. In dat stuk vee toeh steekt een deel van bet kapitaal waarmede de bank haar zaken-drijft; op een zekeren tijd meet de bank dit dus weer met zekere rente terug ontvangen. Yerkoopt nu de boer her met consent van de bank, wanneer her voldoende gefokt is, dan loopt de zaak van zelf. Maar verplieht, tot verkoopen is hij niet , en zoo zou hij dus bet varken rustig bij zieh kunnen houden. Daarom staat in bet contract dat de bank op een bepaalden datum bet reeht heeft her vee terug te nemen, doeh tevens dat de boer her reeht heeft tegen berating van een zekere sore (zijnde het veer her vee besteede geld vermeerderd met de rente over den tus-

535

sehentijd) 1), her dier veer zieh zelven te koopen, hetzij hij dit doet omdat hij bet blijvend houden wi], hetzij omdat hij beter markt wil afwaehten. Die datum meet zoo ruim gesteld zijn dat de boer, die het varken koeht om her te verkoopen, v66r de versehijning van dien dag de gelegenheid kan hebben gehad bet van de hand te doen. Doeh her kan zijn dat, die gelegenheid zieh hog niet voordeed maar weldra verwaeht wordt; uit dien hoofde meet hem bet reeht gegeven worden op een uitstel van ggn, desuoods ~wee maauden, waarvoor hij aau de bank, die gedurende dien tijd haar kapitaal moe~ missen, een kleine vergoeding geeft, berekend naar de rente die - - had men met een zuiver voorsehot te doen - - over (lien tijd betaald zou moeten worden.

Wil bij nu gedurende de bruikleenverhouding her vee verkoopen, dan meet hij, zooals ik zoo even zeide, verlof van de bank hebben. Onder welke voorwaarden zij dit geeft zullen wij zoo aanstonds zien. Eerst meet ons bezig houden het geval

b. tic boer krijgt her vee op a f b e t a l i n g . Bij veleu staat deze wijze van eontmeteeren in een sleehten

reuk. Er zijn streken van Duitsehland waar, (naar her oordeel althans door sommigen uitgesproken o.a. op den Verbandstag der Hess. Genossensehaften in 189°~), juist dit de vorm is waarin veewoeker gedreven wordt; en al moge op dit gebied in Neder- land dit contract nog weinig ingang gevonden hebben, op ander gebied zija ze bekend genoeg, ma,~r genieten ,~lles behalve ieders sympathie.

En te reeht. Degeen die her goed op afbe, ta l i ,g ,,e, mt, is nan handeu en vo~teu gebomh~.n overgeleverd a a~l le ben vouloir van den e.redie~gever.

Op bet evengetloemde eongres werd o.a. g~wezen op den true dat, waar her vee by. ill 5 term~jnel~ meet word~m afbetaald, bet altijd (?) zoo word~ geregeld dat tie 1 e termijn

~) Dit verhindert ia het minst niet een zuiver bruikleen te zien in het onderhavig contract. Dit toch houdt daardoor niet op <,ore niet,, te zijn, war art. 1777 B. W. als essentiale van tie overeen- komst vau bruikleening voorsehrijft. Verkiest de boer bet varken niet voor zich te koopen, dan neemt de hank bet eenvoudig terug, zondev dat de boer voor den tijd dat hij bet hield lets .~an haar behoeft te belalen.

EC, hN. i897. 35

536

vervalt op her oogenblik waarop de koe pas aan her melken is en juist gekalfd heeft; de man kan dan niet betalen en de koe komt bij den handelaar terug en daar de boer toeh een stuk vee noodig heeft, krijgt hij een ander in ruil. Her volgend jaar gebeurt hetzelfde en zoo komt de mall steeds dieper in de sehuld.

Doeh afgezien van dergelijke slimheden bij her slui~en van her contract, geeft her contract den eigenaar-sehuldeiseher een wapen in handen waarmede hij diepe wonden kan slaan.

Natuurlijk is een der voordeelen die her contract hem ver- sehaft, da£ hij nu een strafreehtelijke vervolging wegens verduistering uitlokken kan wanneer de houder her goed vervreemdt v66r de volledige afbetaling ; hierop eehter valt geen aanmerking te maken: hier is her geheel van de eerlijkheid van den houder afhankelijk of hij z£jn ringers zal branden of niet.

