heinrich khunrath - amphiteatrum sapientiae aeternae
TRANSCRIPT
t!B5»;csB9!oS9:e)ra:©R9;tSR9:BM*!e»!«:i5Wi:vw»:e^
^^m^< :Oon
/^oa,
• '^^ ^ r. =X /^
N '» Ai»,^.^/^ -.
,L......„i.§SJfS^'^.
-^'ssm^ /->A/^'̂^/^r^A^cr^
j'^'^^' ^^^rsf^'
V.<fs2..r\«>ftj ^^fj^?i|®5lf
A/^rN,
.^.-««./.^^^t^^^'^-'
VV^v^^P^
L^A<^AA^*^/^X/^Jf???^^^t€-s.'^2:s^A:
\a^K
n I
>5^f^.
'^^Ma^-^'
. Iw^C!̂^^^0«©^^'**«*^?Ol^to.P^^^^A
^f^r\ f\f^r
-, « r.r^n/^rs A^<
Si&'&^ ^' i.J^': :'' • ?'•- -^ -*V-.-'''^*'' -
.:.i.:- :^'^?'f^Sfs4^:->..,
-•^
•v.r>r '/.'. ^,- >r-
»»SrRr;';^5*R«,,:"«-,,i il '7^™*.,»''
•
'•''',r^
^^yNr\AAA^A,o.'^l^^^^^/rAr^^
- ^ i-s /^^ '*^- -^
'
^^?55|^|^|£5,s'rI'.'
-^ - . -r _ _ - •^^Arv'? - • •{
n.»* •' ^^'nnf^lS^i' "'•^«^^c'^ "i^"'''"".^^'
•'"'.'- " ^'1';:'^" ..'.,'-!->-,-•' •f.,^'-
'^'^^rN^^;^;>i2i-'>"^o'"'
^- '--^.-«^'^C^^^WAl^iAH-f^s^,',
Digitized by tiie Internet Arciiive
in 2010 witii funding from
Researcii Library, Tiie Getty Researcii Institute
http://www.archive.org/details/amphitheatrvmsapOOkhun
)Sn:
;mo,I
J^SAPIENTI/L ATERNA^IW? SOLIVS TJERiSL, i
fcHRISTlANO-IC\MLISnC\MDroiNO-M\GICVM,
wec noii
PHYSlCO-CHYMICVTvi,TERTR1\'N\M, CATHOLICON: \^^^
mstriictore ^^^feHENRlCO KHVmATTI LIPS:>^
'^^'"iEOSoPMiv.aniatore fideli, et '4^^^ ^ MLDICIN /^ Utr lUSq DOCT: TTjS^B|^Hallelu-ki'HaMii;lAH' Hallelu-ki^ '
™/pty diaboloi i .u:#
E MILLIBVS 'OIXVNl.
-Ki
INFERJVSEWVS:^R.\ ^^^^^^S:#^ ^^\Wmcdianttpyf
^t^^lA-Xi j^v
SOL.
' n^^rjiFanr^S.ARFA\WSI\nEECENNWM.A?RIM.\IMPRESSroNIS DIE. |
rf;^'-^
(a
«//>ar/« JL1/.K0/ HiirD5, i^/v&i ff/c-o, soPHr^^TA:HEKRICI rc^^trf lahor AMPHLTHEA.TRO'.
iiinmir niltinclii Scicri iiatn rite p»i'?oi*."
Ciiil aqiJmei
s aiiit S\{ _eJjam r^jiitiiij, ^nrpando^ i]lCi\}rat aou
4 Jm- .(^)'!^
iiiaeiii Sciipta h.ce niJiieni.wi C0n,';'-,»/-(i7 VElRDx'ipc^wlrn iOPHIAMj JefcruliT 'Is^oriuih
"ti
.
ii»»« rejiitiii^, unrpaiido Hlii/trat' abu/uin .,
»» '-LiiX'iV Hoiiii,".! '^joli^ii jefxjirr .DEOI r^/ioue pari KHUNPJVTHI Mr-m^n iTOinsn,AGNtty CO!sf5"ll-IO/ celekrarff Don?. IEHOV;»L.ema, n)l luPiYgji' iiili ^^totiii .S^.oin/iinta teniiiat^j
^SrCjici-ilisnclo pergat coiidCic<'.-t intjfis''. AL .UlnJfnoeiiio niUnniain ^.aiek, atd ep •^rfe tmlitut
.
BJrr.iiif
fe.3
'1ol<i7tt niricKt, Xtan Cotnpe, Jcall^t: Mia^rbur&i.
; iSi^^
/-#t»i tari fti.r"r\
^fc '^i^^uj IaV^-*
1*^ r.<,»**
JV»
i X
t-.Jl«,v.uaMfr»v-nivrlcim.l.»rripKXf«'<fel»lliWclM;B.MVicl,ffrr)'cH?c5cWl(^^
.•s
^ ,>73J ^
o ftlicei $cii-/i//.«j^
/i ./^ 'jy foU, \tti(icfi\
hoiii i.eiiUrciit. .
rein,tiiji i(/'ioi'iijtfi"j
ff(icit/i/t' «ff/ ix_ 'J//rt
Libri cilici'iii'is p<«;,
tici'ih, lv'///ic.i/c'<' >ii-,
/V pn'(i.' fo,'o I ./txo
l/i'!!"* fJtrjpectojCi
nte coaiiito.
1Hietoii: iti q:>e..\t*..
\l>fillil tniti fncih,lti}an
oiioflJttt ct ilorniteii'.
ieiti, dc alioruiit 1«-.
hore etyailift di^'-
pt'if(tr&^
l/iiciii li^l""'!', ij'^'"
dtiit (aborihiif-
fe
cuiuij/.jMi'//'"^
Qi,a4. foqiJ' "«,'"'
carfiere ijoistj,
l^ofest-
StoUMf etiitiii Opti;
itia difiiliQtiit.
Suitittoriiiiiiii GP>«\.,
•filS ir.^/ij; ii/t/iyijui
»»//il/ //«11 »/» peforeiii
partciii 'mtfrprct^ian.
iiir, oitiriiiji boiio
iletriihiiiit- ft'
ccftc) Dttmctor yi.
r< pe]of est.
Siorip.,.
nottHtiiii t'''X''iij'
1,011 tttuiba rfeii/i?;
ijf.Si heatitf vxs ejy,
li, CoQ^xta hoc pn,.
trtitw contettinere^
ai ahisC ijf.^'"
(jatiteittnt
.
11}
tis i
A
VeiitMprtitiittii; tioii ^^oppniiii*ii: '^at tjiit' "^ "
iltiti; SfJ/ <;»/w iioit
ineittitur Caliiittitit',
a cuHii tttalitta iti,,
;,;/ iiitiiin- 7« i""-'' ^
-^JV,,, hMfte(Vcl; oorl>«r
t)er£M<.i«ii »"-' ™
Cj^
gma acbtC^rFer"tWs?crc^^ac
'peri
..'X l-tiiE 1// c
Jiriptit nobii
^^lHer ottie-.yi
IiiJidfiiii h^mtiitra
\ lojophin et ottini.
s i o ;>
britte icjKachU: \ramacbtIW,lelpeairkoiiiiittiiti l ',,,-JCrforu, Oiint.ir^CCcUriim <:yS'mvulotit,prietctitoru ^uhlf.et.frMetittim, ac
,u,Di9i,italiff.ifa(iis /ivi CotMio,tir{0,i.„ey eii„„ fnie3,quahs. «/'sv Pfiaitibiiy aftparef.hic iiiiutcS
,^ltiiJi,,eCiJt.iiiit'i>,Ueiirci.ai,<y'Joi,iil^,^clii,„ata-jA
t1«o..« aao-lophKif (r7naMr &tl,., Mctiio ; Jettioitjtrctvc Coft.tiiufrHEO i^crKILO -.<OPHlCEco,ttl .,/7
Nu......iJ erI..V,ii..« !<acro/:,ticUDlliUCAEJcripJu,a,^.Km-p.^,,m^^^^^
O-InftiJM/ioi.. (iittiata TJEl') orthoio^c/Kif -r 1uii.l.U,S;hni..l llJo.ppli.c. ,.«/.. Ch..a.,...c,'///o
7 /. I.j.l-r-i ,.. ..-.-j.Tl..-L.:..r..:.fM:.Ll^„l.',,^.,„.,^l-.^flTI,..r,l(tnB'i11l!inillolOuhoflllllH''lll
%Tmu(tc^gnun- viel jtifhuti brtbcn^-l>er (cb'?" ^^n^ alU CTtjorrn roltc tlug tiigcbg»' ^ft/^
'^fJi^^nfi.hcpoi>f;'yiAA^4^l\l''\e,>»^p»tt,u,\«r gcVJ-f«Kf" "" pfnnnlsli f^>-";'2rrqCWn"Kll? gil&cn'7;ctf«X^p."- Outiw. ..i
JNTRyV AVDF.NTIOn. rio,\,-c--vr>^^T«<^
m.
<?
e!
:3 ,.
a-2
*"• •
r)el/iIrtiul} iloJjct IIII
yrKjeirtiti __,
Viu fcl/tlfeljl' j'.>(ni/M;. I =^
DC" *iilc||f njjtilctt'
liti.
.^^'
f^C^-f
svnUSTl,iu\ri
"«''ff^*'
Dw„i,;^•A t^i^,° NATVR/t'
,. ,- libro Macra,^;^-:^^iniumlm ^^a^.^oMW 7 '•"A^^
luittaifm ac. /| '^
\nftltutio„l\ 'il
«?/« DIVI,
immutaj^ fiibiit' ii^
'
i™^'t ^^^ \muUa ac* •'
W^foX^c^ Wl'^'(^(" 't •y- t < *
/
2»;#o
itNtf:.\ , .•i-r/-
.£t7t^ .Itiimy tWiUcit,.Jd //.,* iti.[':i-ltciiini
<"!>> p. /y/'* ,' 1'' ;'" ''^..
• .•tf.i oa.lenti to»-.
ttiiiin-iiJiii cit iffcoiiteii./.tus.
PP.TIMA,ciIhis t-nt/ia\tlr .]
In/ijraftfia et iiitji.,\
lUa t.nliitttiins j"i-\fd.tcs: Scf.ce,i.i,if pEt-lTATI
K
VicTEHOTJAH OliiKfe
!>;<! placctjiue yliiat,
(iiic icrettft'- iicai„ii
•Zqo Docfor HciiiiciiJ'
,}>"->*%.,
lllVMomin juMolascitliifMiiiai' et./VM
\%n5^
;
mV,. K^
^ vj
Ems"Tti.i.a .rt.itCitr, ctijo
atuiA 'jelociur Miiii:attaimn ,
CoiiS'ia Miiif t:ecii
f.tincs iiigi^aacia'
litlft,
vaeaie ciilpa.ttutonu
esi Jolatiiim.
3^
§/1
^
«Acrocos.; ^#V ^^^
zk^ t^rlj-e.Notiiice <.niiiuiies7^^y)Pf\^l(_i^4S. ff* '^c\\ '/J
iT^ lt,ajteiih.< et Co,i\cuitti.i:^^^^.l' ^CT-lTCtV^7 < - ' * c;o/»/< ;e///W' tefllttioiiiuiii,\ ^^- ' *^ -^^ ^'
^•''J^' ^fiitceriimj Katio san^;iii pn», ;
,5 *--' /Tiw/f AfHhiiS xvTnn f- ooctn
'irA (jvi,
ilciii fcjtis efitociacii,
la acutior isst: aita,,
ineti .iilvei-Jlis 'TJC,
PJT.\T£M tiottVbi^pnciiiijtt; et tiiiJciii
c^afjci hona, Jijiia ho.
iioSytrilillii<hr>t.
Al> iinvtohif, ;t .V.y
jtcriorinti DEt i:crc,
toriitiuj, NATVRy{,wi<r«.
ris, nvriypeie laujavi
ssr.iniihiis pUcuijle oi,
^ tiiecraii. faiicis, iji^
-^ riitosoPHice Joctis,
vlacre, .tir""'
rjTATli.
^M
O
2.
Mmtit, d certitiidinis iiontite
j.% i^l^gl^. _.;^ifr-4J^^^^ — ^ _^ ^ , .____^
TT//iror>7r^.?i1<0r()eticr, .inrmt» rt(iMi'f|eii^criio4' fA'«ttcr,r«t^jMii iiridi,^"^'''')''^''''^'',''^'?''''^^^^^^ '
- '^^-
.lO^Heinper vix uin'afiiino fUtiis.iteJiTalhs) imiiu» ex Ign^rantia lAuficA, paitim exlintJm diaboltca.paiiimt-t Ci m -.2 « .. .^\_.,./ .11. . r.':r: ..jr<=;. .! :\,r,i,,-^r ,ir A^ .....— L—.,. crP/UTff, /....c TccjnvMDnere
_ ^ ^ _ - ,_ '"V«
U oMicefQi, cititi opus efttit pnefatos, hima folamiotii, htfce fitttiJ titettdo) ittter tot ttftt/aciiitiitiitnri-ctltiles fere.
\s t^L)tottLcilfirhp.OV^^^
z "a '
^s r^ 1-^'rn'
- a —•» s II'5, .-2- "
nrfan folcb^sJ tpil qgMwjglggM/baS^^^Jcl? 00^. HenrKt»_Khu tit-ath es iHueo fontc. ot) .tjcITc
M.
>\-
IHI ^'
^^PORTA
AAffHITHEATMSAPIENTIR, S.TERNS.r
SOLTVS -UEBJt
r'ir\
\l. I
A,
^>y?1.%',
i'f^r: ^^J
.^'3^S^:v:?5-^^,5
^f:jl-^
^^'v-s^.^" M '•r^P^i^
rnagBum.s |EliOK4iLLOHIMr.n,pim/n: aitt jitpcrfnK Ttrrx, ,
•ci^J, oimi&wf. aJMffiVacJrn^ii/if 1il»ra1itfr nlruHi; Vti pfl- Cdum, Ailrt, TfrRim,,
^ , , *, auifitl OIo nafainltir, Iehova. in)ml»jlis yAPlENTlAM mirificam in /itn> Naliirtc cMholko Ac
ii?Tlf, SAfIENTlA,Wema: fciniiUiiU UpienI,Tiatuwli(cr-m4gK> iiiaiirfi?rfaiiJoiiJf/rf/<>/<i<(<iicDro/i/f/ur:^oi Pirreifir
|*iiiii/ce Parlcs ORmionci pro Jiarlisjrudis inniimeri 010 /lYtnlCrLii»iu|fi«o/lif,>ciiiJi,'i»lmaiinvli'liii",»'''ni "'pln,n(;oiiiiii.(<(5 ftiiJiollPliilofopliije Tlieofoplicc/iliiii verj:, ;(J<:le;,irfio»iKii,ii Ujierm Jie.nulonWft Divinj CrSapicT
jt'^*'"^"^'''"* ?*?*'' "''/J •"''in,'"'i'i tf^rtim^ Si^nAturi Divinisve Na^iira charArterifinii liiet-o^lypliici',,,Iiiiii« K
\'.'
ycljtn WWIH iJ.SlM» \yi ifi<..nitnuiti .rr.iy.u ^
L .A'.\V}.*,i.V:vK^/A><Tj6t2'j.-,c.....v,«:r<..(.
,••1» trfilAH .
c
-*{\<
>
o
c
yf^
X
C
>"'"'"#""• prologe(icam'^•><^h> D£; pa(r,s(,„° „„„„,/„
prolooedca,,, „, ^^'^'«'"''^P^^^^^ETElW^lfn^Aim UKRAE..
TJrz:^;,. ^""'^ p°'-''^ c re:^ ^om:«J
trcorporir&mQnlis CllRmiAHO-Ki" -
„},ili-ut
:
nt Operr
f "7"5ii/?« (piJrm, pd tmnmjalis auf^ulta.JtHOTJAF. conjinnnta. idear aJ eam. per SCAL/IMcptam Th . ^< - ^ -
pt af(c„/iii
tcmTh^oCophicorum.-ucre Pliilo(opliicam, /{7/onim DOCTRIMAE t/um(axa( fidelium,
lolisi'f. liirie. DIXJISITVS affialis. JaUir, feciinjum LEGES oracularcs /eptem,
1BALI CE, DiZUNO -M,1 G/C£, nfc «o/. FHT^lCO-CHrMKE v/JeiiJi , (Onfiin,
ice • 0,1 i,mr,ar,ii,rfed Theofopjiitc vicjant, cir PHILO.^iOPHI orthoJoxi SIC {ctianiGfo-yaJ
' Mlsri.DCVAiq,, juiiHosiuheavit imxca^ fins,clifii,c celelrcnl. Extriicftorc HEK.RICOJA.E. ^NNO a THSVH CHRISTO mto, M . 0C.ll.
• !
%
p
I
fif /A^'
S VM M APRIVILEGII
C ^ S A R E I.
g^^^^^^^e^ CR^ (^yE S A R E JE r^ A I i ST A T I S
Tritulegio cautum esi, ne qitis QjJilcographo-
rum,Celatorum,Sculptorur>7, Typograpborum,
"^ibliopolarum ac aliorum quamcunque lihra-
riam negotiationem exercentmm ^ p e r a
//e nrici Khvnrath, Lifs. ^lcdi-
cin£ 'Doclorii^ tamfcripta quampicia, Medi-
cmaliajChymica.^YiahaLiflica l^pUraque alia
fecretiora, Latino i^ Germano idiomate^partim aliunde conqmjita^tar-
ttm afeipfo confripta f3 inuenta , acinter ea qutdem oAMrHiT he a-
T rv M S ap lE NT i jE-^ t e rn j£ ,filiiis ycrx , Chnfliano-Cabalifli-
cum^ T)iuim-Magicum , ^-Phyfco-Chymicum , tertrmnum Cathoh-
con, (jTc. per decem annorumJpatium ,d prima cuiuslihet editionisDie
\computandum^intra facn^^mani Impeni,Kegnorumque ^ Dominio-
j
rum Maieflatis fi<e hxreditanorum fineSjfmih aut aho quoptani chara-
Beris ^enere t^forma,fue in toto,fiueinparte, tmitari, recudere, autaho
recudcnda, veLthhi etiamfiulpta (lt* tmprefaadducere^ '-vendere aut difi-
trahere palam '-vel occuhe, citra njohmtatem ^confirfum prafati Do-
Uoris Irfenrici Khunrath^fiorum-ve hxredumprxfimat. Si quis '-vero
fiecusfaciendo, IPriuilegium (y interiiclum hoc Cicfiireumf^ernere, negh-
gere aut tranfgredt temerano quopiam aufi. conatitsfuertt, eum nonfilum
omnthus illis exemplaribits perperam fcrecufis l^ adduSlis [qu^qutdem
fupradicius Izfenrtciis Khunrath, aut ettes haredes,eorumquemandatant
'-vhicunque deprehenfia yel propria, quam ipfis hac in parte triofmns,
authoritate '-vel Magtfiratus loct ilhuj auxiho fibi '-vendtcarepoterunt)
A
de faBo frmandum,fed <^ mulfla inftj)er decemmarcharum aim pim
fifco Qcfireo fraudis <-vindici3 ^ fkpcfati Docioris Moirici Khunrath,
fiormn-ve hteredum TJfihiu ex tequo pendenda^decretumnremijfbiliter
pkfiendum,^c. Tragaj diefrimaJunu. zAnno i s 9S.
RVDOLPHVS.
^4d mandatum Sacrjc Cxfareo:
^aieflatpsproprium
9A. "jB E N c K»
Additumfigillum CaefareajMaicftaJis
incerarubra.
^TERNO
^>-
^TERNO.INVI-SIBILI.SOLI SAPIEN-
TI, OMNI VM OPTIMO, INFi-N I T O E T O M N I P O T E N T I
DEO DEORVM,ENTI ENTIVM
VNIT RI N O,
SANCTO, SANCTO, SANCTO,P A T R I, & F 1
L
I o, in plenitudinc temporis incarnato,
Jhsvh Christo, nec nonSpiKITVI SANCTOi
Vniucfrfarum Rerum creatarum ac conditarum iri
toto Vniverso exiftentium
AVTHORI, CONSERVATORI, G V B E RN A T O R. I,
perpctuoi
DoMTNoacPATRONo fuo CathoIicOjbenigniflimo,
filialiter timendo, vnice amando,humiIIimequc
adorando,&inomnerna:ternitaccm,
dcuotioncdebit"',meiito
laudando;
a 1
2. Thnoth
S.verfu6.
I I.
TOTIC^LESTIS EXER-CITVS SPIRITVALIS MILITIyE PR^-
p o T E N T I, reuerenter habendx-, flammeis, nimirum,
J E H o V iE miniftris , Diuinitus mihi conceiliis,
officioque fuo & didadlico & tutclari
vltroadfiftentibus:
III.
PROXIMO SVO( 0so-A'a«9vi- y^ TiyjY\- ipihce,
(Bmtm/ ^ott/tct Sar^cit/t)nD ^unftltcbcnt»cm
^CC^ftcn/) fideh cuiuis, cumpri-
mis dihgendo
:
IV.SIBIMETIPSI, feruo ac organo D E I ( abfit iadlantia
& caiumnia verbo ) fedulo pro modulo D o n o r v m
a D o M 1 N o hberahflimc concre-
ditorum:
V.TOTI SS.* BIBLICvE S C R I PT V R ^,vtih ad
doccndum, adarguendum, ad corripicndum,ad eru-
dicndum,injuftitiai vtperfcdius fit Ho-M o D E I ad omne opus bonum
inftru6tus.
VI.NA
T
V R^ mirific^,miaiftra:EiOHiMinMvNDo vni-
ucrfo (ciufquc Filio,Magnesia Philofopho-
rum indigitato, nunquam odiofa:,N v m i-
"* N I ac L V M I N I fufpicicndo
:
Denique
VII. SCIEN:l
CHRISTIANO-CABALISTICVM,DIVINO-MAGICVM,
necnon
PHYSICO-CHYMICVM,TERTRIVNVM,CATHOLlCON,
HOC;
In quo Theo- ac Philo- s o p h i c e docetur SapientivEVe-
R.i€,jeiu(cjue ftuclii,hoc eft;,P h i loso p h i.c(inceTiorisfons:
Vena 2;enuini Intellectvs Numinis ac Luminis
N
a t v R/E
cflencialis in Mvn do maiori catholice,in Fili o vero ilHus,
M A G N E s I A videiiccc Sapicntum/y nopticCiCatholicc,rcaIicer
cxiftentisi Tvr i s quoq\ie L egi sve Dei in cordibus noftris
Diuinitus lcriptx j nec non, Mechodi dcxtre intelligcndi & or-
thodoxc interprctandi B i b li a facrajSciENTiyEquoquc
Ligni \kx, Boni ac Mah , atque honeftorum ac
Turpium,- oftenditurfiumeh:
O p vs, ®iu^*iltH3¥ K^ n^^K&Ksv atteftante ewTc^iO. (phy Momo ^Zoilo) reuera eximium,reccns reuiliim, Amphitheatri-c E inftrudtumQv a t v o r circulanbus, ahisque hicroglyphi-
cis FiG vRis, in ars affabrc fcalptis, Verit ati s,pallim lo-
corumjfinc pudore vim publiccpatientisiniquiirimam,& qua-
fi fub calumniarum pondere tatilccndo ingem.ifccntis, fcrc
(proh: ) fuccumbentis^ ab intcritu, pro viribus, vindicandx ac
crigcndjE caufa,& quo aliis bonis atque induftriis viris idemtentandi&:pra?ftandianfaliaudvituperandapra;beretur,inpu-
blicum,cx pio animi afFc6lu,inque orbis Christiani vsvmatque v t i l i t a t e m communem, necelTario iam can-
dcm, & vix tandem ( fcd fat cic6,fi,vt Ipc-
xo,fit bene ) milTum •,
SaPIENTIA VERA,CVI, QJ/in,VEI,QyiBVS avxilits,
QVAMDIV, CVR,Q_VOMODO, QJ/ A N DO, ficri poftlt ac dc-
bcat, Chriftianc doccns •, S v m m v m qv e H o m i n i s B o-
N V M, tam in futuia quam in hac vita frud:uofum, D e i
donum fingulare, tcrtriunum, catholi-
cilhmum,vidclicec,
...... _ „__»
% <tAg/iitionem
^gmtionem^Cognatio-
nem^Vnionem i£
Vruitioncm
I—
J E K O V iE.
-
^
&, quem mificJh s v h
C H R I s T 1, Librique
SS.-'^ Scripturx , Triu-
Cognitio-
?iem
S V 1 I p s i^
vs,
Triuniusj
(ognitionem
ac
Truitionem
—\
niusi^
M V N D I maioris,
&:,c[ucm dcdiCjFilii
cius, Magnesi^Sophorum,vtriul-
<^ueTriuniusi
hocefl:,
Catholice
%. TRIA OMNIA,.^^B tanquamm hquido Speculoy
^^ S o p H I A Orthodoxa,
ojiendens
:
C V I V s
myjleriorum reconditorum
{proHt T AT EK Lv ui^i^v M cadem iUa, exBenigni^
tattsfuA DminiC penu^liberaliter
concejjit.^
APOCALYPTICA CLAVIST R I V NA,
penes Authorcm O i> e r i s huius digne referuata,
L E G E fua
Triuna, (antla, arqua 6c iufta,
ideft,
F I D E,
Tacit VRNiT ATE lcgitima,
6c
O PERi B vs bonis,
(qua^ animum faltem gratum debit^
concernunt)
folis dcbctur D i s c i p li n /E atque D o c t r i n ,e filiis,
SS.^ S A p I E N T I vC candidacis ^ candidis hxrc-
dibusque fidelibus dilcdlis,-
nc lacrum dctur canibus,aut margaritx proiiciantur
antc porcoSjdiaboliimo grauitcr obreilos
:
Non enim omnibus o m n i a conueniunta
JedeH
QviD,QvIBVS,VbI,Cvr, QXOMODO,Qj^A N D O & QX-A N T V M :
Amimigrati, Reverenti^,Charitatis, Gratvlationis,
«^^TTEiSrTiONlS,
Admirationis, Honorisdebiti,ergo
Humillime consec ra t, Officiose d i c a t,
Amice o f f e r t , Debitc nvncvpat,Rcligiose r e l i n qjv i t,
Obferuantiflime d o n a t , Studiose p o n i t,,
l/Eti%ICVS KHFNRATH LIPSENS. THEO-s o ? 11 r jS amatorfidelis , e3^e5^£DiciN^
'-vtrmfque T>octoRi
JE H O V A H
afflante, incendente, ftimulante ac dantc
T RI V N O,dodus, dudlus, Inuentor,Author.
i^NNO (JMASCHIH CHiuxta promiflionem Diuinam mifli •
M D C I V.
I/a llel V'I ah! I/a llelviah! //a llelv-iah!
phyDiabolo!
Ter^ue o^tiAterquephy calumnmo ri cuiuis; nulla excepto
!
y E H V ^VNITRINOSIT
LAVS, HONOR ET GLORIA.'
A M E N.
L E C T O R I
L E C T O R I
C A N D I D OS A L V T E M.
^IPIIITHEATRI HOC INSIGNE 0-
p V Sytn quonAucioj- Henncit^s Khttnrath Lipf.
njtriUjQpiccMedicmx O' Philo/ophiie "Doclor^
SAriEI>iTIAMT>IVINAM3//'vM)A-K A
M
jMa cro t^Mic rocosmicam:Diumo- Magicafn , Chnfiuno- Cahalifiicam
O' ^^hyficQ-Chemicam^admiranda indufirii'.,
fpeElandam Ocvlis: contemplanduME n-
T E,fiSiandum Opere,tn Oratorio (jr Lahoratorio,omnthitjpropofitit, ^-mice ac Candide Lecior , damtu tihi nunc tntegrtim (Jr abfilutum. Jpfi
quidem Auclor immatura morte pr^uentus, aliqua exparte,fidnon ma-gnay imperfecium posifi reltqutt. Onas tUudmeis humerts tmpartbiuja-
ney impofuitmoriens, yt Opvs pofihumum cura mea tn lucem ederetur:
tum quodtpfifucrim intimafamiliarttateiuncitu,cu-in.aiiodconfihtfut, tn
hocopere edcndofecent me, yna cum ahis reliBis dfififecrettoribus,partt-
cipem. 'Dediigiturfidulo operam, yt taleprodiret inpubhcum,quale, yt
prodiret, tpfitmperuoluijfe,accurateintelIexi:Sttn multis ttanfatisfacium
eH omntbns , lUi (jr magjiitudtnem Ke i perpendant ^ mehora hisfa-
ctant. Refiat yt define Operis tepaucisadmoneam: ^anta cura,mens
humand s (?/'r e, uatUrditcr dejTderet,in confejjo eUomntbtts. ,^uot yo-
lumina Ltbrorum Sctenttarum gii^atia ,euoluuntur? quot molefitne detw-
rantur ? qtiotfitmptus tmpenduntur , quot Lucuhrattones, Vt^ilt£, /abo-
res exhauriuntur ? quorum omntumfinis tandetn, autyamtas esi aut ino-
pta,fipe etiam fraSlx yires corporis 'i3 dclirtum antmt s y/que adeo difiici-
iem ad Vhtlofiphiam ymbratilem , humana ratio monflrat ytam^ adt-
tum. Seciis yerofactt Theofiphta nofira tn hoc Op ere, prtmum enim
non tot labonbiis x^fiumpttbus confiat. nAudi Ipfam ttbi loquentem : Fa-
ciie ytdeturab his,qut diLgunt eam,^ tnueniturab his qut quainmt illam.
1.=
Sa^.e.f.i},
«4,15-
Sap.8.^.i(J.
praoccttpat qiuje concupifcunt, yt illisjcprior ojiendat. c^/ de Luce yigi-
Imerit ad illam non Ltborabtt , Assistentem emm lUam foribHs
fiiiiinueniet. 'Deinde nontot molcjlds occupata eH. Vionemmhabet a-
mantudmem conucrfatio tllms, nec txdtum coniticlHS ilJtas^fed Uttttam
'<£ zaudium. Facillima tgitur i f̂lontanea efi h^c nofira Saptentia. Talta
funt Omnta 'Don aI^e ijV er a. <iAtfraudes mundiJ!Iiifiones,T?han-
taf?£ySophifitca Dtaboli, multts laboribti^s^fumpttbtts confat.
'Tandem d contemtu huttu Operis dehortandus es^ Stulti <^ ineptt ho-
minis efi/em nondurn leciam tudtcareynon tnteUeclam contemnere. ^u£-
fo te,an proptereafunt contemnendafydera^quodtu tUa non dtgnofcis ? an
proptereaabitctend(€ isr conculcandizVlanttz^quasfoecunda mater Terra,
nobisporrtgtt^quodtuipfarumfignattiram^ eccultoj yiresnonperfftcis?
^ottnuttles t^fatuos fcettespartttrithumanum In^entum ?atqut,tuiUis
fipeprtmarium locum das in Bibliothc^a tua,^ habent lUi tn menfa tua,
Fhilofophtca^prtmos accubitus. <CMemtneris er^o hoczAMFHiT he a-
TRVM tuisoculisnonfucatamatitfatuamThtiofophiamffe^andapro-
ponere:fed contuttum ^ternje S atienti.^ solivs ver.s,
quam magno tuo malo& exitio neglexeris i^ contemferts. Z^ ale,0^
hoc <iAmphttheatro fruere , ad Agnitionem Dei, fhgnitionem tutipfiuSj
dtgnotionemNaturiCy ad lUumtnationem Animajpurttatem Spiritus,fa-
nttatem Corports. Datum ^i^ermgerodte in tnclyto (fomttatu Stolber-
gico adBru^erum Idib.Martit, cAnnofalutiferipartiu Ftrgtnet i6os>.
ElLASMVS WOLFAKT. S.
THEOPI/ILI I
II
THEOPHILl ^4%_ETII
IN MAGNVM ET MI-RANDVM ILLVD AMPHI-THEATRVM CLARISSIMI VIRI, DN.Henrici Khvnk.ath LiPSENSis, Vtriuf-
quc MEDiciNicDocTORiSjac vcrar
Sapienti^ ftudiique eiufdem
inftauraroris,
ENCOMIASTICVM.B D I T A Diuintfiquii myfierUverbi \
i^lttus injpicidt y/eqtte inpemtralia cofidtt',
2^lnijicHmfuperts hominum commcrcia cernct.
Felicesantm.t, qitasgratia tanta heauit
t^ndire Angelica4 mortali in corpore linguat,
Httmano<jue D E i/e»tireinpec7oravocem!
.^ofngit ijia difs ? vbi iam latet attrea/caU
Calt, qua/uperi defccndunt ? quifve recludtt
Stct atos adittu ? nofqtteadpia Numina ducet ?
DifficiUm^mihi crede,viam,qui talia teniat
Jngreditttr, nec enim cuiuis manife/ia videntHr
Diutim/ydereas habitantia 2(umtni luces.
t_/ittamen humanaftconfttetudinequondam
K^ngeltcas meutes Utatas credimtts, artem
K_Ahjlrufam rcor effe : Patres nouere vetufli.
Occidit: Oceano veiutiSolmergituralto,
L^isx tenibra informes, ac immedicabilis errtr
Inualuit : mendaxcfuefiium caput extu/it orco.
FoTiseH illtmis S o p H i ^t .- Ditdna C A B A L A,£>uamqttetenent Mag i,redolintesthttraSabai,
Cuiquededit v i R i D E ,^ tacitttm S a hfufilenomtn.
Trtnamhincnemo D e i Sophiam/ineNumine babebitt
Thei/egam,A/ironomam,(J^[edtcatricemqueDianam,
T^mofine afjiatu Diuino magntis^ a/ius.
Vnofontefluh Sapientia Trina beato
F/a minis atherei,fufkqueper omttia mentis,
^ua vegetat ttrras , mare,fydera ^aera complet.
Rex mihipacis erit tefiu, quipeBore quondam
Totgemmas habutt Sophia, quot /tttera arenof,
Cutus cordea/tam Sapientia/iruxerat arcem.
b i
tl
Hicquoficspulcrdm Lthanidementecolumhan*
iHgeminans imofti(piria co>de,voear/tt ?
2idmejue fibt. vititfociim delegerat vnam.
Odtle&avenimea^te chtrtJJimtMorat
SponfM Eex Solymx tum, ^fura ^umina iurat
Sefore conjhntem tibimet caftumque maritum.
Calluithancprafens 1 H o v A N I s iretm ^hrAmtti
(_yilloqutis,& ChaldAu degentepref(6itu
IrAulttJEzypto,(jr terriipatifecit idumu.
Hac tibinotafm lacobefaentia rerum,
I H o V A tihi, tihiicala D E i;caliquepate»tif
Ken avifatgrcf^cm maculofispartubuiimplcs
Bacheltdes : tenet hanc Phariidum cdica regu
Somniaper traHat cautttSiprudensquefuturi
Euentura canit,fer myflicapecuU vates.
Hanc ^gyptiaea Mofes edu^lHt inauU
Imbihit ; hac, diaquefimulpofl luceeerufcitns
(Luxgemina hac) ipfipotuttfe ftfere Inoy A:Hac Bileamftncerui adhuc,& crimittii exptrs
Turpis auarttix , neuitfcrutarier alti
i^hdita riteD E r , c^ fanc^/e henediceregenti.
Hac Rcgina Arahum folersttvigmatapromit
ifacidtm Regi, quonon fapicntior alter
CUruit ; hacDaniel, Magitprx^antier , illum
Extulit infrueiumfchgU Regia Verfidis, idem
Regihus edixit trifiijfmafata duehus,
x^lter ahlmperiocadit, ebhrutefcitatalter.
liomen ahhac quantumgejftt termaximus Hermes f
Hacve^erata D E v iA,viftt cunahuU C H R i s x i
:
kJA [irifico docuitV E R B o Reuchltnus eandem. -^.;
Haftc Agrtppafagax mirando predidit ore^ :
Prodidit HtluetiuSiAiufaru mfilttu, HermeSt
Exojuifatuis: Lumen Sapientibus irgens:
Cuius (^ humanosfiiperat Sapientiafenftu :
Hocgratare tthi Celfo Germania Phibo.
Hanc (ir Ste/Uttts mellito carmine condit.
H£c eU, hxc tHa efi, ( mthi crede ) Scientia, verum
^u£ tibi Naturit Lumen, vireiquecapacis
t^hfiruftts Mundipandat : Clartjftma Luxesl.
^uafme cunfia itcent tenehris tmmerfaprofundii^.
Hic tihtfax: hte Lttx, hxc dux teprxuia ducet
i^hdita cunfiarumfubiii adpenttralta re>um,
Etfc mirifcinonpondusinane Theatri
7{on(ptciatoriners, verum Rimator,^ A£ltr
Intimus hofpes eris,ntn hofpesfemper ohetrans.
Hiic& /ietiarum curfiss virtfque reue/at,
Etjcrutata vices rerurr,,ftata terr-poraftgnat
;
Hu
^5
H/ccvu ventorum Pontique innotftit djiug,
Vndeorttts^ vita fatii : vnde augminx rebm
Sdocet, tf terra venis expromcregazas.
Principia hxc rerum cun^larum trtmt refilmt.
Thciefipha hacfnada eHi (^fiprsflantitti iHis
£)uicc^uAm erit,Hjtc^genitoreY) E o, D E A \SfonfaDetrttmr,
Etgenttrixrerumirecclitquam turba Sopherum.
Inuentum efi Medicina tuum^o D E a : NUmi/te cedunt
Pulfa tuo ; Refolutus hydrops ; nedofa Podagra
Ltpraqucpreh viuumfcedans imrriunda cadauer :
Tujpfera^ Tabes flamrKisferuentihMf, ima
Exjfucca ojft vorans , rapidusque Jpople^iictis humcr:
Herculeujfquefurens,^ (purcansfducibus herrer
:
Hiciintu indomttas vincifque fugtuque Chimeras.
Salue blandaparensfalue expeiJata diu lux!
Veniflitandem , dijpellens nubila coelo.
Hanc, H E N R 1 c E,//^;' quedamicam ekgerisvnam
Cratulor,Afclepidum decta tmmortaie Sophorttm
:
Crata D e o Charitumfobolcs; DiuinePrometheu;
Bignepeloyquimiranouodans AMPHiTHEAXRdJnLucem: veterum vixcunSlis vija Theatris.
Liuor inersjlolidumque coitx, ^fibiltts orci
Cedant atifpicitsmeliortbus ; S laborillc^
^uamfelix,fuauisfudor, curaque beat* ?
O quamfoectindifittEius, o tadta long*.
^uam iucunda via ?gemma^tetspuUteris ortut
K^ureus ille tuis ,fuperum te in luce loca bit.
O Decus Aoniditm,Pyladrs mi, Nefioris annes
Viue ;vale; terris nec cxlicafiande reliBis
TeSiaprius, Medic*, Chymiic diaqtte CabaU
Culmina quamfuperesfumma ^faJligiafonM^
yiuedtu,foltde'qu€ vale, moriare beate.
]•'
I
EP IGRAMMA
IN EDITIONEM AMPHITHEATRI CL. VIRI DN.HENRICI KHVNRATH LIPS. VTRIVS-
Q^V E MEDIClNiE DoCTORISjPkiLOSOPHIin(ignis,&: noftra^ statis primarii,&c. fau-
toris fui honorandi.
'Arp ER E quigaudes,hicnolicarperequicquam
Omnis huic Phyfico cedatlabor Amphitheatro.
Numinis inftindtu M E d i c v s quod S v m m v s ab alto
Scnfudedudumj veriKhunrathusamorc,
Inftruxit , Sophizque facros illuminat vfus,
Lapfam reftituitjvitiofaque membra repurgat.
In Mundo non cft par his virtutibus illi,
Vnguc leo notus : Diuina hac notus is arte.
Maxima nafcctur qua fparfis gloria Hbris,
Dona D E I variant, hoc certe cft nobile donum>Ecentum, vel plus ccntum vix millibus vni
Ingenium tantum contingithaberevirorum.
^. ZVBERVS T>.L,
AMPHITHEATROCLARISS. ET DOCTISS.VIRI DN. HENRICIKHVNRATHJ,
VtriufqueMcdicinxDodoris
celebcrrimi.
\TV N D V M extra mundum qui vultJpecuUrier omntm,^/^»f extnftiffura nofcere (efntagtt:
limefui tU sdent veterum vafiua Theatra
yelnotfMijpeciaclii reddtta vamfuis.
Jmmundtimpotttismundum exuat,exuat (^Jhj »
lndr<peditriccs (jrf^gint nibulxs.
Orchejiramt^ue tuifubeat K v n R A D E Theatri
JEthcris igniculoprdgredicntc hono.
Diavbi Smiragdimonlirat Sapienlia fpfclo
^uidAlacrocofmns /igity quod AUcrofmtts agat^
Et Panace Hermetis regnatque Afclefia l -yg^-a
\^c dignu dignns vtraquefpargit opcs.
^uaspatttloflauidt pandi<f}omachintc The.itr$
K V N R A D t ingenuiprogtnies Gtttii,
ftrge ita-frma tui hafis esi mthfiira Theati i,
Dttm Aiacrocofmtis erit, dam Aiicrocrfmu-s erit.
lohannesSciiiTiiisEleftoriSaxonixa
SfcretisEcclefiafticis, amicofuo
charilf. honoris &: amoris crgo
confccrabatld.Mart.Ann.1^04.
Drcrdx.
PHILOSOPHVM=V M B R A T I L E MT a E O D O K l eA (U I L l N i T. L,
/^Vi D abdicatasinme.imcuramvocas
^^'^,^^ SophiftaMul-isfutiles?
Negant cama;nis,ncc parent ApoHini
D E o dicara peftora.
Fuitiftaquondam llultaconfiJcntia,
Fucus,Tenebra:jSomnia:
Ciere furdum Delphica Phccbum fpecuj
Vocare Mufas Numina,Fandiqucmunus,muiiereindultum De i
Peterc fonte, nemorc , aut iugis,
Nuncaliamentemvis agir, maior D t y s
Alio^^que mores poftuLt
Sibi repofcens ahhominc munus fuum,
ViuamuS vcvitz Patri
:
Vacarcvani<;,otioautncgocio,
Ecfabuloflshtcris
i6
Vetat, (uis vt pareamus legibus,
L V c E M Qjv E ceinamus fuam,
Quamuis Sophorum , callidaque ars rhetorum , 2c
Figmenra Vatum nubilant,
Q_uicordafal(is,atquefairisimbuunr,
Tantumquehnguasinftruunr,
NihiladterenrcSjVt falurem conferant
Quod veritatem detegat.
Quid cnim tenere vel bonum vel verum queant
Qui non tcnent fummi caput
Verijbonique fomitem &: fontem D e y m ?
Quem nemo nifi in Chtifto videt.
Hic VentatisLumcneft,via:via,,
Vis,Mens,Manus,Virtus Patris,
SoliEquitatis, fons bonorum, flos D E i
Natus D E o, Mundi Sator,
Mortalitatis vitx noftr2,£c mors necis
Magifter hic virtutis eft,
Devmq^e nobis,atquepronobishomoNosinduir^foexuit ;
^tcrnaiungenshominesinter& D e v MInterquc ic commercia.
Hic crgo noftris vt fuum prscordiis
Vibrauerit e C^Ioiubc.r,
Abftergit xgrum corporis pigri fitum,
Habitumque mcntis mnouat,Exhauritomncsquodiuuabatantea
Cafta: voluptatis vice,
Totaquc noftra,iure Domini, vindicat
Et corda,5c ora,& tempora,
Se cogitari, intclligi, credi, legi,
Se vult timeri & dilijji.
Huic vacantem, vel ftudentem &: deditumIn hoc rcponentem omnia
Ne quxfo inertem vel peruerfum putcs,
Ne crimineris impiumPietas abefle Chriftiano qui poteft ?
Namqueargumentummutuumeft:Pietatis,cft"e Chnftianum, &: impii
Non cfle Chrifto fubditum.
Hoc tc docebit inclytum TheatricumOpus hoc,& piane myfticum,
./Eterna monas &: trias cordi tUQ
Facinfit, hunc fintm bonumScopuroquemonftranth^cctibifpeftacula,
QuibusD E o potes frui.
ORATIO
'7
0%AT I Tf/E S T //I C A
A D
FONTEMSAPIENTI^CHRISTVM OPT.
M A X I M V M.
Chriftiani Cordati.
^3^j! I/r iste fac yt fapiam^ quia tu Saviei<!tia ^TatmSoluses^ <^ tecum quifavtt^ lUefapt:
^is dxbit in tanta^ mihinam caliginelucer»
Vt capiam yer^ dulcefalutts Iter ?
iAd te confugio, qui L v x mortalibusipft es
TerquemfenferuntcmiBa creata diem.
"Da mihi U^ tvrjELvmen, teuebrasque repelle
Spjntiij ilIufLret peciora n'ofra tutts.
V^on eqtademfateortantofum dignushonore,
Sum mifer^ c>^ mtdto crimine Chrfie reus^
Sedtamen infiifo confidofm^ilneycuius
Tttr^abitfordesguttuiavarua meas.)
Simiht dei yitam, cur 7ion quoque commoda 'vitd
(unEia tua nobispro bonitate dares ?
*A Tatre quin ettam quacunque rogabimus^inquis
5^s accepturos nomine certa tuo.
V^n miht qu£ro lucrumi;vanam non arrogo laudentf
Et laus i3 lucrum tu mthifolus eris.
Sedneque diuitias dederis^ quas mirer auarus,
(ji7icla cadunt^frmas non habet orbis opes.
tAJpira cxptis, mentem c^leftbus tmple
lgntbus,acymbras aufer ab arte ^raites*
V^erit^bfcKrum,facile inpcnetralia ducar <
U^tur£^ monfrasfiintht Chrtfie viam.
Ip/eferam magnaslaudum ttbivrxmtagrates:
DXtlhomo maiusenim quodttbtreddat habet.
iS
?.
.rj^^*'^-)^.- >' ^.'»^
^ '^-s .. f^r^\^
»
EiSAr^rH
xnoTin^sisgeneralis,
P R O L O G I
S E Q^ E N T I S,
AMPHITHEATRVMSAPIENTI^. ^TERN^
SOLIYS VER^,CHRISTIANO-KABALISTICVM,
D I V I N O-M A G I C V M,
nccnon
PHYSICO-CHYMICVMad
Homines ^
Vniiwrrfos;, Omncs, cundos & fingulos
feorfim, C A T H o
L
I c «
dircd:!.
Prologvs
©
.
^ s V M M A^ li
I AMPHITHEATRI SAPIENTI^. vGTERN^, ;!
g R.fcr.tu..rtt-W C H R I S T I A N O -C A B A L I S T I C I, g
&j DIVINO-M AGIC I, M
^ Wf »«' S
^ PHYsicO-CHYMICI ||
§!^Tertriiinius-Catholid.
^ HENRfCI KVNRatH IIPS. THEOSOP H !jE
omaioriifidtU,^^ Midiimit vlrmfqiii DoHorii.
CHRISTIANO-K .4 B A L I C E,
Im cU,
Kabal.€Ciiristian.€mcthoiio
:
\
Difcas,
H O M o,
MiindumvemJli)trA-
SwDeipatrif Lu-
minuin.
1.
Agnofccce
Devm,(^.ejHemmtfl,
Ih s VMChristvm.
lAbTtm^fMelUgereSS^^Scw^xnis:,
De o,d-i^e]ucmmifi:,
I H SVH C H K I sto,Librocjue SS-*Scnpcmar.
E T-I PSO,Tem
M vn D omaiori.
II.
Nolcerc
T E M t T I p s V M,
I^t^fiem dedit^ F i l i o eiw
l^Magnesia SapientnT?t-,.
C Ti met-ipso.
jD R o, ^,qMemmiJii,
IhSVH CHRISTO,Lilro^ue SS'^ Scripturi.
MvN Do maiori
(/, F 1 1 1 o ««/,
horftm^.
III.
Cognofcere
M VND VM maiorem,
^t^Hem dedtt^atif F i l i v M,M A c N £ s 1 A M ThilofephorHm
,
L A P I D I s , mmiriim , 'Phi/ofipho-
WOTjCarholici, vei Vniucrfaiis,
p/niijuampfrjiilc , SvdiectvmdehilHm, ^perfeElum,Reg£nermo-
nt PhyJica,Artis Ch)mic.tadittmen-
to,pU*i^uampcrfictindumt h- 1. Tri-marerui/e, & proptnca CAthoUcon^
ve/vmnerjk/tac^ia/e,
tn & e.x
t^DS/Ti
j
MvN Do maiori
I ^,^«fOT deditj F 1 1 1 o ««/, \,
[ Magnlsia Sophorum^. f
r MvNDO maion,
^ , ^uem dcdtt , F i l i o eitu,
M A C N E s I A SApietuum,
cjui '"uaiatQf^ Confubfiamia/ii
Parentt , (^ jj.-/endur Glorix,
ata^charARcr Subllanriav/w
Pn-marcrialis,Clj^/W/f«j-/«
^ejHo Jynoptice-catho/ici inha^ir-
\tat omiiis p/enitudo N a t v-
M. corporaliter.
Timbt-ipso.
Et sic,
tanaHanu
tn (pcculo
c/.tnff:mo,
C^ exfoa-
tc/impidtf
fimo Sapi-
ENTI.CVC-
IX Tcr
criuno
tholico,
pro dono,
.1 S P I R. I-
TV S AN-
C T O tlbl
commMm-
c.tto.
DIVINO-MAGICE,
/socen,
MACIi€ SAPIENTIjfiVe
D I V
I
N i€ , cuini vnicx , vt
hov\x ^ mulriformis, fiue
miihiplicis,^(/jff«/w 'Ti-^iKTnr;
'"^- y.^<Sr;EphcJ~s-Verfio. J^^At. (
ca- 'lu, muha ac varia manife-
,
r Orando, "^
Or ATOM
ud,s do- \r A .M- <y
ftarionumy/(«r med i a ; ea-
«]ue, cnm Piibhca, tnm Sc-
crcta,Secic[:ui.i,Sccrctini-
nia, Pht/ofopht^juh/imtoribtu,
mimme ma/ufiittsnotA,dextre
obfiruata , ac pie vjitatn ; rac-
thodo:
D E o^^^i^uemmifitt
Ihsvh Chris.to,ZiiM^^^SS-f.Scnpcurs.
AfpiceiLegCiOb(cru3iInrcIhge
n AN T A AIELOHlMoMN
P S A L M
y. 4. LtttificafiimeAl H o V A H ,inopcn
if . j, Quam fna<inifica.J'nnt oprra tuali^
i/.6. Viiiniipiensnoncognolcct,&lI"
Ha//t/H'lAH\HdthPhydi
A TKVM)
P H Y S I C O-C H V M I C E.
Iiuc es},
C H 7 m I ^ Phy/ico-
Artificiahs TOP//jo(/a,
jS"w{;iir.a|T.T A L c H Y M lA. mi*;
;' 'P'«iTentaiIudica; Vtcre; Fruere.
' O N K I N E I.
^ vcnduntlabonbus.
XC I 1.
*«w,^ infaSiismanuHm tuctrum exa/tahiV A H .•" va/deprofundxjitm cognattonet tu£'snonintclligcc h^c.^^'•Ha/lt/H-/AHl
LaBOR. AND O,
Laboratorio.
Th EOSOPHiCBnoucris
ae
hauries
Tri AO MN I A:
h.e.
Diuinum;
Micro- •*
Macro-
CO SMIC on!OMNIA
OMNIBVS!B O N V M
tn hoc Adundo
Summum,Terrriunum,
Carholiciflimum;
TuHmcjucQ Homo,heatiJfim£
VltdL F I N E M !
HicSoPHi a!
H:ec PhilosophiAiummalHaecrti^Hanc Vi A
Theolbphica, Tertriuna ,
Carholica , Lincaris , fbla
Vera; ^^uatj^ c ^e t E R a bona
[ ohquam mnumtrai oh i^uam
miranda [ ) aditciHntHr N o-
B I s 1 ty^//i» omniSjVe/Jitptr-
ficialis; autcircHmfiren'
na/is; autfii/Ja
^ttH/ta.
RVACH HHOCHMAH-EL! Ce/o\
tierHmatqHtiterHmphc.il>ir>^'^CHtHts! nn//o excepto.
3©sj?
19
Jiu^^i^f^fp". R o L o G V s hic prxlcns S c a l it cuiclam,S t v d 1 1 S a-
^lJ^^^^M P I E N T I A vera:,rofteque philosophandi rationis,
0A P ^^ G R A D V V M orthodoxorum s E p t E M myftica: aflimila-
[^l.ii^^^^C^ tur,qua(DE o vocante & duccnte, Genio ftimulante,
S^^l^^^^ 1n G E N I o cooperantc,L A b o R e debito ?c fedulo ab-
foUiente) tam iuxta Sapienti>e verac,quam eius Pra;conis(ex Ie-
H o v vE ipfius calculo candidiflimo) Sapientis doitrinam vcre Sapien-
tem afccnlus fitTHEOsoPHicvs adAMPHiTHEATRi przfati
P oR T A M quamulsanguftam.exilem. £cdefpcdam,attamcn auguflam
latis &: maicflancam : 1 n & p e r quam D o c t R i n it fihus fidclis qui-
hbet.ad fincmvfqueconltanterperieuerans.lartusi n t r o i b iT.ibiqiie
s V M M v M illud B o N v M Terrriunum cathohciirimum , videUcet, pri-
mojAgnitionem D e i,&:,quem mifit Ihsvh Christ i,Librique
S,S.*ScripcurxinteIle£liimgenuinum;Sccund6,cognitioncSviiPsivsj
Tertio, cognitionemM v n d i maoris, &, quem dedit, F i l 1 1 eiusM a
GNEsiyT. Philofophorum, L a pi d is^nimirumPhilofophorumcathoU-
civclvniuerfalisplusquampertecli s v lii e c t idebitiatqueperfedi,Re
gencratione PhyUca, Artis Chymicxadiumento , plusquampcrficiendi
;
primojiN 8iE xDe o,&:,quemiuifit,lH s vhChr i s To,Libroq;SS.*
Scripturo: ; Sccundo, in & ex S E M e T i p s o : Tcrtio deniq; in & cxMv n -
Do maiorijScquemdcdicFi L i o eius,M a g n e s i a Sapientij,o m Ni a
inoMNi B V SjfquareSjab^a^TibJi^E LOH i MTriuno,exCorpore,&Spi-
ritu & anima etiam Triunus compofitus , in Parady(ummundauam hancpricipue collocatus efl:) feliciter coNSEqvETVR, eoquc tanquam
lingulariquodamjt^ftijjA/Mii^/B^Gfiy, Theofophice Fr v ETv r.
C o N s T A T autem Prologvs hic V e r s i b v s totidem,quot
Annus diebus, treccntis nimirum fcxaginta quinquC, eo quod per totum
.nnnumfingulisdiebus vnvs,Sophia ftudioiogcnuino, contempla-
tionis acciiratxlancc, acuciflTime penficandus.induflria mente coniidc-
randusjiicfxpius velunriminandusfit,itavtD o c tr in AhuiusTHEos o p H i c ^ falutaris animi cibus ei in dulcem Animx recreanoncm cfli-
caciflimumque Animi nucrimentum tanto conuenientius atquefelicius
conuertatur: Sicque ctiamintegriannifpatio, (noneniraefl:, nupcrrimc
initiato pra:fertim,crcde veridico Experientiaedo6lo,vniusveldici, vel
hcbdomadis aut menfis labor vel fl:udium !;& quidem auxilio ac adfiften-
ciaRvACHCHOCHM AH-E L.fcU S P IRITVSSAPIENTI.yEDEI,a pacrc L v m i N v m milU, non fupcrficialiter aut primis duntaxatlabris
gufliare, Ccd, penitus quoquc ac crebro deglutiendo, quafi rcguflare& ve-
rc,mi6QyiNT-ESSENTiAiiTER,percipere queat,Q^ViE n a m,q^a-i I s, q^an t a&q^a m s v a V I s (itcumS a p ien t ia vera, tumraciohscfinccrcp hilosophand i:&quiddemumDoc t r i n a
ilUusinrecefluinteriorifouear.
Ha?cver6epulas opipare apparatasatque lautiflimas,im6 Theo-sophic A Sjdigne nemo guftabit facile,mult6minusexdemalicuiiu-
zo
cundiflime lapicnt, nifi prius reuerbcracione accnbuhtionefufli^iciite,
per Ignemcrucu, probe fi:atl:us,acluritiead moUitiem dedudus, SiYvcx itio-
netali,danteintel!cd:um ) inlignitcradmodumcxercitarus; i^qt4xet\Am
lachrymarum pccnitentialium abmipunt.iteadmunditiem &candoremvlque Chrifl:iane lotus,ncc nonPhilolophico moievanitatibus Mundihuius immundi plane depofitis, longequc poftfe dereliftis, hac mcthodofpiritualis redditus,&: ad conuiuium hoc benc prj'jiaratus ac rite fit difpo-
fitus ; quamobrem bi \s ipfe, veluti fipe tentatus, acriter examinatus, exa-
£tifllme probatus , atque ob id fatis probus ac conflians tandem deprchen-
ius,inn,umerumFiliorum &afl~eclarum DocxRiNii fidelium Sa p i-
E N T I A ipfius, legitimc recipitur, in album eorundem immatriculatur,
epulisque Theo/ofhtcis prxfatis folemnioribus dignc accumbit,conuiuii-
queillarummentoannumeratur. S v m m Ajipfa S c a l A huius pro-
logetica; feptigraduahs nunc fequitur.
ARGVMENTVMGRADVS PRIMI.
"pR I M V s G R a D V s eft, Sapimiem, ceu verum atque perfedtum Theo-
-*- fophum.A T E R N i€, fohus verx , S a p i e n t i >E magnificum eumq;Regium prxconem, Diumitus in-& conftitutum ac fubdeiegatum, nec
nonSAPiENTiAM pr2tatamipf;m,adfefeprimum,pGfl;n'odoautcad
Amorem,Admirationemacfl:udium mateias (so<i>iAs)SAPiENtij€vcDiviNj€, PhilofephU nimirum Theofophica dc fandioris folius le-
gitimxatquevcr^,//<7wmvniuerfos,omncs,cundos&imgulos,exfingu-
laribeneuolenticaftedioneergagenushumanumfl.igrante,fidelitcrvcj-a-
que ab partc vocantes,&: fedulo inuitantes.auide atquelibcnter(fci^r!dl
tDtlbgcrnc/mit (ufl t>nD frcwDcn ) y^ndire -, eisque j ob caufas hinc inde ab vtrif
quegrauiterproLiras,reuercnter("nMtQL*§rcrbiceungx)n&an&ac^t)ceuinitia-
ti primum difcipiili facere confucuerunt, iine contrad)<!:l:ionc<'/'f(a?/^'0'.
ARGVMENTVMGRADVS SECVNDI.
CEc VNDVS Gradvs efl:,pofl; fufceptumDiuinumhocfemen(vo-'^cationeNv m in isELoHiM,atquetraduDE i,PatrisZ«M?/»«»»)in
ciufmodi feliciter cccpra ohcedieniitt,comvz confcientiam non reludando,
confl:anter^f7y?«fr4;c_^; S a p i e n t i a Mq; ^. t e r n a M,folamvcram,omnis veritatis, virtutis, Sapientix bonx.Cognitionis & Intclligcnti.x vc
I x.cum in negotio Rc!igionis,tum Scientiis & Artibus omnibus, humanogeneri furamopcre vcilibus, vti & in rhilofophia orthodoxa, origihem, fon-
tem ac fundamentum vnum,folum,catholicon & aHcrnum,atque ita con-fequenter Phtfofophix Thcofophice, reueralacr.T, foliuslegitimaratquevcrx
matrem, toto Corde, tota Anima, totis viribus & omni menre ( pro donofuperne cuiuis benigne conceflb & communicato)exomnimodaoblatio-
ne & tra-
il
ne & tradinone fuiiplius, inrerna prorfus ratione amarc^; Eiufque (ia-
diura hoc ardcnter mftmuarc^ :'' HnmAnam vcro, ''carnalem,' munda-
nam,cmentitani,atqueputaticiamjauc vel quafi Sapientiam iftam/in lub-
limibus fcrmonibus ac ibphillicis &: periuaforiisverbis "dicendivc peri-
cia, hoc cft, oratoria: facuiratis fucatis iUis coionbus, ambitiofa Eloquen-
tiaturgidam(aqua,cxmandatoDiuino,Apol^olus_PAVi,vs nosfidelitcr
dchortatur)HiqL:cxmulationcm Divin ^ veracque S A p i E n t lit fu-
perbam, & feCe luperciliose excollcntcm.ac '^falso ratiocinando fcrmonis
probabilicate fallcntcm,diabolice & ortam Sc per admiratores illius, orga-
na fua (fuifimilia) pernitiofiflinic propngatam ac diuulgatam, fpuriam
1 &ril^egitimam,im6 profanam,tenebrarum,vitiorum,errorum,fedudio-
nis cc cofufionis omnis,pfeudique Phil(:foph:<e (a - vafc lilo D o M i n i elc-
do, tcrtii cx\\, ac mvfbcriorum Paradyfi confcio,^ inanU fuUacia vcl deceptio
noniinatx) gcrutricem,quam vera Sapientia ipla,necnon prxco
ciufdcm Regius, viuis hic belle dcpingunt coloribus fuis, (ceu alias a-Kv^a-
ha. fiiibus,qaibus iolisdebentur) oujindo, &:perinteruallalongiflimeafe
remoucndo,prorfusri'//»^«fre_-^;Canequoquc6cangue(quoddicitur)pe-
iusodiJ/L^i im6,ad Spiiitum extremum vfquc fcuerc abcminari.cxecrari, ac
flff/f/?jr/;aliosetiamimnigraanidu'.tatcproviriliabciuscultu auocareScdc-
/^i!i;r<;ri,neillamvelminimoamplcclancurautfequtintur; vtmature odjp
incipianr.qaod ipfis nunc &: fempe
ma;reftfugiendum.
ARGVMENTVMGRADVSTERTir.
TE R T I v s G R A D v s cft,I E H o v A gratia nsjfez.cfcire^ ^id, ^alii,
quam Pulrhray rmclara &: Prie(lavs,7iX(\\xz £>uanta 7?^; fit S A p i e N T i a
y5-. T E R N A , fola vcra ; qusB cfl: Philofophix fincerioris, lanioris ac vcrioris,
imorotius ©eo2-o4'Ia5; zeQie(\\xe phUofophandi racionis, foIaradix,fun-
damentumacinitiumvnicum,folum,catholicii&:a:cernum : Adhzcquo-que,quidnampropriefitprsdiclaP hilosophia vera?
ARGVMENTVMG R A D V S Q_V A R T I.
GRad vs Q^ ART V s e(\:,/cirequiiSA p ien T i am veram det;a-
pud^«mDocboremautMagii1:rum,vel t^^zfitquxrenda&inucnien-
d:i--vndenar/tveni2t: J^ihMinLil?risna.dziur:^otqi/emodisinil\iso.bini
t!ocrf<i/«rwomnibus,pra:fercim Hoirunibus fcfeeademmanifcftaucrit: &:
adhuchodie,tamincJlf4fro&:^/Vr<>rtf/w(?i'%»f innumerabiliterfcfccon-
fpicietidam prxbuit,quam in B i b l ii s facris(iifquc pra:cipuc,qui En-
thtfiafmo, non fiSto radiis Sapienti^ Spiritv Diyini reuera
fintilluminati^illaipfaeuidcntcr/fy^^tfrfrf/.^
> T.Corint.]
b Roui.g.'
i.Cor.i. ii.
t i.Cor. I.
-j/.to. Et,
i.Cor.j.
i'-\9-
<• i.Cor.i.
« i.Cor.i.
V-.iy.
f Colofl".!
gActor.j.
y.ij.
i.Cor.ii.
l-.i.&j.
h Coloiri.
O foboles
cgrcgia fci-
iicccl
li
Sophifta-
rura ccrtc j
omniu cxi-
tuSjObcon-
ccmtumveticatis, eric
ttagicus; fi
non in hac
vica.fancin
extremoiu-
dicio : ad
quod pro-
uocanc o-
nines qui
videntveti-
tacem viminfctri,qui-
qucptoptei
illam op-
ptimuutur.
ARGVMENTVM GRADVS QV I N T I.
QVintvsGradvs c^yfcirecui detiir vcra S a p i e n x i a , cui nov :
,^i!iiilIiusgenuinus,legitimusacfideli.sfic>lumniis,nimirumT^<:Y?.ac
PhdflfophtM orthodoxus ;^u S^phifta : .^^or/iodo., vel quofud o, auc qua me-
thodo ea Ht quxrenda: ^y/ veniat &: commtniicetur: jf^//i^«;-^.-m/w,vel
mcdiii ; Jhtando S)Cquot modis eail^E Ho v a H louence&annucnte)velit,de-
bcar, queatautpollitimpetrariacpercipi^y/^-^j&^^^^r^jdcnique.de^trfrf-
/ftffublimioribusf^ztVS/^/i^huius ilncexioris Diuimtm adepu i a ^ho-., Cni;
^«jrf.quafve ob caufl'asgraues;j9«^ff/«wi';.^/^^.f fiue Legibt*s£\VLt Cenditio-
nitit/s-,,^omodo-,Fhinam\ocr)ru.mS^,^aKdo,CitTapeTicu\um,3i\itSitnmNe»
y5>,velpioponenduni;dicendumidocendumjreuelandum atque vlterius
communicandura i
ARG VMENTVM GRADVS SEXTI.GRa D V s SEXTVseft,/^/>f,^»arver.'cS A p i e yiTiAEfmtSonaacDong,
Sii^lHxJludn Sapicntiie,\\.e. Philofophi£\cTX, iint Exercitia :J^i fjtfs, Abuft4s,Truotus atque Fims:2iC,^ami acquam variimdcThefaurtzdDochi^a
filios.proximc&rrccundumlE h ov ae voluntatemjcertopcrueniat.
mA R G V M E N T V M
GRADVS SEPTIMI £T VLTIMI.CEptimv s &:vlcimusGradusefl, 7\{f^r^/»<>riir;Sophifl:as quofuis, cu-
'-^iurcunque etiam fint tarinae^diligentes vanitatem & qua:rentcs mendacium, (5)icDci$<i£'U((efo(Kt>^abni /vnDDic^ugcnjbgcntf.) Ve rit at EMq;calumniofc mordentes ;im6SAPiENTiAM folam veram , indeque or
tamhancquoquefokmre6l:e/'^//ij/£'^^4Wi rationemautmethadum Theo-
fophicam dc orthodoxam Amphitheatri SapientivE vEterna:
huiusjnccnonamatores&rafreclas/idclcs, Veritatis acSApiEN-T I ae indagatores piosjfriuolc fperncntes&rcondemnantes: Quinimoeofdem omnes magnanimiter ac vere philofophicej?m//>?««/i'rf,acnev-
nius quidem flatus viciffim intrcpide ajltmare -, fcfequeadVERiTATisagnitx confeffionem acdefenfionemphilofophicam(iuxtadonodatamcuiuis a De o gratiamjalacriter^r.<r^dr//r^&:p!ane componerc^; ztqucCic
demumadpoflerosvtiliter^r<)^/!g<i?^;iisquedebicef<77w/w»wV</r(f:im6,cum
granarum aftione /^/tfr/,qu6d nonampliuslabyrinthxus,monqculus &:
cxcutiens fophifta opinasjfed (quiab^TERNA Sapien tia&:Ve-R i T ATEregitur;fuperlineaFm/a?ifre6la,abfquedeuiacioneomniam
bulans,vetus ac fcicns P h i l o s o p h v s exiftat : adcoq; tandem paucif
fimisiifqueT/?f(j/2^)&/V^do£tis,Veritatem catholicam viden-
tibus & fcientibus folis, placeat. Quod fane haudcontemnendum fignum eft
Verit at I s.
I. GRADVS
2J
PROLOGVSPRIMVS GRADVS
P ROLOGETIC VSP R i M V S.
V E R S I Ovccus , {cu
vulga-
ris.
N e V APR OV E R BIOR V M
cxHcbraco,
S A P I E N T I ^exGrxco
Tr A L AT I o.
>Iamerus
'eifuum.
A V D I;, fili mi, inquit S A-
L o M o N, filius D A V 1 DjPro -
phet:E,&: Regis I s r a-e l,
Rex Sapiens , S a p i e n t i ^-^ T E R N .Cjfolius verar^pra:-
co magnificusjomniumque
longe Ipedtabilis, A v o i, fili
m i, inqu i c, Parabolas meas^ ad
fciendam Sapientiam&DisciPLiNAM,ad intclli-
genda vcrba P r v d e n-
T I ^,
Et fufcipiendam E r v d i-
TIONEM DOCTRIN^, Iv-
STITIAM, &1VD1CIVM,& -/£
QJ,' I T A T E M ;
Vc detur paruulis ajlutiay
adolefcenti Scientia & Intel-
Isclus.
L o c A ss.
Scripcurx.
Pfoui.
Vctf.i.
NumcrusVcrfuum.
Ibi>).
vcrf L.
Ibid.
Vecf^.
<i/4 V D \ifili mi^ inqmt Se~
LOMO lufillllSD AV i DjPro-
pheta e^ Kegiils ra-el, Rex
SapienSy Sapienti^ ^-T £ R N iE
, folms yerxy praco
magnificus, omnmmque longe
JJ7eciabili^^ <iAvDi jfdtmi^tn-
^«/>,paraboIas mcnSyadft-
endumSapient ia Mt^E-RVDITIONEM, ad IHteUt-
geiidum eloqma In telli-GENT IJE.
eAdfiJapiendum Ervdi-TIONEMilNTELLIGEN-T I Mjjv STITIAM, (^fv-D I C I V U iy %E CTITV-dine s:
tAd dandum fmplictbut
calltditatem^pueroScicnziam
ar Cogitationem.
Hinc enijn
difccj Sa-riSNTIAM.
Vi SjVsvs& Frv-CT vsftudii
S API£N-Ti /& vci«r.
v^
Eadem in
f vita iniroi
tus & cxi
tus omiiii?
honi.numconditio.
lob.To.
Vetrjo.
lO
II
12.
15
nAudiet Sapiens , t^ a.d-
det T)oHnnam : c^ mtdlli-
'/em conjilta tiofjidebit.
Ad mtelligendumfarabo-
iam,(s' elccutionem , <x>erba
Sapientum^ O' tenigmata co-
rum.
tAudi,fili mi) <!^fu/cipe
-verba mea , <is* multiplicen-
turtibianmytta.
VeryiamS A riENTisdociii te incederf:caleafefeute
fcmitcti reSias.
^mm ambulaueris , non
artabitur g^^jji^s tuiis : t3fi
cucurrerisy non imptnges.
^ando filius fui patri
meo tener,^ yntcus mtsrfi-
Losmatrisme£.
Sttm quidem c^t* "Bgo mor~
talis homo , fimtlis omntbiu,
atque abhomine, qutprimHS
ex terra formatus esi , pro-
creatnSi
In ytero matris cara de-
cem menfium tembore forma-
tusfum, infangutne coagula-
tta , exfemine '-virtj ac yolu-
ptatefomnum comitante.
^uinettam natus commu-
n:m hauji aerem, atq^ in ter-
ram itfdem incommodis ma-
iisque obnoxiam dectdt , ac
prtmam yocc eandem qiiam
omnes, piorans emifi.
Infafctis cunfquefum e-
ducatus.
\ Cfl.J,
V-rf. 6
Pfou. 4.
Vciliio.
Verfit.
Verf !i.
Sap.7.
Vcrf.i.
Vcrfj
Veff^-
Verf4.
Audiens Sapieiis, fipien-
tiorerit, & inteliinensi^ruber-
naculapoflidcbit.
Animaduertcc parabolas
& incerprctationem , verba
Sapientum & aehigmara co-
rum.
Audi, fili mij& fufcipc clo-
quia mea, &: multiplicabun-
turtibiarinivitaTo'
Viam S A p I E N T I i« mon-ftrabo tibiyducam tc per fc-
mitas -^Qj/iT ATis:
Quas cum ingrefTus fucris,
non artabunturgrefTus tui, ¤s nonhabcbisofFendi-
culum.
Nam & Ego filius fui patris
mei , tenellus & vnigcnitus
Gorammatremea:
Sum quidem & Ego mor-
talis homo, ^UTiilis omnibus,
&exgenerecerrehoiIIius,qui
prior fadus cfl, & in ventre
macris figuratus fum caro,
Decem menfium tempo-
rc, coagulacus fum infangui-
nc ex terainehominis, &; de-
Ie»5bamento fomni conueni-
cnte.
Et Egonatuscommuncmaccepi aerem , & m iimilicer
fa6lam decidi cerram, & pri-
mam voccm, fimilem omni-
bus,emifi plorans.
In inaolumentis nutritus
fum, & in curis magnis.
Nemo
10
11
li
Nemo cnim cx Re£ribiis
aliud habuic natiuitads ini~
tium.
Vnuscrgointroitus efto-
mnibus ad vitam, & fimilis
cxitus.
Etdocebatmc(Patermeus)
atque dicebat: iufcipiat ver-
ba mea cor tuum , cuftodi
prxccpramea,&:viucs.
Poillde SAPIENTlAMipollidcP rvdentiam: ne
obliuifcaris, ncquc dcehncs
averbisorismei.
Ne demittas Eam, & cu-
ftodict te : dihge Eam,&: c6-
fcruabit te.
Principium Sapienti^,poIfideSAPi ENTi AM,&inomni pofleflione tuaacqui-
rePRVDENTIAM.Arripe illam, & exaltabic
tciglorificaberis ab Ea,cum
Eam fucris amplcxatus.
Dabit capiti cuo augmen-
tum gratiarum, &: corona
inclytaprotegctte.
O, fiii mi, ne obhuifcaris
L E G I s mea: , & Pra^ccpca
mea cor tuura cuftodiat.
Longitudincm cnim die-
rum,&: annos vitx,&pacem
apponenttibii
iVlifcricoidia & vcriraste
noii dcfcrcnt -. circunda eas
gutturi tuo,& defcribein ta-
buliscordistui:
veif.5.
Vetftf»
Pfou.4
Veci:^.
YetCj.
VetCt.
VctCj.
VetC. i.
VttC.i.
Prou. }.
Vcrlii.
Vctf t.
Vctfj.
21[
D^lluj emrn Kexaliudna-
jcendi mitmm habtiit:
Sed yniis in "x/it.tm introi-
tu4 efi omnium , ^ idem ext-
tm.
Ipp docehcit me, dicebatque
m:hi , Teneat eloquia mea cor
tuuiiit cujlodipraceptamea^t^
yiuesi
^ompara S APtEKTiAM,coyipara Intelligenti-A M : ne oblmijcaris, nequede-
clines ab eloqutu oris mei,
Ne dimtttasEamy t^cujio-
diet te : ddige Eam^ f^ confer-
uabitte:
^TrtncipiiiS A?iEi<iti jEt
acqutreigitirS A pientia m,
£$' ornmjubjlantia tua acquire
InT ELLIGENTIAM.Exalta Eam, f^ exaltabit
te :glonfcabit tequum amole-
xatiisfucris Eam
:
* T>abit capttt tuo dugmin
tum gratix , coronam decortj
tradettibf,
Oyfilt mifLEGis mea ne
oblitufaris, i£ Trxcepta mea
ctifodtatcortuum,
^uia Longitudinem die-
rum, O" annos yita, ^pacem
apponentttbi.
rtMifericordia ^3 yeritas ne
deferant tc, ligae<.uad guttiir
tuum jfinbe eas tn tabula cor-
distut,.
14
ly
\6
17
iS
15»
io
zi
Z2
^3
i4
lob.T. ^.11.
I. Timoth.
DISCE.
Sapicntia
vcta .eiufqj
ftudiumin-
dcfcl.su an-
nos vita: &paccmaffc-
tuiit.
Gratia&fuccclTas
antcoculoj
Dei &ho-minu,quo-modoinue-niendus.
Adhortatio
ad cuftodia
& contem-plationemillius do-
(flrinatLe-
gis Ycl Pn-ceptQium.
^5
Z6
:8
Z9
30
31
3^
i}
16
Et inuemes cfratiam e^ m-
tel/efium bonumm oculis T)e i
f^hommum.
^TyV recedant ah oculis tuis,
Jedcujlodiea {eloqHiamea)mme-
dio cordis tui,
Uitaemmfunt inuenienti-
bus ea^^ ymuerfx carm fu£
famtas.
,^um deamhulaueriSy de^
ducet (illa dtnrina Lem velpracepto-
rltm) te : quum dormieriSy cu-
fodiet te : e^ cum expergefa-
^us fueriSjipfi coHoqueturte-
cum
:
^uia yt iucerna tH manda-
tiii i^ Lexvtlux: f3 via yita
funt mcrepationes eruditionis.
eAcqutrere S a ? i e n-
Ti A M. multo prxflantuis eH^
quam acejmrere auru pretiofum:
(S' acquerere mtclhgentiam ,
multo w^ftantius eH^ quam
ac^mrerc elecium an/entum.
5N^nc igJturfiln.paretemi-
hiy t^ne recedatis ah eloquiis 0-
ris mei. verf.n. Ne tugias in no-
UljfmtS tUtS,verf.ii.^ [nimisfero)
dicas (ah)j^omodo odiErudt-
tionem, l^mcrepationemjpre-
uitcormeumi
Et non obteperdui yccr tn-^
firuenttum me , ^ docentihus
me uo inclinaut auremmeam?(Amen, aiKen , dico uhi^
)
Eih mt ,fif.piens fuerit cor
tuum 3 Utahitur cormeum, et-
iamegOktabor:
Veri:4.
Prou. 4.
vc.r.ii.
VerC:
Prou. 6.
Veti:^!.
Vcrf ij.
Prou. rfi
vcrfifi.
1'rnn 5.
Verfy.
Verf: 13.
ProLvi'.
Vtri. ,,.
Et inucnies gratiam ac
Difciplinam bonam coram
DEO&Hominibus.Nc rccedant ab oculis tu-
is, Cuftodi ea (eloquumea)ill
mediocordistui.
Vitaenimfunt inuenien-
tibus ca,& vniuerfic carni fa-
nitas.
Cum ambulaycriSjgradi-
anturtecum, cu dormicris,
cullodiant te , &: cuigilans
loqucrccumeis.
QuiaM A N D A T V M luccr-
nacft, & L E X lux,& via vita:
increpatio D i s c i pl i n .e.
PolTlde S API ENTI AMiquia auro melior cft, & ac-
quire Prvdentiam, quia
prctiofioreft argento.
Nunc ergo, fili mi, audi
me,&ne reccdas avcrbis oris
mei,^!'.!!. ne gcmas in nouilli-
mis,i^.u.&(nimisrcr(\) dicas (ah)
cur deteftatus fum Dtftpli-
»4w,& incrcpationibus nonacquieuitcormcum,
Nccaudiuivocem doccn-
tium me , & Mao-iftris noninclinaui aurcm meam? (A-
men,amcn:(Jico tibi,)
Fiii mi, fifapiensfuerita-
nimustuus,saudebittecum
cormeum.
Exulta-
Ec cxukabunc rcncs mci,
cum rcvba loquuta fuerinc
labiacua. Sedage!
Nuquidno^^^ip^^HHOcii-
MAii) S APi ENTi Ajclamat^
&:(nrtiBiNAH) Prvden-T I A dat voccm {uam ? (En.ilh
ipfacft! vclilliiplirimt!
)
In fummisexcclfisq; vcr-
ticibus iupra viam,in mediis
fcmicisftans:
luxta portasciuicatisini-
pfis foribus loquitur, diccs
:
O viri, advosclamito,&
voxmca ad filios hominum.Intelligite paruuli aftutia
^cinnpicces animaduertite.
Audite,quoniam dc rcbus
magnis loquutura fum, & a-
pcrienturlabiamca, vtred:a
prscdiccnc.
V E R I T A T E M mcditabi-
tur crutturmcu , &: labia mcadctcftabuncurimpium.
lufti funt omncs fermo-
ncs mei,non cft in eis pra-
uumquid, neqi perucrfum.
