Nationaal Landschap Laag Holland

Het land van Leeghwater

Locatie minicamping

‘De Witte Brug’ Noordervaart 46 1841 HA Stompetoren.

1. Inleiding .

Een Nationaal Landschap is een Nederlands landschap dat een unieke combinatie van cultuurhistorische en natuurlijke elementen heeft dat internationaal gezien zeldzaam is. Mens en natuur hebben in Laag Holland samengewerkt om iets heel moois onder de zeespiegel te maken.

Laag Holland kreeg in 2006 de status van één van de twintig Nationale Landschappen van Nederland. Het beslaat het gebied ten noorden van Amsterdam, van Waterland tot en met de droogmakerij de Schermer en tussen Alkmaar en het IJsselmeer, het hart van Noord-Holland. Het landschap verschaft rust, ruimte en groen. Het bestaat voor een groot deel uit laag gelegen waterrijke veenweiden, hier en daar onderbroken door een dieper gelegen droogmakerij met zijn strakke rechte lijnen in vaarten en wegen.

Het land van Leeghwater bestaat uit de gemeenten Beemster, Graft-De Rijp en Schermer. Het gebied heeft zijn naam geleend van Jan Adriaanszoon Leeghwater (1575-1650), Hollands beroemde waterbouwkundige uit de Gouden Eeuw, geboren in De Rijp.

Minicamping ‘De Witte Brug’ ligt in droogmakerij De Schermer aan de zuidzijde van de Noordervaart in Stompetoren, zes km ten oosten van Alkmaar.

1

2. Geschiedenis van de droogmakerij de Schermer (1633).

De vlag.In deze vlag is de geschiedenis van de droogmakerij verbeeld.Het blauw van het water met de vis, overgaand in het blauw van de lucht met de molenwieken. Het geel van het graan op het bouwland en het groen van het grasland.

De herdenkingsvlag uit 2008 ter ere van 375 jaar Schermer laat ook de symbolen van land, lucht en een molen terugkomen.

De geologische geschiedenis van de Schermer tussen 3000 voor Chr. en de vroege Middeleeuwen begon met een waddengebied met zandbanken, strandwallen, slib en zeeklei dat uitgroeide tot een moeras.Aan de kant van de Noordzee ontstond duinvorming en in de lagune werd op het zand slib afgezet waardoor een groot hoogveenkussen kon ontstaan, doorsneden door veenriviertjes zoals de ScirmereRond 800 was Noord-Holland overwegend een onbewoonbaar moeras waarin zich een dik veenpakket heeft ontwikkeld tot een paar meter boven zeeniveau.Vanaf de 10e eeuw werd het moeras in cultuur gebracht. Om het veen droger te krijgen om geschikt te maken voor landbouw werden sloten gegraven. Hierdoor begon het veen in te klinken en de bodem begon te dalen, ongeveer 1 meter per eeuw. (Rond 1100 was het veenweidegebied nog 3 m boven NAP en in 2000 is het ongeveer 2 m onder NAP gekomen)De natuurlijke waterafvoer begon te stagneren en de veenrivieren werden steeds breder. Bij storm slaat dan ook veel oevermateriaal weg zodat er veel meren ontstaan zoals de Schermer en de Beemster.Door o.a. ’t Zwet tussen Schermer en Beemster kon Alkmaar vanaf de Zuiderzee per schip bereikt worden.

Het Schermer Eylandt, nu Eilandspolder is oud land dat tussen beide meren in lag.

Het water in de meren was een bedreiging voor het bestaande land. Maar het was ook een belangrijk boezemgebied waar het overtollige water tijdelijk in opgeslagen kon worden.

In de 17e eeuw zagen de kooplieden het droogleggen van de meren als een goede investering van het veel verdiende geld in de handel. Zo ontstonden de 17e eeuwse

droogmakerijen: het nieuwe land.De Schermer werd drooggemalen door 52 molens in 1633, waarbij Leeghwater een gewaardeerd deskundige was op het gebied van polderbemaling en molenbouw. De bodem van het meer ligt dan op ongeveer 3 m meter onder NAP en de bodem bestaat uit vruchtbare kalkrijke oude blauwe zeeklei met een kleine humusachtige teeltlaag.De unieke verkaveling van sloten, vaarten en wegen bestaat nog nagenoeg onveranderd zoals de kaart uit 1635 getekend is.

2

3. Waterbeheer van de Schermer. Staand in de poortingang van stolpboerderij de Witte Brug ziet u 3 niveaus van het water in de sloten om het erf en de Noordervaart, elk met een meter hoogteverschil. De tussensloot is ongeveer 5 m onder NAP, de wegsloot ongeveer 4 m onder NAP en de Noordervaart 3 m onder NAP. Het omringende land is nu ongeveer – 4,30 m NAP.

