HEMIJSKI I MEDICINSKI

OTPADTek kada poslednje drvo bude posečeno,

Kada poslednja reka bude zatrovana,I kada poslednja riba bude ulovljena,

Tek tada ćete shvatiti,Da novac ne može da se jede.„Proročanstvo Cree Indijanaca

Nastajanje i nalaženje

• Opasan otpad najčešće nastaje u industriji, ali i u domaćinstvima, jer se opasne materije nalaze u mnogim proizvodima koji nas okružuju, kao što su iskorišćene baterije, stari lekovi, boje i lakovi, različite hemikalije, otpadno motorno ulje i dr.

• Takav otpad sadrži materije koje mogu biti toksične, kancerogene, mutagene, infektivne, zapaljive, a koje kroz zemljište i vode ulaze u biološki lanac i mogu uzrokovati oboljevanje ljudi i štetno delovati na ostali živi svet.

• Zakon o otpadu je po pitanju opasnog otpada vrlo jasan, ali velike količine takvog otpada još uvek nepotrebno završavaju na komunalnim odlagalištima i u okolini, gde im nije mesto.

Štetno delovanje hemijskog

otpada

• Hemijski otpad može zagaditi zemljište, vazduh, površinske i podzemne vode.

• Zagađenje zemljišta može ugroziti ljude koji žive na tom području, biljke čije je korenje u njemu kao i životinje koje tu imaju stanište.

• Mulj iz gradske otpadne vode može sadržati toksične elemente ukoliko se industrijska otpadna voda meša sa otpadnom vodom iz domaćinstava.

• Primena ovakvog mulja kao đubriva u ratarstvu direktno kontaminira polja.

• Toksične supstance koje se ne raspadaju ili čvrsto vezuju za tlo mogu dospeti u biljke a kasnije i u životinje biljojede, tako mogu naći put i do ljudi.

 Štetno delovanje hemijskog

otpada• Vazduh postaje kontaminiran direktnim emisijama hemijskog

otpada.• Isparavanje toksičnih rastvarača iz farbi i higijenskih agenasa

je veliki problem. • Vazduh iznad štetnog hemijskog otpada postaje opasno

kontaminiran oslobođenim gasom, što je čest slučaj u kućama podignutim na rudničkoj jalovini ili nekadašnjim deponijama.

• Podrumi kuća izgrađenih na jalovini iz rudnika uranijuma često sadrže visok nivo radioaktivnog gasa radona oslobođenog iz radioaktivnog materijala ispod temelja.

• Zagađenje reka i jezera, ukoliko je toksičnost na prevelikom nivou, može za veoma kratko vreme da uništi biljni i životinjski svet u njima ili da ih postepeno razara.

• Na primer, fluoridi se koncentrišu u zubima i kostima tako da previše fluorida u vodi može da prouzrokuje poremećaje na njima.

 Štetno delovanje hemijskog

otpada

• Jedinjenja kao što su dihlorodifeniltrihloroetan (di-di-ti, eng. skr. DDT), polihlorinatni bifenili (eng. skr. PCB) i dioksini su rastvorljiviji u mastima nego u vodi usled čega imaju tendenciju nagomilavanja u masnim naslagama organizama.

• Ove supstance mogu u malim količinama biti prisutne u vodi ali se u velikim koncentracijama nalaziti u algama i insektima a čak u još većim u ribljem tkivu.

• Ptice i ljudi koji se hrane ovakvom ribom su tako izloženi visokim nivoima prisustva štetnih hemijskih supstanci. Kod ptica vrlo često dolazi do poremećaja u formiranju kostiju ili jaja

 Štetno delovanje hemijskog

otpada

• Čak i netoksično zagađenje može da ubije. • Fosfati i nitrati, obično bezopasni, mogu da izazovu ubrzani

rast algi ako ih ima u prevelikoj koncentraciji u reci ili jezeru.• Kako rastu u prisustvu sunčeve svetlosti, alge proizvode

kiseonik; međutim, ako rastu preterano brzo ili populacija doživljava eksploziju, alge počinju da konzumiraju ogromne količine kiseonika čak i u odsustvu svetlosti ili u toku raspadanja mrtvog organizma.