Rcd:i funt intcllicrenti-
bus, &z a:qui inucnicntibus
fcicntiam.
Accipne Difciplifidm mea,
& non pecuniam : Vocirinam
magisquamaurumeligite. |
MelioreftenimS apien-
TiA Q\x€ds opibnspretioflf-
fimis ; & omne dcfiderabi-
le non poteft comparari;
Nunc crgo filii audicc mc,
Bcatiqcuftodiutvias meas.
VerfK.
Prou. ?.
vir'.t.
Vcrfi
Verrj.
Veif4.
Vcrf^.
VetCtf.
Verfy.
Vcrf 8.
Vcrf?.
Vcrfi
VcrCi
Ibid.
Verfji.
34
3y
3^
57
58
59
40
^Exultabtint etiam renes mei^
qtiorum labia ttia loquentur
qu£ reciafunt.
CN^nnc ( ^'''?^I) Ciioc u-
UAcn') Saptentia cla-
mat, l^Ii^ TE LLIGENTIAdat yocemfuam ?
172fummitate locorum excel-
forum,iuxtK '-uiam^m locofe-
mitarumjiat
:
In locoportaru in ojlio ciui-
tatis.m ingrejfu ofioru clamat:
oAd^os, 1^'iriy clamoy^
yox mea adfilios hominum.
hitelliiitefimphces afiutiAj
(^fiolidi intelligtte corde.
<tAuditey quontam honcra-
bilta lequar, t^ apertio labio-
rum meoru',n ertt recittudt-
nes:
^ui.i, VeritatjHojueturfa-
LttuKJ meii: cy alomtna:io Li-
bioru:n meortim eii impietas.
In ^ ufittta p.:nt cmnit etj-
quta oris mei, nonefitn stsjira-
uilmynecperuerfim.
Vuiuerfa ipf re7i,.->fi,nt, in~
telhzenti. ^y- reiJ.t i7:tiemen:i-
bHsfctentiam.
^4cct tnteBrudi^anemeam.,
'i£i non aricntu : ^ Scientiam
pottHSquam aurum eiccium.
.^ta meltor cB S a ? i e n-
r I A marqaritis : 0* omnta de-
fiderabilia nonatquabunturei. \
D^nc igitur fiLt obtempe-\ 45
rate mthi: <^ beatt qut '-vtas
meas cufiodient.
41
4i
44
4r
SjlHlNTIAiepramco-mcndar , &ad fcle vo-
eac ojnnes.
Conqueti-
cur S A p I-
I N T I A fc a
Sophiftis
contcmni
:
&exitiumcoccmpco-
I rum pridi-
cic.
Efaix^j.iz
letcm.y,!^.
47
48
49
50
51
5^
55
54
55
5^
AtiditeErvd ir lON EM,
^ftpientes ejiote , ^ 7ie repel-
Utis CAnt.
''Bea.tHS homo qui aujcultat
mihiy excubatido iuxta fores
meas quotid^e, objeruando po-
jles ojliorum meorum.
SAPIENT lA Qnfaperetiam,
iterHTn inqmtRexSaptent!Jfmti6)joriS
clamitat, in plateisipfa datyo-
cemfuam
:
In cap. tetumultuantiu cla-
mat^in ojlusportarum^ in yrbe
ipfi elotjuiajtia dicit,
Vfqucquojimplices ddigetis
fmphcitatem : <(sr cleriforcs de-
rifoncm defiderabunt , 'i^fiul-
ti odiohabebuntfcientiam ?
Conucrtiminiadincrepatio-
nem meam^ en depromam yo-
bis Spiritum meum, fire yos
faciam yerba mea.
'Troptereaquodyocaui y ti
renuiflis^extendi manu meam^
t^ non fuit qmattenderet
:
Et cejfarefecifis omne con-
flium meumyt^ mcrepationem
meam noluifis
:
Etiam ego in contritioneye-
Jlri ridebo : fubfannabo , cum
yenent iimor yefer^
^uum, inqHant,yeneritfcut
defolatWytmoryefer: (y con-
tritio yeflri yeluti turbo yene-
rit^quum yeneritjuperyos tri-
buiatio i3anguflta.
Vcrfjj.
Vcrf J4
Prou. 1.
Vcrfio.
Ycifj
Vcrfi
Vcr/; 15.
Vcrfi4
Vcrf 45.
Verfis.
Verfi7.
Audite D i s c 1 p, L I N A M,
& ellotc fapicnccs, & nolite
abiiccreeam
Bcatus homo,qiii audit
me^cj ui vigilat ad forcs mcas
quotidicrScobleruatadpo-
lles oftiimei.
SaPIENTIA^ infuper etiam,
itemm inc[uitRex fapiemirtimus) fo-
ris pra:dicat, in plateis dac
vocem fuam
:
Incapiteturbarumclami-
tatjin foribusportarumvr-
bis profcrt verbalua.dicens
:
Vfquecj uo paruuii diligi-
tisinfantiam,&il:ultieac|ux
fibi funt noxia cupient, &imprudcntes odibuncScien-
tiam ?
Conuertimini ad corre-
ptione meam : en proferam
vobis S p I R I T V M meum, &oftendam vobis verba mea.
Quia vocaui,&: renuiftis
:
extendi manum meam , &:
non fuic qui alpiceret.
Defpexiftis omnc confi-
lium meum, &: increpatio-
nes meas neglexiftis.
Ego quoq-,inintericuve-
ftro ridcbo,& fubfannabo,
cum vobis id, quod dmeba-tis,aduencric.
Cuirrueric rcpcncina ca-
lamicaSj &:inccricu3 quafi ce-
peftasingrueric:quando ve-
nerin fuper vos cribuIacio&
anguftia.
Tunc
Tunc inuocabunc m e, &:
non cxaudiam : manc con-
furgcnt, & no inucnientiM e :
E6 quod cxofam habue-
rint DisciPLiNAMj&Ti-MOREM DoMiNi non ful-
cepcrint.
Ncc acquicueiint C o n-
s 1 L 1 o mco , &: detraxerinc
vniucrfa: correptioni mca\
Comcdent igiturfrud:us
vixfux, fuisque confiliis fa-
turabuntur.
Auerdo paruulorii inter-
ficieteos, &pro(peritasll:ul-
torumperdeceos.
Qu^i autem m e audierit,
abfqi cerrore quiefccc, &: ab-
undantia pcrfruetur timore
malorumfublato.
Quapropter, redc ac fapientcr
virSapicns concludit&:
admonet:
Mclior eft S A p I E N T I A,
quam vircs : & vir prudens,
quamfortis.
Audite crgO (quoque) Re-
gcs, & intclligite, difcite iu-
diccs finium terra:.
Pra:bete aures vos qui co-
tinetismultitudines,& pla-
cetisvobisin curbis nacionu;
Quoniamdacacfl a Do-M I N o poccftas vobis, & vir-
cus ab A L T I s s I M o, qui in-
cerrogabic opera vcitra , &c
cogicacioncs fcrucabicur.
Quoniam cum cllecis mi-
Vcrfig.
Verf?.?.
VctC^o.
Vcrfji,
Verf 3».
Verf 35.
Sap s.
vctri.
\etr.i
VetCi.
VerC^.
Vctf j.
2^
Tuncinuocal/Utme, ^nonexaudiam : manequxrentme,
i£non mHementme:
Eo quododemnt Scientiamy
^ Tl MORE M J E H O V j£
non elegerunt.
D^c acquieuerunt confilio
meOyJj>reueruntyniucrfamm-crepattonem meam.
Qmedent iiitur de fruBu
"viizfuis,^ conjiliisfuiifatura-
huntur.
^hiia requiesjimplicium in-
te.fciet eos: i^projjeritasjlul-
torumperdeteos.
.^iautem oboedit mihi^ha-
hitabit conjidenter, t^requie-
fcet a tirnore malt.
In Ctaco non extat Codiccj,
aAudite tgitur Reges,(y at-
tendite , ^ difcite ludicesfi-
mum terrx.
eAures prjehete moderato-
res populi, quique 5^(ationum
multttudmeglorianum.
^luoniama^DoMiNO yo-
bis dominatio data efi, <^p9-
tejltzs ab aAltiJfimo, quiin ope-
ra tnquiret yefra,^ conjilia
perfcrtUabitHr.
.^uomam quum ejfetis mi-
57
58
^9
60
61
62.
^5
d4
^5
66
Protl.i«,3i.
Ecchefj,!».
£ccL7^io.
Magnatcsadiultitipm
& Sapicn-
tiam ad
hortatur
Sapicns.
Rom;i3,i.
6y
Deut.10,17
i.Par.i9,7
Iob.!4,i9.
Eccl.35,i(>.
i Ad.10,34.
I
Rom.1,11.
jGalat i,6.
IEphcf.S,?.
Colol'.), Ij
i.Pct.1,17.
EtiaCREAT V R A vin
dictain ex
crcetiufta
inmalds.
Sap. (.^'.18
Et vli.]UC3(l
fincm. Et,
Cap \<f.
69
/;•
74
7^
50
nijlri Kfmi cms nonreSie iti-
dicajiisy neque legem conferua,-
^is^necconfhum '1^11 ejliije-
quuti.
Horrilfiliterjttperuemet "vo-
Its, 13 repentCy quoniam ludi-
cium in proceres JeueriJJimum
exercebitur.
CH^m infjmt bom»cs digni
funt mijericordta : in potentes
vero inquiretur acritcr.
j^c enimperjona cuiujqua
parcet omnium T>om.invs,
nec maznitudme '-uerebitury
ptiomam tam injimum , quam
fimmum ivsz creatut.^pa-
riter prouidentiam habet 0-
mnitim.
Totcntihus yero yehemens
injiatinqutjitio.
^^(0/2 'esijapientiajneque in -
telli'ientiajneqy conflium con-
trajfE nov Ai4,
(2iam)
Tuam yero manum vt quis
effu^iat,Jien non poteB: qmppe
Mundus ipf tuforumyindcx
eB.
aAdyos igitur fheclantfr-
mones meiyO tyrannt, yt difca-
tisSAPiENTiA 14, neque oj^-
fenftis.
^ii enim iura ojfaaqijan-
ci:tatisfanUc confri:aueri7itj
fincli ccnfbiitur:hi^sqi infitu-
ti,habebtint quodrejbondeant.
Expetite itaque frmones
VctCs.
Vtti.y.
VcrfS
vctfij.
Prou 11
verf^o.
S.ip.iS.
Vcrf. 15.
Vcrf.,7.
veil.io
Vcrf
VerfS.
nirtriRccnoryii),
iudicailis,ncecLili
G HmIvS T ITIVL;, ki^ . -.- ..c-
cundum voluniaicn "':
ambulaftis.
Horrcnde & circ «ippare-.
bic vobis : quoniarn iudi-{
cium duriflimuminhis, cui
prcefuntjfict.
Exio-uo enim coJiccdctur
Mifericordiarpotentes aute
potetertormentapatientur.
Non enimfubtrahctper-
fona cuiufciuam D e v s, nec
verebitur ma^nitudinecu-
iufquam : quonia pufillum
&:magnum ipse fecitj&a;-
quahter cura eft ilh de o-
mnibus.
Fortioribus aiicem for-
tiorinftat cruciatio.
Non (enim) eft- fapicntia,
non eft prudcntia , noii eft
conf)hu contraD o m i n v m.
(Nam)
Tuam 6 D o M I N e , ma-
nii cfFugcre im,poflibiIe cft:
ctiam vindex cft o R B I s iu-
ftorum.
Ad \OS ergo RcgeS (nonabs
rcSophusnoftcriteruacclamat) lunt
hi lcrmones mei,vt difcatis
Sapientiam, &:n6excidacis.
Quienimcuilodierintl V-
s T i T I A M, lufte iudicabun-
tur ; & qui didicerint iufta,
inuenicnt quid refpodeant.
Concupifcite crgo fcrmo-
nesmeo?.
ncs mcoSjdiligite 2llos,& ha-
bebitis D I s c I p 1. 1 N A M.
Si delcdramini lcdibiis&
rcepciiSjO Rcgespopulijdi-
lic;icc S APiENTi AM, vt in
pcrpetuLim regnetis.
Diligite (odiligitc) Lv-
MEN Sapienti^ omnes
,
quiprarcftispopulis.
Mulcitudo cnim Sapieii-
tum fanicas cll orbis 1 crra-
rum: & Rcx lapiens ftabili-
mcntum populi fui.
Eri^o accipite D i s ci p l i-
N A M per fermones meos,&
prodentvobis.
ibid.
VerC:
VerCij.
Vcvfi«.
Vcrfz?.
meos ac deftderate, i£ Erudr
tionem confiquimini.
Si ttaque Joliis fceptrisque
deleHammtj Kegespopulorum,
honorate S a? lENTiAMyVt
tn perpetuitm regnetis.
In Grdco ntn hahttur.
Sapientum autem multitu-
do efi .SViundi.faUis , e^ '~B^x
prudensJiabilimentumpopuU
:
J^apropterfrmonil;. meis
erudimtni) f^ ytiUtatemparct-
ptetis.
Difcite igitur, 6 mortales,
S A PIENT lAM!
&D il
j
gite I
V
s
T
I T I A M,qui 1^^Pi^'- T>tUgiteIvsrniA M,qui
iudicatisTerram. I tudicatisTerram.
i^i^g»
I I.
GRADVS PROLO-G E T I C V S
SECVNDVS.
«I
Auditc filii DisciPLi-
M A M Patris , & attcndite , vt
fciatis Prvdentiam.D o N V M bonum tribuam
vobis, L E G E mmcam nc de-
relinquatis.
Prou. 4.
verf r.
Vcrfi.
cAudite fiUi T>ifiipUnam
TatrtJ : t^ attendite adfcten-
dam Intelhgenttam.
^ma Doclrinam bonam do
yobis : Legem meam me dere-
Unquatis.
77Num.i7,i<xRcg.i4,n
78
79
80
Si
82
83
Efai.5«,i.
Sapientiam
eiutquefru-
£>um &viaquxicnda,inqucilla
conftsnter
pcrltucran-
dum docct
'CadmonctSapiens.
Corredio
Dti cuniI 8^
renda.
Hebr.11,5
Apoc, 3, i/.
85
ExJiortatur
pigec adla-
borc & Sa-
p;cmi3cftu-
dium acquc
mueftiga-
cionem.
S6
.87
S8
S9
$0
pi
91
9)
?4
9^
^ORRECT lONEM JE-uov ALjfiltmij neabnciaSy <^
ne t(zdto ajficiaris propter tn-
crepationemetus:
^uem emm diligitJeuo-V A H tncrepat: ^ yelutipa-
terfilium^quem yaldc amat.
eApprehende corre^ionem^
nedtmitta-s: cufiodteam,qma
tpfa esi yita tud.
ZJerit ATE uemCj^ne
yendas: eme Sapenttatn,^ e-
rttdiiionem f£ tntelltientiam.
<SManefemtnafiemen tuum,
^ ycjj/eri nequtefiere fiactas
manum tuam*
T)ulcis quidem eli LuXy c^*
tucunditmeFl oculis intueri So- .
lem.
'Vade ad fiermicam ptgery
'-vide ytas etns, ^fiaptens efio.
Cui cum mnfit dux^necWiz-
fie^asy nec domtnt^y
Ttinun parai tn xfiate cibum
fiuum^ congregat tn mefifie eficam
fiuam.
Vfiquequo piger dormiss ?
qudndofiirges dfiomno tuo ?
Tarum fiomnoYum ^parum
dormitattonum capiendo,parum
compltcattonis manuum ad
dormtendum
:
Et yentettanquam n^idtor
egefias tua , iisr paupertas tua
Prou.j.
Vcrf II.
Veftf. li.
Prou. 4.
verfli^.
Prod.15
Vctfi3.
Eccl. 'I.
verf/s.
Verf.7.
Prou.ff.
Verfs.
Verfy.
VcifS.
Vcrfjr.
Vcrffo.
Verf II.
D 1 S C I P L I N A M D O M I-
N I , fili mi, nc abiicias \ nec
dcfioias cum ab £0 coniBe-
ris:
Quem cnirn diligit D o-
M I N V SjCorripitj & quad pa-
ter in iilio complacet iibi.
TcncD 1 s c I p L I N A M,n.e
dimictaseam:cuftodiillam,
quia ipfa eft via tua.
V E R I TA T E M emej& no-
li vcndere S a p i e n t i a Mj&:
Doctrinam&Intel-ligentiam.Mane .(quoqup) fcmina fe-
mentem tuam, & vefperc ne
cciTetraanustua.
Dulce (enim)LvMEN, &deled:abile eft oculis viderc
Solem.Vadc ad formicam,6 pi-
gcr, &: coniidera yias c ius, &difce S A P I E N T I A M.
QuaTjCum noh habeat du-
ccm j nec priEceptorem ;, nec
principem,
Paratinarftatecibum ilbi
& congtegat in meilequod
comedat.
Vfqu^quo pigCi' dormies?
quando coniurges afomnotuo?
Paullulum dormics,pa:ul-
lulum dormitabis , paullu-
lum Gonfcres manusvtdor-
mias.
Et venicc tanquam viator
cgeitas tua,&pauperies qua-
ii vir
33
fi viranhatus. Sivcroim-
pigcr fueris , venict vt fons
mcflis tua, & e^eftaslon^e
rugictate.
QuicongregatinMESSE,
filius (apies cfti qui au te fter-
titTEsTATEjfiliuseofufionis.
.Porro
Mulicr ftulta &clamofa,
plcnaque illcccbris & nihil
omninorciens:
Scdft in foribus domusfux fupcr fcllam in exccJfo
vrbisloco,
Vtvocarcttrafeuntcs per
via, & pergcntcsitinere fuo,
Qjjis eft paruulusjdeclinet
ad mc,& vccordi loquuta eft
Aqu(^ furtiu^ dulciorcs sijt,
& panis abfconditusfuauis.
Et ignorauit quod ibi fint
gigantes, & in prufundis in-
fcrni conuiiiajeius.
.
Qui .n. applicabitur illi,
defcedit ad interos: nam qui
abccfreritab ca, (aluabitur.
(O)fiLi mi,cuftodi fermo-
ncs meos, & prscepta mearccondctibi.
Filij honora D o m i n v m^
tc valcbis : prartcr cum vcro
nc timueris alicnum.
SeruaM AND ATAmca,&viucs:& L E G E M mcam qua-
fi pupillamoculitui.
LigaEain dis^itis tuis,fcri-
bc illam in tabulis cordis tui.
Dic S APiENTi^, loror
Prou.io
Veifj.
Prou. 9.
Veri:i5.
VerCi4
VerC ij
Verf.ji.
VetCiy.
Verfig.
EzSe-pcua-
ginia.
Proa. 7.
VerCi.
£x L X X.
Verfi.
Vcrfj.
Verf-f.
tanqttam yirclypeo *rvnuHt.
^Mi co^egat in xjiatejilius
intelligens efl: qui vnh dormttmmejJeyfiUus eHconfundens.
Muherftulta ttonultuatur,
fimplex efi , ^ nefiit quic-
quam.
Etfidet ad ofttu domujfit£
fiuper fied.emy m locis excelfis ci-
uitatis,
Vt vocet irafiutjtcsper yia,
qui dingiitfimitasfiiaSydicens,
^utfiquis eflfimplcx, dccU-
net huCy t^ curenticord? dtxit,
ty4qu£ fiurat<e dulces fiunt:
((^panis dbfiod:tusfiuauis eB.
Et nefiitfimplex quodmor-
tuifttnt tbiy tn prdfiftndis inferni
fini tnuttatiah ea.
(P)fiUmiy cuftodtfirmones
meos,((^pracepta mea reconde
apudte.
Qiftodtpracepta mea, i£ yi-
ues, ^ Legem meam tanquam
pupillam oculorum tuorum.
fiAllige eadigttistuisyficrihe
ea in tabttia cordistm. I
T>ic S A?iEiJTiJE tfioror
96
97
58
99
ioo
loi
102
103
104
lOJ
106
Ezhorcatio
ad Sai'I£N-
71AM ,
obfeiuati<
oemprzce-ptorum.
Sapibntiaabimpioruvia & fcor-
tationccu
Sopbiftisli-
bcrat,& di-
ligic in vi-
aiabonam.
107
108
109
lio
ni
lU
"3
"4
"J
X16
"7
118
"9
ne>
y± ^
mea« tu -, t^prepmqMam,! n-
T£lligentij4M yoca:
Vt cujlodiat tea muliere a-
liena, ab extraneay quteprmo-
nesfuoslemt.
Ne declinet adyias eim cor
tuum^neque oherresmfemitu
eiM.
^ultos enim njulneratos
caderefecit:^fortes omnes oe-
cifienis.
ZJi£ mferniydemus etuj,de-
fcendentes ad ctibiculamortis.
^uando intrauent S a?i-
E iV T i ^ cortuum: t^ cognttto
antmx tux dulcts fuerit
:
Cogttantia cuftodiettCy f3
Intelltgentia conferuahit te^
Vt eruat te a vta maUy d
viro loquenteperuerjitates:
J^tderelmquutfemtt/u re-
Hasy Tf ambulent per ytas te-
nebricojits
:
^t Utaturfacere ma!u,ex-
ultant inferuerjitattbus mali.
.^oriijemtt^perticrfe suty
f^peruerftfunt in -^isjuis.
Vteruat te, im^mmy a multe-
reextranea, ab altena qu£ clo-
qutaJuaemoHtty
.^a dejertt duce ado!efeti£
Jii£yt^pa^t "DEifutobittaeJi.
.^ta tncHnatiitadmortem
domus ettiSj O^ ad mortttosf-
mtt£ eii/s dftcmtt,.
Omnes ingredientesadeam^
non reuertentur, necapprelien-
duntjemitasytta.j
Verf. $.
ibid.
VctCij.
Vcrfi«.
Vcrri7.
Prou. j
Verliio.
Vcrfit.
Ycrfii.
Vetf 13.
Vesfi4.
VerCi?.
Vct£i6.
Vcrfty.
VetfiS.
Vetf 19.
mca cs : & P R V D E N T I A M
vocaamicam tuam.
Vc cuftociiacre amulicre
cxtranea, & ab aliena quse
verba fua dulcia facir.
Ne abftrahttur in viis il-
lius mens tua, nequc deci-
piarisfcmitiscius.
Multos cnim vulncratos
deiecit, &: fortiftimi quiquc
interfecli funt ab ea.
Viqinf-cri domus cius,pc-
netrantes intcriora morcis.
Si intraucrit S a p i e n t i a
cor tuumA' S c 1 e n t i a ani-
mcEtuxpIacuerit
CoNSiLiVM cuftodiet tc,
&PRVDENTiAlcruabicte.
Vt eruaris a via mala,& ab
homine cjui perucrfa loquitl
Qui rehnquut iterrcdlu,
5:ambulacp vias cenebrofas.
Qui Ia:cancurcummalc-
fecerinc, & e.vultancin rcbus
pcflimis
:
Quoru via: perucrf^ funr,
& infames 8;rcirus eorum.
Vc eruaris a mulierealie-
na, & ab excranea, qua: mol-
liclermonesfuos.
Ecrelinquitducepubercatis
fu?,&pad:i Dci lui obhta eft.
Inclinataeftcnimadmor-
tcm domus cius,&: adinfc-
rosfemitariplius.
Omnes quiingrcdiuntur
ad eam , non reuertetur, ncc
apprehendent femitas vit^.
Vt am-
111 Vc ambulcs in viabona
;
&c calles luftorum cultodias.
1^5
124
1^5
116
ay
28
19
jo
5^
122 Qaarc lcduccris , fili mi,
ab alicna,&: Foucris in linum
alterius ?
Rclpicit D o M I N V s vias
hominis, &c omnes grelTus
ciusconfidcrat.
Inicjuitates fu* capiunt
impium, & funibus pecca-
torum fuoru conftrinmtur.oIpfe morietur, quia non
habuitD//?/^//«4/7;,&:in mul-
titudine ftultitix fua: dcci-
pictur.
Omni (igicui)cuftodiafer-
ua C o R tuum, quia ex ipfo
vitaprocfedit.
Rcmoue a tc O s prauum,
tz detrahccia labia fint pro-
culate:
O c V L I tui rc6l-a videant,
5c palpebrae tusc prarcedant
circlfus tuos.oDiricre lemitam P ed i bvs
tuis,&;ocs viqtu^ftabilient"'.
Nc declines ad dexteram,
ncque ad finiftram j aucrte
pcdemtuumamalo.Si enim Sapiens fueris, ti-
bimetipderis: fiautemillu-
for, folus portabis malum.s V M M A.
Sapientiam&Disci-p Li N A Mqniabiitintelixcft:
&: vacua eft Ipes illorum , &laborcs finefruclu, &:inuti-
liaOperaiHorum.
Proii.5.
Vct(.ie
VetC 1
VerCi
Vcrfij.
Prou.4.
Verr 1).
)-
ij
vccCio. VtambuteSjitujHam^ferytam
bonerumy ^femitas wjiarum
citjlodias.
Et vt qt(iddcleciaberis,filt
miy cum alicna., i^ ambleBeris
\Jinum etctraneiy
^uando coram oculis Je-Hov A 'ufkKtytx yiriyt^ omnes
femittts eitiST>ond,erat.
Iniqmtatesfix capiet ipfim
impium , (^funibitipeccattfi
tenebitiir.
Ipf morietury'eo quodnon
audiuit eruditionem : fS pro-
Mer multitudinemfultitixfix
errabrt.
Trx om7ii cufiodia (erao)fer-
ua C OR tuum : quia ex ipfi
funt e^effns yitiz.
'^moue a teperuerfitaterh
Ojt.is , i^ pramtatem labio-
rumelor/gaate.
Ocv Li tuiadrecium afji-
ciantyi^pdlpebra tute dirigant
vtamtHMn cora'm te.
TonderafmitamFedvmtitorii, i^ oes vix tua dmgatur.
U^ decli:3es ad dexteram,
neque adfinifiram : remouepe-
demtuumamalo.
Si Sapiensfuertifjfiipiens e-
ris tibt :fivero tliufir,filuslues
poena-s.
Kam qui S AViEi^T 1 AM1)i sc ip LiN A uquepro ni-
htlo ducit,mtferefi,Jbesque ta-
liHyana^c^ laborestnfrufiuo-
fi,atque opera eorum inutdia.
121
12:
ii5
"4
liy
VerC«4
Verfij.
VerfK.
Vcrfi
Prou.9.
Ve£l.ii.
Sap. X.
VecC.i.
126
1^7
128
I25>
150
I?l
COR.
OS.
OCVLL
PEDES,vclinccflus.
132
J^
»53
134
'55
1
1
G R A D VL O G ET
T E R T
i}6
'57
UldfitS A T I E N r I A,?^
qmmodo ortafuenty referam,
nec celaho '-vos Myfltrta :feda
frima ongine inuejiigabo co-
gmtwnem eim, atque m aper-
tiifnproferam,neque verttatem
pratertlpo.
EfienimSv iRiTVsinEa
Intelligens , SanEitis , Simplex,
Multiplex y Subtilis , iMobilis,
lUufiris , ImpoUutns , Texjpi-
cuus, InnoxitiSy BonifiudiofitSy
zAcuttiSy Expeditiu , Benefi-
CflS,
hlHmantis, Stabilij,Certus,
Securtis, ornmaperfjiciens, at-
que per omnes Spirtttis intelli-
gentes,puros
, fiibttliffimdsque
permeans.
DiuUius enim eH mottis
,
quem agthtatefua nonfuperet
S A p I E N T I A,qu£propter
fuampuritatempcr omniaper:'
tinet acpermeat,
Efi enim ZJapor ruirtutis
T) E j ,<C^ dffiuxus glori£ 0-
mnpotcntisfiucerus : quapro-
Sap.Xvcrf 14.
'Sap.7.
VcrLii.
Vctf "13.
Veifi4
Vcrfis
I.
S P R O-I C V s
I V s.
QuidcftSAPlENTl A,&,
quemadmodumfa6lafit,re-
teram, & non abfcondam a
vobis Sacramcnta D e i, fed
ab micio hatiuicatisinuefti-
gabo.,&: ponam in luccm fci-
entiam iilius,& non prxtcr-
ibo vcritatem.
Eft(ctcnim)in S A P I E N T I A
fpiritus Intelligenti^E, San-
dus, Vnic^ Multiplexj Sub-
tilis, Dircretus,MobiIis, In-
coinquinatus, Certus,Sua-
uis , amans Bonum, Acucus,
c]ui nlhilveratBenefaccre,
Humanus,Bcnignus,Sta-
bilis , Ccrtus, fecurus, omnehabcs virrutcm , omnia pro-
fpicicns,& qui capiac omnesfpiritus , Intelligibilis, Mun-dus,SubciIis.
Omnibus cnim mobili-
bus mobilior cft S a p i e n-
tia: attingitautem vbique
propceriuammunditiam.
Vapor enim ert: virtutis
D n ij & Emanatto qua:damcft Claricatis Omnipotcncis
finccra:
13J
154
155
rjtf
157
|8
i9
fO
4«
i
44
4-y
4<f
{inccra: &ide6 nihil inqui-
natum in cam incurric.
Cand.or (iquidcm cft L v-
c 1 s .-cternx, & Spcculum fi-
ncmaculaDEi MAiiSTA-T I s ,& imago B o n i tat i s
illius.
Eft (quoque ) S A P I E N f.I X
(hxc) rpccio(ior S O L E, & fu-
pcr omnem dilpofitionem
ftellarum , luci comparara
inucnicurprior.
Illi cnim iuccedit nox,
Sapientjam autcm nonvincitmaiicia.
Actingit crgo a finc vfquc
ad finem forciccr,& difponic
OMi><i A luauitcr.
Clara (ctiVra) eft, & qua:
hunquam marcekit S a p i-
ENTl jL.
Gcncrofitacem illius glo-
rificat , concubernium ha-
bcns D E I : fed &:omnium
D o M I N V s ddcxic illam.
(Hxc) prxoccupac,c|ui fe
concupifcuntjVt illis fc prior
oftendat.
Quoniam dignos fe, Ipfa
circuic quarrens, & inviis o-
ftcndic fe illis hilariccr,&in
omni prouidencia occuiret
illis.
Hanc (S A p I E N T I A m) a-
maui, & exquifiuiEamaiu-
uccucc mea,&: qusfiui fpon-
fam miliiEam a{lumere,&: a-
macor fad^ fum forma: illi".
Vcrf;»*.
ibid.
VctCij.
Vetfjo.
Sap.t.
VetCi.
Sap tf.
VeiCij.
Sap. S.
Vtrf.j.
Sap.i.
VeiC 14.
VeiCi7.
Sap. t.
57I
pter rnbdpoUutt m eim cadit.
Etentm Lucisxterntejjtlen-
dor efl, att^ueJI>ecHlumytrtu-
tisDEiy nuUa aj^erjum, etuf-
quetmago 3onitatis.
EB (esuim)d PSA fpeciojtor
SoL E,Jiipraque omnem ajiro-
rum Jitum coUocata , O* ^f*ct
comparataprior inuenttur.
Hancenim nox excipit,S a-
TiENTiAM autem non yin-
atmalttia.
Tertm^it autem abextre-
mo ad extremum forttter , at-
aue omntaytiltter moderatur.
Tneclara efiy ^qua nun-
qtiam marcejctt S a f 1 e N-
T I A.
U^bilitatemEtm hociUi»-
Jlrat, quodvna cumDio yi-
utty 1)oMiNV sque omnium
tUam dtlextt.
oAnteuertens ,Juifiudtojis
Je ojjert cognojcendam.
^uiaje dtgnos Ipja qtMrit
circumeundo , atque in ytis be-
neuoleJe tUis ojiendtt, tn omni-
que cogttattone eis occurrtt.
Hanc ego dtlexi^f^ diuuen-
tute mea quxjiui , acJJonJam
mihtjiudut adiungere^ amore-
que putcrttudinis eius captHs
Jum.
Sif.f^.
EccI.t4,T4. 149
ly^
«n
^U
T
'J>
J^
147 Bamfinefraudepercept,(t-
ne muidia commumco , diui-
tiaique eius non abfcondo.
jf i n o V A li fojfedk me
vnncipio yieefiie ante^verafua
ex eo tempore.
i&A Jeculo pnncipatam ha-
bm, a principio , ante Terram.
^um nondum effent <^o-
ragines , formatafim ,quum
Nodum ejfentfontes ahundan-
tes zAqu^.
iji tAnteciuam montes funda-
tt ejfent , ante (oUes formata
fum.
ifi D^ondum fecerat Terram,
f^plateaSyt^fummitatempul-
uerum Orbis.
J^andopr£parabat C<elos,
lUiceram: qnando defcnbebat
ctrculum infuperficie Abyfi
:
.^uandofirmabat cxlos de -
iuper,quando roberabatjontes
fcmtes (iAbyjfi:
^uando ponebat marifia-
f^utumfuum,^aqms,ne tranf
irent littus fiium : quando de-
'cnbebatfundamenta Terre:
Sap.7.
Vcrfij.
rrou. 8.
VctCii.
Verr ij.
Verf.i4.
Eram apudE v m velntia-
umntts, iS eram «« Utttiis quo^
tdte, O* ludo coram tUo omnt
empore
:
Verfi5.
Vcrfi*.
Vcifir.
VcrfiB.
Vetfi?.
Veifjo.
Hancfinefictioncdidicij
&: fineinuidiacommunico-,
&:honcfl:atcm illius no.n abf-
condo.
Nancde fcfe, ficinquic
S A P I ENT I A
D o M I N V s pofTcdit M E
in initio viarum fuarum, an-
tcquam quicquam faccreta
principio.
Ab arterno ordinata fum,
& ex antiquis antecjuaTer-
ra fiercT.
NondumerantAbyfIi,&
Ego iam concepta eram,nec
dum fontes Aquarum eru-
perant.
Nec dnm montcs crrauiomole conftitcrunt antc col-
Jcs E G o parturiebar.
AdhucTerram non 'i.zzc-
rat , &: flumina,& cardincs
orbisTcrra:.
Quando prarparabat Ca:-
los , adera : quando certa lc-
ge & gvro vallabat Abyflos:
Quando a:thera firmabat
furlum,& hbrabat tontcs A-quarum.
Quando circudabat mari
tcrminum fuu, &: legcm po-
ncbat Aquis , ne tranfirent
fines fuo5:quando appende-
bat fundamcntaTerrar,
Cum E o E R A M cuncla
componens : & deled:abar
pcrhngulosdies, ludcnsco-
ram Eo omni temporc
:
Ludcns
Ludcs in orbe Terrarum
:
& (delitiiE mex cfre cum iiliis
hominum.Ego ( n^a^n Hhoc h m a h)
5 A p I £ N T j A habicoin con-
filio,& cruditis intcrfunj co-
gitationibus.
T I M o R DoMrNioditmalum, arro^antiam 8c fu-
pcrbiam \ &: viam prauam,&
os biiinguc dctcftor.
Egodiligcntcs m E^diligo:
6 qui manc vigilantad m t,
inucnient m e.
Tn viis I vsti r i/k ambu-lo ,
^' in mcdio iemitarum
iudicii.
D O M I N ^ S S A P I K N T I A
fundauit Terram, Ilabiliuit
Ca:Ios Prvdentia.S A. p I E N T I A illius cru-
pcruntAbylli, Scnubes rore
concrcfcunt.
Quis afccndit.in Cjelum
atqucdcfccndit? Quiscon-
rinuit Spiritum in manibus
fuis? Qu^is colligauit Aquas
qL?a(i in veil:mieco?Qnis fui-
citauit oes ccrminos Terra: ?
Qv^o dNomen esteivs,
&: quod NomenFiliic-iusfitjnorti?
Comcdc (iMque ) fili mi^,
M E L, quia bonum eil, &c fa-
uum dulcillimu gutturi ruo;
Sic &Dod:rina S a p i e n-
T I ^ Anima: tua?; quam cum
VtrCji.
Ibid.
VcrCit.
Verfi/.
\'tsr. iT.
Vcrrto.
Prou.j.
Vc£io.
PfOU.)«
Vcr(.4.
Pr<»u.i4
VcrCij.
VctCl^.
39
Ludo in Orbe Terrx. eiM^f^
deleSlationes mex cumfiliu ho~
mmum.
Ego^r^rffzn, Ciwchmah)Satientia hahito tn afiu-
tta: ^fcientiamcogttationum
tnuenio.
TiMO nfEHOVj^tflodio
habere malum ^ fiperbtam t^
arrogantiam^^ytam malam^
^ os lo-jtiens^eruerfitates odt.
Ego dihgentes me dth^o ,- f^
quxrentes me,tnueniunt me.
Terfimitas Jv stitijE
deduco tn mediofemitarum tu-
dicii.
i^udu vttis iterum Sdpientem.
Jt. HOVAHtnSAflEN-T r Afundamt Terram,fiahtU-
uitCtelos in Ii^itelligentia.
In SciENTi A etus ahyfl
rupertmtfif, i^ Cxlt fiilla?it
rorem.
^uis afcendit in Catum f^
dsfendit ? .^is collegtt <-ven-
tum infugiUisfuis ? ^uis con-
gregamt Aquas in yefiimento <*
.^uufiabthutt omnes termtnos
Terr£ ? .^od Nomen eius, fS
quodNoMENFiLii etus^fi
nofii^
Qmedejfih mt,mel, quia
bonum esi : t^fauum, qm dulcis
eHpalato tuo
:
Sic cognttto S A P I E N~T ij£ fuauis erttamm£ tu£ , fi
'57
Ij8
»59
i6c)
i6i
l6i
KTjl
1^4
i6i
i66
Sapieotia,' Scientia Sc
Intelligen-
tia donaDtifuac.
40
l<?7
t6i
16<)
170
171
i7i
inuenies tAm : C^ m? merces
:
tr exSpcBatio tua non excide-
tur.
inueneriSjhabebisinnouif-
fimis fpem , & fpcs tua nonperibic.
iiSliiPiiS<-Xi>;®^
I V.
G R A D V S P R OL O G E T I C V S
QJ^ A R T V S.
173
finoyAHdatSAVi2iiJ-\
TiA M, ex ore eius tgrtdnur co-
gnttio f^ Intelligentia.
'^condetreciis ejfenttamy
fcutum erit ambulanttbus per
feSie,
Vt cuflodiantfemitasiudi-
eii : t^ '-uiam mtfericordium
etusctiflodiet.
Tuncintelligesluflitiam f£
ludictum, ir I^SittudtneSy f£
omnemfemitdm bonam.
<j^(7 notum effety Solem ad
^attas iiht agendas prauent-
endum effe, atque tefub lucis
ortumfaluandum.
Ttt ^Je uovah) docuifi
hoflesnojlros, teetm ejfe^qut 0-
mni 9x tftalo eripis.
Tu {Je hovah) vit£ i^
mortis potedatem habes , ad
portasque tnferorum deducU
f3reducis.
IBenediUio Jehov E di-
Prou. i.
VcrCs.
VcrC?.
VetfS.
Prou. i.
Verf.j.
Sap. 16.
Verf.xS.
Sap. ifi.
VcrfS.
VcrCij.
Prou.io
Verfii.
D o M I N V s dat S A P I E N-
T I A M , & ex ore Eius P r v-
DENTIA &SC1ENTIA.Cuftodietrc(ftorum falu-
tem, & protesct firadicntes
iimpliciter,
Seriians lcmitas I v s t 1-
T I yE, & vias fandlorum cu-
ftodiens.
Tuncintelliges luftitiam.
& iudicium , & ^rquitatcm,
& omncm ifcmitam bonam.Vtnotum omnibus cfTet,
t^uoniam oportetpr^uenire
SOXEM adBENSDlCTlO-N E M T V A M, & ad orientem
L V c i s T E adorarc.
Tu ( D o M 1 N E ) es, (] ui li-
beras ab omni malo,
Tu es,D o M I N E,qui vitar
&mortishabes poceftatcni,
& deducis ad portas morcis
atqucreducis.
Bcnedidlio Domini di-
uitcs
1^7;
1^8
1
17«
it
(I7.
17!
17
174
'7J
7^
77
78
7?
80
lii
8i
183
uitcs facic, ncc fociabicur eis
afBivllio.
Turri s fortiffimaN o m e n
DoMiNi: ad ipfum currit
iuftus,&: exaitabitur.
Multx cogitationcs in
corde viri, voluntas autcm
D o M I N I permanebit.
Equus paratur ad dicm
bclli, D o M I N o aucem falu-
tcm tnbuit.
Multi rcquirunt faciem
principis, &: iudicium a D o-
MiNO cfrrediturfino-uloru.
Sicut diuidones aquarum,
ica cor RcLris in manu D o-
M I N I : quocunquc volucrit
inclinabiciilud.
Omnis vih viri rccta fibi
vidctur ; appedic aiitcm cor-
da D o M I N V s.
Sortes mitcucur in finum,
fed aD o M I N o cempcracur.
(Quocirca) habc fiduciarii
inD o M I N o ex toco cordc,
&: neinnicaris Prudecix cuae.
ReuelaD o m i n o opera
tua, & dirigenturcogitatio-
nes t[ix.
In omnibus (igitur 6 mortalis)
viis tuis recofrnofce D o m i-oN v m: & I p s E diriget femicas
tuas.
Nc iis fapicsapudtemet-
ipfum : Timc D e v m, &: re-
cedeamalo.
Mihi dcdit Devs dicerc
cx fcntentia di^na horum
Prou.18
VcrCig.
Prou.ij.
VerC rj.
Prou. II
Vcri;3i.
Pro. 19.
Vcrf.i6.
Prou. II
VciCi.
Vcrfz.
Prou.i5
Vcrfjj.
Prou. ).
vcirj.
Prou. i(S
VcrCj.
Prou.j.
Vcrf.fi.
Ver^7.
Sap.7.
Vcrfij.
41
tet^nec apponit Je h ov a hdolorem ei benediEfioni.
Vt turriifortis efiNomenJehov^ : ad fpjim curret
tujiuJy t^ exaltabitHr.
^tfdtte cogttatimes fli»t in
corde yni, cojilmn autern 'Jt- i
HOv £ fermanet.
Equfts paratm efladdiem
jbellrfedjn hovje eHipfafii-
liU.
^iiilti quiitruntfacieffido-
mtnantis : i^ aJ i n o v a
freficifaiHr iudtciti yniujauufqi .
ZJelut rtuult aquarum esi
cor Kegism manujt hov J£:
adomneqmd vult, inchnat tl-
lud.
Omnis >-L>ia reEia eFi in ocu-
lis eius :ponderat autem corda
Jehov A.
In finum proiicitur SoRSf
f£ajE hovahcB omnetu-
dtcium etus.
VidejEHOVM toto corde tuoy
^ intellizetitc tu£ne innttaris.
T>euolue adJehovauoperatua:^firmabuntur CO'
gitationestU£.
In omnibus <-uiis tuisreco-
gnofceEum , (^ Ipfi dirtgetfi-
mitastuas.
^74
7^1
rc\
178
ejisjaptens in ocults tuis:
time Iehov AiA,(isr recede
d
malo.
T)EVS mthi dedit exfen-
tentta dtcere, acpro dignttate
17«»
180
181
181
i8j
De ocbnfi-
dcBdutti.
PfaI.j7,M-I. Pcc.5.7.
184
185
lU
Sapkntiaadfcinui-
tatomncs.
187
i88
t85>
19P
191
191
'55
42;
eoru?n qua: dantur, cogitare:
quoniam Ipje (^ Sapientt^e dux
eft:,^Sapientum moderator.
Nam in manu Ipjiu^fumus
tum noSytum Jermones nojlri,
omnu ettam prudentia yjcien-
tiaque opificiorum.
^ihi autem dedtt t)EV%i
eorum qux funttnNaturaye'
ram cognitionem.
Sapientia adifica-
utt domumJuam^excidtt colu-
mnasfuasfiptem
:
ImmolauttyiSiimamJuam^
mijcutt "vinumjiium^ettam ap-
parautt menjamjuam.
•SMtfitpuellasJiias^yocauit:
Juper fummttates excelforum
ClUttateSi dtcendo,
^mfquis eilfimplex, decli-
^(i huc. Qirenti cordedtxit
qmquc
Venite , comedite panem
meum, i^ bibite de nutno ^uod
mifcui.
Keltnquitefimpltces viamve-
Jhamy t^ <-viuetis: (^ tncedtte
perytam Ifttelltgentia.
VetCii.
VctCij.
Prou. 9-
Verri.
Vetl.%.
VctC.j.
Verf4.
Verfc.
Verf(J.
qua: mihidant:ur,quoniam
1 PSE S APIENTl/EduX cft,
& Sapiencum cmendator.
In manu enim Illius &nos, & fermoncs noftri,& o-
mnis Sapientia,& ope-
rum SciENTi^&Disci-PLINA.
Ipfc mihi dedit horum,
qu? funt S c I E N T I A M vera.
Hxc, porro.quam dat D l v s
S A p 1 E N T 1 A a:dificauit
fibi domum , cxcidic colu-
mtias feptemj
Immolauic vidimas fuas,
mifcuic viNVM, & propo-
fuitmcnfamfuam.
Mifit ancillas fuas , vt vo-
carent ad ArccKi, & admoe-
niaciuitatis.
Si quis eft paruulus, vcni-
at ad M E : &in(ipicntibus lo-
quucaeft,
VcnicCjCbmedice panem
meu,& bibiceV 1 n v M,quod
mifcuivobis.
Rchnquicc ( erg6 ) infan-
ciam, & viuice, &: ambulace
pcr vias Prvdenti^. (Quas
Ego fidclicermonftrauij&pater-
uc comraendovobis.)
!g©SSkCj^^2
191
V. GRADVS
45
'.pj%'
GR A DL O G E
QJ/ I
V.
V S P R OT I C V SN T V S.
Qui B ONVS elljhauriec
qraciam aD o m i n o: qui au-
ccm conficiicinco2;icacioni-
bus fuis, infipicns eft.
Viri mali non cogiranc
iuiiicium : qui auccm mqui-
runc DoMiNVM, animad-
ucrcunc o mn i A.
Bcne(Jid:io D o m i n i fu-
n:i:osaucemim-
9J
9(J
?7
98
pcrcanuciul
piorum opericiniquicas.
Abominacio D o m i n 1
eft omnis illufor, & cu S i m-
PLiciBvsfermocinacio cius.
1 p s E deludecilluforcs, &manfuecis dabicgraciam.
Abominabile D o m i n o
,cor prauum,& voluncas eius
iniis q. fimplicicerambulac.
Qj^i pcruerfi cordis eft,
.lioninueniecBoN VM,&qui
•vercic liniiuam , incidcc in
malnm.
Mclior cft pauperiimbu-
lasindmplicicace iua, quamdiucsin prauisicincrib^^fuis.
Quid prodciHKiicoha-
ibere diuicias, cum S a p i e n-
-I +1 A M embfe non poiiic ?
99
00
S:
01
Prou.uVcii:i.
Prou.18
Ved. 5.
Prou.io
Vcti6.
Prou. }.
Vcrfji.
Verrj4.
Prou II.
Verfio.
Proui7.
Vcrtxo.
Prou.18
VecC.6.
Prou 17
Vcrf.i<f.
IBontu hauriet beneplaci-
tum uJe HOVAHy ^virHmmaLtrum-- co^tationum conde-
mnahit T)ev s.
ZJiri mali non intelligunt
iudtcium : quarentes autem
J E H o V A M tntelligunt 0-
mnia.
^entdicliones Jiint Juper
caputtufii : os autem impiorum
operit tniquitatem.
AbomtnatioJE hoy Mefl
peruerjiisi^ cum 'T^Siisfe-
cretum Etus.
TroJeBo iUuJortbus Ip se
tl/udii,^ bumtltb.dat gratia.
t/ibominabtlefE H o v JE
funtperuerji corde : f^ perfecii
yia beneplacitum etus.
TeruerjM corde non tnue-
nitbonum: ^qui yerttturtn
linguafuay cadetin malum„
Trxjianttor eFipauper^qut
ambulat tnperJeEltoneJitayqua
peruerjus yits,^ tpje diues.
Vt quideflprettum tn ma-
nujiultty <-vt emat Sapjen-TiAMyt^ cornon cfl et.n
15,4
195
1^6
197
158
199
XQO Prou.iy.v.r.
101
191
io3
104
135
2.06
1C7
108
109
1:0
211
iii
-aij
44
TimokJehov^, em-
ditio Savientije: ^ ante
qlorutm humilitai.
Omm ycmtfuperbia^yemt
t^ ignomima. : i^ cum humih-
buj Sapientia:
Trouerb.i6.v.y tAbominatW
J^EHOVJEcJi omnis elat' corde.
In corde intelligentis reauie-
fctt S APiE ntia: at in me-
dioflultorum ipj? cognojcttur.
^jii vi-aditur cum Sapien-
tihtis,fapiens ent : fed qui efi
amicusflultisyConteretur.
Etiam abfquefcientia, deji-
derium non est bonum.
!7\eque vero cum eo qui in-
liidia contabefcit tter habeho
:
quomam hutufmodi mn erit
Sapienttdeparttceps. <
^erifrem effiatytKum„ tu-
muhuantcm ejfctt Secbar : ^onmui qntf obleBatm ea^ non
eritfjpiens.
Cor intelh^ens qutcrit Scf-
Ei^jiAM, ^osfultorumpa-
fceturfiultttta.
TiKOR jfEiiov Eprtn-
ctptumScientijl: Sapien-
tiam t^ Erudttionemjiuhs de-
Ihtctunt.
TlMOR Je nOV M vclnt
~uena -vtttic^t rccedatur a la-
queis mortis.
IPrtnctptum Satie-stim
TtmorjE Hov £.: t^Jctentta
fanclorum^intelltgentta
V^£77mletur cor ttutmpec-
Prou.if.
Vcrf.jj.
Provi.n.
Vcrl.i.
Prou I4
Vetiijj.
Prou.ij.
Vetfio.
Prou.t?.
Veif.i.
Sap 6.
Vetf. 15.
Pro. 10.
Vcrl.i.
Proa.15.
Vctl. 14.
Prou. i.
Vctf 7.
Proii. 1+
Vcifz;.
Proii. «.
VctCi<#.
Prou ij
Verr.17.
T I M o RD o M I N 1 Difci-
plina Sapienti^:& glo-
riam pr^cedicH v m 1 l 1 t a s.
Vbi fuerit iuperbia,ibi fu-
crit& cocumclia: Vbi autcm
t^lifumihtasjihi bcSaptentta.
Prou.iiy.^j-.^.Abominatio .n.
D o M I N I eil omnis arrofras.oIn cordePrudctisrequic-
fcit S A p 1 E N T I A : & indo-
d:os quosque erudiet.
Qui cum Sapictibus crra-
ditur , fapiens cric .- amicus
itultorum (imilis cfficietur.
Vbi non eft Scienti a
A N I M .t, non cil B o N V M.
Neque (ctiam)cum inuidia
tabefcente iter habebo, (in-
c]uitS.ipicns)quoniatalis homonon efl: particeps Sapienti.T.
Luxuriofa rcs cil V i n v m,
& tumultuoiacbrietaszqui-
cunque his dclc6Vatur,non
eritiapiens.
Cor fapientis qusrit D 6-
c t r. I N A M : & os flultorum
paiciturimperitia.
TiMOR DoMiNi prin-
cipium S a piENT lyfi. Sa-
PIENTlAMatqi DOCTRJ-N a M ftulcidefpiciunt.
TimorDomini fons
vitq, vc declinet a ruina mor-
tis.
Principium S a p i e n t i>€
T 1 M o R D o M i N i: &: Scien-
Ti Aiand:oriiPRV d entia.
Non (igicur) asmuletur cor
tuum
tiium peccatores, fed inTi-
morc Do m i n i efto tora dic.
Quia habcbis fpcm in
nouiiIimo,6(: pr^ftolatio tua
non auferetur.
Sentite (o momlej) dc D o-
MTNO inbonitatc, &:infim-
plicitatccordisquxriteillu :
Qjioniainucniturabhis,
quinontcntancillumrappa-
rct autem iis, qui fidem ha-
bcntinillum.
Pcrucrfar cnimcoeiratJo-
ncsleparanta De o: proba-
taautcm virtu«corripitinfi-
picntcs.
Quoniam inmalcuolam
animam non introibit Sa-
p I E M T 1 A ?ncc habitac in
corpore fubdito pcccatis.
SicnimS A p i t n r i a m
inuocaucris, 5c inchnaueris
cor tuum Prvdenti/e,Siqu^fierisEamquafipe-
cuniam , &; licut thciauros
eftodcrisillam.-
Tunc intclligcsTimorcm
D o M I N !,& Scicntiam D e i
inucnics.
N o s s E cnim T e (6 D o-
M I N e) confummata I v s t i-
T I A cft,&: fcire I v s t i ti a m
f-c ViRTVTEM tuam , radix
cftimmortahcatis.
Propter hanc o r t a v i, &datLKeftmihi Ien(as:&: in-
voc/vi,& venitin mcS p i
RITVS SAPIENTIyE.
VcrriS.
Sap. I.
Vcif. I.
Vcrfi
Verf!}.
Vcrf*.
Prou. i.
Vcrfj.
Verf:+.
Verfj.
S pij.
Verf. ).
S-.p.y.
Ve 1.7-
4y
catores , injo poriitf m Tmare
Jehov s ejlo tota die.
.^ia reuera eHmerces: f£
jhes tua nonjuccidetur.
Sentite (dhomna') deT> o-
Mi N o m bomtate , atque tn
fimphcitate cordis su qujtrite
:
^uoniam inuentturab /w,
qui non tentant eum , i£ ilJu
pateft^qui ei non dijjidunt.
Qgitationes namque pcr-
uerfi feparant <t 7) e o , eiuf-
quepotentiadum tentatur, m-
Jipientes argntt.
^mniam in animam rna-
littofam non introibit Sapien-
tia,nec in corpore peccatis ob-
noxto habttabit.
hno^flad Intelh^entiam cla-
maueris, (s^ tntelligentt£ dede-
rts vocem tuam:
Si quiejieris eam tanquam
argentum , ^ Jicut thejauros
Jcrutatt^sfueris eam.
Tunc tntelltges Tjmorem
f E H o V /£, i^ cognttionem
D E r inuentes.
V^m nojfe T E,confitmma-
ta efl lufittia, i^ tuam mtelli-
qere pote?itiam , radix immor-
talttatis.
^haprojtteroptxui^ ^pru-
de;4tta miht data eji : inuocauty
>-y ifiritics Saptenttx obuenit
miht.
"4
"5
116
1'7
ii8
iip
iio
2U
12.1
lij
Deut. 4 19.
i Paia.j
Ciuomo'
o
De vstim.tcduij&a.u.bjs in
114
46
Sceptris acjoliis tUHW ante- 1
'^''^'^^^-
pofui,tr£ eaaue dm/tiaspro m-
bilo dtjimaui.
-"5
ii6
li?
ii8
119
130
131
Hi
135
DXif yero ei Lapidem pre-
tioJUm comparaui,quoniam
aurum cum ea collatum arena
pauca : i^ lutum dcjltmabitur
argcntum , cum tUa compara-
tum.
Supra famtatem ac forme
pulchritudinem dtlext tUam :
atcpue ea malut quam lucefrui,
^ut cutusfjlendof non poteH
fuppnmt.
Vaciie perjjicitur abitsqui
eam diligunt, t^ tnucmtur ab
tUis, qui tUam quxrunt.
<iAnteuertens,fmJiudtoJisfe
ojfert cognofcendam.
^ut mane furrexerttadtl-
lam^nonlahorabtt: ajfidentem
entmfmsfortbtts eam inueniet.
Diam de tUafufcepta cogt-
tatio ,prudenti£ efi perfeoito
:
t^qutpropteream yigtiauerit,
continuofcurtts erit.
^u^taf dtgnos ipfa qu£rtt,
circumeundo , atque tn ytis be~
neuoiefetUis ojiendtt, in omni-
que cogttattone ets occurrtt.
Inttium entm ipftis esiye-
rijfma erudtttonis cupiditas:
cura yero erudittonis^amor.
zAmorautem;,obfruaiio ie-
gum tpjiiis : rurfum iegum ob-
Veil.?.
Vccrio
Sap. K.
Veif:}.
Vcifl.,
Vcrfi^.
Vcrf:i«.
Vwf.i;.
Vcrf.18.
Vcrl. 19.
Ec prxpolui illam regnis
& fcdibus , & diuitias nihil
cdc duxi in comparacionc il-
lius.
Ncccomparauiillilapide
ptetiofum : c|uoni.im omneaurum,m comparatione II-
lius,arcna eftcxigua, & tan-
cjuam iutum xftimabiturar-
gcntum m confpectu lllms.
Supcr falutcm & (pccicm
dilcxi lllam, & propolui pro
Lwf^habcre illa -. quonia in-
cxtinG:uibileeftL«/»^«iUius.
Facile (equidem) vidctur ab
his,c]ui diliguntEam, & in-
ucnitur ab his, cjui quxrunt
illam.
Pr^occupatqui fe cocupi-
rcuntjVtilhsfeprioroftedat.
Qui de L V c E vigilauerit
adlllam,n6 laborabit: afli-
dentcm enmi lUam foribus
fuisinucniet.
C O G I T A R E CrcrO dc ll-
la, fcnfus cft conlummatus
:
&:quivigilauerit proptcrll-
lam, cico iecurus crit.
Quoniam dignos S e , I-
ps A circuit quarrcns , tc in
viis oftcndct S e illis hilari-
ter,& in omni prouidentia
occurretillis.
Initmm cnimillius veriC
fmiacftDisci PLiN,«con-
cupifccntia.
Cura creo D 1 sci.pl i-
N^jdileCtio cft : «Sc dilcdiio
cuftodia
»54
47
cuftodia L E G V M illius cft :
cuftodido autcm legu, con-
fummatio incorruptioiscrt.
Incorruptio autcm facit
proximum cfTcD £ o.
CONCVPlSCBNTIAita-que Sapienti^, deducit
adREGNVM PERPETV VM.
Intrans (iwquc) in domummcam,conquicfcam cum II-
la. Non enimhabctamari-
tudincm conucrfatio illius,
ncc t^dium conuiitus illius,
fedlartitiam &:gaudium.^M8.
CircuibamquarrenSjVtmihi
EamafTumcrcm.
Nc tcmere quid loquaris,
neque cor tuumfitveloxad
proferedunl*fcrmonem co-
raDEo:DEVS enim in Cx-loj &z tu fuperTerra j iccirco
fint pauci fermones tui.
(Et)Si quidvouifti Dbo,nc morcris redderc \ difpii-
cct cnimciinfidsiis 5cltulta
promiflio ; fcd quodcunquevoueris,rcddc.
Multoque mclius eft nonV o V E R E, quam poft vo-
TVM promifranonreddcre.
Vi(Stima:impiorum abo-
minabilcs Domino:votaiuftorum placabiha.
Eruditus inV e r b o rcpc-
rictBona : & qui s p e r at in
D o M I n Ojbcatus eft. Prou.28.
i>.i;.Qui s p E R A t inD o M I-
N o,fanabitur.
VetCio
VctCii.
Sjp i.
\ciC.i6.
Eccl.5.
Vttfi.
Vetfj.
Verf4.
Prou.n.
Veri: 8.
Prou.t*
Vetfio.
feruatio cfi mmortahtatis con-
feruxtto,
Torro mmortalitaifacitvt
proxime adDeumaccedamus.
Sapientite igttur cupditat
adreqnum^erducit.
In hac domum meam , in-
^effus conqmefiamj nuUam e-
nim acerbitatemhabetconfite-
tudo tpfiujy nec '-uUa molejitam
etus conuiUusyfedUtitiam (s*
gaudium. Verf.is. Circumeun-
do quarebam^yteumapudme
reciperem.
tNiefeJlines ore tuo , nequc
cortuum acceleretproferre yer-
bum anteDev M:quiaD e vs
(sl tn Cdlo, i^ tufuper Terrayn^
iccircofint '-uerba tuapauca.
J^um youerisyotu Deo^ne tardes reddere illud i quia
non esi beneplacttum Deo tn
fiultis: qu£ tgmr youeris^red-
de.
f^leliuj efi <-ut non youeaSy
quam yt youeas^^ non red-
das.
Sacrificium impiorum efiab-
omtnatto fz hov^ : Oratio
aut reclorum benepUcttiieius.
Intelltgens remtnuentetbo-
num : O" confdens injE h o~
VAH, beatus efi. Trou.js. v.i^.
^ut fiditJehov £., tmptn-
g'4i-fiti4''.
»M
»35
»3«
^}7
ij8
»39
140
»41
Nonteme-rc apudDsvMpto-tJUDciaii-
dum.
VOTVM.Dcut..},!].
EeeL34,ij.
Mi
14?
144
^45
i^6
H7
148
^49
150
^mjiduciamfua.r}t tn e? ha-
bent^ymtatem tntcUiaent : (^
fideles in charitate, in eo per-
manehiwt: qmntamgratia t^
mijericordia erga fancios einSy
i^ ratto eleciorum eius hahe-
httur.
Lonqinq^uus eJljEHOVAH
ah imptis :fdorationem lufio-
rum exaudit. *
^M remouet aurem fuam^
ns audiat leiem , ettam oratto
Eius erit ahominatio.
.^t tegitfelera fita nun-
qunm aget frojpere : qut a,iero
cojiftetur,^ derelinqutt, mi-
fertcordiam confquetur.
,^Iifericordia (i^ nrritate
redimitur tniquitas : t^ tn tt-
moref e h o v M recedttur a
malo.
D^n?te errant coiitantes
malum? mifiricordiaautem l^
njentas cezjtantthfts honum.
^mfeUanturiujlitiam (^
mifencordtam inuemct yitafn,
lufittam f^gleriam.
Eram autem puer, eximii
mgentt tndole prxdtti^J , bo-
namque animamfortittis.
Imo vero cum ejfem hontts,
in corpus tntroim tmPoUutum.
» .^umautemtnteUexijfem,
nenonahtcr r.M compotemfo-
?, quamji ^ev s fam daret.
Vcil.?.
Prou 15.
Vcrfti».
Prou.iS
Vetr<).
Vci-rij.
Prou. li
Vcri;«.
Prou 14
Vtif.ii.
rrou.ii.
Vetfii.
Sip. ig.
Veti: ij.
Verfi^
VBtf.H.
Qu^i CONFlDVNTin lllo,
intcllis;enc Veritatem:Et fidelcs in dilcciiionc ac-
quicfcunt Illi^quoniam do-
num & pax cft eledlis eius.
Longeeft Dominvs ab
impiis, &O R A T 1 o N E s iu-
ftorumexaudiet.
Qui declinet aurcs fuas,
nc audiat L e g e m,0 rat i o
eius entexccrabilis.
Qui abfcodit fccleralua,
non dirigctur : qui autc con-
fefTus fucrit, & relinquit ea,
MlSERICORDlAM COnfc-
quetur
Mifericordik & veritate
redimituriniquitas-j&inTi-
moreDomini dcchnatur
a malo.
Errant (igimr) qui operan-
tur v[\2\\xm,<^iifertcordia au-
te & Verttas prarparant Bo/z^;
Qui (ergo) fequitur /»/?/-
ttam & ^tfiricordtam , inuc-
nient vitam , iuftitiam &trloriam,o
Puer autcm cram ingc-
niofus, &: fortitus fum ani-
mambonam.Et cum effem ma^is bo-
nuSjVeni ad corpus incoin-
quinatum.
Et vt fciui, quoniam ali-
tcr non poffem eflc conxi-
nens , nifi D e v s det j & lioc
^41
143
i44
14)
ipfiiplum
14<?
H7
i4b
24«>
ZJO
^I
MJ
^SS
25(1
!M7
^59
ipfumeratSapientiajfcircc- j^ius cllct hoc donum : adii s
D o M 1 N V M , & deprccacus|
fum lllum , &: dixi cx totis
prxcordiismcis.
D E V s patrum mcorum,
& D o M I N E mifcricordi.T,
<qui tecifti omniaVerbotuo,
Et S A piENTi Atuacon-
ftituiftihominem,vcdomi-
narcturcreatur(^,quxatcfa-
daeft,
Vt difponat orbcm Ter-
rarum inyEquitatc & lufti-
tia , &z in dircdlione cordis
iudiciumiudicet:
Da mihi fedium tuarum
afllftricemSw^pi entiam,&:
noli mcmc rcprobare a pue-
ristuis:
Quonia fcruus tuus fum
crro,& filius ancilla: tua:, ho-^ ,- •mo nihrmus 5c cxigui tcm-
poris, &: minor ad intellc-
ctum ludicii&Lcgum.
Et fi quis coniummatus
inter filios hominum, fi ab
illoabfuerit S a p i e n t i a
tua,in nihilumcomputabi-
tur.
Tu elegifti mc Rcgcmpopulo tuo,&:iudicem fiiio-
rum tuarum, &z fiharum
:
Et dixifti me a^dificare
Templum in monte fand:o
cuo , & in ciuitate habitatio-
nis tua:altare,adfnnihtudi-
Sap.9.
Vcri;i.
Vcrf.i.
Vetf,.
Vcrf^.
Verf^.
Vcrftf.
Verf7.
Verf 8.
45>
quod ipflim erat Trudentia: in-
telligere cuiuj hoc ejjet benefi-
cmm^adn 'Dominv u eum-
que oraut , ac dixi toto corde
meOy
T> E V s patrum ac 1) o-
MiN E ^Ufericordi£ , qm 0-
rnnia creajii Vcrl/o tito,
aAtque hominem tua Sapi-
entia cfjectfii, '-jt rebiis abs te
conditis dowmaretur,
Et adminijlraret mundum
in SanBitate acjuflitia, rc^i-
tudineque cordis ludicium ex-
erceret :
T>a mthi ajjidentem thro-
nis tuis S AViENiiAU^O'neme numero feruorum tuo-
rumfummoueas.
^ontam ego fenttts tuus
fum, ac filtus anctlU tux,ho-
mo mbeciUns , ac '-vtta breuis,
i3mtnor quam yttudictum uc
Legespofjim tntelltgere.
CN^m ettamfi quis fuerit
perfecluj tnterfilios homintm,
tamen fi Saptentta abfit tua,
ntbtlt xfitmabttur.
Tu me ele^ifiiregem populi
ttu, i3 tudicem filiorum tuo-
rum, acfiltarum.
Juffifii me adificare Tem-
plum m montefanclo tuo,^m yrbe habttationis tu£ alta-
re tnfiar tabernaculi fancii,
M^
^53
^54
M5
Mf
M7
Z58
i59
S APIINTIAcrgo vcra
prccibus &votisaffi-
duisc^licus
cft accer-
fenda.
O R ATIOSalqmonisprcS^pien-
tia haben-Ja.
j.Rcgj.y?.
Pfal.i
V.K,
iParal.jg,
2.Paial.i,7.
f
i6o
i6i
l6l
i6i
1(?4
i6s
x66
161
quodp-afarajli ab mitw.
zAt tecurh eH Sapientiajqttx
tuanoiiit opera, quxque tunc
.tjfuit cum Munaum ejjiceres,
qunejcit quidm ocuUs tuisgra-
tumjit , ac reftum mpraceptts
tuis.
Hanc demitte e CAis fan-
His , atque a Jolio glorix ti'<x,
earn mitte^ '-ut prxjens ?necum
laboret, atque mtellniam quid
acceptumjit apudte.
U^ouit emrn ac mtelligit o~
mma, ac me deducetm acliom-
bus meis moderate , atque mgioriajita cujlodiet.
Et erunt accepta opera mca,
ac reSie populum tuumdnuch-
calro, eroque digniisJohopatris
mei.
.^uis enim homo conjihum
T) £1 mtelligit ? autqiiidveht
Dev s auimo comprhendet ?
3^m cogitationis morta-
hum tmidfifunt^ac nojirx opi-
monesjallaces.
IJorptisemm corrupiioni ob-
noxium aggrauat amnlam, ac
terrenum domicihum plenum
curarum mentem deprimit.
eAcvix qu£ mten'ajiint,
comeciura ajpqtumur, f^ qux
in manibus verjantur, cum la-
bore tnuemmHSy quis atitem ea
peruejitgauit quxjitnt in Cdshs ?
Verf?
Vtd. 10.
Veif 11.
Vcil.it.
VerCij.
Vcrfi
IncmTabernaculi fandtitui,
Tqaod pra:paraftiabinino.
Ec tecum S a p i e n t i a,
quxnouitoperatua,qua:&:
affuit tunc curti orbem tcr-
rarura fingeres , & fcjebat
quodefletplacituoculis tu-
is , & quid dire(5tum in pr^-
ccptis.
Mitce illam de cxlis fan-
£tis tuis, &:afcdc Magnitu-
dinis tua?i vt mccu fit,& me-
cum L A B d R E TjVtfciam
quid acccptum fitapiid t e.
Scit cnim illa O m n i a &intelligit, & deducet mcinoperibusmeisiobrie , &:cu-
ftodietmcinfuapotentia,
Et crunt accepta opera
mca, &difponampopulumtuumiuilie, &erodignusfc-
diumPatrismei.
Quis enim hominu pote-
ritfcireConfiliumD e i?aut
quis potcrit cogicare quid
velitD Evs?
Cosicationes enim mor-
Vcrf u.
Vctfii.
i6a
i6i
i6i\
rali
105
z«4
calium cimidrc , & inccrt^E
piouidencicT noftrx.
Corpus cnira, quodcor-
rupicur,aggrauacAnimam;
&; ccrrcna inhabicatio depri-
micfcnfummulcacoeitancc.
Ecdifficilc^ftimamusqu^
in ccrris (unt : 6c qua: in con-
fpectiifunt inuenimus cumlabore, cjua^autem inCxlii
lunt,quisinueftigabit?
Scnium
i6s
i6<
i6
Vcrf. 17.
XeiCiS.
Vcrfij.
Prou.jo
Verl.7.
Vcrf.8.
yj
(Jonjtlium autem tmim quis
nouit^mftudedemSA pien-
T I A M, ac de altiljimis Spin-
tumfinElum tuum miferis ?
C^(am ita iJix eorum qmTerAxm incolunt, dircEl^ fue-
runt^ acqux tibtflacentj didi-
ceruntj
EtftntSapie NTiA con-
feruati.
htb,
n^uo pofulaui ate^ nepro-
easame.
Vcrfs.
Eccl.io
Vcrfio.
,antequam moriar.
Senfum autem tuum quis
fcicC,NISITVDEDERISS P I R I T V M S A N C T V M de
A L T I S S I M I s
:
Ec fi ccrrccl.rrintrcmirar
corum cjui runtinTcrris,&
qUcT tibi placcnc didicerint
homincs?
Nam per Sapientiamfanati funt quicunque pla-
cucructibiD o MiNEaprin-
cipio.
Dvo(inrLipcr) rogaui T E,
ne dcneges mihx antcquam
moriar,
Vanitatem &: verba men-
dacialoncrcfacame. Mcn-odicitatem & diuitias ne dc-
deris mihiitribuc tantum vi-
(flus mca necelfaria.
Ne forte fatiacus iHiciar
ad ncgadum, 6: dicam,Quis
cll D o M I N V s ? auc egcftate
compulfusjfurcr, &z periu-
remN o m t n D e 1 mei. Ecce.
Foft InD VST RI AM(hanc
verotandcm) lequitur S A P I-
E N T 1 A
!
Vcium, tu Doc T R iK/E fili.qui.lE H o v >« gratia.ficadeptuscs
S A p I E N T I A M Eiusve D o N A qu<cdam fingularia,
ZJanitatem ^yerbumen-
dax remoue a me:paupertatem
iS dtuitias ne dederis mihi : ale
me ciho qui conuentt mihi
:
Nefortefu tier^ t^abnegemy
dtcamq; quis efifEHOVAH?
lisr neforte eficiar paitper ^ ay
furer,ajfumamque ifivafiHm no-
men IJei mei.
tAt excellentiareSitficatio-
niseHSapientia.
Da(quoque) Sapicnci occa-
fionem, &addecurci S api-
ENTi A : doce iullum, Scfe-
ftu-jabicaccipere.
In auribus(aurem) infipi-
cncium ne Ioquaiis:quia de-
fpicicnc Dodtrinam eloquii
cui.
Prou.5.
VerCj.
PiO'J 15
VcrLj.
DaSaptentttncrcfationemy i$
ftpienttor erit : doce lufum,^addct doSirinam.
In auribiis fulti ne loqua-
ris : quia condemnet pruden-
tiam eloquiorum tuorum.
x6%
i6c)
'70
iyi
172
i73
^74
i75
i7<J
177
17»
i79
180
i8i
iSi
iSj
2S.
i8j
i8<T
zSy
Ji^ ^
Uxultmdo exultaht patcr
mfti : (T ^enerans fapientemy
Utabiturmeo.
tAuris ynu£ audttincrepa-
tionem t7/^<€,m medio Sapien-
tum commorabitur.
^m negligit Di/ciplinam
,
jlerntt animamfuam: fedqui
audit mcrepationem,pojjidet
cor.
Vaupcrtas e^* ignominia, e-
rit deferenti correBio?iem : fed
qui cujlodtt mcrepationemjjo-
noreajfcietur.
Corripiens derifrem , acci-
pitjibi ignomimam : zjr tncre-
pans impium, accipit maculam
fuam.
Ne increpes igitur deriforem,
ne forte odio habeat te : increpa
fxpientem^fS diliget te.
^hcrtt dertfor Saptentiam,
l^non tKHenit : a^Jcientia mtel-
ligenti efifaciUs imcnti*.
In conJheUu tntelligentis ap-
faret S A F I E N T r A : ^' OCull
Jiultifmtmextremo terne.
Etenim openbusfuis coano-
fcitur puer, an mundum ^an
reElumfit opus eim.
^m ambuLit fraudtilenter,
reuelatfecretum :fidelts atitem
JJintus^celatrem.
.^hureuelatfecretum:, ince-
ditjr'audulente7' : ^ cnm e» qui
alliCit labiisjuis ,ne mtfeas te.
Vrrfz4.
Vcifii.
Verfji.
riou.M.
Vcrf ig.
Prou. o
Vcrlly.
VcrfS.
Prou.T^
Vcjcf<:.
Prou.i7
Vcrfi4.
Pro. 10.
Vcrl. II.
Prou.ii.
Ywf ij.
Pro. la.
Vfrf,9.
Exulrat gaudio pater iii-
lli : cjui Sapicntcm gcnuit,
Ixrabiturineo.
Auris qux auditincrepa-
tioncs vitc,in medioSapicn-
tum commorabitur
Qui abiicic T)ijcipitnam
,
dcfpicit animam fuam : qui
autc actquiefcit incrcpatio-
nibus,poflcirorefl: cordis.
Ei:;e(las & ignominia ei,
qui deferit 'Dijcipltnam : qui
autcm acquiclcit arguenti,
glorificabitur.
Qui enim erudit derifo-
rera, ipfe fibiiniuriam hicit:
&:qui arguitimpium,macu-
lamfibiLiienerat.
Noli arguere dcriforcm,
ne oderittc , argue fapicn-
cem, &:diligette.
Quarrit (quidc)derifor S A-
piENTi AM,&noninucnic:
dodtrinaprudctium facilis.
In facie prudcntis lucet
S A P I E N T I A j OCuIl ituItO-
rum in finibusTcrr.a'.
Ex ftudiisfuisintclligitur
puer,fi munda & redla fint
operaeius.
Qm ambulat fraudulcn-
ter, reuclat arcana: qui au-
tem (idclis cfl , celat amici
commiflum.
Qui reuelat myftcria, &ambulacfraudulentcr, &:di-
latat labia fua , ne commi-
fccaris.
Multi
t88
189
Mulcihominesmifcricor-
cies vocancur, virum aucem
fidclcm quis (faalc) inuenicc ?
Ne (igitur) moliaris amico
cuo malum , cum ille in cc
habcacfiduciam.
Qui(cnim)retldic mala pro
bonis, non recedec malumdc domo eius.
VccCt.
Prou. j.
Vcrl^iy.
rr6u.i7
Vctfj.
^lultitudo hominum prji-
dicAt yniufcumfqHe mifmcor-
diAm: njtrum autem -veracem
quu tnueniet ?
U^co^ites contra Mmicum
tuum malum , quum ipfe habi-
tetjecuretecu}/j.
Esl coKjl.ttorium drgento ^
t^ cami7io,atp-obat cordaje-
iiov A n.
VI.
GRADVS PRO'XOGETICVS
S E X T V S*
VENER.VNTmihi (Virfa-
picnsactdbtur) ONNIA BONA,paricer cum (Sapientia)illa,&: innumerabilis honc-
ftas pcr manus Illius.
Etl^tacus fum inomni-
bus : quoniam anceccdebac
me ill:a Sapientia,&ignorabam
,quoniam ho-
rumomniummaccrcft.
Infinicus enim chcfaurus
cft homimbusi quo qui vfi
func,participes fad:i func A-
micicijt D e i, propcer Di-
sciPLiNyE dona commcn-dati.
Sap 7.
VeiC.ii-
VctC 1
VctCn.
l8S
xl^
150
zAccefferuntautem mihi ba-
na fimul omma cum lUa^ diui-
tixque per manuj lUitu tnnu-
merabiles.
LxtAtHS autem fum in 0-
mnibus , quoniam eorum ai*-
thor esl Sapientia : ego ^ero
tgnorabam eorum tpftm ejfe
matret^.
Inexhaufliis enim hommt-
btis thefiurus efi: quo quifunt
njfi amicitiam cum De o cot-
eruntypropter dona dtfciphnx
commendati.
g 3
iji
iOl
-95
194
^95
ip^
197
t4
iMthi enim dedit 1) £ v s,
ebrum qucefunt in tN^turd i?e-
ram co^mtionem , '-vt Mfindi
conjlitutionem , '-vimque Ele-
mentorum intelhiram
:
Initium , exitum , medium-
que temporis , felflitiorum yi-
ciffitudimm , ac tem^ejiatum
yanetatem.
198
i99
500
301
302
dAnnorum circmtu-s ,acfi-
tusfellarum:
V^turas animalium iraf
quebefiarum, yentorum yt?n,
t3 cogitationes horninum, dtf-
ferentiasplantarum/adtcum-
quejacultas,
Omnia denique qujc Junt
recondita (^ aperta cognoui:
nam omnium Artifex Sapten-
tia medocutt.
,^um autem runicafty 0-
mnia toteH : tnftpfaque ma-
nens innouat omnia, acfini^u-
loj per £tates in fanclas fe
transjerens animas , amicos
D E lyTrophetasque ejjiat.
[^(emt?je entm dtligtt Dev s,
ntfqui cum Sapienttaconjue-
tudtnem haheat. •
^mm tlacuerint Jeho-V JE iji£ ^uirt, ettam tnimicos
ettispacatos reddit ei.
Efi entm perita Sctentta
T) E I, atque et initiata^ etuf
que operum eleUrix.
Veif. 17.
VeifiS.
Verf 17.
Virfj
Vcrfi
Verfiy.
VcrfiS.
Piou.ts
Vetf7.
S.ip. 8.
Vctf4.
I p s E cnim dcclic mihi ho-
rum qurc funt S c i e n t i a m
veram : vc fciam diipofitio-
nemorbisTcrrarum, & vir-
tutes Elcmentorum,
Initium &conrummatio-
ncm &mcdictatemtcmpo-
lumjVicifTitudinum permu-
tationes , & confummatio-
ncstcmporum,
Morum mutationes,& di-
uifioncs temporu, Anni cur-
fuSj& ftcUaru difpofitiones,
Naturas AnirnaHum, & i-
ras bcftiarum , vim venco-
rum, & cogitationcs homi-
num, difFcrcntias virgulco-
rum,& virtutes radicum,
Et qUcTcunc|ue funt abf-
confa&improuifa didici.O-
mnium enim Arcifex docuit
meS APIENTIA.Ec cum (S A P I E N T I A)fit
vna, O M N I A poteft : & in fe
permanens omniainnouat:
&; per nationes in Animas
faniStas fc transfcrt, Amicos
Dei & Prophetas confiituit.
Nemincm enim diligic
D E V s,nifi cumjquicum Sa-
pi ENTi Ainhabitat. Et,
Cum placuerint D o mi-
NO vi^ hominis , inimicos
quoque cius conucrtct ad
paccm.
