Het Griekse theater

VWO/TTO4 KCVVoorjaar 2011

De grote Dionysia

• Jaarlijks feest in Athene, 5e eeuw v.Chr.

• Vijfdaags toneelfestival ter ere van Dionysus

• Eind maart: winter voorbij, stad weer toegankelijk voor bezoekers > ook veel niet-Atheners bij feest

• Wedstrijd (agoon): eerste en tweede prijzen

Dionysustheater in Athene

Ca. 17.000 zitplaatsen en rond 330 v.Chr. gebouwd

Opbouw festival• Nacht ervoor: cultusbeeld van

Dionysus naar theater• Dag 1: optocht en offers aan

Dionysus• 3 dagen met tragedies (treurspelen)• Elke dag 3 tragedies (trilogie) van

één schrijver• Afgesloten door satyrspel > acteurs

verkleed als saters• ‘s Middags nog een komedie• Dag 5: optocht en offers,

bekendmaking winnaars en bekroning met klimop

Organisatie festival

•Voorbereiding in zomer: selectie dichters•Choregen: rijke burgers die productie

financierden > kostuums, salaris zangers, training en levensonderhoud koor (15 man) = vorm van belasting

•Dichter zelf was regisseur > componeerde ook muziek + deed choreografie koor. Aanvankelijk ook vaak acteur

•Staat betaalde acteurs•Jury van 10 mensen uit publiek

Oorsprong tragedie I

• Ontstaan uit choros (koor), zang-dansgroep van jongens/mannen

• Wedstrijden tussen choroi ter ere van Dionysus > eerste prijs: tragos (bok)

• Vandaar naam tragoidia (bokkenzang)

• Solist scheidde zich af van koor > dialoog. Thespis was eerste acteur

• In loop van 5e eeuw meer acteurs: Aeschylus > 2e acteur, Sophocles 3e acteur

Oorsprong tragedie II

•Alleen mannelijke acteurs > ook in vrouwenrollen

•Max. 3 sprekende acteurs op toneel, maar meer personages

•Acteurs speelden meer dan één rol

•Figuranten (κωφα προσωπα)•Maskers voor koor en acteurs•Muziek en dans: koor begeleid

door dubbele fluit (aulos)

Aeschylus

•525-456 v.Chr.•Ca. 90 tragedies

geschreven•7 tragedies bewaard

gebleven, waaronder één trilogie: Oresteia

•Enige van wie tragedies werden herhaald op Dionysia na zijn dood

•Slechts twee acteurs; belangrijke rol koor

Sophocles

•495-406 v.Chr.•123 stukken

geschreven, ook satyrspelen

•24 keer eerste prijs gewonnen

•7 tragedies volledig bewaard

• Introduceerde derde acteur; koor niet echt betrokken bij handeling, maar geeft commentaar

Euripides

•480-406 v.Chr.•92 tragedies

geschreven•18 bewaard gebleven•Slechts 5 keer eerste

prijs gewonnen•Sterk psychologische

inslag, inleving in vrouwen

Aristoteles’ Poetica• Begin 4e eeuw v.Chr.• Bron over ontstaan tragedie (in deel 1); ook over

komedie (deel 2, verloren)• Regels voor goede tragedie > invloed op

toneelschrijvers tot in 17e eeuw: eenheid van plaats, tijd en handeling. Drie eenheden echter niet bij hem terug te vinden

• Wel: één leidende gedachte; niets over plaats; niet langer dan één etmaal > geen regels

• Karakter van personages ondergeschikt aan handeling

• Doel: angst (φοβος) en medelijden (ελεος) opwekken > daardoor “reiniging” (katharsis) van publiek

• Plot moet omslag (peripeteia) bevatten > van geluk naar ongeluk, liefst samen met herkenning of tragische vergissing

Opbouw tragedie I

•Meestal één plaats (mogelijkheden voor decorwisseling beperkt) > meestal voor tempel of paleis

•Gebeurtenissen elders > bodeverhaal•“Actie-scènes” buiten beeld•Tijdsverloop beperkt•Plot één geheel

Opbouw tragedie II•Proloog•Parodos: eerste koorlied•Eerste epeisodion (scène)•Eerste stasimon (eenstemmig koorlied)•Nog drie-vier epeisodia en stasima•Exodos en epiloog (laatste scène en

slotregels koor)

•Bijzondere tekstvormen: bodeverhaal, stichomythie

Opvoeringspraktijk I

• Muziek nauwelijks bekend• Choreografie niet bekend• Kostuums en decors niet

teruggevonden > vaasafbeeldingen en muurschilderingen

Acteurs met maskers van Hercules enDionysus

Vaas met scènes uit de Medea van Euripides. 325 v.Chr.

Opvoeringspraktijk II

• Opvoering in open lucht, overdag

• Weinig effecten met licht of decor > beschilderde panelen

• Moord achter de coulissen > lijk op podium binnengerold (ekkuklèma)

• Geluidseffecten: spiegel/trommel (donder en bliksem), paarden (houten borden), regen (pot bonen)

• Toneelmachines: deus ex machina (hijskraan)

Medea op slangenwagen als deus ex machina,ca. 400 v.Chr.

Opbouw theater

1. Skènè2. Orchestra (in

midden plaats voor altaar)

3. Parodoi of eisodoi4. Tribune

Epidauros

Theaterreconstructies