• Nedostatak kiseonika vremenom “guši” druge oblike života a neki organizmi mogu biti otrovani toksinima prisutnim u algama .

• Proces preteranog razvoja algi zove se eutrofikacija i može da uništi život u rekama i jezerima a u nekim slučajevima je direktan zagađivač vode za piće koju koriste ljudi i domaće životinje.

 Štetno delovanje hemijskog otpada

• Podzemni zagađivači tamo dospevaju tokovima podzemnih voda.

• Hemijski otpad u podzemnim slojevima formira naslage kontaminanata (u kojima mogu da budu prisutni čak i toksični metalni joni) koji na površinu mogu dospeti putem izvora ili bunara.

• Naročito su opasni rastvarači koji eventualno iscure iz podzemnih rezervoara ili se usled nemara raspu po zemlji.

Zašto reciklirati?

• Zato što reciklažom štedimo sirovinske resurse. • Kada upotrebljene materijale recikliramo tako dobijamo

nove proizvode i smanjujemo potrebu za korišćenjem novih resursa.

• Reciklažom štedimo energiju, jer je daleko veća potrošnja energije pri pravljenju novih sirovina nego kod recikliranja.

• Reciklaža doprinosi zaštiti životne sredine, jer su svi procesi u kojima se dobijaju rude i sirovine, potencijalno štetni po životnu sredinu.

• Reciklaža doprinosi smanjenju deponija i degradacije tla, zato što se broj ljudi svakodnevno povećava, i srazmerno broju ljudi se povećava i količina otpada.

Klasifikacija otpada• Prema međunarodnom standard ISO 14000, pod otpadom

se podrazumevaju materijali,energija, proizvodi ili nusproizvodi koji se odbacuju u životnu sredinu kao krajnje odlagalište i mogu biti izvor sekundarnih sirovina.

• Još od prvih zajednica ljudi su stvarali otpad ali je on postao veliki problem tek u novije vreme. Razvojem i pretvaranjem društva u potrošačko, vrste i količina otpada su se menjali.

• Usled industrijskog rasta i rastuće potrošnje beleži se stalni porast količine nastalog otpada. Delovanje otpada može uzrokovati emisije u vode, vazduh i tlo, koje mogu uticati na zdravlje ljudi i životnu sredinu. Koliki će taj uticaj biti, zavisi od količine i svojstava otpada te načinu na koji se njime upravlja.

• Zato je potrebno pratiti tokove otpada kako bi se na to moglo uticati.

Klasifikacija otpada

• Otpad se klasifikuje prema:

• 1. osobinama

• 2. mestu nastanka

• U zavisnosti od osobina otpada, otpad se može podeliti na opasni, neopasni i inertni otpad.

Opasni otpad • Opasni otpad je svaki otpad koji sadrži supstance koje imaju neko od sledećih svojstava: • eksplozivnost, • reaktivnost,• zapaljivost, • nadražljivost, • štetnost, • toksičnost, • infektivnost, • kancerogenost,

• svojstvo oksidiranja, • svojstvo nagrizanja i • svojstvo otpuštanja otrovnih

gasova hemijskom reakcijom ili biološkom razgradnjom.

Komunalni, industrijski, ambalažni, građevni, električki i elektronički otpad i otpadna vozila svrstavaju se u opasni otpad, ako imaju neko od svojstava opasnog otpada.

Neopasni otpad

• Neopasni otpad je onaj koji je po sastavu i osobinama određen kao neopasni, odnosno koji nema svojstva opasnog otpada pa time nije ni štetan po životnu sredinu i zdravlje ljudi.

• Inertni otpad je onaj koji ne ugrožava životnu sredinu jer ne sadrži ili sadrži u vrlo malim količinama supstance koje su opasne za životnu sredinu. Ne otapa se, ne stvara supstance opasne za životnu sredinu i zdravlje ljudi.

Po mestu nastanka • Po mestu nastanka razlikuju se, prema najnovijim

klasifikacijama,tri vrste otpada:• -Komunalni otpad, je otpad koji nastaje u domaćinstvima i u

proizvodnim i uslužnim delatnostima a po osobinama je sličan onom nastalom u domaćinstvima. Ovaj otpad nastaje svakodnevno kroz dnevne delatnosti, pa je i postupanje s ovim otpadom najveći problem.

