Dr.Gülra Özgür YILMAZER

EKİM-2009

Tıp eğitimi maddi ve manevi bağlamda zor geçen bir eğitim süreci.

Bir hekim büyük bir umut,enerji ve

gerçekçi olmayan boyutlara varan beklentilerle göreve başlamaktadır.Bu beklentiler,uzun ve yorucu iş saatlerine,gereksiz yüklere,uykusuzluğa,gergin çalışma ortamlarına,kendi yaşamının diğer yönlerine daha az zaman ayırma çabasına yol açar.

“Tükenmişlik” kavramı ilk kez Freudenburg(1974) tarafından “ enerji,güç ve kaynaklardan dolayı tükenmeye başlamak” olarak tanımlanmış ve günümüzde kabul gören tanımı Maslach tarafından 1981 de yapılmıştır.

Tükenmişlik duygusal taleplerin yoğun olduğu

ortamlarda uzun süre çalışmaktan kaynaklanan fiziksel yıpranma ,işyerinde çalışanlara ve yaşama karşı olumsuz tutumlar geliştirilmesi gibi belirtilerin eşlik ettiği bir durum olarak tanımlanabilir.

Maslach ise tükenmişliği kişinin profesyonel iş yaşamında ve diğer insanlarla olan ilişkilerinde olumsuzluklara yol açan öz saygı yitimi,kronik yorgunluk,çaresizlik ve umutsuzluk duygularının gelişimi ile birlikte seyreden fiziksel,duygusal ve entelektüel tükenme ile karakterize bir sendrom olarak tanımlamıştır.

Tükenmişlik Maslach tarafından duygusal

tükenme,duyarsızlaşma,kişisel başarı olmak üzere 3 alt boyutta ele alınmıştır.

1) Duygusal Tükenme 2) Duyarsızlaşma 3) Kişisel Başarı

DUYGUSAL TÜKENME: Kişinin yaptığı iş nedeniyle emosyonel

olarak kendini aşırı yüklenmiş,tükenmiş hissetmesidir.

Duygusal kaynaklarının tükenmesi ve enerjisinin azalmasını tanımlar.

Ve tükenmişliğin en önemli belirleyicisidir.

DUYARSIZLAŞMA: Kişinin hizmet verdiklerine karşı- bu

kişilerin bir birey olduklarını dikkate almaksızın –negatif,gayri ciddi tutum ve davranışlar sergilemesidir.

Kişiye nesnel olarak eğilimi yansıtır…

KİŞİSEL BAŞARI EKSİKLİĞİ: Sorunun başarı ile üstesinden gelememe

ve kendini yetersiz görme olarak tanımlanır. Kişinin işe karşı olan motivasyonu

düşmüştür.Kontrol eksikliği ve çaresizlik hisseder.

Tükenmenin yalnızca iş koşullarına bağlı gelişmediği mükemmelliyetçilik,ayrıntıcılık gibi obsesif kişilik özelliklerini taşıyanlarda amaçlarına ,beklentilerine erişememenin sonucunda da görüldüğüne ilişkin yayınlar vardır.(4,5)

Yapılan çalışmalar,kişiler arası ilişkiler ,motivasyon,fazla iş yükü ve kişinin stresle başa çıkma becerisinin tükenmişlikle ilişkili olduğunu göstermektedir.(6)

Tükenmişlik alt grupları haricinde ayrıca 4

evre olarak tanımlanmıştır . Bu sayede daha kolay bir bakış açısıyla tükenmeyi anlayabiliriz.

1.EVRE › Şevk ve Coşku Evresi(Enthusiasm) 2.EVRE › Durağanlaşma Evresi(Stagnation) 3.EVRE › Engelleme Evresi(Frustration) 4.EVRE › Umursamazlık Evresi(Apathy)

Ülkemizde konuyla ilgili olarak, hekimler(7,8,9),hemşireler(10,11,12)sağlık çalışanları(13,14),öğretmenler(15,16),okul müdürleri(17) üniversite öğretim elemanları(18,19) gibi insanlarla yakın ilişki içinde olmayı gerektiren meslek gruplarında tükenmişlik ve tükenmişliği etkileyen faktörler üzerine pekçok çalışma yapılmıştır

ESKİŞEHİRDE ÇALIŞAN BİR GRUP HEKİM ÜZERİNDE YAPILAN ÇALIŞMADA

TÜKENMİŞLİK …

Bu çalışmada Eylül 2009 da Eskişehirde çalışan bir grup pratisyen hekim üzerinde yapılan ankette hekimlerin tükenmişlik düzeylerinin belirlenmeye çalışılması amaçlanmıştır.

Çalışmada 135 pratisyen hekime anket sunulmuş ancak bu anketlerin 97 tanesi geri dönmüştür.

Çalışmada Maslach Tükenmişlik Ölçeği kullanılmıştır.3 alt ölçek ;DT,DUY,KB

Çalışmaya Eskişehirde çalışan 97 pratisyen hekim katılmıştır.

Çalışmaya katılan hekimlerin 33 tanesi

kadın,64 tanesi erkek. Her üç alt ölçek bakımından incelendiğinde

kişinin kadın ye da erkek olması ile ölçek puanlaması arasında anlamlı bir fark olmadığı gözlemlendi.

Yaş-ölçek değerlendirmesi 25-34 yaş››10 35-44 yaş››62 45 + yaş ››25 Her üç ölçek açısından değerlendirme

yapıldığı zaman yaş grupları arasında sadece genç yaşta olmanın duygusal tükenmişliği bir miktar arttırdığı ancak DUY ve KB ölçeğinde anlamlı farklılıklarının olmadığı dolayısıyla totalde anlamlı bir farklılık olmadığı sonucuna varılmıştır.