Dodrix (etiam)cft D I S C I-
PHNit Dei, & cledirix o-
perumillius.
0}
=4
05
o6
-7
510
Ec (1 diuitix appetuntur
in vitajquid S a p i e n t i a lo-
cupletius, qu.ToperacurO-
MNI A?
Si autem fenfus operatur;
quis horum qUcTfunt ; ma-gis quam illa eil: artifex ?
. Ecfi I V s T I T I A M quis
diligit ; labores huius ma-gnas habcnt virtutes: Sobri-
ctatcm enim & P r. v d e n-
TIANldoCCt, &C IVSTITI-
AM &V1RTVTEM, quibus
vtihus nihil eil in vita homi-
nibus.
Etfi multitudinem S c i-
E N T I yE dclideratquisrfcit
prTterita , &:defuturi5;Efti-
mat: (cicverfitiasfcrmonu,
&c diflolutioncs argumento-
rum:(iCTr)a&monftrafcican-
tequamhant, 8c eucntustc-
porum & feculorum.
Propofuiergo H ANcad-ducere mihi ad conuiuen-
dum ; fciens quoniam me-cumcomunicabicdc bonis,
& erit allocutio t^dii mei.
Habebo proprer h a n c
clatitatem ad turbas, & ho-
tiorcapud fenioresiuuenis:
. Et acutus inueniar in iu-
dicio, & in cofpcciu poten-
cium admirabiiis ero,
Et facics principum mi-
rabuntur mo.
Tacentc me fuftinebunt,
& loquentem me refpicient,
Vetfj.
Vctftf.
Vetr?.
Verr 8.
Vcf?.
Vctf.to.
Vcrfi
Vetfij
{5
^odji diuittarum e§i myitapojjelfiq dejiderabilis:qtiid
S A?i Eis!T lA^ommaoperan-
telocttpleti(0^ ,
St aute Trudentia agtt, at-
que opera ejficit: quidillam rc'
rum natttyaarfifictofius cH ?
Si verojv stixiau quu
dili^it : labores hiiius <-utrtutes
funt : Tempa'antiam enim dj-
cet^ ^ Vrudenttamifufttiam
ac Fortitudinem , quibus nthil
efi hominibiis in '-uita '-uti-
hus,
Trxtereafiquis multarum
"vfum rerum defideratj}£can-
tiqua noutt , f^futura conte-
[iat,frmontmi ^erfutias at-
que anigmatum explicatfones
tntclJigit , figna <(^ prodigia
Wtsnojcit y euentufque tempe-
flatum actemporuni^
Itaque hanc decreui mthi
ad ijfum '-vitte ac confuetu-
dtnem adtungere , certo fctens
eam honorum conftdtricem- mi-
hifore^curarumque ae molefhx
confolatncem.
Gloriam in "Vulguspropter
hanc adipijcar 3 (^ honorem a-
pudjentores tuuenis.
<iAcutus intteniar in tudtcio,
in conjfecluqtte fotentum ero
admirabiUs.
^ie tacentem expeSiabunt,
loquetemqiie attentc audient.
503
504
505
506
3°:
}c8
509
S6
3'i
3'i
313
SAri£NTI-«
laus.
314
315
J16
317
319
a~
itf-^wf ^«w pluribus dtjjera-friy
onjiio manus opponent.
Tropter hanc, tmmortali-
tatem obttneho , ac reliqtiam
memonam fofierts Jeniptter-
nam.
npopulosgubernabo ,natio-
nesquemthtjubdtt£ erunt.
Tyranntformtdabtles quum
andiertnt , me extimejcent , tn
midtttudine bonusytdcbor,tn
bellojlrenuus.
tJ£c apud me reputans
,
Jummaque antmi curaperpen-
dens ejje tmmortalttatem in co-
gnattone Sapientia .
Et bonam inamicittajlliit^s
deleBattonem , dtuittasque in-
exhaujlas in labonbus ma-
nuum etuSy atquetn concnrjjio -
ne collocutioneque eiufdempru-
dentiam^atque in communica-
ttonefermo7iumglonam.
'^eatits homo^ qut tnucnit
Sapienttam , t^ homo quipro-
ducit in lucem intelltgenttam
:
^uia melior efi negotiattb
eius ne^otiatione argentt : (s^
auro melwrefi trouctitus eius.
Tretiojior eH marqarttus,
f3 ommadifiderabiltatua non
^quanturet.
Longitudo dierum in dextC'
Vcrf 13.
Vcrfi4.
Verfiy.
VcrfiT.
VeifiS.
Prou ij.
Vcrl'. ij.
VcrfH.
Vctf 15.
VcrfiS.
& lcrmocinantc mc plura,
maniis oii (uo imponcnr.
Pr.TCcrea habcbo pcr Hacimmortalitatcmi& memo-riam .xtcrnam his qui poft
mefuturiruntrclinquam.
Difponam populos : &nationes mihi eruc iubdira:.
Timebunt me audicntes
Rc^es horrcndi-, in multitu-
dinc vidcbor bonus , & mbcllofortis.
Hxc cogitans apud me,
& commemorans in corde
meo, quoniam imrnortahs
eft in co£ritatioiie S a p 1 e n-oTl/fe.
Et in amicitiallHus delc-
dbatio bona, &:,.in opcribus
raanuumilhushoneftasimc
defedtionc , & in certami-
ne loquelx llhus S a p i e n-
T I A , & prarclaritas in com-
municacione fcrmonum i-
PSI vs.
Bcatus homo qui inuenit
S A p I E N T 1 A M,& qui afl^uit
P R V D 15 N T I A . (Legitur &r, ef
fluitPrudentiain.)
MclioreftacquifitioEius
nccrotiatione auri& arc^enti,
prmii & puriihmi frudlus
cius.
Pretiofior eft cundiis opi-
bus ; & omnia qu^ dcilde
rantur, huic novalentcom-
parari.
Longitudo dieru in dexte-
raEius,
ra Eius,& in finiftra Illius di-
uitia:5cgloria.
Via: cius pulchrar , & o-
mnes rcniitarilliuspacilica:.
Lignum vit.e cfthisqui
apprchcndcrincEami&qui
tenucric Eamjbeacus.
S A P I E N T 1 A (ctenim) apC-
ruic os mucorum , & Hnguas
intanciumlacicdifercas.
MeCUm (vlteriusinquitSAPi-
E N T t A ipfa) ell C O N S 1 Ll V M
&: JEqv I t a s,mea eft
P
r v-
D E N T I A , mea eft F o r t i-
TVDO.Pcrme Rcgcs rcgnanc, &c
Lecrum condicores mftadc-
cernunr. ^
Pcr me Principes impe-
ranc,& pocences iufta deccr-
nunt.
Mecufuntdiuiciar &^Io-
ria, opesfuperba:&iufticia,
McHor cft fructus mcus
auro & lapide prcciofo:&ge-
nimina meaargcnco cIe(i^o.
Vc dicc dihgcnies mc, &thcfauros corum repleam.
Qui me inuencric,inue-
nicc vicam, & hauricc lalu-
tem a D b M I N o.
Qu^i aucem in mepecca-
ucrit, Ixdct animam fuam.
Omnes qui meoderunt,di-
liisruncmorccm.1.
'
Per me(vero)muIcipIica-
buncur dies cui, &addencur
tibiannivicic.
Flli mi, (itcmmpatcrncadmonct
Verd^
Vetf.iS.
Sap.io.
Vcif.il.
Prou.8.
VerL"i4
Veri: ij.
VerC 1«.
VetCiS.
Verf.i?.
Vetf.:
VcrCj5.
VerH)*.
Prou.9.
Vetfii.
Prou 1.
Vetf II.
57
ratUiuj: ^ in/imJira.illiMdi-
u[tt<e (^y^glorta.
Vi£ etpuj^-viie deleSiahiles
:
f^ omnesfemit£ eiujfax.
Hxc Itgnum '-vit£ ejl appre-
hendentibtts earrt : O' ^«^ ^^-
nent enm beati.
^uoniam Sapientia os mt*-
torum aperutt Jtnguasqne in-
fantiumfecit di/ertas.
Penesmefflconftltum t^ Sa-
ptentiay Egofum IntelligeJitta,
meaenfortttudo.
Ter me Reges regnant, i^
Vrinctpes decernuntfujitttam.
Per me Princtpes dominan
tur^ t^prtncipes^ omnes tudi-
ces Terrne.
T)iuttt£ fSgleria mecufim,
fubJiantiaJlabtliSi i^tujtttia.
^eltor efiJruEitis metisau-
ro <(s* obrt?^ : ((s' ffouentus
meus argento eleSio.
Vt dtltgentes me hareditare
factam ejfe perpetuum ,- 1^ the-
Jauros eorum repleam.
CN^m qutinuentet me,tnue-
ntfvitam: ii hauntyolunta-
temajEKOV AH.
^ui aute peccat conti'a me,
Jhernit antmam fuam : omnes
aut odto habent me , dtltgunt
mortem.
Terme enim multipltcabun-
tur dies tui , £^ addentur ttbt
annf-utta.
Ptlimtyne recedant htab 0-
5^o
i"
Ul
5^5
330
35'
??i
Tob.4,7.
Luc.i4,i].
J5J
ii^
JJJ
iis
337
358
339
546
J41
Propriis la-
borib. viilc
nos viuere,
eofquealiis
impertiri.
}4i
545
544
345
f8
culti tttis : cujlodi Legem (x co-
gttationem.
Bt erunt '-uita anima tu£,
O^^atiaguttun tuo.
Tuncmtelliges Jujlitiamjf^
tudtcium, ^reSittudineSyi!^ d-
mnemfemttam bonam.
Tunc amlmlabtjt ciim ftdft-
cia "viam tuam^f^^es tuiu non
impinget.
Si accubuem, non timebti:
quum qutefces , Jhauis efitfo-
rnntuttius.
D^^on ttmebis a pauore re-
penttno,^a defolattone tmvto •
rtim qttum ^enerit.
^Uta Jehovah erit f-ducia tua, (& cufodtet pedem
tuumacapttone.
Qiltoresfuos Saptentia leru-
mniiltberautt.
Honoraji hov au dedi-
uttiis tuisy <isr de pnmitiis 0-
mntumprouentuum tuorum.
Et implebuntur horrea tua
faturttate, e^ ytno nouo torcu-
larta tuafeferumpent.
^tbeaquam de ctjiema tua,
^fluenta de medtoputet tui.
Dertuettirfotes tutforas,^inplateis t^aquastuas diuide.
Stnt ttbifolty f^nonaltenis
recum.
IBonorum entm laborumglo-
riofus eH fruUtu : nec radtx
Trudentix dectdtt.
Vetfii.
Prou.i.
Verfj.
Prou.j.
Vetfi^.
Verfx^.
Verfi5
Vctfi*.
Sap. Te-
Vetf?.
Ptoil.j.
Verfy.
Verf i«i.
Prou.''!.
Vcrf 15.
Verf 16.
Vctfi7.
Sap.5.
Vcrl. I?
Sipicnsnofter)ne cffluant harc
ab oculis tuis, CuftodiLB-
G E M atquc C o N S I L I V M.
Et erit vita Anima: tuaj,&
rrratia faucibus tuis.
Tunc intelliges Juflitiam
S)i.fudicium , & Mcruttatem, &omnem femitam bonam.
Tunc ambulabis fiducia-
liter in via tua, & pes tuus noimpingct.
Si dormieris, n6 timebis •,
quieices, fuauis erit fomnus
tuus.
Nc paucas repentihoter-
rore ,& irruerites tibi poten-
tias impioriim.
D o M I N V f-enimeritin
laterc tuo, & cuftodiet pe-
dem tuum ne capiaris.
SAPiENTiAhos,quifcob-
feruarut,a doloirib.liberauit.
Hondra(ergo) Dominvm,de tua fubftatia, & de primi-
tiis omniuiti frusu tuarum.
Et implebuntur horrea
tua , & vino torctilaria tua
redundabunt.
Bibe aqua de cifterha tua,
&fluentaputeitui.
Difpcrgantfefefontcs tui
foras : in plateis,riui aquaru.
Habeto eas folus, nec fint
alieniparticipestui.
Bonorum enim (cnim)]a-
borum gloriofus eft fruv^ins,
& quac non condidit radix
S A P T E N T I yE.
Vll. GRA-
^9
'^^@@^:V 11.
G R A D V ST 1 C V S
Nc delec^tcris in (emitis
impiorum, ncc cibiplaceat
ilialorum via.
Fuge ab ea^ nec tranlcas
perilldidcclina&dcrereea.
£ft (enim) via, cjua: videcur
homini reda ^ &c nouiilima
eius dcducunc ad mortcm.
luftoru autc fcmitaquad
Lux fplcndens procedit, &crefcit vfq^ ad perfc(fia diem.
Viaimpiorumtcncbrofaj
nclciunt vbiforruailc.
SENECTVS(quicicm)vcncra-
bilis cftjnon(umen)diuturnai
neq-, annoru numcro copu-
lata. Canities autefuntfcn-
fus hominis. Verr^.Et xtas fc-
nedlutis vita immaculata.
Piou.kj.t}- 5i.Coronadignitatis
iened:uS;,quxinviis Ivsti-
TiyErcperitur.
Proucrbiu eft, Adoleiccns
iuxtaviamfuam,etiamcum
fenucrit,non recedet abea.
ib.i-j.f.ii. Si contuderis ftultu
inpila quafi ptifanas, ferien-
tc defuperpdo, non auterc-
turabeoftultitiaeius. Siqui-
dc Ecclcfi.t.15. Perucrfidifficilc
corrigantur,&;ftuIcorum in-
finitusiicnumcrus.
lllufornoauditeilarguit"'.
Reipondc igitur ftulto
Prou. 4.
VcrC 14.
VcrC 15.
Piou 14
VcrCii.
Prou. 4VciCiS.
VetC.19-
$ap4.
P R O L O G E-S E P T 1 M V S.
Verpmitam impiomm ni
ingrediaris: iT netngredia.ru
myiamalorum:
Dejereeam , ne tranjeojper
eam ,• dedina ab lUa^ f^tranji:
'EH ^oia recla coram ijtro
:
f£ exttnj eiHS , 1?/.« mortu
:
Semita autem tujlorurnye-
lutt lux lucifen :progreditur f3
tUuminatur "vfqi adperfe^lum
dtem.
Vta autem imptorufcHt cali-
ga:nefctiint tn quidimptngant.
Honorata entm eJiJeneSiujj
non dtuturnam adepta yttam ,
neque numero annorum deji-
ntta: verfgSedcanittes homint-
btij Prudentta ejiy O* atasje-
neSiutis ytta nuUa labe macu-
lata.Prou.iS.vrrfsi. (oronaglo-
rtit ejl cantttes:tn via tufltttix, tn-
uentetUr.
Imbue puerum iuxta viam
fuam : ettam quum Jenuertty
non recedetab ea.ibid.zy.v.zz. yit
[i contuderis JluUum tn mor-
tarto tn medto tnttcorum con-
tujorumptfliUo , non recedet ab
eoJlulttttaetUS. SiquiclemEcclefi.
v.ts. peruerjum non potesl di-
rigtyds^ deJeSlus nonpotefl nu-
merari. (ttonem.
T>enJor non audtt tncrepa-
Rejponde Jlulto Jecundum
Prou li
VcrCtf.
Pron 1).
VcrCi.
Prou.zi<
VcrCj.
h X
}4«
J47
348
34?
JJ«
J51
J51
55}
J54
60
Jiultitiamfiiam, nejorte/itfa-
piens in ocidisfuis.
55JOcciirrereyrp:orhatx,f;t^Hi
eftnuiro^quamjlulto i^ijlnltitia
fiia.
35^ 'Vui Jluki reSia eft in oculis
\eiuj: ir quiobtemperat conji-
liojapiensen.
357 ,^i inarpat hominem re-
I
trocedentemy gratiam tnuemet
magis qukm ii qmhlanditur lin'
gua.
Pro M-\'erC IX.
Prou. 12.
Vcrl". ij.
Pron i8
Verlij.
iS^
359
6o
?6i
i6i
<^i
;<J4
^^5
ZJir increpatus qui indurat
ceruicem , repente' iofiteretur,
nec erit iiiejanitas.
J^/ amhulat in reUitndine
fua tnnetf E u o v a n;fidperuertes ytas:f'.as\ dejjicit eu.
tiAhomiH.ttio lufofu cHyir
miquiis : 'ahominatid autem
impii efi refius ijia.
Perfeclio reUorum dcducit
eos : peruerftas autem pr£ua-
ricatorumperdit eos.
Fortitudo perfefio efl '-via
Jehovje: i^pauor operan-
tihus iniquitatem.
Timor /jomintj ponit ia-
queum.t^ quifditfE n o vyE,
cxaltahttur.
Oinnis fenno "7) e ive[utigu'e
purgatus, clypeiis esljj^erantt'
hus inje.
D^iiddas <-oerhii etus , ne
forte increpet te , zs^ mendax
deprehenderis.
Pron.j.j
VcjC.
Prbu.14
Vcrl.i.
Pro. 19.
Vcrfi7.
Pr-iu.u.
Vcffj.
Frou.io
Vcifi9.
Prou.29
Verf 15
Pfou 30
Vcrfj.
Vcrfi.
iuxralluliinainfaamjnefibi
fapicns cflc videatur.
Expedic (ccrrc'; majns vx^x
occurrcre fcetibus raptis,
quam fatuo confidcnti fibi
in(l:ultitiafua.
Viaftulci redu in oculis e-
ius : qui autem fapiens clij
auditconfllia.
v,^i (iiiftc)cornpic homi-
nem, (mcrit6)gratia(quandoquc)
poft-ea inueniet apud efi ma-
giSj quam illequi perlingux
bl^ndimentadecipit.
Viro,qui corripicnte du-
ta ceruice contemnit^repen-
tinus ei fuperucnietintcrit%
&eum fanitas^^ofcquctur.
Ambulas xc€to itinerc, &timens DEVM,dcfp!cicurab
eo qui intami graditur via,
Abominanturiuflivnuni
impiu ; &: aboiViinaturimpii
eos,c|ui in rctStafunt via. (Scd)
Sim.nlicitas iufi:orum di-
rigeteo.> :&fupplaratioper-
uerforumvaftabit illos.
Forticudo fimplicis via
D o M I N 1 : & pauor ifIis, c|ui
opcranturmalum.
Qui cimcthominem, ci-
to corruet:qui fperac in D o-
MiNo, fublcuabicur.
Omnis (cnim) fermo D e i
ignicus clypeus cftlperanci-
businfc:
Ne addas quicquam ver-
bis iilius, & aivuans . inue- 1
niansqucmendax.
i6t
i<^i
^^5
INTERFRE-
INTERPRETATIONES
ANNOTATIONESHENRICI KHUNRATH LIPS. THEO^
S0FHIj£ amatorisfiHeliit ^MediciNjSutriufque Doctoris.
>
Quibus TextusPrologi prajcedcntis , non folum aVerborum, c]uod quidem per alios mfficicnter fadlum , verum potius a Rerum, in Theofophicis lublimioribus , obfcuritate,
guod hadtenus per ncminem i t a prxftjtum, (demonftra, qua;
ro^nafute, contrarium ! ) veritatis Thcofophica? norma Ca-thoHca triuna, qu*e eft SS". Scriptura Biblica j Liber Naturaz
macrocofmicusj&tcftimonium Confcienti^ in micro-
cofmo:)Iehovah auxiHante triuno, ieculo de-
mum hoc igneo, & orthodoxe &: fum-
mopere neceftario vmdi-
catur.
I I
I
GRADVSPROLOGETICVS
PRIMVSEXPOSITVS.
tileiHjerMturfgurA Gr»dutprimA,
A NOVA
I GRADVS PRIMI.
NOVAPRO VERBIORVM
exHebr^o;SAPIENTI^
exGrxcoTRALATIO.
VERSIOvetus, Icu
vulgaris.
LOCAI
SS«. SCRIPTVRiE.
I
/\ V D i,fili mi,inquit, Se-
j
LOMOH,fillUsDAVID,
Prophetcr &Regis IsR A E L,
Rex Sapiens, Sapienti^ verf.i.
uETERNif., foliusverx prx-
,comagnificus,omniuiTique
longe fp^edabilis, Av D i, fili
Z\ Vd I , fliWmi , inquit
viD, ProphetJi^ Regis Isra-
E L injerufalem , RexSapiens
;
SaP IENTIjE jETERNAL,
folius ver^ ^prAco maanifciis
omniumquCj longeJpeBabilis
,
mi , iiiquit , P ara ^OLKs\\,\itm'AF Di,Jili mi ,inquit ,para-
meas,acilciendumSAPiEN-j''"''^'j^(9/<^ meas-y3' ad fciendams,
tlAM & ERV^blTIONEM,!ad intelligendum eloquiaj
INTELL1G1:NTI.£,|
SAPIENTIAM ^ DISCI-PLINA M,admfeUiaenda 'ver-
ba P RVDEtiTI^.
Sequuntur
Prologi
E X P L I C A T I O N E S.
AV
D
I ] Auribus tam rationis , intelledus & mentis, quam fenfum fivd
corporis: ne innumero rcpcriaris in:orum,qui aiirc$liabent& non_,
audiunt , oculos & non vident ,quos furdaftros, mutos ac caccos reddidit
princeps Mundi hujus immundi malitiofa fuperbia caccus. ////] Filius
prrinde efl: Hebrsis, atqucLatinisH omo, fiv^ viR: hinc, cum Rex fa-
picns alloquatur omnes , vocc hac Catholica utitur. Vocat enim S A p i-
ENTi A omnes,Proverb. 8>verf. 4.&9, 4. HaEcincarnatadicit : Venite ad\
me ormies, qui laberatii ^ onerAti ejiis: ego reficiam ves. Ka.r e^oxSv , hoc eft,
fecundum prsftantiam, Filius, puta, doctrin.c,&disciplin^,sa,p i F. N T I /t ,€ T E R N /E , hxrcs fidclis dilcdus intelligitur. Pr£co magni-
/fw] Quia Rcx,Regisfilius,& ^ Iehovah ipso, sa'pienti^ di-
vinoSfiritv,(j. Reg. j. ) illuminatus , dodus ac dudtus. Cui, ut ex-
perto,necnonJk SoPHi A s vpercelesti inhuncufum,fapientere-ledo , conftitutoque , roaxim^ crcdendum... AdfciendAm s A p 1 e n t i-
AM,&c. J Omnia hacc ,quarumhoclocofit enumcratio,Bona & Dona
A 2 funt
SoLOMONSapien-TI.B DI-V I .V s o-
raculum.
VlSjVSVS<S: Frv-CTVS ftu-
dij Sati-E N T I .«
ver«.
I NTERPRETATIONESfuntDEi Mifcricordis atqueBcnigni
,quiex mera Bonitatcfua per S a-
Pi ENTi ^ Spiritumfandum, ruisdiverfimode, hocefl:,vcl mediat(i, vel
immcdiate^largitur, protcmpore&loco(fecundum quod viderit con-
ferrc ad gloriam nominis fui divini , & prodefle illis proximoque corum,
quibusdiftribuitautdonodat)diverfis. Ncc uni dat cunda D E v s j Do-
drinaefilijs, hoceft,fidelioribus&dext«ritate praeditis debita, ccrtifqut-»
quibufdam cledis, ( qui pauciores ) mcliora, fecretiora , certa& felediora
ut conveniunt , ita communicantur. Vnde Lilium, de Lapidc Philm.
verba faciens^i"/, inquit j Dev s fclret in homine mentemjidelcm , utiqucei
veritatemintimaret. Sis crgo in Timore D E i ( indutis veftimentis Chri-
ftiano Cabalifticis Decem , figura Amphit. huius fecunda annotatis ) totus
rcjiciendoBinarium,&Ternariumper Quaternarium ad Monadis fim-
plicitatem,pro viribus Divinitus conceflTis , reduccndo, quaerens Regnum
Dei & luftitiameiusextoto corde,toiaanima, toti$viribus,totamente,
autquacrerefaltemTheofophiceftudens, non refpuit Ie hova H tuumvello: quiainbonis(inftinduoptimi)benc volui(refatcft.£"i7/j//'^///^/'ro-
dire tentis^ finon datur ultra : Cumof^defint uires, tamen esl laudanda "joluntas.
®Offgcfalfberge^or|atmt)ol.NecfoletDEvs,tefteD.Paullo,extinguerc
ellychnium candens. Si fcopus tibi gloria D e i, & phy diaboli3 proderitq;
tibi & proximo tuo, ( cft enim cur , cui,quando & quantum ) afcendendo
perScalamConiund;ionis& Vnionis, necnon defccndendo perGradus
Decem Cognitionis,alEHOVAH quod petis , Orando& Laborando , fe-
liciterimpetrabisiim6adcognitionemoMNiVM,quae1mt verej,autfen-
fu,autfcientia,aut fidc,abimdadfummumafcendcrepoteris. Faciet e-
nim D o M I N V s ( nihil ccrtius ) voluntatem tuam , qui times eum , Pfal.
14^, i9.videver(r.i69.&534«ScccJdi igitur a tcdubitatio( conceptus dia-
boli in te) omnis : Sapienter adlaborans crede DEO&inDEVM, fiducia
firma non haefitans fide, invcnies ,quod quaeris ^dabitur tibi j accipies s fiet.
O bcftiam incredulitatem! OraDE vM,utaugcattibifidem. FidesDEiDonum. Hanc a mc ne auferas , obfccro Dominc-.
!
10" Et rurcipiendam E-'^''''^*
rvditionemDo-CT R iNiE, Iv STITIAM,& IVDICIVM & y€, Q^V I-
tatem:
verf,}.Adfijcipiendnm Er vdi-
TIONEM InTELLJGEN-TIM,JVSTIT IAM,^JV-DICIVM ^ ReCTITVDI'NES:
Etfiifcipiendam] Eruditio, quatDivinitus contingit, magnafolertia,
cxlefti & fandlo defidcrioampledenda vcnit. Notanda etiam hiccft cru-
ditalntcUigcntia j nonvulgaris illa , communis & cuivis obvia j fed quat
caeleftcm eruditionemfapiat,Theologicam, macro & microcofmicanij.
Hancdiftribuitin /«/?/>/<?»«, quacanimam hominisconccrniti mludicium.,
quod corpus j in /?f^/>/<^/»fw,quaefpiritum,mores, &cujufqueofficium
acvocationemconformat : ut fandcagatindivinis, juftdinhumanis^re-
de in proprijs , crga Dcum , homincs , ac fcipfutnj.
3
GRADVS PRIMI. 51
TP' Vt detur parvulis '"'•*•
]jtJaf{:utia,adolercenti sct-
ENTIA 6C INTELLE-C TVS.
A^ dandnm Jimplicibus
caUiditatem,puero scjen-
TIAM ^COGITATJO-NEM.
verf, j.
Vtdeturparvulis.'] Parvulos hic vocat(qucmadmodum & verf. 59.)
fimpliccs, qui fe confili j$ fuis cxpcdire non poffunt,proinde auxilium ex-
pcdant a D o M I N o &; Adjutrice DeiSapientiaj qui non apud fe-
metipfos funtprudentes, Proverb. 3, /.ut funt fapicnteshuius feculi, Ro-man. 11, 16. his enim abfcondit D e v s Sapientiam fuam : quo nomine Sal-
vatornofterPatrifuocatlefti agitgratias.Matth.il, i^. Parvulii ^fn.i\\xn^re-
vclaftihcc, AftuttA\ Aftutia hic fignificat circumfpedioncm & cautioncm,
ne dolis mundi capiamur & feducamur : fcd ut fimus prudentes , ficut fer-
pcntes, & fimplicesficutcolumbac. Matth. 10, 16. hoccft, ( qucmadmodum interpretatur D. PauUusRoman. 16,19, )fapientes inbono ,fimpHcesin
malo. Intelligite igitur, oparvuli , Aftutiam, & infipientcs animadvcr-
tite. Scicntiam,&LC.'\ Scientia &cogitationes hic conjunguntur,utdifca-
mus meditari , meditando inveftigarc fcientiam , inveftigando precari
Devm, &precandolaboraro.
Audiet Sapiens, &:addet
Dodrinam, Si intelligens,
conliliapofsidebit.
Sapientior erit] Vt cnim dicspoftcrior,pracccptoreft prioris •, fic fa-
picns fapientis. Suntgradusinter Dodrinae filiosiunusprxcellitalium..
:
nullustamenhorumcontcmncndus. Laudatomgentiarura jexiguacolito
;
rcdQmonuitVirgilius. Quafi diceret SoVomon ; Intelligentia praeditus,
fcrvans mandata mea, artes nonfolum vulgares, fed &fecretioresacre-
conditiores artes acquiret, ficque fapientior erit :& tum, judicio, fapicntia
experientiaqucconfirmatus,pollens,ingeniofadedieindicmconniiafub-
tiliaqueinventai in quovis fcibili, Theofophic^ confequetur. Qui au-
tem Sa PiENT IjE operam dant, accipere ejm oportct,aSapichtio
n ,i S .4 P i EN T I s s IM D E :, Orando Theofophice,& PhyficoChcmice Laborando. ConfiUum] Eft ratio rerum agendarum , refpiciens fem-
peradD£rA/,adHominem, ad fcipfum. Hoc divinitus Orando accipi-
tur,utfalutaris exitus fcquatur.
I
Audiens Saptens ,Wjap'u
Uior erit : ^ intelligensgub
naculapoJTtdebit.
'len-
uber-
AnimadvertetllFparabo- ^"'•'^*
las &-ijS'interpretationem,
verba Sapientum & xnx-
gmata eorum.
Adintelligendumparaho-
lam , ^ elocutionem , ^verha^
Sapientum , ^ migmata eo-
rmn-a.
I
ParaboLts ] Sermones occultos plenos myfteriorum & rcrum abf-
conditarum ncmo intclligct , nifi Sapientia D e i rcvclantc-»»
3Tali-
INTERPRETATIONESTalibustentafreRcgihaSabaeaSolomoncm legitur. Hasdivinitus edodi
fuerunt lofeph Patriarcha, & Regius Prophcta Dauid : Talia multa Jiabent
Prophetac & Apocalypfis lohannis : hifce celebres fueruntYEgyptij,qui
myfteriafuahieroglyphicisnotisoccultarunt. Hinc imagines illxmyfti-
cae, quibus Magi Mylleria Divina, Thcologica , Politica , Naturaha , & rc-
conditamrerumnaturam, admirando artificio,depinxerunt. Hincilla,
Tabuls Smaragdinae Hcrmeticac, 3enigmata,& infignes lapidis Philofo-
phorum pi(flurae. Difce hic (qui fitis vcritatis ncdar , cx Sapientum invo-
lucris)viam ac mcthodum pervenicndi ad intelleftumjenigmatum^pa
rabolarum , allegoriarum , myfticorumquc fcrmonum , vcterum Sapien-
tum, in Cabalifticis, Magicis, Chemicis jomnibvs. SiSapientiamfororcmiiabesj&Prvdentiam, amicam
, f ut eft verf ic<5. ) Theofo-
phiceintelligcsacdifces OM Ni A. Interpretationem. ] Mcnluram,utloquunturHebra:i,&pondusvcrbi. Huc pertinetCabaliftarumGimetria
Teuos rafihe i ScNfoteriken. Sivc, (utloannesaDeeLondinenfiscNprimii,
in fuis adParifienfcs Aphorifmis,& in l'raefatione ad Regem Maximilia-
numMonadi Hieroglyphicaepr3cfixa)Geometria, Notariacen ScTzyrtipb,
Et hancquidemcxfignatura vocat Cabalam Realem , fivc 3" oiT@-;ilIamj
autcm vulgarcm, Cabahfticam Grammaticam, fi vd §* Af;^ Sjjif ; quae notifsi-
misliteris , ab hominc fcriptibilibus infiftit. Huc apponerc lubct verfus
quos antc annos viginti feptem , vir Clarifsimuslohannes OleariusThco-
logiae Dodor, & Linguac Hebraicae in Illuftri Academia Julia Profcflbr , in
laudcmCabaIae,adPaulumaPragafcripfit: •
^,
NuUus apex, mllum de lcgeperibit lot/Li ,
Nulla Propbetali Uterafcriptaftylo,
ul/jforidajprutt C^rifius. .^iis credffepojjic
Exiguts tanttimpondus in ejfe notis :
Jft>ice Chriftigen£ Rabbi , cfenominejESVFontibtu HebrAts eruta ;certtu eris.
Nil equidem teta repcriri crede Cabala^
Pulchrtus : aut animis hoc mage dulcepiis.
Erghfavefan6ioftudio^ (f myfteriapluro-»
Offerat ut Chrtfto Paulliis bic , addepreces.
Audi jfili mi, ^Jufcipever^ '
ha mea , ttt mtiltiplicentur tibi
Aucli,filimi,&rurcipe'P^7-
eloquia mea , &: IJ? multi-
plicabancurtibi anni vicic. | \amii'vit&.
{JMultiplicabuntur, ] Mcdiante P H T s I c o C H E M l A, (quac S A p i e N-
Ti-€vcrac,inhocfeculo,pcdiflrequaen: fidelis, & virgo quafi cubicularis
afccrctisnaturalibus)fiIioDifcipIinaeinduftrio, Domi n a bcnign^ lar-
gitur Vcgctabiliiim. Animalium,partiumquc eorundem , Mineralium,
Lapidum,Gemmarum,Margaritarum, & Metallorum efTentiasprctio-
fas , fubtilitatcfqi falutariter efficacifsimas : imo &LAi'lDEMPHiLOSO-PHORVM reftaurationis ac confervationis noftrac verifsimam Mcdici-
namCatholicanijicx quorum ufu lcgitim^Mcdico longitudodierum.,.
Proverb. }, i. Et cap. 9. v. 11. . , .i;'J_'
^..__TO-Viam
GRADVS PRIMt. 7
Vj' Viam S a p i e n t i .€
moftrabo tibi,ducam cc per
femitas i£QViTATis.
V«rf.ii PerviamSapientiadocui te incedere : calcdvefeci te
(emitas reBas^.
Viam SAPiENTiit. ] Via S A P I F N T i ^ Regia eft T i M o R D o M l-
Nt, quaitur ad adra Divinicatij. Semitx y£quitaris funt Lhg e^ atquc^
MANDATA VERBl DiViN.. H«c lux & lucerna Mcnti , Spirttui ac
Corpori,ad BO N V M hominis(Dei don v m) tertriunum,catho
licon,s V M MVM, dcquoin Amphitlicatroagitur hoc^feliciteradipirccn-
dum. Fclix, tcrcjuequatcrquctclix, rcdainccdens.
QuumambuIaveris,non Verf.i2| ^u/is cuingrejfusfuerii-,non
artabicur grelTus tuus : &fij ^artabuturgrejfustut,(^W cur-
cncurreris , non impmges. j[resTlffno habebtt of^ndiculum.
Currrni. ] In ftadio fi vc curriculo totius vitae tuae j tam a<fli va:,quittu
contcmplativat. Nonhaiel>*Sy&cc ]Necrcduc6ris,perphilorophiam& in-
anemfallaciam,4 veritatis Theofophiczcentro, ad lubricam fophifma-
tum m'mdanorum mendatiorumvi diabolicorum circurnferentiam. In
centro^ veritas : in circumfcrentia meodaciuHU. Centralis ede ftudetoj
nam Medio tMtipmits ibti.
Quandofiliusfui patn I^^;
meotencr,&unicusmtern-'
lios matris mca?.|
Nam^ Egoflitufuipatris 9
mei-,'\fS' tenelltis ^ unigenitus
coram matremea :
Tenellu4, ] Etiam pueros, tenelloj ,iuvenes , ab ineunte ftatim «tatc^,
inftitucndos , educanJorque inSHPiENTi/E VERitDisciPLiN-»,excmplum atquc mandatum huius loci dard docent. Omnerne? Vtinam
:
fcdnonexquovislignoMcrcuriusfingirur: & ^t/A»» a.yKuKw is^'i7itl' ep%vy
hoc z^ ^Lignum pravum yhaud unquMmreSium : quod hemiftichium apud
Galenumlegitur. Quofnam igiturquxlo? Eximij ingcnij indolc pracdi-
tos, ficuti eft vcrf z^^.bonamqucanimamfortitos. Noncxpeclandacumijsfene(f}u$annorum. Nam, utvcreinquit Hont. ^^o/eme/eli imiuta re-
censfervabtt odorem Tejl* diu. Adco 4 tenerii affuefiere multum. Provcrbi u
m
cft, mquit fapiens, Proverb. ii 6. Adolefeensjuxtaviamfitam ,ettam<umfi'nuertt, non recedet abea. Poftunt enim , nifi in tcmpore adhibeatur inftitu-
tio,etiamdepravari& feduci indolei bonac. Admonctur quoque juven-
tu$,utexemplo Rcgis,cumtcncIlifint,obacdienrc$atqucmorigcrifintpa-
rentibus , & parentum loco pracceptoribus fidclibus.
^^Sumquide&Egomor- JfP-7'
talishomOjT^fimilisomni-'
bus,&ex gencreterrenoilli-
us qui prior fa(fluscft,&in
vctrc raatris figurat' fu caro.
Sumquidem ^ ego mor- 10 ^
tal^ homo , fmilis omnibtis
,
atque ab homincj ,quiprimus
ex terraformatus eflyprocrea-
tus.
Sum
iEaJrmia
tam in-
rroicus Sc
exirus o-
mrilG ho-
minutiocoudicio»
i8 I N T E R P R E T A T I O N E S
Sum^ui^em& Ego morfa/^ Somo.]Dicerct 3VK]u'is;(]u'\d D £u s reve-
laret myitcria fua j quidconimunicaret Naturae fecreta mibi ? Mihine?
Quiscgo fum ? nonnc peccator, atque ob id mortalis ? & ,per confequcns,
tantis Dei bonis atquc Uonis, hoc cll, thefauris Sa pient i^itterna:
[
infinitis, quorum in hoc Prologo fit mentio, indignus. Fateor quidcm, re-
j
fpondieo, tahbus,quod fim indignus , attamen indigus. Audi Rcgcm Sa-
!
pientem ,qui nondum perfedleambulans in praeceptis Davidis patris fui,
(immolabat cnim in cxcelfis,& acccndebat thymiama)tamen in unius no-
ftis fomnio, omniumfupcriorij&inferioruSapientia repletusefliaDEO.
3. Reg. j. Simul atque rcrum gerendarum prudentia , adeo, ut nullus ei par
extiterit:Sum,inquit ilic,&cgo mortalishomo, fimilisomnibus,&c.Ta-
lisetiam(dicerepergo) fuitBezelceliimpletusnihilominusSpirituDEi,
Sapientia,rnrelligentia,& Scicntiainomni opcre, adexcogitandumquic-
quidfdbrefieriponetexauro&argento,acre,marmore,gemmis, &diver-
fitatelignorum:cuidatusfocius Achaliab: & in corde omniseruditipofi-
taaDoMiNoSAPiENTiA,ut faccrent cunda,qux pratcepit Mof6h,
Exod. 31. 3. Talis quoque David , qui cum literas non didicerat , tamcn un-
dtione Spiritus Dei, ex partorecfFeftus eft Vatcs,& Divinarum rerum Do-(ftorpraccipuus , quibusadeofuoscomplevit Pfa!mos,utomnes,quamvisexquifitifiimiPoetae, ipfilongo cedant intervallo, Pcccacorerat,fcorta
tor, homicida : attamen jufti nomen non amirtebat,quones per poeniten-
tiam fcmpcr rcfurgebar. Heiias , inquit lacob. 5. 17. ( objedioni pracfenti
tempefti vd occurrcns) homo erat similis nobis (fei,nfum,quani vis A-poftolus,minim^eximenscoetui communi)afFedionibusobnoxius:&o-rationc oravit,L t non plueret fuper terram,& non pluit annos tres,& mcnfesfcx Etrurfumoravit, &C3clumdeditpluvium, &terfafrudumfuumj.HjEcille. InftaresobjiciendorNoli.amicctecompararehiftCjadfingula-
riaorginis iftis fingularibus fingulariter D E u 8 cft ufus : Vocationcs confi*
deranshorum&tuamdiverfasjdivcrfum ipfe judicabis. Eftaliquid,rc-
fpondeo , bonc vir , quod dicis ; & rc vcra mc deterruiftet , nifi tam SapienTi^ ipfius,quam Sapientis obftarenttot ,talcs ac tanta: vocationes, invita-
tiones,admonitioncs, adhortarionesCatholicacjitn6comminationcs,et
iamfubpcenairac Divinaegraviftima, paffiminhoc Prologo>me rcvoca-
rent:vERiTATisQuiE^ternacobftaretrcfocillaretqiPromiflioCatholicaj
invitansomne$,cxcludensneminem,totiesrepctita,pauli6poftannota-
ta_.. Huic uni plus credo foli veraci, quam dubitationum tuarum plauftro
fallaci, SapiSntiam igitur & Sapicntcm fapienter fequar vocantcs,
Divinitusme ad Divina patienda ftimulantcs. Cur mcmetipfum cxclu
dcrem,finone.\cludar^DEO?Iterumquisdubitaret:Iuvenisfum, diccns,
nondum incanui. Oppono : Deus non eft acceptor perfonarum, &c.verfT j8»'84-,i99.nccinfolamuItitudineannorum De ograta confiftit&
do(fba fcncdun , fed , &c. ut vcrf. 3^1. Sit quoquc folatio tibi atquc cxemploiuvcntusIofcph,Davidis,SaIomonis, Danielis, Hiercmiac,Timothei,&c.
aliorumqj(etiamnoftrofecu!o) innumerorum, non infipientium,thc-
faurorum S A P i £ n t i ^ inexhauftorum ( Dei gratia ) pofieftbrum. Idem(itrefponfumadobje<flionemdefc(!tus velcarentiaclinguarum variarum,puta, Hebraicat , Graccac , Latinac , &c. SoIctenimDEU s cxcitarcquoquo
Sapicntcs'
\
GRADVS PRIMI.
Sapienres & Doctorcs cx iis , qui folam & vnicam callent hnguam mater-
nam. Exemplain piomptufuntinnumcra,exomnigcnte. 1 E H o v A H
cll.qui dat os & S a^iekt i a M,Exod. 4,11. Matth. 10,19. Marc. 13,11.
L\iC.ii,ii,Scii. SfintufD0mirtt/ocutuieifp(rme,inq\iit Dauidj i.Sam.ij,!.
Sc (ermo euis per Imguam mea. Spiritu S. inipirati locuti funt fandi D E i
homines. z.Pet.i.ii. Noneft, iginir,curdiffidasdegratiaD E i,cuiusmi-
(ericordia ab arcerno in artcrnum,lupcr timenres eum, Pfalm.103,17. Ex-
ccptioncs iflx tam caluxnon polluntpatrocinaripigritiseacdiffidentia?
tux,vcrir.2i6.&524. Bone Dt v s.quam prohxum pollcm abantiquis
rcccnlcri catalogum (ctiam Echnicis noncxclulis)Scicntiarum&' Ar
riiim inuentorum, intcr quos pars maximahnguarumcxpcrs vanarum;noftroquc feculo Earum inftauratorum & exciilcorum , omnium Diuini-
tus rxciCAtorum Thcolophicfq-, doctorum & dudorum.nifi inhiberet ca-
iamu Lcx prxtationis. Hi omnes, inqua,t'crc mort.ilcSjlicuf i cgo,tu,nos
funiu.Mquin & peccatores.DEvM nos hodie habcmus eundem,quem tumiUi: Vniusciuidemque E l o h im Creaton^^fadcuiusimaginem &fimi-
htudinein toimatiomncs^("umus tabrica: Eorundem.quorum illi,Spiri-
ruumbonorumvtimur(mitcenceco$ D E o) mini(>crio,con(olationc,dc-
firniinnc.cufbodia & direftione viarum noftrarum : Eadem in Mundo co-
dcmtruiniurNatura: Eademqua:c2teri",vniusciufdemque S a p i E N-
ri/tATERNit inplenitudinetemporisincarnata;p R o Mi s si o ve
racilllma.Cathohca.&Nobisdata. Quxnam,dices,eftilla,dcquatanto
peregloriaris?suitantumfid s?Probcrefpondeo: S a P i E N r i A,quamincarnandamaudifti&audiesinProbgohoc;eademincarnata,ipfilTima
Vekit ASjinquitIohan.14,11. Amen.Ame udnovohis, hoce(^,Oivn\h\is,
cundis, Cino^\.i\is,acvn\u(:di'i qu!cr(ditrnme,optra,eiu<eegofac.'o-,c^ip/efaciet,
fjr miiora ht>ficiei:
quia (go ad Patrem v*do. E t^cjuictjitidpeti-.rins Fatrtm irt no-
mini meOfh^cfacitm.^vtglortficeftr Pjter infilio. St quidpetieriti/ me in nomincJ
(verf.i74.)'Wfp,^(?'-j'\iffMw.M.itth.i7,i9.acceflcruntdifcipuliadlHEsvM
tccrec6,& dixerjnt : Qu'! i e nos non potuimus eiiccre daemoniu illud? di-
Xltlihs Ih S v H, Pr O P T E R l N C R E D V L l T A T E M VESTRAM.( Reuera
&
hodic!) yimc» quitpedt vobis,(ihabueriisfidem [icutgranufiuapis,
dtcetis monti httic,travjihinc,iUuc: (jr trarifibit , Et Nihil impoSSIEILE£R I T V o B I <,.H9cauttrngnttir3qniitcitur,niJiperor*tionem(irie!HniMm.\-.\i-
cx 17 (f.dixit D o M I N V s: Sih^ibueritisfidem,ficutgranum Cinapis diceretuhutt
arhon moro:er idi&re Q^tratisiUtntare in mare:^ obedtrtt vobis.En habc<«.C la-
mcmusigicurcum Ch r i s t idifcipulis(exeodemcap.v.^.)6D o m i
N E,ad Juge ncbis fidem.Modo tu,qui Chrifto dcdifti nomcn,Theofophi-
cocxerciciodidiceris.rogarePatrcinnominc IhsvhCh r ist i c r v
ciFixijf*: CREDER E,poteri$ o M N 1 a.Vitcrius inftas.dubitatorjin-
quiens: DixitharcChriftus Apoftolistantum,ficut&iilud,Marc.i6,i7.
Signa ios,qui in me crediderint, h^cfequentur.innominemeo ddmonta eiicient ,&ic.
NoigiturvniuerfalirerpertinentadomnesEcclefisCaihohcxmimftros
(nedum Chriftianos)nec om ni vel tcmporc,vei loco.Quzro Paminc mi,
nonnchxc (\\joc[uc kpo(kols> {_yiccrpite Spiritum/an^um,quorumrfmiJnitis
peccata remittenlureis:c-rqvorumretintteritfs,retenllafunt.loh,io,xi.£t,Euntes
in mundum vniuerfum prxdtcate Euangeltum omni creaturx.S^i (redidertt& ba
B
'<x
lO INTERPRET ATION ES
^'
pttz,it(i'ifterit,Scc.Miic.i6,i^.M!iXin'.e. Siigiturilkuntum ApoftolisjCur
non & hxc i C\ illa vos excluduncxur h^c potms(queniadmodum dicitis)
includunt ? Midatum (eparatorium cxhibete. Si promilHoncs de fidei vir-
tucenonlmt Cathohcx, curconfolatoriciisvtiminiproconrionead vni
uerfos.-linautem.curnedicamdurius^fabukmini ?6capitaliniftra jCap.
ii.Epil^.adHebr, mecumeftcontravos. Vcreor, lirediretomnium Chn-ftianorum magifter , ne increduhtatem &: duritic cordis egregie vobis ex-
probraret; qaia iis, qua; (''Contcientia; teftimonioconuidti ventacis ) fcitis
cumvobisquoqidixiftcnoncredidiftis.Non igirurdclperef^quifquamjde
Bonisac Donis SapientivE ^tcrnxTheo-Sophiceadipilccndis : noeft
abbrcuiata manus D o m i N i omnibus in rtdeac veritatc inuocantibus eu.
Hiftoriam claudi fanati pcr rtdem, Ad.j.tibi commcndo. Ocuhs nunc,mi
fratcr, & Mente contemplate Amphitheatrum hoc noftrum cotij.in lucc
jeternatcinueniredocebitLuccm vericatis oM n is. AtSpirituSAPiEN-
T I jt illuminatijefreoportet rpedacorcm ,qui vultpertingereadcetrum.
AWas,h£cDiuinituspernosTheo(ophics,i.oxcrunt.Hocaddo:Blaij->hc-
mumeft,primitiuaruampigritiarn^vcrr.<)5.)8cdiffidenciamnonChriftia-
nam.giganticevelleexcuCireEccIefia^muaculisconfirmanda.VE k i t a-
Tis habemuspromiffionemCathoIicam/emeldatam profemper,/4:ter-
naj,qua? non deficit in xternum : incredulit.is tua eft/telie Chnfto Matth.
i7,io.)quaEBonisacDonisDEimiri.'7cisobftair.DEi Opt.Max conftans,
firma ac rata femper fuit,eft,&r eric promilliojfigillo D e i (|quod eft E m e s
Verit AS,figura Amphitheatrihuiusprima)roborataat«j;firmata:vide-
as modo tu,ne malitiadiffidentiaq; tua illiiis leuitcr excutiss auc impedias
operationem atque cfFedum. Multi Theologorum (fic dictorum) mulca e
fuggeftis hiftorice blaterantdeFide;qui neacomo virtutisfideioperofa;
pr<rf'entiam eftedu demonftrant.Negant ifti(de bonis non loquor)vita&fa£tis,quod oreaiunt. Contrarium patrum,& noftra memoriafadum a
Theoiogisnocontemncndisfciojfcitisipfijfciuntacceftabunturalii. Mi-
raac raraperFidemoperariacimpetrare debes,nonproRehgionis Do-drina confirmanda,quam ( etia abfq; tuo monitu ) fatis fuperq; confirma-
camefrefcio:fed(noteshocvcl!m)proFideivircute(vtdecetFidelcm,aFi-
de fic didum) Charicatisq; officio in pi oximum egenum Chriftiane cxcr
cendo. Idcirco velim credatomniutn neino, quodiifintvcrcThcologi,
quantumcunq;fenes,quantumcunq;pr^diticontentiofaloquacitate,qui
vitiorumquolibetgcnerefa'dati, fuperb!a,hypocrifi,auaritia,od!o, inui-
dia,inebriatione, & fxpe ( teda religione ) luxuria, neglefto Fideidono o
perof2,mentifq, lumine,afteCtionesrequunturanimaIes. Axioma : ^^a-tnm (juijque patitur Diuini, Santum habet (jr f'dei : qumtumfidei, taKtum minficA
vtrtutu. Fidem intclligo non mortuam illam, lacob.i.(qua; non magis
I- ides cft, quam diabolus fandus, aut homo mortuus, homo ) ie:A viuam &opcrofam.qualisdefcribitur i.Pcc.i.SvMMA:Chriflianecrede;Theo So-
phice viuc; ieiunans Ora in Spiritu ac Vcritarc,iuxta Leges arque Dociri-
nam Amphirheatri huius.Dt v m teftor, Sapicntcr coUaborando, fict.
quod alEHovAHfin honorem fui, Ptoximi cgeni,Tuiq; iplius vtilitatcm
honeftam,&:phydiaboli)Chrifliane petis. Videvcrf.jjy. Similisomni-
!"//.] ExAd.im protoplafto.hocefl. primumformato.quicomcditmahim,
propagatus
N
GRADVS PRIMI. II
propagatus tcrrigena,eadcm conditionc ac Lege, qua cxtcri : Quapro-pter, Hodie Rtxcras cadauer. CMor$fceptrAtigen bw tquat.
v^^Dc ifiuv^ iycccmmcnlmtem-porc coagulatus fum in fan-
guine ex feminc hominis,&
delcdamento fomni con-
uenientc.
VerfiIn '-otero matm caro decem
mejtum temporeformattisJUr»,
infangmne cagnlattis^exfimi-
ne ruin ac n;olu^tate fomnumcomitante.
Decem u,erfiumytLQ. ] Vt plebeius,in vtero materno, cuius fitus inter ve-(icam & incclbina. Hincexciamatio Rcaldi Columbi anatomici Romani:homo qHtditiantfaJlu/uperhii^ inter vrinam (^prcora nattts /Confidera,qux-
ro,mit-'rarer,quicifis,&ruperbircde(ines;nonnefcecorinexortu,bullain
omnivita,efcavermiuminrnorte ? Aliaseti.irr, inracrishomovocatur/*-^'/w7,Gen.z,7. lob. 10,9.puluis, Gen.jji^^aw, Gcn. 18,27. £)uiderg6fuper-
bisterra(^cinii?Ecc\ciii{i.io,p.
CumfiTnsii (jr l:mt*s, cumfexturptfpmafmus:
£>uarefupethtmiii,nefcimu6 ouayidopinmtu.,
Quin ctiam natus commu- vmCj. lEtego na>tit.t accepicommu-
nem haufi aerem , atq^ inter- nemaerem^c^infiymUterfa-
ram iiidcm iftcommodis ma- ciam deciditerram,^^ ^'pn-
lisquc obnoxiam decidi, ac mamyoceynfimilemotnnibns^
mam vocem eandem quam emif^lorans.
omnes,plorans emifi.
Primam 'vocem. ] Quje illa ? fortaflis A mafculorum j E ffmellarum:
quemadmodumannotauitNobilisabEib, I. V. D. dcconiugioagens; &r
affirmantquxcbferuarunr.obftetriccs. P/orans.'] Eftquefic,(vtinquit
Aiiguftinus)[nopheta fuarcalamitatis futnr^. Vndc lob 15,1. //<?»;* »<i/«*
demulifrr,breHiviuenstempore,repletttrmultismiferiis. RationemadditSyra-
cidc.<i cap;4o.Eftenim,tefte Scncc7i,Vnius malifinisparafceuealtcriM . Quodcerec^ie cy.^c^x.\is\oh 'w.c^vAk c^^.y.\cr(.^, Sc ^. HabHimi-nfes vactm,& no£tes
UboTir.fas e^tumeraui Mthi. Si dor}aicro,dicam:quando conjurgam ? (^rmfumex-
pechho vfjpcram,(^replrbordoloribus vfqueadvcfferam. fJMeliortrgeeHdies
moriis,dienaiiiiitatis. Ecclci.^.z. •
In inuohimentis nutritus
fum, 6c in curis magnis.
VetC^.
Verfj.
Infafcitj curifquefum edu-
cattt4.
9iuUusenim Rex aliudna-'
fcenditnttium hahutt.
^Ncmo cnim cx Regi-
bus ahud habuit <^Natiui-
tatisinitium.
T^moex /f<-_g/^«,<J&c.Quare Petroniu? Arbitcr: Heu ! Heu'.quamtott*sho
II
u
3
14
lobio.
VciCio.
lob.l.il,
.Timoth.
6,7.
IJ
Sapientiam
ciufqueftu-
irtam& vi-
ara qucrcn-
il.im ptxci-
pit.
li I N T E R P R E T A T I O N E S
16
munciomleUx Initium habuit ] Ne vllam fuperbiendi caulam haberet; Ex
vnacorruptamafTaomnesfumusconflati.
Sfd yntis in yitam tntroi-
tui eH omniurny O^ idem ext-
ttti.
VerC*.Vnus ergo introicus efl:
omnibus advitam, &<^fi-
milisexitus.
^/««/J^fAf^^fjLexCatholicaomnibusporitajfemel mori. Hebr. i>,i7.
Calctnds omnibus via Uthi
:
Horat. i. Carrti. Recte Cornclius Gallus:
Omnibtti eji eadem lethi 'via , non tamen •vnm
Ejl vit^ cun£iis exitii^ modm.
Pcrpendepropterea, mifrater, quamfithaEcvitafumofugaciorj vmbra
inanior. Siquidemdiesvititnoftrttceuvmbrafugiunt.i. Paral. 25J, ij.Iob. 8,9.
&:i4, 1. Pfalm. io5),2.5.&i44>4- Ecclef 7,1. Sap. ijj.&r ^,9. Sicutfitmm
deficiunt. Pfalm. 10 z, 4. velocirtstran/eunt,quamatexentete/a/ucciditur. lob.
y,6.c$trforevelocioresfunt.\oh.o,t<j.medite.ntur,(icutaranea.VL\\.90,<^.cu(io-
diafuntinno^le. Pfalm 90,4.&6. Fitano/lrarftventus,lob. j,j. vapor ad
modicumparcnsj^fofteaexterminatur. lacob. ^,i^.fcutnub£spertranftt. Pfal.
7,9. Omnif carofwmm,^ omniigloria eita , quafiflos agri manejiorens , (^ ve(pe-
re decidens. EQi. '^o, 6 Sc y .loh. 14,2. Pfalm. po, 4&:(j.Ecclefi4,i8. Hanc
vita: humanxfragiiitatemexvna parte, exalteravero infiniram Diuinx
maieltatis ampUtudihem,cbnfiderans Propheta Regius, ad ftiiporem ra-
pitur, &qiiafiattonitusinhanc crumpit vocemr .^idefhomo, quodt/ie
«^r «««*.'' Piklm. 8, ^.QuodidemetiamXerxi&duciHrrcnuo&pocentii
fimo Regi, cumaliquando de fubhmi celfoq; loco infinitam hominummultitudincm&innunieirabilemvidiiretexerciturii, lachryrhasextorfir,
eo quodnuUuseorum, quostunccernebat, poftcentumannosluperfu-
turus efTef. Hanc ergo vita; breuitatem bonitate &:integritate compensa,
tu, qui Chriftianum teprofiteris ; nec quam diu,fed quam bene viuas ,co-
gita. Et cum nihil certms fit morte , at nihil hora mortis incertius , fantte
inTimore De i viuendQ,benembridifcito.
Ec docebatMe (Paterineus,)
atque dicebac^Sufcipiac vcr-
ba mea cor tuum, cuftodi
pra:cepta mea, If & viues
Pcou. 4.
Vetf4-l()je docebatme , diceldtque
mihi : Teneat eloquia mea. cor
nutm: cufiodtt''i',tccpta mea,^'-viues.
Et vtues JLongxuus erisfoperterram, vltaquefruciispofthacinjEter-
num,inIobilajo vltimo. Ex verbovitJE,vitapromanat. Verbum Dei cft
Spiritus & vita: Ergb cuftos verbiviuifici,mcrcedem habcbit vicam.
^ PofTidc Sapientiam,pofTide PavDENTtAMrneobliuilcaris; <^"nequedc-
clines a verbis oris mei.
Vetf 5. ComparaSA pientiam,copdralN rnttiGEN. tiam:
ne obliuifcaris , neque decltnes
ab eloquiis orts mei.
PofftdeSAvit N T.] Nemiricm enimdiligit De v s,nifiquicum Sa-
P I E N-
^
GRADVS PRIMI. 15
p I E N T I A inhabit.it, aut confuctudinem cuui ca habet, inquit Sapi-
cn>;, verfjoo. T\edeclines.'] Qui ab eloquiis D E i difcedir, nunquam ad
D E V M ip(um,ad tontem S a p i e n t i jt acccdcrcpoteft.
i^Ne dimitras Eam , &curtodicc tc : ly dilige Eam,
&:confcriiabittc.
vcrC«. CKldimittoJ Eamy f3 m-
fiodiette : diltge Eam^ t^ con-
pruabitte:
iVfi!/;>w///*f£4w. JNamquidimittit S A p i E N T i AM.ipfumSAPiEN-T I A uirc viciihm dimittit : qui Ipcrnit earti.dignus cft,vt ab cadem rurfus
Ipcrnatur. DiligeitUm.'] Dilige,& diligcris.Sapiens,quod obleruatione di-
gnum,filiuminftirucnsadS A pientiam veram,rantum opera: fumit
(palUminhocprologo)in hortandoad Sapie n t lyE amorcm,quan-tumindoccndorqualiS a p i e n t i A m amhire,propemodumpr.xparaf-
ic lit.O vim magham amoris!Amor in vera fidc viuentis poteft Orania.vi-
deverl'230.
Principiurh S a p i e n-
Ti^, acquireigitur Sapi-
E N t I A M , &^ omni fub-
ll.-^.ntia tua acquire I n t e l-
L IGEN TI A.^j.
Yctf7. ^ Principium Savien-
T i jE 3 fojfide S A P I E N-
riAM, O* i^ omni j^ofiejjione
tua acquire T r v d e n-
TIAM.
PnncrpramS APiEl^ri a.] ProraJe: puppisconfilif , ih omni aftione
rua.thjoictica &: piatbca, fit Spiritus SAPiENTijtDEl, RvachH H o c H m A H E L, magiiiconlilii Angclus. AIove,hoceft, Ie h o v a,
SapienTia IpsissiMA, MuiaMuiarum,Principium Muf^jCtiam
Ethnicalapienterdixitantiq-jitas. 0/w«/7«^<j«//^.]BonisCorporis,Ani-
mi^cquc Fortuna^diftiSjprsvmuCifisqua^poflides: totocorde,totaani-
m;nomnibusviiibus,totaMtnte, De o eaminfpiranteacdante. Vnde
Sapicnsvcrflzji. «_^W/< D o m i n v M.,eum^ oraut-,acdtxiex toto cordemeo.
Exalta eam , &: cxalta- '
^"'^^*-
bit tcrglorificabit te quumamplexatus tucris eam
:
eArripe ilJam, <^ •^ exal-
tabit te : qlortficaberis ab ea,
cum eamfuerts amplexatus.
Exaliabit le.] Yt prxils.thc(aur.irius,gazophylaciocius:conftituerise-
nim theiauroium ipliiis (qui qualcs fint,ex iequcniibLis latius patebit ) in-
exhauflorum hirrcs in hac vita,&: pollidebis Regnum perpetuum,Sabba-
liio Sabbathorumjinvltimolobilxo.
Dabitcapitituo,;^au- '^"^'-
gmeniugratiaru, & /^co-
ronainclytaproteget tc.
"Dabttcami tuo augmentum
qrati£ , coronam decorts tradet
ttbi.
B
18
^ugmtntiigrattarum.lScnum gratii clegans. I.aurea coronaberis gra-
tix diuinx,non tantiim coram populo.red &: crcatura vniucrfa^Icies enim
pra;multis aliismulta. VideVerrij. &3c8. cumaliquotfequentibus.
19
20
]
U Piouerb./.j
D 1 1 e s. 11
Sapibntiaverajeiufq;
Audiumin-defelTuni
,
annos vitx
&paccni af-
ferut.Deut.
S,i. Etjjo,
16.
ij
Miferieor-
dix&Veri-tatis inue-
niendi ra-
tio.
i4
14 INTERPRETATIONESOrnamentumgraciaj.Dodrinac&Difciplinsefiliis.S a p i e nt lAfuihae-
rcdibus fidelibus dileftis, no folum fanfte in prologo hoc promittit, fed&realiter in vica vtraque pra:ftac. Cerotta tmfyta.] Honoas propter timo-
rcmD E i,qui fons eftomnium virtutum. Scncc2i:7{unquamjiygiiimergitur
vndu Imlyta Virtm.
O^ fili mi,ne obliuifca-
ris L E G I s meaj,& Pra^cepca
mca cor tuum/Fcuftodiat
ProH.}.
Veri: 1.,fili mtyiEGis mea ne
oblimfi:arts :, ^ Prxcepta mea
cufiodiat cor tuHrn.
////] Suauiffimi filii nomen,paternum fideliter inftituentisaftedum
indicat. CuftoJiai ] Ne loco Legis mcx, Ipiritus malignus, impoftor, fal-
lax,occupercortuum,&:redemibifigat.
Lonaitudinem etiim dierum,
e^ annos yitte ^ IJpacem ap-
ponent tibi.
Quia iongicudinem die- ^"^ *
rum, & annos vicx, & pa-
ccmapponentcibi.
P^ffw^Vcramque.externam^tcmporalem &mandanam; vadeSapies,
(Prou.1^,7. ) cum placuerinc D o M i n o vi^ hominis,inimicos quoque
eiusconuercecadpacem:Ec,incernam,animi3a:cernamacfuperc(glefterB,
quam Sapientia incarnaca , vna & fola,dono dac , mundus dare nonpoteft inmundus. Ad hanc perueniedi vera ratio cft,fi cu^ji nobifmetipfis
bellumgeramus,tara corporale, quam ipiricuale, externum & iiiternum:
fi BiN AR I VM(vceftfiguraAmphitheacrihuiuslecunda)Cbriftiancrc-
iicimus,quode'l,cumvitiisnofti"isacriccrdcpugnen,us, caqucin S a p i-
ENTi A vincamus. Cumergomilitiafitomnis vita noftralupi-rfcrram,
Iob.7, 1. miltta, bon&m militiamyhabcnsfidem Cf bonam confcitntiam. i .Tim. i, 1 8.
ikip. Pugnxhuius fpiricualisarma dt fcribit Paulus Ephcf <?, 15. & feqq.
Vincccinhoccertamincqaifeipfumprius viccrit:ncmoautevincet,nifi
quieftlfraelita.Videverfjio.lE ho v a M cnm D a v i d £^ Pfalm. 144,1.
inuoccmus,q'ji doceat rnanus noftras ad prxlium hoc , i: digic^s ad bellii
crudiacnobilqucadvincendum viresiupped!tet,noxiam Dvalitatisbeftiam.VerapaxanimiinfoIo IhsvhChristo, pacenoftraconfi-
ftit,acin vcrafidcquLznititurmcriro Chrifti.Rom.^^i.Pax D e i, quxexuperat omncm fenlum , cuftodiat corda noftra &: iniclligentias noftras in
Chriftolcfu.
^^Mifericordia & Veri-
tastcnondefcrec : /Fcircu-
da eas gucturi tuo, & defcri -
be in /f tabulis cordis tui
:
Vcrf^.^ifiericordia tsr Ventas ne
defirant te^ liga eas ad guttur
tuum^ ficnbe eas tn tabuU cordis
tUl'.
tJ^{iJcricordii,&Lc. ] O homincm beiatum,circumfurumMifericordia&
Ventate diuina, in omnibus.nctionibus&hibonbusfuis .' hicquxcunquevultjtehcitciriuipetrat^ Orando^ Laborando^Wh ho v a H. Irihifcevtfi-
tiscoci,m6neovos,quiqua:ricis svmmvm BoNvm. Circunda easj&cc.']
fint Leges mcx fempcr in ore, corde,gutture,& liiigua: prxfigc eas oculis.
rum
^GRADVS PRIMI.
if>
i/
15
cuin.iniitii CLin)coiporis,inquecismedicare,lcge,fi;ude,dieacnocle,rota
vic.i. Eruclctcorcuumveibum D o m i n i.nondiaboli. IntahHlismdislui ] (^ibus Lex Diuinicus mlcripta nobis.
^ Et inucnies gradam ac
Difciplinam coram D e o «Sc
hommibus.
Verf^,
18
I
•
I
Et tnuenies gratiam^ in-
telleSium honum tn ocuUs DeiiS bominum.
lfr<eni(s gya^i/tmyicc.^lYt vircus magna, placere magnis.hnccft.bonis
;
n.im roIu'n vcic mjgnum , quod bonum : ficmaxima, placuiireopr. max.Vox auditi de ca-Io, M.fcch.j, 17. Hrc eitfliMmcM diteHn^,in quo mtht bmecomplintttmeit. HHncaudite. HuacIiaudicris,Chriftiancquc(tanquam Arcbccypum ) imicatus tuens, eti.im tu filius eris D e i adopciuus in filio genuino;c]ilcclusindilcclo;Sjpicns,in S a p i e n t i A.pl.icebis De o.quoniaminhabicascum S a p i e n t i A.verfjoo.erisamK us De i. v^^rl.zo^.
&: ii)9.inucniesq;gratiani, iicc. vcclhn cexcu. Vidc veii2i.& j»8. cumaliquoclcc]aciicibus.
Nc rcccdanc ab oculis
taiS^red cuftodi Ca(cIoquiaraca;
inmcdiocoruis tui:
Prou 4-
Veil. Ji.Din^ecedant ab oculis tuis^
Clljiodt ea {<liifi*i.imea-\ .f^ 171
msdio cordis tui.
i 'i medio (9rd:s tui^\n cxtxtm^iic. (oWriiiXvx MetiS;arcn{ibilib.fepararx,in
Devm rerradione^inprotuiliiKiiajrublimationisautexaltationis reccllu,
ojforueruranrioculosc bi. Si.n.exinnmjscndiscuire^^erfcricmeaioria
&: rcucrentia D e i: fuccedct phantafixdiabolics.carnales atq; mundan^.
Vitacnimfuncinuenien-
tiLus ca, &: vniuerfx carni
ruxfanitaSi
Vitafuut'] Verba vitJEfunr,proc
Verf»/^ yitaenimfuntinuemen-
tihus eayO" "vniuerfg, '^ carnt
finitas.
cnntia e vitx fonte,dantia vitany Sciiint
hocnonni(iexperti.TurbaLeuitarumdulcedincmvita;nonguftauir,nec
guftabitvnquam.OrecDE v Momnishomojvcfuimifereatur/cquercci-
piatinnumcrum Sapienti>e filiorum; fruaturqucvjta,DEo. Carm
fanitxs. ] Caro noftra, aftcdibus, defidcriis & concupifcentiis carnalibus
(eu putidis, ac purulentis vuIneribuslethalitcr(proh dolor!)vulncrat3,
non nifi per viuum D Ei vci bum cunfta viuificans fanari potcft. Quod fit,
rcicdioneBinarii.vteftinfigura Amphithcatrihuiusfecunda.
<^ Cum ambulaueris,X^°^ix \ «^«^« deambuLiHeris y dedu-
gradiantUr teCUm , CUm cetiiliaDonrina Legi^vel Preceftorum)
dormieris,cuftodiantte, ' te: ij-uum dormieru,cuJiodtet te,^
quum expergefafitis fueris , tpfa
coUoqueturtecum.
&c^ eujgilans loqucre
cumeis.
CMOT4w^X(^/i«frtf,&:c.]Vbiuislocorum;omnitcporc,dic,adLampadem
Solarem.node etiamadLunarcm,autartificio$cardcntcm,in Leg e &V ER B o D(> M iNi.Biblicc, Macro&MicroCofmicetradita&rfcripromeditare, S A pi e n t i a M folius S a p ien t i s alIoquerc;orcaccordc
coUoquiaculE h o v a HThcofophicecxcrcc: Votisfidelib. prccibusq;
:l piis RvAcH Hhochmah-el, hoc eft, Spiritum S a p 1 1 n t i a
i5Gritii 4e
rucccflus
mteoculosDsi &ho-minu.quo-moiioiuuc»
nicadtu.
l6 Adhortatio
.>d cuflodia
ie. coiiceni.
pUtioncmiUius Do-«flrinx, Lc-
gis velPri-
crptorum.
z8
/
T l6 I N 1 E R P R h T. A T 1 O N h. S
De I inuita.vc fit familiaris tibi.audor & pra:ceptor omniumconriiio
i um , laborum , tociusque vkx -, conlule in Oratorio SapientiamD E I , qux optime tibt confultum vult eirc ; inque Laboratono, fipienter
lequei"econiJliaeius,vtroque,publicoatq;kcreto: tenonptrnitebit. Af-
flari enim Numine ; Diuinitus affici ; rapi ; transfiguran ; doceri te, Spiri
tusfan£tivnftionc,experieris: li prwniim &:antcomnia(vtdiximus)reli-
giosc,ficumvcnerationedebira, li mcditationibus & foliloquiis I E H o-
v A M Theofophice adieris. Rcmouebuntur lignacula, aperieturquc tibi
L I B E R SS^. Scripturx,Naturs, &c Tuiiplius, ter triunus, Catholicus, fi
gillis feptem(de quibus aLasjligillatus: oculis Mencis & Corporis videbis
lf>onfa:beata:delitias:habebisex S A p i e n t i ;/t LabonbusChriftiano
Caballifticis, Phylico-Magcis & Phylico Chemicis opes ditiflimi Solo-
monis: polfidebisque Phylice Phyfico-MedicejPhyfico-Chcmicej&c.vt
;.ftHguris Amphitheatnhuiusfccunda, tcrtia, &quarta,infinitos S a p i-
E N T 1 i€ verxThefauros.Difsenimenidabicdiei verbum; Libcrlibrum
aperier,&:noxnodiindicab.'tfcientiatn. Hicverephilofophandimodus
Sapientum. HacmechodoSapicnti.fetibi videndumexh.bebitin Libro
D E iCatho!ico,tertriuno,Omnipotentia, M'f r!Cordia,inrinicaq;Boni
tasfupremi; cuinomen Ie h ov ah, cuius GIoriJEMaieftaceplenillinc
Cseli.plenaeftTcrra.plenum Mare, plena om n i A,Ha/ltlu jah: HalLlu-
jah:Hallelit-jah.O vifionem beatam.o m N i a videntem. Euigi/ans.] Pri-
mo a fomno fenlibili.fummo mane,eciamnum ledo decumbens : dcinde,
afoporepeccatorum,no£tetenebrarummentispcenitenr:aIiter difcufla,
vtcxoriaturinte SoL vericacis omnis. Videverf id^o.
2.9
it
Quia vtlucerna cft m a n-
D AT VM,&LEXvtlux:&via
vitas funtincrepationes eru-
ditionis.
Verri}.
lucerna, eH ^ i^ Lex lux^ ^njia, ijit<z mcrepatio 'Disci-
p L I N iE.
j^MM an D a vM iacernaef/.^lSitquxCoiOl^ Hovah,Verbvmcuuui,B.!blice,Macro&:Microcofuiicelcriptumjlucerna,noiitanrumpc-
dibus meis,fed & Menti,Intelledui,rationi ac fenfibus, in omnibus actio-
nibus meis : vtque ex eo folo triuno, omnium rerum rencr ventacem , be
nigne largire mi\\\,6 Hhochmah el^- Q^ i EsviA, Veritas 6<:Vit aAmen.
Acquirere Sapientiam,multo pr^ftantius eft , quamacquircrc autum pretiofum : &acquircre intelligentiammul-
:6 prijftantius eft quam acquiretc
cledlum argentum.
ProH.itf.
VcrC 16.^TofideSAPi^N-
T I A M, quia auro mtlior
eBi i^ acquire Prv den-TiAM, quta pretiojior eli
ar^nto.
PoJfideSx v.j Hucquadratvecushoc:K^uroquidmelifn ? lafpis: qutdlafpide^Virtus;
J^< i virtute?D Evs:qitidD l ir AT Z? nihil.
De V M;
^.
GRADVS PRIMI. 17
De V M; virtutem;LapidemPhilm.perIafpidcm (ob viriditatem
&
langumcum cius colorem) aptiffima ratione.myftcrio non carcnte,philo-
fophicedcfignatumjAurum ; o M N i a ; datin Oratorio&Laboratorio,SAPitNTiA DEi.Vidcverr.45. Vcncruntmihi omnia bona paritercii
illa,verl' 191.S a p i e N t i a m igitur,quant6 mclior Auro;& P r. v d e n-
T I A jvi , quanto pretiodor Argento;tant6 ardcotius qua:rito. Nil prode-
runtdiuitixpecuniarix^quzvmbra & rcscaduca: fumo(imiles)impio,
nilprodcruntthefauriiniquitatisjindievltionis: Sapientia lignumvi-
ri-efti&Iufticiai^quamS A p ie n ti a ^TERNAincarnatajCuiusihefau-ri infjniti,quare& inexhaufti,nobis dono dat^fola hberat a morte. Prbu.
io,2.ii,4.Plal.4p.Eccleruft.5,io. Sophon.1,13. 2ach.5>.
jy Nunc crgOjfili mi , au-
di m,c , & nc reccdas a vcrbis
orismeiinegemas innouif-
fimis : & (niniis fcro)dicaS , Tah)
curdcccftatus (um D i s c i-
pLii^AM, & incrcpationi-
bus non acquieuit cor meui
Frou. j. ^^Q^nc, igituryfiluiparete
miht j (s' ne recedatu ab etd-
qitits oris met : Ne rugias in no~
UlJjimtS tuis ,• 6^ (nimU fero ) ^l-
cas^ah.) .^omodo cdt E r v-
h I T I o N E M. 3 t^ increpa-
tionemjhreuit cormeumy
3^wf ] Toties admonitus , prxmiis inuiratus.fic blandimentis quafi al-
!c6latus. Qucmad!nodumSapienti2acquifitio,Gloria,Vit3&gaudium:
ita Sapicntia: co»Uemtus,ignominia, mors , & ludus rugitufq; perpetuus.
IJ ^{ec audtuivocem docen-
tiumme, f^^ 3ia^firis non
tncJinaui aurem meam?{'^»'*» ><*-
men,dieotii>i.J
VetC xj.Et non obtempcraui
vociinftruentium me, &:
docentibiisme non incli-
naui auirem meani?(Amcn,a-
mcn,clicc tibi.)
Necaudiui vocemyicc.] Non obferuauiD E v m loqucnrcm atc^ docen-
tem,inNatura,SS.' Scnptura.&Confcicntiamca. c3/rfg//?w.]Hoc cft,
Iis,qui vcre Magiftri funt, docentibus Scicntias& Artes bonas , myftcrio-
rum De ijfecretorumqj Natuta: Bonis ac Donis inftruaiflimas :Opus,in-
quam,deBcrefith,&de Mercaua^vcrfi^z. ad Legem & Tcftimonium
SS.« Scriptur2,Libri Naturz magni, Confcicntix redx, Chriftiano-Ca-
balifticc , Phyftco-Magioe & Phyfico-Chemicc: non Ethnicc,fophifticc,
fabulosc. DoccmurautcmaSAPiENTiASpiritu, tam pcr Magiftros vi-
uos, Sapientes atque peritos , Diuinitus nobis concclTos; & mutos.qui ii-
bri Sapientum, daue Spiritus fanftieos apcricnte; quaminfpirationenu-
daac lola;aut,rcuelationefecrera. Scicntias bonas , Arces fecretas,Lapi'
dem Philm.eiufq„quo apud vulgus nominatur,proprium nomcn ,neono
pr.Tparandi modum, quxduo Attis fecrcta, o m N 1 a , ficdifcerepoteft
Thco-Sophus. QuaproptcrfiucPrinccps.fme Nobilis, ne infipicnsfis
ftultuiq-, dicaris in confpedu Dei vcreq; Sapicnturo ,&aliquandoinfipi-
cntia:hums te poenitcat^obtcmpcrabenc moneti; r«>$^'W 'Sry,»i(rUktf
i^/o«,vt inqtiit Homer.lliad.^.) PraEccptori.rcThco-Sophicc corrigcre,
& a vitiis erroribufq; quafiregenerarcftudcnti.Iuucnal.Satyr./.
C
51
3^
/
53
54
Sapihntiafeipfam c6-
mcndat, &ad fcfe vo-
cjc omncs.
5T
i8 INTERPRETATIONESDli fraceptortmfAnclt voluere Paremii
- Bffe loco.
. Laude dignus Alcxander Magnus,egrcgie dicens ,/eAri(loteliPrdcef>tori
Twrtminm debere,^uam Patri : queda Patre •viuendi , a Pr<tceptore hene vtuendi ini-
/«iw4ffj^^/.TotumtameHhocavoluntateDE idcpendet. 'HonemmeU
huviAnitm vokntii AUtferfecurremis/ed rrtifcrentu (i)i^ix.c\xxxcnt\%))Lyi.l.VeUi:,
iiiquitP^uliisKoxn.^ti^.&CjiiS.adiacetmfhi-.perfcereautembonumnoninue-
nio (Cooperatore igiturD e o opuseft.)Etpaull6 pt)ft vcxC.zt.Conde/ecior
enim JLegi D ^\,fecundum interiorem hominem : Video autem altam legem in mern-
briimeis,repugnantem Legi (Jl€entisme*-^ cafttiuantemme tn Lcgepeccati,qu* efi
in membris meis,(PexdciexitcigitvLX De o opuseft:)SicDE v s afcculoco-
operatuseft,Ecclefiaft. 51.11. SicChrjftus Appftolisjinvniuerfummun-
dumjVtprajdicarentEuarigeIiumomnicreatut3e,miflis,cooperatuseft,&
fermonem eorum fcqucntibus fignis confirmauit.Marc.KJ.verf.vIt.Vt er-
gotuimirereatur De v s , Mxsericordiam Mifericordisanimofideh
implora.