Maar anders staat de zaak, waar afgeseheiden van eenige kwade trouw ann de zijde wm den houder de riehtige nakoming van het contract wordt verhinderd. Zoodra toch de vervallea termiju niet betaald wordt, heeft gelijk in vele dier eontraeten bepaald wordt, de eigenaar het recht bet goed weder tot zieh te nemen, zoodat, wanneer by. alle termijnen op ~6n na betaald zijn, de sehuldenaar die niet bij maehte is bij de versehijning van alien laatsten termijn terstond te betalen, moet toezien dat men hem her goed, dat bijna zijn eigendom was geworden, uit zijn huis haalt. Ik zeg niet dat ieder sehuldeiseher bij zulke eontraeten op zoo woekeraehtige wijze gebruik maakt van zijn dusgenaamd reeht, en ik weet ook wel dat dergelijke bevoegdheden moete, dienen om den sehuldenaar tot regehnatige afbetaling te prikkelen, maar de klaehten zijn niet zeldzaam dat op dergelijke wijze de aspirant-eigenaar ann her kmCste eind trok. En wanneer men dat reeht des sehuldeisehers dan verdedigt met een beroep op het karakter van h u u r dat deze eontracten dragen, (men spreekt in die eontraeten dan ook gaarne van verhnurder, en huurtermijnen!), dan vergeet men dat her afbetalingseontraet daar al zeer weinig mede gemeen heeft. In de fermi.inert die iedere maand betaald moeten worden, moge al een klein dee1 huur zijn, op die hunt komt een groote toeslag die e e n d e e l is van her k a p i t a a l zelf dat bij gedeelten betaald wordt, en niet de r e n t e er van. De zgn.

537

huurder betaalt bij iederen termijn dus reel meer dali enkel voor her gebruik, on, moet hij ua eenige betalingen gedaan te hebben zonder eenige sehadeloosstelling het goed teruggeven eenvoudig omdat hij niet verder betaal~, dan wordt hij op onreehtvaardige wijze benadeeld. Daarom komt het mij ook billijk en reehtvaardig voor dat de Duitsehe wet op de afbetalingseontraeten van 16 /Vfei 189¢ bepaalt dat wanueer de sehuldeisoher op grond van her niet nakomen tier verpliehtingen ann zijde van den sehuldenaar, op hot contract wil terugkomen, hij ann de andere partij, natuurlijk behoudens zijn reeht op vergoeding der sehade, moet teruggeven de door haar gedane afbetalingen eu dat de contraetueele bepaling van her tegendeel nietig is.

Wij missen eohter een dergelijke regeling en her is dan ook alleszins begrijpelijk dat bij velen onzer weinig ingenomenheid met doze contraeten bestaat. Tooh vergete men Met dat ze in goede handen, en met oordeel des onderseheids gebruikt, van onberekenbaar nut kunnen zijn i) , daar zij de gelegenheid om de oeconomische voordeelen van een zaak te trekken geven nan hen die daartoe anders niet in staa.t zouden geweest zijn

t) Wanneer twee hetzelfde doen, dan is dat daarme~ hOg niet hetzelfde. De waarheid hiervan komt bij ons onderwerp duidelijk nan het licht. Een zelfde contract kan in hot eene geval veer den boer zijn ondergang zijn, in hot ander zijn voordeel, ell veel is hier afhankelijk van de moraliteit der wederpartij.

Op her hiervoren reeds genoemde oongres der Hessische lamlw. Genossensehaften ill 1892 werd een feitgenoemd dat dienaangaande beter spreekt dan lang~ betoogen. Vooral in de arme .~treken der Rijnprovineie word, naar de mededeeting van Dr. Havenstein (Bonn) op dat eongres, steen en been geklaagd over de Vieh- einstellung, doeh wat men ook probeerde, niets hielp; totdat eindelijk eenige vereenigingen besloten, dozen handel zelf te gaan drijven! ¢Sie maehen, zegt dan Dr. H., das Oeseh~ft nun genau so, wie es friiher die ¥ieheinsteller machten, und die Ertblge (lie sie dadurch gemacht haben, sind ganz erstaunliche. Der Umsatz beziffert sich in einzelnen Kreisen und zwar in den aller~rmsten auf Millionen... Der Vortheil, den friiher der Wueherer hatte, fliesst also in die Kreiskasse und kommt wieder den einzelnen Mitgliedern zu Gute.,

53,~

en die nu uit de vruehten die de zaak oplevert de middelen vinden die zaak tot een eigen bedrijfskapitaal te maken.