Voor het droogleggen en drooghouden (van 1633-1929) van de Schermer zijn in totaal 52 molens ingezet. De Schermer kent een viertrapsgewijze bemaling. De Schermer werd opgedeeld in 14 eenheden met een eigen bemaling, 14 polders dus, met een letter aangegeven: polder A t/m O. elke polder had zijn eigen molen< de molens A t/m O, die elk het water uit hun eigen polder opmaalden naar een hoger niveau, de Noordervaart, de Zuidervaart en de Laanvaart. Deze vaarten en de tochtsloten vormen samen de binnenboezem. Vanuit de binnenboezem wordt het water via een molengang van een aantal molens trapsgewijze omhoog gemalen naar de buitenboezem; de ringvaart.

In de eerste eeuw na de drooglegging is de bodemklei zo geklonken dat het maaiveld een meter daalde. Daarom moest er een extra molentrap gemaakt worden.

De schepradmolen kon het water ongeveer 1 m omhoog malen. In de 19e eeuw is de vijzel ontwikkeld waardoor het water hoger kon worden opgemalen.

In de 20e eeuw werden electrische gemalen gebouwd: de Emma, de Wilhelmina , de Juliana en de IV in Zuidschermer. Hierdoor werden er 4 polders gevormd in de Schermer. In 1991 is men overgegaan op 2 kleine moderne gemaaltjes: de Beatrix en de Willem Alexander, waardoor de waterlopen

in de kavelsloten gewijzigd zijn en er nu nog 2 polders in de Schermer zijn.

Vroeger stroomde onze kavelsloot naar de wegsloot toe, van zuid naar noord. Nu stroomt het water andersom, naar de tochtsloot, zodat het dieptepeil bij mij in de sloot niet geheel aan de eisen van het waterschap voldoet.

Er was ook altijd een tegenstrijdig belang tussen veehouders en akkerbouwers met betrekking tot de hoogte van het waterpeil. Dat boterde niet altijd goed.Als mijn man, die akkerbouwer was vroeger achter in het land kwam waar een schutbord in de sloot stond,die het water op peil moest houden in de kavelsloot trok hij altijd de bovenste plank eruit, want hij wilde zoveel mogelijk afwateren. Als de buurman, die veehouder was, daar kwam dan plaatste hij de plank terug, want hij wilde hoog water hebben voor zijn koeien.Zo streed ieder voor zijn eigen belang.

3

4. Wonen in de Schermer. De kenmerken van een droogmakerij en wat dit voor mij betekent:

- De ligging is lager dan de directe omgeving. Ik woon 4,30 m onder de zeespiegel.

- Omgeven door een ringdijk met een ringvaart en onderaan de dijk de ringsloot (= kwelsloot). Overal kun je in de verte de ringdijk zien.

- Doorgaans goede waterhuishouding. Bij droogte is er altijd water in de sloten en bij veel regen stroomt het hier niet over.

- Meestal moderne, rechthoekige verkaveling.Ook de boerderij en de erf is rechthoekig evenals de uitbreiding en het industrieterreintje in Stompetoren.

- Vaak zand of kleigrond.Hier kleigrond, zwaar te bewerken.

- Zowel akkerbouw als veeteelt en nu ook vaak bollenteelt.Daardoor toeristisch aantrekkelijk landschap.

Het karakter van de inwoners is mogelijk gevormd door het landschap: open en hoekig. Recht voor zijn raap, en gastvrij.

De Stolpboerderijen hebben ook een vierkant grondplan. Rondom het vierkant met de vierkantpalen waar het dak op rustte, leefden de bewoners aan de voorkant, de koeien aan de zijkant daarachter. In de dors werd het graan gedorsen en was er plaats voor de opslag van de werktuigen die via de dorsdeuren naar binnen konden. In het midden was de plaats voor de hooiberg Daarnaast heb ik nog de oude paardenstal, die in de lengte tegen de boerderij aan was gebouwd.

Deze piramiden in het landschap hebben voor een groot deel nog een agrarische bestemming. Maar door de moderne bedrijfsvoering verandert er veel met betrekking tot de bestemming.Ook mijn stolp heeft nu geen agrarische bestemming meer, maar heeft een woonbestemming gekregen met als specialiteit een minicamping ‘Stiltecamping De Witte Brug’, met in de vroegere paardenstal de sanitaire voorzieningen.

Ik deel graag het plezier van de prettige leefomgeving in Nationaal Landschap Laag Holland met mijn campinggasten.

Met dank aan de informatie van cursusleidster Lia Vriend, die zo boeiend les gaf.Dank aan de map samengesteld door IVN consulentschap Noord-HollandEn programmaleider Ans Vos.

Adri Verhulst-Kostelijk

18 april 2011

4

5