Fili mi <^ fi (apicns fu
erit animus tuus,gaudebit
tectimcormeum.
Prca.2}.
Verfi5.Ftli mi
, fiftpiens fuerit cor
tuum^^LetabitHrcor meum^etiAm
egoUtaber:
St/apiensfiteriti&ccl Verrz^/.refteinquitSapicnsnofter.-QuiSapic-
tem genuit.l^tabitur in eo. Idera &: hoc loco: Exultant prx gaudio paren-
tes,exultantpr3Eceptores,vid entes fe do6tnnamhjonan>benecollocafle,
margaritasqjboumcalcibuspon conculcari. Dico hasc&egoomni bus,
quibus Amphithcatrumhoc noftrumvidere contmgit.
txultabilnt etiam re- ^"^" Et exuttabunt renes mei,
ncs mei , quum labia tua ff cumreSia ioquutafuerintla-
loqucnturquxredtafunt. biatua.
Cutnreffaloquut^fuerintjdcc.^jHoccdjCxixn faflus ftieris veritatem.dc vti
li& fideli inftitutione mea.Quod fi aftutia malitiofa rcticueris verum.menonenecatreticentiatuaifta,ieddicocumCicerone; Vbirerumteftirnonia
adftnt,quidopt*sefverbis>Con/ciamensre^ifarn£mendaciartdet.So\o mea pla-
ceantbono.ConfoIatoriumTertuUiani hoc : Cum dam»*mur itmundo,ab-
filuimura.T>ouitiO.
Sedage!
Nunqmdno{x\xi^\\Hho ch-
mah)^ Sapientia clamaty
O* Qni''^ BiN ah)Prvden-TiA I^ datyocemftam?{f»,iUai-pfaefi\vel,illaipf*funt\)
S A p I E i^ T I A clamat.'] Vbinam? intqto Vniuerfoj puta,in Libris Na-tura:atqueCrcaturjE,SS.*Scriptura:, & Cpnicientiarpropria:, quinimo
inomnibusfefeoftertconfpiciendani: clamant Aftraluccndo,&:adLu-cem Tttcrnam nos inuitant ; clamant Venti, & Spiritum D o m i N 1
annuntiaDt,qui inomnibushabitat; cIamantAqua:,6:adCryftalIinum
flumen
Nonne(ma^T> Choch-mah) Sapientia clamat,&:
Intelligentia dat vo-
ccm fuam ?
Prou. I.
GRADVS PRIMI. 19
fiumcn Paradyfi nos vocant, & ad occulcas illas Philofophorum lymphasic!aniat tcrra, mille vocibus, &: floribus &: frudibus, & tot colorcs Naturx&:Philolophicosdepingic;clamattcrra,quandotremit,&concutitur,vt
ruinamincelhgamusmundi. Dat vocemfuam] Quzmmim^Triuniim-.Nz-turx ; SS.^ ScripturcE ; & Legis confcicntia:, quar (cintillxluftitia; Diuinx.Voccm hanc Catholicam auribus haurimus fenfuum,rationis,Intellertus
ac Mentis: in Oratorio, Orando; in Laboratorio Laborando,Micro&Macro Cofmice,Phylice,PhyficoMedice, PhyficoChemice,&c. Vtefl:
figuris Amphitheacn huius fccunda & quarca. VoxD e i,in Omnibus,perOmnia,de Omnibus,ad Omnes. Vide expoficionem verf i8y.
Inriimmiscxcelfisq;ver- ^"''"
ncibus^fupraviam,/finmediis lemicis ftans.
In fummitate locorum excet-
Jorum , luxta ^iam, m loco fe-
mitarumflat:
Supra 'uinm ] Tocius Vftiuerfijhoc efl, pcr Omnia,qucE funt in toto Vni-uerfo, qucmadmodum annotauimus inquartahuius Amphithearrifigu-ra. In ;w^/i^ytf>«//^] Coramomnibu^jCunttis, fingulisac vniuerfls; vbi-
uis locorum : coram Deo ; Angehs ;Hominibus ; Mundo.
s^ luxtaportas ciuicatis
in ip(isforibus<^^loquicurj
dicens: ^
Vcrf}. In loco portarum in ojlio ci-
mtatisy tn mgrejfu ofliorum cla-
mat:
/«x/.«^flr/<«]Tanquam in pubhco.omniumque confpcdu, palam o-
mnibus,pertotum Vniuerfumcreatum.vtnemofepoflitcxcufire.Inpor-
cis enim ciuicacum veteres ius dicebanc. verf 49. Z,o^«//«r]Qiiavoce?
cercemirabilirnec mirum, fi, vcinquitHugo, MirabilU mirabilia operetur.
VoccsSap ie n t iithas,linguasvevarias,videannotatas,figuraAmphi
theatn huius quarta : &, prxfacionem Zebelemykmc publicacum. Notatu
dignum, quod S A pie N t i a Altifllmi.amore noftriamoris, vtfenos a
memus, e throno Celficudinis fu^e ad profundum humilicatis noftr^, fefc
tamaltedemittat,coniungatacvniatlumenimmortahtacisfua:,cumIimo
mortalitatisnoftra:. Videcxpoficionem verf ij/. Hsecfermentatiomira
bilis,mortalemredditimmorcalem. Lapis PhilmhichyperphyficoMa-
gicus,& vere Diuinus.folis Chnft.ano Cabaliftis cognicus. O S a p i e n-
T I A,mentismea;aperiocuIos,vccevidea;aures,vcteaudiam;fenfuspur-
ga,Rationem & Intelledtum, vt tc incelIigam;cordis cangc Imguam, vt
teguftem!deniquefac,quarfo, Magnccis ruitradtuleuer, Spiricuscuiigne
fubUmcr,coniungar& vniar tecum.
Ad vos, 6 viri clamo, &|V«C4.
vox meaadfilioshominu.
^^ yiri^ advos clamito,
^ yox mea adfllios hominum.
Ow>/,&c.]Viri,hoccft,fccundumHebrajos,genere&DnftrinaNobi-
lcs.-&filiihominum,ideft,humiles,obfcuriatqueplebei. NoneftDE v s
acceptotperfonarum,fedinomnigenere,ordine,2tateacftatu,quitimct
D E V M, & operatur Iuftitiam,accepcus cft illi. Adtor.io,^ j. Quapropcer
5^
?7
m
58
2.0 INTERPRETATIONESSapientia fmedifcrimine vocat omnes vcrfi.In confpedu D e i,ru-
fticus aequipollet Nobili : ratio eft, quod vno eodemque prctio cx diaboli
fmt poteftate ambo redemti.Tanti hic,quanti ille. Im6^>;i£ yp^hoc eft.,ne
gry lolo gcnere Nobdis mehor plebcio probo atque honefto : etiam in hac
vita.Humilitas nobilitat virtus, Scis quas vera fit Nobihtas ? Audi luuenal.
Sa.ty t.y.?iohilit^foUesiatquevnicitwrt(ff. Virtute decet,non fanguineniti.Con-
temptsrese^ homo,niftvirtutem curet. Proptergenus,diuitias,officia,hono-
res,fuperior quidem autmaior eft&dicitur homo:mehor,obfolamvir
tutem. Hac etiam ex plebe infimusprardituseircpoteftjcarere, gcneris
Nobihtate fummus. De nomine folo Nobihbusltalus quidam non in-
concinnedicit : GentiliseHheftiayfidens/upcr beftiam,habensbeftiam juprama'
num; be(liiis circumcirca ft/e curfitantes ^perftcjuens (jrin/e£fambefttam. O pro-
priam iftorum nobihum defcriptionem ! Et Regemindo&um, Rex Alphon-
fus dixit ajinume/fe coronatum. Etahuscontraiadtantiamexdiuitiis.ftem-
matc,nobilitateac prolc venientcra, (ic cccmit
:
Sis licetingenumy clarisqueparenttbtu ortt^y
B/fe tamen vel/ic beftia magnnpotes.
^ddi decttspatrif, claros tibifimepT0pinqt4»S)
E/fe tamen vclfic hejiia magnapotts.
Sinf ttbi diuitix ,/t longa cr mutidafupellex,
Ejfe tamen velfic beftia magnapotes.
Demque quicquideris, nt/ifttprudentia tecum,
cJJUgna quidem dico, bejlia/emper erii. ^i
Audinuncquem De v s.parens&audlornobilitatis.velitnobiUtare, i.
Rcg.i,3o. Proptereaait DominvsDevs J/rael: Loquens locuttts/um,vt do
mtis tua^CJ" domuspatris tui miniflraret tn con(^eclu meo,vJg, infcmptternum.Nunc
autem dicit Deminus : i^h/t hoc a me ./edquicunqtiehenort/catiertt me^glorificabt
eum,qui autemcontemnunt me.erunt ignobiles.
5P Intelligite fimplices aftu
tiam,
corde.
& ftolidi intelligite
Verfj.Intelligite f^paruuli (^ a-
Jlutiam,^ tn/iptentesammad-
uertite.
40
Paruuli] Simplices,qui facilehuc&:i!Iucimpelluntur,maleperfuafiat-
quefedudi. Ita&rverf^.OremusS ap i e n x i am veram.vtquxparuu-
los & vcre humilcs m.irifica veritatisdulcedinereficere.inenarrabilique
gaudio ac lumine exhilararc confueuit, nos totos noftroiquc in Oratorio
&: Laboratorio labores, cxlefti bcncdidionc gratiaque fua Diuina rcplere
dignetur. Oblcruandum: Cum fucccffus continuxfelicitatis totusavo-
luntate deriueturDiuina,videat ne defcftiue peccct in pundolmpctra-
tionis hocCabalam, Magiam & Alchimiam excrccns. Vt tibi faucat I E
•
H o V A H, folis fupercxleftis radius tibi,laboribusquc tuis aftulgear.ftude-
remcmcnto. tJ<f/?«//4»»] fubinteIligitur,bona.CaIhditas,folertia. In
bonam namque partem hoc Prologo vocabula hxc accipiuntur.
Audite,quoniam hono-
rabilia loquar , & apertio
Vetf^. ,^ nAudite^quontam<^ de
rebuj maqnis loquutiira fum.
lab10-
GRADVS PRIMI. 11
labiorum mcorum erit red:i-
tudines:
t^ aperientur Ubia meciilfyt
reciatrxdicent.
i^itditc] A V D I T Ejvidete, obferiiate S a p i e n t i ^e lermoncs, cumattennoneaccurata, nonofcitanter. Denbusm.i^nD^ Reueramagnis,&:
5 A p lE N T lA Maximi maxima dignisjqua: expiato apcrturbationihus
animodiligenterfuntaufcultada, expurgatoqueThcorophiccIntelledu,
6 veritativeluticlauis(iiluminationis Diuinxrnanu^cumferacoaptato,
rmianda,percontanda&obfcruanda. Quodfifcceris,frudusS a p ibn-
T I Jf. nancifceris, theorice &: praftice infignes. Vtncliprddu^nt] Quic-
quidigiturcum S a p i e n t i >e yiiterna: Ve r b o,Bib!ice,Macro&:Mi-
cro-Cofmicc fcripto, de Phyiicis, Hiperphyficis, atque Diuinis, harmonica ratione non concordar, redtumaatverumeflenonpotcfr : fucetdc
fcndatquc mundus immundus diaboli fophifmata, vtut ponit ac velit.
^ Veritatem medi-
tabicur gutcur meu, &: labia
meadeteftabuncurimpium.
Verfy. c^/4 Ve rjt at e m loque-
turpalatumeU:& abommatio
labiorum meorum eji tmptctAS.
Veritatem] Vcritas'ipfj, non nifi meram proferrc vult acpoteftverita-
tcm. Hxc incarnata :Ego svM,ViA,VERiTAS&ViTA.Inhuiusore non inuentusdolus. Adimitationem S a p i e n t i ^ veri,
omnci alumnieiusmcditabunturveritatcmj&labiaillorumdetertabun-
tur impium, dcriforem, ftultum, quancumuis etiam fme generis, fiue do-
clriniE mundana: nobihtarc pr,-tcel!entem. Ego, D e v m teftor, pauci &nihiliffftimoiftosCentauros.Thrafonesjfibifuiquefimilibustantumnc-
biles; De o &:fapienci,ignobiles. Abomin.^tio(uuiiacijnfpeclumeota-
les. Vcrx nobilitati ne gry dccradum volo. Scisipfcquodoilsconcrita:,
reperiantur vbique.
Inluftitiafuncomniaelo- ^'"^-^- ^Jupfmtomtiesfermo-
quia oris mei : non eft in eis nes met, non eB in eispramm
prauum nec peruerfum. quid,nequeperu?r/itm.
luftifhTttyZic.] S AP lE NT litfermones.vtomnes.ita&holceoracula
mera (licuti funt) efle putato,de Diuinae mentis adyto Sapienter profcdla,
veracia, iufta, reda. A fontc enim Tuftitia:, Bonitatis,Sapientia?, Vitx, ni
hil aliud quam iuftum,bonum,Sapicntiaplcnum,viuificum,dimanarc
poteft.
Vniuerfa ipfa re6ba funt
intelligenti, & rectainueni-
cntibuslcienciam.
Verrj. ^^ '^citfunt intelligentt-
bus y c^ xqut inuementtbtis
Sctenttam^
Ke£ii, &c.] Plani, obuii, intelleaiu faciles. At quibus ? Intelligentibus,
hoccft, Sapientibus,fiuefedantibus Sapientiam veramjaqua fola
inrclligcndimodus nobis ineft,&: fruendi pofleflio.Non nominat Sapiens
hoc loco Intelligentes eos,qui Etymologi, fecundum idiomata lingua
rum,Hebraice,Gra:ce,Latine,&c. ad literam aliquid intcUigunt, fed
> *"
41
Iohan.14.
Vcrf.tf.
4i
45
il INTERPRETATIONES
44
Sapuntiaauro przfe-
iCQda.
4J
qui nucleum mentis percipiunt , &: aflequuntur meduUam. Intelligcntes
ablntelligentia, qua:S a p i£N t i a dicitur,vocantur. Dehisloquuntur
Philofophi Phyfico-Chemici.dicentes : J^os fcrthmtu intelligenttbtu^fci
entibtts,nonignorantibm. Addo : Cui SapientivB luminis radius ( Mi-
crojVelMacro Cormice^nonaffuirit,autinOlatorio,autLaboratorio,aut
per Magiftrum Sapientem.ignorans eft, ca;cus,5i: nihil veri dc S a p i E n-
T i^ verx laboribus fciens;nihilinielligcns;opinansomnia. Quapro-
ptervanxomnestheoria;,vaniquclaboreseius.
,^AccipiteD I s c I p L i~
N A M meam, & non pecuni-
am DocTRiNAM magis
uamaummeligice:
Vcrfio.cAccipite Emdtttonem me-
am ^(S' non argentum : (^r Sct-
enttam fotitts i qitdm aummelecium.
t^ccipitedifiiplinant,^non,&cc.]Sdi]^'\tn%hort:xt\xr,\x. vencmur S A p i-
E NT i A M.non pecuniam ;Regnum D e i&Iuffcitiameius, nonopulen-
tiam. Quam artem calluit & exercuit Regius Propheta Dauid : quemad-
moduminquitPfalm. 119, i^Jn^viittfimoniorumtuorumdeltifitttsfum^ficut
tn omnibtu dtuitiis. Aulim ego fanfte affirmare, cpiha.^yj^ou aut •5J^£9»gfmw,
hoccft,auaritiam, non minimum effe obftaculum,cur tam pauci ( inhian-
tas toti diuitiistantum pecunianis)adipi(caniurLapidcmPhiIm. ^quafi
principalisPhilofophikop'>sfit,auroatqLieargentoabundare !Erras,er-
res ; Tertia& quarta huius Amphitheatn figura;,de altior^bus teadraone
bunt S A p I E N T i A, per Cabalam, Mageiam, & Phyfico Chemicam v
fuum frudibus. Aurum & ArgentuminterLapidis Philm. fru6lus infi-
mumoccupantlocum:atnortrilaborantesqu.Trunt S a p ie N t lit the-
fauros propter folas diuitias,vanosque mundi honorcsjhic fcopusillo-
rum , cum tamen nihil minus,quam hocdcberentcogitare. Si qu.xrerent
primum Regnum De i & Iuiiitiameius,cartcraomnia(interqus&au-
rum&argentum)adiicercnruriIli<..Cumigiturfacianti/'«Tfoi''Z9©'n{ei'»t>fl^
flC bic Ovoff, ^inDcr Dcn '2Bajjcn fpanncn, & legitimum iibi non proponant fi-
nem, deuiant a veritatis Imea ixdj, longeque errantes,mifere euanefcunt
invanitatibusfuis. RcdeigiturPhilolophusiSi Devs inuCniretcorfi-
dcle,vtique reuelaret ei Scientiam & artem.
Qu,iameIioreft: S a p i en-
T I A marcraritis : & omniaodefiderabilianon ^quabun-turei.
v«f. n.
jj^ ^elior eB enimS avi-
I E N" T / ^ cunFips optbtis pretio-
ftjjimis : f^omne defiderahiLe ei
nonpoteHcomparan.
cJWip//<?rf^,5,rc.]Quiadat omn i A.Vteftverfl^^cji^^&jiy. Quare&auroatqueargento.negotiationemundana»quantumuisetiampfcuniofa,
totiufque mundi imipundi gloria vana, lopge pretiofior,eligi bilior ; opta-
bilior;quodminiroecreduntmundaniimmtindi;,©iCrCic^cn<Sc^int)§Un&
3(aubcnfoJc^C6nicfjt^.^t*qui femotiturum effefcriocogitat, facileomnia
contcmnit mundana immunda. Vt fantte olim moriaris, bene viuercdi-
fce;Vtq;picpofIisviuere;difccmori.Videverfl!3i4,5i7,5iS,&i27.
Nunc
GRADVS PRIMI.
Nunc igitur filii obtcmpe-
rate iTlihi:& bcati qui vias
mcas cuftodient.
ibid. s^ V^nc ergofiln audtte
me, beatt <^ qut cuflodiHnt
'-viitsrneas.
J^nc] Pofteaqiiatnaudiftis.qus.qualis&quantafimE go,Sa t>iE n-
T I A. J^/c«/?W/«w^x'/rff wf<ftf. jHoccft, quireruancaucfaciunrmanda-
tamea. Vos.inquirChriftusjS a p ie n t i a incarnaraJohan.ij,i4.ami-
cimeieftiSjliF e c e r i t i s ca^quxcgoprscipiovohis.Eribidemcap.ij.
17. Beati critis, fiFECERiTis ca. Luc.8, zi. miater mtA, (^fiitrcs
met Tjtjunt, qui virhum D E 1 audiunt ^tacivNt. Facerc qux prjcce-
pitSAPiENT iADEi,eft ambulare in viis eius. Quare emendetvitam,vt induatur vita,qui vultacquirere vitam.Chriftus, ArchctypUs
;
hunc ,qui nouit, induit &: imttatur,& Sapicns,Beatus,vercque Chi:i-
il:ianus. Notandum : Q^artiuis dum in cute hac ha:remus, nos opor-
teat eflc ac viucrein Mundo, dcbemu.*; tameb fiigere quotidie & dere-
hnqucre mundum immundum. Quomodo hoc ? Si, inquam, corde,
vcrbis ac factis.mundanis noh adhxremus immundis.hoc eft,munda-
nc cum mundo immundo non viuimus:tunCinduimurChrifto,&imi-
tamur,vitaThco-Sophica,Archctypum. Hoc,appro5cimare cft De d.
Qui approximauit, illuminatur, iungitur atque vnitur. Spijritualis, bo-
nus & mcnte fubhmis fiat in Spiritu Opt. Max. neceiTe eft, qui fpirituum
bonorum confcJrtium, fublimiores contempIationcs,D e i F i c a ivi-
que optat vnionem. Simihum cnim fitcdniundio & vnio, non dilTi
mihum. In circumfcrcntia tnundana fe ita amittere,eft in Cenrro,hoc
eft, De o fc inuenjre,D. Ev Mquc ihfe repcrire. Videvcrfiji. Hac S a-
p I E N T I it via, cum Chnftofecediscmundo.quamuis viuas& con«crfcris quotidie in Mundo, etiam ih medio inter mundane viucntes :
Tu nonmUndancjicdTheofophicc in & cum Chrifto. Cum peccatd-
ribus, pubhcanis; Phaniiis, h2reticis,&c. conuerfabatur ac comcde-
bat Chriftus ; poteris & tu, mbdo non vt peccator enormis , Publica-
nus,Phari(ius,haereticus, &c. Inccntro maneto:hoc fibi vult Cabah-
fticum illud, Nunquam tam bonum eft exircquinfit intusmanere rac-
lius. OIehovah manc inmc,vc maneam in re, Chnftophorum-
qucmc confticue, vt e vadis mundi huius immundi emcrgam, & fcopulos
pra?tcrgreflus,in portu ftem pcde la:to ac firmofalutistutu$,cuftodicns
viastuas. Amen. '
CERVDITIONEM»Audit
& (apicntcs eftotc,&ncrc-
pcllatis eam.
Verfj,. ^ tAudite DiscifLi-
N AM^O* efioteSaptentes, O*
nolite aVucereeam.
t^adite dis c iPLtNAM] Quam fit S a p i e N t 1 /E Diuinae ftu-
dium Neftare quouis atquc Ambrofia dulcius.nonnifi intelliguht, qui
iamindc apuerisSapicntumparcrcmonicisdidiccrunt,acqueitaD isc i
4&
47 Difciplina
audicntes,
fuac Sapi-
cntct.
ConqUeri-turS APi-E N T I / fe a
Sophiftis
conceroni:
& cxicium
coterapto-
tum pixJi-
cit.
i4 INTERPRETATiONES
48
49
p LiNit amarituciinem prius degu ftarunt. Hinctantoftudio, tantaquc
fidelitatc nos admonet Sapicns, vt propria voluntatc Diuinx (ubiettA,
quidSpiritusDEiR V ach Hhochmae l prxceptornoftcrfidelif-
fimus,inauresMentisnoftra:ruauiterinrufurret,diligentL'raulcultemus.
O fanfta D I s c I p L I N A.
Vetf5+.Beatushomo qui aufcukat
mihi, excubando iuxtaforcs
mcas quotidie , obferuando
poftes oftiorum mcorum,
'^eatiis homo , qm audit
me ,^^ qm <-vtg}Ut aafores
meas quotidie : <^ obpruat
adfojiesojinmei.
^uivigiUt adforesTntasl^ Fores & poftes SAPiENTXit jtTERN>«,func numero trcs, puta , Biblia SS^. Creatura atq; Natura, hoc eft, Macro-
Cofmus cu tota cazlcftis cxercitus Spiricualis militia, tptus; & Micro-Cofmus , fccundnm corpus ac Spiritum : deniq; , Mens fiue anuna in horpinc
Diuina. Ofclixterq-, quaterq, felix , &taminvitahac, quamt^uturabea-
tusjqui adfores Sa PiENTiiC hafcc mane (vccft vcrf 170.) vigilat,
quotidie ( vcrf 28,158.) audit , Theo-Sophice videt , per totam vitam ad
pofteseius lapienter obferuatfapicntiam veram mirabilitcrloquentem,
refpondentcm,atquc doccntem. Hic, ficrefcifcet,fi vehc, O m n i a. verf
y . Vide fig. Amph, huius.
^J^ S A P I E N TI A ( infupcr
ctiam,iterum inquit Rex Sapicntiiri-
mus) <^ foris pra^dicat , in
platcis dat vocem fuam
:
Prou. I.
vetf.io.
I
Sa?1'E,NTIA (jnfnferet-
tk , ittTHm inejHtt ^^.ex Safitntt(fimtt4
)
foris clamitatjtn^latsu ifpfdat
'-vocemjifdm
Sapien.t I a ] Hcbraice ad verbum, S A pientiae, Legicurcnim
Hhochmoth,c^\io6. eft plurale: racio eft, quod illa fic Spiricus muItiplex,Sap.
^jiz.&^aroAfwwx/A^^jhoceft^muItiformis^Ephefj,!©, VidecerciamAm-
phichcairi huius parcem, Quacft. quarca. Fori^pritdicat. ] Publice, '^ pa-
lam omnibus,inMacro & Micro-Cofmo,(verf57.)vtnonfincexca.fabi-
les,in die iudicii, mortales. Rom.i,io.Nonrantum SS.*Scripcura, Ve
rumquoquctocaCreacuraacqueNatura,(pra'fentemqucDE v Mqujeli
bcc herba docet, redle cecinic Poeta Chriftianus ) Hominisqueconfcicn
"KtiaCrcatorcm&Conditorem omnium rnirificc loquicur Triunum; Sc-
metipfam,hoceft,S afientia M,Bonitatcm &Potenciamciusinfini-
tam,Thco-Sophice, Phyfice,Phyfico-Medice, Phyfico-Chcmice.Phy-
fico-Mageice, Hyperphyfico-Magcice atquc Cabalice nobis ob oculos
ponic in cocoVniucrfo,canquaminIoc6ediciore,cxquopofticabomni-
bus,omni cempore& loco, audiri,videri, obfcruari atque agnofci.
yo
I
In capite turbaru clamitat ^"^- "•
^m foribus portaru vrbis
profcrt vcrba fua, dicens
:
,In ckpite tumultuantium
<lamatjtn ofiiis fortarim ^ in
yrlpe iftfo» eloqmafitadictt.
JnferilfM ptrtar(tm.}M.ovc iudicum, qui apqd vcceres ius diccbantinporcis vrbium, canquam in loco publico,in omnium confpcdu, & incer
curbas hominum. IbiS ap ient i Adiftinguitperfonas,ordinatiudicia,
JI
y*
u
GRADVS PRIMI. ij
Hpit lcgcs, adminjftrat lulHtiam , exercet vincli(flam ; vt admiranda D e i
iufti iudicia apparcanc &: manifcfti fiant ; omniumquc oculis patefcat,
noii humanajfcd Diuina Prouidcntia &: Sapientia,Mundum rcgi. Quan-do enimiuftusiudcx,d Thronoruo, iudiciiicmictit, & fcntentjam fuam,
iuftiirnna&inopinacavindi<^ta,piumulgat;concremircictcrra,&riilet.
Vfqucquofimpliccsdili- ^"^*^-
gctis nmpJicitacem : & dcri-
iorcs denfionem dcfidcra-
bunc , &: ftuki odio liabc-
buncScicntiam?
Vjquequo Iffarmli diligi'
tis [fmftntitimy i^ I^fiultt ea
qu£/ibifuntnoxiacupient y&imprudentes odtbunt Scten-
tiam ?
Parun/i] Parunlihoclocofuncquiverfj. /«/Sr»/M»;]Impcriciam,fto-
liditaccm«.Vignauiam. .S/*///] VcvcriT. 201 &: loj.mahciam^fuperbija
nimicianoncm,DE i Proximiqueconremptum: detradores,detra£tio-
ncm. Eft(]iicrela S a pieNt iit,cx iufta condolentia profccfta. Oinfi
pichtcs &: ilulci, quo ruitis ?
Conucrtimini ad incrc-
pationem meam, cn depro-
mam vobis Spiricum me-
um, lcirc \os faciam verba
mea.
Verfij.«(r" (onttertimim adcorre-
pttonemmeam: en [fproferam
ijobts 5" P f X
I
T V M meum, ^^ ofiendam '-i/obts 'uerba
mea.
Coisuertimm'] Refipifcitc, 6 ftulti , quorum plena omnia, & male fani.
Froferamvobu Spiritummeum] EfFundam,aut effljboiupervosSpiritum
meum , qui vena cft Intellcftus iSAPiENxi/E fons , Sdcnti2B flumen,
diuiciarumque cam CorporaliumquamSpiricualiumthefaurusinexhau-
ftusjomnem longe fuperans Pcrfarum gazam.VerfTio 6^. 81:215. often-
dam} Quomodo r Biblice,Macro& Micro-Cofmice : fcircquc vos faciam
deOmnibus(qua:proderuncvobis)mentem,voluntatem & fententiam
mcam,pcr Chriftiano CabaIam,Diuino Mageiam, & Phy fico Chemiam
:
quod ftudium Triunum , veraTheosophia Cathohca. Vcrll 142.
Quia vocaui , & renui-
ftis : •^^ extcndi manummeam, & non fuit qui a-
fpicerct.
VerCi4- Tropterea quod ri;ocaui , i^
renutfiis : extendi manur^ me-
am , <!^ non fuit qut attende^
ret.
Extendi manum'] Morc indicantis filentium &artcntionem,autdigico
vocancis. ManusSapientis.myftico quoque fenfufiincomncscrcacura?,
quibus adCreacJrem trahimur. PorrigitnobisS ap ien t i a manum,quocunque nos vertimus, & ambit amicitiam noftram,monftrando &: of-
terendo nobis Bonicatis ac Beneuolencia: fux riuulos.
D
51Efa, (fj, I».
Ec 66,^.
lere.7,1}.
n
55
l6 INTERPRETATIONES
54 «^Dcfpcxiftis omne con-
(ilium mcum, &:increpa-
tioncs mcas neglexiftis.
Vetfij. Et cejjare fecijii ornne conji-
Imm meuniy O^ increbatmiem
meamnolmfiis.
yj
Dfjpextftts coyifU. ] Amore & ilJecebris Mundi huius immundi capti &exczcan, dcludendo Legcm atque Duftrinam meam ; Meiplam, hoceft,
D E V M deluliftis, & Spintus Luidi dudum neglexiftis. O vefani cordt
!
Certe quemadmodummalumconfilium conlultori peftimum; ita dcri-
(iojdcnfori.
Etiam esoincontritio- ^<=^^*
5^^
ne veftri ridebo : fubfan-
nabo, cum venerit timor
vefter.
J^ Ego quoquein interitu ye-
Jiro rtdebo, i^srfubfafmabo , cum
'-vobts td, quo,dtimebatis, adue-
nerit.
57
Egoquocfue, &cc. ] Horrcndum profcdo, a D e o irrideri : nihil miferius
homineaDE o dclcrto ^quodexeiTjplai-^haraoniSjSauhs.Fuincifci Spie-
rac.ahorumq-, quamplurimorum teft-intur. Qucmadmodum fama,ociilus
& confcientia,ita necD e v s potcft ferrc iocum. Inuiolabile Numen.
Quum inquam vcncrit fic-
utdclolatiojtimorvefter: &contritio veftri veluti turbo
vcnerit,quum venerit fuper
vos tribulatio &: anCTuftiia.
Verfi7. ^m irruerit repentina ca-
UmitaSyC^ tnterttm quafitem-
vejlas ingruertt : quando yene-
rttjuper <-uos ^ tribulatio O*
angujiia.
Tribulatio cr aKgf//Iia] Tribulationcs &:anguftias patiunturetiam fidc-
les;atexituautfinelongediuerfo:quiaD o m iN v m habent,quiliberat
eos a.malo,amicum : cuius auxilio prorfus deftituunturimpii, dcrifores &C
ftulti, non cognofccntes diem vificationis fua:: ideo mifere pereunt, &portio fiunt tartaro,turiis vltricibus deftinati.
Tunc inuocabiat me,&:
non exaudiam:mane qus-rctme,&n6inuenientme:
VetCiS. Tunc inuocabunt m e,^ c^
non exaudiam : mane confurget,
l^ iS non inuenient m £
:
Noaexaudiam\ Quia poftteftum veniunt. In tcporevcnireeftpmniumoptimum. Admonemini,qux(o,fimilicudinc de virginibus dece,quinque
prudentibus,& quinquefacuis, Matth.iy. Oleum Spiritusfandiprolu-
cernis mentium veftrarum, Dodrinam pro animabus, gratix temporegratis comparate : vt nutrimentum h.ibeat, vobisque fruihio.^^e lucc.it
lampasMentis vcftra: Diuinitus acccnfa,a luccPatris luminumluccntein tenebris mundi,&: tugante tencbraruni poteftates, a quo omneBo-num ac Donum perfeclum. Manc,igitur,cum audieritis ve\x S a p i e n-
T lyE vocem, noliteobturareauresveftras. T^ntmeait/it] Quianouin-fiftentesviaivnicajacfoliadS A pient i a m Regix,(qu2 Ti morDo-M I N I ) non re^Se quarrunt nec inueniunt eam : in fopfiifmatibus am-bulant , tanaticisque fapicntix mundana; infipientis deliriis; quarc per
54
55
5«
vias
G R A D V S P R 1 M I. 2-7
viastcncbricoU.s lialce, IcducenccsavciiratcdcuiaiiCiilincartchiad lini
flram,nihilqiic prodeftiis.quamuis lummorurrcxerincmanc. Difcamus:gicur,impoIlibilecIIc, De vM lincDE o quxrere, inuenirc&noircjauc,
loquideD EO finc D EO. Vndciikid ; ?\onloquitruAeD E o ahfqtielumini^.
Nam fine eius Numine, fine cius Luininc, nihil cll in homme, nihil eft in-
noxium, vt canic Ecclcfia.
,;^ Eoquodcxofam ha- vcrCio.
biicrint DisciPLiNAM, &T I M o R E M D o M 1 N I nonfufceperint.
Nec acquieuerint C o n- vcrC^o.
s [ L I o M E o , & detraxerint
vniuerfa: corrcptioni mex.
Etf quododerunt Scientiam.,
t^ T I M O R E M Je HOVjE
non elegemnt.
5\V.c acquieuermt conjilio
rneOyfhreuerunt ajniuerfkm m-
crepationem meam.Eoquod, 6.C. ]
Qu.ipropcer, qui aiircs hsbctau auJiendum, audiar.quid
Spiricus vcricatisdicacfihishominum.
Comedcnt icriturdefru-
6lu vix fucT, &confiliis fuis
faturabuntur.
Verfji.i<^ (Zmedent igiturfrufiM
-vi£ fuia^fuisque confihisfatu-
rabuntur.
Comcdent tgttur, 5Jc.]Frnantur igitur ludiorum laborumque fiiorum
truAibus, pugnantibus e di.imctro cumfrudlribusThco-Sophi.T. Atqiii-
namfiintiil:i? Egrcgiifcilicct^puta.vanitas.dolofitasjiyphilmata.auaricia,
(radixomniummalorum)lupctbia, (cui rcfiftitD Evs)confidcnrianicn-
dax,ftultitia,dcfperacio,ignominia, triftitia, confcienci.x malxftimulus,
^cuius vcrmis no moritur) cotufio,^: mors zterna,qua; infcrnus. Ad fatu
ntatem, imo ad naufeam vfquevranturconfiliisfuispcruerlis. Cumno-luerincobcedire S a Pi e n t i a ver2:,dantur(iuftoD e iiudicio)in fcn-
fum reprobum, vt oboediant Ipirituitenebrarum,mendacii,errorum at-
quc fedudionis,abeunrquc toti in pus corruprum. Nec fit volcnti iniuria:
dcicrucrunr De v M,qu.ipropter&r,contra,D e vs iuredcfcruitilIos,vc
luo fe confilio perucrfo , peruerle regan: ac pcrdanc. Pcrditio illorum cx-
ipfis. Volueruntjhabeanr.
Qj.iiarequiesfimplicium
interficiet eos: &: profperi-
tas ftultorum. perdet eos.
VerCji. <^<iAuerfioparuulorum in-
terficiet eoSy f3 [f proj^eritoj
fultorumperdet eos.
K^aetfitj-aruuiorumt &:c] Defcclus fiuerebelliohxcdeduciccosadin-
reritum: njm,malumconliliuni,cnnfiiltori peflimum. PreJperitasftuU.'^
Rcbus mundanis coram mundobeneiuccedentibus, exczcanturcorda
impiorum.quominuspoflintadmitterecorredionemfalutarem. Crux&tribulatio.vox D e i ad pcrnitentiam.
K^ Qu^iautem m e audie-
rit, abfq-, terrore quiefcet, &:
^ abundantia pcrfructur,
timore malorum fublato.
VetCn- ^uiautem oboedit mihiyha-
bitabit confidenter, ^ requie-
fetatimoremali.
D
J8Caufa , cur
dcuicinior.
cales averi.
tntis l;nca
rcifla , in
quouis Cci-
bili.
J9
63
6i
61
i8 INTERPRETATIONES
Prou.T<,5i.
Ecclef9,i8.
Ecclefiaft.
7,to.
Magnatesadiufticiam
& Sapicn-
ciam ad-
hoitaiur
Safieas.
<?3
^4
iif.6.
Veri: I.
/» Graco non extat Codicc^.
^ime audterit.&cc.'] Vide vcifr.j 3^. & 337. cum alio,uot cam prxcedcn-
tibus,quamlubrequentibus. Pietasnullumpoteftafterre tiinoicm m:^li,
fed fpem &: pra^mium vitx.-cft enimarboi-vit^, cuiustruduspax&rgau
dium Spiritus. i^hunditntta perfruetur ] Dominus paupcres miplcrbo-
nis, &diuites dimittitinanes. Gloria&diuitia:indomo timcntiumDo-
minuni.
Quipropter,rc(n:e ac fapientcr
vir fapiens concludic
8iadmonet:
^ Melior cft S a p i e n-
T I A, quam vires : &c virpru-
dcns quam fortis.
(jMelior eHS avi-etst \ a,8l'c.] Eft enim fons omnisBoni^qucmadmo-
dum a Sapiente fapienter paflim in Prologo hoc docemur. Vide verfli^ 5.
&3Z7. Et certe S ap ie n t i A Diuinaprxftatomnirobore:nam vnica
nepe feria piaque prccatione magna frangiturpotcntia. SicMofcs,cle-
uatismanibus,fregitpotcnnam Amaltrk,Exod.i4, 11. lofaphat vnicohy-
mno fregit robur filiorum Ammon & Moab , difllpauitquc exercitum co-
rum, z.Paralip. zo.ii. Quoties Dauid fxuitiamSaulis.aliorumque ho-
ftium,hymnis fuis,fregit?Qui occultam rcrum Naturam intelligunt,mul -
tapofllintcdcietal!adocumenta,qua:vulguspiomiraculichaber. Etna-
turalibus viribus multos adiutos eire heroas, teftantur hiftoria:. Quoties
veroinfigniprudcntiaobrineturvidoriaautcaufaaliqua.autieruaturpo
pulus ? nonne loiephi Sapientia feruata ^tgyptus : Danielis, Perlia i Mo-fis, populus Ifraeliticus ? Hic certe Sapientia melior fuit, quam vires.
^^
^ AuditeigiturReges, ^"^^-
& atrenditc,& difciteiudi-
ces finiumterrar.
^ aAnditeer^o (^<fuo^He)Re-
ges,<!^ mtelligitejdijcitetudices
ftmum Terr^.
i^udrteergoEegeslQ^i omnia veftraprarfidiacollocatisinarma &mi-lites ; cur non potius conducitis milites Sapientise, qui Diuinx Cabalx 5^
Cxleiti Mageix incumbunt , qui armis Sapientia?& Prudefitix pugnent,
& regiones veftras fofpitent?Iofephos&:Daniclesconquiritc,qui prxfi-
dia firnnflima,8£ arma habent in virrute,Diuina & Naturali Sapienna.In-
telligithic quoqueSapiens perRegcs,Magiftratus omncs; Redores ac
gubernatores Ecclefiafticos, Politicos atque Scholafticos, e quorum nu-
tu ac gubernationc adminiftratio pendct totius Orbis Terrarum.
Pr^bete aures vos, /f qui
continctis /l^multitudines,
& placetis vobis in turbis
Nationum.
Verfj.<t/4ures prxhete moderatores
fopuliyquique V^Mionum mul-
titudtneglonamim.
^i
GRADVS PRIMI. i?
j^iconiift'tis,&:c.2 Tam in ftacu Ecclefiaftico & Scholaftico.qiiam Po-
lirico. VosS A. p i E n x i j€ vcrx, Bonorum &: I)onoriimciL's,quigaude-
tis appcUari interpreces Sc pondlorcs, in Vniueriitatibus, Acadcmiis, &c.Vos,MU|iiam,qui continetis.hoc ed, rcgitis ac gubernatis multitudines iu-
ucntutis,vos(dico,&:ipii,officiorum nomintbusatte(lan[ibus,dicitis)Re-
gcsquoque,idefb,Rcdorcs populorum cRis: &: vos, inquitSapienSjdifci-
te atquc docetc Sapientiam: non tantum ex Echnicotum quorun-
dam male (anorum ( inter quos tencbrio i!le Ariftotclcs princeps & ante-
(ignanus ) fanaticis dehramenns; vetum potius cx fontibus librorum SS.*
Sc ripcurxatque Natura',& cx D E o ip(o,loqucnte in vobiimctipfis Theofophice purgatis Diuinitusque illuaiinatis. Ad legeni igicurS.: teftimo
nium didlorum librorum probetac ludicer S a p i e N t i it verxamatoromniajIgnis profeflbr D e i Phyiicus Phy(ico Chcmice Veritati
teiHmonium perhibebit; Experientia,qua; rcfutatfyilogifmum, Praxeoi
fuo (igillo Veritatem confirmabit. Non igitur hominis mendacis in Scho-
hs rcgnet audoritas, fed fola Diuina: voluntatis.iuxta SS "> Scripturam,
Naturam&ConfcientiasvedrasredaSjVE r i t a s. Multitudir.ei^lNon
gloriandum eft dc multitudinc popuIi,fed deprudentiadminidratione,
qua: iit ope Sapientum viroium,qui ahimos hominum fle6tere, vobis con-
ciliare, &in officiocontinerepoilunt.quivtiliaproipiccrcdamnaprxui-
derc,adueifaprofl:garepofl'unc,pietate,virtute,oracionejprudentia.
Quoniaiti a D o m i n o
vobis dominatio data eft,
& poteftas ab Altillimo, g.
in opera inquirct veftra, &:
confilia perfcrutabitur.
Verf 4. ^uoniam data eH a Do-MiNO fotejlas 'vobis,^ [f vir-
tus ab (tAiTissiMO, ff qut
tnterrogabtt opera ^ejlra^ t^ co-
gitationesjcrutabittir.
Virtus tf^ A L T i s s . &c. ] Nec enim fuffici t habere reg!ones,popuIorum
multicudines,in eo(demquepotefl:atem,fed neceflccflSapicntiamquo-
qae &c prudentiam rcgendi populum,a D o M i n o pcterc,petcndo inqui-
rere, inquircndoapprehendcrc.apprehendendoexcqui. ASummocnimrerum omnium gjbernacore poteltas inpopulos, &Sapientiarccteeav-
cendi, dimanat. Non igitur veftris & folis humanis coniiliis populum rc-
gite, fcd coniiliis diuinis, qux pcr Sapienciam Th;*o-Sophicam inquiren-
da&apprehendendaeft. .^iintencgabit, &:c.] VideteergoTyranni, vt
habeatis quod refpondeatis pro tyrannide,taui erga pcr-.grinos,quam
fubditos veftros;Theofophift2,defanatico,impio,bla(j hvmo&iniana-bili,quo infolentcf laboratis, difputandi cacoechc : iureperuei fi, pro iniu
fticia,qua.m ftrenue excrcctis : Picudo-Mcdici & Acadcmici ronnulli (re-
penunrurenimOrthodoxij proinNaturas fccretis cxcis&ciaudicanri-
bus, Anteflgnanis patronisve vcftris quibufdam, quorum audoritares pe-
ftilentiffimx (malitiosca vobis poftpoflcis SS.»:ScripcurxatqueNacurx
libri5; Deo ipfo, Sapientx.€ fua: Spiritum non audicntes, Igne,NacursarnficiofiirimoacfagaciirimoinrerpretCiEx p e r i ent lA, de-
nique,Veritatitcftimoniumacclamantc")peruerscimpr2gnantacregunc_ __
rfsO>--'
66Roni.13,1.
!)'
Cin.tt.n"i>
INTERPRETATIONEScn(us,r.iC!ones,mentcsqucveftras:quil">usimbutiatqueftdudi,inDod:ri
r\x (alutaiis capitibus fammc necedariis &: vos (reclamantibns in tcrdum
conlcicntiis nonnulloriim propriisj (inirtrc imbutiSjperiiiriodlliunc fcdu
cicis, ac dclirare facicis blandillimum iuucntucis florem. V<?-,vx,in die iu
diciivobis quitalia &: tantaperpetratis. Nonfingohxc; antcme,fuper
malo ifto diabolico,cx animo conqueiti lunr nniltt (anfti Pattes , conque-
runtur niccum viri antenoiis nofl:ra:qi:e .rtatis Doftiflimi, intcr quos
Reuchlinu!,Erafniiis, Lutheru;, H. C. Agrifiya, Phtlippm ihcophraftm Paractlfm,
r/^f/7//^,aliique ftudio S A p i E N t i A veras inclyti, feie innumeri ; imo o-
mnesqui verirarcm ex animo fartam teclam volunt. Refipifeite ergo ali-
quando toties admoniti, &conucrtimini ad melius,emendateque peruer-
(um & docendi & difccndi mechodum vcft:ram,ac veriratipalmamtan-
dcm concedite. Sedvereor,vtcancsrabidifcrantlorum. O tcmpora.'d
mores .'
6y Quoniamcumc(retismi-
niftri Re^norum,;^nore-d"e iudicaftis , nec cullodi-
ftiSs^ I.EGEMlvSTlTIyt,
ncquc fccudum ^volun-tatcm D E I ambulaftis.
Veif/. .^Hontam quum ejjetis mi-
niftn Regni /f eitiSy nonreSln
tudicajits , neque legem conjer-
uaflis,nec confiltum 1) e i ejlis
pqiiutt.
/l/ «//?'/ i?'"^«/«/^]Hincpatccclare,Regnacft^eDEi,&rjfrincipibOsper-
foms jd tcmpus folummodoconcefla. Cumerg6,6Rcges &: Pnncipcs
omnes,mmiftrifolum(icis De i Regnorumque cius ;noiiretxveftra, (cd
D E x,D o M I N I veftrijVoluntatcRegnum adminiftrare. luftitiaD E i,eft
voluntas D e i, qua pcr SaPientia Spiritum inquirite : (i fecus,non
dum redc ludicaredidiciftis. Nonreiie iud'tca(lu\ Non refte docaiftis,vos
qui cftis mancipia Gra:corum quorundam mcndacium : fuiftis &: eftis fe-
ductores & deprauatores tenerx iuucntutis. O audaciam peftilenteml
QuocircaadmonitiaSapientenoftroS A pi e N t ii«quetotactantisin
terpreribu'; fidelibus dilcdis, Ethnicorum quorudam non illuminarotumfa.iitatum luminis dcrelidis, &: vlrra montes Cafpios in cxilium relegatis
advcritatem tand(:mconuertimini,&:ad S o p H i^t fuperci^Ieftis Fontem
anhelantes Theo Sophice,Chriftiano Cabaliftice, Diuino-Magicc, &:
Phyiico Chcmice,fccundum LegesatqucDo»:tfinam Amphithcatrihu-
ius,Or.mdoacLaborando properate catholicon,triunum,ad libros, in-
quam,SS.«Scripcura;,Natur2,&: volmctiplospcenitenti^methodorege-
iicraros,Thcofophiarque radio illuftratos: illlc laticernhauritc a?thercum,
& bibite pro (aturitate mcntium veftrarum. Huius vcnas noii Scphiftice,
fcdTheo(bphice icrutemini:reperietisibi S a p i e n x i yt Mincfam;&:
exhacaquasviuasfjlientesinveritatem Phy(icam,Phy(ico-Medica,Phy
fico-Chcmicam,Phy(ico Mageicam, Hyperphyfico M;igeic a,Ethicam,
Politiram,CsbaIifticam,Theofophicam; o M N E M. Phyfice &: Ethice
Chriftiana: Danxi, ( vt taceam aborum in hoc argumento labores &: fcri
pta)pudelacient Vcriratisantagoniftas. Legem (ujlitu^ Dminx : In SS^.
Scf ipcura, Natura & Confcientiis veftris Diuinitus coUocatam, triunam.
fo/untater»
T»-
G R A D V S P R I M I. 51
VolmtMem De i ] Reuelatam &: traditam 111 prxdiclis Biblice,Macro &:
Microcofmicc.
Horrendc&citov^ap- '^'"'^*
parebic vobis : quoniam
^ iudicium durillimum
in his,qui pra;funt,fiet.
Fforrihiliterfu^erueniet njo-
his i£ repente,qHomarn ludiamn
in proceresfeuenjfimum exerce-
httur.
yf/>p4rf^r']Vcniensenimvcniet,&:nontardabitDoMiNvs.Habac.2,3.
luduium dunlpmuM] Qucmadmodum timcnt faciem Regisminilbi : ita
\os timece Regeu\ lummumjcuius mmiftri cftis. Nam vis illatapopulo,
&
jniuria,qua l.-editur luflitia, magnam vim contrafc excitat : & luftitia
ibiiigit gladium aducrfus cum; qui eam iniuftc admiiiiftrat.
Vcrf^. Nam injimihomiKadignifmt
mtpncordui : in potentes njero
inquiretur acnter.
<^ Exiguo enim cocedctur
Mifcricordiaj^^ pocetcs au-
tcpotetertormctapatiecur.
Exiguo concedcttir-, &:c. ] Nam, cui plus datum eft, plusab en rcquiretur.
Pi)te.>tttsauter/i,&.c.] Queinadmodumproceraarborcxfa,auttulmineifta,
magnum cdit ftrcpitum : ita tiagicos ^ horrendos cxicus habent,qui abu-
li lunt magna potentia. Igitur Spiritulapientiasopuseft, quiconfiliagu-
bernet^auxiliajjrscnictieuentumdirigar.
Nec cnim perfona; cuiuf-
quamparcet omnium Do-M I N V s,nec magnicudinem
verebicur, quoniam tam in-
fimum quam fummu i p s e
creauit, & pariter prouidcn-
tiam habec ommum.
Vctfg.!?{on enimfuhtrahet Iffer-
fonxm cuiufquam D £ v s , nec
"verehitur magnitudine?n cuiuf
quam,lj quoniampufillum i^
magnum ifse fecit, IfO^a-qualtter cura eH lUi de omni-
hus.
Per/onam] NemoD e o placer,quantumuis magnus & illuftris,qui non
eft cultor SAPiENTiit,in quoTimor Ie hov ^t fcdcmiuamnonha-
bet. A quo rccclfit Spiritus 1e H o v j€, ille cum Saule ruit in cxitium. In
quonihilcftDiuini,liuncdererit De I Confultrix S a P i e N t i a. Pu-
Jilliim^ magnnm, 2cc.] Paupercm tc diuitem, vthabetSapicnsinProuer
biis. >£^«i///?rf/'i'//iic«r^,&c.]H.^ccftvcraSapietia,intelligere, Devm,curam agcre omnium hominum, 6c radios beneuolcntix iax in omncs
fpargere: Bonitatcmomnibuscommunicare,inuidercnemini. Ergonc
mo contemnendus, ncmo opprimendus, nemo abominandus. MagnumDevs non plus curat quam pufillum :nec nauci prxferctnobilcm (vt
magis ei parcerct tempore computationis , tfCll <t bciffct / rcddc rarioncm
villicationistux)plebeio. (Srfcrjfncffe6fcincm/crta(?ctcincmfotvo(auff^ic
fc(jiuartcnalet)cmanDcrn. Vide verfl'.38.&: 41.
68
6i,
70 Deut.10,17.
i.Par.19,7.
Iob.54,ij.
Ecc!.55,i«.
A(fbor.io,}4
Roin.1,11.
Gabt.i.C.
Ephefi,?.
Coloffj zj.
i.Pct.i,i7.
lu I"."!"-
EtiaCREA-T vftA vin-
diftam cx-
ercet iufta
in malos.
Sjp.f. -j^.lS.
&vrqueinfincm.
Sccap.19.
7i
n INTERPRETATIONES
Potcncibus vero vehe-
mensinllatinquilitio.
VcrCj. 0" Fortioribiis antem fortior
injlatcrucmtio.
Fertiorihits, &:c.]¥oi:tem D E v s fortiusprofternit.quicumqneforritu-
dinc fua contraD e v M & hominL's abutitur. Quia magna foititudinc
fortes proiternendi, & pufiUi erigcndi vetiiunr. Non audiarur illud : Dat
veniam coruis,vexacccnfuracolunibas. (£'r^j-aUcljCt»ll&adminiftriret&a6
Non (cnim ) eft Sapicntia,
no eft prudentia,non cft c6-
filiu if contra D o m i n v m.
Prou.nVerf^o.
!?{on eH Sapientiay neque
mtelhgentia , neqne confilmm
contra Je hov au.
73
I
Contrs D o M I N V M ] Cum omnis vera Sapientia fic a D E o ; contra
D E V M, vcra Sapientia milicare non poteft : Sapientiaautem,qua: contra
D E v M efi:, non eftD e i Sapienria, fed mundi, nec habetD e v m audo-
rem,feddiabolum.StuItitiaigicurefl:,litencbrarmiIicantaduerfusLucem,
ficutmufcxconcraelephantem.S APrENxiADEi Luxcrt.quamnul-
la humana Philofophia obfufcare potcfi:; Lucidior cft omni humana &ferpentinacalliditate : ideo penetrabit, perrumpet,&;palmamobiinebit
contraomnemfophiftiicam. Quandoillucefcethora&diesverxSapien-
ti£,euanefcent omneslarua;vmbr.itilisphiloiophiaJ. Qnemadmodum,orto Sole luftiti^ lefu Chnfto,omnes vmbrx &: laru(j protanarum religio-
num euanuerunt; & adhuc Soleniillum fplendencemexcinguerefruftra
nicuncurccnebra: falfarum religionum; (Quodenim D e vs decreuic,non
poceft ab hominibus mucari.) EciIcucIudxifruftiaconancurexcruere&
inftaurare templum Hierofolymitanum : itaveniet propcdiem tempus,
,
quo emcrgit nova lvxTheosophica, quam Sapientuli noftri,
fruftra extinguere conabuncur.
(Nam)
Tuam vero manum vt
quis effugiat, ficri non po-
tcft: quippe Mujidus/ipfejiu-
ftorumvindexeft.
Sap iS.
VcrC ij.
VerCi/.
(Ndm)
Tuam^ DoMiNE, ma^
num effiigere impofjibde eH
:
ettam njindexeH o r b r s /«/?o-
rttm.
71
I
!
J
7«4?»Wif»«w, &rc.]Manus Dei inomnibuscrcaturis. Eftqueduplex:
AuxiliacriXj&^lrrix. Auxilium manus D e i fenrimus,quando Sol nobis
fulgec ; quando nobis fpirat Aer ; quando vernacTcrra; quando humc(^ac
aqua. Vicricem vero D e i manum fentimus,quando Sol negat influxum;
violehtia vcntorum ingruir ; terra fterilefcir; aqu.r inundanr; omncs crca-
turxVindiftam in nos excrcenr; & quando totum Macro Cofmum De vs
innosconcitat,vtCxlumfundatfulgura,peftes, famcs. Etquja De v s
manu fuaCaMum &Terram concludir, idco cffugere ipfius manum.im-pofiibile cft. Si Microcolmum refpicias , quam facile eft D E o ,aufcrre
,
menrem.
GRADVS PRIMI. 53
mentcm,immitr5re,huiusIoco,infaniamacfiirorcm;auferreSapicnciam,
i\:inbriuumconuercerc, vri tcftarurcxemplumNcbucadnezaris. Auxi-
iiatrix ergo D e i manus i N o Ai n i b v s Agnolcenda : Vltiix vero iNo M N I B V s Timenda.
Advosigitur fpedantler-
moncs mci,s^ o cyranm,
vc diicatis Sapientiam,nequcotTenfetis.
Sap. <.
Vttliio.zAd^-vos er^ Reges (mn ah re
Sophui mficr (ternm Mc/amtt )junt hl
firmones mei, /^ yt dijciitis S a-
piENTiAMjO' non excidatis.
0T;r4«»z]Tvrannos appcllat Rcges acPrincipcSjin bonam partem.
Tit^ou)t(^, Doffiintu, vel Rex : Sic cnim Trogus, Jtegts, inqn\t,ad hiitit/r/iod/fa
jhguim tnaiejlatiiyjp ciita interbonos rnoderaiione proucUt, Tyranm obfortttudi
nem 'vocabantur. ivoa^nu.regno, Hinc Euripidis illud, 2e<^e« rj^viet r ob-
cpjSy jucfiijici, Iioc eil, Sjp:entcsfai7it R ges Sapienttim confuetkdine^. Et iic no-
mcn illudapud vetcrcs concumelioiumnon tuit, nec magisinuidiofum,
quam Rcgum. Poll:eavcr6,tnalitiacrefcente,cumfupcrbiregnarecoepif-
f:;ac Rcgcs.Tyranni nomen aJ illos tantum translacumcll:, quinon.ure
ocJc^ibusxquis.fcdvi &:animilibid'ne dominabancur, tecitque crudcli
cascorum.vcnomenilludmaicaudicric.vcri. (J4. Gra:cuscexcuscos/3a(7i-
/iiV.hocell, /ff^wappellauic. Incclligic auccm non cantum Magiftracum
Polcicum, ve^m quoque(vc ance didum^incluliucEcclcfiallicum ac-
que SchoL.fticum. Vt difcatis Sapientiam^^xi^ icc,qucmadmodum dctcC
PhilofophosgcnuinosjS apientiamver AM:na(ccrcumeft)ma-
ior pars vcftruminvcftibulis poriusha:rec&:corcicibus, viisquc vcrfatur
labyrintheisScicnciarum &: Arcium carum.qux riuuli funt Bonorum &l^J^onorum S A pi e n x i^,qu:imScientiis &: Artibus ipiis; ncdumcirca
S A I' I E N T I vi nucleum , auc Sapientiam ipsam: cum Sophix
pcdillequas&Virgines quali cubicularcs ne vix e limincfaluteciscxcre
mo.ncdumlabiaearum, oIculocheoriajaucpraxeos,ThcofophiccofcuIe-
niini mtllica: imo, pedibus conculcecis, anachcmatis fulminc diabolice
percuciacis ; ob lolum, quod dolendura , abuium .' ) &: adamatores illarum
Chriftianos,nonChriftiane damnetis: Videverf 115. Hoc maioresno-
ftri quamplunmi qucfti func.hoc nos querimur,hoc pofterinoftrique-
rcncur, cu-rfum efte vecuftinimorum Cabalistarvm&:Mago-R v M,hoc eft:,S a p ie n t v M,phiIofophandi modum Sapicntem : rc-
gnarc fophiimata, in dctcrius &: in omne nefas lapfos fapicntes mundi hu-
lus immundi infipientes omnes, fccumque trahcre ( 6 D E v s ! ) ad inceri
tum,quifequuntureos. Vide verfiu.cuinaliquocfcquentibus. Icem
28.&1S7.
'J Quicnimiuraofnciaque
Sanclitatis fand:e conferua-
uerint <^ fandi cenfebun-
tur; hilque inftituti, habc-
bunt quod rerpondeant.
vcrf n, ^y ^^^^ cufiodiertnt Iflv-
STiT lAM y lujie liulicabm-
t:tr, O* IS ^^^f didicerint ih-
fl.i , tmmicnt qntd rej^onde-
ant.
74
75
/
76
H INTERPRETATIONES
77Num.i7,iis
i.RcgH,»
:^v^!l».o>''
7^
1 V s X I T I am] Diuinam:in SS^ Scriptura,N.uiira &: Confcientiis
nolbi.sDiuinitustiadicamaclcnptam. Qui hanclurtitiam cuftudieiinr,
lufte iudicabuntur : quia Sapientia ipfa,coram parrc /uo teftimo
rtuim perhibebit iUis ,ipIos fuille ac elle Dodrinx ac Difciplinic tilios,
S A P I E N T I /E fidclcs diledos. Sxnllt cenfcbuntur ] Non qui vmbramiuftitia:& fanctitatis (c<fl:ati (unt.^e^^^i.xnrt^^ovTjjT^f eJof€««5 , iiDtC nurdtl.tl
f"cfjcm^abcn&cr@Ott|"c(i^ffJt: fedqui fueruutvera iuftitix,pietatis & landi
tatis, organa, per qux Hdes viua, & Spiritus (andus, vera exercuit iuftiri-r
&: pietacis opera : fancti iudicabuntur,hac eft, habebunt viua pieratis 6: fi
deifaluificarTeftimonia.quxproipfisrefpondcbunt. Didicerint iu/Ia^ Qii*vera.tefta&riuliafuntjinoM ni s c i b i l i. At vnde?ExhbroD e i Ca-
thohco,triuno,videhcet, SS.xScriptura',N.itur*,Mentisqucnoftr^pur
gatxDiuinitusilluminatx. Eftenim McnsmentislE HO v a h. Etquo-
m()do?TheoSophyfice,Phyfice,Phy(ico Mcdice,Phyfico ChemiceA'c.
vtdocetAmphitheatrumhoc: Orando acLaborando. val.iSy.
Concupifcite ergo fer-vcrfu.
mones meos , diligite illos,
^^ & habebitis D i s c i-
P L I N A M.
Eth/thebitisYyi s c ip.] Er,perconfequens,omnesDifciplina:vtilitates
atque frudus,pa(rim in hoc Prologo a Sapicnte noftro cni^eratos.
Expefite ttanue Jennones
meos ac dejtderatej^ Emdi-
Xtonem confeqtmntnt.
Si delcd:amini fedibus &:
lceptrisoRegcs populi, di-
ligite S A P I E N T I A M <^ vt
inperpetuum regnetis.
Ibidem
Verfii.
/» Graco non habetur.
Si itaquefoltisfceptmq; de-
leEiamint , Reges ^opulorum,
honorate S ap i e nt lAMyVt
perpetuum regnetts.
Vt inpe^^petuumfegnetii'^ Vt fitis hxredes SAPiENTiit a^terna?, Solius
cnimpietatisatquevirtutisflos(quiS A pie nt iit)perpctuus.
Diligite, (6 diligite) j^ L v- '^"'^^J
menSapienti.e omnes,
quipriEeltispopuIis.
Lutnen S A p .] Omnes qui ( fiue Politice, Ecclefiaftice aut Scholaftice)
prxcftis populis,LvMENS A p i e n t i it ./Eterna; diligite: Lumen.inquam, Veritatis Diuinx Diuinum, Diuinitus ortum & lucens in St^i^ Scn-pturaXibro Natur2,&: Anima aut Mentchominis Theolophice nurgati,
mundata.[ Mundus noclua ad Lucem hanc. O Lumen de Lumine xterno^ternum, illumina (qux(o)mente mcam radio Lucis tus Diuinar, luceas,
oro, in Minerua; templo Micro-Colmico mco, vt cognofcam te in mc , &meintcin SapientiAj^t e r n A,folavera,Amen,verfi7o. Intuoenim Lumine vidcbo Lumcn trtunum, SS.==Scripturas, Natura:Mentis-
quemearignorantixacfuperfluitatumtenebrisCahturpitcrljobfcuratum.
Vidc verf ii^".
Sapien-
GRADVS PRIMI. 55
80
81
Sapientiim aurcm mul-
titudo eft Mundi falus,&;
Rex prudens ftabilimen-
tumpopuli:
vcrf is. ^nltitudo cmm Sapientum
/^fctnitas efi orbis Terramm
,
<(p^ e^ Rex Sapiens Jlai?ilimen-
tnmpopuli Jltt.
Santtas erhis Terraruw^ Qusrunrmulti,ciirmundusrotu.sin malignita-
tepofitus? Refpondco, loci hiuusdodiinamonitus : Quiaftulcorum plc-
na ("unt omnia : al as,mundusnon tliLtimmundus. NammultitudoSa-picntumjfanitaseftorbis terrarum. Vndeaurcm totinlipientesrPropter
ea quod non obo^diunt monicis Sapienti.i m, vcrf.3 z. Curnon obo^diunt
?
Propria malitia, qua; ctiam arauet eos, lerem.i 19. Voluerunt, habeanr.
EexfjpienSy&cc^ VarpopulojexclimacSolomon^EccIel.io,!*?. Va'populo
cuiusRex, (Politicus, Eccltliafticus auc Scho]afticus)pucr cft: (hoceft,
infipiens.vcrfzo^.&cuius Principesmanecomedunt. BeataTerra.cuius
Rex(virtutc)Nobilis eft, 8>:cuiusPrincipcsvercunturintemporefiiO,ad
rcficicndum.nonadluxjiriam. Firmuseniro popnliftafusconurntin Sa
pientia & Prudentia Reg's: debilis,in luxuria helluonum, quos pcrdit
crapuia. Eft cerrc anima ilcca, prudentillima. Notatehocvos.quieftis
amphorx Bacchi; &: emcndare (iniftrum huiic viuendi ac bibendi modum : ©cnfic» fauffct )^r oic^ ju ^lamnl francf/ arm/uiiD cotsdc^jum tcuffcl
garininc/pcKc» Vcy.joj.
Ergo accipitc d i s ci p l i-
M A M /^ pcr fermoncs meos,
&;proderirvobis.
Verfiy. n^apropterprmombtts meis
erudmini,O^ ytditatemperci-
pietis.
Perfermones meos] Per Legem atquc Dodrinam mcam,quam vobis tra-
do:qu2in Amphithcatro hoc, extontccatholico triuno, dextre propo
nuntur. Qui S ap i e n x x it frudus deliderat,arborem cius,quaj eft
Vcrbum & Eloquium D e i , plantet in cordQCUo, &c tunc vefcetur fru£li-
buscius. ^^
D ifcite igitur, 6 mortales,
S APIENTIAM/
DiligitC ^IVSTITIAM,
^ quiiudicatisTerram.
Et,
Sap.i.
Verfi.rDiligitefv s Ti r ia m,
qtu tudicatiis Terram.
luflitiam] Id quod iuftum & xquum cft, in SS.a Scriptura, Libro Natu-
ry.&Confcicntiis vcftrisreftis. .^i<W/f4/ftf]Eccleliaftice,PoIiticeat-
qucScholaftice.
Utc inJeroftirJigura/icHndi^raiifU,
79
80
81 5 Reg-5.?-
Sapicntism
eiufcjuetra-
ftum & via
quztcdam;iaque illa
conftanccc
perfeucran-
dum docct
ac admonec,
SapicQS.
)^ INTERPRETATIONES
S3
Corrc£lio
Dei cumlicicia fc-
rcnda.
84
1 L
GRADVSPROLOGETICVSSECVNDVS
E X P O S I T V S.
81 Audite filii Difciplinamj\^2i^
Patris : & artcndicc ad icicn-
dam Intclligcntiam.
^^ aAudite flii Di sc 1-
PLiN AM patris, O" attendi-
te^VtfcmtlS T^RVDENTI AM.
x^nditefilii\ Viam legitimam ad S .'M' i e n t i a m ciusque fruftum fe-
liciter aclipifcendum,monfl:rathicSapiensdircipIinamncmpePatnsau-
dire,quavitiofiinprimisconigunturaflidas,vtluminisdiuinifiantc3pa-
ccs. Quo enim magis car« domatur.eo plus Spiritus illuminatur. A udi-
re do(5brmam,& audicndo oboedue,& obcediendo gubernationem a De opetere, cfl iniiium verae illvminationis.
<^ 'T) o N 7M boniitribuam
njobisy Lege M meam nede-
relinqHatis.
Quia do6trinam bonam ^"^^"
do vobis : Lcsem mcam nc
dcrclmquatis.
Do N v M^(?»«w]Bonum,idqucDonum. Quodnam?Summum,quonihilmaius, Catholicon,Tcrtriunum,videlicct, Ie h o v ii.Creaturxat-
qucNaturXj&veftriipfius Agnitionem,Cognitionem,Cognationem,V-
nionematqucFruitionemrdequofclicitcradipifcendo.agit Amphithea-
trumhocnoilrum. SedquomodohocrRefpondet S A p i e n t i a ipfa:
Lcgcm meam, inquicns, ncdcrelinquatis. Quafi diccret, ah,rogo,vos filii
charilfimi,nederelinquatisLegcmmeam:ecce,iiHdeliteradhxl'eritismi-
hi, fi permanfcritis in Legemea,rribuam vobis meaBona 6c Donainfini-
ta, abfconditain v e R b o mco, Biblice,Macro &: Micro-Cofmicc tradito
acfcripto.
^O R R E C T I O N E m/jE H O-
V jE,filimi, n^ abiia^s, t^ne ta-
/fncc
DlSCIPLINAM Do--
M I N I , fili mi , ne abiicias,
Prou. 5.
Vcri: II.84
96
88
GRADVS PRIMI. 57
(^ nec deficias cum ab co
corriperis.
dio a^ciaris propter increpatio-
nemeim:
Necdfficiitf-.f^.c.'] Omnis cnim afflidlio voxD e i ad pcenirentiam. HincPfal . 115) . 7 1 .Bonuw mthhquia hmKtUajii i?ie,i't difceremiuftificttUones tuas. Con-folacone inquic Ie H o v ah Pfal.^iOjij. InHOcsmeindtetribuUtioniSi^ego
eriptam te^. Oracc igiti'.r,iciundnccs,ljncira Sc hacficationc: rmeira, nc
ir.ifcimini, exiftimantcs vosaudiiif Dt- 1 coni"!lio,,iut iniufteaffligi: (6cjuamLxpeiicccniantureti.impii! experciscrcdc)(inehae(icationc,firmi-
cer credcntcs.D K v m vobis opitulaturum. Dilciphiiamigituraccipite,
tanquambenefic:umpaccrnuni,quovoccmini;idpctniientiam,&cogni
tioiicmmirericordiaiDiuiux. Afll:ctioncfidcsconrirmatur,cum expcri-
mur nos a De oiuuari. Non tcncatus quaha lcitt 1'ribnlatioeflSchola
praclica, &; paric cxpcrienciam.
i^ Qucm cnim <iili.^it
D o M I N vs,corripic:&qua-
G pater in filio,CGpIaceciibi.
V"c:I:ti, ^U€.'n ettim dtligitJe h o-
v AH, increpaty 0" '-velutipa-
tei • filtttm efwm yaldeamat.
£luem aV/^« Do MiNv Sj&c.j Hucpeitinct Pfal./j. cotus: qui eft
K^japh. Hunc lcgc.
Apprchandc corrciSbio-
nem, ne ciimiccas : cuftodi
ca,quiaipfaefl<^vicatua.
Vcrfi)Tene^D iScitltnam,
ne dimittaseam : cujlodiiUam:,
qma ipja efi ^zria tita.
Dis ciP Li N AM.]Doi5trinam&pict.-item, qusead omn i a vtiles:
hoccft.TimoremDoMiN i, r/>if.]Emendetigiturviram,&ambulet
inSAP lENT lit viis, qui vult acquirerevitam. Impoiribilcefl:,finevita
acquirere vitam. Dirciplinje frudus.efl: vita; ferocix,exitium.
Verit AT EM eme, &nc vendas : emc Sapienciam
&: eruclicionem,&;intclli-
genciam
Prou.ij
Vcrfij./^VEKITATEMeme, O*
nolt 'uendere S af ihNTiAMy
^DOCTRIN AH^InTEL-LIGE NTIAM.
Veritate M^»i;c]Daopcram,vthauriendoaDo mi n ovolunta-
tem, tibi compares Veritatem : nec poftponas Sapientiam veram,
Ethnicorum quorundam,Diuinitus non illuminatorum,nugis falfitatum.
Hocfigaificat,nonvendereSAP ie n r i a M,\idcverC.ioi.c^fHndusvult
decipi ; zetistufapientererudiri. Quomodo autcm emitur Veritas ? nullo fa-
neargento: fedpiainueftigationcaffiduisprccibus, S^laboribus indefef-
fis in Oratorio& Laboratorio.
Mane femina fcme cuum,
& vefperi nc quiefcerc facias
manumcuam.
Eccl. II.
VcrCfi. Jf^ane (e]Hoi]Me)Jeminafe-
mentem tuam^ O* yej^ere ne
cejfet manmtua.
E 3
Hebr.11,5.
Apoc.3,17.
8j
8ff
87
88
58 INTERPRETATIONES
%9
Pral.ie.4.1
LMdnefefntna, &c. ] Qucmadmodum caelum Macro-Colmi,matutino
5c vcfpercino roie tenam tircandat, & Micro Cofmum quoquc rccrcat
:
:ra tu mane remen fparge piarum prccationum, & vcfpen Laudum Diui
narum. Et quemadmodum auroram Muiis amicam vetcrcs dixcrunt ; ita
cuauroram Angelis bonis amicam ftatuuo. Fcrcundillimum crtfcmcn,
oratio ad De v m : fruduofiHimum femcneft,libcralitas,beneficentia&
eleemo(yna: Operachantatisfcminafuntlxtifllma^emcndatio toiius vi-
tx eft femenopcimum. Hanc {ementeminflorciuuentutis,vfqucadvc-
Iperum fenectutis,feminabis,doncc fequatur meflis vita; xtern».
DuIce(cnim)<^L V M E N,
& (icIe6Vabilc ell oculis vi-
derc S o L E M.
Vctf 7. T>ulcisqmdem efiLv x,^lucundumeHoculis mtuen So-
lcm.
^:
Vll»"''
Excitatut
pigct ad la-
botem &Sapicncix
Audiumat-queinuefti-
gationem.
Slri'i-
,1:iniv^
90
L v M E N,&c. ] Summa, puriflTimajimmacuIata L v x D e v s cft, L v x
veraChnftuseft,&:SoLluftitix:Lv x&LvmenSapienti j€,Spi-
ritus fandlus eft : L v x eft Angelus : L v x eft, veritas,via,lxtitia : L v x cft
amiftus , eft veftimentum D e i. O quam iucundum eft Lucem illam x-
tetnam.infinitam.oculisMentis intueri, &:Menteattingere; Incrcatam
&incarnatamLy c EM fideamplediinSaluatorercreatamL v c e m in
Angelis contcmplari: fulgentcm in Macro Cofmico L v m i n e Natura?,
in Luminaribus Cxli admitari ; Lucentem in anima Jvlicro-Cofmiexcita-
re ; & admirabilc iUud V r 1 M in Lapide BcnedidojSolL Philofophorum
ccrnerc. Dulcc enim hoc Lumen & deledtabile.ciarius Aurora,pulchrius
Luna, fplendidius Sole. Effigies cnim cft fulgcntis, rcfplcndenns & clari-
ficata: faciei, & Lucis Candoiff albicantium veftium Saluatoris. Dilcdtus
enim mcus candidus &: rubicundus, cui corpora noftra rcgencrata & glo-
nficata crunt perquam fimillima, quando tulgcbunc inftar luminanum
cxli,O dulce Lumcn,5c oculis delc6tabile /
8p
Vade ad formicam pi-
gcr, vide vias cius, & fapi-
ensefto:
Piou.«.
Vcif«.ff Vade adformicam,o pi-
ger, i^ confidera ijia4 eiHSy <^
difce 5>!Pi£Nri.4M.
5>o
Vadeadfirmfcam]Non ad formicam tantum,(ed ctiam ad animaiia qux-
uis:in vnoquoque cnim horum SapentijEautPrudentia;cxpcricnsrcla-
cerc fcintiUara. Aucntinus.in annalibus Boiorum,prolixaprobathifto-
ria,C I c o N i A m coniugalis caftitatis eflc ftudiofiflimam,ade6,vt fociam
propriam,adulteram fi fortc deprehcnderit(quodoreporeft)vna cumpullis madultcrioa matrc conceptislanietacdifccrpat. De C a n v mfideUcate phalccion extat non inelegans lacobi Mycilli, cuius initium eft
;
Interquadrupides, caniifidelusy
Inter tjuadrupedes, canidvolupt/u,
Inter quadruptdcs, canii Vatronum
I Cogno/citjveneratur ^tuetur, &cc.
Canum fidclitatis exempla cgtcgia multa vide apud Plutarchum lib. de
induftria animalium. Ideam hdei,conftantix,ferocia', venuftatis,Icnitatis,
inAda-
GRADVS SECVNDI. 39
. in Adamancib, lcpidillimo Iiilii drans Scaligcri cacello, doccc cuniulus
illius, parte pocinacum Doininiluiprima. Necdelnitcxemplaaliorum,
vbiuis Fere locorum. E l e p H a s , animalium cerreftrmm maximum,docile , clemens, prudcns , memoria valens
,
(pi\eu$JU->roy, luxca Plinium,
lib.8. Natural.hillor.&///////wZ.'^//«?/<mEpilh)lis, tcftcquoquecxpcrien
cia hodierna: lciunc enim ceftes ocularcs &; hde digni, qux piasftiteric magnanimicacisdocumentaAncucrpi.r , Vlyxcponi,acqiie Vicnna:,noftro
tempore. Al a v d a nomen habctapuddodos.alaudcquodmirclau-
d;t D E V M.eiqiie graciasagacpro DonisacBonisfuis: ic£cicsetiamob-
itruacurfieft.ipjam volarcinaltum, fcJcquedimitcere,pnu('quamairumac
deccrra granulum vnum pro viftu. Hoccine eft racionale quid laudare
De V M,eiquegraciasagere:SapiencioresinhifceruntabundemuItisho-
minibus inhumanis. Q_uis docuit hirundinemdomumiibitam artificio-
lam cxcruere ? Quacuor, inquit Agur,filius lacc, ( Prou. 30, i^. &:c.) (unt
minima terrx,&ripfaTuncfap enciorafapiencibus: Formic.T,popnIus in
hnnus.qui prxparac in meife cibum (ibi:lcpufculus, plebsiiiualida,qiii
collocac in petra cubile fuumrregem locufta non habct,^'cgrcditur v-
uerfa pcr curmas fjas: fteIliomanibusnicitur,& moraturinardibusrcgis.
M.ignus hicdevefbgiisSapicntix, Prudenti.xqueinanimalibus diflercn
di apentur campusifufficiant tamcn in prxfentia(Ioco qi)amplurimo
rum ) hxc pauca. Hoc addam : Senfit Plutarchus hxc , qtsx dicuntui
(^ai"««Ao;w,ideft, b^uta animalia.elfe Ac^^oca, hoc eft, racione prxdica: (ii
non tocalijfalam rationis acque virrutum fcintillis vclacoiliisaliquibus
dixifTc pocuiirec)quod &: Lactancius ftacuic, &: noftro cempore Guiliel
mus Onciacus demyftcriis numerorum fcripco pcc jliari agcn<:, dcfendic.
Ec bene hi omnes(meo quoque iudicio)fenferunt:dum enim fcintilla
SapiennxDiuinielucecin ammalibusomnibusjputaterreftnbus, aqueis
& volatihbus, non illa prorfus irrationalia f unc, icd tantum in prudcntix
gradu hominibus infenora:in hominibus enim relucccSapientia longe
vbcrior. Vercor,fiquibufdam Animalibus(nec homines omnes func x-
ciualigraduvelfapientes^velprudentesjacreacoreefl^ecconceflum bene-
ficium lingux , ne illa ipfa quodammcdo fatisfacerenc reclamancibus.
Loquel.x linguxdefeclumrefarcietloquelaoperum atque faaorum. lu-
diciumeftopencscxpercos. IngemifcentiaCvea urxadRom.8, ii. non
iibi vulc nihil. ObiicisPfalmiftx iWvid: ^ibm non eri tniellcclM. Debilc
ceric. Nonncidemdehominibusvehemencibus,iracundis acque feroci-
bus dici fo'et, alias ranone non dcfticucis ? MirabiUs D e v s m operi-
bus fuis ; cuius Bonicatem , Omnipotenciam & Sapienciam ( tam particu-
laricer quam vniuerfaUcer) loouitur, fatetur,ac profitecur cotii vniuerfum
:
modo cn^enc, qui obferuacencD e VM macrocofmice loquemem.eumque
intelhgerent.
M Cui cum non fit dux, nec
prxfettus,nec dominus.
Verf 7. ,^U£ cum nonhal/eat-(^'du-
ce,necprxceptore^necprincipe.
Duccm] Vifibilcmaut externum : internum habecNaturam videlicct,
prxccpcticcm (qux cam non infipicncer inftuuic ) fideUflTimam ac fapien-
ccm.—«-
j
91
pi
\o I N T E R P R E T A T I O N t- S
Tamen parat in xllatc ci-
bum rLUim,c6gregatinmef-
(e elcam. luam.
ff Tarat in acjlate cihumji-
bi, t^ congregat m mejfe quod
comedat.