En nu kan ik mij juist niet voorstellen dat veebankjes of andere landelijke inrichtingen die van deze eontracten gebruik maken, dit zouden doen bezield door een geest van woeker. Men zal ook zien dat in de uitwerkiug van bet contract alles vermeden is war dien geest zou kunnen bevorderen.

Ik ben bier genaderd tot de vraag hoe nu de bank de afbetaling regclen en de afbetalingssom vaststellen moet. Bij deze berekening ben ik uitgegaan van de onderstelling dat de bank, trad zij zuiver als geldsehietster op, zou berekenen een rente van 1 pC~. per maand. Deze rente is sch[jnbaar hoog, men zou haar dus ook lager kunneu stellen; alleen, ik heb bij

her aannemen van dezen rentevoet gelet op war feitelijk hier en dam" bestond en van bet gebruik maken der gelegenheid niet afschrikte, terwijl ik de rente merle zou willen doen strekken ter betaling der verzekering van her vee ,). Men

') Waartoe ik gaarne zou willen dat men hoe langer zoo meer overging, Vooral in de l~ts te jaren ontwikkelt zich de veeverzekering die vooral veer kleine boeren van ]let allergrootste belang is, ten onzent sterker. In bet jongste Landbouwverslag (1895. 2 e ged. p, 276--321) vonden veer 1892 en 1893 resp. ongeveer 338 ell 378 veefondsen vermelding, welke cijfers echter reeds teen niet met de werkelijkheid overeenstemden en nu door een aanmerkelijk hooger cijfer worden overtroffen. Met ltitzondel~ng van zeer enkele onderlinge maatschappijen die over een groote uitge- strektheid (3 provinci~n of meer) werken, zijn de meeste veefondsen locale vereenigingen, die intusschen zoowel wat de ziekten waartegen alleen, of waartegen niet verzekerd wordt, als wat de premiebetaling en het bedrag der lfitkeeringen aangaat, een bonte verscheidenheid vertoonen. Inderdaad schijnen mij de moeilijkheden, aan de veeverzekering meer dan aan die tegen brand eigen, - - als welke gelden de groote gevaren veer kwade trouw en vail nalatigheid, de moeilijke controle, de bezwaren bij het bepalen tier identiteit, en de regeling van den omvang der aansprakelijk- held - - bet best door onderlinge kleine, locale vereeniginFen te overwinnen. Deze toeh zijn niet gebonden aan bet in dezen zeker niet gevaarlooze agentenstelsel, ell zijn door de beperktheid vail her terrein in staat con scherpe controle te oefenen, waartoe de aansprake]ijkheid veer de verliezen van anderen bij voortduring

539

m(~e~ verder m.i. ook vooral niet bij cell eers~e proefnemiug beginnen met de rente die, om de .geringheid der benoo- digde aaukoopgelden tooh nooit groote sommen kan beloopen, te laag te stellen, omdat men de rente later gemakkelijker ver- lagen dan verhoogen kan; terwijl ook op hot einde van her jaar aan de deelnemers een zeker deel der winst naar rato der betaalde rente kan worden uitgekeerd.

Welke zijn nu de verpliehtingen van den boer die her vee op afbetaling ontving?

Ik stel mij dit nu zoo voor dat hij z£jn termijnen bij voor- uitbetaling voldoet, m. a. w. dat hij , stel dat hot maandelijksehe termijnen zijn, zijn reeht op hot bezit van hot vee gedurende een maand ontleent aan bet bij hot begin dier maand betaald bedrag. De v o o r u i t b e t a l i n g verdient hierom boven de na- betaling de voorkeur, omdat men .or moeilijkheden mode voorkomt; al de last eener ontbindingsaetie w o r d t e r door gemeden; her bezit van iedere maaud kan niet beginnen vddr de daarop vallende termijn is betaald, wordt m. a. w. afhankelijk gemaakt van de vervulling eerier voorwaarde.