• -Proizvodni otpad je otpad koji nastaje u proizvodnom procesu u industriji, trgovini ili srodnim delatnostima npr. građevinarstvu, rudarstvu, poljoprivredi, hemijskoj industriji itd.

• -Posebna kategorija otpadu u koju spadaju one vrste otpada čije upravljanje je propisano posebnim pravilnicima i propisima. U tu kategoriju ulazi ambalažni otpad, otpadni električki i elektronički uređaji i oprema, vozila kojima je istekao vek trajanja, otpadne gume, infektivni otpad iz zdravstvenih ustanova, otpadna ulja, mulj iz uređaja za pročišćavanje otpadnih voda, itd.

Ciljevi postupanja s otpadom

• Prvi i jedan od najvažnijih ciljeva postupanja s otpadom je izbegavanje i smanjivanje nastajanja otpada i smanjivanje opasnih svojstava otpada čiji se nastanak ne može sprečiti.

Nastajanje otpada

• Otpad nastaje kada dođe do toga da nam razni proizvodi ili materijali nisu više potrebni ili ne predstavljaju nikakvu vrednost pa ih odbacujemo ili odlažemo.Kako je već u uvodu navedeno otpad se prema mestu nastajanja deli na tri vrste:

• 1. komunalni otpad,• 2. proizvodni otpad• 3. posebne kategorije otpada.

Komunalni otpad • Komunalni otpad je otpad iz domaćinstava, otpad koji nastaje

čišćenjem javnih površina i otpad koji je po svojstvima i sastavu sličan otpadu iz domaćinstava, a koji nastaje u privredi, ustanovama i uslužnim delatnostima.

• S obzirom da ovaj otpad najviše nastaje tokom naših svakodnevnih aktivnosti to je i rešavanje odnosno postupanje s komunalnim otpadom jedan od najvećih problema jedinica lokalne samouprave.

• To podrazumijeva uređivanje odlagališta otpada i sanaciju postojećih odlagališta.

• Sastav komunalnog otpada se menja u zavisnosti od sredini u kojoj nastaje a zavisi od mnogih faktora kao što su: tip naselja u kojem otpad nastaje, životni standard, stepen osveštenosti stanovništva o potrebi selektovanja otpada i stvaranju što manjih količina otpada.

• Količina komunalnoga otpada trajno raste. U porastu je udeo stanovništva obuhvaćen organizovanim skupljanjem komunalnoga otpada. Količina odvojeno skupljenih vrsta iz komunalnoga otpada je u padu.

• Gotovo sva količina skupljenog komunalnog otpada odlaže se na deponije.

Program prevencije • Početna tačka svakog programa prevencije

stvaranja otpada i strategije za ponovno korištenje resursa mora biti precizna analiza otpada koji se priprema za odlaganje. Tek tada se može odrediti koje prioritetne korake treba preduzeti.

• Na osnovu rezultata merenja može se usvojiti da gradsko stanovništvo generiše prosečno 1 kg komunalnog otpada po stanovniku na dan, dok seosko stanovništvo prosečno generiše 0,7 kg otpada/stanovniku/dan.

Morfološki sastav

• Prema morfološkom sastavu otpada (FTN Novi Sad), organski otpad (baštenski otpad i ostali biorazgradivi otpad) zauzima gotovo 50% u masi komunalnog otpada, pri čemu je ostali biorazgradivi otpad sa 37,62% oko tri puta zastupljeniji od baštenskog otpada.

• Ukupni otpad od plastike čini ukupno 12,73%, dok ukupna količina kartona iznosi 8,23%, zatim slede staklo (5,44%), papir (5,34%), tekstil (5,25%), pelene za jednokratnu upotrebu (3,65%) i metal (1,38%).

Proizvodni otpad • Proizvodni otpad je otpad koji nastaje u proizvodnom

procesu u industriji, trgovini i drugim procesima, a po svojstvima se razlikuje od komunalnog otpada.

• Proizvodni otpad može po svojstvima biti opasni i neopasni.