Parat ia ic/lafe, &c.] Laborandum e(re,etiam .i formica fipientcrdoce-
mur. ThcolophiceOrandiim &iapicncerL3borandu!ncuiuis nollrum.
Ideo Paulus Ephcl.^, 28. prxcipir, vc lahorcc vnusquifque manibus Itus
quod bonum efl:,vc habeatVnde tribuat ncceHitatem paticndi. Ha:cD 1 1,
quiotiumcxccraturjVolunt.is : c[md.otia dant 'vitia. Otmmpulimiar SathaM.
Apud Ezech.incer peccaca Sodom3:,etiam otium numeratur.vbi c.16,49.
(ic lcgitur : Hacfattmiqiutas Sodoma,fup(rlna,faiuritaspanis,^ahuni{.iatia , (^
uliurn ipfim^ filiorum eiiis :^ marium ege>io ^pauptri nonporrigchant. Et tlcux -
ij!lttni,(j;'fecer(tntabomin.itiGnes: ^ahjlulieas ficutvtd'[ii. Otium hocloco
intelligaur manCjCciratioScvacatio turpisjquod lucundum malum , &r
vita: caiics hecticaquea:gtitudoomnuim bonorum: nonhonefiumillud
acliberale.dequoinfraverr.ioj. CumM\neruamanummouendamefrc,redte vcneranda prxcipit Anc!q'iita> : &: quid.m in xftatc, hocen-,in temporeopportuno.Vldevcrf.iyo.Studiumigitur &:laboresS a p i e n t i ^ver.TnoUdifterreincraftmumXculongum^hodichodieOrajdifce.obler-
uajannota,qmcquidTheofophice fuggerit tibiSpiritusveritatis :hodie,
hodicLabora, &: cibum S a p i e n t i .* corpori,Spirituiac Animspara,tuChrifliano Cabalx,Phylico-Mag!Xj&: Phylico Chemjrlfudiole. Ra-
cionistrutinadiligenterpcrpcnde, cxncgotio negotium lcri, donccna-fcatur labyrinihus, ex quonunquamextriceris. Sequcreigiturbenemo-
nentem,bonosque labores(meiita!es&manuales)dediein dicm ncqua-
quam diffcr. ^as Du^UtW t§un vilDlabonren tvilt/ Dvii5 t6uc &cl(DC. Nam vi-
-4 tabreuisjarslonga.
92-
\
9i
9A
Vfquequo {"
cs ? quando conlurges^ a
fomnotuo ? -
.->iger dormi- VerC?.VfqiieqtM ptger dormies f
quandofurges afomno tuo f
K^fomno ] Non tantum pigritix, fed quoque malitia», dcrifionis , incre-
duliiatis,ignorantia:acncgligcntis;tam famx,quam vitx,animse&:cor-
pori.pernicioliliimo. Prou. 2.0,13. ^^iidiit^erefomnum^^mteegeftas opprimat
:
apenociilos, crfaturarepanihus.
Paululum dormies,pau-"
luliiv^ dormitabis, pau-
lulum conicrcs manus Vc
dormias.
VcrCio. Tarum fhmnormn , panmdormttationum capiendo , parttm
compltcattonis mantium ad dor-
mtendum
:
?4
S>5
Pau/flnm dormitahid, Scc.]l\l\id paululum folcc crefccrc in immcnfum-iuxcailluii, Paruitserrerininitio, magnusinfnc^. Pigermorando, ftgit lci
pfum,^donaDt I.
Ec veniectanquam viacorj
jEtyeniet tanquamn/iator p)
eo"c!^as
GRADVS SECVNDI. 41
cgcftas tu'a , &: paupertas
tua taiiquam vir clypeoar-
matus.
aupertes,qua-(^egejias tna, f^p
liyirarmatiu. ^ Siyero impi-
gerfueru, ^oeniet njtfons mejTis
tua^CS^ egeflas longefugtet a te.
Eg.'/las cr ff/iupcrief] Non panis tantum, verum etiam S a p i e n t i ii,
PrudencJx ac Intelligencia", tam in Naturalibus, Artificialibus , Mechani-cis, &:c. qiKimin Mccaphviicis atque Diuinis. HucquadrantProuerbia :
Labores rcctifa?:s,henoresnciifat. Honos O" ontti concurrunt. ^jti 'uultfentirecom-
mod%, fentiat croNcra. Sic Pvoii.io, 4. E^ejiatem operata elirnanturemi(fa ; ma-
HusautenyfariiumcitHitiaspcirat. Ex,\hid.i 4yi^.Inommoperel>onocritahuncian-
tia,vbt attterniierba ftmtpli!r<f/ja,ikt frcquenter egfftits. NulUis fiquidsm fruftus
proucnir,ex fcrnionc prolaro- Germani infcriores dicunt : '^^ i(i mit ff^?
^cnmV^tfliCtrvin. ManusfuncinnomineDominiadmouendx;&tuncie-quitur piotcdlus aut emolumencuni. Sii/npiger, &c.] Hincillud: 3(llff^
rccfH l>llD V>U»frDroffc»/ ^at |'c^r Offt gcnojfcn. Frtmits /mgat toro Paterfamtlias,
'vhtrnnscubct.
Qu_i cogrcgat in cTftate,
filiusintclligenseil: quiveio
dormit in mciTe, films ell:
confundens. •
PlOU.IO
Vcif5..^m congregat [f in Me s-
s E,filtiis Sapiens efl : ctui autem
flertit JEST AT Eyfiliiis coyifufio-
nis.
Inmeff?_j'^ Occaflonisauctemporisopporcuni. N:im, rrontecapiffataeli
poflhjec occa/ioca/ua. Notctui:\oxFerdin3.nQilmiperzwi:is; Sttpeditvnusdies,
quhdaliasintegerno»d€dttannu4.Ttm^\jisigitviV,\ocm-n,pc\:(oms,?i.occz(\o-
ncm in rebus gercndis obferua : vrgeacque vnufquifque oblaram fibi a
De o occaiioncmbenegerendxrej. Paulusineandemfenteatiamiubet
feruirerempori.Ephcf 5,i(f. yEftaseft,nonannitantum,fed &iuuentutis,
cotius vicxjOCcaUonis , temporis , amicorum , pra:ceptorum , promotio-
num, bonorurr» Corporis, Animss atque Fortuux didorum : Genius aut
Spiritus tuus bonusporeftac vulc^Poceftaucem&vulc, cumceimpeliic,
quando motum in ce percipis bonum. Mocus ille, illa impuKio a:tcrna &externa,eft vocacio Diuina,m qua, iuxca Apoftoli dodrinam , Orando &:
Laborando,fidelicerpermanendum.i,Cor.7,zo.Videverflj7o,i77.
^ Mulier ftulta & cla-
mola,plenaqueillccebri5,&
nihil omnino fcicns.
Prou. 9.
Vcrf. 13.
,SVluli:r flulta tumultua-
tur^fimplex eH, O* nefcit quic-
quam.
C^DiIierJIultayScc.] Sapientia mundana eft mulierilla ftulca,qua: pro-
pzci-ca.fu/ta vocacur,quu non eft radio aliquo Sapiencix Cacleftis illuftra-
:a. Summa ftultitia eft, quicquid humanum ingenium parturit abfque il
luminatione Spiritus f"anfti;ex qua ftulticia deinde fequuncur clamofs,
ftreperaj, & cumulcuofje contenciones, quac-ftiones,fubciUcaces,fophi-
linara , qua; tandem in ventos & fumum abeunt. Nihilominus tamen
Ota & La-
bora iDevsdabit finc
mora.
96
97
1 4i INTERPRETATIONES
98
hicc facuamerctrix, fucopida&purpuratavefteinduta,fiaudibus lliisil-
lcc.brisque inefcat multos, &: fpcciofis titulis palliat fLiamllultitiam;&
per omncs gradus ftultitia: ducit alumnos fuos.vfque ad fupremamlar-
uam.Dchac videpluravcrll.107. &117.
Sedet [f in foribus donms
fux fttper feliam j^ in exceljo
yrbis loco.
99
Etfedetadoftiumdomus verCi^-
fua: fupcr fedem , in locis ex-
celfisciuitatis.
Inforibm,?i:c.^ Qucmadmodumoftium Sapicntiaeverccft timor De i
& aifidus preces: jta oftium domus ftultitix eft D E i ignorantia,&: propria
phantafia,qua?in ludicris verborum tricis hsrct.lefcque faftuose oftentat-
Et quemadmodum veftibula domus folcnteflepulchra&fplcndida: fic
oftium ftultitiz magnis vcrborum ampuUis eft adornatum. In excel/ojbcc^
Etiamfi prstcr fucum&lenociniavcrboruminanium.raundanafapien-
tia nihil habeat: tamen fedem in locoexccllbciuitatisfibiextruxit,hoc
eft , opinionem Sapicntix fibi conciliar, homincs in admirationcm lui ra
pit.Si: quafi numen quoddam ab omnibus colitur,vcra Sapientiaopprcfsa
& cxplofa : quemadmodum Scribx &: Pharifa:i & fummi PontiHccs in lo-
coexccllo fedebant,id cft, in magna auihoritateerantjChtiftoSaluato-
rc noftrojqui eft vera Sapi^ntiaj profligato.
Vt vocct tranfcuntcs pcr
viam,qui dirigunt femitas
fuas,diccns.
Verf ij. Vt ^ocuret '(p^ tranfeuntes
per njiAm , O^pergentes itmere
fuo.
100
lOI
7ranfeuntesprmimY^Av^xS. alliciunturadftultitixlimites, vanistitulis,
honoribus,ft pcndiis,laudccruditionis, &acquiefcuntin vmbratiliilla&
verbofa philolophia, ignari vcrx Sapicntis, qua: longc aha via inucftigan-
da & acquirenda eft. Q^am viam fapientiflimus Rcx nobis monftrat in
libro Sapientia?. Ah tranfeunres per viam breuiflfimx&miferrimaevitaj
huius-prudenter& pie difcite dirigere femitas veftras,vt ad portam & por.
tam SapientiiE^rernjEperducamini.
Quis cftparuuIuSjdecli-
nct ad me,&^ vecordi lo-
quutacft.
VerfiS..^Mfcjuis efijtmplex, declt-
net huc , ^ carenti corde dt-
Xtty
5J8
f(frWi/(7^«»rtf f/?]Infipicns & vccors &amens cft.qui patitur fibi impo-ni a mundana fapientia.qux incfcat fimpliccs hononbus,voluptatibus, o
pibus, qua: fumi inftar diftugiunt&cuancfcunt. FiliiSapicntisequarrunt
honores pcr humiIiratem,voiuptatcs pcr fobrietatem,opes pcr bcnignita-
rem,gaudium pcrlachrymas, fcientiam pcr cxperieniiamin Oratorio &Laboratorio.
VerCi7.K^ Aqua: furtiua: dulcio-
res funtj&^panis abfcon-
ditusfuauior.
tAquit furat^ dulces funt:
O* panij abjcondttus fuauis
eH.
GRADVS SECVNDI. 43
y^t^uiifiirtiud, &c. ] Omnes Scicncias non diuinitus, aut Diuino-Magi-
cc,& Cbriltiano-Cabalice acquificar pcrprcccs 6c lachrymas funt aquxtu rtiu2, no Diuinitus dacx ; ideo non luncdona pcrfcdta a patre luminumprofcda; igitur dcceptoria,fucata,nulUus cmolumenti. Dulccs l"unt,quia
acquiruntur finc carnis mortificatiQnc, fine vcra pccniccncia, flne vero ci-
morcDEijideocarnifuncdulces. Finis Ahfionjiitus^ Furcimacquilicus,
non eft panisSapiencix&vicar, quo animaalicur.fcdcftpanis volupcacis
mundanx, opum &: honorum futilm ; ideo fuauis carni,atla;thali&animg.
Etnc{cit{implcx,quod V"*^'*-
morcui func ibi, i'^^ protun-
disinfcrnirunc inuicati ab
ca. E:t Se-
pcuagmta.
'Et tgnorauit quodtbijint gt-
ganteSy<[jr^ tnprofundtj tnfer-
ni conuiux ett^s.
.^t entm applicabttur tUt,
defcendet ad tnferos : nam qut
abfcejfertt ab ea^faluabitur.
/»^rc/^w<^/«/^r»/,&c.]HiccftfinisSapientia;mundaneimmunda:,huc
quoque omnesdiucrtunteaimbuci,inflati,cuigidi. Hicfplendoreorum
in tenebras, luxus inmiferiam,voluprates incruciacu5,gaudiuminciula-
cum,honores in ignominiam.opesinfcedicacemabominabilcmconuer-
cuncur. Quienim inhacvitanonelldomicilium SAPiENxiyE yEter-
nx.Lucis Diu^x, & Spiritus fandi ; habitaculum eric tcnebraruro,& hor-
roris infernalis,fpirituum malorumreo quod Luccmaccnebris, Vcrita-
cem a mendacio peciic. JEterm Veritasjocer.os -,JEtana. via.dirigensiS
-,JEter
terniFita viuificAnos \ Mterrn Lux,illumina. nos\ JEtirna SdM,fa.lu:i rsos: ne in
profitndii inferni epuU noflr/tifed in altijfimis adSa^iertti^ JEternA menfam ajfidea,-
mtUifatiati af^eSlu Dtuino in mternum.
,oj (OfilimijCuftodifer-
moncs meos,& Prjccepta
mcarcconde apud te.
Prou. 7.
VerCi.
ExSc-ptu3gin
gint».
( ) [ffli fnij cufiodt fermo-
nes meoSi^fraceptameaffre-
condetihi.
FtlijhonoraDominv m,6^
'-ualebu :frater eum yero^ ne tt-
mueris alienum.
lot
FiSmi] Conucrtatte D e v s inmclius,qui fupcrcilioignobih&rmun-
dano fpcrnis admonitiones Sapiencis,tam paccrnas fracernasquc mcas.
Pfdcepta mea reconde tihi. ] Mulca & fcrc innumcrabilia,obiiciuncfpiricus
maligni&impoftores;humanisingeniisimpcdimcnta,quibusviamadSa-
lucarem conuerfionem is: illuminationcm intcrcludunt. Quot cnim^ob-
fccrc, func Mundi illccebia: ? quot voluptatcs, quibus quafi vifco rctinen-
tur corda mortalium,quemadmodum c2.n\t'?octz: Vifiw mertis,veftrae!i
blsnditia. Et qucmadmodum opio conucrtuntur in fbmnum,eo quiv-
tuntur:itaftygio&infernaliopio,animijmortalium conucrtunturinfo-
mnumlcthaEum,'& profundam obliuionem rcrum Cxleftium. Ideo mo
-
Exhoitatio
a(lS.APIiN-
TIAM.,&ob'
feruatioDe
Pixcepto-
rum.
-^«J^
ZOJ
+ 4 INTERPRETATIONtS
AtJhortatur
ad concem-pUtioncni
VsRBi Dei,
quo rctra
himur i
fcottatione
Mentis &Corporis.
104
^vT^iln
105
io<r
let hic Sapicns, vt Hlius Thcofophioe, prarceptaeius in intimos cordis pt-
ictralibus rccondar, &: fidcii iiigiquememoriacuftodiat. Obliteratise-
'limviuisDE ifcrmonibusinpedorchumano.receditSpiritusIllumina-
cionis & Sapientix,&: luccedic fpiritus tencbrarum & ftultitix.
SeruaM an d a t a mea,
^ & viucs : & L E G E M me-
am quafi pupillam oculi tui.
VerfiQiflodi l^rxcepta. mea,^
viues: f^ Lege meamtanquam
pHpil/am oculorum tuorum.
Etvfues] Quiavitafuntinuenientibusca.Videvcrf.zy. O praxiaram
fcntentiam,plenamSapientix! Quemadmodum enim pupilia fcdeseft
radiorum vifiuorum & luminis viflui ; ita prsccptaD e 1 iiinc iux & radii
luminoiiin mentibus hominum.
Alliga ca digitis ruisi fcri-
be ea in tabula cordis tui.
Verfj. ^LigaEam in digitis tuisy
fcriheillam in tahulis cordistm.
Vctr4.
Ligaeamindigitis] Tanquam m annuio recordationis.Hic A n n v lvs
afTiftentixSpiritUs boni.Theoiophorum. Liga prtecfpiarr^ea m corde tuo iu-
giter,(^circumdigutturituoProu. 6, 11. Eruntojue-uerbahjeCtqniecgoprxctptotibi
hodte,in corde tuo : cjr narrabii ea filii^ tuii,^rnedi(abiri6fedtm tn domo ttta,cr am-
bulani in ittnere. dormiens atque cotifurgens : e^ i'gabis ea quafifignum in manu tua,
eruntqtte (r mottehunfur inter oculos tuos,/crtbesqtte ea in limine^ofltis domtis tux,
Deut. 6., 6. Omnia, fcito, nobis ad dottrinam cflc fcripra. Quamobrem,hicdifce. Intabu/iscordisJ Hoc P E N t a c v i, v m Soiomonis virtuo-
fum : non iiiud Nigromanticorum feu Cacomagorum phantafticumat-
queblafphemum: ecolioMentiscua:fufpendendum. Videhguram Am-phicheatri huius quartam.
Dic S A p I E M T I ^, foror
mea es tu: & propinquam,
Intelligentiam voca:
Dic Sap ien t ii€,8«:c.] De v s boncquidhocefljdicereS ap ie n-
T I Ji. JEternx, Soror MfcAes,&PRVDENTiAMDEi vocarc A-
micam mcam ! Ego ne mortalis hoc audcbo ? Quid iaciam ? Sapienci fa-
picntfr obcemperabo: optansquccx totis pra:cordiismeis,flimulo Sa-p I E NT I /E ipfiusimpullus,lachrymasquepccnitentiaies, priiliordialem
Regenerationis i/A^, prasgaudio mtt rno eftundens, dico dicamque femperSA Pi ENTiitlEHOV it,fisamicamea,formofamca,columba
mea.'Tecligo,cuidico,rumihifolaplaGes.' Veniinhortum Mentis mex.'
Veni,veni,veni,6 corculum mcum ! dclitia: mex ! O Hhochmahello Benahel\
6 fi uduofiflimum in nos S a p i e n t i jt vcr^aduentum ! Perplacet mihi
voXyquam Socrates Aclienienfi^ Piiiiofophus figilio fua gcrcbat infcul-
ptam, ha:c : K^rtticu^ horr.inii, Sapientiaeiu6 : IntmicmfiuUttta. Quid, qiiarfo,
congfucnttus S jpientis noftri, loci citati,verbis,fi deSAPiENTiA JL-terna , fota vera , pie ac Chriftiane hoc intelligamus ? Amicus , I h s v H
^ DicSa p I e n t I jEyJoror
mea es i ^ Trvdentiamnjocaamicam tuam.
C H R I STV S
0,9
GRADVSSECVNDI. 4^
C H R I s T V s , &ict*di)Ci>7r^, (Sapientia Dei, no(lri caufa ciio fa-
cta)ccicus,im6fia:erruauillimiis,quiinrcincerraccinitur. Amicusnon-ncmagnus,qui moricur hoftis amore? In hoc Archcivpum fidelitcrimi-
rantes, fapimus, pollimusacimpctramus o m n i a, Chrifti.inoCabalifti-
cc, Phyficomagice, &:Phy(icoChemice,Theofophicc. PerSAPiE n-
T I A M conferuaci func, quicunque placucrunc Do m i n o aprincipio,
verf.i^o. Vidccap.io.hb.Sapien.totum. Porro: Dixiltioptimefracer,
Matth. 8, z o. Vulpesfiiteas habent, (^ zv/ucm calt nidos, atfilins hominismn ht-
betvhicaputrecit7ztt. Inme, ohrecro,capucreclina: tocus, tibipaceo: totus
fum cuus : non vc cu conquiL-fcas, fcd mihi, Corporc, Spiricu &: Anima, ex
te fit quies Co^i e s ) xterna.Concordat cum hifce noltris D. Auguftinus,
Medir.cap./.&r 8.inquiens:«_^w^/r, D e V s mcHs^amoremagruiymagisquc te
arnare citpio , cia mtht vt amcm tcfimper quarftum voby quanttwt d<. bfO, vt tujoliu
tota intentio mea,c^omnis mcdiiattorNea,temedtterperd!esjmec(Jfitione,tefin-
tiitmper foporem in nocJe, te alloquatur Spiritus mcM., t ciirnfabulftur Clltns mea
;
lumi -le fancU vifionis tuA tUuflr' tur cor meum, vt te duce^ te rcxiore,ambiiUm di^vtrtutetn vif tutem , tdndcmq^e videam /f D evm Drornmin Sion,nunc qutdem
per Speculum tn <triigmate,tunc auiemficieadfaciem,<^men. Efuc,Do^rin*flii
(jux volo.
Vc cuftodiatteamulie-
rc aliena, ab e^ranea a\ix
fcrmones flJbs lenit.
Vcrn^. Vt cufiodiat te jj a muliere
exfranea, c^ ab aiie»a,quayer-
bafua dulciafactt.
<_xf/w»//f''f<'x/r4»<?4]Dequaverf ii7.Fornicatiocumea,adajrernumdu-
citperniciem : mel enim habecinore,fclai"Ienicale(rodensinteriora)in
cordc.
Ne declinct ad vias eius
cor tuum , nequc oberres
infemitiscius.
IbidemVerfi^. If 5V> ahfrahatur in yiis il-
liiif mens tua, neque deciptaris
fernitis ettu.
?(eabfrahatur,&zc.] Mundana fipientia meretrix eft.iilecebris fuis car-
nalibus, vtpote faftu, arrogantia, fupcrbia, voiupracibus, hononbus,diui-
ciis,menres hominum allicicns ; quibus tamen Mens humana non illumi-
natur,fcdtenebrisobfcuratur,corrumpitur,ta:datur. Semitxctiam ipiius
dcccptorix, non pcrduccntcsadverum finen» hominis ,adveram&a:ter-
lum Sapicntiam, fcdad mottem & confufioncm. Piuina Sapiejitia virgo
cft, qu2noniungitur,de(pon(aturaurcopularurcum!mpurisanimis,(ed
D E I Timore imbutis.quos puritate (u.nllaminat, & ad fontern S a p i-
E N T i it ,& ad prima:uam Kicem Chriftam klam perdUwit,&: cum eodemconiungit. Videinfravcrfiij.
^^Multos enim vulnc-
ratos dciecit, & forciilimi
quiq-, interfedtiruntabca.
Verfz*. ^iuhos enim 'uulneratos de-
iecit, O" forttjjimi quique inter-
feciiftnt ab ea.
F ?
107
108
lop
4^ INTERPRETATIONKS
IIO
Sapientiaabimpioruvia & fcor-
tatioas cii
i$ophil>is
hberat &dirigitin
riambo-nam.
III
lU
(^tnltos Tjulntratos deiecit'^ Multi qui concubucre cum mercctice hac, vi
ri (quidam)ingenii alia> non admodum praui.veneno eiusfubtilijtan-
quamepidcmicalue^grauitcnnfcdi, vixtandem,inmortisagone,aliquid
lcuaminis lcnfcrunt: multi,fortillimi,hor efl:,do6ti & fapientiirimi (a fui fl
milibus ] habici, (cum tamen erantftulciHimi^in Sapiencix tam infipientis
caliginc,lethaliterraucir.ti,decumbentes, mifere cxpirarunt( exempla
funt in promptu innumcra)&- pi.*rieruntin vanitacibusfuis.inquc cene-
brarum abyfTo fepulti iacentes mapent. Alccriusigiturexemplojfili, di-
fcico .Namfelix,qitemfaaunt alienapericitU cautu-n.
Verri/.I
I
Vix tnferm , domns etttf , de-
\Jcendentes adcubictiU mortis.
M^Vix infcri domus c-
ius, pcnctrantcs inceriora
mortis.
Fixinfef^iiicc.'] Duccnceseo, vndevenerunr. SapiencixDiuinjc vixrc-
Hx func ad csElcftia scernaque perduccnces,penctrantesintcriaravicx:
advi^ infcrnifuncvia:impietatis,adinreriorcsmortisaccrbitaces pcrdu-
centcs. FinisSapicntixveracacDiun.i', vicacfl: talfxacmundanarmorb.
Serpentina cnim illa aflutia morccm in mundum incroduxic : Diuinave-
ro Sapicntia (incarnata.fihus De i ) vicaiii mundo dcdic.
Quado intrauerit S a p i-
E N T i A cor tuum ; & cocrni-
tio anim^ tua: dulcis fucrit»:
Prou.'i.
Vcri:;.If Si intrauerit Sapien-
Ti A cortHtim,ix SCIENTIAdnma^ tu^ Ifplacuent^
"5
Si intraturit] Sinedar Sapi enti>e guflaueritcorcuum. Placue-
rit] Ica,vc decernas ad vfumvicx acconfuctudinemcibiadiQngereeam,
veri.507. eiqueexcoco cordediccrc, Soror mcaes, ScPrvdentiamvocare amicam tuam,ver(.io6^. SponfameamtibiafTumcrcvcrf 146". &conquiefccre cum illa, verf. 25 6, O quanca multicudo dulcedinis diligen-
tibusceDomine?
Cogitancia cuflodict cc, 1
^'''^"-1 /f Con/iiium cujiodiette,^
& incclligecia coferuabic tc. I I IPrudentiaferuabttte.
Confiliumcuflodiette] Non humanum fed Diuinum,quod I e h o v a hmific de alcifTimis. Ncindeccptionum &crrorumlapidcm impingacpes
mencis tusc. Ecfjccorrigunturvia;hommuraincerra,&:difcuncfaiucaria
vica:& adionum confilia.
VcrCij Vt eruaris /^d ^ta mala, i^
ab homine ff qui peruerja lo-
quttur.
Vt cruat te a via mala,
aviroloqucntcperucrfita-
tcs:
t^viamaW] Hoccft,a.dogmaceSapicncia:mundanzaut fccularis^qu^
Philofophia vc prorfus deftituca luce Vericacis, itatoca fophiflica&rinfi
piens.flultitiaqjcoramDE o,teftePauloi.Cor.i,2o.VndeadColofI*.i,8.
Videte
III
"3
GRADVS SECVNDI.Vtdcte^niquu vos decipiatperI'h:loJ(>phiam,&inanemfaUaciam,Jecundumtradi
tionimhoniinum-ficundumelewuttimundiyCrftonJecuttdumChtJlum.ldc^j^cr
Philofophiam.quar carct fpiraculo D e l & illuftrationc Diuina : .inniten-
tcm prudcntix iuxphantafticx atque mundana:, non luci vcritatis, in Li-
bris SS.* Scriptura?, Natura: &: Confcientia: Diuinitus Tcriptx, tradita: a€
manitcftatx. ^u^piruerfnlos^uitur]^ \n quocunquevisfcibih.Diabologus
illcllr,autJurcpcrucr(iis,Cacomedicus,P(cnidophyficus,Sophifta,autqui-
uis aliusjpro rectis falfa fubftituens,ipccie veritatis fucata. Adeo in quouis
ftatusgcncre((uperquoconqucrituromnisluftitiamamans)rcrumgcre-
darumiftigubernaculapailimhodietencnt,vtintcrSapicntcs, hocfeculofereminimctutum (it,S a p i e n t i jt Doftrinam pureprofitcri.Tan-
tuminualuitmalitia:fumus!Nam,(iquifunt,fDiisgeniti;qui Ve R ita-T I totos fe dedicajit, infani , ignari , irrcligioli, interdum hxrctici vocan-
tur,odiohabcntur,ct!am pcriculumcapitale in cosconftituitur, contu
mcliisafticiuntur,fa:peljcishuius vlurapriuantur. Hjrc pucmia S a p i
E N T I j€ amatorum, apudmundumimmundum; hifcciniurioseaftcfta
ipfa Sapientia incarna acaput.-fimdiapatientcr feramusmcirbra.
Eft cnim (umma fclicitas,prcpter Optimum,pati a pcllim is. O tempor.. 1
omorcs! D tus, detiftisfuncm &linem. Amcn,dicatomn.sThco So-
phiajamator.
Qui relinquunt itfer re-
d:um, & aq^^bttlant pervias
ccnebrofas.
VcrCij. ^i^ derelinquuntjemi-
toAreHas^fS ambtdatper ytas
tenebrofki.
'^"Ouidere/tnqitwtt.Sccl Nimirurh , fertiitas SApientije veras." quos
propterca S a p lE nt i a viciirimrclinquir^&iureoptimo tradit(Rom.
i,i8.&feqq.)in reprobum f'enfum,vtambulentpervias tenebrofas,&fa-
ciant ea,qux non coueniuntirepleti omni iniuftitiaj^pcrptnditc h^c,qu^-
fo,quiEcclc(iaftice,Politiceatq;Scholaftice,Tcrramiudicatis, vern6j.&
fcqq.Xcortatione,vcrfutia,auantia,malitiS,plcniinuidia,c2:dc,contcnti-
one,dolo,malispra:ditimoribus,(ufurroncs, obtrcdatores.D ei oforcs,
contumeliofi,clati,glorio(i,cxcogitatorcs malorum , parcntibus immori-
gcri-.expcrtcsintelligerix.paftorum haudquaquam tenaces,alicniacha-
ritatis aftedu,ncfciifcederis,imtnifencordes. Lapidi Lydohuicaftricct
vnufquifquc ( cuiuscunque (it ordinis,ftatus ac facultatis ) Conlcicntiam,
cxaminctque ada &: fada fua qui vult ac gaudet SAPiENTiit vcrx fi
liuscfrc&nominari. Si gn a T v r j€hxccrrocertiusdcmonftrant,talcs
qui f int.nihil hrmi,folidi au: rcde fcircopinari tantum : dum opinantur,
funt fcmper difccntesacdifpurantcs,adveritatisfinem nunquamperuc-nientcs. Nimium enimaltercAndo iitiXtiiP. Clodii atque Varronisprouer-
biam,veritaf dmittiiur.
Qu^iLTtanturfaccrc ma-lum , cxultant in pcrucrfi-
tacibus mali.
VerCi4. ^ui Utantur [f cutn mAle-
fecertnty O' exultant{f in rebu<t
pejjimij:
114
115
48 I N T E R P R E T A T I O N L S
116
Cum malefecerint ] Cum falfum pro vero, iniqunm pi o accjucJ, netas pro
iurcfraudulcniiilmiifiibdolcfubftituerintatquedefiMiderint: apudquos
lus &: luftitia, Vcritas 5c Conlcientia, nihil eil, nifi publica merces vansc-
que, apud vulgum im pericum & profanum , qui ex veritate pauca , ex opi-
nionemultaxftimat.glorixaucupium. Pereanr,quicandjdum vercuntin
nigriim. Inrebtapejjimis^ V;rautciT»iilis: quiacommittunr,quodhaudfa-
cileremittctur,peccacum contra Confcicntiam.
Stottatio-
, nem ta ra-
tionis ac
mentis.qua
corporisvi-
tandam.
117
Quorum ^vLTpemer-(x funt 3 6c infames greflus
eorum.
VerC ij. .^orum femitt& pcruerfz
funt ^tS' V^Ti^tierJi funt m ymfuii.
Vi£peruerfe\ Ah,cur non peruerfxjCum laruas ruperbi.T.fophifmatum,
mendaciorum,litigiofarum rationum conclu/iuncularumve, deceptio-
numSvrtahiitatumpernitiofiirimaSjfupcrcifoaltomahriofeprjfcrantior-
mofxvericacisfaciei. Obquodvereintamesgreirus eorum.
Vt eruaris k^ a muliere
aliena, &^ ab exrranea,
^ q mollit fermones fuos.
Ver[:i«. Vt ernat temftamamuliere
extranea, ah aliena^ qu£ elo-
quiafa cmGllit, \
{^ mu/iere al/em^Sapiens hic nonfimpUcicerdef^i-wrracioneagiccar-
nalijverum quoque lenlbum,rationis ac mentis.quemadmodum verfu ap-
parecioS. Vcenim corrumpunt bonosmorescoiloquiaprauajllcbonas
mentcsdogmatafalia. Sapicntiamuiu)ana,vulpccularis, tumida, fuper-
ba, litigiose dilputacoria,ampul!ofa,verborum inanium garrulicate fine
mence fonos blacerans,& dialedicis prxftigiis (diftinguo.amice Ledor, v-
fum verum ab abufu) pcrfophifmatum ambages, (bdudionum reciaten
.
des,eft illa illex,blada & alicna 6c mulier ( Prou.7. ) extranea, ihilta & cla.
mofa,qua: mendacillimoticuIo,pro S a p i e N x i a vera, fe diabolice ven-
ditatilultis:cu,iuxtaPaulum,nullaveriorlitftultitiaapud De v M.quamterrena fapientia ; dcdifcenda ei, qui vcrc cupiat fapere. In Philofophicis
Ludouicum ViuesauditePhilofophum(cui,vtarcificiinfuaaitecreden-
dum)ienem,doctrina&expericntiavalcncem:Qux,inquir,iniuuencuce
elaco fupercilio pucabam elle chef;iurosinPhilofophia,iara conuerfus&:
fcnex, video vixftercora eire, £c cancumremorasvita^piar, ftudioruraquc
neceirariorum fuifle. Ha:c illc. Sandos etiam Pacres, Hieronymum,Ambrofiii, Auguftinum, Cyprianum, Hilarium, Bafilium,Cyrillum^Tcr-
tulIianum,Bernhardum,Prudentium, Ifidorum,multosquc alios viros
pios & dodlos (quorum pofTem, fi ferrent tempus & locus, prolixum infti-
tuere catalogum.fcriptis illorumidabundeceftantibus)nonparumpfe-nicuit infumpta: opcr.x , quam locarunt in tradanda Philofophia feculari,
femper difputatoria,Ethnica,teri:ena:omnesquepoft rnultos lin illacx-
anthlatos Iabores,in eo tandem conueniunt, iftampeftemen'everitatis,
fcicntixfolid;r,LegisqueDEi,&:ReligionisChrifti. Fugiteergo.fugitc,
6 adolefcentes,mcrctricem : £c, exemplo Imperatoris Maximfliani I.
Eihnice
GRADVS TERTII. 49
Ethnicc aut 'protane philofophantcs, audite vt ranas, non vt philomclus.
Qui ( diabolo non impcdientc^potcft capere.capiat &: fe cmcnder. {^b^v/rrf«^4]percgrina, Grarca, mendaci,qua:non comprobatur tcflimonio
Spiritus fanfti interno. Ratio eft,quia Sapicntia non acquintur tucatis &:
phaleratis Rhctorica: vcrbis,ncc lyllogiimorum tortuoritaribus,quibus
Extranca harcparuulos &: incautos inlui(heuturpem & merctricmm !)
amorem pcHicic: fed Lumine mcntis Diumitus illuftratx ( Enthufiaftice )
cadentc fuper intelled:um,&: mouente liberam credendi voluntatcm:qux
nobili/Iima cft omniumrcrumfciendarum via. ^iixmollttfetmonesjuos'^
Dialcfticc, Rhetorice. Seneca : 'JMeUitum 'venenumi hlanda orotio. J^^/i-cirecredttjfacile dccipitur. Proinde Cicero rcdte dixit: Vires (^ neruifunt Sa-
penttA^nonfacilecredere. EtEuripides: Prudenti diffidentia nihilmclii4s(^vti
LiushomirUhus. Difcite ergo nunc, 6mortaIcs,tot rantorumqucmonitis,
hanccauerc, non ipforum iniuucntutis ignorantix teruorcerractum imi-
tari errorcm potuis, quam jetace deinde plus (apientium pitniceatiam.
Et relinquic <^ duccmpubercatis fua:, &^ padi
Dei fuioblicaeft.
VerCi?. ^£ defent ducem adole-
fcentix. fix , ^ pacit T>ei fut
obltta eH.
Ducempiibertatii] Hoc cft , D £ v M iprum : qui pcr Sapientiamfuam^in Libro Naturx magno,Lcge(in Micro &: Macrocofmo)Diuinitus
tradita, Vcrbo^^ucfuofcnptcabvlqucinitioMundijamalitiaadRcgiamV E R I T A T is viam,auocauir, inuitauir;hodieijnuitat,vocar. PailiD e i
/ut,&cc. ] Exemplo Parentis, hoc cft,diaboli,qui in veritate non permanfir.
iohan. 8, 44.cuius illa filia obccdientiflima. Omnes quiiungunt&con-iunguntfecumhancmatrimonio, perditcobliuifcunturp^di Dei fui,&
gencrifiuntdiabolijfocrumquehabenthoftem D e i,CreaturxatqueNa-
turar.totiusquc genens humani. (^int c^rdc^f ©cfdlfcf^alft. Vt caueas,mo-nitor tibi fum,amicus.
verfij. f .^iainchnauitad mortem
domtis eiiis ,^ ad mortuosfe-
mitx eifis diiCHnt.
<^ Inclinata eftcnim ad
mortem domus cius,&; ad
inferos femica: ipfius.
/»f//»jr4<'/7]DucitadinteritumCorporis,Spirirus&Animsp,invitahac
& ia xtcrnum,do(ftrina lilius : at,Lcx Sapientis.fons Wtz,vc declincs a rui-
namortis. Prou.13,14.
Omncs ingrcdicntcs ad
camjnon reucrc(:cur,ncc ajp-
prshenduncfcmicas vica^.
Vcrfij. bmnes^ quiingrediuntur
adeam, no reuertentur, necav-
prehendent ^femitas yitx.
.^M ingrediuntf(r,&cc ]Qui docendo &: txcrce.^do tradanteam,dele-
danturca, aflocianturillijampleclunturfv fcquunturcam.-quibibuntex
craterc illius,repetc cx hominibus, tanqu.i aliq uo Circa' poculo inebriati,
incantatur,trasformaturinbeluas&fucsimmudas.5<?w//<«5-«/^]DECEM:
118
iip
ito
)0 INTERPRETATIONhS
ICum boni^
ambula.
121
121
•ij
quasvideFigura Amphitheacrihuiusfecunda. Quivcftimercis Regene
^acionis dcccmTheolophicc veftitus ambulacin ilHs, Vn i t v r De o:
idvitxfoncem,S a pi e n x i jt Oceanum.feHcicerdeducuntMagosCa
bahftarum ab Onenre( vcelt verf.i/o.) venientes, prxlucente S a p i e n-
T I A ftclla,Micro bc Miicrocofmice orta.
Vc ambulesinquampervi-
cambonorumj&femicasiu-
ftorumcuftodias.
Verfi ^ Vt ambtiles in ^oia, bo-
na : <ijr l^ calles iujiorum cu-
Jiodjoj,
Vtamlulest-tvia hona'^ Via bona cft via l.ipicntia?, iuftitix , rhndificatio-
nts,redemptionis,verit.it)s,vitx, i.Cor.1,50. Et vniuerl.cvixDcjmini mi-
fericordiaS^vcritas, Plal.25,10. Viabonacft viahumilitatis,man('uecudi-
nis,confta,nci*e, cacicurnicacis,fidei,charitatis,fpei,patiencia:. Iohan.8,51.
dicebac S A p ie nt i a incarnacaadcos,qui crcdidcruntei.IudaroSjJ/TW
manfcritii infermone meo^vcre difcipuli mei eriiis^cy- cognofc(tii z'crita'eM,^ 'ven-
tast'bcribttvoi. Qjjaproptennancas,f(jadco,in S a p i E N t lA fermone,
vt d fcipulus fis S A p I E N T ivE, pr.xvcptricis fideliluma:, & f.illete nc-
fcia:: cogno.^cas Veritatem omnem , tam in Phyiicis &: hyper
phyiicis, quam diuinis ambules, Cabalilla.Magus, PhyficoChemicus,in
viabona: &:vcricarisdogmatcIibcrcrisaberroie &deuiat!one. Calkstu-
(lornm'^ Sunt exemplavirtucum,piecaris,&inprimisimicaciovica:Chrifti
Saluatoris noftri, VnJe Apoftolus i. Cor.ii,.i. Imitatoj^esmeiejlote -^ficut ego
Ch^iflt. Hacv a incedL-ndum cft in Orarorio & Laborator^.-^. Imoharcipla
via tibi monftratur in hoc Amphirheatro lynoptice,^: in PTologo per/ il-
Iosgradus,quiadpenetraIiaSapiencia:a;terna:foliusvera:nospcrducunc.
^ Qu.are teduceris, fi-
li mi,ab aliena, &: foueris
infinualterius?
Prou. 5.
Verf 10.Bt ^ot quid deleclabem ,fili
mt,cHm aliena^f^ampleSlcrisfi-
num extrane^?
^arefedtecerU, &:c.] DiuinaSapientia,tanquam fponfa amanda com-ple6tcndaque eft-. Sapientiftimus enim Rex dccieuerat fibi eandem de-
fponfire. Etlane libentiflimcllla coniugium«nitcummentibus noftris.
Et hoc quoque fine SapientiaDei Incarnata, perincarnationem,
cum gcncre humanocontraxitmatrimonium. Videquam intimcletibi
conunxit SapienciaDE i.fibiqueexnacurahumanaparauitdomicilium,
in q locotapIcnitLido Deitatishabitarct. Ahcur tu teingeris in finum merctriC's,(f)picnria'mundana:immundx)cumc.xlcftistevirgoiamdudum
deperire coeperit, pura, cafta, illibata, plena gratiarum, donorum, bcneh
ciorum immortalium. Amore igiturDiuino opus eftadcapiendam&defponfandam hanc virginem. Amormundimcrctriccm ilUmambit&r
iambit, mundanam & facuam fapienciam , qux indulgct focdiftimis affe-
dibus.
VerCii.Quando coram oculis
T E H o V A H (lint vio: viri,& o-
mnes femitas eius poderac.
llcjjicit "DoMi Nv s/f vtas
ho)ntnts , <^ omnes^^grejjii
ettts confiderat.
tts
V'a.s
U4
M
16
GRADVS SfCVNDI, 51
VtaihominUfScc. ] Cum animus tuus inhiac rcbus mundanis,honoribus,
voluptatibus.opibus ; peruerfx lunt vix tux, &: deuias ajs v m m o B o N o.
C/rf,^«/*ff<Jw/ii/^r4/jStudia,CGnrilia,tcchnx,inridia:,calliditate5,ftuUade-
fideria tua, funt grcirus tui, quos Dominus confiderat ; contuentur Ange-li;accufa£&obferuatconlcientia; numeiantdiaboli. D e v squifcruta-
turomniumcorda&rcnes,&:vniucr{asmcntiumcogitationesintelligit,
i.Paral.28,5;.abom.maturcordisprauitatem,&:puniendamtradit,(nircfi-
pifca$)creaturis vltricibus, qux vindidbam cxcrcent erga omnes, quos
D E V s abominatur. Maximaautem eft miferia,im6infernusipfe, aD e orclinqui.
Iniquitatcs fua^capient
ipfum impium & funibus
peccati fui tenebitur.
VerCii. I^Imqmtatesfute eapisn.t im-
pmm, If (^fmibmpeccatorumfuomm coHfinngitur.
laiqnitates] Omnis iniquitas fibiipfi ptrnas & plagas infligit : nulluro eft
vitium, quod non pcculiarem fuum morburn paiiar. Quemadraodum e-
nim ipfa quidem virtus fibimct pulcherrima mcrces: ita,omnequidemvitiumfibimctdeterrimamerces. Omncenim femenfrudumfuumpro-prium profert. Mifericordixfru£lusefl:,miferico.rdia:benignitatismer-
ces eft, benignitas : & e conuerfo; immifcricordix hudus eftimmifcri-
cordia &: crudeli«8s. FuHJhuspeccatorttm conflnngitur ] Pcccatum certc eft
maxima feruii.lis atque captiuitas,impmm ita conftiingens.vt nequcat
pcenas eftugere. Sapientia Diuina, ingenua cft libcrtas^qux animum ho-
minis liberat a ftultitis vinculis,atciicbrarumerroribus,aviiiorumpla-
gis.a dcfperationum laqueis.
Ipfe morietur,quia nonhabuic D i s c i p l i n a m,&
in multitudinc ftuUitia^
fua: decipictur.
Verfij. hfemoriePur,eoqtiodnonai*-
diuit eruditionem : c3^ propter
multitudinemfiultitufux -(^er-
rahit.
1^4
'Errahit'^ Animus humanus non illuminaciis lucc Sapientiaj Diuinx,
plcnus eft crroribus.ita vt neqqidem minim^ eius acliones errore carc;»nt.
SiD EVM afpicit^errat :Si NA?uram,delirac:fifeipfum,fallitur:fiproxi-
mum,decipitur.Summa: nec minjmam Cxli ftellulam,nccherbulam ter-
rx ablque errore poteft intueri; quia omnescogitationesciusfuntcrro-
res.Hxc fane eft muhicudo ftultiti2,q'jx nihil aUud nifi mortcm& interi-
tum fecum aflerre poteft. Delapfus enim efthomo a fonte Lucis.in tcnc-
brarum abyiram, ex qua eluft^ri minimc poceft,nifiSapicntiK Spiritum
diuinicus fucricadeptus.
Omni (igiturjcuftodiafer-
ua^ C o R tuum, quia ex
ipfovitaprocedit.
Pfou. /i
Ycrfij.*T*rx. omni cufiodia {ergo)fer-
ua (fo R tuum : qma ex tpfo
funt e^effti-s <-cita.
I2J
ii<^
COR.
52- INTERPRETATION ES
117
os.
OCVLl izS
PEDES,vcllaccirus
12.9
C o R /««w] In Corde S a p i e n t i a fedemhabct: caueigirur, nefe
dem hanc occiipet &: implcac fatua fapicntia. Serpcns enim illc antiquus
excaecatmentem.&inlliHatvirusfuummultisinlidiis: Ubidinecorinqui-
narjfuperbiainflat,iraincendit,odiovafl:ar,quasomniafuntoperadiiiboli.
Tuvidc.vtabhocvencno Co r tuum cuftodias : lcruesautcm ilii:d &:a
perias Cxlcfti Sapienti2,timori D e i, fidei incorrupta:, (qua: purificat
cor)charitateinfucacaf,fpeiimmota;, patientiseinfrafta^.humilitatiama
bihllimx. C o R tuum officina fit orationis &: precum, inftrumentum
fandiffimorum gemituum, & domicilmm pietatis.
Rcmoue a tc peruerfita- ^«1:14
tem O R I s j & prauitatem
labiorum elongaate.
'^moue d te (^Os prautm^
& detrahentia labiajint bro-
culd te.
Osprauum] Ad conftantiam Sfgrauitatem in didis&faftistcaflliefa-
cito. Angch enim vigilcstui llint Spiritus conftantcs &graues,ofores
omnis leuitatis: funt Spiritus vcraccs,&: veritatis arrvantes. Spiritus autem
apoftatx funt medaces,deceptores, illufores,leucs, inconftantes, quando
loquuntur mendacia, de proprio loquuntur,&: proprium aperiunt the-
faurum,quiadiaboluscalumniatoreftpatermendacii. De v s eftverax;
Chriftusveritas;Spiritusfan6tus,fpintusvericatis.Sol4'Ca^ientiaDiuina
eft verajverior,venflima.^.
O c V L I tui ad redlum a-
fpiciant,&: palpebr^e tu«E di-
rigant vum tuam coram te.
Vcrfzj. ^ OcvLi tui reSia yide-
ant, t3palpehrx. tH£ praccedant
grejfus tuos.
Oc v Li ?/«,&€. jOculi mentistua; intetiti fintfempcr&indefinen-
teradDEi mifericordiam,iuftitiam,fapientiam,omnipotentiam,verita
tem, benignitatem , &: ad imitationem exemph vitx Chrifti ; ita redc diri -
pitur vita tua. In Sole.intuere Solcm Iuftiriar,in ftellis eledos ; infloribus,
Paradyfum;in homine, miferiam tuam: in De o Patre,gratiam infini-
tam;in Chrifto,fratcrnitatem amabilem;inSpiritu landio,charitatem
communicabilem ; in Angeiis glonficationem; in Macrocoimo Diuinamprouidentiam ; in Microcolmo, Diuinam Sapicntiam.
Dirigefemitam^PE- v«Ci6.
D I B V s tuis , & omnes \ix
tUcxftabilientur.
TonderaJemitam Tebvmtuorum,(^ omnes '-uu tnjndt-
ngantur.
P E D I B v s tHis\ P E D E s fignificant officia vocationis Icgitima?. Videprimum habeas legicimam ad res gerendas vocationem : deinde, ne extra
vocationem quicqiiam tentes ; inleliciflTimum enim habcbis fuccefliim.
Angeli,
GRADVS SECVNDI.55
Angeli,Spiritiis adminiftratorii ad ccrtum genus vocationis noftrx Di-
uinitus funt dL-lHnati./« z^iis enim tuis tecuJhiiiau.zitPfihes, Pfalm.91,11.
Ergo exrra vocationis vias te delerent, &: tu ad lapidcs ruinxallidespe-
destuos. ,
Ne declines -j^ad dexte-
ram, ncqiie ad linifl:ram,a-
uercepcdem cuumamalo.
Vcrfiy. D^dechnes ad dexteram
y
?iequ€ Adji?njtram : remoue pe-
demtHHmdmalo.
i^ddexteram, &c. ] Ad dexteram inclinant, qui profpcris rcbus infole-
(cuntjad linilham, qui aduerlis franguntur. Addexteramdeclinant,qui
promillis ; ad {iniftram,qui minis a redo deflcftunt. Non iis nimuim ani-
mofus, ncc nimium deiedus : (medw tuttjpmns ibis) nec lis auarus,,nec
prodigus: (cd Iiberalis,ita vt ncc protundas tua bona.nec thelaurum tuumttnacitate abfcondas: vtrumque enim malum cfl:, a quorcniouepedemtuum. Diabolus enim &: mundus cafTcs,^' retia tamaddextram>quamad finiftram expandunt, vt (i non laqueo luxurix poceris capi, capiarit
funibus & vinculis auariti£e,quibus corhominisdemergiturinperditio-
nem.
Si fapiens-ilftris, fapicns
eris tibi : (1 vero illurorjfolus
iuespoenas.
Ptou. 9.
Verfii.I^ Sienimfapie?isjtteris, ti-
himetipfieris : Ji autem iUufor^
folttsfortabis malum.
Sifipiensfueris, &cc. ] Satius igitur c(t obtemperare SAPiENxijtve-rx, & fuo fapere commodo, quam illuforibus , & fuo delirare dctrimento.
Fruftra fapit,qui fibi non capi t. Impietas feiplam vlcifcitur
.
S V M M A:
Nam qui SapientiaJvi
DlSCIPLINAM QJ E pro
nihilo ducit, mifer cft, C^cs-
quccaliumvana: &:labores
infrud:uofi,atque opera eo-
ruminutilia.
Sap. ?.
Veifii.^^S A P I £ N TIAM^
T> I s c 1 F L INAM quiab-
iictt ,i?jfelix eH^ {f O* vacua
eHfi:es iUorum , i^ laboresfine
frufiu , ^ inuttha opera iUo-
rum.
Sapientiam &Disc ip.]Tu, quiexcutis,refpuis,pedibuscon-
culcas ac deferis Sapientiam&DominiTimor EM,quifelix
eife potcris. Vacua estj^esillorum'^ Sunt femper quxrentes,in omni myfte-
rio,fcibili fecretojad Veritatis finem nunqua peruenientes: miferrimccjue
cuancfcentesinvanicatibuscogitationum,opmioniiatq;Iaboriifuorum:
G 3
ii'o
131
13^
S4 I N T E R P R E T A T 1 O N ': S
6c quia Sapientiam vcram , eiusquc initium , Tunorcm D o M i N i
abiiciunt,Theofopbice Orare non polVunt,ncc fapienter & cumfrudu
Laborarc. Cumque coatra Do m i n v m nonvaleatConiil;um,etiamfi
omnes mundi huius immundi fapientes infipientes manus conferret , ori
tur Babcl.id cfl:, confufio, in fcnfibus, ratione & mentibus eorum, dantur-
que in reprobum fenfum,vt(quid pro quofumentesautoperanrcs)ca
dant dc errore in errorem. Norace hoc, vos, qui qusritis Lapidcm Philm.
quiqueaffcftatisCabahil::ce, Magice, Chemice,TheofQphicc,&c. intel
hgcre,fcirc poflidcrc & pra^ftareca, qux quarta huius Amphitheatrifigu
ra fapicnter iunt annotata : Vofmetiplbs , inquam , piius Thcolophice fic
tradare difcitote,vt(DE o mifetcnte,dante &: operante)cnodcmini,e
pcccatorum fordibus cxtiahamini,fuperfluitatibusq, impuritatumhbc-
remini, foluamini, fcparemini .depurQmini, coniungamini, (6 abyfliim
myfteriiDEi! non cft ir. hocvnicnisDiuina:punfto,volentis,perfeaut
curremis, {cd.n:iiferentis D e i. En(oph V Bnfo^hl)z.d, plufquam pcrfedionis
gradum ( DiuinoDiuini ignis artihcio) liibUmemini , hoc eft , exaltemini,
& cum D E o ipfo in Spiritu & Veritate mcatalitcr fermentemini; prius-
quam dico, Lapidera Philm. & rxtcros S a p i E N, t i-^t thefauros, e S A
p i E N T I ^ Mioera, qua: vera M a g n e & i a eft CathoUca Theofophorum,eflx»dereaggtcdimini : alias (creditc vcridico) jEthyopem & laterem
lauabitis. Bona6cDonaD e ifunt,fijerunt,eruntqucfcniperhajc,dequi-
bus agitAmpliithcritrum hocnoftrLvm,a foIoOE o penden.tia: qui,cui
vult, largitur aut fubtrahit , fublimis , gloriofus , omni iilfij^xiaac Bonitate
repletus., NotaiHo m o,Latcrdealbandus,&Corpus,quodftat;DEYs,
Anima quae viuificat : S p i r i x v s fandus, vinculum; cuius virtute fit
VN lo; quitingit &datingrefl'umadRegnumperpetuum. Oharmo-niam mirandam Macro& MicroCofmi Regeneratoriam ! Non nifi rege-
ncraiionis ftudiofus , & quidem fingulariD e i dudu, Regenera-'"
tionesintelligethafce:Cstcris(untfyluxBo.
hcmicas, erratic^ ac tene-
brofe..
W*^yA ten'tt^iUtt4 hic infirtOHr.,
r III GRADVS—
f
GRADVS TERTII
'53
34
I I I.
GRADVSPROLOGETICVS
T E R T I V S
EXPOSITVS.Qjy I D S I T S APIEN-
T I A,&: quomodo orratue-
ritjicferam, ncj^elabo vos.
Myltcna: fca a primaori-
i^ine inuefti<rabo coeni-
cionem ciu3,acc}ue in aper-
tum profcram, nequc Ve-
ritatcm prajteribo.
Sap.«.
Veift4.^' ID ESTSaP lENTIA,
^ quemadmodum [f fafia /it,
referam, ^ non ahfcondam a
vohis [f Sacramcnta TJei ,fed
l^ ah tnitio natimtatu tnuefli-
gaho, ^ ponam in Lucemfcien-
ttamiUius,^nonprxtenho <-i;e-
rttatem.
Taciifti'^ Hocefl:,extitcrit: quomodogenitaficxternaabxterno,ex V
tero(Plal. Jio,5.)niuinitatisimper(crutabiliarquea:terno. Sacramenta
D E IJHoc eft, myftcria D E i. Non modo illud, quod gratix fignum pra-
cticumcn:,quxeftpra;cipuaSacramentifignificatio:i'edomneillud,quod
cogaituncccfl'arium,pulchrum&vtileefl:, dcD E o, N a x v r A &: H o-
Mi N E,.?4fr4Wf»r«wdicitur. Eftenimvera SapientiaTertriv-N A,complectensTheologiam,Medicinam,Afl:runomiam:feu,vtcap.7.
&:8.Sap.traditur;Diuinorummyfl:eriorumcognitionem; politicseadmi-
niflrationi-s&gubcrnationisprudentiam; totiufqucNaturx rerumordi-
nem,cauras,atiedus,ca:lefl:iumvirtutc$, «Sc terreftrium vires : ex quibus
mirificc emicat Creatoris Omnipotentia, Sapientia, Mifericordia, Veri-
tas, luftitia &: ludicium.
^ Eft (etenim) In S A P I E N-
T I A Spiritus Intelligcnti^e,
SandluSjVnicuSjMultiplcXj
<^ Subcilis , Difercus , Mo-
$ap.7.
Vcrfi2.EBenimSpi RiTVsinEA
Jntelligens ,SanSiu4 , Simplex,
:3iulttplex , Suhtilu, ^ohtlis,
l^tllufirts, ImpoUtitHSy Verf^i-
13?
ij4SPIRITTSS A P I £ N-T I *.
I
^6 INTERPRETATIONES
135
i}6
CHHS , InnoxiHs^^BomfiudioJksy
aAcutniy/j^Expeditmi^^ene-
ficMy
bilis, s^ Incoinquinacus,
Ccrcus, Suauis, amans Bo-
num, Acutus,qui nihil vctac
Bencfacere,
EshnS A p I E N T t A Spirit(u,&cc. ] Eft &dicitur mivna, fitvayinf n^ m-
A«/jUifw,Vnigenus fiue Vnigenitus,& Multiplcx,quod ab illa fimplici Vni-
caquc De i Naturaortiis&profcdus, fc per hasMundi partes innumc-
ras,quafi pcr ramos dilTundat. Multiplicitas huic Spiritui D e i etiam tri-
buiturobvanctatem virtutumacvirium Rebusmfufarurn,inquibus vcr-
facur. Vidcvcrfzz^. Scfigura Amphitheatrihums^.Quxfl.^.&fi'. Grata
De o,rc£le inquit Augufliinus, /«^/«r/ii/Af i>»//<tf : & ( addo ego ) /« a/«//tf/o»
plura/itas, Subttlis'^ Tenuis,nullamolecrainticquecorporeagrauatus,fed
leuis atquc expeditus : &: propterea, iJx/i >it©^, id eft , Mobilis, in quo fum
-
macfbceleritas. 7/7«/?r«] Splcndidus ac lucidus. verfl.157.158. Iricoin-
^«/«^//«^lncontaminatuSjhoc eft, purus,omni labc maculaque vacuus.
NamcumNaturafitluodus&fplendiduSjfplcfidorem habccpurum :fic-
utloh.Epifl:. i.cap.1,5. De v s luxcfl, inconullsfunttenebrar. Expedi-
tui] Prohiberi nefcius;aut,quinonpotncprohiberi : nam vifuaperuadic
omnia,impcdimcntaquepcrrumpit.
Humanus, Scabilis, Cer-
tus, Securus, omnia perfpi-
cicns, atque pcr omnes Spi-
ritus incciligences , puros
fubtiliflimosquc permcans.
Verfxj.I/it/nan^f^^j Benigntis^ Sta-
bdiSjlf QrtuSy^Securtis, [f 0-
mnem habens virtutem, om-aia,
^erjjiciem , ^ qui capiat o-
mnes Spintus , InteUtgtbtlts ^
^undus^SubtiliJ.
CerttiSiSecurus] Tutus,rollicitudine vacuus ; quictus & tranquillus. 0-
mnem hahens z^irttitem] Qui omniapotcftjfiueomnipotentiaprasditus. Eft
cnim SpiritusD e i Omnipotentis. Qui, nifi D
1
1 eflet.Omnipotcns cffe
nonpoflet.
VciCn. Omnibtts enim mobtltbiis
mobiltorefi S a p i e n t i a:
attmgtt autem '-vbique vropter
fuam mmdittiam.
•^ NuIIus cnimcflmo-
tus, quem agiUtate fua nonfuperet S a p i e n t 1 a ,
qua:
propter fuam puritatcm pcr
omnia pertinctacpcrmeat.
iV^«^////ff//OT(j//*f, &c.]OmnimotumobiIiorSAP ie Nti A,id cft, cele-
ritate motus fui omncm motum Tincit,vaditque pcr o m n i A,propter
flam puritatem &: fubcilicatem. Hic,fili,mcditare,quid fibi voluerint Sa-
picnccs.dcMo Tv per.petv o Philofophantcs. Hic M ot v s (lo
quarcumHcrmcte,excabula,av ir 1 d i t a t i s Bcncdidx foecundita-
te,qua;V e n v s Philofophorum.ob cuius craftationcm confcriprio ilhus
infticuca, ficappcllata Smafqgeima ) c^ cotius tortitudinis fortitudo forcis
:
Qu la
157
GRADVS TERTII. 57
Quiavincicomncm remrubtilem,&:omncmremfolidampenctrabic. O-M N I A animat, viuificar, fapicnter mouet, potenter conferuat. N a t v-
R A M ( quam rctercs omnes & orthodoxi Patres veriflimc &: picntiiTime
affirmarunt ')fS <:puyluj,hoc cd, vocem De i)fiThcofophicenoucris,&inabll:radl:o,&: in concrcto, vniucrfalitcr &: particulariter ; nofti ( crede veri-
dico)MoT VMPERPETVYM Sapientum. Adverfumterelego 154,&: 178. Tertiaquc Amphitheatri huius figuram Lapidis Philm. dcfinitio-
nemac expofitionem. Ibi ftudere memento; Devm orans.vtThcofo-phice coopcrans,veritatem tibi infpiret atque oftendat. MultosnouiinAulis Dominantium,Motum perpetuum hgneum,ChaIybcumve,&c.mcchanice(ah fruftrajquxrentes: il SS."» Sc R i p x v r a M, N A t v-
RAM,&:sEMETiPSos indagailent Thcofophicc,Phyficc, Phyfico-
Medicc, &c.vt eft 1. &:5. Amphitheatri huiusfiguiis,rcuera inuenifrent
M o T V M non folum perpctuum,v erum quoque ^ternum,Diuinum &:
Naturalem.in Mundo vtroque Sapientum. Hunc C a t h o e i c o n, fo-
lumverum,vanusnonpercipitvulgu5,fpiritufeduftionisimpeditus. Cz-cus ca;cum ducic,quaproprer vani laboreseorum.Motum mouendum ex-
hibent Sophiftx, nonmoucncem.
Efi enim Vapor yirtutis
D E I , ^ defluxtis glori^
Ommpotetisjyncerus: qua-
propter mhii poUuti. m eum
cadit^
^VAPOR.n.cft^Vir- VcrfM.
tutis D E I , &:^ Em a n a t I o
quardam eft^*^ Claritatis O-mnipotcntis fyncera: & idco
nihilinquinatuin caincurrit.
f>/)tfr]Spiricus:jff«4f/'.vtvocantHebrzi.r/>/«/*fDEi.]EircntiaDivinus.
OMNiA iN o M N iB v s.Vcrfjoj.EnfopbiEnfophiprofundaiprofun-
daiObmutcfco. HocnonrcAcebo: CumS a p ie N t i Ahacincarnata
tvpice confer Lapidcm Philm.quis,qualis &: quantus fit ille ; &: contra: re-
pcncsharmonia mirabili hac Seruatoris Mundi maioris cum Saluatore
Mundi minoris myfteriumi^v Aporis virtvtis Dei emanan-Tis IN V Niv E R s V m; mirandum.-dequoprzrftatfilercquammun-
'loimmundo margaritas proiiccre pedibus conculcandas. KetTtpexlwy-
T E R Q^Eficnominatur. Nam,vtfcimusaliasexPauIoadColofl'i.2o.
D £ V M pcr Fi L 1 V M(3-€«*'5^&)OTf )reconciliarecunda,&:pacificare per
(anguincmcruciscius(eftenimCriixSand:a Chriftus ipfecrucifixus, fi
gura Amphithcatrihuiusprima, Crvciformiter vincensdiaboli
regnum,inquo veterumMagorum chara6tere &nosTheo-Sophicevin-cemus)qu5funcinccrris,&qucinC3Elis.EcadEphefi,io./»/?d«r4r^tfw«w,
t«<e/«Crf/?iy«/z/,(^^*'^/»/fmV,hoceft,nonlbIum AngeIos,Solem,Lunam,
Scellas,aercm,led &rcrreftres bcftias,arbores,herbas,Terram ipfam.Ma-
rc,fluvios,fonce'j,&:qu2;inaquisviuunc:MaIedidaenimcerrapropccrho-
minem, Gcntf^.iy. QuamobremcciamingemifcicCRE a tvr a pro
liberacione,fimulquenobifcumparcuricinhoccempus,&:c.Roman.8,2 2.
clamans voce Cuz:Lther£ nos a malo: fSanguis Chrifti , reucra,haud finc my-ftcrio profufus in cerram^icaExperiencia conftat, Filivm MvndiMAioRis Catholicon Ofonso-fiov) ctiam mirificeexcendcre
H
157Sapien-TIA quid.
J8 INTERPRETATION ES
158
vires , & opcrari in genus humanum. Vtmam Theologi nonnulli, hodicr-
no die parum Chriftianc dirputanics , in hoc(vetuftiorcs imitantes Patri-
archas , CabaUftas , Magos aut Sapicntesj operam quoque collocarcnt fu-
am,vtdirccrentlegere, viderctangerejcognofccrc Ma sc hiam typo
rcaUin LibroNatura; Catholico; vcracius certef^lumine fic limul dudi
Naturxj SpiritvsS apient i^manujquamverbofadifpuratione
cognofcerent & deprehcnderent Dodtrinam de D e o , Chrifti perfona,'
ofticio,omnibufq;ChriftianajRehgionisarticulis.LiberenimNatura:ex-
plicatlibrum SS^Scripturic: Etcontra. Difcireergonoftc: S a l S a p i-
EN TIi« An T IQ^ I S S l M V M,V 1 TRIOLVM NaTVRaCatHO-L I c o N , quod Catholice rcperitur in fola Sapientia Minzra:&OMNiAinOMNiBvs Thco-Sophice noucritis. Et , quamuis Se-
cundum Seculum nihilignominius fere, defpedius.inhonorarius Mme-rahac; tamen, quam mundus inique contemnit, hanc digne glorificat
Theo-Sophus. Videverff. i<jy. i6t. 187. &: Amphitheatrumhocpafllm
totum, Largiremihi, oIe hov a H,intusnepaueam, forisneformidem
Thco Sophiftarumfulmen. Ameo. Scis,quodfJtiam veritatem. Ema-
natio\ Emanationes De i Cabahftxex Sacris lontibus numeiantD e c e m,
quasappellantS e p hir v t H,fiue,(vrHcbr,rorummultihodiepronun-
tiant) S p H iR V s , hoceft^NumerationesautEroanationcs, interquas
Sapientiam loco numerant lecundo. Dequibus partem confulc
Amphithcatrihuius primam, &:paflim Cabaliftarum/cripta. vide verf
174. Ex D E o Emanans certc Diuinum ;Sapientia, aTJeiEmana-T loeft; quareDiuina,a:terna.EmanationcsDE i,lcintill2&radiiDiui-
nitatis. Obferuanda:phrafes:EgocxDE oproccfti,Iohan. 8. 42. Mififti
me.Exiui apatre,Iohan. 17.8. ExhocEmanationisloco firmaturdcfi-
nitioPhilofophiacverx, verf x^y. Claritatii Omnipotentis ,&cc,) HincS A-
p I E N T I A incarnatalohan. 17.4. Fater.,egotecUrifir.auifuferterram\ optts
confttmmaui, quoddedijli mthi, %'tfaciam : (jr nunc clarifica me tupater, apudtemet-
ipfiim,cUritate,c[uamhabui,priu/quamA'lundtiieJJct,apudte.^l^z\i\6^oii:,^uia
a teexfui,hoc eft, emanaui. Vide cap. 17. libr. i. Capnionis dc vcrbo Mirifi-
co. JSljhil mquinatum^ Antccedentia cum confcquentibus, Prologumcum Amphitheatri figuris huius, & contra, Sapicnteri^vt fapias ) confcrrc
difcito:ex hoc fundamento quoq; intelliges, curL A p i s Phil. Catholicus
Phyfico Chemicus diabolicis refiftat poteftatibus ; aliaq; non minus prx-
ftantia mitificc opcretur innumera. Vide figuram Amphiiheatri huiusquartam.
Etenim lucis stcrna: (plc-
dor eft atquc SpcculumVir-
tutis D E I j nulia macula a-
fpcrfum,ciufque imago Bo-
NIT ATIS.
VetfK.JJ (andorjiqutclent ejlL v-
c 1 s £ternx,t^ If Speculumjt-
nemacuU D ei^aie sta-
TiSjO^If imago "^ON iTA-
T I s tUttfS.
Candarlucisaternd]Ly xd\um3i,xteYna,3.bxccr:no(ccrte ) nonfuitfine
candore : crit igitur Sapient iA(dc qua agitur hic ) xtcrna. Hxc iVa
lux in tenebris lucens,quam tencbrs non comprehenderunt, lohan.i, j.
Speculum
[40
GRADVS TERTII. 59
Specu/um//f/e macu/a.Scc.] Siiper hoc S p E c v l o eiusquc rypo reali in Ma-cro iic MicroCoimo,ramparticiilari,qaai"nvnuicrralijSE c r e t is s i-
M Oj Harpocraticemedicare. Vide verf 2ia.Fari(quamuis vellcm)non
omnia licec,propter Munduni immundum. Mancac igicur Myfterium
hocalramencerepoftum. Qu^id tucrmt Vrim&Thvmmi M,F,xod.
18,30. ChriftianoCabalicc, DiuinoMagice, ScPhyficoChemiccpercon-carcrDE v s Carli, qui reueiacmvfteria, Dan.z, z8. dare poceft, cui vulc.
Imago boiiitatis t//iui\ Hac imagincThcolophice vcicur ChriftianoCabali-
fta.-abfintimaginescacomagorumjHcbr.i.i.&feqq. Multihiriammultis-
quemodisohmDE v s loquenspatnbusinProphetis: nouiflTimediebus
iftis locutus cft nobis in F i l i o, quem conftituit ha:redem vniuerforum,
per quem fccit &: reculum. Qjji.cu (it fplendorglorix &: figura (^^ag^xi^^j
fi(hJ}antix(^\j:z:jo?Kinui:,fuhJiJ/eTittx ) cius, P o R T a N s Q^ E omniaver-Bo vlRTVTis s V >E, (;verl!i5.4;purgationempeccatorumfaciens, fe-
dens ad dexteram maieftatis dus, m cxcelfis: tanto melior Angelis effe
dus, quanto difterentius pra: illisnomenhsrcditauit. Quieft Im a g oDe I, i.Corinth.4, 4.
Eft(quoquc)SAPlENTIA f^^^(hxc) <^ fpeciofior S o l e,
& luper omnem dilporicio-
nefl:ellarum..di^Lucicom-
Efi (etiam ) iT SA JJ?ecio/ior
So L Eyjupraque omnem afiro-
rumfttii collocata, c^ luci com-
taratapnorinuemtur.
pa
T^ff/^yforSoLE.] Curnon?EftcnimSoLluftiti2C,MaIach.4,2.a?rernus,
fuperOmnialucenSj&nosvilitansOrienscxaltOjLuc.ijjS. VndeSalo-
monin.Sf^/>^.7/?^/>/>w,hoceft,CanticoCanticorum,cap.(5^,9.Quxeftilla,
qux' progreditur quafi auroraconfurgens, pulchravtLuna,eledavcSol,
terribilis vt caftrorum acics ordmata \ Lucicomparata, &C. ] De L v c e
videverl.z()i.
Hanc cnim nox exxipit,
Sapientiam autem nonvincicmalicia.
Verfjo.Illi enim fuccedit nox^S a-
p I £ N T I .4 M autem f^non
'-umcit malitia.
l/lt,&ic.'\ S o L ijLumini,inFirmamento,maioriquodpr2eftdiei. Gc-
ncf i,i(j. Nonvincttma/ttia] F v i T enim, est &:eb.it Sapientiah*BC P E T R a veritatis folida, fixi 6c firma, contra quam non pra:ualue-
runt nec prxualebunt vnquam port2:interni:fluminadcventreeiusflu-
encaqua:viua?,Iohan.7,38. Cuius typusrealisLapisPhilm.in libroNa-
curas magno. Felix cui indicans, &: indicacum rice cognica. IhsvhC H R I s T I Perfona, Paflio & Refurredio :LapidisPhil. Maceria,
Prxparacio&rincorporeglorificacoplufquamperfedio: Tuiquc ad ima-
ginem & flmilicudincm D e i formaci , fecundum Corpus , Spiritum &c A-
nimam Regeneracio: Plurima, harmonia Cacholica, tibi manifeftabunt
fecrcta.HarmoniamIibrorumSS.^ScripturxatqucNaturxobferua:Li-
brum vnum ex alio Sapienter legere ac in telligere difce : Bibha, in Natura
^59
140
'-"^t**,1
5o INTERPRETATIONf. S
Perfcuerat
in laudibus
Sjpicatiz
141
I4'
6c Temetipfo : Naturam, in Bibliis, ac Temcipfo : Te,in Bibliis atquc Nacura:&:tuncSapienscris. Iehovam&: quem milit Ihsvm Chri-s T V M rcperics, & in SS*Scriptura atque Natura; vniuer(jhter,in La-
pid-Ph Iin.Particularitcr.intotoVniuerfocrcato.perrmgulascrcaturas;
in Tcmetipfo, modo vtroquc. N A t v r a m, catholice cx & in V E R n o
("cripto,necnonincarnato;ex&infcmctipfa,inLapidePhil.atqueTcip(o;
ParcicularircrinSS.^ScriptursEacMundipartibusvtriufqucTEiP s vmex&:inTcipfo;NaturaacCrcatura;&:DEO,inCH ristoVerbo-que fcripto ; Vniucrfalitcr & Particulariter, vr antea : Theolophicc, Phy-
(icc, PhyficoMedice, PhylicoChemice , PhyilcoMagice, Hyperphylico-
Magice,Cabalice,iuxtaLeges atque Dodi inam Amphitheatn huius : In-
flucntia,Lumine & Motu Diuino. Hoc,0 mnia inomnxbvs&ino M N 1 A Catholice, typice. Hic Sapientia.
SapgVeiC I.
Tertingit autem aI extre-
mo adextremtimfortiter^atque
omma ijtiliter moderatiir.
s^ Attingic ergo a fine
vfque ad finem fortitcr, &/f difponit omniafuauiter.
x^ttingit afine,^c.'\ Spiritus illc S A p i e n t i /F,quoMundicotius ma-
chinaiegitur,omniaquirC2lumconcludit,occupat,pcnetrat,replet.At-
quelicctis vnicus fit & fimplcx,tamen innumerabilibus, incomprehenii-
bilibus,inelTabilibusproprietaribus>donis,ideis,fcientiis>virtutibus,femi-
nariis rcrum rarionibus,ipiritualibus & viuidis viribusp?Ji»ditus cft^tam
mirifice diftindis, vt varietatem eius Mens humanaadmirari & aflcqui fa-
tis nequcat. Hi Spiritus funtauthores &r origincsgcnerationum & corru-
ptionum, fpecificarum virtutum , omnium rerum , &: ab his dcpcndet to-
ciusNaturarcognitio. Atqueitaeft&pocefthicSpiritusS a p ient i^t,
OM N i A in Omnibus acin o mni a. Dijfonit omnta'^ Quia Mo t v s
perpetuus catholicus. Dicopauca,ac(ccrte)pluia meditationi Sapicn
tis lubens relinquo. Ora, vc I e h o v a H tibi a confihis , & tunc dcmumintelliges. Sapienti;* iilium, id efl, attentumjftimulo radii Solis Di-
uinz illuftracionis impulfum, humilcm animo acque manfuecum volo,
non fciolum prxcocem auc arrogincom, hoc eft:,fophiftam.
Prgclara eft, & qu? nu n-
c|uainmarcefcit S a p i e n-
1 1 a.
S.ip 6.
Verliij./|" Clara (ettam) efl , (^ qux
If nunquam maifefat S avi-
ENTIA.
Claraeft] Reueraadmodumclara :eftcnimEmanatioclaricatisOmni-
potentis D e i (incera, & candor lucis a?ccrna:,illuminans Mundum Intel-
ligibilcm,Maiorem & Minorcm:Ec Sol fupcroMNiA luccns. Vide
verfl^^S.ijj. Nurquammarcefcit S A P.] Raciocft: quiaxccrna. Solumy£cerniim,fub corrupcionemnoncadicina:ccrnum. Noca: Quod nun-
quam marccfcic, a:cernum eft:SAPiBNTiAeft talis, ergo A.tcrna : &,pcrconloqucns.DE V s. Verf.ijtf.
Nobilita-
GRADVS TERTII. 6i
^^ \NobilititcniEius hocil-
luftrar,qu6dvnacum DeoviuitjD o M I iNvsq^ omniumillam dilexic.
Sap. 8.
VcrCj. /^ Generojitiitem iUitts glo-
rificatj contuhermvim habens
T)e i,/ed i^ (f' omnmm 1) o-
MJ NV s dilexit lUam.
Gcnerofitttem illius glorificat^S^cc.'^ Gcnerofirarem illius magnificc illu-
ftrar.habens ^£rerna cum D e o^^tcerno conui(flum atcernum. Diuinitus
ortum,curnontamiliarircrvuicieccum D e oPEcconfequencur^ fuomo-clo)quoq;ii,quibusfamiliaritasintercediccumilla.' Aiccndo,inquicha;cincarnaca.ad Patrem meum,&: Pacrcm veftrum.D e v m meum,& D E v Mvcft:rum,Ioh.2o,i7. Vc vbirumego,& vosflcis. Ibid.14,5. Hmceft,quodAmicifianc D e i, confticuanturquePropheca:,quibus De v s (vcamicusamico) mcdiace velimmcdiatc reuclataicanalua^infpiracatquecommu-nicac Bona & Dona S a p i e n t i yt thciaurorum inexhauftorum innu-mera. Tu igicur,adimaginem &:(imilirudinem De i homof.idus, imica-
rc Crcacorcm , Sapientiam eius quoqiK; dilige vc ( Theofophice(ic retormarusjinpundtohoccoiiformisviuas Archctypo,invitama:tcrnam. Omnium D o M i N v s dilexit illim\ Sic S a p i E n T i a incarnata.Io
han. 17, 24. ?ater dtUxtfii me,ante con/fitu:ionemfJlfitftdi;5)CihidcmvciCi6
vt atUciio^^ui, dilextjiimtyin ip/isjity^^cgo in eis.
^Anteuertens fm Jludiojispojjert coiiiojcendam.
(H2c)^pr^ccupar,c]ui
fe concupifcmit, vt illis fe
prioroftendat.
TrAoccujiaty^c.'^ Antictpat cupidosfui,vt prajnofcacurjvtpriusfeillis
cofjnofcendam exhibeat &: vltro offerac : adeo in dcliciis haber clle cum fi
liishominum,quemadmodumeftverir.i45.i57. Eftenim<^5*»'«v(quavo-
cehicvciturSapiens)occuparc partes priores inrcaliqua, vtiamutuoa-
morc &beneficiis,ita!nftudioS a p i e n r i A cognofcenda:offertfepri-
orem S a p ient i a illis: Quibufnam? IUisquiconcupilcuntcam: qui
diliguntcam,verf.i8.Qjiioptant,quiinuocant,verff.i4i.&:t2j.
Quia fe dignos Ipfaqua:-
ritcircumcundo,arqiin viis
bcneuole fe illis oftendic.
m omnique cogicacio-
neeisoccurrit.
verf 17. ^oniam If dignosp,!fI-
tja circuit quxrens , (s^ /j^in
"viis ojlenditje illis hilanter, i^
tn omni prouidentta occurret
illis.
Dignosje, &c.] Qui vere.hoc eft,ex toto cordo(verf 251.) rota anima,to-
ta mcnte, tocis viribus, Bib!icc,Macro & Microcofmice amant , qujErunt,
audiunt.vident.obfcruant eam ; inquc L E c e D e i die nofteq; Thcofo-phice meditantur : plcrunquc etiam (nam deridctur lufti (implicitas,Iob.
ii,4.)cumirrifionccorammundoimmundo. Vxautem mundo,S a p i
cntiam veram malitiosc fperncnti; fpernccur vicilfim ab Ea, vt quidcmcum damno luojecerno. vcrf. 198. ^jtt perfeuerabit vjque adfinem, corona-
hitur. Affidua cnim mcdicatione cxcrcctur , ftabilitur & fixa rcdditur
H?