De sore nu, die de boer in hot geheel moot be~alen om hot

opwekt. Wanneer zij dan .ook met voorzichtigheid de aausprake- lijkheid regelen, zooveel mogelijk van ieder lid her geheele beslag verzekeren, nooit de volle doch sleehts een deeI der getaxeerd~ waarde uitkeeren, en traehten spoedig een reserve te maken, kunnen zij reel nut om zich verpreiden. Hot is waar, hoe kleiner het terrein, hoe grooter het risico, doeh hiertegen vermag reel hot maken van een zooveel mogelijk uniforme regeling der onderscheidene fondsen, om doze alsdan te orgaaiseeren tot een bond, waardoor de verliezen van ieder fonds voor een deel (by.

of ~) over de andere worden omgeslagen. Coiiperatieve aankoopvereenigingen, die op de bier door mij

voorgestelde wijze den veeaankoop zouden willen bevorderen, zouden tevens de oprichting dezer veefondsen in de hand kunnen werken. Zij zouden missehien ook het vee bij zieh zelven kunnen verzekeren, doch dit zou tmar eigen administratie in vole gevallen boven de beschikbare krachten gecompliceerd maken; borer schijnen mij aparte fondsen, waarin dan de veehouder, zoodra hij van hot vee eigenaar is geworden, als deelnemer optreedt in de plaats der vereeniging die hem het vee op afbetaling verschafte.

5,1,0

vee in eigend(,m ~e verkrijgen lmngt ua~uurlijk af van den d u u r der afbetaling. Is de dunr by. een tijd van t0 maanden dan moet de afbetalingssom - - altijd in de veronderstelling dat men, Ms her een zuiver voorsehot gold, 1 pCt. p .m. zou berekenen - - ongeveer 5 pCt. zijn boven he~ bedrag dat voor den aankoop van he~ vee is besteed.

Immers laat ons voor een oogenblik aannemen dat inderdaad eeTJ voorsehot gegeven was dat in 10 maandelijksehe termijneu zou afbe~aald moeten worden, dan zou dit de volgende bere- keniug geven':

Van her op 1 Januari verleend voorsehot van f 100 wordt betaald

op i Februari f 1 0 met 1 pCt. over f 1 0 0 = f l l . - - op 1 Maart f 1 0 ,, I pCt. ,, f 90 = f 1 0 . 9 0 op 1 Kpril f l0 ,, 1 pCt. ,, f 80 = f1 0 .8 0

enz.; zoodat op 1 November betaald is f 100 met aan rente f 4.50 welk laatste bedrag men voor de eenvoudigheid naar boven kan afronden tot f 5 . - - .

Dit op her afbetalingseontrae~ overbrengende, krijgt men een afbetatingssom van f105 waarvan de maandelijksehe termijnen bedragen f 10.50.

Wanueer men her evenwel den boer zoo gemakkelijk mogelijk wi[ maken, d. w. z. hem zooveel mogelijk de voordeelen wil laten behouden die aan een zuiver voorsehot verbonden zijn, waarbij hij wel in de meeste gevallen korter of langer uits~el van betaling van een termijn zal kunnen verkrijgen zonder dat daarmede terstond de geheele sehuld opvorderbaar w o r d t , - - dan moet men hem ook hier de gelegenheid geven een enkel maal de betaling van den termijn een maand te versehuiven. Opdat eehter de bank hierdoor geen sehade lijde, moet zij voor dat uitstel berekenen by. 1 pC~., war zij ook zou berekend hebben wanneer zij nan den man een voorsehot gegeven had en hij om uitstel was komen vragen. Ook omgekeerd kan men den boer 1 pC~. laten aftrekken voor iedere maand dat hij een termijn vroeger betaal~ dan hij moes~. Om hem ee , t)rikkel tot sparen te geven en tevens her risieo der bank te verminderen verdient dit zelfs alleszins aanbeveling.

Edoeh, om op her verleeuen van uitstel nog even terug te komen, te veel moet men daartoe niet de gelegenheid geven;

561

de bank meet niet aan her lijntje gehouden worden doordat de boer dim by. nog 9 termijnen van f 10.50 sehuldig is, haar alle maanden een sommetje van f0.94 "~ (1 pGt. van de 9 hog verschuldigde termijnen) komt brengen. Is her uitstel by. tweemaal verleend, dan meet zij her reeht hebben op her contract terug te komen, eL her stuk vee tot zich te nemen.