• U proizvodni otpad ulazi građevinski i otpad od rušenja, proizvodni rudarski otpad, poljoprivredni otpad, šumarsko-drvni otpad, otpad iz naftne industrije, otpad iz tekstilne i kožarske industrije, otpad iz anorganskih i organskih hemijskih procesa, otpadna ulja, otpad iz metalne industrije,opasni otpad itd.

• Pod posebnom kategorijom otpada smatra se otpad za kojeg se upravljanje propisuje posebnim propisom. Drugim riječima to su one vrste otpada za čije upravljanje postoji poseban pravilnik o postupanju s istim.

Proizvodni otpad

• Tu ubrajamo: a) ambalažni otpad, b) otpadna motorna ulja, c) otpadne gume, d) električni i elektronski otpad, e) muljevi sa uređaja za prečišćavanje otpadnih voda, f) otpadne baterije i akumulatori, g) medicinski otpad h) postojani organski zagađivači i) otpadna vozila

Opasan medicinski otpad

• Prema Pravilniku o upravljanju medicinskim otpadom, opasan medicinski otpad, s obzirom na opasna svojstava definiše se posebnim propisom, deli se na:

- infektivni, - hemijski otpad koji sadrži opasne materije, - oštri predmeti, - citotoksici i citostatici, - amalgamski otpad iz stomatološke zaštite i - drugi opasan otpad – svaki otpad za koji se pretpostavlja da ima neko opasno svojstvo.

Opasan medicinski otpad

Zdravstvene ustanove infektivni otpad zbrinjavaju na sledeći način: – termičkom obradom u vlastitim postrojenjima za termičku obradu, – samostalnom obradom – sterilizacijom i zatim odlaganjem na komunalnu deponiju – predajom ovlaštenim osobama koje posjeduju uređaje za obradu – sterilizaciju infektivnog otpada.

Postojani organski zagađivači • Postojani organski zagađivači – Nusproizvodi

životinjskog porekla nastaju u klanicama, u objektima za preradu mesa, riba, jaja,mleka, creva, u hladnjačama, skladištima, uzgajalištima jednodnevnih pilića, na pijacama, u prodavnicama mesa, ribarnicama, ugostiteljstvu i drugim objektima javne prehrane, u objektima za uzgoj i držanje životinja, u zoološkim vrtovima, lovištima, lučkim terminalima, graničnim prelazima, u prevozu životinja i proizvoda i na drugim mestima na kojima se životinje čuvaju i uzgajaju, te na mestima gde se proizvode namirnice životinjskog porekla.

u Srbiji

• Prema raspoloživim podacima produkcija otpada životinjskog porekla u Srbiji (klanični konfiskati i leševi uginulih životinja) obuhvata 28.000 t/god. uginulih životinja i 245.000 t/god. klaničnog otpada, od čega se samo oko 20% organizovano prerađuje u kafilerijama.

• Ostatak se odlaže bez prethodnog tretmana na deponije i zakopava.

• Postrojenja za tretman otpada životinjskog porekla otvorenog tipa postoje u Somboru, Beogradu (trenutno nije u funkciji), Ćupriji, Zrenjaninu, Bačkoj Topoli, Sremskoj Mitrovici i Vrbasu.

• Objekti zatvorenog tipa su u Žitištu i Plandištu.

Radioaktivni otpad• Radioaktivni materijali koji se koriste u različitim

primenama postaju vremenom, delimično ili potpuno, neupotrebljivi ali često i dalje sadrže veliki deo radioaktivnosti koju su imali, ili stekli, za vreme upotrebe (npr. istrošeni izvori zračenja ili iskoriščeno nuklearno gorivo).

• Ako se ne može preraditi za ponovnu ili dalju upotrebu, odnosno ako nakon prerade preostanu neupotrebljive radioaktivne supstance, dobija se radioaktivni otpad.

• Njegova se radioaktivnost vremenom smanjuje, te može postati neznatna već za nekoliko dana ili meseci, ali otpad može ostati i opasno radioaktivan još mnogo godina.