144
HJ
Sapientiafe oiFert
qusFieDti-
busfe.
42. INTERPRETATlONtS
i4<j
Mens noft:raiiifupens:nonell:(credcmihi)labordiei yniiis. - Amalisad
Bona;a.corporalibusadSpincualia; afenilbilibusadMctaliajacerrenisad
Diuinanospedccencimmigrare oporcet, fiBonorum.fiSpiricualium, fi
Diuinorum velimuscilecjpaces.Suncgradusafcenfionum.Videverf ii8.
Ipfa.ctrcuit,^c.~[ Hoccft, Circumquaq5quxric,vbiuis terrarum,omnitem-
porc&:Ioco,numrepcriaturcuiverccordifitS a p i e nt i Avera>vcfuam
iolicicudinem &: beneuolcntiam erga fui amatores fideles dilcdos, reipfa,
hoceft.communicando eithefauros fuos infinitos, fignificccacqjdccla-
rec.Videverl.14^.144. 16^0. Sicuquxfieris Sapientiam, quxicris &:
magneciceaccraheris viciftlmabea: invenics &:invenicris. <l}jcniattficf}
gc^cnficcrjcigf vnDt>crhcft/aSfofieatJclj fcnmiDcrumb. in vih.]Qiix lunr
iftxvixr Nonalia:,quam LibriSS.=^Scripcuix,Nacura: &:Mentisnoftrx
pcenicenciaChriftianepurgaca\(verfu ^i.)Inhifcc,inqua, S a p lE n t liE
viis Sapienterambulancibusnobis, fiTheoSophicc Oramus , fi Sapicn-
ter Laboramus.mirabilicer mirificeq; oftcndit IcSapientia DiviNA. Videverf^S. I/tomni cogitattoKe.Scc.J Ipforumopinione, fentcntia
acmenteconcepta,comprehcn{a acq; irifonnacabenigne. Eftenim^^cLv
Tu^t^ctf^c^nxvoxhoclocoltgitur^irnaginariy^cogttationeacTncnte^ttqmdin
formare. IcaS A p ie n t i a dicit.feineorummencibusaccogitacionibus
fitverfari,vtfeamiceiIlisoftendacatq;communicer.Vidcc De vm homo,cni apparet D e v s ; cui videndum (c exhibet ;cuiSAPiENTiA Dei.icfereprxfentat: quod non vulginccr fienfoletin SS.^Scripcura.Natura
}
& Mencis fpeculo Theofophicelotx atque mundarx.vwfj>6^. Ingens cft,
& fitis xftimari nequit Numen, quod in homiue vjget ; qui racione pra?-
ftans,ica(DE i voluntate ac iuftli)dominatur Creacuris,vt non tantumprxfencibus indigens vtacur, fed eciam remotiora & arcana pcruagans,
Genio &: ingenio (D e i duclu) vratur atque fruatur.Et quidcm miracu di-
gium cft, quid non experta & erudicns xtas produt ! imo, quid non illa
Ratio&o Xoy^^y in hoc mortali vermiculocondat lcuideditomnem x-
cern tjtem totiusquc machinx mundanx latum, altum & profundum co-
gnofcere: vccreatis cognitis Creaiorem obferuet, hoc faftigium Mcta-phyficum vigens principium raticnalismentis, audiat&intelligat. Hocfui totum ratione cnpiatjmcnte colat,& fcnfibilivigoreidipfum fpirct:
huicficquicquidcft. Et dcmum,figaci reliitahumanaPhiloiophia, ftu-
deat patrizarc. Cundaenimquxfeccrat,erantvaldebona. Dcc De y s,
dicatomnis Sapientiam amans, Amen.
9%
Hanc ego dilexi,& a iu-
uencute mea quxfiui , ac
rponfani mihi ftudui ad-
iungere , amoreque pul-
chritudinis eius captus
fum.
Sap.S.
Veri:2_ IJ I-fanc (SAViE^TiA jvi)
amaut, e^ exqutfttn Bam, a iu-
uentute mea_, [^ & quncfiui
[f Sponfam mthi Eam ajjumere,
C^ /^ amator faSittsfumform<£.
tlllHS.
///jvc^wii*/]Curnon?CumD o m i n vs i p s e (vtfequitur)ameteam.Hanc.iuadeo, & tu,mi fratcr, ama : non Nigromantiam vcl Cacomagiam,
aut So-
i4<
G R A D V S T, E R T 1 1. <55
aut Sophjn-ic^am, (veif ii8. )diaboli filiam genuinam; amo S a p i e n-
T I A M (iullu Sapicnti,s,veif. lod. inuicationeque S a p i ent lyE ipllus)
&: egn : vtque i p s A mevicillimamct,cgoque nunquam deficiamabA-morecias,bcnignclargire,6I e h o v a H,mihi, Amen. O Artem Amo-ris DiLiinimirabileni,mundoincognitamimmundo! Fclix, quipoculumguftatamatorium S A p I E n t iit,fclicirtimus,e6quiincbriatur. EtauA-
fiiticam,f)Cc.^ Manc ; ^ftarc : u prima xtatula ; abadoicfccntia mea, in quaa norS a p i e n t i /E &:ft:udiieiusinanimomeoexarrit. Scdquomodo?Thcofi-)phice,iuxtaLegesatqueDodrinam Amphitheatrihuius. Confi-
lium fcquereTheorophij" amatoris fidcle- In iciunio pieorando;medi-tando^loliloquiaexcrcendo^tfW/jtv^i-jO^yfr^ii.-SapientcrqueadLaboran-
do,S A p lE N t I iE fiditopromiflis.NcfcitfidentcmdcferuiireD Evs.Et,
qui fic inquirunt D o m i n v m ,animaduertant ([intclIigunt)o M N i a.
Prou. z8,j. Vidc vcrfl^^.pij. & 170. Sponfa/n ftithi ajfnm.~^ Vt (ponlocumfponfaconiundio intercedit ardiilimefumma, ita (opto}& mihivcfitin
iempitcrnu(dctD e v s)cii Sapicntiaxtcrna; qu.Tcolumbulimc.i, pul
chramca.formofamea. Incipc,obfccro,rumyfticaconcubma Abyiag Su-
namitcscubarcinfinu mco- cu fando fcruorecalctaciasmentcmmcam,
tuisamplcxibusfrigentiamembraconfcve,Animula! Corculum! <_^-
matorfiiciuifHmformx illms^ Amaui forma cius,quia tota pulchra cft Amicamea.vcrfjio.Qux^vtrcdcdc^ ap ie N t i a icripiitCiceioEthnicuscx
Platone Diuinicus illuminati) )fi oculi$cerncictiircarnaKbus,mirabiles
omnibus excicpnwamores. Solomoni (oculis Mentis qui eam afpexitjfic-
uti &r Nos Theofi)phixamatorcs dccet, quales ac quantas cxcitauerit, cx
prarfentibus lufficicntcr patet. Omniil rcrum totmas SAPiENTiADiuinacomplecliturpulchritud.necertantes. Quisenimquxfopulchritu-
dinem D £ i Patris cogitare fatis poteft ? Quis ipcciofum lUum forma prxfiliishominumfatisdemirari? QJiisSpiritus iancti la:tam flammuIam,o-mnia viuificintem fatis amare poterit f Pulchntudo Sapienti^ in Angelis
iplcndor eft, in Aftris fulgor ,in Cxlis candor, in Acre lux,i n Terra viridi -
tas,in Aqualimpiditas,inFloribuscolor,in AnimalibusproportiOjinHo-
mine dccor fic figura,inAnima ratio,in Fidelibus fides.Quis crgo fibi hancnon eligeret iponiam.nifi ftultiflimus omnium • quis non caperctur huius
pulchricudine ? Quocumque te vcrtis, faciem tibi fuam oftendir, fiuccse-
leftia, fiue tcrreftria contemplcrc. Atvcrointcrnamrcrumpulchritudi-
nem & formam intucri : hocdcmum Sapientia: cubiculumeft,hoc Spon-
fa:huiusofculumcftintimum. Aperiigiturmihiforormea, fpeciofamea,
oftcnde mihi facicm tuam gcnuinam , non extcrnam duntaxat formam &:
pulchritudincm rerum,fedintcrnam&intimara;neccnimamasme,nifi
cor tuum mihi aperias.
Eam flnefraudcpcrcepi,
rinc inuidia communico,diuiciasqicius non abfcon-
do.
l/anc l^fine ficiione didi-
f^h t^ l^ftne inuidix cornmmi-
co j O" honeflatem lUius non
abjcondo.
Sirteficiione diJici] Sinc fruflirationc ; aut non male : non cnim fuitfru-
ftratus Sapics fua opinione,qua deSAPiENXlA habuit,quia Doftrinam
147..Regij.
64 INTERPRETATIONES
Sap.y.j. 148
EccIeC i4j
«4-149
150
M'
cius veiam, vtilein huduofamque eft expcrtus. Sine inuiducommumco]
Vidcvcrf.^07.
Nuncde fe(c,
fic inquit
S A P I E N T I A.
I E H o V A H pofledit
me principio \ix fua:,an-
te opera fua exeo cempo-
re.
Prou. 8.
VerCii/^DoMiNVS fojfeditm e ,
Ifm initio njicLrumfu.arum^an-
tequAm qmcquamfaceret dprin-
cipio.
D o M I N V s ppfftdlt M E ] Hoc eft, acquifiuit fiue genuit mc. VcrbumC4«4/7;quodacquircrefignificac,prapoffiderefeugigncreponitur Gen.4,
I. PofledivirumdlE HO v a H.Contraveritaremnonnullilegunt,^-?»?/
tfie. Ininitio viarumfiiaru7n^ Viae, (hocefVjEireDo min i )iEterna:^tcrni
ab2terno;a:ternaigitureft S a pie n t i a eius. Initium,zternitasipfa.
Dicas mihi ( calumniator) inittum viarum D e i, dicam tibi micium S A-
p lE N T lit eius. Nonergo ( vtpatctextotocontexcu) S^ p i E n ti a
creatura eft,fed crcacurx omnis crcatrix..
nA feculii, f^ frincipatum
hahm, d principOy ante Ter-
ram.
^^ Ab ^terno ordinata Iverf ij-
fiim , & cx antiquis ante-
quainTerrafieret.
t_^^<«/frw] Apagefis.diabole, S a pientijI Dei xrernitatemma
litiose negans. Increpcc te I E H o v a h. Principitum hahui] itqualem
cum D E o poteftatem habui , antcquam Mundus crearetur. Na/ac enim
(quodhicleri;;ur)Hebr2isflf<iw/'»d«fignificat. VideSap.ii,v.i8.&feqq.
Nondum erant Abyflj,&
E G o iam {y' concepta eram,
necdumfontesAquarume-
ruperant.
Vcrfi4. ^uum nondum ejfenta/o-
ragmes j formataftm , quum
nondum effent fontes abun-
dantes Aquts.
Owr^/^frrfw] Aquo?afoloD E o. Aliudenim,pra:terD e v M,eratni-
hil. Vbinam?InvterovelfinuDiuiDitatis inperfcrutabih. Pial. 110,5. ex
vcero anre luciferum gcnui te. Tcrra.noli nimis altuxn fapere,fed fifte gra-
dum,ne percontancem opprimat Maieftas.
Necdum^ montes gra-
ui molc conrtiterant, ante
\ collcs^ E G o parturiebar.
VerCi^. zAntequam montesfunda-
ti ejfent , ante coUes formata
fum.
CMontesgraui, &:c.] Advcrbum,immerfieft*ent Aquis,&inTerram dc*
fixi
Ji
53
GRADVS TERTII. d j .
fixi feu coUocat. Pdr/ww^rfrJConceptionevcDiuinaconceptajitaScpar-
tu cnixa fcu genita.nobis impeiccptibili, quare& incnarrando; Di uinitus
genita.F,nfopb,inrinitudojabyllLs,noXjinlipienterpcrcontanti; Lux, Sol,
hdeli.fimplicem SS.«^Scriptura: veritatemfapicntercredenti. Crcduntthechnographi&rartificescuiuisinliiaarteperito: AcquicueruntPytha-
gorei in fuo ewns i^a,ipfe dixit : CMeckahlimy h.e. Cabaliflx in fuo emoru Ha-cbdmim, dixevum Sapicntes: fcquerc tu, qui Chriftianum te profiteris,
Chriftianorum 7n^vmy,cvcde : cui ? iUi.in quem crcdis. Conceptum& ge-
nitum a D E o, nonncD e i fihus iurc efle ac dicimerecur i Quidni ?
Nondum feccratTcrram,
^ &c platcas , & fummita-
tempulucrum Orbis.
VciCi6. eAdhucTenam nonfeceraty
(S^ flumina , <i^ cardmes orbu
Terroe.
EtpUteas^ Etquaiextrafunt. PeridintcIIigiturportioTerrzhabitabi-
lis, quaz cxtra aquam apparet , quam mox lummitatem fiue caput^w/-
uerum 0/^«-,appe)lat : ac ll diceret.nondum difcooperuerat faciem Terrje,
necdum fcccrateam habitabilcm.
.^andoprieparabat (jeloSy
aderam : quando^ certa lege
^gyro yalJabat <iAbyJfos:
Quandopr^parabatCx- verfiy.
loSjillic cram: quando de-
fcribcbat cir«?ulum in fuper-
ficicAbylli:
CertaLege.^c. ] Cum difponeret Ccntrum Terrar,quod eft puriffimum
in mcdio eius,&: redigeret Abyfl"um,hoc cft,Aquam& Tcrfam,in figuram
fpha:ricam aut circularem, hoc eft, globum Mundi infcriorem conftituc-
retjcertamciindidit E l o him CreacorLegemarqueprasfcripfitjquam
prxtergredi, cicra ipfius voIuntatem,nec audet, necpoteft. S a p i e n-
TiitlEHov^ immenfaz infinitxquc Paticntiae argumentum luculen-
riflimum. Nota : Terram puriflimam repcriri in centro Terrae, vox eft vfi-
tacaPhilofophis vtrisquc, hoc eft, tam caecutientibus &: claudicantibus,
quam videntibus, necnon via Regia incedentibus jSAPiENXiit ver«
Dodrinxfiliis. Cen tr v m Terra:Phyficum,vbifit, mifcriiftiignorant
monoculi ; valeat iftorum iraaginatio. Cupis realicer difcere ? dicam. Adi
Vulcanum ; is ex quouis corpore cerreno,obftecricance Nepcuni limpidif-
fima manu,cencrum eius candidifllmum PhyficoChemice manifeftando,
ad fcnfus omnes cibi demonftrabic : videhis illud; tanges^guftaiii ; audies ; otfa
cies^ Vifnequidamplius ? Philofophus meincelligec;nonfophifta. Ma-gnurahocquoddixi. Vide figuram Amphitheatrihuiustcrciam.
Quando .^ a^thcra fir-
mabat furfum , & libi:abat
fontcs Aquarum
:
VerCzS. .^andofirmabat Calos de-
fuper, quando roborabat fon-
tesAbyjji.
I
iji
iJi,
154
J
ea INTERPRETATIONESjEtherafrmahat/urfum] QuandoSpiricuma;thcrcum,hoccn: jCjelum,
Gcn.i.i.Creatum,firmabat,Fi rmAmenTvmqveverb ofuofoli-
dando iic conititueret, Gen . i . 6. De Cxlo , quid fit , confule tcrtiam Amphitheatri huius partcm, Quxft. j. & verf. i6i. Euanefcanti^itur vanita
tes fciolorum quorundam, fabulantium totam totius machinx Mundana;
N A T V R A M,noft:ristemporibusnoncfretamvegetam,fanam,incolu-
mematquevalentem,vterat3Etatemaiorumautpatrumnon:rorum: Car-
lumcadendodemififlefcad miliariaSooo: Solcm, Lunam, Stellasmul
tum amilifte de lumine priftino fuo: Hci bas , flores, frudus, &:c. Animalfa
tcrreftna, Aquatica& volatilia,hodie non cfle rantx virtutis, cfficacia:aut
opcrationis,quantiE annis abhinc centum.vcl millc: imo Naturam adhucdcdicindiemtotaliterfeniodebilitari,viribufqj,obnoftrapeccata,frangi:
Magnumverbum,ficfletvcrum.Siintell!geretis,Dominimci,N atvrveN A T v R A M , hoc eft , quid Gr, quod eius Efl^e, quse, quanta &r qualis Lex
eius, aquo indita Crcatura:,in qucm vl"um,aliter loqueremini. Ad Cjelum
quod attinet,dicatis mihi qu^fo.obferuaftis vnquam circumferentiam fir-
matam circularitcrcccidilfeadcentrum? Nonnelegitis, Ve r b o Do-M I N I CttlifirmatijHnt: ^jy»itu0riieiHs,emr,u virtm eorum. P{al. 35. 6. Et,fi-
at FirmAmetttur» : 'vocmit^ D E v s firmamentnmy atlum-, Gen. \. 8. Siceci-
diflctjqualc eflTet firmamentum ? egregium, fcflicet. Hxcce tam pracclara
Ver Bo DoMiMicaelorumfirmatioiofcioloslDixifprxtereaDE V s,
fiantluminaria in firmamento Cxli, & diuidant diem ac nodem : & fintin
figna& tcmpora ,& dics & annos : vt luceant , & illumirf6;.^r terram. Et fa-
\ 6tum eft ita: Fecitqj De v s duoluminaria magna: luminare maius, vt
prxefl^et diei :& luminare minus , vt praseflet no6ti : & ftellas. Ibid. verf 14.
feqq.Nonnehxc,virtusC2lorum,SpirituorislE h o vA firmata?Quis
mcnte fanus ncgabit , Solcm , Lunam , Scellas , diuidere dicm ac nodcm
,
efle in figna & tempora ; dics & annos ; luccrc & illuminare cerram , pras-
efle dici ac nofti , tam bene etiamnum hodie, acante annos mille ? Vbi res
ipfa loquitur , quid opus cft probationc prolixiorc ?VoxDei;GERMI-NET TERRA hcrbam virentcm , & facientcm fcmen , & lignum pomi-
fcrum facicns frutSum iuxtagcnusfuum, euiusfemenin femetipfofit fu-
per terram :Prodvcant Aqua: reptile Animas viuencis , & volacile
fuperTerramfiabfirmamentoCa;li:P R o d vc a t Tcrraanimamviuen-
tem in gcncre fuo, iumenta & reptilia ,& beftias Tcrrx fecundum fpecies
fiias: Voxjinquam, D E i hacGcnef i. impleta; Prodvcta, Be-
ncdidtione Diuioa , Crescite&Mvltiplicamini,animata roboracaque , creuerunc & muIcipHcaca funt , ab vfque initio
Mundi: crclcunt&mulciplicantur, hodiernodic:crefcent(vigotc L e-
G 1 s fcmelprofempcr Diuinitusindita:)&multiplicabuntur, vfquead
Mundi totius , per I g n E M , renouationem. VerbvmDominimanet in a:tcrnum,Efaix cap. 4o,vcrf 8. Siccrit Ve r b v m mcum, in-
quit Ikhov A H, EfaiiEcap.5j.vcrf II. quod egrediturdeoremco: nonreuertecur ad mc vacuum, fcd faciet qua:cunquc volui , & profperabitur
in his» adqu« mifi illud. ^ccljfl Dcrcntwfjjcn ^cuttgce 2^gc« noc^ glcic^
j
<x\\ii gut @rap / alg »or faufcn&t 3a^rcn. D^^ic qu«Bfo quid hoc ? Cslum lcdes mea,Terra auterh fcabcllum pcdummeorum.Efa. cap.^6^.v.i.
Matth.j.
in
IJ6
GRADVS TERTII. 67
Matth.f.j^. A(^or./.49.Jo vis omniaplena. OralEHovAM,vt tibi a condliis. Nihil.boncfoci, tcuuiatlocus,quem obiicis, Pauliad
Rom. 8, 2i. Fic ibidcm mcntio duncaxac ingemifccntia: Creacurx; non
dcfcdus Nacuraf. O benedicta viriditas,faciensresCTNCTA3 6ERMINARE. ConCCmplarc VIRIDITATEM, figU-
ris Amphitheatri huius prima, fecunda, &: tertia, reperics tu TheoSophe,
Rv AM El OHiM.-Cabalifta, Lin£am viridem,girantemvniveRsvm: Mage,N a t v r a m .- PhvricoChemift:a,LE o n e mviridem;Dveneghviride;Adrop;Essentiam Qxi><-
t AM.Sac. Quis enim reuocante &: recepcui canence Harpocrace, pro-
perarcc frangcre Ccelefte Tacicurnitatis figiUum ? Vnicum addam fi ngu-
larc.Obferuacionibus auc Dcmonftrationibus Mathematicis veftiis re-
fpondcns : Terrx globus potuit accrefccre, virtute centn ku viuidi Mocusquc perpecui vegecaciua,propinquiorque ficriCxIo,crefcendo;non
CxlumTcrrXjCadcndo. Sed de his in prasfcntialatis. Doftrinamhanc
loco refcruo commodiori.
Quando ponebacmari
flatutum fuum , & aquis,
ne tranfirent litus fuum
:
quando dcf^ibcbat fun-
damentaT-<^r*c:
Vctfij. ^iuindo circumdabat [f ma-
n tcrminumfuum^ f^ legempo-
nebat <iAquts^ netranjirentfines
fiios: quando appendebatfunda-
menta Terr^,
mim terminum] Vnius D e i decrcrum caufaeft, curfeincrafuos cer-
cosque hmites aut cerminosraareconcineac,iniisludac,fluac,refluacque.
Quod Pfal. 104,5). & lob.i^, 10. confirmarur. Hoc perpecuum li\x Po-
ccncia: acBonicacis erga nos ceftimonium miraculofum proponic nobis
D o M i N V s : alicer enim fucurum erac, vc vniuerfam Terram irerum &ftacim opcrirenc aquz. Animoigicurgracoouancesexclamemus:Miferi-
cordiacD e i Omnipocentis cft,quod non abforpci fumus.
Cum E o 4^ E R A M cun-
«Stacomponens: &:delc6ta-
barperlmgulos dics, /f lu-
descoram eo omnitepore.
Yetfjo. E K A M apud E V M vtlHti
alumnus , e3^ eram in Utitiii
quotidie, O* lt*do coramtUoo-
mmtempore:
EramjEhieh. Nocandum: Exod.5,i4.dixic De v sadMofeh:Ehieh eserehieHjEro qjvi e r o. Dixitpr£terea,ficdtcesfiltU If-
raeL-EHis h,er o,mtfitmeadvos.Lx x*&vulgacaeditiohocinpra:fcn-
cicranftulcrunc:svM Q^i sv M,pro,ER o (vvi er o.Frequcnsenim'
cftHebrxis fucurum pro prarfcnci poni. ScribuncaucemHebrxi;iftalo-
cucionexcernicacemfignificari: aflcruncquecainnuifummam,omnimo-
dam&fcmpicernamDE i ftabilitatem,quifemperfuic,eft&:crit. De v s
folusdiccrepoccft: s vm &E Ro.Namomniacempora,cumdcD e olo-
quimur,confunduncur.Nomenhoc Dei Grzce cxpreflic lohartnes A-
pocal.i.4.diccns:>OT5^e«r,>W6iJ.j;;t6^(^,i.e.abeoQjri E s t,&qxi
t/
155
IS6
k
1 68 INTERPRETATIONESEk A T, fiiQ^i Er I T. Sicquoquein OrationcDomioica: Paternofter,
Qj I E s /w cxlu. Ita alibi S a p i e n t i a incarnata , I h s v h C h r i
stvSjEgosvm, Vta,l"eritiU (jrVita. Et, Antequam Abraham , E R A MEc o. Ciibahfticumhoc, ha^^dlpcrnendum, fuo, DEovolcnte, tufius
tra6t.ib!turloco,in Amphich^a^i^JS A pie n t liC ^.terna;,foHus vers,
&c. explicato, in expodtione nominis D E i , E h i e h, figura prima. Delu1e,nunc,calumniator,apern)tiofiirnnisdehriistuis,negans S a p ie n
t i je (qujeintemporcincarnata)tam Diuinitatem, quamasternitatem.
ERAM,EHiEH,idcft,DEvs,DEiSAPiENT I A , cundacomponens. Notandum : Qux hic (apicns nolter dc S a p i E N t i a , eadem lo-
han.cap. I. deV er B o.Ve r b v M,igitur,carofa6tum,&:S ap ie n t i a
DEiinfeculoincarnata, Idem.Devs.Dei Filivs,erat,est,ER IT, abaeternoinxtcrnum. Quid,inipie,dicisadhoc? Quicquidcft,
ante Mundum creatum ,DEvseft: SAPiENTiAcft, ante Mundumcreatum, ergo SAPiENTiAcftDEvs. Hinclohannes Euangeiifta,
cumcx Sapicntcdidiciiret, Verbvm in Principioiam tum fuille, fta-
timinfert,fuifl'eapudD E v M,quifoIuseftantcPrincipium.Etquia.,qaic-
quideftantePrincipium,neccirari6 De vs cft, redcintertetiam, D e-
VM ipIiimclTe Ve r b v m: ncquisdiiosD e o s fufpicaretur. Initiumfi-
ue Pnncipium crcationis.excludit omne prius CTeatum. Eft enim creati,
Principium. De v s autetn, cuius cft Verbvm, Verbvm fuum ,
('pcrquodin Principiocreauitomn.ia ) noncreauit, alioquinnon tuiflet
aiuePrincipium.Quidigitur?exfeipfogcnuicDE v s D en"' MdeDE o,
actcrnum abaeterno: nihil enimiamcogitaripotcftaliud. Eilet&euane-
fcat,nunc, rcdcatqjinnihilum, qaac fuitantenihil, fanatica, hasrctica,
blafphema peftilcntilTimaqj vox Arianorum hacc: Fuit aliquando( ie.I.
tcmpus , fiue aetetnitas , aat quicquid Arius lubintelligere vcl volet vel po-
tueritJquo( hlius De i )nondumerar. Adamantinum hoccontta Anti-
trinitarios omnes, exLibro NaturjE,Macro-& Micro-Cofmice,defum-
tii:CREATOREMTRivNVM IcN is, omniafublunaria probantis
& iudicantis,D E i Profelforis phyfici in hoc Mundoinuidiffimi,dod"tiina
tibi oftendit; Phyfico Chemice explicandoLibtum Naturarmagnum;
ita,YtCreatvram triunam fentias vniuerfalitcr & paniculariter con-
fireri,rcpriEfentare,doccrcE L o him (quiinPrincipiocrcauicCalum&
Terram,&:c. Gen.i.) Tr i v n v m. Deindc:CoR pvj, Spiritvs,An i M A, exquibu^conftat Ho m o,fimihtudinem fariscxprimunt Di-
uinam triunam , ad quam Homo triunus fa(5tus. InCer fimihtudinem & I
magincmdiftinguo. Svmma:Trivn a omnia jquiaaTR iv n o fa-
da.Vox D E I mirabilis,in Natura pcr Crcacuram,hacc.Vide figuram Am-phitheatnhuius tcfciam, propof. i.diftinft. 7. Df/f^-i^//r]Dele»3:abacur&deleftacurviciilimlEHO v AH E A.hoc cft,fiho; cuil p s EfHv^idcft,
I D E M,I p s E ; quod inccmomina D E i rcccnfecCapniolib. 2, deverbo
Mirifico , cap. 16. ) ab jccerno in aECernum in deliciis. Dc hac incarnaca cx-
tacPatrisceftimonium,Matth.i7. 5. Hic e s t Ftlittsmeuidilccim, inquc
mihi bene complacui,ipfum audite. Audiamus igiturD E i FiIium,quid(voIun-
tatc &: m.Tndato Patris, qui noftri cau ffa mifit cum ) dicat de ieiplo in vcr-
bo fuo Biblice ,Macro ac Micro Cofmicc fcripto; non Arium, non S%rcr-
mcros,
GRADVSTERTII. 69
tTieroSjdiaboli fquamas. Si ergo S a p 1 1 n x i a ance iccula; (i Filius D E i;
iiPatri Mundiim crcanri prxito tuiC ; fi &: nuncrociecacehominumdele-
ctacur, &manct inaJtcrnum ; qiiisrcligioneianusdubicetiUamxcernam
.(re & pronunciare ? Ludt>is^ Ludo (ab arccrno) Diuino; quare meti^abili
&:inenarrando. Quiddicamr InDiumishumana tragilitasignoranciaac-
qucnoxeft :im6,merum n i h i l. Habeacergo locumChriTlianoruinil-
lud,C R E D E ; Cui r ci, m qucm credis. Credendo fubiugaris D b Oi
fubingatus, times De vm; quem timens, rcdtc viuiSi rcile vi-
uendojCormundas ; mundo corde,c|uod crcdis,vidcbis.
Ludo in orbe Terrx c-
ius, & delediationes mexcumfiliishominum.
Veifji.IfLudens in orhe Terrarum: i )' 7
(T delitiA mexj^ ejfe mm filiis
hominum.
Ltfdensinorl>e,&:c.] Voccfuamirifica.Cquemadmodumquarta Amphi-thearri huius hguraannotacum ) mirificisq; opcracionibus , Macro & Mi-
croCofmicc:varia vircutc&cflicacia, Donis .icBonis.tam Spiritualibus
quam corporaIibus,Seip(am,& Patris InHniti Omnipotenti.i Bonitatem-
que inexhaufla, innumerabiliter nobis cxponcs : mirabilicer dicendoatq;
doccdo in Libris Natura:,SS.* Scripcura?,Mentibusq; noflris ptrnitencia-
litcr lotis atq; mundatis. Ipfa ludit quoq; in orbeTerrarii; quiarcgit, ier-
uat,tcrrct,con{okfur,viuiticat,adfertVitama;ternam, defcnditadueribs
Sathanam & partas infcrni. Ejje cumflit!hommum\ Adeo ctiam.vt illa ipfa
inplcnitudinetcmporisfadtalichomo.habitarit&verf^.taiitinrerhonii-
nes corporaliter : atqueita (uam erga homines beneuolcntiam dcclarauic.
Quiddicam JGaudio&admirationem.ignitudinismiracuh perfufus.ob-
mutefco. Obferuandum : Filium D E r, proptcr immenfum &incfFabi-
lem (uum ergagenus humanum amorem.incarnandum Ixiifle, etiamfi
peccatum non introiuifTet ui Mundum, Alexander de Ales , lohannesScotuscumaliisScholafticisTheologisaffirmaucrunt; deamoreSAP i
E N T I jt Diuini crga Hominem , ad imaginem & flmilitudincm D e i
formatam.tam benefperantc";. Thomasdc Aquino.etfidiucrfumfcntit,
nihil tamen certi fchaberefatisconfitetur, cumdicit, hocfefolumfcire,
quod oblatus fit,quia voluit. Quinctiam Gabriel Biclintcrreccntiores
Sententiarios facile dexterrimus.clarcdlcir, hac dcrc probabilicerinv-
tramqucpartcmdifputati.donccalterareueletur.IudicetdehocEccIcfia.
Dcnique.fandashominum mentcs(confirmauitcxperientiacrebra) fic
S A p lE N T I A >ttcrnaintcrdchtiashabct,vteasinfcipfamtransformet;
ita.vtHomomentalicctmigratinconlbrtium&fanduarium AngclorumDei bonorum;im6,inDE v m ;criaminhacvita)ipfum,& De v s ha-
bitet in homine ; fedcns Rex in throno (uo Microcofmico,triuno,renato,
vere catholico.Vidc vcrf.ij i.O Diviiniirimum in D e v m tranficum huncl
Qui fit, non nifi reiedidne Binani. Phy DiaboIo,qui diflenfionem aut dif
fimilitudincm introduxit D E i & Hominis voluntatcm. Hoc V n v m(D E V s )quod nunquam afedifcordauir,vuU v N v m ; cftquc omnibus bi
nis difrentientibuscontrarium-VtquemcadMonadisfimplicitatcmplc-
narie perducat,dics nocftefque Chriftiana humilitate fufpiro, inuoco,oro,
70 INTERPRETATIONES
lyS
ploro. Nec fruftra. Mcntiverj fi negarem aliquid Numinis Diuini ( abfic
t.;men glorier)mihi v(-l vigilanti.vel dormienti,aliquandononadtuifre
aut adeflcmodoipfcThcoiophicevoIuerim. HallcUijah. Redudlioad
MonadisSimplicitJtem (dc qua infi;cunda Amphithcatrihuiusfigura)
el\ Mc thodus fiue via,qua debeat ac poflct H o m o regencrari; in integrii
refl:irui ;ad De v M,aquodiirenfioncpropriadetccit, Diumitusrcuetti;
fieri nouus homo;coniungi, illuminari,atquevniriDE c&quafiDE i-
F i c AR I. Sumusenim/ccundum AnimamadeoDiuinitatiscapaces.vt
iplasetiam Angelicasmcntcsliceatprateruolarc&vnumcumD E o fie
ri. Hfflc redire ab omnidiiridcncchoccfl:, Binari^o,in v N v M,Theofi3.
phiccpotefl:atqueoportct fierianiiirionetantumeius^quod v n i contra
rium non cfl:: alioquin non potffl. Si lapis, Rcgcnerationem Lapidis
Philni. Catholici harmonice indc dilces: compenesque in veritatehar-
raoniamirandamMacro&: Microcofiiiircgeneratoriam,SA p lE nt ii«
dud'j,PhyficoChemicclaborando. HscTh e o l o g i a triuna,Biblica,
Macro &: MicroCofiriica, Catholicaplusquampertetta. Hic & fic ftudeat
omnishomo^intelligctBibliccjMacro&MicrocolmicejSS.n^Scriptuia;
cognolcct Naturam &: (emetiplum ; agnofctt D E v M,vt Creatorem,
Redcmptorem,San£tificarorcm :(omnia inomnibv sjquema-gnofi;cre,& notum imitari, S a p i e n t i a. F.t fichomointhronumfuum reponitur,quicftipraME n s,aquaHomoDE v s dicitur,iuxtaO-
iiicu\um,D\x\,Ditefitj,c-rfiitiExeti/Iomnes. Plal.8z.6. HQcrcriflrimeverum
eft. Sunt quidam Theolophiftir, nafiituli,mundani imlvundi,locutulei,
orationis huius noftrx vim auc nuclcum conlequi nelcientcs , &: propter-
ea calumniantes : nec mirum ; carcnt cnim S a p i e n t i ^ Spiritus illu-
minatione; cuiusipfi Dodrinxmediilla(diaboliobrelIionerpirituali ex-
cxciti & impeditijncc percipere ncve dcguftarc queunt.Sit iftis relpofio-
nisloco D.Pauli i.Corinth.i.hoc: lcvipium cA , Pertiam Sapientiamfapien-
tum,(^pruderitiamprudcntiumreprobabo.Nh\iz^'\cns ? Vbi fcriba? Vbi dilpu
tatores leculi huius?nonne ftultam fecitD e v s Sapientiam huius muudi?
C^od ftultum eft D E I , fapientius eft hominibus ; &c quod infirmum cft
De i.tortiusefthominibus. Quxftultafiintmundi,clegitDE v s.vtcon-
fundatSapientes: &:Infirmamundielegit De r s,vtconfundatforria;&:
Ignobilin &: contemptibilia mundi elogitD e v s , &: ea qu.x noti funt, vt ea
quarfiinr, dcftruerct: vtnonglorietHromniscaroinconlpeftucius. HiceftTheofophiavera,germana,triuna,cfticax,quaJolim&:Philorophorum
rupcrciliaj&Principuminuidlafceptravcritatilubegit^hodicquc fubigc-
re potens eft : de qua caro iudicare ncquir. Verum, cum nufquam in facris
legamus,Chriftum fquamuis multa cus fintannotata miracula j ex ftulto
feciire fapientem, ^arumbfoftcicIjmiclj&flnnDcllcn »nl>cr|?c§cn^
-E Go (n^"2n H H o c H-
M A c h)S a p I e n t 1 a habito
in Confilio , &: .(jr erudicis
intcrfum cogitationibus.
Ibidem
Vetfii.Eg o (n^n^n) Choch-
MAC}{)S ATiti^TiA hahito
in ajiutia:(;rjcientia, cogttatio-
ntmi tnuemo.
£r«rf//«</Wr/«wfe7g/V4/ww/^«if.]N6cogitationibu3autfermonibusfcur'
rilibus,
GRADVS TERTII. 71
nlibus, obrcGcniSjimpitSjbUlphemis, turpibus, ftultiloquio, aut fcurnlita-
ti,qui ad remnon pcrtinct, Ephef.),^. nec vcrbis malcdicis, rabiose ac
fcabioseinproximildcbacchantibus. Sapientiam quiqua?ritvcram, harc
higiat, (itque ab ng prorfus alienus. lacct, inquit, pia mcnte.dottus Era-
(mus.infcpulchropcdorisputrccadaucr, vndc eiufmodi exhalant foeto-
rcs, &C proximum quemq; mhciunt. Nihil ipirant de Sophix Cxleftis bal-
famo. Piorum corpora templa funt beneolcntia £>c benedocentiaSpiri-
tusS A i> I E NT I yE fandi;impiorum,(epulchracadauerum.Nequcvllum
corpus mortuum tam eft dcltitutum anima, quam mortua eft animareli-
daa De 05 cuius(lgnatura,phy,tantifcetores. Ncq; vllum corporeum
cadauer (lc obolct naribus hominum , vt fcetor anima: fcpultseiam quatri
duum offenditnaresDiuinosomniumqiCslitum.hoccft.Spirituunibo-
porura. Viuaverba De i loqueretur Imgua, liillic adefletvita, De v s.
TernarivMj reicdionc Binarii, per Quatcrnanum, vteftfecunda
Amphitheatrihuius figura, ad Monadis (implicitatem, innominc S A-
p lENT I Amanifcft.at;Eincarnejhoccft,lH svhChristi crucifixi,
pro viribus Diuinitustibi conccins, Thco-Sophicc rcducereftudc; (iq;
iiccorpus,Spiritus&Animatua(tutotusJcongrcgatafucrintinnomine
I H s V H ; iam dcSAPiENTiA Chtiftiano ieiunio in Oratoiio medita-
rc; foliloquiainfpiritu &veritatc religiose exercc;tuisprofefto, Hh o
c H M A-EL (quoddcHebrasoDEi s a p lE n ti am (onat.Jintereritco
gitationibus,orationibus,foliloquiis,meditationibus;mundum in te crea-
bit &c conferu?j*i'c cor ; Spiritum innouabit rcilum in vifceribus tuis ; San
dos, fapientcs&iartificiofos, in teinucnietcogitatus; prudfcntizfpititu
tereplebit(Exod.z8.j.;5*''^''"^^'*'^5'^''o^^^'^''^'"''^^^''^0'^'^^"'^°'^^''^^*
tuetdeducetqueinveritatem Agnitionis,Cognitionis,Cognationis,V-
nionis atqueFruitionis(quemadmodum habet opetishaius infcriptio)
lEHOT>E,CREATVRiE atqUcN AT V R>E,nccnon T V I l P SI VS ;
erisqucDE o optimoid, quod homini bonofuaeftmanusrmeiuuatcfle
D E o, quod iubet eflc Devs. Svmma: Theofophicc ( Crcde, Viuc,
Ora, &: Labora, certo certius.qux dixi, vt alii, (ic &c tu experieris. Qui au-
tcm hxfitat fide, non xftimet fe quicquam impctraturum a D e o.atte-
ftante lacobo,in ("ua Canonica priraa,c.i. v.^.& 7. Quemadmodum con-
tra negantcm Principianon eft difputandum, nifi de Principiis; ita caren-
ti Fide, de nullo alio incumbit Orandum & Laborandum, nifi dc Fidc ve-
ra : vt, nimirum, Fides(qua:D e i Donum)Diuinitus fibi infpiretur, in fe
oriatur,augeatur ac conferuetur. Qualiabita, o m n i a tibineceflaria
vriliaque Theofophice irapetrabis aD^ o, pro("pereque &: Orando& La-
boraBdo tibifucccdeDL
55, :^ TlMOR DOMINIodit malum,arroganciain,
& fuperbiami6c viam pra-
ua, &; os bilingiuc detcitor.
VctC.iy Timoi^Jehovm cfi odio
haberemalum,f»perhiam ^ ar-
rogantiamif^nfiamrfMlam, i3
os lo^ntfn terucrfitateSj odt.
7^ INTERPRETATIONES
i6o
16^1
riMORDoMiNi odtt malum,S^c.] Quare,quiaD o m i n v s , qucm^^vt
D o M 1 N V M )timec,B o n v s; oditarrogantiam & fuperbiam; quia timet
Maximum,yEternum,Terribilem,Fortcm:oditviamprauam;quiatimet
omnia videntem.Z clotem, luftum : os bilinguc detcftatur ;quia timet O-
ptimum,rolumSapientem,Veracem;&:ficTiM orDominiIniti-VM Sap lEN T J-A, quodeft, trui Ie h o v a HLonganimi,Mifcricor-
di, multoq; Benignitate. Vide figuram Amphitheatri huius fecunda. Ha:c
noftraad Archetypiexemplar,ad cuius imaginem dc fimilirudinem(Gen.
X.) ibmusformati, reformatio. Benehomini, quitimet D o min v m.
Huic enim credenti nihil impoflibile,quiaD o M i N v s facit voluntatem
timcntiumeum, Pfalm. 14 j. ij?.
Ego diligentcs me dili-^"^-'7
go; & quxrentesmeinue-
niuntmc.
Ego <^ diUgentesMe , dt-
ligo ? i^ qm K^ mane yigiUnt
adME^mnement Me.
Diligentesme^diligo] Lege talionis; qui amat , eft dignus amari ; Vide verf
14^. .^imtmevigtUnt] Quiaprimaiuuentute,dieacno(5tu,temporean-
te lucano , priufquam cubicu furgat, meditando in Lege mca triuna, vide-
licetNaturaj,SS*Scriptur2&confcientiac,vigilantermequa:rit,mein
ueniet. vcrf. z8. ficElcanacumvxoribusfuis furrexcrunc manc, &:ado-
raucrunt Dominum , i. Reg. 1. 1^?.
1$.
Pcr femitas I v s t 1 t i .«,
dcduco , in mcdio femita-
rumiudicii.
Vetfio. <^ In ^uiisjv STiTiJE am-
htilo 3 O' tn medio femitamm
tudtcii.
162.
Inviiily s T iT liEJQuamprimumanimafidelisfibidefponfauitSa-
pientiam Diuinam, &iUamentcmpiamfibicopulauit cjelefti mattimo-
nio, ornat Sapicntia fponfam fuamamore luftitix, &:impletillam odio
iniuftitix, hoccft,iniuriaruminD e v m &:proximum;donatq;animamilluminacam; iudicio dexcro,rf£to, fuicero, incorrupco, de omnibus, qui-
busaut De iGIoriailluftracur.aucfalusproximipromouetur. Inluftitia
cnim& iudicio GloriaD e i &: falus populi confiftic.
Audiamus iterum
Sapientem.
K^T> ominvsSapien-T I A fundauit Tcrram,^^ftabiliuit caclos P r v d e n-
i<n^
T I A.
Prou.j.
vcrf. 19.Iehovah tn Savii^n-
T I Afundautt Terram ,flabilt-
uit Qelos tn Intelligen-T lA.
DoMiNvs Sapienti Afundauit , &:c. ]Quapropcer , fi redte cu-
pis infticui dc Mundi crcacione; de Chaojde T A H primordiali,fiue Mate-
riaprima: deMundi Anima,dida Natura: de Medio, hoc eft, Spiritu
i£therco,(qui ca:lum)duo excrema , Materiam puca& Formam; Corpus
ac Ani-
16
16
GRADVS TERTII. 73
16^
ac Aniinam,inglobo fublunari (D e i nutu) copubnte &: vnientc : dc Cxlo,hoceft,Spirituatchcreo, (uperius firmato,vncie Firmamerum ; dcPrin-
cipiis,Elementis,eorumqucFiu(ftibUs: dcomnibusquxa fupremoCa:-
loadinfimurrtTerrxCentrumconcincntur:dequetotoornacuMacroac
MicrocofmirC quod Cabaliftis cft OpusdeBercfith^hoceft.S a p ien-T I A N AT V R j€,)ricupis,inquam,inBerefith,(vtcert6fcias,nonopi-
ncris ) crudiri , inftitui ac inforinari ;SapieNtiamIehovA(D£iVe R B V M,pcr quod omnia ficla funt,&: finc eofadumeftnihil,quod
hiflumeft^Ioh.i.jOiu^^t^Leges acque Doclrinam Amphitheatri huius,
Theofophicc adiro ; hanc audi, vidc,obfcrua in SS.* Scriptura, Libro Na-turx.&rMenteruaDiuinitus illuminata, mirabiliterdoccntem; inuenies
cam folarn&vnicampra;ceprriccmvcracem,rcquc ducentcm in verita-
temNaturalem,hyperphyficamatqucDiuinam;6M n £M. Tu Chriftia-
noCabalifta, Phyfico-Mage, &: Phyfico-Chemifta, Orando & Laboran-
do (qucmadmodum docct Amphithcatrumhoc)(apienteringrediendo
per quinquaginca Intelligentix porcas ,circaquasftudiatantoperede(u-
danc Cabaliftarum, Diuinicus a Mofah D E i fcruo recepcas,& Gcn.i. or-
dinemiroannocacas,olciSpiricuslandivn6tioncimbucus,afccndes(vel-
uciper fcalam Iacob)adOpusde Me r c a v 'A,quodeft,S a p ie n t i a
Diuinicacis,defublimioribuscontemplationibus,fcientiavcrefpirituaiis;
vtfruaris Deo Patcrno, Fracernoatq; Amico,qUodeftSabbachum Sab-
bachorum;Iohylvlcimus,xcernus. Hxcviaad L a p i d e M(quemanxiimulti finiftre qua;fiuerunt,&: adhuc qu.Trunc ) inucniendum Philofopho-
rum Regia, eaque Catholica .alEHovAH Sacurnine collocarum in
CcntrumMundi. Ca:tercT,ambages Labyrinthea:,omnes. Tu,qui fcis
SalSatvrni Catholicon, cuius myfterium in Dcnario Philofophi-
ccfulgens.file. Dandumcftfa:numboui,pfittacofaccharumtantum. 6
ftultiC<:impii,quipofthabcntesvn6tionemSpiritusfandi,hboratisapcr-
fidis nonnullis Ethnicorum Philofophis (fpiritibus maIignis,crrotiim-
que magiftris) difccre ca, qux aSAPiENTiA ^terna,in leculo incarna-
ta,foIa vera,Spirirus fandi afflatu in verbis ipfis fando^ingrefli, (du£tu ma-nu D E i) in vofmetipfos.fufcipcrc poftetis,cognofcercque debgretis. S a-
piE^fTiA Iehova vnica &: fola nos fapienter docere dcbet, poteft
ac vult in^LibrQ^fuotriunQ,videlicet, SS.^Scriptura, Natura,&fpeculo
Mentis tuar. Vide veff. i^o. Stabiliuit Calos] Id eft, Spiritum a:thcreum,
quiCa:lumcft&dicitur,firmauit. HincFirinamcntum, Gen.i. Ve r boD o m i N I Cxli firmati funt, & Spiritu orls cius omnis ornatus eorum.
Pfal.5 5,<j. Vide verf. 2.61.SC figuram Amphitheatri huius cerciam. Qua;ft.
quinta.
^s\ APIENTIAllllUSeIli
rupcrunt<^Abyiri,&: nu-
bes rore concrercunc.
Verfio. Jn ScjENTiA emsauyjji
rubemnt pfe y (sr C<zli jliUant
rorem.
Sapitntia iUitis'^ Caiu5i lEHCVit. SIDe i,qui2t6rnus,cuTnon &il
laxtcrna. »^^y//?]Notandahic venit Doftrinainfignisde Ab y ssis.
AbyifuseftrerumNaturalium, fupernaturalium,SpiiituaIium, Diuina
K...
163
n 74 INTEHPRETATIONES
1^4
rum, i€tcinarum, &r Inrcrnalium, profondiirima, abftrufiffimajoccul
fillima, imperfcrutabilis ?v iueffabilis, C a v s a, Origo, Scdes, Fons,
ReccfTus, produccns effcdusadniirandos, nuUo humanxrationis accu-
minc compriehcnfibilis. £ft autem Abyflus Creationis, dequa Mofes,
Gen. I. z. Ettcncbrxerantfopcrfaciem AbyfllrEfl; AhyfTus Scriptura; fa-
cras, dequaEzechielcap. 47. Ecclcfiaftic. i. t.&c i^. 8. Eft AbyflusPro-
uidcntise, dequaPfalmus 139. totus. Eft Abyffus Omnipotcntix&r Sapi-
cntiacDiuin;E,dequaEfaiascap. 40. Eft Abyfrusprcxdeftinationis,dcqua
Diuus Paulus,Ephef. i. 4. & Rom. 9. Eft Abyflus Dilcdionis, Redemptio-
nis &;mcriChrifti,dequaIoh.5.Rom. j.Eft Abyfliusiudiciorum D e i ,de
qua Pfalm. }«>. 7. iudicia tua abyffus multa. Eccl. 38. Confllia eius m aby f-
fo. Eftabyffushumanxmiferi;E &:pcccat%&prauicordis, ler. 17. 9. E-
zcch. 16. ip. Eftabyfrusinferni, Apoc.^.i&ri. EftdeniqucabyfrusvKaJ&
gaudii xtetni , vbi omnia carent finc& termino. Ezech. 3 1. 4. Exaltauit il
lum abyflus, idcft, infinita beatitudo&profperitas. Exhis, quantumadpra:fens inftitutum attinet , cxplicabimus tantum AbyfTum Creatio-
nis & ProuidcntiaF. Abyfliis Creationis &: rerum Naturalium , funt Fon-
rcs, Origincs , Thefauri , Scaturigincs inuilibiles, puriflimi, perpctui
,
Reconditifllmi , in Elemcntorum puriflimorum , fimpliciflimorum Ccn-
tris: Terrxfcilicet, Aquaj, Acris&Firmamenti ^ inquibusoccultiflimis
thcfauris, feminariacrcrum Rationes, conferuatricesfpccierum, perpe
tuo, vfqueadMundi Refblutionemcuftodiuntur: vtpote, Animahum,Vegctabilium, Mineralium, fluminum, ventorum,terf^p.i"ftatum, fere-
nitatum , temporum , xtatum , rcrumque omnium , figur.t , proportio&habitus, quibusinhanc Mundi fcenam vifibilem, ftatistemporibuspro-
deunt ; totius vitx humanas Rempublicam , totiufq; Natur.Tcurfum , flu--
xum&refluxum adminifhaturaj. Hanc Abyflumnaturalemvocat Or-
pheusNodem, Tencbras, Nebulam, Dianaminconfpicuam,aneminemortaliumvifam,nudam fcilicet, in hymnoquificincipit,No'|^'6(nf iroi'
ra». AbyirusProuidctixeftotdo ConciIioriiDiuinorumabftrufiflimus.-
totius Natura: & humana: vitxadminiftrator, qui tcmpora, xtates, muta-
tiones,annos,menfes,dics,horas,minuta. RcrumNaturaliij&humanariia£tionum, ofKciorum , vocationum , fludiorum, pericuiorum, calami-
tatum, afilidionum, Libcrationum , vita:&Mortis Humanxeftaudor,moderator&difpenfator. AbyfrusSapicntiaedelincaturlib. Sap,^.
Quis afcenditin Crelum 1
^'°"'*'^
Ivcrl. 4.
atque dcfcendit ? Quis con-
tinuit Spiritum innianibus
i fuis ? Quis colligauit Aquas
quafi in veftimento? Quis
(ufcitauit omnes tcrminos ?
'^^QuodNoMEN EST E-
1 V s , & quod N o M E N F i- 1
Ilii cius nt, nofti ?
.^y I s apendtt in C^tlum
'ii defcendit ? >j^v i s coUegit
-ventum inpugillisfiiu ? .^ i s
cogregauit Aquas in yejiimen-
to ? .^ i sfiabtliuit Gm?iester-
minos Terrx. ? J^od D^meneiHSj f£ quod CNio uen F i-
LiieiMi/inoJii?
i<f4
^uod
GRADVS TERTII. 7y
j
Qv oD NoMEN EST, tcc. )De Sapientia incamata vacicinatur
Sapicns; &:deNo min e ineft^;ibi!i&:admirabili Ie hot a. QuomodorapicnterNominibus Dfii vtidcbenmusin Oratorio, docctnosPfaltes,
Pialmo xS. z&Tj. Domine firtttudewea, rupesmca, propugn.uf{lum,ltberator
mem , D E V s meui.petra mea .prtteilor mci*s, cornufatutts mc£, refuqtiim meum.Er, MofesExod.j^.ff. Domine.Devs noft:cr,Bonc,Bcnignc, Mifc-
licors , Clemcns , Longanimis , multi Mifcricordia: & Bonitatis.Nomenvero Ih E s V s cllnomcniupraomncnomen,intjuoomncgcnu flcditur
jllorum,qiixruntinca:lo&terra, &inhaterram. Hoc NoM E Nomni-um diuinorum miraculorumcauiracffcdrixeft, firitc Theo-Sophicc &Myfticc Mcns fit orxpar.Tta hde &: inuocacione. Huic fidci , qucc fcfecon-
iunxir, co£ulauit, ficiedc Vni vi x , cum NominelH s v h, cedunto-
mnes virtutes Ca-lorum, omncs vircs tcrrenx, omnis vfs diabolica, omniAqux cx rcgno pcccati &: diaboli , hominum corpora & animos infeftanc.
Pro!i.i4
Vcrf. \y.Q)?il€dc(itag,)filimiJ^Me L,
qutabomm eji , (^fauum duL
aljlmumguttun tuo
:
Comcde, filimi, mel
,
quiabonumclb&tauumjqui dulcis cft palaco tuo
:
c^fJ] Mcllcfolo dies aliquot vixifTe Democritum jcgrocantcm, quocum caruillct,mortuum, lcribit Athensus: odorep^nis calidi, raorti pro-
pinquum ; virarjper triduum cxtraxiire, Diogcnes Laerttus. Mellita S a-
p I E N T I >€ /ETcrn:cfqua:panis vits, lohan. ^.jj.^doflriiia.te, pcccato-
rummorbolcthaliterdecumbentera,cordisorcpuiiacmundipiecome-
fta , rcficict non tancum , fed & a morte prajferaabir jeccrna. Qnemadmo-dumenim apiculxexrorc &:floribusmclc'>nficiunc: itaexRorcC^Icfti,
Spiriruali,Diuino,videlicet, Spiritv sancto; &exfloreMentis
tux, hoc cft , fidc , amorc , fpe & inuocatione paratur mel Sapicntis Diui-
na"i cuius vclminimus guftulusab animapia&fidcli pcrceptus omnemrorius mundi dulcedincm, deIe6tationcm& voiuptatcm fuperat. HincPlalces, E'o(^uiatua-, incinit,fufitmihimel/ecjrfauodiiiciora: Pfal.19.verf. ii.
SC119. loi.Tua.oD o M iN E,duIccdo,&mihiduIciafaciatamaraomnia
Mundi.ComcdcigiturME LdcPETRA, Christ o,vtBaIfamocius
("liubcrrimo, corporc, Spiritu& Anima, acorruptionclibercrisannihi-
latiua : ( Deut. 3 i. 15. ) cuius carcntia, tc mori finet. Latct in mellehoc fua-
uiiTimo Sal S a p ie n t lit.afapientibusfapienterficnominatum.Mi-
rum,certc, Diuina:Bcn'gnitatisdocumcntum,phrafinhancadnbftram
vfquc statcm , pcrmanfiftc fuperftitcm, etiam inter prophanc philofij-
phantes; cummiferiifti homuncioncs (pcr De v M^ nonintellcxerinc,
quiddixcrint. Secreta vis locutionis huius. Difce fili.
/fSic&DoCTRlNAS A M E N T I ^ Anima: tu^e
,
quam cum inueneris,^ ha-
bebis in nouiflimis fpem ^ &fpcstuanonperi bic.
YerCi4. Sic <^ cogmtio SAfiEN-T I j^fuautseruanimx tua yfi in-
ueneriieam:(sr eritmerces: ^expe£iatto tua non exctdetur.
K
165
166
7<J INTERPRETATIONES
Sic(^Do5^irinay &c.] Eft enim Flos Mellis Diuini ; Mannaque Roris fu-
perca:lefl:is : Mel in orc, Mel in corde IhsvhSapientia Patris fa-
dacaro,PE t r A,i.Corinth.io,4.rupraquamcEdificataEccIelia,Matth.
1(3,1 8. Cognitio Sapienti-/e, &c. ] Cognitio S a p i E N t i ^E verae efl
L V X in Mente, difpellens tencbras ignoranticX, &: omnes opiniones fal-
fas ac inccrtas. EthjccCognitiodiftertabopinione&incertisconieftu-
ris.tanquam lux a tenebris,& corpus ab vmbra. D e v s.vtmcntcsno-
ftras illuminet, exorandus eft. Cauc,igicur,cauc,ne Lucem a tenebris
petas , a fpiricibus malis, qui lunc apoftata: &: mendaces. Caue , ne Lu-
cem veram petas ab vmbra, hoc eft, ab hominibus,vera Luce non il-
luminatis , qui propria fapientia tumenc, & phantaiias fpe-
culatiuas, atquc fomnia fua tibi pro Sapientia ob-
trudunt& vendunt. UabebUin nt-
nijjimiiy&ic.^ Vide infra
vcrfzj4.
JnferatHr hlcJi^urH t^Htongrndpti.
IV. GRA-
GRADVS (^VARTI. 77
I V.
GRADVSPROLOGETICVSQVARTVS
EXPOSITVS.I E H o V A H dac S A P I E N-
T I A M,CX ore eius cgredimr CO-
gnitio &:Intcj^'igcntia.
Prou.i.
Verfe./^DouiT^iV s dat S Avi-
E K T IAMjf^ ex oreEiujP R v-
DENTIAO^ScIE NTI A.
D o Mi N V s (5?.!?, &:c.]HincD.IacobusfnruaEpiftola ap.i.verC^.Si
atiis veflrum indiget Sapientia, poflulct a D EO,qttt dat omKibn^ afjiutn-
te?;Cr 'iWi iwsroperat (exp robrat,)& dabitur ei. Pcjittlei autem i ifide, nthilhxfi-
tans. J^/ e-airri hsfitat, fimills esi fiticlui Aiaris , qtii a 'vento mouetur^ arcumfer-
ttir. Non erCTo irftimcc hoino illc, (fummusille(]t,vel minmiu5,nobuis
auc plcbcius, @rof? oDcr f(cu; i}an^)quod accipietaliquid(quicquam)a
Do .MiN o.Vir duplex aniino, eft inconftans inomnibus viisfuis. Vidc
vcrir.iu^. iji. Siigicur, quod vcrum,lE hov ah dat Sapientiam,fruftra innitimurprudencixnofl:ra:foli,laborandoarteaIiquahumanicus
cam addifcere. Liber, fine claue Spiritus fandli, nonprodeftquicquam,
Rcctc crgo I.C. Scaligcr Exercic.3 <)$, i. inquic : Nofirahacinltterarumfludiis
percgrinatio,fineftipernaluci,tniftrabilisqu£diimerratioest. Apud Ie H o v AMTHEOsoPHicE,hoceft,Chriftiano-Cabalicc,Diuino M2gice,&Phy(i-
co-Cheraicc ; in Oracorio ac Laboratorio.Micro & Macrocofmice , quje-
rcnda eft : a D o M I N o , qui eam infpirat atque largitur , impetranda.
DonumDE i eft. VndedoCliilfimusCapniofcuiusobCabalifticxcxerci-
tationisd:uinam peritiammemorialltfcmpiterna)lib. de vcrbomirifico
i,cap.7. Philofophiam (qua: aS.\PiENTiyE amorc nomen habct) rcftc
dcnnicSpiraculum D e i,&: Ilhiftrationcm Diuinam. Vtautcm Sapientia
vcraSpiracukim D e i &:Illuftratio Diuina: itafapicntiamundiimmundi
( reueraftulta &: infipiens ) fpiraculum diaboli, Cqui> tefte Apoftolo, prin-
cc^srr\\inA\\\w\\is:cuiitsadexempUrtotmcomponitttrorbis)?ZC\cxczt\omtn.
tis. Quarc & ftultitia coram D eo, hominibusquc D e i Spiritu illuftratis
ExOceanoS AP ient i yE,petLibriciustertriuniusCathoIicifiphones,
i<j8
Sapientia,
Scientia &z
iiitellii^ciia
Dona D i i
fuut.
'8 INTERPRETATIONES
I«58
i6p
*
gratix diuina: dudtujdciiuandum eft, inParadyfummcntis noftrae^Yera:
Sapient lyt flumen ; non ex putidis principis mundi huius immundJ,
rquamarumquci(lius,pci(ophilmatum crrorumque canales , ftrtidis la-
cunis. Ille, rerum Diuinarum & humanarum dat Scientiam veram& fa-
lutarem: hic,vitioram,turgercentcm,vulpccularem,fophiflicam,fl:crilcm
&mundanamfapientiamimmundam. Videverf.187.
Cuftodict^ reddrumfalutcm,& proteget gradi-
cntes fimpliciter.
vcrf 7. I '^condet reBis ejfentidm ,
fcutum ent ambulantibHi t/er-
fe^e.
ReciorumfAlutem'^ FructusDiuinacSapicntixfuntinfiniti: Summusau-tcm eft animsE Salus
j qua: diuinitus cuft^odita,& tanquam thefaurus a:ter-
nus rcpofita efl: iufl:o. Er, vt Hebr.-cus tcxtus innuit,ipfum cflc rci,feu
quod omnibus rebus dat clfc, cfl: thefaurus iulh : quod nihil aliud efl: niii
De V s I p s E,quieflo MNiAinoMNiBvs. Iehova Higituri pseSalusiufti: ip s E cftclypcusiufti,aducrfustcladiaboli, hominuminimi-corum,aduerfusmalignas imprefllones MacroCofmi. Ha^c cft vmbraAkiflimii £c protedio Omniporentis , aduerfus horrores nodlis , aduerfus
volantia tcla interdiu, aducrfus dacmonium meridianum, aducrfus pc-
ftem ambulantem in tenebris. Pfal. 91. Hxc mala omnia,non tangunt
illos,quiambulantinintcgritatc;hoecft,inDEo i p s Oi^&filio cius la-
svhChristo.
Vt cuftodiant femitas iu-
dicii;&viam mifcricordium
eius cuftodict.
Tunc intclligcs iuftitiam
& iudiciu, & Rc6titudincs,
&:omnem fcmitam bonam.
VerfS.
V«f«>.
Seruans femitasJ V s t i-
T I >£ j /^ e!f* njiasfanUorum
cuflodiens,
Tmic intelliges Juflitiam^
^ iudicmmyt^ icqmtatemy Cr
omnemfemttam bondm.
Vi4sfanBorumcufieditm'\ Egrcgius hiceft Diuinx Sapicntise frudus. Fa-
uorc namquc &r gratia D e i cuftodiunturpii, nealuftitia: fcmitis aber-
rcnt. Sapientia Diuinacft Lux perpctua,monftrans viam in tenebris.ani-
mum ab erroribus reuocans,a conliliis ftultis libcrans,acogitationibus
vaniscohcrccns; Eoo tedocebo,inquitS apie n ti A,quxfuntvtilia:
Intelle6tum tibidabo,&inftruamteinviahac,quagradicris:firmabofu-
pertcoculosmcos.Pfal.51,8.0 Sa p ien t i A^ternadocenos.xtcrnanorma dirigc nos , asterna rcgula informa nos
:
^JMeD E V s ittformty quxfit tuitfkn&4 veluntM,
CMorigeraiquemanuiprxjla grejfwquefiquaces :
T^mtfuc eris tcitD E v s femper mihi, trnmite re£it
Spiritus iUttuiUdiuindqUe vtrgu/a ducat.
Vtno-
GRADVS THRTII. 79
Vt notum omnibus cf-
rer,c}uoniaoporccc^^pra:-
uenirc SoLEMadBENEDi-C T I O N E M T V A M, & .^'^ ad
Orientc l v c i s t e adorarc.
$jp. i<
VtdilS.^£7 notum ejfet , 5o/f;» ad \
'"°
^atias tibi agefuias prxuene-
mendum ejfe, atque tefub lucu
ortumfaluandum.
Frxuinire Solem~\ AnteiiertercSolcm joculum (iuxra Hcrmetcm ) nontancum vifibilcm illum, hoc eft.lumenm Firmamrtito maius,verum quo-qr.e D I V I N V M ; &: ad ortuni lucis eius.in nobis.tibi, I e h o v a h, obaiamprocedcre,occurrere,teadire,c6uenire,rupplicationibu5ji.Tmiotii.i,i.)
orationibus, portulationibus : &:gratiarumaftionibus (iiquidem gratia-
rum a^lio cft ad plL's dandum inuitatio ) ad benedict:onis \.wx radios, tammcntibus quam adionibus labonbusvc nolhis,bcnigne uifluendos, loco-
queactcporcopportunis.tepr^uenireraut.fuperncgoriisomnibusThcro
iophice tc conluicictecumque agere. Hinc Prouerb.io,!!. Ex ftudus fuis
intelligiturpuer,iimunda&rcd:afintoperaeius. N ot a : Qucmadmo-dumManna cibu'; populi Iudaici,inde(crto,antc Solis ortmn colligen-
dii crac,ne radiis Solis liquefadum d'fHuerct : ita Diuin.r Sapientiie Manna, tnatutinarum precumva(cul'scoliigendum ; &^, yigdanduineftmane
adforesS a p i e n t i j€.Solnon:er,qui mnobiseft.pi\rueniatSolem Ma-croCoimicum: oriaturque ciciusCxli inrern' Mi.cro, qu.im cxterni Ma-croCofmi.Narryi^igilesxtheru, qui (untvehi£.ulaLucis&Sapictia:,ad(unt
(imul depulfuri tenebrasinteriores. Solcminnobisexoiicnremdifcribir
Canticum: f^fl <s?;/r«/(?,c^r<?r wf«w:y/^//<?/. Non immcrito Pial. 7 8, ij.man-na vocatur panis Angslorum. Mannaliqu den (iipernaturalitcrgenera-
tCiperSapientiamDiuina, Diuin2:Sapieiui.ti:fuftuseft TgiturSapientia,
quarcxoreD E i procedit.eft veruspanis Angelorum,quoip(ialunturfua-
uiter. Etquia leliis Chnftus, verbum Patris cft, bc Sapicntia Patris : igirur
verum mannaeft Chriftianorum credecium. Hoc, iugi corde, animo per-
uig li eft fufcipiendum -, antequam mens noftra, affl dionibus qu ilFctur &ditBuatcuris, quasiinguliiecum vehuntdiesnoftri. y^doritntimLucU'^
hoc eft,fummo manc.in crcpuiculo matutmo , (nam bene confurgit dilu-
culo.qui quacrit bona.Prou. ii, i7.)('ub exortum Solis,in aurora,quxgrata
Mufis,& vere aurea hora,non duntaxat diei naturalis.fed & astatis tu^e, pix
dcuotionis.conceptuum mcntis bonorum, &c.conteftimjCumtalequid
in te exoritur,(qui cxortu.s in fchola Cabalxorum Aurora dicitur ) quan-
do impuKuSpintus boni bonuminteientismotum.dumcorinflamma-
tutjdiiatatur ac glifcic,ad opus tale perficiendumjtuncmicro&rtiacro-
cofmice ingredcrc Oratorium, &: Ora, meditare, foliloquia Theofophice
exerce Chnftiana: ( fcias iam tibi fauercSc inferuire Tempus , Locum,CxIum,Sidera,Genium,Cxleftiscxercitusmil!tiam, De v M,hoccft,0-
M N i A:") audi, vide, oblerua, luxta Leges arquc Doctnnam Amphitheatri
huius.quidnaml ehovah, in Teips o, inNATVRA,in SS». Scri-p Tv RA,fuggeritrefpondctq;tibi,Ingrederequoq;Laboratorium,fccun-
dumq; Cabalifticam,i.c.Rcceptoria inftitution m prqdidam Diuina,verc
Sapientibusantiquitusv(itatij,5<f/i/>»/frZ j^orrf^SicDEvs d.Tbitfincmora.
^
8o INTERPRETATIONES
/71
Exercitia hxe , quando S pirirus fandi vel boni flimulum fentiSjnoli ditfei-
]:c-.N.in\frofitecapi!ia(a,(juxpdJhcca/iocalua,Otnniicmm,SQ\omoncS)CEx-
pcrientiateftibus,tcnipiishabentfuum.Quapropter,quando5cqu6Fata
crahunt,obffidientcrlcquendo,eundum. HodicfuadctPfalmographus
Regius,cumaudicrixisvocemlE h o v i€,nohtefierificutmuIus&equus,
quibusnoneftintellcdtus. Plnlm. 31. verf ^. Inuocaigitur Dfi v M, fole
Q macro 6i microcofmicc ) oriente, non occidente. Vide verf <p6.
j6.
Veri; 8.Tu(DoMiNE)'es,^|t:P
qui libcras ab omni ma-
lo.
17 i
Tu{IejjovaiO docuijii ho
fles nojlros , te eum ejje ,qui omm
ex malo ertpis.
^f liheraf , Scc.^^MmRceD e v s Opt.Max. Sapicntixfuxradiosdif
pofuit,illofq)infalutem&:auxihumhominum,variedifpcnfat. Eftnamq;
Diuina Sapientia, non inanis & vanafcientia, fcd virtus auxiliatrix , infini-
tas polfidcns vircsauxiliairiccs.quasinfaUitemhominumconucrtit. Et
cumgcnushumanumvariis(prohdo!or}im6innumcrabilibus(^obcom-
miHum peccatum)obnoxium (ItcaLimitatibus ; totidemSapientiaD 1 1,
tam Spirituales, qiiam Naturalcs, continet mcdelas; quas per famulas
fuasridaspedifrequas,exabyfrofua,fidcliternobisdiftribuit.
175
Tu (Iehovah) vitx
&
mortis poteftatem habcs
,
ad portafque inferorum de-
ducis&reducis.
Vci-f. 13. Tues,D \^M I N £, quiyiU
ij) mortiij babespotejiatem , O^
^ deducis adportas mortis
atquereducU.
Deducisadportasmortis, &:c.] Eccehsceft DiuinxSapientix Schola'&
e|ap<xf7?g/av. Itamortificat cultoresfuos, vteofdemviuificet; itaadportas
mortisdeducit, vt,eadcmvia, adportasCaelieuehat. Corcontritum&humile poftulat S a p i e n T i a : inhocipfomagnificumfibi extruit do-
micilium.Dumigiturhominemfrangit,eundemaedificat;dumdeftruit,
rcnouat; dum humiliat, cxalrat; dum obtencbrat, nouam luccm infundit;
dum hominem , abhominum confbrcio auertit,in Cxlcftium comraerci-
umintroducit.
Benedidiio Ieho ViE di-
tat, nec apponitl e h o v a h
doiorem eibenediv^ioni.
Prou.io
vcrf li.^ BenediSlio 1^0Mii:Ji
diuttesfaciti necfociabttur eis
afjliUio.
Bfnedi^io D Q m i n i , &:c.] Frudus Diuinx Sapicntixfuntomnisgene-
risDona&iBonaCorporis, Animi&Mcntis: Omnes enimcreaturx vl-
tr6 fcruiunt, &r vbertim afHuunt illis tantum,quorum mentibus, tanquam
RegioSolio(JRcgina&:Dominacreaturarum)S A p ie n t i Ainhabitat.
Quandoquidemhxceftcrcaturarumlibertas,&:prxcipuusacpropciusfi-nis, fcruireClorix De i&hominibusDE o dileftis,vitxxternxhxrcdi
bus. Qui-
74
GRADVS C^VARTI. 8i
bus. Qu.ibus cum vltro fcruiant, adminilhatorii Spiritus Angcli , ex D E i
ordinationc: cur non dc reliqux crc.uurx, Angclorum minifteno fubicdx
idem prxltarenr.-Etquemadmodummaledidionjscauiracll Protoplafti
iiiobu^dientia , quas lccum tulit omnis gcneris calamitates , Elementorumftcnlitatcs, 8crcrum pcnuriam : ita Bcnedidlionis cauftaeft Pi e x a s,
&:Ti M OR De j. Hxc Bcnedidiionihilaliudcft, quam virtusquidam,
progrediensexore D e l, viuifica, mulcipl;cans&:fa-cundansrerumNa
turam,vtfequafiinagminavbertimdiftundat. AccedunthucexcmplaPatriarcharum, Rcgumalioruinq; Sandorum. InfuperhxdiuitiaEr, quxfontem habent veram Sapientiam , non afterunt fecum dolorem , cum af
fluunt; necpariunt dolorem, cum rccedunt: Fontem enini diuitiarum
poffidenc pu, & fideles D e i dilefti, Sapicntiam ipfam. Hxc melior cft
auro, vcrf 50. cundis opibus pretiofiirimis: verf j. auro & lapidc prctiofo,
verf ji7.Ratiocft,quiadat Om n i A,verf.2^i.
^TurrisforcilTimaNo- ^T "^4r verl. 10.
MEN DoMiNi : ad iplum
curritiurtus, &;cxaltabicur.
Ft turm fortis efl ^o-Ai E N l£ jf o v Jt:adtpjHmcur-
ret luflm , e^ exaltabitur.
Tunisforttjflma NoMEN DoM.] Pfal. 91. 14. Protcgam eum. Quare?Quiaccgnouit No M e n mcum. No M e n De i eftOmnipotcntia,
Sapientia &: rnjrcricordu D e i. Huicmagno&mirificonomini quifelc
commictic, &abeo folo pendcc, nx illemunitiffimo propugnaculo cir-
cumfcptus eft. Nomen De i omnes virtutes& potencias compleditur.
Qviiigitur NominiIehov^&Ihsvh conHdit,isomnibusvirtu
tibusacpotentiis munituseft. Prxfcnccdiuinohoc praefidio, caftrifque
Ang-Iicis ;omnishumanapocentia,qu2aducrfuspiosmilitat, diflipatur,
&: in vmbram foluitur : quo recedente, corruunt & vaftantur fortiflima
qu;-.que mccni.i &: regna. Rex Dauid in fuga & auxilio , nuUo vifibili pra;-
fidioinftruAus, non caftris aut propugnaculiscxccrnismunicuserar :in-
erim fub prxfidio, proccdionc & vmbra Alriflimi, cucior crar,ac fi vrbemmuniciflimam, occupaflcc.Difcitoergo N o ME.N Dei inuocare cura
Scth, Gcn.4. verf vlr. cum Abram, Gen.12, 8. 15,4. &: ( Abraham ) 21,3}.
cum Mofch.Fxod 54, j. cum Aaron & fihis eius,Num.6^.v.vlc. cum popu-
loIiraelicico,Deut.2<j,i. 28,10. &: 52,5. cumDauid&'tocolfraef,i.Paralip.
i3.^.&i^, 2.&8. Pfar.ii-j,4. cumSoIomonej3.Reg.S,23,&4j. z.Paral.^,
i0.cumElia,5.Rcg.i8,24.cumEltfeo,4.Reg.j,ii. cumRege Afa.i.Paral.
H.ii.cumrofaphaciudicca.Paral.io^^^.&^.cumlcfiiSyrach^ji^i^.cum
Icrem .T,Thren.3,^^. camAzaria,inmcdioflamm2,Dan. 3,2(5.cum cribus
viris, Sidrach.Mifach, Abednago, incamino ignisardencis,ibid.vcrf 52.
ciim Sjcerdot:bus,r.Maccab.7,37. cum difcipulis Chrifti &:omnibus fan-
clis ac piis, Oi ationcDomiuica, Marth. <?,<;. Icem Iohan.14, 13. &' i j,i6. &16^.23. O D o M I N E D E v s,quam Admuabile cft Nomen cuumin VniuctfaTcrra, Pfd. 8,v.i.&: vlc. PfallamNomini D o M iN i Altiffi-
mi, Pfal.7. v.vlc. Laecabor & exalcabo in ce, pfallam Nomini cuo Alciftime,
PfaI.p,3.lEH ov AH eft Nomen illi,IudithiJ,io. &:i(>,3. Ieh o v ah
174
Hoinoproponit,
D t V 3 dif.
pooic
r.<^-->'->-a
'75
8i INTERPRETATIONES2ebaoth,Dominvs EXERciTVvMeft Nomenmeum, Efa.n,xj. Ow/;^f j»/f««^^«;^^^^„f,/^;\r^;«^;y Do^^ I jjj (mamfcftatum hominibusmS A p I E N Ti A ^cemaincarnata, Ihsvh Christo,Io-
a r!^A^'^y^^**^ ''''' 'loel. 2,5z. Aaor.2, zi.Rom.io, ij.Hucrcferenda
eit Dodnna Cabaliftarum de nominibijs D e i , & Decc^m S p H i r o sCyciCisj.) fiue Emanationib vs aut Numeracionibus(vtvocanOD e i
,quibus cotus ELOHiMTRivNVsin vniuerficatcm rerum pro-
grcflusell, quafi ornamentis& veflibus tanra maieftatcdignis, circum-datus; quarumfimbriasquotics ipiaMens beatorumTheo-Sophiccatti-gcnt^totiesrefpondetDE V s; tctigicmeahquis: nam &E(rolenfi virtu-
temdemcexiifre.verf:^i..&2jz.EgimusdehifceprimaAmphitheatrihuiushgura:&, De o concedentcincxpHcationeillius, fuotempore,tufiustradlaturifumus. Qua^rataliquis,curmtroduxcriminAmphithea.trum hoc H E B R ^ A ? A t ccrte fi fibi eflec cognita vis Sacerdotii Decre-tiZoroaftri(facrorum Principis) huius, InSacmsnominabar-B A R A (Hcbrsa inrelhgens) Nvnqvam MVTAVERiSiid finiftrenaud intcrpretarctur.
Multa^ cogirationes funt
in cordeviri; confiliumau-tem I E H o v^ permanet.
Prou. 15
vcrfii. <^c?W«/f<c cogitattones mcordeyiriy yoluntas aute D o~
jM / N / fermanebit.
^<dUeogimwnes,!Uc.]Sic, Hominis eftanimam pr^e^.arc&D M i-N I gubernarehnguam,Prou. 1^,1. Sortesmmmturtnftnumjeda-Doui.No tempcr^ntur.lbid.vctC^^. Homoprsparatanimam, hoccft, fibipro-ponit,ordmatinfuocercbeIlodehberatqueanimo; D e v s autcmdifpo-nit
,
datq; confihorum &:laborum euentum. Cum igitur I e h o v a h fo-
lus(ic.quitortunetacregatthcorias&:praxes,aaionesatquelaboresno-itroslenluum rationis,mentismanuumque debemusmcnte fupplici(in
lpir,tuacvencate)implorareauxihumipfius,vtinomnibusdetatq;infpi.ret bcne velle nofTe, eflb &pofl'e. Quo volente, omnia dcxtre fuccedunt:nolentc, finiftre. Non eftenimmfludio S api e n t i^ Uboribufq; il-
husvolcntisautcurrentisperfcfcdmifcrentis&pr2currentisDEi,cu-ms nomen fit benediaum ,n fecula. Amen. Reucla , 6 D o M i n e , oculosmentis,mrclIeaus,rationisacfenfuummeos;&confiderabomirabilia
deIegetua(PfaI.ii^,i8.)tnuna.CathoIica,vidclicet,Natur^.SS-Scri-ptur^atque confcicntia: mea^. Beatushomo. Pfal.p^, iz. qucmtueru-d.ens D o M I N E
. & de L E G E tua(triuna, Cathohcapr^dida) docuc-ns eum. 2^„ nobuD o m i n E , «.« nohii.fed Nomim tuo danda eH <>lori».i lal. 11^,1. Cuftod,
,ergo
, cogicationes tuas, & Difciphnam labia tua con-lcruent: ne hngua tibi pr.xcurrat mentcm.iuxta Chilonis confilium, ,'
yAt.ar«^i,^,^^e;t;irap y r«,inquientis. Lingua quafi flabellum cftfe-du.on.s: quareomnibusquamdiligcritifllmccontinenda. HincZeron,fingua ,n mentem intinfta,difl-crerc luiric. Scmpcrcogita,hnguaqu6.>Audicitus.diclentusatquecautus.