Ten elude nu evenwel te voorkomen de onbillijkheid waarop ik zoo straks wees, dat nl. door de bloote teru~neming van her vee zonder eenige restitutie, de bank zieh op onredelijke wijze zou verrijken, meet zij althans een deel der begaalde termijnen teruggeven; niet her volle bedrag der betaalde termijnen, want dat zou tot misbruiken aanleiding geven, terwijl her bovendien niet onmogelijk is dat zij, by. doordat zij op ongelegell tijden met vee blijft zitten, sehade lijdt. Om alle gekibbel over her at of niet t'~jden van sehade en over de hoegrootheid daarvan af te snijden, is hat daarom bet beste vooraf vast te stellen dat, indien de bank her vee terugneemt, by. de helft of eeu derde der reeds betaalde termijnen zal worden gerestitueerd.

Nu bestaat eehter ook de mogelijkheid dat her vee tussehen- tijds komt te s~erven. Her komt mij veer dat her billijk en ook praktiseher is dat de bank dan de sehade draagt. Zij kan zieh trouwens daartegen verzekeren. Doeh dan houdt ook van zelf de verplichting tot betaling der verdere termijnen op, en meet alles war de boer betaald heeft aan hem worden teruggegeven: hierb£j wenseh ik geen splitsing te maken tussehen de huur en den toeslag welke laatste dient tot de verkrijging van den eigendom, en wenseh ik niet dat de bank alleen dien toeslag teruggeeft; want men moe~ niet vergeten dat, vooral wanneer reeds de meeste termijnen betaald zijn, de arbeid van den boer de waarde van her vee in vele gevallen aanmerkelijk zal hebben verhoogd, en de bank daar dus feitelijk her profijt van trekt. Moeht dit profijt inderdaad zoo greet zijn dat de assurantiepenningen her veer den aankoop besteede bedrag eenigszins belangrijk oversehreden, dan geloof ik dat de bank verstandig zou doen ook dit meerdere den man uit te keeren; hiervan een uitdrukkeli, jke bepaling in her contract op te

nemen aeht ik eehter niet noodig. Tot verzekering van haar reehten~kan de bank bepalen dat

hel, op de hier omschrcven wijze a.angekoeh~e vee moel, worden g e m e r k t. Bepaalt z~j di t , dan moe~ zij wanneer zij eventueel verlof geeft her vee te verkoopen, dit weer ,vr i j , maken.

EIet is evenwel niet onmogelijk dat men bij de boeren zelf bezwaren ~egen die merking ontmoet, omdat ze min of meet her karakter van wantrouwen draagt: daarom zou men kunnen volstaan met daar de merking te verlaugen waar de boer ook vee van ziehzelf op stal heeft staan; en in een zoodanig geval is dit verlangen dan ook alleszins gewett~igd; terwijl, waar her zulke kleine veehouders betreft die hun vee alleen met behulp van de bank hebben verkregen, her bewijs der verduistering in den regel wel zoo gemakkelijk te leveren zal zijn dat men daar~,oor de merking niet noodig heeft. Her is waar, zonder merking raakt men her spoor van her verduisterde vee zeer spoedig kwi.jt, doeh of merking tegenover den derden houder heel reel reoht~en geeft~ meen ik te moeten betwijfelen; he~ zou mij evenwel te ver voeren hierover uit~ ~e weiden.

Neff 66n punt blEjft mij in dit verband over om te be- spreken. [k bedoel nl. den v e r k o o p van her vee vddr her oogenblik dat de boer er eigenaar van geworden is. Di~ puu~ is niet, zonder belang omdat~ juist met her oog op dien verkoop bet, vee in vele gevallen wor(l~ a~mgesehaft.

I-Ie~ sprcekt van zetf dal, de boer veer dien verkoop pet'- missie moe~ hebbcn. Men zou kunnen vragen (ff hij niet~ l, ot dien verkoop gemaeht~igd zott kunnen worden t e g e l i j k ,ne t he~ hem ter hand s~etlen van hc~ geld veer den aankoop van he~ vee, althans bij her contract waarbij hij her vee in bruikleen of op afbe~aling krijgt, ik geloof evenwel niet dat dit aanbeveling verdient. Her zou wel niet alle voordeelen opheffen die aan dezeu vorm van hulp verbonden zijn, daar t~och he~ vee, zoolang he~ onverkoeh~ is, blijft her eigendom van de bank en dus - - met uitzondering van her voorreeht van den verhuurder (zie bl. 525) - - onttrokken is aan her verhaats- reeht van de eredil~euren van den boer; maar de groo~e waarborg dien deze vorm oplevert tegen kwade ~rouw aan de zijde van den boer zelf, zou er (lunkt mij door verdwijnen, omdat deze zou kunnen antwoorden wanneer hem naar bet; dier gevraagd werd, da~ hij he~ al lan d had verkoeh~ daar hij immers door de bank zelf gemachtigd was her ~e verkoopen.