Radioaktivni otpad

• Osim toga, u procesu koriščenja radio-aktivnih materijala, mogu postati radioaktivni i mnogi obični materijali i predmeti koji sa njima dolaze u dodir ili su u njihovoj blizini.

• Takvi "obični" predmeti i stvari, čine danas najveći deo radioaktivnog otpada.

• Najopasniji deo radioaktivnog otpada jeste iskoriščeno nuklearno gorivo, odnosno visokoaktivni otpad koji preostaje nakon njegove eventualne prerade.

• Iako čini tek nekoliko proenata volumena ukupnog radioaktivnog otpada u svetu, visokoaktivni otpad sadrži više od 90 % njegove radioaktivnosti.

Izloženost

• Izloženost niskim dozama prirodnog jonizujućeg zračenja nema uticaja na zdravlje ljudi.

• Izloženost visokim dozama jonizujućeg zračenja može uzrokovati opekotine, gubitak kose, mučninu, razne bolesti i smrt.

• Učinak izloženosti zračenju zavisi od količine apsorbovanog zračenja, trajanja izloženosti i polu, starosti i zdravstvenom stanju izložene osobe.

• Kod osoba koje su bile izložene jonizujućem zračenju pre rođenja može doći do poremećaja mentalnih funkcija. Povećanje doze zračenja rezultira težim posledicama.

• Izloženost jonizujućem zračenju takođe povećava rizik od pojave karcinoma. Kao i kod ostalih učinaka, vero-vatnoća pojave karcinoma raste sa povećanjem doze zračenja.

• Ekstremno velike doze akutne izloženosti mogu uzrokovati smrt u roku od nekoliko sati, dana ili nedelja.

Izloženost

• Radioaktivna kontaminacija označava prisustvo radionuklida na ili u organizmu u dozama većim od propisanih maksimalnih doza.

• Te doze su primetno veće od količina koje se mogu smatrati prirodnom radio-aktivnošću nekog područja

• Od spoljašnje kontaminacije se može zaštititi i znatno je lakša de-kontaminacija.

• Stoga je spoljašnja kontaminacija znatno manje opasna od unutrašnje pri kojoj se radionuklidi mogu ugraditi u organizam.

• Putevi unutrašnje kontaminacije su: disajni – inhalacijom, probavni – ingestijom i kroz kožu - perkutalno

Miroljubive delatnosti• Postavlja se pitanje zašto se uopšte radioaktivni otpad iz miroljubivih nuklearnih delatnosti smatra tako velikim problemom? • Razloga ima više. • Miroljubive delatnosti, za razliku od trke u nuklearnom

naoružanju, moraju voditi računa o zaštiti čovekovog zdravlja i okoline,

• Nuklearne elektrane se nalaze relativno blizu gusto naseljenih urbanih područja kojima je potrebna električna energija.

• Visokoaktivni materijal koji tu nastaje neposredno bi ugrozio živote velikog broja ljudi u bližoj okolini, kada ne bi bio na odgovarajući način izolovan za vreme upotrebe, odnosno sve dok ne bude otpremljen.

• Ali, gde?

Smeštaj

• jedino rešenje da se otpad odlaže na takva mesta gde prirodni procesi neće pogodovati postupnom prodoru radionuklida u biosferu.

• U tome pogledu zadovoljavajuće dugoročne odlike imaju neki stabilni geološki slojevi u čvrstom tlu, na građevinski lako dostupnim dubinama, udaljeni od podzemnih vodotokova.

• Za sada se iskorišćeno nuklearno gorivo privremeno čuva u posebnim skladištima kako bi se iskoristilo početno razdoblje brzog opadanja njegove radioaktivnosti i tako pojednostavilo daljnje rukovanje sa njim.

• Nakon toga, njegov dugoročni smeštaj, odlaganje, planira se stotinama metara duboko pod zemljom, u granitnim stenama, naslagama soli ili drugim stabilnim slojevima, gde će bez nadzora ostati trajno izoliran od okoline mnogo hiljada godina, zahvaljujući prethodnoj obradi, pakovanju i različitim preprekama izgrađenima da spreče njegovo prodiranje u okolinu, a ponajviše zahvaljujući prirodnim svojstvima nepropusnosti odabrane lokacije odlagališta.