,
r o t, n
Muiti
GR ADVS Q^VA RTI. «5
'6 ,^Ec]|uus paraturaddi-
em bclli, D o m i n v s aucem
ialuccmtnbuic.
rrou.ii.
Vcrf ji.Eqttus paratiij efi ad dtcm
bclli : fed Je II o V Atfl ipja
fdiIHS.
E.pus pdrjtur.^c.'^ SapientiaDiuina victrixeftmundi, &:omnismun-ilan.c potcntix,t]uin etiam diabolica:. Cedunt enim Diuinx Sapientix
&
manutn dant omnes creatuix. Huic etiam mmirtrant ftcllxCiEli, quxaduerfushofircsmilitant. Huicmilitarxcher,&rconiurati veniuntadpix-
liaventi.QuisquisigiturlcgitimcvtiicirSapientiaDiuina, is hoftespotc-
tllTimos ligare,&: vmcire compedibus porcll:, P/al.149,8. Hancartemfiquik]uam aiius, certe Dauid tortiilimus ille bellator cgregie calluir. Is m-quic : Hi in CHrrtb.tts,^^ hiin ecjuii : nos autem in noniine Domini D E i nojiriinuo-
cnbimtis, Plal. 10,8. Domintts conjringitpotintias arcuumjcutum.,gladium(^bil-
lum. Plal.7 5,4. Hic quotits folis precibus exercitui fuo robur addidit,
&
infigncsobtinuit victoriasrlolaphac hvmno fudic cxercitum innumcra-
bilem i.ParaI.:o,2 2.&feqq. AngelusDominicxoratusabEzechia.vnica
noclcpercullir m caftris Ailvtiorum centura oillogmta cininque millia,
.^.P^.cg.i9,jj. HxvidonjE omnes funt Diuinx Sapientix, qux Reium&:hnpcriorumtociusMundffolagubernatrix efl:. Licet etiammulcxruinx
&:confufiones regnorum,vrbium,principatuum, Imperiorum accidant,
tamcn S.ipicntia Diuina omnia fecundum xternam D ei Opt. Max.iu-
ftitiam prudtnrrXime difpcnfac.
Multi quorruntfacieDo-
minantis : &: aj e h o v a pio-
ficircituriudiciu vniulcuiufq;.
prou.19
VerCii. <^^ulti reqmrtintfaciem
TrtnciptSj^ ludicium d Do-MiNO egredittirJi)iquloru/n.
ijittthirefiiruntfa. lem ?r':nc'pii\ Hoc cft, ambiunc familiaritarem &r gra
riamPrincipis. At confihum audi Prophct.cRegii,eriam AuIici,2\[tf///0'
confidcrc inVitnc pib.u,infilttshominum,inc^\ibusnonesi falns. Pfal. 146,5. Et,
Bo!:umtsiconfhretnV)o M i s' o. qukm confidereirihomine : BonumeHJperare in
D o .Mi N o,qitsminPnicipbits, Pfal.ii8.v.8,& 9. Quia voluncas humanaci^ mutabihs : D e i vero voluncas firma,conftans ac perpecua. Efai. 54,10.
Mc)nccscnimcommouebuntur,&:coIIescontremifccnt:mifericordiaau-
ccmmeanoivrecedctate, & tccJuspacis mexnonmouebicur,dixicmife-
latorcuus Doininus. DoniinusDEvs eft, qui dedicDanieli graciam &mifcricoidiam,inconfpcd:uPrincipisEunuchorum;potcfteciam,fivuIt,
dare tibi. Qj.iarc,
Tulitu esiprAfiatqiie D E o confiderefolty
,^uamji Prmaptbui credere miile vtris^
Sicut tliuidones aquaru,
ica^ cor Rcgis in manuD o M I N I : cjuocuncjue vo-
lueritinclinabicillud.
Prou.ii
Verfi.Uelut riuuli aquarum efl
cor '^egtj in nianufE hov /E:
ad omne quod ^>ult tnclinat il-
lud.
176
^77
178
84 INTERPRETATIONES
'7S
Itac0rJiegu,Sic.] Devm promouerc&annihilarecogitationes.adio-
nes atque labores hominum,pro lubitu fuo, quotidiana teftatur experien-
tia. Verumigiturillud:
Ludit in humanif Diuina potentia rebiu.
infpirat Ie h o v am tambenedidioncm,quammaledi(3:ioncm,&opc-
ri&hominijcuiacquartdovult. Ip s e conltituitRcges,atqucdeponit;
exaltat.humiliatjxdificat, deftruit; Benedicit, maledicit; Omnia in
manu fua omnipotente. Si ergo habes,quod agas coram Principibus per-
fonis, in honorem D e i, Proximi aut Tuiipdus vtilitatem vergens,Theo
fophice Ora atque Labora, vt fis in Amore Dei , (oartem amorisDiviNiDiviNAM hancqoam docct Amphitheatrum hoc noftrum)
D e I amicus ; amicus erit & Princeps ( fi D e o placuerit, quod quatris
)
clemerts.gratiofusatquebenignus. D o min v s enimquocunquevolcr,
defledet cos. Semper addendum: Fixt DoM i n e •volufttMtua, Nota eft
hiftoria de Alexandro Magno, Tyrum oppugnante, cumque excrcitu,
HierofoIymam,obnegatafubfidia,conredcntc,quomodoipfiusanimum
flexeritladduslummusPoncifex, obuiam ipfi procedens cum habitu fa
cerdotali. Idem dc Attilaquoquelcgitur, Romampetcnte. Ahafuerus
ab Efther flcctitur , nc vno die Iud.Eos dcleret. Vide igitur,difce,iudica, an
quemadmodum Sapiens aftris dominatur , ita etiam poffit animis & men-
tibus hominum dominari? TMiitur iratus,voce rogante, D e v s : Cur nonhomo ? Sedquomodo, quaarre, qua induftt ia, quo Radiv ? Sapientix Di-
winx. Noli cfle tamfimplicianimo,vf putes,finearte,&fi'iiefinguIaiiSa-
pientia Diuina faftum, quod Laban in fomniis audiucrit vocem illam: Ca-
ue, ne altter loquare cumlacoho, quamhumaniter. An putas cafu fa£tum, quodAlexanderMagnus in fomnis videritfummumSaccrdotemfibiobuiam,in habitu fuo,procedere? Arrige aures,& inquirc hanc Sapicntia. Si enimpoteftatcm Chriftiani accepcrunt a D e o fupra omnem vim, hoftis no-
ftri infenfiflimijdubolijcur non fupra animos hominum, qui a diabolo
reguntur.
Ompis via red:a eft in o-
culis cius: ponderatautem
corda Ieho va.
Verfi./^ Omntsijia '•virt reSiaJi-
biruidetur: appendttautem cor-
daT^oMiNVs.
Omnifviaviri,&cc.] Tam profundaE animos hominum occupanttene-hrx, vt prx illis iritimos cordis fui rcccfliis intueri& examinare nequeant.
'^a intentione quifpiam adiones & corifilia fua cxequatur.folus D e v s
pirituum ponderator nouit, etiamfi ab oculis hominumillam abfcondat.
DoM I N V scnim ip s E,quiomniumcordafcrutatur,&vniuerlasmennumcogitationesintelligir^i.Paral.iS^^.Pfal./^io.xa^t/^oj^vfcW.foluscor
ianouitomnium,A(aor.i,i4. Multxadioneshuman.-cfucoadeofubtilipida; funtjvtquis redascflciuraret, &exfontere»Sbitudinisaciuftitia:,a
moris & caritatis cmartafle, quorum tamert finis eft amor proprius, honorpropriusjcommodum proprium.Lumen autem veix Sapientia:,has nebu-las diabolicas omncs difpelHt, & Diuinae luftitia: ftateraapp. ndit, casquc
inLuminc
G R A D V S Q^V A R T I. Sj
in Luminc coram fjcieD £ i ilftit & manifcftac.Etiamfi enim aftiones no-
ftra:adLumen racinnis human.E adhibica',videancurbon2, Jegicima:, iu-
fta;-. tamcnDiuinxSapiencixLuminiadmocx,inepciflimaE,falliffima;,in-
iuftiflima:appaj.enc.
-^ S o R T E s mittuntnr>*
n finum , fed a D o m i n o
tempcrantur.
Prou.ifi
Verrjj.In Jinum froiicitur Sors^
<!!S' aJehov Aii efiomne u^
dicium eius.
Sortesmittunturinfinum) &:c. ] Si forccsmiccancurdercbus recrctis, abf-
urufis,nobisabfbondicis,dubiis atque arcanisincerimcamenvcihbus, fa-
Jucaribus , & ( in fummis anguftiis ac neceflitacibus ) maximc neceflTariis
:
lunc , cancum abeft , vc linc ilhcitiE acque in facra pagina prohibica: , vt cx-
demctiama D o m i n o temperentur, hoceft,DiuinaProuidcntiare
i^antur, fintqjveraDiuinarcfponfa. Cuiusreiluculcntiflimainfacrarum
liccrarumcodice, tummandata.cum teftimonia&rcxcmplaexpreflaha-
bcniustereinnurncra. Teftimoniaha:cl'unt: El'a.34.17. Ips£(Domi-N vs ^ »>//i",ff/'«/(indiuidenda populoIfraehticoterraCanaany^r/m, cr
manuieittsdtitifiteamilliiinmenfuram. Et, Prou. 1 8. verf iS. inquitSapiens
:
ContradicJwnescomprimitfors , (jr mterpotentes quof^, diiudicat. Redeergo Di-
uinus illc Vates fortes fuas Domino commendat, dicens : bimanibt/stuls ,
D o M I N E yfortcsmejt, Pfalm. 31. i <?. Excmpla in facris paflim reperiuncur
multa: Aaron Moyils fracer iubecur a D e o fupcr duos hircos coram Do-minoin oftio cabcrnacuh ceftimonii fortes mittcre, vnam D o m INO,& altcram capro emiflTario : cuius cxierit fors D o m i n o , offcret illum
pro pcccato ; &c. Leuic. \6. 8. cum Ifrael padum D e i ptiEuaricacus efler,
culiflccque deanachemace, vc propcerea ab hoftibusfuis, virisvrbisHai
percuflTus , cerga vercere cogeretur : lofua peccatum anathcmatis forte ex-
plorauit; primo tribum, ex tnbu cognationem, ex cognacionc domum,exdomo virumfeu ipfum anachematisaudoreminueftigando, lofu./vcrf
H&feqq. Samuel Propheta cum inchgendo&: perforcem Ifraelicis de-
fignando Rege occuparecur , apphcuic omnes cribus Ifrael , &: cccidic fors
fuperTribum Beniamin: &apphcuic TribumBcniamin&cognaciones
eius , & cccidit fupra cognationcm Mctn, & perucnit vfqiie ad Saul filium
Cis.i.Reg 10. io. Ecpaulopoftvcrf i^.aicSamueladomnempjpulum.
Certevidttii, quem (legit (V^k Sortem)Dominvs, quoniam nonfit
fimilistUtinomnipopulo. VcRegius ProphecaDauid Leuicas(quomodo fc-
cundum miniftcria fua Dominidomum ingredideberent)fortibusdiui-
feric , ipfe poteris lcgerc i. Paral. 24. Sic lonas per forcem depra:henfus eft
caufaefretancaeccmpeftacis, vtcciamnauispcrichcarccur. lon. i. verf 7.
Sors coram Haman in vrnam mifl!a , prodic , duodecimo mcnfe, qui voca-
cury4i«r,gcncemIudarorumdebcreincerfici.Efther. j. 7- Ec fane.nififac-
cisinduci, cinercs capici infpcrgcnces , alcavocead D e v m clamanccs;
ardcntcrquc eum oranccs, iciuniis , vlulacu , flecuque poenicenciam agen-
ccs ludzi (vt eft cap. 4. vcrf i.& 1. ) gratiam acque mifericordiam a D £ o
impccrafTent ; procul omni dubio fentencia(de interficiendo Iudacos)foi-
cis ( voluncacis Diuinxinterprecis) nunquam mucacavelrecradata fuifTet._
i8c
^6 INTERPRETATIONES
D{ocon&-dcndum.
i8i
Si quoque noui Tettamenti exempla intueri libet : Nonne Matthis locus
niaifteni & Apollolatus, ,dcquopta;uaiicatuseftIudas, vtabirecinlo-
cum fuum ,) (oi ce contigic Kt\. i. veif. vlt. Hunc in hncm D E v s rcfpi
ciens j iufTic ccriam Canaan Ifraelicis forte diftribui. Ica, enim, inquic,
Num. itf.vcrl. )6. .^icqmdjoriecontigent , hocielpl nes accipiant ^vttfiau-
ciores. Ec 33. cap.verf 5 4. Diuulccis vobis Tertam(quam dcdi vobis in pol-
feirionem)force; pluribus dabicislaciorem, &paucionbusanguftioicm;
fingulis, vc fors cecidcric, ica tribuetur harcdiias, pcr cribus&familias^
polleiTiodiuidecur. Echicforciendiricusin vrulempcrfuic. IcaenimRomani oHm per ccirerarum forcesDidacores fuos,Cpnfules, SenacorcS;
Tnbunosplebis clegerunc. Icacciamnum hodie plctifqueinlocisScfcrc
vbique officia in quouis ftacu , dona , haEredicaccs , &:c. pcr lorces diftnbu
uncur. Vndc Ecclefiaftic.14.verf 15. dicicur -.ISlo^nnedmreiiHc^utsdoloicscj
Uhorestmsin diuifior.cfortis^ Sed hxc dixiflc fufficiac. Omniaenimhicn-.
medium aftcrre, qu2 ad arcem hanc diuinundi diuinam Geomancicann
confirmandam & ftabiliendam faciunc , non eft noftri mfticuci. Ex his ica-
qucqux a nobis lam difta func,Iuce meridiana clarius euadic,forcium Mo-deracorem, Reftorem, Audorem, Faucoiciii,Defenforem &:promoco-
remefteipfum D E v M.
Fide I E H o VyC toto cor-
de tuoj&intclligenti^mxneinnitaris.
Prou. 5.
VerCj.(Quocirca) <^Irfabefiducicim
in H) o u i N^o ex toto corde ,
e3?* <^ ne inmtarhpmdettte titx.
HabefidHciiim,Szc.Y^\h\ ipfi diftidas ; cemctipfum derelinqnas, ac D e o
tenegociaquecua commitcas. laitacuramcuamin DoMi n o , &:ipfece
enucriec , Pfal. 5y. verf. z j. Ipfc diredorium tuum eric. Sic cjbi Symboli lo
:
co: K^uxilmmmeum a D o M i N o, quifecit cdlum cjr tenamtt^fzl.i zi.i. Quifperac in D o m i n o,fubleuabicur, feu('vcHcbraicefonacj/w^/«^«4^//»r,
corpore, Spiricu & Anima: ica, vc fic mens fana in corpore fano : Macro &Micro-Cofmicejincerne&excerne. Infummafummarum: Ie h o v A H
in omnibus aftionibus Jaboribufque tuis , fic prora 6c puppis ; Alpha &: O-mega. Videverl.jic). Tu, abiq; Dei infpiracione, auxilio&dudu, noli
alcumfapere. Inlolo De o, qui Om n i a in Omnibus, Theo Sophice
poceris o m n i a. lS(einn]taris prudf»tidtU(£~\ Quiinnicicur Prudcnciar
fiix; imaginacionibus, confiliis laboribufque fanacicisfuis, fuperciliose
poftpofita L E G E SSa:Scriptura',Nacur3econfcienci£Eq;fu2re£li'ftuIcus
eft: quarcftulteambufabitinomnibusviisfuis. MundusEthnicciudicat,
quodlortunafemperficcomes prudenctxnoftrx. Vndeprouerbia; Sut
cui^j. moresfortu}!amfingunt. Et, vntfquiftj, (ex fua ^xudenti^i)fttxfortuti^f.ber.
VndeSencca. Sccfitcrerationem, (^fercafum. \u\icaA\is : NullurnNumen abejl,
fiftprudentia. At fapiens nofter concrarium docec, quod 1 e h o v a h (au
doi& D o M I n vs forcuna;)forcunammiccac, &prudenciamacquefucceftumveldecrahacvellargiacur. Obferuandumhocquoqueeftin labo-
ribusPhyficoChcmicis, qui, niiiorandoimpecremusa D o m i n o benenoire, efleScpofle, nonqueuncfecundum vericacisin N.icma lineam re-
ftam,
i8i
GRADVS Q^VARTI. 87
II
dam, inftirui & abiolui. In Oratorio igitur TheoSophicc ludandum, vt
De vs nos mformet;ne Spintum fuum lanfturaauteratanobisjvtno-
bis laboribusque noftris benedicat; mentcm.renfus &: rationem cufto-
diat, ne diabolicis ludibriis & phantafiis fcducantur ; manus &: pedes , ncdcftruantopus. CiceroEthnicusprudens.confihismultis ruispartim,&:
rationibus Fruftratuseft,partim vero Hduciaifiiar, infapicntiamatquein-
duftriamfiiam,poenasdeditgrauiflimas:Quidqueeft'cceritcumprudcn-
tia mundana, tnftes & tragica: nuiha; ab cxiho luo voces refcripta: teftan-
tur, qux in Epiftohs hbri tertii ad Atticum infunt, & vltimx fijxad Oda-uium. Ideo interficiendus exclamat,6menunquamSapientcm. Redeigit\itP{ilmus ^},iy.Fa/Iaxequtisadfa/utem. EtPCA.iij . Ni/iD o M 1 1; v S
f//y7oi//frra/ir/;j/fw,&c. Ecclef.ir,^Quomodoignorasqi!a?iitviaSpiritus,
6:quarationccompinganturofla in ventre prxgnantisrfic nefcis opera
DEi.qui fabricator eit omnium. Nonigiturrauonoftra,aut temeritas
ingeniiarrogetfibiprudentiamtantam,vtfe(folifibicomparansfeipfim)
fir.e lingulari&fpecificaBenedidioneDiuinapoflegubernarevitam ,a-
dioncsjlaboresqueexiftimct, autfortunam&fijcceflumfibiipfi fabrica-
re,fuaque cfle in voluntate ac poteftatehonialiquidefficerc: Veruminmanu D e i Omnipotentis ac Mifcricordis Chriftiane collocct atque
conftituato m n i A,habeatqucinDo m inv m (vtSapiensfapienterfua-
det ) fiduciam fuam, ex toto corde, ab initio vfque ad finem viarum fua-
rum, hoc eft, adjpnum atque laborum omnium,in Orarorio atque Laboratorio. Si inh »c non delinqucndum Theoiopho ; multo minus fophiftx
in fuo Labyrintho. J e h o v ^t volunras dux certior eft fiio Ariadnx, no-
bispalpitantibusinlabyrinthomundihuiusimmundimagno. ObtempcraigiturTuCabalx, Magei:E& Alchimix ftudiofc, & ad LapidemLv-diumhuncteexamina:ficritinD o M i n o fiduciat'.!a,haurics voluntatis
falutem a D o m i n o, & omnia profperc tibi fuccedcnt; terq; quatcrq;
fclix tam in praxi quam theoriaens ; nequc in xternum (quemadmodumcumSS.^ScriptuiaacteftaturExpericntiaip(a)c6fandcris.Hinc2.Mac-
chab. 8,j(?^. prxdicabatNicanorprotcctorcm De v m habcreIud2os,&:
obipfum INVVLNER.ABILES eflc,c6qu6d (cquerentur Lcgcsabipfo
conftitutas. Hocidemfibivultverfus(cqucns,lcriptusinaul20veten,in
quo depida fuit mulicr fila ducens, in arce quadam Gallica, de cuius fcn-
rentia fxpc difputauit Rex Gallis Francifcus
:
^^ntifiU D E v s mtntem conimigit olympo.
Id eft,DEV s adiuuatlaboremvocationis,5-ugcf£>cr<Sptnncrmt>cnfabci1l
oUfjtnitlcn/ Et auxilium illud etiam,quod laborantibus nobis.iubet a fc pe-
ti.coniungit mentem 01ympo,^cifJt vm |inauff gcjhn /)immcl t)cncfcn/
vnbbcfCn.NonfruftraadduxilocumHermctis^rcrf.ji^. ^taniM^fudnenpe/fercit,icc. Secretum ibi latet conivnctionis &vNioNis,inLapidsfuoPhyficoChemico Cathohco, Diuinx,dc quaplurapalamlo-
qui,nonomnin6confulturo. Videverfiji.
82 ^ Reuela D o m t n o 6-l\°l-:'
pcra tua, & dirigcntur cogi-
tationcs tua:.
n^euolueadj E n o v a uope}*a tua, t^ firmabantur co-
gitationes tu£.
182 prai.57.
i.Pet.5.
T.5.
T.7.
\
88 INTERPRETATION £S
183
Rerg'oCa-(holica,
hoc cft, V-
niucrfalis.
^184
•85
Ra4eU D o M I N o opera, &cc. ] Noret hoc diligentiffime TheoSophiae
ftudofus omnis; &tuqui Oras, quique Laborasin ScibiU quouis. Ino-
mnibus, priufquam incipis, Thco^ophice confule Dominym,&i-p 3 E cricdiredoriumtibi. veifl. iSijjz^,
^ In omnibusi^iginuomor- ^'^'^j-
talisjviis tuis recognofce Do-
minvm:&:Ipse diriget fe-
mitastuas.
7« omnibpis '-viis tuis reco-^
gnojce Eum, i^jrlvsE diriget
jemitastuas.
Inomnibus<viu, &!c. ] In omnibus negotiisac laboribus tuis, cogira, pro
prxceptoretibiproponcj&fequerelp s v M,qui S a p lE N x i A Patris,
nobis fadus SAPiENTiA.in quoftanquam in Minera)funt omnes the-
fauri Sapientij* &Scientia reconditi. Colofl.1,5. Etibiden^,
cap. 5,17. prcEcipit Apofl:olus; omnequodcunq; tacitisinverboautm b-
pere,omniainnomineDomininoflri Ihsvh Christ ifacire. Apud
Ie H o V A MigiturpcrS a p ie nt i a m eu]sjncarnatam,S a p i e N t lit
DonaacBonaTheo Sophicequxratomnishomo: folus I p s e(H v;di
rigatgreflus cogitationumlaborumq,manuum mearum:Ratiotfl:, quia
folus ipfe feliccm largitur fuccefllim. O Hhochmahel, S a p i E N t i a
D E I ! 6 Binahel , Prudentia D e i ! I h s_vh_Saj> i e NTiAlEHoViiincarnata, miferere mei , &r doce nos veritatem .-in Orat^rio & Laborato-
rio, Amen. Videfigurani Amphitheatnhuiusfccundao, 6cveii.io6.
Ne fis fapicns in oculis
tuis: timc Iehovam, &recedeamalo.
Verfy. ^ D^fisfaftens apud te-
metipfum : .(^Time "DevMj
i^recededmalo.
2\(f//.f/4^/w]vrfolentf.icerefapientes mundaniacademici,qui tument
prxfcicntia, ©icficcfen roUcrtiun|?(rn&fun|!c. Time Devm.]Hoc! eft omnis homo , Ecckf. 1 2, n. Hxc rel-gio vcre catholica aut vniuerfalis
,
Sap.T I. Ador. io,3y. videverfl. 2,^jP,3.oi.&54^. Hocpcenitenciaraage
jreChriflijne.
^MihideditDEVS^^diccre ex fentecia,K^&prx-
fumeredignahoru quxmi-
hidantur: cjuoniam ^l-PS eS APIENTI.Eduxeft,&
Sapientum emendator.
Sap.7.
Veri: ij.T) hv s mihi dedit exfen-
tentia dicere, ac pro dignitate
eorum qute dantur^ cogitare:
quoniam Ipfe i^ Sapientix. dux
efly i^Saptentummoderator.
miihiautemdedit D E v s.] Noridiabolus. Donum Dei efl:, verf 187.
Dac Ipfe vs a^quehodie acantednnos millc, mihi, tibi, aliis: videamus
modo, ne impcdiamusnos ipfos, & defimus nobisjpiis. De vs fcmper
promptioreftaddandum Sapientxam, quamnosadaccipiendum.
Dicere
GRA D V SQVAR T I . »9
:)^
i86
Du«reex{eMenti*\ Hoceft, commoditatem ac t-dcultatem orationis, quaconcepeaanimiac cogitata tacillimc exprimuntur. Hxc vis orationis, Fa-
cundiaaut Eloquentiaappellatur. Pra/umere,&cc.] Cogitarcdigncdciis,
Iquxdancura De o.Ellenimrmgulare D-E l Donum,audirc, vidcrc,ob
'leruarcqux D e v s fapicnccrruggent S A p i E n t lit amatori,refpon-
detquefludioiofidclidilcdo. Multosalloquitur Dx v s . quitameneumalloquentcm vel rcfpondentcm ncc intelligunc, neq-, obferuanc:im6(ma-
lum!) admoniciptxceptorumpcrucrforum propriaque malitia feducli,
Thco-Sophiccoblcruare^:inteliigcrcnokincacrefpuunt. D e v s vbiuis
locorum ,& omni tcmporc nos alluquitur , in Cxlo , Aerc, Terra, imo in
nobisipfis proponitclara fpeculanoscommoncfacicntia. Atperpauci
(dolendum)vocem audiunr D e i Cacholice loqucnccm. Ncc eft mulcicu
dinis, Dej audirefermones : quapiopterclamabancadMoyfcn:(Exod.
io,i9.)loqueretunobis,&:audiemus: nonloquacurnobisD o M i N v s :
neforcc moriamur. Hmc cciiifluUorumploiaftntowaia. Vidc verlf 55 ,57.&
i90,&i97. Porro: neccogitaretatum, verumctialoquir (untenimaliqui,
qui rc£te {cntiunt,&: tamen illudquodlcntmnt, non pon'uncperitediftm-
dcque diccre. Vnde videmus etiam ca , qux per fe bona funti
fi non bene
quoquctraclentur,boni,gratiamamircere. Ipse s ay lEti t i /tduxejf]
H V , i;P .s E, D o M I N V s(verf i5(S/)cnbuenshominibusS a p i e n t i
AM, eloqucntiam &: modcrationcm orationis; Sapiencum eftdiredor,
gubernator,proj-a&:puppis. Nam ftatimfubiungit, quodinmanuiplius
fumus &c nos Si lermoncs noftri.
Nam in manu Ipfius fu-
mustumnoS;, tumfermo-
nesnoftri, omnisctiapru-
dentia , fcientiaque opifi-
ciorum.
verC 16.
1^j^j mam illins O^nos^^
fmmnes noflri^ (sr {fomnisSA-
pjENTr A, ^opemwSc i £ n-
TlyE 'DiseiPHN A.
Ittmirtuillitis ,icc.]Quamobrem etiam afflidiones ac tribulationcs no-
ftras,quaspatimur,ccri:o Dei condlionobisacciderefapientcr&pati
enter ftatucndum.Vnde Paulus i.Corinth. 11,51. D»miudicamurA D o M i-
N o (non temerc , cafu) corripimur ^ne cum hoe mund^ dimnemur . Et Chriftus
Match. I o. z9. Luc. 12, ,<i. negat pafceres mori fine voluntatc Patris: quan-
tominushomines, adimaginem&fimilitudinem Dei (Archctypi)for-
mati. Magnum folatium hoc Chriftiano afilicto , tcntato ac tribulato. Vi-
deverf 84. Omnitfapientit -,^ oferum ,?iLc.'\ OmnisPrudentia; theoria
& praxis : actiones omnes , atque labores noftri , ,in Oratorio & Laborato-
rio,im6inrotavita, pro SapientiA verafrudibufqjilliusadipifcen
dis, Theo-Sophiceinftituti: Erg6&LapisPhilm. SummumNatur.x&Artis BoN vM, De I Altinimi Donv m. Vnde Audot coniugii maffa;
Solis &Lung: : Hanc fcientiam neceirarium eft haberc mentcs purificatas
D E orcumfitDonum&fccretorum fecretum D e i,& fororPhilofophix
& PhiIofoj>horum : Quia habet efi!eaD e o per infpirationem. Htc& fic,
Alchemifta, difce Lapidem quxrcre Sapientum Bencdidtum, Catholi-
M
\%6
INTERPRETATIONES
187
con; Catholice, Theo-Sophicc; nonparciculariter, Sophifticc: inCa-
tholicifmo, Bonparticularifmo, quiroloecifmus. IdcmdeCabalaveraq;
Magiaiudiciumcfto. Om?iedatHm optimum , ^ emne dinumpcrfciium ,dejur'
fumefi,defcend(nsa.?(itreluminum , lacob. i, 17.
SafTIAKvs,
ISN-Do.
188
horum qux funt If S c i-
E N T I A M veram.
^fhf autem dedtt 'Devs,
eomm quajtinttn Natura ye-
ram cogmtionem.
Ip s ^mihidedft.^^Qm^^T^-Ey s .•nondiaboliis,nonfpiritusmalignus,
nigromanticisfamilians. Omne enimdttum opttmum, (^omne donum perfe
iium, defurfumeft, defcei:densa.Patreluminum,\zc. i. verf 17. non a principe
tcnebrarum. Obtcnebrat nebuloiftc mentem, nonilluminatrexccecat,
& viderc non facit Veritatcm : quia pater eft mendacii , & fpiritus diuifio-
nis, nonVnionis.videverf i67.&i85.//tf/«w5'«;eyft!«/] Entium, qua^re-
ucra funt&extant, hoceft, Rcrum Diuinarum&humanarum : Opcris
deMercava, &:deBerefith,vtloquuntiirHebr2orum Mecubalim, ideft,
qui acccperuntaD E o. Scientiamveram. ] Non opinionem , fcd fcier.ti-
am ; a mendacio crrorcq; omni longe remotam. E(k enim omnium rcrum
(vtftatuunt viri dodijfub C2I0 commorantium, non humanitus (verf
141.) quam vere Scientiam vocamus, fedopinio potius. Quaproptera-
pudfolum Dev M fLegeatqucDoarina Amphitheatrj^huius) quxren-
da , ab co folo expedanda. Opinantur pleriq; ; fciuntpauci^.imi. Non fcic,
quiopinatur.
Hxc , porro , quam datD e v s
S A P I E N T I A a^dificauit
domum fuam , excidit colu-
mnas {uas feptcm:
Prou. 9.
Verfi.S Av lEi^TiA ttdtjicauit
fiht ^domum^ excidit^co-
lumnasfeptem y
Domum] Qua-nameftillajTRiv n a, videlicet. Primo, Nat vr a
atqucCR E AT v R A,hoceft,Mundusmaiortotus,cumcreaturisSpiri-
tualibus ; & Corpus ac Spiritus Hominis , id eft, Mundi minoris : Secun
do, Me N s jfiue An im AhominiDiuinitusinfpirata:Terti6SS.'Scri
ptura; quodeft VerbvmDei Biblice fcriptum. Columnoifeptem.'] Su-
pcr quas fundauic atque exftruxic Sapientia domum fuam triunam
:
quaelnnc
CORPVSSPIRITVSANIMA
CORPVSSPIRITVSANIMA
Columnx. crcs,ia
Cofmo. £n cbltimnas > S e x
LiTER.«,quibus VfiRBVMinBiB Liis rcriptum, columna vna
&; fcptima. Eccc , Septenarivs faccr.
,^Immo-
1S7
ih
G R A D V S Q^V A R T I. 91
190
^^lmmolauit viclimas
fuas , mifcuic V i n v m , 6c
propofuicmenfam fuam.
Veifi hnmoUuit yi5iimamjham,
mifciat ymHmfuum , ettam ap-
parauitmenfmfuam.
ImmoUuitfi^tmas. ] Id eft , fponrc fuA & ex racrx Libernliratis iv\x gra-
ria,inuirarisornnibiis obrulir&ofrcrr, c!emcnrcrlargirigaudcr;porcftac
vulr, Bona & Dona fua inexhaufla , ram fpirirualia quam corporaliti , tcm-poraliaatquexrcrna: Vc, nimirum, repicri Ncdare Diuino, &farurari
MannaSophia:C2:lcftis,rhefaurorum S a p lE n x i^ incxhaultorumfi-
anrparticipcsTheo Sophiieamatores verijfidelcsdileftiomncs; inquo-rum numero(laus D E o)& mceflc vere fcio.Halleluiah; Hullcluiah: Hal-
leluiah. Phydiabolo.
Vcrf \Mificpuellasfuas, voca- '^'"''-
uitfuper fummicates excel-
lorum ciuitatiSjdicendo,
IfMift AncillasfuaSy !fyt
yocarent ad Arcem, i^ ad moe-
niaciuxtatis.
^/-i ^'
Mfit mciUas?^ Ancillar S a i' i e n x i .€ ver.-e func SciENTijE,&Ar-tes bon£ omnes , pcr excrcirarioncm cogniro; , cxpencH tiamc|; probit^e
,
ad flnemhoner^« vtilemvicxhumanx. Inbonisenim ArtibusbonamdeDeo &Sai/ientia euislparfameilcfamamdodarcdleccnfuit An-tiquitas; perillasenimnobifcumagirdemylleriis, fecrecis arque arcanis
fuis. vcrf 74.5czc<i. Annumcrandxluncaurcm Sapien r i^t veraran-
cillis , vlcra maximc viiracas mulcis pallim cognicas atque vulgarcs , adhucalixexquc lecreciorcs, &:quafivirgines cubiculares quxdam, (quatnuis
prohdolor.'fcre vrperoriginispeccacuminhomine De i imago, fccdif
(lmofophiftica:cccnoa diabolo&organiseius iincafperfc acliimmcdc-
Fccdaro:jhx videlicer , C a b a L a , (non lireralis illa, vulgaris lud^is, puca
NotaruL-en,Gimetria., Teuofrafehe iV^iC j.qua:infcr:or; fcdrecondiriorilla
& longe fupcrior, iolis Diuini cancum Influcncia, Lumine& Mocu co-
gniraTheo Sophis)MAG e i a, &:huiccognarjE, Physio gnomia,Meto poscopiAjCheiromantia, arque Dodrina dc S i-
GNARTVRA Rcrum Nacuraliii omnis :Alchemia;Astk.olo-G i a quoquc cumiilia fuaGEOMANTiA,&ALiyE nonnullx, Do-MiNi€ fuxmirificxmirabiliccr&quaiimiraculosefabulanrcsacadmini-
ftrances. Caue camcn , oro mi fratcr, mcndacia principis Mundi huiusim-
mundi,vitiaq;fiueerroi-cspfcudoartificum,qua:(ltoribusVER i t a t i s
mundanis nond um Thco Sophice lotis atquc purgatis , hoc cft, fatuellis,
iufluacvoluntateS a ? i e n t ii€ vera?, pro Ve r it a t e (inpcenamiu-
O.amac dignam) felc libenter proftiruenres , Scienriis &: Artibus ipfis , pcr
renon immundis, falsoimputes. Sicenimproviriovirtus crimina fa:pc
tulit. Sacra, verc dicitur, prophanancur , quoniam .1 prophanis prophane
vfurpancur. Eciam bonum , conuerfum inabufum , rtc malum. At mmdii 0-
mnii mitnda , Tic. 1,15. Rom. 14,10. Etfcimtts , qtiod diligentibus D E v M ,0-
mmacoopcranturtnbonum, Rom. 8, 28. verf 2(?i. Omniabonafuncacmala^
M 1
189Co j«yi-
VIVM.
s
ipo Ancil-L>E.
'J2, INTEIIPRETATIONES
SAHEHriAsd fc inui-
catOmaes.
vl/
I5>I
151
'^5
rcfpeftuvruqjdiuerfo. Nominetmihijqua-fcaliquisvnicafiuefcicnriam
liue Artem,in r-^ta rerum Natura.qux non tam abufum habeat fuii,quam
vfumlegirimumacprohu. Etquo,ob(ecro vo$,priuilcgiocxempt2Efuif
fcnt prxfara;? Fiarcrg61ufcicia;vnicuiq;quod luumeft.tribuatur.ncmo
Ixdatur. Reformat D e v s homineni ex peccato defcedatum ; refor-
manda: funt quoqueScientiae &: Artesfecretiores confpurcara:: \t s A,
tanquamMediaTheofophic3,rctincnda:,iisquein Dei Tnrorefapien-
ter vtendum ; fophiftica&mipiarciicscndj. 0)?<,m mufj J)ae k)uDeltC finDf
a\ifcr)cn/t)nDiuc^tmitDcm\>iircincnI)a&cfM'nivfi5ri:5}ii«cn. Nectu,Ca]umnia-
tor,fi quid nefcis, rehquis id fcire ncgarum elh Scio plauftra obicdionum
proferri poffe ex facris, exiurecanonicoarqueciuih, cxpatribus: fiddi
ilindione vfusvc^ri atquelegitimi ab abufu,fufficicntcr refpondcbimus ad
obiediones garrulorum omnino omnium omnes. Milcns ignorantibus
peccatum cftcondonandi!m,refipifcentiaopranda. Videverir.ij7,i87,
&Z94. Fcvocarenty&cc.JWz dcducerent;vt mediantibus ilHs peru.:ni-
rentThcoSophia;amatoresfidelcsdilefti,in Agnitionem,Cognitionem,
Vnioncm ac Fruitionem D o m i Ni£ fuxDiuma?, fiercnt^cjiarticipes
thefaurorum S a p ien t 1 jE inexhauil:orum, indomusfuactriunius (Bi
bhca^, Macro & MicroCofmicx ) arce , mccniis ignorantia: acju^erfiuita
tum,proptcr hominum pcccataalrifHmis fortitermunirorum&abfcon
ditorum. Affirmant Sapicntcs, vix vnqtiam extitiflein operibus de Mcrcaua & de Berefith Sapientcm, qui non obfcruauerit D t v m coUoqucn
tcm fecum , refpondentem flbi fiuc docentem , medio ali jjf»o fecjcto, cu-
ius interuemumcthodoThcoS^phica humanitus fcnfifFct Diuina.
Quifquiscft fimplex,de-
clinct huc. Carenci corde
dixitquoque
Paruulus] Simplcx,vt eft verfj.s
Vcnitc comcditc panemmeum , &c bibite de vino
quod mifcui.
Verr4.
Veif^.
Si qups efi </" parttulus, ye-
mat ad Me: (^ mjtpientihm
loquutaeHy
/^ Venite, comeditepanem
meum , O* bihite V i n v M,
quodmijcui ijobis.
ye»fte,&cc.] Sic S ap ient iKinczn\;iX.z:Vemteadmeomties,qutlabord-
tU , 'go refciam vos. Macth.ir, verf. 2 8. Si qttis fitit, veniat ad i»e, (^ bihat, lo
han.7,vcrf.J7. •
'
ReIinquite(crgo)infan-
tiam,& viuite, & ambula-
tc<^ per vias P r v d e n-
T I i€» (Quas Egofidclirermonftra-
ui& patcrnc commendo vobis.
\exl.6. l^linquitefmpUces viamvc-
flramfO' njiuetis ' O' tnceditc
per '-vtam InteUigentia^
Per vias
GRADVS QJVARTl. i>5
Ver vias VrudentW^ Vias PRVDENTii€&:lNTEX.LiGENTijt,hoc eft, Gradiis Cog nitionis acScALAM cum D e o V n i o-
N is,per quain lEHoVvtSAPiENTi A^cuideliciaeirecumriliisho-
minum )bcnignx voluntaris fuje clcmentia defcendentc, Nobis contra
veftitu Regcneiationis Dcnario (perfcdionis Signatvra) pa-ni-
tentiaHterami(5tis,Theofophicea(cendentibus, Spiritusfandiinteruen-
tu approximamus, coniungimur,& vnimurD e o,vt hic& in xtcr-
num Ie H o V a II fruamur; vias,inquam, hasvi-
de figura Amphitheatri huius
lecunda.
Hk inferaturfigurttgradns ^uhiii.
M
9A INTERPRETATIONES
194
1^5
V.
GRADVSPROLOGETICVS
03^ I N T V S
EXPOSITVS.Boiius hauriet benepla-
cituma Iehova, &:virummalaium cofjitationum con-
Proi! II
Verfi.
demnabit De vs.
netgratiam a Domino: qui
aute confidit in cogitationibus
fiiis , infipiens eU.
Hauriet gratiam i &:c. ] Qucmadmodum Gratia Dei homines efficit
bonos ; ita illos qui pictatis & timoris diuini funt domicilia, gratia D E i
touct , multifq; gratix Donis adornat. Sunt enim Donorum varii gradus.
Sicut radii folares vitrum obfcurum obfcurc etiam illuminant; fi vero
paulo fucrit clarius, plus illuminant; (i clariirimum & pellucidum, clarilfi-
meilluminantrficanimushumrinus, fialiquomodopurgatuscfl:,illumi-
naturquidemradioxterna:Sapicntiar,fed fubobfcure;ii magisavitiispur-
gacuseft.cb.riusiliuminatur; &:lipurgatiilimuse(l, oblitusfcrmcomni-
um rerum , clariflime illuminatur , vilionequadam intima D e i, rcfle Sal-
uatore, Matth. f. verf 8. Beatimundocorde, quotiiarn ip/iD z v m vidcbunt:
EcHehr:. 11, 14. Seqttimir>i/anc?irr)ontam,finequa»emozidel>itD E v M. Qua-lis autem hxc vifio ?Cognitio fcilicet my fteiiorum Diuinorum, quam vo
catPfaltesoccuItam De i Sapientiam, Pfal.ji, 8. Hancnullusmalarumcogitationum vir haurietaDE o; fed tenebris intenoribus&rextcriori-
bus replebitur ; id quod vcra eft condemnatio.
i?+!
Viri mali non cogitant
iudicium : qui autem inqui-
runt DoMiNVM, animad-
uertunt Omnia.
Prou.18
verf 5.
yiri mali [fnon inteUigunt
mdicium: /^ quxrentes autem
IehovaMj intelligunt o~
mnia.
Non ifi -
1^5
GRADVS CtVARTI. 95
Noninttlligtmt itiduium\ Miiltainvitacommuniaccidunt,qua:vererunt
iudicia Do M i Ni :at impii hzc non intclligunt,fcd cafu quodam fieti
putant, nonaducrtcntesadmirandamD li I Prudcntiam. QuiautemSa-pienti.T Diuinx Spiritu pra^dici funt, eriam illa diiudicant, quae homi-num aut lalutem autperniciem portendunt : quin omnes omnino hominumaftionesiudicant.quemcxitumfeufinemillxfmthabiturJB. ludicia
D E I abyilus multa. ^uxrcntesmtem I E H o v A M, &:c. ] Magna , (proh
dolorJ ) human.-crationiscaligoeftjquxiineDiuinis Reuelationibusnul-
lius operis D e i rationem , caufim & rinem perfpicere poteft. Quo mc-'"diovero, quaque via ad ifliufmodi reuelationes llcperuenicndum,lucu-
lenter Sapicns nofter aureo axiomate docct : Qua-rentes D o m i n v M,intelligent om n i a. ExempIocftlofephPatriarcha.DaniclProphcta,
&:aliipcrmulti. Memorabileeftilludlobicap.jz.verfl.^. & 8, Sperabam,
quod a:tas prolixiorloquererur, & annorum multitudo docerct Sapicn-
tiam, Sedvtvidco,Spiriiuscftinhominibus,&:InfipiratioOmnipotentis,
dat Intelligentiam.
Benedidioncs funt fupcr
capuciuftiiosaucemimpio-
rum operic iniquicacem.
Prou.io
Vcri:«. If "^enediSiio Domini/ttper caput ihJIi : os mtem im-
piorHm opent tmqmtas
:
BenediSlioT) ('j^min i,&c.] OlimBalfamoinungebanturRcgeSi&film
mi Sacerdotes, & conuiugE amabiles: imponcbatur etiam manus capiti
bencdiccndo : ita Sapientia Diuina Baliamo Spiritus inungit cultores
fuosjornat conuiuas donis, & manus imponit falutarcs capitiiuftorum.
Quemadmodum enim caputornamcntum2»:decusefthominis: itaDi-
uina Sapientia (qua: efl corona capitis auguftifnma)ornatumho-
mini addit longe pulcherrimum. Afllfte igitiir ad thronum S a p i e n-
T I it,flexis genibus, &:BcnedidionemSpiricualcm ore &r mentchumili
indefmenter& conftanter efHagita : & defcendct luper capuc tuum bene-
diftio, inftar Balfarni^ftillantis. Sed os impiorum,quod nilniflarrogan-
tiam , fupcrbiam , contumehas & immunditicm /purnac, opcrict eon-
fufio.
Abominatio t e k o vje
efl: peruerfus : & cum Rc-
diisfecretumEius.
Prou.j.
Verfji.tAhominatio ^omin lefi
omnis [f tUufor, f£{fcumS i Af-
VLiciBVS'(p^
fermocinatio ettis.
Illufor'^ Pcrucrfus cordc & bilinguis, dcclinans uDe o , dcfercns Ti-
morcm D e i. Propterea quidam vertcrunt,abominatur I e H o v a h dc-
fbrtore, hoccft, qui abaltitudineDiuinarucontcmpIationu adionumq;
auerfus, vcrgit addccliuamundihuius immundi,quantumuis cum Spi
ritus Sapienti^e bonus crexcrit in altum. Cumfmplicibu-s]
Cumrc£tis, intcgtis , incontaminatis, probis, nihilfimulatiautdiflimu
19«;
V-
197 Impiis ma-ledicctur,
Pii5,bcne.
96 INTERPRETATIONES
198
'?5>
lati habcnnbus , cum bi', inquit Sapicns, Thco-Sophicc loquitur I E h o-
VAH.VERBO fuoBibliccMacio&Micro-CofmiccDiuinituslcripto,
vfqucin Oratorio&: Laboratono,Cabahfl:ice, PhyficoMagicc&Phyfi-
co Chemicc reuclat atquc communicat myllcria& fecrcta fua. Hinc Phi
lofophus: Si D E V s reperirctcorfldele,vtiquercuelarcteiveritatcmfc
cretorumfuorum.FcliXcuific I e h o v a HaConfiiiis. ConfulequartamAmphitheatri huiusfiguiam. Serrrocinatioeiui^ O mirabilcm E)e i mi-
rabilis fermocinationem ! vox De 1 inomnibiis,per Omnia, de Omni-bus, ad Omnes. Loquitur De v s nobifcum femper & vbique. Placuit
De oBiblicc,Macro&:Micro-Co(miccfari.- incumbit nobis,adima(ri
nem &fimilitudinem D e i rormatis,lE H o v A M (nefurdocanat^in SS^
Scriptura. Natura, & Nob;fmetiplis audire , videte, obferuare lonantcm,
tonantem, Ioquentem&: refpondcntcm, vtcftfigura Amphithcatrihu-
ius quartaordineannotatum. Videvcrir. 35,37. &: j4z.
Ipse ^deludet illiifo-
rcs, & <^ manfueds dabic
gratiam.
Verfj4-Trofefio illuJonhHS Tpse
lUiidity ^ humilibiu ddtgra-
ttam.
Dclndetillufores] Ccrte fanniones ipfe ridiculos reddit Lcge talionis par
pari cis refcrens.'Dirident ifti Sapientiam; dendentur viciflim ab
E A. LExhxc SAPiENTiiii iucarnata: arquiiTima: t^adem menfura,
quamenfurabitis,metienturvobis. Cumfanctisfjnclusdjfl Ie h o v a h,
& cum viro immaculato innoccnsjcum clefto,ele£taS) cum perucrfo, per-
uerfus,vteftPfai. 18,25. c^/»»/*f/M]IIumilibus:hoscnitTiexaItat;fuper-
bos deponir. Humilitas fiuc manfuctndo , &: fui in Timorc D e. i (coram
D e o)abi(£l:io, eftfui, cum fru^tibus SAPiENTi/EinDEo gloriola
inuentio,exaltatio&fublimatio.NamhumilescordeD E v s cxakatfub-
limefquc reddit. Vide vcrf zoi.
Abominabile I e h o v ^funtperuerficordc:&perfe-
dii via beneplacitum eius.
Piou. 11.
Vcif:o.^bominabtle T) o m i n o
Ifcorpratfum, ^volitNtafeitts
in tisqm [fjimpliciter ambulat.
Corprauum] Hoccft,ftultus, vcverfT. 51, ioi. &: zoj, Simpliciter awhu
Unt] Immaculatc , innoccnter , in integricate, probitatc> incorrupte, nonvitiose;fcdiuxcabcneplacitumD o mini,Sapientia incarnatain-
duti, Archctypum , ad.cuius imagincm & fimilitudinem formati , imitan-
tcs. Dc qui bus Pfalmus 147, 1 1. BenepUcitum «y? D o M i N o Jtifer timentes
etim ,^tneii qutjperarttfitper mi/ericordu eius. Hisbonumvclle^nolTcefte
&: pofle, in omnibus adion.bus fuis inlpiratura Ie h o v a H; non pel-
ledualitatistcdis. Simpliciterigicurambulatuqui Oras, quiq; Laboras.
t^ Qui pcrucrfi cordis
jcft , non inueniet B o n v m,
frou.iy
Vcrl.io.Teruerfks corde non inue-
nit bonum : i^ qut vertttur tn
&qui
lOl
G R A D V S Q^V I N T I. 91
& qui vertitlinguam, inci-
detinmalum.
UnqHafiia, , cadetm nialum.
£)niperucrficordistsi\ Peruerlb cordi coniuntfta cft quoque peruerfalin-
gua.quaccordis thefaurum apcrit, &: cxitii toucam iibi parat. Lingua cnim
peruerfi , patratrix cll propni cxitii , ita pent impius lingua fua. Yx hinc c
ruditiilltpcruerfijdequibusnatum proucrbium,&icgc(f^rtcn/ DicverfcttCtl/
h. c. qui mcirctdcem illam fatuam , flolidam , de qua lupra nobis fermo hi-
it, deperditc amauerunt, &: ccu idolum etiamnum adorant. Qui vero Re-
dtifuntcorde&SimpliceshiSpor (jmiibiairumuntS A p ie nti a m Di-
uiaam, Arcanam, ThroniD e laflilhicem.MyftcriorumDE i,SS*Scri-
ptun, Naturx, &: Artis Om niv m veram fidcmque Dcdiiccm, &: ita
hauriuntBonaacDona S a p i e n ti >e itterna?. ViJcvltIL 187, 194.
-1
^ Melior cft paupcr
ambulas in {miplicitate iua,
,^^quam diuciin prauis iti-
ncribusfuis.
Prou.»S
Vcil.s.Trxfantior efpauper , qui
ambuUt in perfcclione fua ,
quatn perucrfiis ^m , ^ ipfe
diues.
(JiitlierefpauperjScc.] Paupcradhxretfoli Deo&Sapienti^,^delimplici, ⅈ»limplicitatc fua fapiennflime ambulat, quia D E o pla
cet: placerea'|temDE o,fummaellfclic tas,&vera:diuitix. Contentum
efle fua fortc , nabere menrem alicnam ab auaritia , a fuperbia , a vanis ho-
noribus, a voluptatibus: in fimplicit.itc &integritateambulare, magna
fapientix pars. ^ar» dmcs, &:c.] Mundus immundus auaruseftiterre-
narum opum, qua: funt irritamenta malorum, corruptel» animoium, fol
les arrogantix, &: vanarglorix, puluillivoluptaturo, &: tandem , pr^mii
loco , m exitium sternum prxcipitant oraaes ,qui adh^ercnc illis.
Vt quid eft pretium in
manuftulti, vtematS api-
E N T I A M &; cornon eft ei.
Prou.17
v€rr 16.^idprodefl j^flulto ha-
bere diuitiasffcurn 5 ^ P i £ N-
T i AM emerenonpojjit
?
100
SiultOyilc.'] Stultum vocat hoc loco Sapiens non tantum vacuuro timo-
re Dei, ytverfioj. Verumetiamfupcrbtira, arrogantera, &{inecaura
iracundum , (^mn |tarrfdpfT{}cn ctjjcnfmni^cit 'p^anfa|Jcn/ »n6 tjnbilligcn
poltcrcr / quantumuis etiam opibus valentcm , *si:6 if? Doc^ Cin t^arr »ni)
1 wcnn cr nocfj fo rcic^ »n& ^ocfj von feinceglctc^cn gcacfjtct ttJcrc. Paulus inquit
Gal. ^, j. Si quis estftmat ,fe dliqutdijje , cum nthdftt , tpfe/efeducit. Hocfaciunt
flulti, (inquic Cato) quosgloria, vexat inams. Prasterea qui cogitat malum fa
cetcftultusvocabitur, Prou.i4,8. Vt&reueraftultifunt, inconfpeftu
D ei, impuirrifores,quibiisnec De v s ipfe, nec Le g is Diuinx, nec
V ER Bi DEi(fcripti&incarnatOmyfteria,necNatur2kcreta,veteGor
di funt. Ifti , quantumuis eraincntes aut Nobiles exiftant coram mundoimraundo,iniudiciitamcndienonconfiftent, fedfquiaftulti^ignominia
afficientm-xtema. Videveif. 20^. Cum Sapientiam fw^yf ,&c.]S a-
101 Odiuitemftulcuin/
o!5 INTERPRETATIONES
lei
10-3
p I E N T I A nonvenditui pccunjajnechsEreditatecranfitadhbcros.-pre-
cibus ex toto cordc ad I e h o v a m fufis oportct nos caro a Benignitate
Benigni(Benigncvtmittaf)pctcreacimpet:are. S v m M a : InSpiritu&
VcritatepioEaefl: Orandum; proqjtheiaurisIpCus felicicercoofcquen-
di$, fapicnter Laborandum. Oratorivm igitur &Laborato-Kiv M, iuxtaLegesatqueDodrinam Amphithcatrihuius, fapienterin-
gredienda. Vidc verf 87. Nota: fhiltus hoc loco potcfl: ctiam intelHgi pro-
phancdodus : Etdiuiti.T,ingeniidotcs,iincTimoreD e 1: CJin <5^rac^«
v^clf^rtcr ^arr/CS'm itdrrifcljer ©pracfjijclclMtcr / hteratus aultus.nondo-
ttus.
^TiMORDoMiNiDi-l^°lt
fciplina SAPiENTii£:&gloria pra^cedic^H v m i-
LIT AS.
TiMOK IehoVjE , era-
ditio SapientijE: (jr an~
teglortam humihtas.
Timer D o M r N i , &c. ] Vc vcrf 179 , 210. Humilitas.] Anuni. Manfue-
tade, qux lenitasSc faciUtas morum: quemadmodum iuperbia cafum.
Contritionem prxcedit fupcrbia, Prou. i<f , 18. Hinc in Cantico Beata vir-
go: D o M I N V s difpeifitfupcrbos,mcntecordisfui.Depofuicpotentes
defede,&exaltauithuraile5.Luc. i.veri. ji. &: 52.
Jfybi fueriVfHperyU, thi
fuerit i(^^contumelia: ybi au-
tem efi Humilitas , ilit^ S a-
FIENTI A.ProH.id.verfs.J^Ab-
ommatio enim Domini efi
C^mim venic fupcrbia, vc-
nic & ifrnominia : & cumhumilibus Sapientia.Prou.itf.verfj.Abominacio 1 1?-
H o V i^i cft omnis clacus cor-
dc.
Prou.ii.
Vcrf.i.
omnis airoffans.
Vbifueritfuperl/id, &c.] Ie H o v a h abominatur fupcrbos; fupcrbi e-
nimrefiftuncmaieftati Diuinar; ideo Devs fuperbisquoquerefiflit, i.
Pec. j, y. Quiahumilescancum pendencaGratiaDiuina.-ideohumilibus
De V s datgratiam.SupcrbiquiaafFcdantfoIium De i,ideo D e v s pu
nit eos aut crrore confitiorum, auc infelicitatc euencuum , ita vt omniaconfilia corum &c cucntus conuertancur in ipforum ignominiam , confu-
fionem&rruinam.- econtra vcro humiles ornac Luce, & Dono Spiricus
Incclligencia: , confilii , forcicudinis , roboris , cognicionis , quar dona func
fonccsfeliciumfuccefruumingubcrnacione&aftionibus humanis. Abo-
minatio D o m iN i , &:c.] Vulc D E v s vc nofcamus & conficeamur ore &corde, efTe De i Bona&: Dona, quibus fruimurinvicaomni; necquic-
quamadfcribamusprudencixaucviribusnoftris. 2{ottnobisDomirte, non
nobis ;fidNomim tuo dagUriam. Pfalm.n j, i. UMelior eJlpAtiens arrogante. Ec-
clcf.7,^.
^\n
GRADVS Q^VINTI. 99
<^\n corde Prudentis
requiefcit S a p i e n t i a :
&; indottos quofque cru-
dict.
Prou.14
VcrC 55.
In corde mtelhoentis requie-
jcit S A p I E N T i A : atm medto
fiultorHm 'pfi cognojcitur.
Intorde.'^ Animo: quiap^flt5>;'g/5irvclSan(5luarium S A p i E n t i j€ ; Mi-nerux cemplum MicroColmicon. IciiPiou. ly.verf. 24. Sapicnsmquit:
Infaciepri{d<:ntii lucet Sapientta. Ec, Ecclell 8. vcrl! i. Sapientia hoininis lucec
in vulcus eius ; videlicet phyliognomonice , metapolcopice.
,^Qui cum fapientibus
graditur, fapiens erit :<^ a-
micus ftultorum hmilis efli-
Prou.13.
veil. 11).
cietur.
^uigradittir cum ftpientt-
bus j japisns erit : fed qut ejl a-
miciisflultis , conteretur.
^uicumfipientibns, &:c.] Hoc cll: , cum iis , qui fcquuntur doftrinam Li-
brorumNacur.r, &:SS'^Scnpturs, confcicnciarqueteilimoniumpropiix:
qui hoc facit, is fidcliter Orando, (apicnterq-, Laborando, reda & cernr-
(imaviaalccnditadfummam Diuinarumatquehumanarumrcrumfcien-tiam vercqucfapic. Adlegcs&icc.limoniahorum, O M n i A;(ine quib-.is
erubefcimus loqui Ve r i t A t 1 s ftudioii. Quodfianimus tuus, 6 fih,
Sapienti.€ ^terna; radio , fic CabaUce fueiit illuminatus ; (eft enim
,
fecundumMercuriumTrifroegiftum, De v s ip s E noftra:oculusMen-
tis, fine cuius luminc (dico) manet ca"ca tam in Phyficis quam hyperphy-
ficis atquc Diuinis ; nec vnquam videbimus liuc Si* Scriptur^r, fiue NatuIX Noftriqucipfiuscognitionislumen(tunchuiustamineftabilisluminis
dudu.peromneserrorumtenebrasfccurcambulabis: tunccicralxfionem
liberc omniadifciplinarum genera, bona &: mala (fuomodo) fiuduose
penctrare potcris : tunc Vlyllis inftar ( H. C. Agrippx vtar verbis , quem
,
ex (criptis fuis genuinis, noui bonum&: Euangehftam philofophicum,
quia verba prxiupponunc mentem Theo-Sophicam, non nigromanti-
cam) h Cyclopum fpecus ingrediamini, &adinferos defcenderitis, rc-
migrabicis illxfi : fi ad Locophagos, ad Syrces acceirericis, regrediemini fc-
curi: fi Circespoculum bibcricis, non permucabimini : fi Scyllam prx-
ccrnauigauericis,nonpericlicabimini:fi Sirencsaudiericis,nonobdormie-
cis , fed eritis de omnibus iudicantes , vt ait Apoftolus , & anullo iudicati.
K^micuiflul orum.^ Exomniomnium vitiorumgcnere contra£tacolluui-
cs,aSapicnte noftto &: Stoicis,grauiflimis afi^ertoribusyirtutis.ftultitia
vocatur ; in facris liccris Malicia &: Sculcicia dicicur : icidem, vc omnibus fu-
is numeris abfoluca Probicas, vcrifque S a p i e n t i a nominacur. Sculco-
rum, jd eft, virioforum auc malorum (vc cft verf 2,01. quorum, proh dolor,
pleni ftarys, fciencix &: arcesfere omnfs) conforcia luge: nullum cnimvenenum, nullapeftisperinde nocec, acquciftiufmodiftulcorum diabo-
licorum familiariras. In Cabalx & Magix ftudio , nigromanticos , (tan-
quam Diabolum ipfum , cuius \^v organa) deuita ; in Alchemix , Sophifti-
N 2
Z04
205
I oo INTEKPRETATIONES
'. ll'.K<^^ff^'•'•'*'
r
yy
Malitiosi
inuidus,
SophixDi'oinz Donparciccps.
20(>
ioy
cc & difTerentes & laborantes : quiaftulti funt.Noli dicerc cis,auej nedumtamiliaiesfmttibi. Contrahitpeftemvicinusavicino,
TtdeD E ofidft^ytnortaltfidito cattte
;
Et helle ante vide,d!gnus an illefdc^.
Nam fideremultum,&vidineparum,maximadamnftparat. ^^#4, inquit
luuenahs, confpicU Ituorem dtscitiih njua. Magna vis coniuctudinis aut con-
ucrfationum in partcm vtramque. Cum paucisiisque bonis ambulan-
dum. Talisvnusquifqueefi:, qualiumconuerlationedeledatur. Nam k^-
fcitiir ex comiie,qHt non cognofiiur exjc^. Socms locii vmbra. Malitiam
autcm(Sapient.7.verf.jo.) vincitS a PiENTiA:inSAPiENTi Aigi-
tur De i,caro fada,dc malitia triumphum refcrrequeamus,(imod6in
cafapucrimus.inqua&vincemus. Vnvs igitureltotecum,atnonfo-
lus i quia Jn V N o : Triunus inTRivNo. DicitSAPiENTiA incar-
nata,vbifuntduoveltrescongTegatiinnominemeo, ego svm in me-
dio illorum. Mas & fcrmina, Dv o : Corpus,Spiritus&: Anima.TR e s
efTentix diftindta: , in perfona TheoSophix fludiofi vna congregatx in
nominc Ihsvh Christi crucifixi, SAPiENTiit Patris incarna-
tSE, VN V M funt: inmediohuiushoram c^v i er A r ,ciy i e s t, q^ i
ERITjDeVS; Dei SaP IE N,TIA; SpiRITVS SAPIENTIiED i V I N iE. Tunc rcdius&verius(quamScipio)dices,nunquamte
minus qtiofum.^uam cum otioAis: nec minus (olum,quam cumfolus.
Et: Otiofum, teplurafacere. 6 otiumbeatum, haudquaquamignauum;quodmundusnoncapit immundus. Hocotiofruicurlolusamicus De i,
non ftultorum,qui mundane &: prophanc fapientes. Hxc non capiet ho-
mo perfriftx frontis.
Etiam abfque Scicnda,
defiderium non eft bo-
num.
Proa.ij
Veri:^. ^ Vbi non efi S c i i n~
T i A A N j M.JE3 non cH B o-
iV V M.
yhimneH\Sc lE N t i a,&c. ] Vbinonfuntmoderataconfiliajibicau-
fa malc agendo corrumpitur. Docet igiturSapientia amatorcm &cul-
torcm fui hdclcm, omniaconfiderate, prudcnter.pie&moderateagerc,
& fincm femper rcfpiccre. Econtra : Vulgus Sapicnti^ expers, ruit m nc-
gotia,fine omni timorc De i , De o non confulto, &: rapiuntur ftulti
ftultis confiIiis,tanquam a torren<:e&: rapido flumine.Feftinatio cnim im-
prouida eft & cxca, quam luale rcgit &i ad peftimum exitum dcducitD E i
obliuio.
Nequc vero cum co qui
inuidiacontabefcic, iter ha-
bebo : quoniam huiufmo-
di non critSapientiiE parti-
ceps.
%3f.6.VerC »5.
CN^que (ctiam) cum inuidia
tahefcente iter habebo ( tm^utt
Sapiens: ) quoniam talis homo
non efl parttceps S a p i e n-
T I je.
l7{eque
GRADVS (^VINTI. lOI
Heciuecumwuteiutabefccntc, &:c.] Noncommunic.ibo; nihilcommunch.ibciH) ; non vcir.ibor cum iiniido. Nam mos Philofophorum cft , non in-
uidciw Ideo .ipcrcas cflc dcbcre Mufaium ianuas, voluir pi.x vccuftus. NontamcnfincdKcrimine omnibus: Atquibus? Solis Dod:rinx &: Difcipli-
x\z hliis. D E I enimDonacaudidcaclibcraliter, nonniiicandidisaclibc-
ralib.is mgcniis (ncmargaiicE proiiciancur porcis diabolo obfcflls, vcrf.
J44.) func cominunicanda. Redc doftiirinuis Z^w^ngcrus in cabulis Hip-
pc»craticis, pjg. j/. Vetus \\xc arcium, inquit, fuit maienas, vt non nifi ini-
C:atiscommun.carcntur,vcI viua voce, qaosaxflsttTa'? dixere, vndeCabaIi Hcbricorum nomcnhabtt; velfcripto. iedeoobfcuro,quoprofanum
vulgusarccrecur, &:folis intclligencibus (verf. 43.) arcanumcommuni-carctur. Ipfanimirum profticucio Arcibus & audtoricarem, &:propcer
concempcum efficaciamquoquc liifl^iirari videcur. Fl.igris perinde digni
func, quiartium.ircanacxtcr'sccmcrepacchiciunr: vti proptcrinuidiam
mcrico rcpr.xhcndcndi , qui ne iniciatis quidem communicare volunc.
Marcillc. Adhuncfl-nfum prudenterincerprecandafuntverbaSapicntis
nof^ri citara, &: ea, qua: verf 147. Obiicics forrafiis, n.ifutc, inuidiam Phy-
V.co Chcniicc Philofophanc.um , fuperlummoin Nacura &: Arce Bono.
A.uiiiRo(inum Philofophum : D E i iudiciumeft.hancrcmlcicncibusin-
uidiam inuenire, non propcer mundi auariciam , fcd ne mali percipiences
hoc, adprophanaagendaiiantprompciores, &d_"corum peccacis rcd-
dituri linc Philofophiracioncs. En,habcs quoque verbis Zwipgeri iam
cicads, rcfponfuin lacis honeflum , fufficicns^ iuftum & aquum.
Dcriforcm cffidt vinum
,
cumultuante efficit Scchar:
&: omnis c|ui fe oblcdac in
ea,noncritfapiens.
ProuioVeri:i. If Luxuriofa, res eH V i-
x v M , (jT tumultuofa, ebrie-
tas: quicunque hts deleciatur 3
non entfapiens:
Luxuriofarcs f/? V i N v M,&:c.] Hcraclitus di\it:JIu/titiam etlare diffcile
'(l; tn 'vmo i'cro impo\Jtb le. Cato: Vr.o excepto, mmo 'vnc^uam adei^ertendam
f.empub, fobrtus acccjpt. Plato.- In lita parumfihrta Saptetjsnemo effcittiri-n-
qitam, modcr.tttfiveromnhb mirMS. Seneca; Confuetud.ne inftnijt duratfuitia
ziinoconcept/t, etiimfinexiiiio valent. Sapicntia igitur haurienda non eflex
poculis. ExpocuIoveroIofephiPatriarcho:, Gen. 44. vcrf^ j. argentco,
inquoproph'.tabac&: vaticinabaturdefuturis, vtbibcrctibiliccat, per-
opcabis. Sanc, fummoarciHcioDiuinoMagico, cx EIc£tro philofophi-
CQ, Aftronomice conflacum fuiirc hoc poculum , quis ibic inficias ? Excant
qu.r Aurcoius ab Hohenhcim Mvftcriarcha, de Eledtro illo pofteritati re-
liquir. Talc poculum propinat Sapientia in Cantico cap. 8 , 2. fuisamaco-
nbus , & inebriac eos Ncdare Ca^rclli. Influencix illx: Cxleflcs , & thclau-
:i yderci , qui funccuftodes omnis nacuralis Sapiencix, libentiflime in-
fiuunc&dimitcunc fefe in animas fobrias, fapicntix fitientes. 5)lf t)o(^
\i\\ yitD totlcn O^arwn at>cr (cflct t>cr ^uiimcl rtiflctcr »n!) 2^p(pc( Hcitcn.
N
208
lOZ INTERPRETATIONES
lOv
TlMORDo MI N I
Eccl.i, 16.
Pfal.iio.
ZIO
III
/or tntelli«iens quxrit Sci-
ENT TA }.i:i^ 0sjliiltontmfa-
fceturjiultttta.
Pa/c!turimpmtia] Vcrc Eihnicus; Homineimperitomf^uantquicquAmin-
tujlim, (£-r Hnt^f cin 'D7ajr/ iinc cr gcjvrtcfjfcn i^.
CorSapicntisquxrit Do- ^'^°"j'>-
c T R I N A M : &: os llulcorum
<^palciturimpcritia.
211
<^ TimorD o M I N I prin- 1 ^^°^-'
cipium Sapienti^: Sa-i
P I E N T I A M atqj D o C T R I-
NAM ^ftulcidcfpiciunt.
Timor J E H ov .£ prin
cipium SciENT ia: S at i-,
E N T I A M e^ Ertidittonem
fiiilttdejjiciunt.
Timor D o M i N i ] Non efi: hic is T i M o R , quo nocenres cruciatum
formidancTheologis didiis s E r v i l is, qui fluor & noccnris confci-
encia: vermiSjrodcns qviocidie.acqtic: vrens maiam menccm ^anuTiumve
maliiibiconrcium: lcddiuinus&lalutaris aDE oipfoproueniens,di6tus
F I Li A L I s, fuperior&excellcncioramore.vcloqijarcumCabaliftis. Sic
quoque verff. iii. & ijz. Stultt dij]}'uiiint]Si\i\u Igitur funt,qui dcfpi-
ciunt Amphitheatrvm hoc no(l:rum;ratiocft, quodextontibus
S A p I E N T I A (res ipfa loquitur) DocTRiNAEius emanauic.
TlMOR IeHOV^ velut
velut vena vitq, vt recedatur
aUqucismortis.
Prou.l4
VcrCiy.Ti morD (Jm iNi^fons
'-vtt£y '-vt decltneta rutnamor-
tts.
Fons vitx'^ Quemadmodum inobccdicntia & contcmtus D e i.amor
proprius&fuperbia.initium&fonseftmortiSjOmniumquecalamitacum,
& rere ruina & laqueus mortis atque inferni : ita Timor I e h o v ^ , con-
iunrtus cum fidc &:amorediuino, quidiciturfiUalisverceft fons &:vcna
viraf; proptereaquodSpiritusfanftusSpiricuseftTimorisDE i,hoccft,
authorTimorisDE l,inquofand:oTimore,D E v s fingularemfuam tJ-
^oKeicw & bcneplacitum habet, ita vc dcledetur illo, ranquam pater fiho v-
nico: reueletque ipfi arcana Sapientix: requiefcente luper iplo Spiritu
Scicntia;,InteUigcntix& Cognitionis.
Principium S a p i e n t i .e,
Timor I e h o v ^e : & fcien-
tia San6torum , intelligen-
tia.
Prou.9.
Verf.io. If T^RINCIVIVM. S A-
pientijE Timor T> o-
MiNi: t^Jctentia Sanciorum
PRVDENT I A.
Pr iN cip ivM S a p.] VidevcrfTzio. &2?i.Iob.z8, 28. Ecce Ti-
M o R D o M I N i ipfa cftSAPiENTiA,& reccderc a malo, I n t e L-
L iGENT I A. TimorDEifihahsipfiirimuscftAMOR:TimereDE VMamarc cft. O fruftuofirfimam Artem amandi hanc : quam fidcliter
docec
GRADVS Q^VINTI. 103
docct Amphirhcatrumhocnoftrum. D i v in Ah2C}mundana,illaOui-dianaimmunda.
lU? s^Non ; igitur)a:muletur
cor cuum peccatorcs , (ed in
TimoreDomini cfto
l"cotadie.
Prou.i;
Vcil.17.^A(V_ dtmuletur cortuum pec-
catores ^ mopotiuim Timo-
RE Iehov^ ejiotottt die.
«41
Nonxmnktur, &c.] Kaxgi^jjA/rt&flultaimitatiomorum prophanorum,Tcurrilium,voIupratum,libidinum,delitiarum,ruperbix,ambitionis,lu-
xus, vrurarum.iracundia:, dominationis, &c. multisattraxitextremum
exitium. Noli transtormari in eiufmodi mundanam laruam, led indue
lefum Chrillum, & transtormarcin ipliusimagincm. ToiaMe^ Tota vi-
ra: omnibusdicbusvica:tux: &:Tvn c (nonprius)S a p ie n t i a dcfu-
per rorancem mannam, (vt efl: fecunda huius Amphitheatri figura)lu-
pcrc.xlc!li(qaencd.u-cam &:ac-]U3: (mentis vellerc) 6v:ignis (cordisardo-
rc)pluuiam concipies, gud.ibiitjuc Anima;, iiticntis veritatem, lingua,
cjuani kiauis&iucunduslit D o m i n v s : erifque totus (Corpore,Spiri-
tu, &. Anima) tanquam lignum , quod plantatum eft iccus decurfusaqua-
rum,quod fiudum fuum dat in temporc fuo , cuius folium non defluit : &:
Om N I A quxcunqucf.icies(orabiccni!T»&:LaborabitlE hov./«Sapi-ent I A tecum,verf i^r.) profperabunrur. (3<:ficperuenics quoque ad
LapidemPhiItAophorum)Pfal. I, j. Expericris quoquc verillin-iumelle,
quod Pictas ad omnia fic vtilis. i. Tira. 4, 8.
Quiarcucraeftmcrccs: ^"'^'^-
<^ & fpes tua non fucci-
detur.
^uia [f habebujpem in no-
mjfimo , f^ frxjlolatio tua non
auferetur.
Habebumnouilf.'^ Qvtia habitasinadiutorioaltiflimi, &:inprotectionc
DEiCcclicommoraris. DicisDoMiN o, fufccptormeusestu,(afylum
mcun)6:rcfugiummeum,D E v s meus, fperaboin eum. Videpfiil.^i.
totum. Pfilmus hic quemadmodum alii panitcntiales; Benedidtorii;
Maledidorii; Libenatorii; Vindic"torii,&c. ita,hic,dico, Antidotarius
&defcnl"oriuscontraaduerfitatcsomncs. ObferuarunchocHcbraiii pro-
bauerunt Chriftiani; expericristuipfc, fi Pfalmos Dauidis, fingulisdic-
bus, Dauidiccoraucns. Atmagnum &iarum, Dauidiccorare.' Non in-
telliguntnifiin fcholacrucis actribulationum probecxercitati.-hisfolis
PsALTERivMefl prompcuarium precationum inllrudillimum , Ca-
tholicon. Laus De o, quodaliquantulum didicerim. Dc hoc lcGrcto,
lococommodiorcplura. Spes tuAnott/uccidetur'^ Nondecipiettc S a p i-
e N T I A ; caretcnimomni fraudc: fedveriHlmos, dulciflimos, zternos
frudusabillapercipics. Econucrfo, mundanafapientia, quiaeft fraudi-
bus,erronbus & inccrtitudinibus plena; nu!lum falutarcm frudum poft fc
rcIinquir;fedmiferiam,doIorcsanimi,erroreS)Cruciatus,defpcrationem
•&mortcm.
zij
zi-
I04 I N T E R P R E T A T I O N E S
lU
Deut.4, 19,
i.Paral. 15,
4-
QuomodoDe vs quz-
renilus,&
aquibus
ioucuiacur.
Sentite (o morralcs) ,^(le ^'^P^'-
D o M I N o in bonitate^^ &in limplicuatc coidis qux-
riccillum.
Sentite i^homines)deDo Ml~
N o m bomtate^ atque mjim-
p/icitate cordis eum quterite
::'.
l\\
2.\6
DeDoMi^ 0] Etv.c Operibus, Bonisac Donis eius, iuxta volunra-
temvcntacis ru.rinSS.aScriptura,LibroNacur.e, teftimoniirqucconfci-
entiavum veftrarum. Jnlimpltciiati\ In rimplicicatecolumbx, boceft, in
integritare, imicando Archetypum: noiun aftutiaaut callidicatediabo-
liciferpentis. SimplicitasSanda Vcricatis SAPitNxi^ yE.ternxami
ca. NunquamfimuIa,necmalacemalumen'ecogant. SisBonus,auxilio
Optimi , in te .* etiamii omnia mala cn cumcirca te. Elto prudens , ne fal
Uns, &rimplcx, ncFallas, Mattb.10,16. Confiuummdum conJuLlon pefft-
muRi.
Ji
Quoniam inuenitur ab ^"^^-
his ,,;^qui nontcntant il-
lum,;^c|uifidemhabentiniliu
^ apparet autem ns
,
.^oniam muenitur ab iis
qut non tentant eum , <^ iUis
patefit, qm ei non dijjidunt.
^i nOK tent/tnt f//.'im^H!Lud fruftra monet Lex Diuina: Kdntentabl-sD o
minvmDevm /««»»> Dcur. 6,16. Matth. 4, 7 . Luc. 4,12. Non potcft
terre iocum I e h o v A h , quiZelotcs. Huc refer canonem dccimum.,
partis Amphicheatri huius quarca: , in Mageia: retormatione inftauracoria
acrenouatoria; fccontra, Nigromantia: excirpationeeradicatoria. Vbi
dePR-OPOsiT lONE a.ptm, Tummeintetliges. VideverfT. 141,217.&Z5I.
Nonrencac De v m quiTheo Sophiceconfulitjfed qui cemeie, iocose
arrogancer. Jpparet autemj 'Eft(p*W(^67a/>pacefic: quod verbum cognitionem
fignilicat , quaD e v s piis fe pacehicit ac declarat , aut cognolcendum ex
hibcc, quocunq; id fiat modo, mediacc , vcl immediace, Macro vel Micro-
Cofrnice. Sic S A p i e n x i a xcerna, manifeftata incarne, I h s v hC H R I s T v s , apud Iohan._ 14, ii.dicit, t^^awVa ifjt.et,vrov,fnanifeJiabo ac
dtclarabo meipfum.Yidcvctil.i^i.^ i95.Eftoqueintciligens..^/}fi<'«z^4-
bentt&Cc^ Docct Sapiens, tIuu a.TTi<^uut , incredulitatcm , impcduriento efle
,
quo minuscognofcatur vcritas, & D e i Donanancifcamur. Increduli
cas (experientia edodus conftancer affirmo) cft quafi finiftra manus , quaDe I D o N A , qux fponcc fua nobis bcnigne ofterc , peruerse excurimus.
Qu^emadmodum enim ianua miraculorum , impecrandique a D o M i N
o
Bona&DonamirabiliamanuSjcftFides; iradiffidenciafiucincredulicas,
miraculorumamiffioaucexpulfio,acadmagna&:mirabiliaalE h o v a himpecranda, &r pernos (eftenimThco Sophus DEoid,quod hominifuamanus)perptcranda, impedimencum. RcdeigicurvicnunquamfacislaudacusCapniolib. deverbomirifico z.cap. (?. Toed.m cumhomine y'\ni^\t,
D' E V s fercutit , non quocunque ,fcdcum eo , qui Sanfiimonia , Pietate , Religiont^
lU;!i
potiffutmum
i
117
GRADVS Q^VINTI. loy
ppttjpmHmvero credvlitatis fiiuciacUrefcAt. Ecalius dc v n i o n e
cum D E o mentali : Non D e v s hanc nobis,crimina noftra ncgant. Cri<
menintcrca'tcra,noninhnnimjincreduIitas. Vt iuftus viuitluafidcjita
videns videt hde. Nefcit hdcntcmdcrctuilTe D e v Sjcanit poetaChri-ftianus.Moricnus Philofophus: Omnis (juttimneritJnTerttiitenonesiftrfe-
^/^/.-Etmaximoperc Sapientcmaliquidtimcrenondccet. Namfitimue-rit, cito defperabit. Quod (1 delperaucrit.eius animus vacillabit,nec vlla-
tenus fua: intentionis conl"ci|uctur cftcctum. Vide vcrf! \6j. Hic mentemcxerce. Clamemus igitur cum Chnfti difcipuhs, omnes: D o M i n Ej4«-
genobiiYw) E M. Fidas,vcvideas. Satdixi.
zi8
^Peruerfa: eniin cogi-
tationcs fcparant a D e o:
probata autemvirtuscorri-
pitmfipientcs.