543

Daarbij heef~ bij de a fzonderlijke, latere maehtiging, de bank he~ voordeel gemakkelijker te kunnen weten waar het vee blijft en war her opbrengt, en kan zij haar voorzorgen rtemen da~ de koopprijs die de boer ontvangt niet langer dan noodig is in zijn handen blijft. Zoodoende ook is, wanneer hij her geld niet afdraagt, de mogelijkheid van een strafreeh~elijke vervolging ter zake van verduistering niet uitgesloten.

Omslaehtig is deze afzonderlijke maehtiging niet, vooral niet wanneer men ook bier weder bepaalt dat een enkel bestuurslid die maehtiging kan uitreiken, en de veehouder dus niet gedwongen is mmr her kantoor der bank te gaan. Meestal zal het vee te r markt verkoeht worden, en dan kan men voor dien speeialen marktdag de maehtiging geven, zoodat hij des avonds of he~ geld of her vee moet toonen. En wordt her dier op stal verkoeht, dan gesehiedt de levering, in vele gevallen ten minste, toeh eerst den volgenden dag, zoodat de veehouder de gelegenheid heeft in dien tussehentijd de maeh- t, iging t~e gaan vragen.

Itiermedc heb, naar ik mij vlei, de zaak van alle zi, jden bezien en geen bezwaren onbesproken gelaten die bij den eers~en aanblik zouden kunnen rijzen. Heb ik mijn doel bereikt, dan is de lezer overtuigd van her groote belang der vraag van doelmatiger hulpversehaiting bij den aankoop van vee, en is hij reverts gewonnen voor de hier voorgestelde oplossing. In ieder geval zou bet mij eerie voldoening zijn, indien deze regelen aanleiding moehten geven de kwestie in welke rieh~ing dan ook een sehrede nader ~ot haar oplossing te brengen.

' s G r a v e n h a g e . W . H . Dr SxvoRr~I~ Loa~x.~.

5,/~¢

llUlage. C O N T R A C T A.

tusschea de Vereen ig ing . . . . .

en

. . . . . van beroep . . . . te . . .

ART. 1. De 2~ ondergeteekende . . . . verklaar t op . . . 18 . . van de 1 ~ onderge t . , de Vereen ig ing , on tvangen te hebben de sore vaa f . . . om daarmede v 6 6 r . . . 1 8 . . a ) voor de Ver- een ig ing te koopen . . . . naa r z i jne, des 2 ~n onderget . , keuze.

AaT. 2. De 2 ~ onderget , is zonder nadere in verzatim s te l l ing verpl ieht op . . . . . 1 8 . . b) het on tvangen bedrag aart de I e onderget . , die daarvan e igenaar is gebleven te verantwoorden.

ttij ve rb ind t zieh daarbij tevens aart de 1" onderget, n a u w k e u r i g op te geven welk vee hij heef~ aangekocht ea voor welk befh'ag, met teruggave van hetgeen van het in art. 1 genoemd bedrag moeht zijn overgebleven; en daarbij een contract te teekenen hou- dende de nadere voorwaarden waarop hij dat vee voor de i e ortderget, onder zich houdt.

Bij gebreke h ie rvan heeft de 1 e onderget, het reeht het aangekoehte vee onmiddel l i jk op te vorderen.

C O N T R A C T B.

tussehen de Vereenig ing . . . . .

ell

. . . . . van beroep . . . . t e . . .

ART. 1. De 2 ° onderget, verkIaart van af heden onder zich te hebbea een . . . . . zijnde di t vee voor de 1 ° onderget, met haar geld aangekoeht en aart haar toebehooreade; waar tegenover de 1 e onderget, hem ontslaat van alle verp l ieh t ingen voortvloeiende ui t bet tussehen hen gesloten contract (A) van . . . 18 . .

ART. 2. Hij verb indt zieh voor her gebruik van dit vee e n t e r verkr i jg ing van den e igendom hiervan, bij voorui tbetal ing ill 10 maandel i jksehe termijr .ea van f . . . . c), en bij u i ts te l dezer maandel i jksehe a fbe ta l ingen aaa de 1 e onderget , bovendien en zonder dat daartoe eenige in verzu imste l l ing noodig zij, te ver- goeden I pCt. p. maand over het nog versehuldigd bedrag.