Üniversiteye giriş sınavında hekimlerin ilk tercihlerinin tıp yada tıp dışı bir bölüm seçmesi incelendiğinde ;

ilk tercih Tıp›› 74 Tıp dışı››23 Mesleğini ilk sırada kendisi seçmiş olmak

DT ve DUY ölçeklerini düşürdüğü sonucuna varmıştır. Ancak KB ölçeği üzerinde anlamlı bir farklılıktır göstermemiştir.

Eşinin çalışıp çalışmadığı sorusuna Hayır››15 Evet ›› 67 Eşinin çalışması konusu ile kişilerin DT,DUY

ve KB ölçekleri arasında anlamlı bir farklılık olmadığını göstermiştir.

çocuk sahibi olup olmadıkları sorusuna

Yok›› 23 Var›› 74

Hayatlarında çocuk sahibi olmak ile kişilerin DT,DUY ve KB ölçekleri üzerinde anlamlı bir fark ortaya çıkarmadığı sonucuna varılmıştır.

Eşinin tıp ya da tıp dışı bir sektörde çalışması Tıp dışı›› 55 Tıp ›› 22

Eşinin tıp ya da tıp dışı bir sektörde çalışıyor olması ile kişilerin DT,DUY ve KB ölçekleri arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür.

Mecburi Hizmet yapıp yapmadığı sorusuna

Hayır›› 22 Evet ›› 75 Mecburi hizmet yapmamış kişilerde DT

ölçeğinde yükselme yönünde anlamlı bir farklılık olduğu sonucuna varıldı. Ancak DUY ve KB ölçeklerinde anlamlı bir farklılık olmadığı gözlendi.

Aylık Gelir Düzeyi sorulduğunda 1300-2000 arası ›› 13 2001-3000 arası ›› 24 3001+ ›› 60 Aylık gelir düzeyi ile DT,DUY ve KB ölçekleri

arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür.

Hekimlerimize hekimlikle ilgili bir ek işi olup olmadığı sorusuna

Evet ›› 34 Hayır›› 63

Hekimlikle ilgili bir ek işe sahip olmak ile kişilerin DT ve KB ölçeklerinde anlamlı bir fark olmadığını ancak DUY ölçeğinde kişinin duyarsızlaşmasının artması yönünde bir fark ortaya çıkardığını göstermiştir.

KİŞİ TÜKENİRSE TÜKENİR TÜKENMEZSE TÜKENMEZ!!!!

KAYNAKLAR1)Maslach C.Burned-Out Hum Behav 1976;5 197-2202)Maslach C.Bornout :The Cost of Caring.New Jersey ;Englewood Cliffs&Prentice Hall Inc.(1982)3) Freudenberger NJ.Staff burnuot .Journal of Social Issues 1974;30 :159-1654) Krakowski AS.Stres and practice of medicine.II. Stressors ,stresses and strains.Psychother psychosom 1982;38:11-235)Sutherland VJ, Cooper CL. Identifying distress among general practitioner :predictors of psychosocial ill healt and job dissatisfaction.Soc Sci Med 1993;37:575-816) Wright TA ,Bonett R. The Contrubituon of burnout to work performance .Journal of Organizational Behavior.1997;38 :491-4997) Arslan H, Ünal M,Aslan O,Gürkan SB ,Alparslan ZN .Pratisyen Hekimlerde tükenme düzeyleri.Düşünen Adam 1996 ;9:48-528)Aslan SH,Gürkan SB,Alparslan ZN ve ark.Tıpta Uzmanlık öğrencisi hekimlerde tükenme düzeyleri.Türk Psikiyatri Dergisi 1996 7:39-459) Yıldız N,Yolsal N,Ay P ,Kıyan A.İstanbul Tıp Fakültesinde çalışan hekimlerde iş doyumu.İst.Tıp Fakültesi Mecmuası 2003;66:110)Ellidokuz H,Ünalan Gedik H. İzmir Eğitim Hastanelerinin Acil servislerinde çalışan doktor ve hemşirelerin iş doyumu 11)Demir A,Ulusoy M,Ulusoy MF.İnfestigation of factors influencing burnout levels in the professional and private lives of nurses.International Journal of Nursing Studies 2003

12)Arıkan F.Diyaliz Hemşirelerinin Yoğun Bakım ve Servis Hemşireleri Karşılaştırmalı olarak işe bağlı stres,Tükenmişlik ve Doyum Düzeylerinin incelenmesi ,Yüksek Lisans Tezi.AKÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü-İç Hastalıkları Hemşireliği 2004

13)Ay S,Güngör N,Özbaşaran F.Manisa İl Merkezi Sağlık Ocaklarında çalışan Personelin Sosyo-Demogrofik Özelliklerinin Tükenmişlik Düzeyleri Üzerine Etkisi.IX.Halk Sağlığı Kongresi

14) Kalemoğlu M,Keskin Ö.Gata Haydarpaşa Eğitim HastanesiAcil servis çalışanlarındaki Stres Faktörleri ve tükenmişlik 2002

15)Tuğrul B,Çelik E.Normal Çocuklarla Çalışan Anaokulu Öğretmenlerinde Tükenmişlik.16) Gündüz B.Öğretmenlerde Tükenmişliğin Akılcı Olmayan İnançlar ve Bazı Mesleki

Değişkenlere göre Yordanması.17)Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesinde çalışan hekimlerde tükenmişlik

düzeyleri ;Osmangazi Tıp Dergisi;28(2):91-101