ART. 3. W a n n e e r de 2 e onderget. 2 aehtereenvolgende maanden in gebreke blijft met de a fbe ta l ing , heeft de 1 ~ onderget, her recht

a) in tc vullcn zulk ecn datum dat de aanvragcr ,5~,a of meet" dagcn hcett voor den aankoop, zooveel tijd dus als bet bestuur in ieder afzonderlijk geval noodig en gewenscht oordeelt.

b) in te vullen den in art. 1 laatstgenoemden datum. c). Vergctijk hierbij bl. 538, v.v.

5-t,5

her vee terug te nemen onder gehoudenis van teruggave van ~ der reeds betaalde termijnen.

ART. 4. ttij heeft her recht meerdere of alle termijnen tegelijk te betalen, in welk geval hij bij iederen termijn 1 pCt. kan aftrekken voor iedere maand die hij dien termijn te vroeg betaalt.

ART. 5. Het is den 2 ~" onderget, uitdrukkelijk verboden het vee (dat ,'ran de Vereeniging toebehoort) te verkoopen, weg te schenken, te verpanden of in bruikleen te geven. Het vee blijft in geval van iaillissement van dien onderget, buiten diens boedel.

De 2 ~ onderget, is verbonden voor het vee behoorlijk zorg te dragen.

ART. 6. Op het oogenblik dat de laatste termijn is betaald, wordt de 2 ~ onderget, eigenaar van her vee.

ART. 7. Komt het vee tusschentijds te sterven, dan houdt de" verplichting tot betaling der verdere termijnen o p e n worden, wanneer ann den 2 e" onderget, geen schuld te wijten is, de reeds betaalde termijnen na aftrek van 3 pCt. ann hem terug gegeven.

ART. 8. De 2" onderget, is verplicht her bestuur der Yereeni- ging of zijn leden te allen tijde op zijn err of land toe te laten, en het vee van wege de 1 e ondergeteekende te laten merken indien dit harerzijds verlangd wordt.

C. MACItTIGIN@ TOT t IET VERKOOPEN VAN VEE.

Het bestuur der Vereeniging . . . . . . machtigt bij deze . . . . . om voor haar het haar toebehoorend

zich onder hem bevindend vee, met name . . . . (waarop betrekking heeft het contract B van . . . . 18 . . n ° . .) te verkoopen voor een bedrag van f . . .

hetgeen hij zich verbindt ann het bestuur onmiddellijk na den verkoop, immers uiterlijk o p . . . 1 8 . . af te dragen, zullende hij bij het verstrijken van dien termijn zonder nadere in gebreke stelling in verzuim zijn.

Tusschen partijen is overeengekomen dat hetgeen hij . . . . . boven her zoo~ven genoemd bedrag voor hot vee ontvangt, niet aau het bestuur behoeft te verantwoorden.

O p m e r k i n g . ~[aakt men van het contract van bruikleening gebruik, dan worden de met de afbetaling iu verband staande bepalingen vervangen door de volgende:

~De 2 e onderget, houdt het voor de I e onderget, aangekochte en aan deze toebehoorend vee in bruikleen tot . . . .

546

Heeft hij niet voor of op dien dag machtiging ontvangen het roe te verkoopen en daaraan gevolg gegeven, en heeft hij even- rain gebruik gemaakt van de hierna te melden bevoegdheid, dan heeft de onderget, her recht bet vee terug te nemen of zelf te verkoopen.

De i e ondergeteekende geeft alsdan aan den 2 en onderg'et, de waarde die op dat oogenblik naar de meening van het bestuur dat vee heel-t, of datgene wat het bij verkoop opbrengt; alles evenwel na aftrek van her voor den aankoop besteede geld vermeerderd met zooveel maal 1 pCt. van dit bedrag als er maanden verstrijken ¢usschen den dag van dit contract en den hierboven ge- noemden datum.

De 2 e onderget, heeft de bevoegdheid het vee van de 1 ~ onderget. af te koopen door betaling van het voor den aankoop besteede geld met zooveel maal 1 pCt. als maanden zijn verloopen tusschen den dag van dit contract en dien waarop hij her vee van de vereeniging afkoopt.

Komt het vee buiten de schuld van den 2 "n onderget, tusschentijds te sterven~ dan houdt iedere verplichting zijnerzijds op.,

het verleenen van geldelijke hulp bij den aankoop van vee

Documents