Vcrf;. Q^rjtationes namque per-
nerfkjeparant a. \DEO3lfe-
lufqtie potentia dum tentatHr^
infi^ientes arqutt.
Perucrfec»gititionesfeparant-,$<ic.^ Cafla D E v $tJ\^ensefi)Caftavuhmentt^
(Corpoie, Spiritu, Anima^x^em/, quxri,inueniri ac retineri. Nonpote-ihSjdicitPauluSjfimulcfrcmembralcorti&Spiritus fandii. OraDE v m,
vt, (ua gratia, cum odio vitioium.amot mteoriacurac confirmerur vir-
cutum : hoc eft, T i M o r D e i. Eiufc^ae potentta ,ii.c. ] D e i vidclicct;
cuiusPotcntiafine maximo periculo Corporis,Spiritus lc Animje, ten-
tari non potci. Sunt autem hxc duo vitia(& fignatur^ quafi indican
tes) infidelium; Vnum diffidentix, alrerum audacis ac temeritatis in
De v AJ,fictentandocum. Hincdifcito,lE hov a Mnetentesquieftio-
nibus friuolis; petitionibus fuperbis, tibi aut proximo nocennbus,&:c. Vi-
dcvcrfzKJ.
Qu^oniam in animamraalitioiam non introibit
Sapientia , ncc in corpore
peccatisobnoxio habitabit.
Verr^. ^uoniam JJ tn maleuo-
lam ammam non introibtt Sa-
p I E N r 1 A : nec hal/itat in
corpore Iffiipdttopeccatis.
In mdtuoLim animam non, &c. ] Ratio eft, quod diflimilium nuHafit V-
Ni o. Quid conucniret Luci cuni teaebris: beneuolo cum makuolo;ventati cum mendacio ; bono cum malo ? Non fit ad MoDadisiimplicita-
tem redudio,nifi reiiciatur Binarius: non cum Ie h o v ah vnio,njfi
priusaTcipfo deuiatio, & tuiabncgatio. Diuertc amalo&facbonum,Pfal. J4,vcrf 15. Difcede a temct:pfb d<:formato,&,iuxta Leges acque
Dodlrinam Amphithcatri huius , rcformare ad Exemplar Archctypi;
paiienter fequerc&TheolophiccimitareS a p i e n t i a Mincarna-
tam; tunc habitabit in te Spiritus SAPiENTiiE Hhochmah^! : TuncI E H o V A H Pater: Ihsvh Christvs crucifixus, Frater;Spi-
K. iT v s s ANc T V s Amicus , introibit in te , habitabit atque (cdc-
bic, R E Xj in palacio auc chrono fuo MicroCoftnico , t e m e t i p s o,cri-
O
2.1;
218
lo6^ INTERPRETATIONES
119
zzo
uno,renato, vere catholico,vc cft figura Amphitheatn huius (ecunda.
Lotionc pcenitentiaU, Efaiae i,i6. in mehus tran(mutatus, coniungeris ac-
que vnieris D E o : radio Solis fupcrcarleftis illuminabeiis. Videbisque,
mundus cordc,D E v m in te, &: tem D e o ; o m n i a in o m n i. Tetre-
napacitur,tcrrcnus: mundana,a Principemundi immundi,mundanus;
SpirituaUa,aSpiritibusbonis,(ubmododelcgatiea De o adminiftraiio-
nis, Ivtacro & MicroCofmicc, Spiritualis : Diuina, aD e o ipfo , Diuinus.
Qui minus purus eft,quomodo audet ille purum atcingere .- De Spiritua
libus atquc Diuinis,tu tcrrcne &:mundane,cenfere abftine. ludicas de
iis,quorum dulcedincm nunquamguftafti, vccxcusdecoloribus. Vidc
vcr(l'.4(?. &157. Cenfuifti mc & librum hunc mundanum immundum;Videnenimismundanc. Quzrevcrf 4^. Subditopeccatis'^ Neigicurpcc
ccs, ofiliSAPiENTiiE, nam D £ v s ipfe vidcc (in omni enim loco ocu-
li D o M I N I concemplanturBonos&maIos,Proucrb.ij,5.)curnonvi-
derec ? qui (inxic oculum : cur non audiret ? qui plancauit aurem, Pfal. 94,
verf ^. AngeIuscuftostuus,Pfal.5)i.vcrfn.DEiminifter,Pfal.io4.vcr(.4.
adftat:Confcientia(milIeteftes)recIamac:diabolusChoftisgenerishu-
mani acerrimus ) accufac. Proponito tibi, quxfo, mi fracer, quiad pccca-
tum foUicicaris , ance oculos Angelum cui cuftodem, omnium,qUdB vel ta-
cis vel cogicas, afliduum fpcftacorcm ac ceftcm ;D e v m infpcctorera.cu-
ius oculis omnia paccnc, qui fcdcc fupra ca;los,& incuecur abylfos : Ec rem
adeo fccdam,vchomuncionc tefte palam faccrc pudcac.non vcrcberis co
ram Angelo tibi proximo,D EO.totoque czhcum Choro (pedantc& exe-
crancefacere?Phyqu61aberis? v
Imo, (1 adintelligentiam
clamaucris, & intclligentix
dederis voccm tuam
:
Frou. i.
Verf^.Si enim S a p i entiaU
ljinuocauerts,0' inclinaueris
cortuum TRVDiNriiE,
ImocMerii] Vt pium cftMifericordiamimplorareDiuinam.auxilium-
quc OmnipocencixDEi:ficip(iflimaChriftianitas,pro Sa pie n t i a
ThcoSophice impetranda, inuocare Sapientiam Iehov^(Hhochmahel) ip(an),in vltimo fcculo incarnatam: quam Sapieas
nofterinuocauitincarnandam.
Si qusefieris camtaquamargentum , & ficut thelau-
ros fcrutatus fueris cam
:
Verf4.Jf Si quxjierts Eam quaji
fecuniam,^ j^ficutthefauros
e^oderis lUam
:
SiquaJierU] SiSAPiENriA Chriftiane poftpofucris mundi immun-di vanitates , quantumuis ctiam fplendidas atquc pecuniofas , & quzfieris
Sapientiam. At, dices, Vbi,quibus Auxiliis, Cur.Quomodo,Quando : Audi
:pulfato fores S o p H i A fupcrcxlcftis , verf 4S. annota
tas,in Oratorio & Laboratorio, iuxca Lcges atque DoiHirinam Amphi-
thcatri huius,& eam, D e o annuentc, inucnics. Stcut thefauros,&cc. ] E
terra
GRADVS Q^VINTI. 107
Itcna Mundana, monciumquc n-ixoforum piofunditatibus etiodiuntur
opcs, initamciira bonorum. S a p i e N t 1 jT. tcrra cil L i b e r tiiunus,
Cacholicus, pura, SS.x ScKiPXVRiE atque N a x v r it , &r Me n-
r I s nollia; Diuinitus illuminatx: huiusditillima: venas, fccundumLe-gcs atqucDodrinam Amphithcatri pr2;fentis,rimarc, S a p r e nti a m,
I E H o V A H largicnte.inucnies: hancinde, licutthe(aurum,Chri(liano-
CabalilHcc, Diuino-Magice,&: Phyfico Chemice,cftodc, inque pcdoris fcrinio prudencer recondc:aulim tibi polUceri,qui haxrcdefcnbo,quod placcbis De o,haunes voluntatem a Dom 1 n o, impecrabisque
ab Eo , per Eam, in ncgotiis , conliliis ac laboribus tuis, bcnc velle, noife,
eire&: polTccorporisqucSpiritus & Anima? (ic chciesfalucem. Nulla,
crcdeveridico,vnqnamcalamitasaduerlitatumvehvems,licextinguitfi-
ducix,adha:rcntis De o,h'uctuo(eimpetrantcmardorem,quin,ex S a-
p I EN T lit Lapide,qucm reprobauerunt a:dificances,Pl'al. uS.verfzi.
pofletrcllitui. Pecra,S a p 1 E n x i A carotada. Ihsvh Chri-s T v s,(eminarium habcns ignis ca;leftis,&:venasaqua:viu2,fahentes
m vicam;ccernam. A D o M i NO tadumeiliftud,& cft miraculum in
oculis nollns, dico cum Pialmifta.
Tunc intclliges T i m o-
REM jEHOViE, &^ CO-
(rnitionem D e i inucnics.o
VerCs.IJ TuncinteUiges Timo-
REM T)o MiN I y ^ Scien-
tiam De 1 inuenies.
T//«f] Pofteaquam methodo prxfataTheofophice qux(ieris, &fcru-
tatus fueris Sa pientiam. Mcnces & manus fapientcr admoucntes,
Dii (E L o h I m) adiuuanc. l^n datur adMufas currereUta "jia,\-toc eft,mun-
dane: nam laca via mundi via eft, Academica. Cogmiionem D e 1] Tufciole,qui parum Chriftiane negas, De v m ancbis cognofci nonpofte,
liciga (uper verbis hi(ce cum Sapience noftro, 6 capica diabolica
!
Nam nofTe t e , con-
fummaca eft luftitia : &tuam intelligere potenti-
am , radix mimortalica-
tis.
Veifj.<^ 'Moj^e enim te (0 ^Do-
MiNE ) confummata J\ sti-
TiA efi, (isr/cirejv stiti am(^ ZJiRTVTEM tuam radix
eH immortahtatis.
'N^ffe tc^, &c.] AgnitioD e i, folida, incegra, vera & perfedlia cft iufti-
ti3,quiinfcfevircutescomplc<ftituromncs. Eftautem nosseDevm,non folum de Natura Diuina ( liccac mihi cum Petro Epift.i.cap.i.vcrf 4.
nacuram Diuinam dicere)fapienter diirercrc, vcrum quoque volunca
tem eius, qux in L E g E ( vocc luftitix Diuinx) & VerboipsivsfictK^oHg^ fiiK^a ^sa-^ttKus fcripco, eft declaraca, incelligerc ac faccrc, hoc
cft, ciraere D e v M , & credere milbricordix cius. Sic cnim Hiere-
miascap.^.verf 24. In hoc gloriecur vir,no(re mcjquod (im D O m i-
N V s faciens Iudicium&:Iu(ticiam,& mifericordiam,hoc efcpuniens
pcccacorcs, &:ignofccns(propcerS A p ient i am incarnaCam,hoceft,
ziiS'icntia
Dei.
ill
io8 INTERPRETATIONES
f
ii?
IhsvmChristv M.crucifixum ) agentibus poenitcntiaiii ; & mifeii-
_ordiampia:ftanscrgacos,quimetimeat,mihiquccredunt. i.Iohan.ijj.
ic^. Iiihocicimus, quoniamcognouimuscum^^D e v m)!! mandatae-
iasobicru.imus. Quidicit fenoiicD e vM,£cmandataeiusnoncuftodir,
mcndaxell^&inhocvcrirasnoneft. Sic complcxus cfirummamDoftri-
nx huius Pialmus 147, 11. BemplaciiumcU D o m i n o/iipeTttmcntcseHm,
&
fuperhiiyqinjfcrantfupermr/crhordiaeiiis. EtChnftus apud lohannem 17,3. I
Hm esi vita x.efna, vt tognofiinl tefclum D E v m 'verum, (y qh m nnfifi , I H i
svmChristvm. irliciohisunmortalicatisradix. S a 1» i r. N 1 i /E re-
ucra pars magna , nollc Creaturam atquc Naturam j maior, icipium ; ma-
xima&(umma,DE v m. Reftci*3nc,vcrcacr.)pienccrdidumab Augufti
no: Da,D o mi n E,noiTcmc&nouerimte. S.tquoqucamcrepctitum.
61 E H o v AH,adiuua&:pecficcmeumvelle! Amen. Addo:TE i p s v mautem cognofces, quando coUucenteluce D e i fi c A.infpeculomaic
ftaris D X v I N A trmnius triuno ( quod cil, v n i v e r s v m creacum ,
Verb V M icriptum&incarnatum, An i m Aque Diuinitiisnobisinfpi
r^ta ) oculis & corporis &: mcntis ; ThcoSophicc, Phyiice, PhyllcoMcdi-
ce, PhyiicoChemice, PhvficoMjgicc, HvpcrphyficoMagice , Cabaii
ce confpicis,intueris,contemplarisTeipium. Tunc videbis qualis iies.
videbis n.Tuos,menda & maculas coipons^fpiritus Scanimar: Habcbis
cur cum PialmographoRegio Plal.n.^i. poenitcncialicer clamcs adln
H o V A M •- CMtftrere met D E v s fcciinciHrn magna?» mifricetdiam tuam , (^
fecundum multitudinem mifirationum tuarHm dele tniquttates meoi. ^mpliui UUA me ah iniquttate mea, cr a pecc.tto meo rniindame
-,&qu£fc4juncur. Laua,
6 D o M iN E,quodcft (ordidum: riga, quodertaridum: fana.quod ell
faucium: rege,quod cft dcuium, Tunc lauabcris &: mundaberis: tunc>
TheoSophice fic lotus atquc purgatus , nofces D e v m : quia beati mundi cordcshi enim vidcbunt D t v m. Matth. ),verf 8. Tuncquxfiuiiti
inueniftique Regnum D e i,& iuftitiam cius : cunc ca:tera o M n i a ( Bo
naacDonaSpintusS a p ie n t i.<€,vcrfu fcquenti annotaca.fiThcofo-
phice Oraucris , & fapicntcr Laboraucris ) adiicicntur tibi : {iA,a,K^a n^ fti-
x^fl «oiTftiicJf ) Bcatus ergo&fapiens, qui fercdecognouic. QuiScatquc
D E V MNoucritjhuic o m n i a notacircpoirunt. Videfiguram Amphi-
thcatri huius fccundam. Scirej Vndcnam i Ex Libris SS.^ Scripcura:,
Natura:,& Temctipfo,Diuinitatis radio iliuminaco.
Quaproptcr optaui , &prudcnda mihi data eft : in-
uocaui, &: Spiritus Sapien-
tia:obuenitmihi.
Sip.7-
Vcrf/.Tropter hoc^ opta v i,
^ datfts eH mihtjenfns : ^JNVOC AVi 3 O* -(^ njemt
inme (/' Sfiritv s Sapi-
ENTIJS.
Op t a A^^ijNon dedit opcramliccrisin Academiis,nccaudiuitGrac-
cos,DuUcdicos,Rhetoricos,&c.necvfuseftmcchodoftudcndi,hodierno
dic vficatiilima. Qui philofophandi roodusab ApoftoloPauloreiicitur,
i.Corinch.i. v.19, &c. & Coloitz. v.8. Sed Optauit & inuocauit, qui S o-
p HI a M
GRADVS QJV^INTI. 109
P H I A M iuper Ci^lcftcm omnibus prxtulic Mundihuius folcnnitatibus
atquethcfauris. Sapuitcertc. A^iMilhnus triayii^ifre fihi r) pr,Tiiir
:
Pdullum.
in ore , Romam i»fIore, Chrj/lum in cetpore. ]rgp nprn mihi p (Mlii)t^i7- 1 npirlfmPhiloibpliQrum 1 eoque h u; pcrfcctc peraiwo& vjgintirciiammnihus fru-
Ctibus atque vtilitat[bus fuis : tunc vcic fortuimusjxqiiicarus-dlcm ^xamlofutura. q»_am_in hac vita . Thc_o-Sophicc eq fi vterer. Oblcruandum
:
Animiprimumin eooriturderidcriumardcns, quamobrcm : (verf 144.)
demde fequiturinuocatio, fiucpreccs. Tufac iimihtcr; rccurrein Tci-
jpUim, nihilfupponas (ex&: inD e o ) inte(auxiliaturi atqueauxihantis
De ipromiflloneshabes, vcrf. io.)impoflibiIc: Confidasin D o m i n o,
'dChrilliano Cabahfticeoblcruando) intelhges; vehsTheo-Sophicc, &confequeris. Exhoc fundamcnro exccudum Oratorivm Amphithcatri huius noflrum ; conhrmatum Match. 6, 6. Vigilantixacconfiden-
tiie efl hoc Chnftianx, non rcmcritatis audacis. Firmiter credc ; in Timo-rc Dei viuf ; inSpiricu^: Vcritarcieiunans Ora, fapienterqucLabora;
dabiturtibilIncmora:amicus De i conllitucris, &Sapi£Nti^ fru-
duumque iUius particcps fies. Mcns incbriata De o videt,canquamin
Ipcculo, D E v Minie, & fein De o ;im6,qux vultautopcat Om n i a.
verf 138. HcEc Luna Cab.iliftarum Micro-Cofmicacrefccns, plena, de
crcfccns;accellu,CLppolitioncdiamecraIi, declinatione S o 1 1 s Diuini.
Lunacrefccnte, iuffuDE i ,aderuntSpincusboni;TemporePleniIunii,
De V s ipf"e:dccrcfcentc,oraDh V M, netenebrarum potcftatibustenea
ris ac feducaris^ femita Veritatis recta. Vetiittnme. ] Qjjando ? Non nifi
prius optaueritc& inuocauerat. Non labor hic noclis a,tque diei vnius. Sudandum pro prxmio (D e i gratiaadipifcendo. vcrfT 141. & 14 j. Hic fifte
gradum , & fuper hoc Harpocratice meditare : eft vnum cx illis, quac filen-
tio pocius , quam fermone alTequuntur , laudantur , comniendantur. S A
-
p I e NT I A vera, nonex hbrisperfe&chumanitusverf i^i.difciturchar-
taceis, fed Diuinirus illabitur nobis, &: vcnit in nos : a noftris ftudiis non,
vtca:ter2Scientiz,lucemrccipit,fedfccumaffert,£-:quafidefuo Ip s a
promptuarioinviros nonindignos (verf^ 145.) radiat arquc lucct. Litcra
per f"e non prodeft quicquam : Spiritvs sophi^e fupcrCaileftis
,
Diuinitus innosveniens, eftquiinftruit, quidocet, quiviuificat, quiil-
luminat, quiUbrum cxplicat, interpretatur, exponit. Dignus I h s v aCh R i s T V s,hoceft,S A p ie nt i APattis,foIusaccipereLiBR v m,
(puta SS-"^ Scripturae, Naturx & Mentis Diuinitus nobis infufx)& foluerc
fignaculaeius. Halleluiah. Recfte dicitur : vbi SpiritMfan&igrattaoperAtur,
ihimhdpr4)derit occultatto PhilofophorHm : rtecmantfejiatio eorupt , vbieademde-
efl. Verifllmumhocefl'e,Experientiaedo(ftus, non femel comperi. Memi-ni me , iudicio adhibito, ponderantem fingula verba& cmphales locutio-
num, aliquotiesIegiflePhilofophos fecretiores, autorctenus contuUfl~c
cumquibufdam, &:tamcnnonpercepifrementcmeorumvcram, quam-uisdixiflentveritatcm: pofteaautem, fuotempore,dei£aiiamihi(Mifc-
ricordia Diuina procul dubio omni) per-SiiL bifnti^ Spt ritvmigjiQrantixvelaminr in qindr'»n|-f.|iQr^ tla;. imoin momrnrn , ) fufpicor
inftitutionc Gcnii mci boni gratia D e i mihi adfiftentis) jnjc-plutimel-""
tip_aiinitatiu*,^piritus enim, Vbi & Quando vult,
IIO INTERPRETATIONES
I
ipirat. Oinnemfuperatrationcm humanam, quod Dona De i humili-
bus &: obedicncibus (captiuato nitcUedu, verf, 507. ) pcr Spiritum S a p i-
E N T I ^ conferantuf ; dctrahantur &c abfcondantur argutis atque fubti-
libusmundanisimmundis. ^^eiiljamhnc&vivtirk^yiami^mkfyni^wolk.
Hauritaquam cribro, qui (inc Spikitvs SAPiENTijt referacione
(mediata vcl immedtata , verfl' 3 1 , 7 4. & ieqq. 187.) vult dilcerc ex ] ibro.
Liber eft indcx duntaxat oitendens , pro quibus fundenda- {int nobis prc-
ces ad I E H o V A M , vt (iuxta hberrimam fuam voluncatem) reuelft my-
fteria, communicec Nacurx arcana^ doceat fecrcta, iii(pirct vcritntcm
Om N E M Manetigiturfirmumacratumhocverf i67.pofitum,(Jj.re-
vctitum, quod Phi/ejophiafitfpiracu/um D E i , (^illujhattoDiuina: Q_uia D o-
"
MiN v s dac Sapientiam. Quapropternemovnquam(quodetiamCiccroobferuauit&annotauithb. i.deNat. Deorum) virMagnus, fine
afflatuDiuino. Fehxigitur.tcrquequaterquefehx, qui Ie h o v a m ha-
betaconfihis,quemadmodum eft in Oratono noftro: ishauriet volun
tatem,hoc eft,benevel!e, noire,pofie&: eflein omnibus aftionibus ac
que laboribus fuis , aD o m i N o. verf 5 2.5?- Precor (cum lohannc Chryfo-
ftomoj ardcntcr , & cx imo pedore, vc mifcricors & bcnignus D e v s ex-
audiac preces&rgemitusmeos, aperiataurescordis, &obiignetin mcfi-
dem , det mentem myfteriorum diuinorum capacem , fobnam ratiocina
tionem, &; vitam plenam ofhciorum &: virtutis, mihi, & omnibus verx Sa-
piencisftudiofisfcdlatoribus, vtlempct cogitemus, meditemur& cure-
mus ea , quxD E i funt , & nobis in omni vi ta falutaria, Ampn, dicat omnis
Sapicntia;amans, Amen. Spiritvs Sapient.] Hhfcchmacl,verir
ji.&: 106. QuiMirabilis , & vere Diuinus. Nam crcac, lob. jj, 4. Spiricus
D O m i N I fecicmc. Plal.104,30. Bmittts Spiritumtuum ,(^ creabmtur. Suftinet,vegecat,viuificac&perficitomniavbiq; diftufus ,PfaI. 158,7, Rom,8,ii,i.Cor, i,4.Sap,i,7, SpiritusDominirepleuitorbemterrarum. lo-
vis oMNiA p L ENA, verf, 1^4, Sapicntiam & loqucndi facultatcm
largitur, Matth. 10, 20, Hinc Cyprianus : 2ipndifficileeJiD-E o, cenfejjori/uo
infpirare conftantiam^ loquendtftductam , cjut , in Numeris , adtierfia B.leam etiam
afinamloqKifecit. Miraculafacit, Rom. ly. In virtucc fignorum &prodigio-
rum, invirtutc Spiricusfandi. Inueftigatprofunda Dei, i.Corinth. 2,
10. Spiritui omniafcrittatur , etiamprvfunda D E i, Bona diftnbuit, i. Corinth.
li, II, Vnde, omnium Bonorum atqueDonorum diffnbutorcumfitbe.
nignus, apudhunc vnuin&folum quxramusca, nonapudfpiritumma-
lignum.verfliiS^jioy.iji. &ii)8, Phyfitdiabolo, Amen, Filios DEifu-
cit,Kom.8,i4, QuicunquefpirituDEiaguncur,iifuncfiIiiDEi,Sand:i-
ficat, Rom,i,4. Ecclefiamregitacminiftrosdefignat, Ador, 15,4. Efa.
48,i(?. DoMiNVS Dev smifitme, &Spirituseius. Gratiam&paccmlargitur, Apocal.i;4. luftificat.i, Cor, 6,\\. luftificationcs in nomine D o -
Mi Ni noftri Ihsvh CHR.isTi,&in Spiritu De inoftri. Libcrosfa-
cic, i. Connth. 3,17. Vbi Spiritus Do m i Ni, ibilibertas. Rcgenerat,
Mouct cordaad bonaopcra & inuocationem, Hinc& Spiritus precumdicitur , Zach, li , 10. Eduxit populum ex T^gypto , Efa. 65 , i j & 14. Spiri-
tus D o M I N I duxitcumquafiiumemum. Remittitpeccata, lohan. io,
z^. i^ccipite Spititum fanciurn , quorumcuncjue remiferiti^ , quafidicac, Spiri-
cusrcmic-
GRADVS QVINTI III
cus remutec, non vos. Reuclac myftcria. lohan. i6, ij. Ytuie omnis fandxrcuelacionis ac viiionis cft &: dicitur au£t'>r ; ablcoditdrumcjue rcrum ma-giftcr. Fidemlargitur,!. Cormth.(5,ii. Pios motusexcicat , Rom.8, i6.
Docet fidcles , lohan. id", ij. S v m m a : Virtute& afhftent.a S f j r i r v s
huiuspoterisOM nia. ScruiastuciTheo-Sophicc;&I p s e prjrentiiln
cuirque Cacholice; m Oratorio&Laboratokio. Spiri-rvs SAPiENTiit curMultiplexautMulciformisdicacurjverf, 4*?, &:
154. ex iam didis facis fuperqne probari potcft. Quare P-uIus i. Cormth.12,4. &:c. DiuiJJoaes.inqwt , Gnttarumfwtt , tdem Autem Sp:rittis. Ecdiuifio
nesminiftrationumfunc.idemaucem D o m iK v s.Ecdiuifionesopera
tionumfunCjidemvcro De v s ,quioperacur OMNiAinoMNiBvs.Vnicuique aucem dacur manifeftacio Spiricus , ad vciUtacem. Alii quidemper Spiricum dacur fcrmo Sapiencix.-ahiaurcm fcrmo Scicnciae, iecun-
dumcundem Spiricum: alccriFidesineodem Spiricu: ala gr^cia fanita
tum, in vnoSpaitu, aliioperacio vircucum, alii Prophctia, aUidifcretio
Spirituum, aliigeneraIinguarum,aUiintciprctacio(crmonum. Hxcaucem omnia operacur vnus acq; idcm Spiricus , diuidcns fingulis prouc vulr.
Ec I. Corinch. "j ,-/ .ynuJqHifque pioprimn JohHm h.;0(t exY)l o^alituqutdemfic
Aitus veiofic : SitNemen I E h o v a bfmdiciHin(efuifechlorHm,Amen. Addo.-
Hic DeiSpiritvs fapiencibus tripiicicer Familiaris.i. Diui-
nicus,immcdiacc;Influcncia, L<imine&Mocu:Mcdiatc,B!bIice,necnonincarnehumanaairumpca. i.Macro CoimiceNaCura(qu2 R v a c he-Lo H I M, Gen. i.aut AnimaMundOCacholicc,hoccft, vniuerfalivirtute
ac operationc;in Lapide Philoft.)phorum; Parciculariccr.in fing. ilis Crea
turis, tam fpiritualibus quam corpcralibus , & quacex hifcefuiit, perto-
tumvniucribmcrcatumjj.Micro Coimice.in Homine, &quidem 0-«^«*-
ItKUii, hoccft, corporal.ter , fiue inconcrtto, in corporc ac Spiritu, rationc
EilcntixquintaE, fimpliccer, Animafiuemence , quarparciculaaurz Di-
uinz.Accurareperluftra Amph.chearrumh()CCocum,rcperies(mordPhi
lafophico) dchifceplura huic inde. Phy d abdo, cumfua familiaricace
pernitiofiinma fedilimjque. Icerum Pny In Deo viuimus, mouemur& fumus, vt docec Paulusex Arato, Aftor. 17 , v. 28. cuius&: gcnusTu-
mus:nonigiturprofanemusTempIa De i, qua? Christys (anguine
fuofibiconfeccauit, ledSpiritus De i habitctinnobis. i. Corinth. 3,16.
Et<^ prxpofui illam re-
gnis & ledibus, & diuitias
nihil efle duxi in compara-
tionelUius.
Veri:8.Sceftris acfoltu tllamante-
pofitt , prje eaque dtttttioJPro
mhiloafitmaut.
Pr-f/ic/i/ j/Ziw? if^^«*f, &c.] Videvcrir
4
^,517,^18. &r 327. Sa pie n t i a
vcra rebus atque negotiis mundanis lare cftanrcponenda; quippc q^ar
vnafoIaNaturzfectccapandat;thcl"iuroslargiaturincxhauftos: Angelis
focietbcatis; Deo coniungac, vciciu^r fclicescfficutacqucbcatos. DatO M N I a : Bonis bona -, malis (quia digni j mala.
2t4 Qi'*nfope-
rc'abo>anli' mproS p encia.
I..b. 18,1«
"5
iti INTERPRETATIONESNec vero ci Lapidem prc-
tiofum comparaui. quo ni-
am aurum cumeacoliatum
arcna pauca: &lutum a:fti-
mabiturargcntum, cumil-
lacomparatum.
Verf?. CN^c comparamiUi {flapi-
dempretiojHm : quoniam omne
awrum , in comparatione IlJms,
arenaejlext^uay e^ tanquam
If lutum iefimabitur argen-
tum in conJheBu lUius.
21^
"7
Lapidempretiofum'] Poflet hic aliquisnon incptefurpicari, Sapientem
noftrum loqui de Lapide Philm.propterea quod fequitur coniundio cau-
(^lis^ .^oniam omite aurumy&ic. Cuius Lapidis rite apphcati virtus intcr
alias multas quoquecft, transmutarc metallainfcriorainfuperiora, hoc
eft:, Argentum & Aurum. LuiumJ Proprie : quid enim (fublato hominumcrrore)aliudcftargentum,quamlimus.exterra&:aqua,albus:&aurum,
ex aqua Sc terra ruber j congelatus fixu fque reddir us. Sapiens fapientis di
dum hoc : Odit virtutis indolcm , odit honeftas artes , quifquis admirator
ellauri.
Supra fanitatem ac for- "^"^^^- Super falutem i^ jjeciem
dilextillam, tTpropQfui tfpro
LvcE habere tUam : quom-
am tnexttngutbileeflLv menillitts.
mx pulchritudmcm dilexi
illam : atque ea malui quamluce frui, vtcuius fplcndor
non poilit fupprimi.
Prolucehabere illam, !icc. ] Eft cnim Lux luccnsin tenebris, veniens in
Mundum, quam mundus non cognouit, lohan.i. Sapit cum Sapientc, qui
proluce proponit habereillam.- VndeSyrachcap. vlrimo: Manusmeasextendi in altum , & in fapientia eius luxit anima mea, 8c ignorantias me-as illuminauit. Sis oro Hhochmacl ,SapientiaDei lux& lucerna
menti , manibus ac pedibus meis ; in Oratoriojvtroque, (Microac Macro-Cofmico)&Laboratorio, meis. Tuoluxgentium, lumen cordium, ra-
dio illuminationis tuxdignare illuftrare cor mcu , tenebras abigcreigno
rantiarum mentis mc-c; difponere aftioncs atquclabores meos, influere
iis benedidtionem telicis fucceflus, atquein omnibus oftenderc mihi&impertiri vericatefn j Amcn. Vide verf. 7 8.
Sap. tf.
VcrC 13.Facile perj^iciturab iis qui
eam dilt^unt . ^ tnuemtur ab
il/iSj qut iUam quarunt.
/f Facile (cquidtm) vide-
tur ab his, /^ qui diligunt
Ea, & ^ inucnitur ab his,
/f quiqua:runtillam.
FacifevitfeturyScc.] O Vifioncn hcatiflimam,im6 De ificam,hanc,vi-
deie SAPiENTiAMin Libio SS-"^ Scripturrc; inNatura; mentalitcrin
fcmetipfo .' Quid iucundius ? qaid beatius ? Non tamen hoc nifi -mundis
cordecontingit. SoliDiisgcnitiporucre. Videverf jz^ipj, 118. ^idi-
~~ligunt
217
GRADVS Q^VINTl. 113
/igunteam] Nam D E v s currentem trahit. Videverir. 14^ ,160. 1»Henftur]
Ideo Solomon Ecclef. 7 , 2 5. ingcmifcens ait : Alta profunditas , fcu , pro
funda,profLmda,(itaenimHtbraicelegitur)quisinucnietcam?quafidi-
ceret, oquamdifficile eftinuenire S a p ie n x i am, intcrtotac tantas
ftulf itias mundi huius immundi, a vcritatis vix linea rctSta, leduccntes. In-
uenitur Sapientia: quia Diuinitus magis illabitur, quam qnod hu
manitus,(hocefl:, humanaprudcntia,ratiocir^atione,phantafla,aiitrpc-
ci.ilationc)acquiratur. D o m i Nv s dat Sapientiam, Prou. i,6M,
Bcati qut inHeniunt eam , Prou.5, 15. Paucorum eft igicur inuenire illam.
^Quorumnam, dic qua:fo? Sequitur Sapicns fapicntis icrponfum. ^tqttArimtilUm] Quomodo? In Timorc D E i ieiunantes Orando,Theo-So
phice viucndo , rapicnterquc Laborando, fccundum Legcs atque Dodri
nam Amphichcacnhuius.Inuenicurab hisquimane vigilantadeam, vcrf
u<o. &qui nontentant cam , vprf 21^. D e v s enim Omn i a (vthabet
Prouerbium) vendit laboribus, ManusTheo-Sophice admouentcs,Dii
(Elohim)adiuuanc, verf pi. cum ilu]uotfcquentibus. Nectamen fuper
nos noftris mencis auc noftra fanditate, fed D o n o D e i Mifencordis
corufcat tam venerandi Numinis & Luminis^iplendor. Hucrcfercaput
lefu Syrach vltimum totum, quod cibi dc mclion nota commcndo.
11%
Jio
»30
Antcnerrens fmsftudio
fis fc offcrc
dam. i
cognorcen-
Vcrf 14. /fTraoccttpat qm feconcu-
ptjcunt, yt tUts fe ^rtor ojlen-
dat.
Pr4:^aK/>/i/,&:c.]Huiuscxplicationemvidefupi-a,verf 144.
IJ Qui de L V c E vigila-
uerit ad illam non labora-
bit, /yairidcntcm enim II-
lam foribus fuis inueniet.
Verf 15. ^ui manefurrexerit ad il-
lam^ non laborabtt : afjidentem
emm fuis foribtis eam mueni-
et.
^ideiucevigtUnerit] Vteft verfT 96'. & 170. &alibi paflimin Prologo
hocannotatum. i^yijftdinHmfunhus, &:c.] Quibusnam ? Senfuum tuo-
rum, Rationis, JntellcdusdcMt ntis. Pra-ftoeftenimMcdiate&immc
diateomnibiis, qui optant ac ftudent camaudire, videre, obfcruare lo-
quencemacqucdoccnrcm.in L.brisSS==Scripturx,Naturaj&femctipfis,
lcge Amphicheatrihuius. Vtindm omnes fapientiam fibi aflldentem» fe-
que eis ofterentem fcntirent ac nofleuc , 6 quam bcnc eflec eis i
/^Cogitare ergo de ilia,
fenfuseftconfummatus : &qui vigijauerit propter ilia,
cit6recuruserit.
Vcrfis. J\VXam de illafufcepta cogi-
tatto y prudenti.-e efi peifeSiio
:
i^ qut proper eam <-uigtlaue-
rit, continuofccHriu erit.
Cogitaredeilla, &c.] Videverfl". i^ 5: 141. Qi_ic:T,ad;vodumquiconiu-
.•- ^
228
i29
230
114 INTERPRETATIONBS
iji
t}i
gium inire volunt, acoUoquio amico inicium faciunt: itaquifapientia;
if.ternieconiugiumambiunt,pias,fandas,pulcherrimas,amabilifluTas
deeafufcipiunt cogitationes, &anteoculos mcntis proponuntfibi ima-
gincm illam (apientiz formofiflimam, qualem fapientifl^imus Regum,inprioribusProuerbiorumcapitibusdepingit, &inlib. Sap.7. Ha:cogi-
tationes de fapientia: plenitudine fufcepta: , funt vinculum & copula, vir-
tucemagnetjca cxleiii prxdita: funt feminaria alloquiorum &c foliloquio-
rum Diuina: Sapicntia: : vfque adco cnim blanda , familians & humana eft
vcrafapientia, vt nunquam finjjuauifljmo refponfo amatoremdimittat:
fed voce interna.j>cculta , intelleduali&meatali refpondeat; interdum:
etiam ofculo iucunditatis , icmotu diuiniflimo , vt eft: Cant. i. verf i. ofcu
leturme ofculo oris fui : nam frudus cius dulcis gutturi meo.
Qu^iafcdignos ipfa qux-
rit circumcundo, atcjuc in
viis bcncuolc fe illis often-
ditjin omnique cogitatione
cis occurrit.
Verfi/.j^ .^eniam dignos Se,I-
p/a circmt quarens , t^ tn yiij
ojlendet S e tUis htlariter, (^
tn omni proutdentia occurret
tllis.
^otiiamdtgnosji, &c.] Huius cxplicationcm vide fupra vcrf 14 j
YctCi».Initium enim ipfius cft
vcriflima cruditionis cupi-
ditas: curavcro cruditionis
/f amor.
Inttium enin tUtus yerijji-
maeHlfl) i sc i p l i n^concupijcentta.
Dis c IP Liv JEconcupi/centia.]Quienimdihg[tdiCcip\inzm,hoce{\:,
admonitionem, corrcctionem, reprshenfionem , &: dehortationem a
viamala, a vita vitiofa , diligit fcientiam; quiautem oditinerepationes,
infipiensefl:.Prou.ii,i.Taliscfl:quoqueDisc ip lin a D Ei.pertribu-
lationcm & crucem: quasideonobisDiuinitus immittit acpermittit, vt
vocentnosadpoenitentiam:experimurinhisconfolationemDiuinam,cx
qua videmus nos alEHovAH diligi, doceri atquedefendi , Datvexatto
intelleiium. Efa. 18,19. Vnde Paulus : Trtbulatiofatientiame-^cit^patientiafiro-
bationem,id. efl:,agnitionem D e i erga nos voluntatis.Non tentatus,pia rc-
de dixit Antiquitas,qualia fcit? Exules Oratorio &:Laboratorio noftro,
tu qui rcfpuis caftigarionem, annuntio tibi , quod nunquam euades in
ChriftianoCabaliftam,PhyficoMagum,autPhyficoChemiftam,manebis
fophifta. Cruccm patienter ferensfuam,baiulat&:Chrifti;quoindutus,
eundcm imitatur : huic ianua aperitur virtutum , hic intromittitur ad
RegnvmSapientia perpetvvm: Difciplinam fugicns, cx-
cluditur. Adaugufta.per angufta. Oporret nos prius elTe cum C h r i-
s T o in Orco, antequam cum co afcendimus in Cxlum. <_//wtfr. ]Nonpoteft fieri coniun£bio &copulatio,nifi interucnicnteamorc,fandoque
defiderio.
^35
IJ4
^55
G R A D V S Q^V 1 N T I. iM
defiderio. Nam quimcrccricioamorefuncimbuci,hocefl,mundano, &vano, indigni Tunc coniugiocslcftisSapicncia:. Crede mihi qui cerrctta
volunr.cxlcftia nolunr. Ec.quilquisamac, fitdignusamari. Iftcvero fan-
clus amor Sapicncix cft fidainiula Spiricus fandi,incenfa precibus afli-
duis. Hac in cordibus noflris micanccparcfic adicus ad Sapienciam ca;lc-
ftem primus. Nam Sapienci.im amaflc, propc paraflc cfl. Adeo fidelis cfl
in amore Sap:encia Diuina , vc fandum fui amorcm fcrre nequcac, quin a-
manccm redamec, &: fan£lum amoris dcfidcrium implcac.
Amor aurem obierua-
tio legum ipfius : rurfum
le^um obferuatio eft im-
mortalitatis conieriiatio.
Vcrflj. IfCuraergo D i s c iv l i-
N i£ , dileSito eB : <tsr dileSlw cu-
flodia. Legv M lUiuseH: cuflo-
ditio autem legum, conjummatto
incorruftionts efl.
^}3
Cu/-aerghD i s c i p.] Hincapparcc,qux,qualcs&quancacfincTiM o-
R I s D o M I N I Vcilicaces fruduofiffimx.
Porro immortalitas facit
vt proximc ad D e v m acce-
damus.
Verfio.
/f Incorruptio autemfacit
proxtmum cjje Deo.
Incorruptio^dt,&cc.^ D E o, qui E N s aeccrnum & immorcale,Homo rc-
icttioneBinarii(vcrf ii8.)rcgeneracus,fit proximus acquc amicus, (verf.
299.) iungicur acque vnicur ; cam in vica hac,qu.am fntaj:z. Beatiquipt>e muh-docorde ^t^uonidmipflD E v M vtdehuttt. Macch. j,l>.
^34
CoNCVPiscENTiA ita-
quc S A p I E N T I yE deducit
^adREGNVMPERPETVVM.
Veri:: Saptenttx tgitur ciitiditasad
rc<![numperducit.
K^dK EGNVMPERP.] Hocefl,DE I. Quod(cuiusiniciumin vita
hac,c«mplcmentum in fucura) fi primum qua:ficricis,& lufticiam eius,cx-
ceraOMN 1 A,hoceft,S a p lENTiyE thefauriimmcnfi&fruftusinfini-
ti, adiicientur vobis. Regnum hoc Sabbathum eft Sabbathorum , lobel
vltimus, (dc qaibus ex Cabaliftarum do6trina,nos in fecunda Amphi-theatri huiusfigura) &:Tcrra viucntium.hoc cft, immortalitas,qnzvica
xternajvbidulcifTimis&fuauiflimisperfruamurgaudiiSjVidendodefacie
ad faciem gloriam D E i, fruendovc D e o ab xtcrno in zcernum. Summa: Cacholicc quzrc primum CacholiconTriunura(vc docccAmphichcatrum hoc noftrum ) hoc eft, Agnofcere D E v m, cognofccrcTcmcr-
ipfum,fummumquc in Natura&Arte bonum, hoc eft, Lapidcm Phi-
lofophicum aufim affirmare, quod tunc, fi Chriftiane oraucris, fapicntcr-
quc(prodiucrfisdiucrfimode)Labqraueris, fpcciaUa & particularia o-
m Ni A,in fcibili quouis,(fi D eo placuerit,verf i.Jadiicienturtibi. Ac-cipics Regnum dccoris; & diadcma fpccici de manuDomini : quoniam
^35
116 INTERPRETATIONES
256
dextra iua teget te,& in brachio ran£to iuo (i|/) defendet te. Sap.5,17. H*-
bitAhisinaeliutorisAltifpmi,inprot(clione D Ei cAlicommornhtrU. Pfalm.cji,i
regeris D e i manu, vifurus mirabilia D e i. Sap.i^, 8. In omni tempore,
&inoninilocoDE vs ad s is t et tibi. Ibid.v.zo.
Nontemeii. apudD EVMpro-nunciandu.
m
Sap. 8.
Vcrfitf. ^ Intrans (tta^ue) in do-
mum meam yconquiejcam cum
llla. 5^(on enim hahet amari-
tudinem conuerfatio lUitu , nec
tccdium ^iSiiis iUiu-s^.Jedjjf
U-
titiam f^gaudium. (Verf.ig.)
J^ Cireuiham quarenSy^t mt-
ht Eam ajfumerem»
In hac domum meam in-
grclTus conquiefcam : nul-
lam cnim acerbitate habct
cofuetuclo ipfius , nec vllam
moleftiam eius conuidtus,
fcd lartitiam & gaudium.
(Verf18.) Circumeundo qus-
rebam, vt eam apud mc re-
ciperem.
Intransindomurtfmearrt,&:c.] Sic & Danicl ingreflus cftdomuin fuam,
Dan.Zjiy.&cap. ff, 10. Nocandum:Omnia Sapienti^ adiumenta,
aut funtpublica aut priuata;de publicisegithadenus,nuncdepriuatis:
indicans priuatam dele6tationem , quam habet domi cum S A p i e n-
T I A,cxerccndoMeditationes fuas & foliloquia,TheoSophiceinOra-
torii domo,tam externi aut vifibilis,quod SacellumMonafl:icum,aMona-dejh.e.Vnitateficdid:um,quaminterniacinui(ibilis, quodcftcordispce-
nitcntialiterdepurati,mencisqueDiuinitusilluminata:.vdi."fizj.Intrans
quoquein domum Laboratorii PhyficoChemici. Monemur hic, quo pa-
6to mes Hoftra,a terrenarum rerum contagio fecreta, per arcanas contcm-
plationes De o penitusadhserefcat, itavtintracubiculifuipenetraliafu-
perCajlcftibus,Macro&MicroCofmicisdelitiis:ChriftianoCabaliftice,
DiuinoMagicc, &c PhyficoChcmicc, perfrucns,fecrecum meum mihi, fe-
cretum meum mihi cumEfaia 24,16. oreaccorde(ouans)clamitarepof
fit. Latitiam dr gaudtum^ Gaudium incernum,gaudium arcanum,gau-
dium folis iis cognitum.quibus contingit: quod dcniquc cum Mundi gau
diisneceuancfcit,necaufercur,fedcumularuringaudiumxternum. Cir-
cuiham qu/eretis,&cc.]YhmamHn Le ge Do mi n i,LibroNatur2&Me-metipfo. Ac quomodo.qusfo? Diligendo eam.vetff.iS.i^if&C 146. Ti-
mendoD e v m, verf zio. vigilando ad fores eius, &obferuando ad poftcs
oftiiillius,vcrf48.Fidemhabendoinillam,verfzi6^.Concupifcendocam,
verf z6o.de Lucevigilandoadillam,vcrfzz9. Opcando,inuocando,verf
Z25.& zji. Proponendomihi,prolucehabereillam,verf zz6.&adduce-
re eam mihi ad conuiuendum,verf jo/. Idem, Idem Nobis facicntibus.fe
cundum Legcs atque Do£trinam Amphitheatri huius.quoque aderit S a-
p I E N T I A vera. Quairamus modo TheoSophice Hanc ; prxoccupabit
quieamconcupifcunt. verfi44.
Il
Z}<S
Nc fcftines ore tuo, nc-
quc cortuu acccleretpro-
Ecclef^
Verfi.JfNetemere qutd loquaris , . m
nequecor tuumjit yeloxadfro-
ferre
GRADVS Q^VINTI. 117 .
fcrre verbum ante D e v m :
quia D E V s cftin Cxlo &c
tu fuperTcrramjiccirco finc
verbatuapauca.
ferendumfermonem cora Deo:
"Dev s enim tn (fklo , (fr Tu
fltper Terram ,• tccircofintpait-
cifermonesttii.
2{etem(reqnidloquAris'] Alloquiumpuriintimi&finccricordis, fcruta-
torcorJiumamat, vteflPral.ii;;!^. Etcrunt,vtcomplaceanttibiEloquia
orjs mei, &: meditatio cordis mei in confpetlu tuo fempcr, Domine adiu-
tormeus&redemptormeus. Nafcaturigiturfermotuus^quoDE v M al-
,loqueris, in intimo corde, non in labiis : & fatius eft te fufpiriis loqui cumD E o ex intimo corde profcdis, quam vcrbis tcmerdriis. Sufpiria enimpiorum ex Spiritu findo proccdunt,quando ille in nobis gemit ; verba, vt
plurimum ex humana phantaila: & magnum eft difcrimen iatcr verba
Spiritus & verba oris.
Quum voueris votum|
^"'^-
D Eo, ne tardcs rcddere il-
lud: quia non eft bencpla-
citum D E o in ftultis : a^nx
imturvouerisredde.o
(Et) Si quid youijli D^o,ne moreris reddere i dtfplicete-
nim ei infidelu ^ fiulta pro-
mijfio :fed quodcunque <-voue-
nsrcdde.
Si quidvoui^i De o,&c.] LoquiturSapiensmorcVeterisTeftaraenti.
Solebant enirn pii in anguftiis conftituti, D e o Sacrificia d6';^<xg/<n»trt pro-
mittere. Sieut Hannai.Sam.i.verf 11. cum filium aD e o rogaret,vouet &promittit, fe illum ipfum Domino redditurum : ficut &: lephthe. ludic.
11,50. Vouete & rcddite Domino D e o veftro, inquit Pfalmographus,
Pfal.jtfjiz. Et,quodfemelegrefirumeftdelabiistuis,obferuabis,Deut.25.
V.Z5. Talia vota ex fummo D e i amore,fan6tiflimodcfiderio,&f(ncera
animi gratitudine proficifcuntur: &reddendafuntD e o finecundatio-
ne. SicPatriarchalacobcCiinfomnisvidiflet fcalam cxleftem, cuigilans
vouetDEO, feinillolococonftruduruDomum De i,hoceft,feibidem
propagarurum agnitionem & verum cultum D E i : & doftrinara de Meffiah.Gen.2?,2o. NosinNouoTeftamenfo,vouimus Deo votumobce-
dientix filialis in Baptifmo , & reddimus hoc votum D e o , in fanditate
& iuftitia, fide, patientia, humilitate. Definimus igitur, votum Noui Te-ftamenti fic : Votum eft obligatio ad prjeftandos cultus primar tabulz , qui
funtTimorDE i, fidcs,diIcftio,patientia,inuocatio,gratiarumad:io,con-
fefllo, prxdicatio Norainis Diuini. Hxc votaomninoabomnibusChri-ftianis De o reddenda funt. Specialiaautem votafunt.curapraeterfoli-
tacrga pauperes liberalitatem , obligamus nos ad pcculiarealiquod & fin-
gulare bcneficium, quo aut honor D E i aut falus horainum promouetur
:
idque fine omni hy pocrifi, nec temere, fed ex intima & fincera animi gra-
titudine in hunc fincm,vtacceptum a D e o beneficium, quodprecibus
impetrauimus, redundet quoque in proximura.
ij8 VoTTM.Deiltcr.13.
VerCii.
Ecclef J4.raCi}.
139
£40
141
.lii INTERPRETATlONhS
Mclius cft vt non vouc-
as, quam vt voueas, & nonrcddas.
Verf4. Multoque melius ejl non Vo-
V £ R £ , qua.mfoJl V o r \ m.
Ifpromijfa non reddere.
Promijfmonreddere] Quo aflFcdu votarinr tacicnda, in vc rfu prarcedenti
diftumcft. lamhocaddo: (ivoucris De o aliquid, iiue fitculrusprima:
tabular,vrpfaI.ii.vcrf.i5.NarrabonomcrituumlTatribusmeis.ItcmPr.d.
51,15. doccboiniquos vias tuas : fiue iint opera Mircricordi.T fccundse Ta-
bul2,itavoucndum&reddendumranquam reftimonium tuzgratitudi-
niscrgaDE v m, 8^1igiIlumorationistiia:,quofidem&:gratitudinemtu-'
am D E o obftringis. Hoc fi frcgeris &c fidem non fcruaueris ; nae D e v xM
adretradandamiuamcrgare Beneficcntiam&rlibcralitatcm, &adrepo-fccnda fua bona , commouebis.
Sacrificium impiorumcftabominatio I e h o v ^:
O R A T I o autem rcdiorum
bcneplacitum Eius.
Prou.15.
Vcrfg.tfVicitmnz impurum abo-
minabdes I^omino.^votalujlorumplacabilia.
Vi^imaimpiorumahominab.^^HotztVithicdi^cnmcnvcxomm &falforumcultuum. Hypocrirac oiferunrD e o exrernos fuos cultus , vcrbi auditum
,
cclebrationcm feftorum,facramentorum vfum, preces prcrlixas , fuperbas
& putatitias elcemofynas,(inc omni fide &: intcgritate bonje confcicntiaj.
Igitur omnia ipforum opera coram D e o abominabilia : quia ex corde
peruerfb&nonpurificatoproficifcuntur. Vcriautem Dei cultores,qui
cx fidc finccra faciunt opcra fua , vfque adeo in omnibus & minimis ope-ribus De o placent, vthauftusaquasfrigidic, cxcharitatcporrcdus, in-
gcntis thcfauri locoa D e o habcatur, & fcrinio ac gazophylacio D e i
reponatur.
/f Eruditusin V e r b ol'^^''^-^^
reperiet Bona: &qui S p e-
RAT in DoMiNO, beatus
eft.Prou.ig.vcrfij./y Qu^i S P E-
RAT in DoMiNo^nabi-tur.
I
I
Intelligens rem, inueniet bo-
num (^ confidens m I e h o-
V A, beattU eji. Prou. 2S. verf.^y.
«^/ Jidit Iehov JEy tmjin-
guabitur.
EruditufinVuK B 0] Scilicct Doftrina Sapicntiz, quomodo perTi-
morem D e. r inucftiganda.-quomodo precibus afliduis comparandarquo
modoAmorc&dcfideriocopulanda&rvnienda- Opra?clarado6brina, &verbum Sanftum, plcnum beatitudine, plenum pingucdinc & adipc o-
mniumbonorumtcmporalium&aitcrnorum. ^i/peratinDemino] Hu-ius fpci frudus cftpcrpctua fclicitas, Pfal. 14«?, ?. Beatus cuius D e v s la-
cobadiutorcius , fpcscius,in Domino D e o ipfius: qui fidcm fcruatin
xtcrnum
GRADVS Q^VINTI. 119
»41
jEtcrnum. Stultiflimus & infeliciflimus eft , qui tumet fiducia propnx la-
picntia;, induftria:, dotum&opum: reccdcnte enim Spiritufapicntix a
rcbus mortalibus, ruunt in interitum & fiunt peftcs poflidentiura.
QuifiJuciam fuaminco
habent , vcdtatem intclli-
gcnt : & fidclcs in charitate
,
in co perm^cbunt : quoni-
am gratia & mifcricordia er-
ga SaniStos eius ,& ratio elc-
(Storum cius habcbitur.
Sap.J.
VcrCji..^ui CoNtiDVNT inil-
lo , If tnteUigent Ve r j r j-
T£ M ; lis^ fideles in ddeElione
acqmefiunt Ilh : quontam do-
num t^pax efi eleBU em.
IntelligentN Y. R i T A T E m] Sic S A p i E N t i A harcincarnata, lohan.
8. verf. 51. Si vos manfcritis in lermone meo.vere Difcipuli mci eftis, &: co-
gnofcctis Vcritatcm. Veriiatem, inquam, O M n E m ;m Theo Sophicis
,
luridicis,Phyficis,Phyfico-Mcdicis,Phyrico-Chemicis,Phyfico-Magi-
cis, Hypcrphyfico-Magicis &: ChriftianoCabahfticis; cx&in SS.'Scri
ptura, LibroNatura:,acTemetipfo, oleoSpiritusS a pien t lii Diui
nitus vndo : Orando&rLiborando. OraDo MiNVM,vraDoMiNororct defijpcr atqucdcftilletin receptaculum Mcntistuz, pccnitentiah-
tcr lota: atque mundata;, guttulas Spiritvs SoPHi./t fijper-Cxle-
ftis:quoinebr.i|tus,obhtusTv i, (hoceft^prudcntisEtusinfipientis^fa-
pientcr fcquaris ca, qu2 1 p s E fuggcrit tibi; Vt , co adfiftcnre tibi , maneasinvcritate, & Vcritasmaneatinte. Namfinevcritatis duftuartcrna:, ve-
ritatem rerum Humanarum& Diuinarum nunquamguftabis, necfapi-
cns cris.
/^Longe cfl: DoMiNvsabimpiis, &:Orationesiuflorumcxaudict.
Prou.15.
Vcrfi?.Longinquris efilEHOVAH
abimpits :fed orationem luflo-
rum exaudit.
Longeefi Do minys, &:c.]Summa miferiaeft, De i prxfcntia nonfrui : fumma beatitudo , D e v m habcre przfcntem atque propitium. Im-pii fruftrantur exauditione precum fuarum , quo nihil eft miferius &: infe-
licius. Quemadmodum fubditorum extremus cft defpcdus &pcrditio,
quando a facie Regis rcpelluntur cum fuis fuppHcationibus : ita extre-
mumeft cxitiuma De o non audiri. Econuerfo fumraa eft confolatio,
quod Sapicns nofterhiccum Pfalmo ij^ , iS.cantat: propceft Do m i
N V s omnibusinuocancibuseum, omnibusinuocantibuscuminverira
cc. Voluntarcm timentiumfefaciet, &deprccationemeorumcxaudict,&faluosfacicceos.
Qui rcmouct aurcm fua,
nc audiat legcm , ctiam ora-
tio Eius critabominabihs.
Proa.iS
Yerfj. ^ ^ui declinat auresfias,
neaudiat Lege m,J^Ora-T 10 eitu erit execrabilii.
Mi
Hj
^44
IIO INTERPRETATIONES
H5
146
^ui vero declmat , &C.] Qui aures habec ad audicndum , audiai;, quid di-
cat hiiis hominum Spintus V E r i t a t i s ; decltnet kmalo , (^rfmat bo-
nur»; Timcac D E v M , ficopcfrecur iuftitiam; obtemperetque benc mo-
nenci, aliis nihilimpetrabicaut efficictboni, fiuein Or a t or 10 fiue
in L ABOR A t oR I o. Qui cnim dechnaucritaures fuas , neaudiac S a-
p I E N T I A M loquentem,docenccm & admonentem in SS/ S c r i p t v-
R a, Libro NATVRit, &:Semetipso. OratioetM, &c.] Oratio
qux De oacceptumdebeceflcficnricium, proficifcacurexcordepceni I
tcnte,concrico&:humih;ahas D e oefb aboriiinabiUs. Sienimarbor dif
phcec, quomodo h-udus placere poflec. Quin vita (andaimmaculata , to-
taertapud Dev Moratio, iacrihciuiTiacccpt;ibile,cultus D E o gratilli-
mus. Opere ipfo coramD e o loqui dtbes, noii verbis : fi fecus, oratio no-
ftrahc in peccatum , Pfahno 109,7.
Qm tegic fcelera fLia
,
nunqua ager profpere : cjui
veroconficecur, &:derehn-
quic, mircncordiamconie-
c]uetur.
Verf 15. .^ui abfcondit pelera.fia
,
nondingetur: qmautem con-
fejjiis fuerit^ j^ (^ relinqutt
ea,M I SERICORVI A MCO-
\feqketur.
Etre/ifiquite.i.'j OmninonfcefTeeft, inconucrfione, &rverxSapientix
inueftigatione, dcponere dcl.dacontiaconfcientiam,purificarecrr, a-
nimam, fpiritum , corpus : ii dcbeat iieri vas Mifericordict*Sc Gratia: D e i,
habitaculum Spintus fandi, Organum falurjre D E i. L av amini;mundieftote; proculeite prophani; nemopoL'utusintroeat;nemocon
caminatus ad monrem D e i propinquet: fanft.ificate vos, cras videbicis
gloriam Domini. Sic Efausnon iinecaufaincip cfuampropheriam cap.
1,16^. Lauamini,mundieftote,aufercemalumco;aicationumveftrarumab
oculismcis, quiefcic-agcreperuersc&difcicebenefacercjCunccandem
veiiice adme: fi fuermcpeccata veftravtcoccinvjm, quafinix&Ianade
albabuntur. re cAsxAjj^o» uxMv^it Apoftolus,Te aruua,^ ri xpi/z^iyK^ T07n^fA.a,
oLyia,. i. Thefl! 5. ver(. 25. & ircrum, flom. i.?. vei f k. ohfecro vosperD E i mi-
fericordtim y zitexhibextis cofpora fejlra hojliam viutnterrifanctam, D E 0^/«-
centtm , &c.
iJ^Mirericorclia & vcrita-
tcredimicuriniquitasi &:in
TiMORE DoMiNi decli-
nacuramalo.
Prou. ic
Veifs.Mifericordia ^veritatere-
dimitur iniquitas: ^intima-
re I^MOV/E recedttur ama-'
b.
mtifertco^dta. ^ver'-tat('^ Mirericordia figmfl^-ac, cum Dei mifericor
diamerganos>cumalib nofrram,crg;iproximuiti, Chariratem. El1q;ve-
ricashocloco corverax, de D E o redlcfenricns:, veritatislaudemei foli
tnbuens, quodiuxtapromiPiioncs l^ias nobi.s, irjifpuiru6c vericateinuo-
cantjbuseum,ignofcat,adfjr,opeirifer.ir;fecretal.communicet;myfteri3
reiclcr;
»47
m8
i!l49
G R A D V S Q^V I N T I. III
reuelet: Buna&: Dona largiatur innumera & inrinita. DeclinareamalodocetSolomonilloSjquitimcntD e v m ; (timorefiliali, quiipfiflimusa-
mor, verf 1 1 o.)qui crcdunt ci & in eum : qui ex corde diligunt proximum.Sis ergo mifcricors & verax erga proximura , vt Mifericordia unplearis ac
veritatc a D E o diuina.
Nonne crrant cogitan-
tcs malu ? mircricordiaau-
tcm & veritas cogitatibus
bonum.
Prou.14
Vctfii.Brrant [igttKr ) ffqm operan-
turmalum,Mi sericordi^autem ^ Ve ritas praparat
bona.
^^iopermturmalum.^ Fru£tus nonpotcft enTe prasftantior fuo fcmine.'
Quicquid fcminauerit homo ,. hoc etiam mcter. Archelaus Rex Macedo-nicusj cum tres iegitimos hxredcs interfeciiret, &: regnum inualiirer, tan-
deminterfeclus cflabadolefcente, quigladiumipfiusepati intixit: ideo
verfus de eo factus ert: : Struens alteri malura, ftruit fuo cpati malum. Mife-
ricordia &; veritas du:E funt pediirequx&: comitesfidcles, omnibus qui
pietatem &: Timorem D e i colunt.
Prou.ii.
VctCii.^ui feSlatur tuftitiam ((S"
mifiricordiam, mueniet yiiam,
luftitiam «ijrgloriam.
/^Qui(«-^o){equitur Iv-
STITIAM&MlSERlCORD I A M, inik^niet vitam , iu
ftitiam & crloriam.o
^ifequitur iujlitiam, &c.] Qui feminat luflitiam, iuflitia: frudus metet;
qui funt, gloria , honor , felicitas,gaudium boncc confcientiie, &: vita : Ex
miuflif ia vcro & impietatc , nihil nifi ignominia , intelicitas , morfus con-
fcientix, &fccda morsnafcipoflunt. Idquod&Comicus Ethnicus fcri-
ptumreliquit.- Virtusprarmiumcftoptimum: Virtus omnibusrebusan-
teit ^profedto Virtus omniainfehabetbona.
Pucr autem eram/^in-
genioiuSj&fortuusfuma-
nimambonam.
Sap.8.
Vetf.l?.Eram autempuer, eximia iii-
genii indoleprxditHS^ bonamque
animamjbrtittu.
Ingettiojus, &c.] Bonaindolenatus, fiueNaturanonmalaprzditus, &vocatione intern.iad S a p i e n t i te ftudium vocatus , <^(pvta fquje vox
hocloco legitur) naturalem lignificac ingeniiaDimiquebonitatem, quxindoIesaLatinisfoIetappellari. NoncnimexquouislignofitMercurius,
fedconuenienteaptoquenato. Obcedienriiruiicfcquatur,fuadeo,quific
Diuinitusvocatur, quoFatatrahunt, ne, repugnandoordinationiDiui-
na: ,excitec contra fe furorem D o m i n i Vide vcrfT. 9 6. & 1 7 0.
250' Inio vero cum cfTem bo- 1V"^*-"-
jEt cum ejfem magis bowtf,_
M?
248
249
I lll INTERPRETATIONES
Sapientic,
fcire cuius
(ionumfic
Sapiin-TIA.
Sapiencia
ergb vera
precibus Sc
votis afli-
duisc^litus
cft acccifi-
tus.
^V
nus, m corpus introiui im-
utum.
/^yemadcorbusincomqmna-
tunt.polli
Vemadcorpuie0ittqmnatum^StuAmQox^oxis,Sip'\nt\iszckmn\x}^m'\t^-
ti>quxnosmaximefacitfamiliares Angeliss&fpiiitusSantticapaces.Et-
enim a nullo prorfus vitio lic refiftit Spiritus illc Hhochmael, puritatis ama-
tor , vt impudicitiie : nufquam xque conquiefcit ac delitiatur , vt in menti-
busjlotioneThco-Sophica,virgineis.EftenimIpsE S apie N xi^Spi-ritus incoinquinatus. verf 15 4. Vidc verft". 1 5 8. & 11 8. Mane veftiti faciem
abluimus , nc quid fordidum hxreat : quanto maiore eft cura abluendus a-
nimusjvthuncamabilem&formofumofteramus Do m iNo.
Quum autcm intcllexif-^"^"-
fcm, ^;^mc non alitcrdus
compotcm forc , quam fi
DEVScamdarct,quoclipfum
erat Prudcntia^, intclligerc
cuius hoccfletbencficium,
adii D o M I N V M cumq-, o-
raui,ac dixi toco corde meo^
Bt vt fciui , quoniam atiter
non fojjem ejfe contmens , ni/i
7) £ V s deti O' hoc ip/im If e-
rat Sapientia, Jcire cmuj ejjet
hoc donum: tfadit 'Dom.i-
Nv My IfO* deprecatus fumlUumy jjdsr dtxi extotisprx,-
cordiiimeis.
(Jiienon aliter eius compotemfore y &c.] Quod non alitcr potircr S a p i-
E N Ti A ; quod viis, mcdiis , modis aliis (cumfcunque nominis)confeque-
rer,adipifcererautpoflidcremcamnullis. NonexlibrisEthnicephilofo
phantium , ncc Nigromanticorum coniuratoriis ; non a diabolico fpiritu
famihari; ncchumanitus, ingeniiacumine, ratiocinationcfuperciliofa,
autab vUo aliquohominemundana fapientia infipientc turgcnte: feda
pud vnicum Devm opt.max. qui folus (vtdocet Amphitheatrum
hoc totum) Theo-Sophice , quando &: cui vult , dat SAPiENTiAM;aquoomnedonumpcrfc£l;um,Iacob.i.verf i7.Notatchocquifinill:requ2-
ritisLapsdemPhilm. Motvm perpetvvm, cxterofq,- S a pie N-
T I i€ verx thcfauros ; &:Ctotics moniti) rcfipifcite aliquando, Fraterne in-
feruiam filiis Dodrinx Amphithcatro hoc mco : fit viciffim apud eos me-
moria mci femper in benedidione. Erat Sapienti-* ,fiirecuius,i>Lc?\
Rcuera SAPiENTiitcft, fcirc vbinam qusercndaSapientia, apud
quem , quibus auxiliis , cur , qua methodo aut via : Quod tamcn (D e i du
du)anobis(abfitvancgloricr)in Amphitheatro hocnoftro(rumpantur
ilia Momis)Theo-Sophiccatquc fufficientcr cft dcmonftratum. Sitno
mcn Ie H v>E bcncdidumin fcculorum fccula, quipoft longas innu-
mcras , laboriofas fumptuofasquc vanitatum & txdiorum ambagcs, ) verf
187. )afalfitatum& crrorum tcnebris tandem inportum mc aliquantu-
lum deduxic cognitionis De i, Naturx, Mciqueipfius; normavcritatis
SS*Scripturar,LibriNatura!,&tcftimoniiconfcicntixpropriaere£bx,fc-
cundum Corpus , Spiritum & Animam ; in Oratorio , Thco-Sophice O-randoj inLaboratorio, fapientcr Laborando : Diuinitus, Macro&Mi-
croCo-
G R A D V S QJV 1 N T I. 'ij
cro Colmicc. Helleluiali, HallcKii.;h,Halleliiiah. Phvciiabo!o,&fqua-mis eius. Sapicns nihili tacitnumduminimundum. Spirirum landuir)
tuum neautcras.ime,6 Do M i n h ;reddcmihilii;titiamfalutaris tui;&SpintuPrincipaliconfirmame, Cabalifticc, Miigice&Phyllcochemicc,vtlcmpervidcamlumcn vcritatismlununetuo, P/al. 51,^.13. i.^di'i Do-M I N V M.j Non homincs , non Pkudophilofophantium lchohis, necSpiritus malignos.quantumuis C[ua(i in Angclos lucisfefctranshguran-
tcs,non diabolum \ilnm,^^/Iar.?t.h,Bcrtth,F/oron, (phy) Af^pho/hjphi/os,Bar-
ro,Remi[ps,non forores ta-cid.x Fccdx fccdas ; bcflias pcftilentiilimas, ciuf
dcmquc tarinx ncquiilinia: omnino omnes, non (per fc &: limplicitcr)
' Creaturamvllam,fiuccorporeaeafit, velSpiruualis,ledvnicum&:lblum
E N s illud Spiritvale,j€ter.>«vm,sapientissimvm,o-P T I M V M : P O T E N T I S S 1 M V M , I N F I N I T V M , I E H O V A M E-
LOHiM ZebaoTh .Creatorcm Spiricuum^Cxh , Terr.r, Maris, oM N I V M,c]'.ja:cunqucin fcconcinct Vmueriumcrcacum.HiiiusS p i R i
T v s vnici arque foliusabinitioMundi F v i t ,nunc&:fe.mp£r e s t ac
E R I T dai e S A p ( E N T I A M , nullius alteriu<; ; nid (ub modo deicgatsE a
p R i^ o adminillrationis. Gloriamenim fuamalrennondat ipSE,Efai.
41, 8. quia Eortis ,Zelot!S : nonp.;tL'fl: fcrre parcm. Etdfprecatttsfumil-
/«/wjConuernt D o m i N v m Thcolbphixamatorftudiofiirmius: D evm,inquam, Alc!llimum,tonus Vniuc-rhCreacorem Omnipotentemacceflic
vnicum i5cfoKim,ahum ncminem. Arq'i'imoJo,dices,quamethodo,qua
viaf Orando; nonnigromanticc,hoccIl,diabolicc&fuperflicioseconie-
crando.cxorcifando^adautconiurandOiVtpfcudocabalift.-efaciunt. Ora-tio in Spiritu ac Veritate fufficiebat fola. Abear in malam rcm, cum fuo
magiftro.dilcipulis, totaque lchola pcftilcntiflima.Nigrotr.iintia: cuius
abolitionem extirpatoriam veraiquc Mageior milerrimx dctormatz re-
formationem ac inftaurationcraduratoriam, Amphicheatri huiusfigura
quarcapofui ChriftianoCabalifticam;quamaccuracecontcmplare. No-
ta: Spirit vm quidemopcat,citat,vocatad(iftentiajatquefamiliarem
S APiE NT i^ verxftudiolus:fcdquemautqualem?Reuerahaudalium,
quam Hhochmahcl,hoceft, S a piENiiiiDEilEHO v.«ipfiusverf
12.5. Tu fili, {i.c fimilitcr, &:fapienscris,vidcvcr(T!iS. &:io6^. Etdixiex
pr£cordiis mets^ Non fuperhcialiter, non tranfcurfoneautofcitanter, (ore
folo, corde longe remoto,vc folet blaterare niundusimmundus)verumin Spincu ac Veritate(totus,hoc eft,Cor^re,Spiritu&Anima rcfor-
matus ad cxemplar Archctypi ; fermone ac vita eum rcpra;fentans ) corde
toto, mente eleuataacfublimarain D E v M.aliud nihil cogitans,pr2:ter
Devm &:Sa piENTiA.M eius.Modumhic&ritumobfcruaThcofo-phicum Orandi , Sapienti noftro aliisque (ui fimilibus (vt poftum probarc
exfacris )inma£nis&arduisvfitaturn;quoin Ihsvh Christo cru-
cifigendo, &: crucifixo non fruftra adoriabatur I e h o v A m pia vetu-
ftas:is innotelcet tibi,(i acute intueberis &: pifturas&fcripturasfigura-
rum Amphithcatri huius prima:,fccund2 & quartar. C L A v E hic opus
clTetfecretiftlma. Dicam tamcnquid: cap.19. &: lo.lib. ^.dc vcrboMiri-
fico doftillimi Capnionis mente cqntempIareTheofophice purgata,te
non pccnitebit. Noluit vir pius Scdoctus (obderilorum&ftultorumle-
(^
.-..^J*
"
1Z4 INTERPRETATIONES
Orati»SalomonisproSapien
tiahaben-
daaDio.
iji
M3
uitates)arcan.'ivelamenta& recrctifllma fymbolain anramrpargere, fcd
inagisdoftrinacfiliis inaurem infufurrare. SuntcerteadumbrAtcefupero-
rum imagines , figna , notx ac fymbola,quibus mouemur ad cogitandum
deruperCaeleftib. &rSpintL)alibusfubftantiis,virtucibus&: operationibui
quodam tramite abftraftionis, velaflimilationis via, velalia quadam ra-
tioncac modis , nobis carne indutis , pofllbili. Sufficiant hxc Sapienti.
D E V s Patmm meorum
,
& K^ D o M I N E Mifericor-
dia:,qui fecifti O m n i a
Verbo tuo.
Sap. 9.
Verr I.
D E V s Patmm ac D o-
MiNE ^lijericordKc j qut o-
mniA creajii yerbo tuoy
D o M I N E MffirUerdix^ D e v M Mifericordiaeimplorat Mifcricordia
egens ; luftitia, luftum ; Pccenna, Omnipotentem. Vos igitur,quibus eft
ea follicitudo, eacura, &:qui mirabilium conficiendorumauidicftis, o-
culis&animo perluftrate Nomi n a Dei, fig. Amphitheatrihuiuspri-
maameannotata, (pofruntexSacriscolligiplura)eligitcqueexhoccon-
uentu.de tali exercitu, ex hac fermc Nominum Sacrorum legione, quo fit
potiftimum in eiufcemodi operationibus, quibus operam datis , pic vten-
dum: Theo-Sophiccenim poteftilla Diuinitatis fymbola Casleftiumin-
gens chorus fequi. Quia nullus Deorum aufit >iuxta Homeri verfus, in fu-
is fedibuspermanere.moto I o v e. DiuinaNomina,quanquamHebrai-ca, &proptereanonnulIisparumcogtilta, tamenmultun>j)rodefle, cre-
dendumeft, aquibus fimplici&fincerafidepuroque aftetluveldicuntur
velaudiuntur: Angelofquequiadfunt atqucinrelligunt, adopem fcrcn
dam iis inuitari. Videverf 174. Pluradehiicc(DE oannuente) lococt-
iamfuo.
^54
Atqi hominem tua Sa-
pientia effecifti, vt rebus
abs teconditis dominare-
tur,
Verfi Et Safientia tua con-
Jlitmjii. hommem, If^^t domt-
nareturcrcaturfi, qu<e atefaSia
efi.
Vt dominaretur creatura , &:c.] Etiam Elcmentis , vt redc& Phyfice lo-
quuntur Chemici. Itaenim fieri oportuit, vtquiad De i imaginem(in
iuftitia&:fanditatcvera,Ephef 4, 24.) &fimilitudinem(vnus,perfona;
trinus,Eft'entiis, Corpore.Spintu, Anima,tribusdiftindis_) Homofor-matus, multipotentia dominatioriis fux reprxfentaret Archctypum Omnipotentem.
Etadminiftraret MunduinSanditateac luftitia, rc-
^bitudineque cordis ludici-
um exerceret.
Verf i
If Vt dijjfonat orhem Ter-
rarum tn j^quitate i^ tujittiay
O* tn dtreElione cordis tudici-
um tudicet.
^5^
MJ'
i;4
Vtdt/pomt
1'^^
G R A O V S Q^V I N T I. lif
Vt iifj)or:!tt orbcm terrnr . ] Non rantum iuxta Lcgem D £ c a L o g i fcri-
pram , vcriimqnoqucConlcientia;(quAlcintillaluftitix Diuinx)homi-
nis Diuiniuisindicam,ab Ji l o h i M conditorclufto.Tcdimoniumlma-ginis De I.
Da v\-\\\\\^ fedium tua-
rum aililhiccm S a p i e n-
T I A M,&nolimereproba-
rc ^apueriscuis:
Verf4.n)a, mihi ajfidentem thronu
tuisS A P I E N T I A Myt^ne
. me numero feruorum tuorum
\fummoueas:
SediumtuarumajpllrtcemS A P.J Siquishabetlaboribusfuisadfiftentem
fedium D e i airiftricemS a p i e n t i a M,quomodo,quxfo,poteritiser-
rarcrEft autem fcdes Ie h o v ^ ab xterno,quare&loliiglorixeiusalIi-
ftrix,hoceft, S a p i E n t i A,(dcquain PrologohocSjpicnsnofter)a:ter-
na : alias,(vt redundatur,il(.- loqui cogor) D e v s ,queni (diabolc)non ne-
gas a:ternum,ab .ecerno tuillct iniipicns,ftultus,6c malc lanus. Si hoc,quo-
modopotuitinlipiensaliquandocreareS A pie N t i AM?IncrepettelE-
H o V A H,quiAnfimpra:besh.Tccogitandi,nedumIoquendi. K^puerii
/«ifjCupit numeraii inrer D e i pueros, Regis filiusjleruos, S a p ie N-
T lA amans;miniftros, Rcx, vrinomnibusfapienterfeiuiatDE o :qu3-
rc&Sp iR 1 t V MpoItulatS A p ien t i^.
cgo»
Qjjonia ftruus tuus fum ^'"^^
& filius ancillx tua:,
homo infirmus, &: exiuui
tcmporis, &:K^niinor ad
intclled;u iuiiicii &: Lceum.
^mniam e^o ferims tuus
fum , acfilius ancill<e tu£ , ho-
mo imbeciUus , acyits. breuis
,
t^ minorquamyt tudicium ac
Leiespojfim mtelligere.
Mimradi>itc//ecf/im,icc.'\Omnis homo ftultus , nifi S a p i e N t r a prx-
fit ei. Oinnis homo mendax.niii vcntas Diuinailluftrct ac regat eum;quanrumuis ctiam magnus corani mundo immundo. Cura, vc Ie h o-
V A H libiaconfiiiis.
Nam. ctiam fi quis fucrit
pcrfc6lus intcr filios homi-
num, tamcn fi Sapicncia ab-
fit tua, nihili xftimabitur.
Vcrf (f. ^ Etfqius con/ummatuj
tnter filtos hominum, fiab lUo
abfuertt Savientia tua ,
in nihtlcomputabitur.
Etfiquii eritcovfiimmatuf, &:c.] Quafi dicat.-quamuisficaliquis (fiucin
aula liucin caubnacus)mundana fapientia fummc prxditus, vulpccula
aulica aftuta &i fallax, aut fophifta fallacibus contentiofisque conclufiun-
culis, fciens &:contraconfcientiamludens; attamen ftultus&nulius cf
fet, im6(r«t)iSaAoy,inconfpeduDE T;cumabficabeoS a p i e n t i aD o-
MiN i. Videquxfupradcmuliereextranca&aliena.
»5; j.Reg.j.
Vm£j.
156 Pfal.Ti.115.
VerfiS
ip
I Paral.iS,;.
z.Paral.i,?.
Z58
\t6 INTERPRETATIONES
^59
Prou. 8, XI.
Ioh.1,5.
\6o
Tu me elcgilli regem po-
puli tui,&: uidiccm hliorum
tuorum, ac filiarum.
Vctf 7.
If TM^elegtjlinie Re^empo-
piilo tuo 5 (y iudice:-n filiorum
tuorum,^filiATum.
T«^/(?2//?/«?(f Jf<f^tfw,^c.]AdimicationeOracionishuius,quiuisTHEo-
S o p H I .* amans &: ftudio(u>-,mucatis tamen (pro vocationis vniuscu-
lufque diccifirate) inutandis, fortnarrquoq^icpoceftacdebetluasprcca-
tioncs : V.g. Tu,D o m i N E,tonlbti)iili mcTheologum,lurecon(ultum,
Medicum,Phyiicum,Gubcrnatorcm,,Sch()l,iil:iciin!,Mechanicum,&;c. Sc
iulifti me xdificare Eccleiiam ruam ; doccic iuda; fanare aegrotos ; per-
contari Natura? librum -. ius & iuftitiam adminiftrare ; inFormarc iuuentu'
temjpra;pararehocvelillud,&:c. damihiS a p i e n x i a M,vt,&c.
vcrf 8.Jujfifii me adificare tern-
plum in montefanUo tuo,& in
-urbe habitationij tua altare
infiar tabernaculi fimcii, quod
pvicparafii ab imtioi
Ec dixifti me a:dificare Te-
plu If in monte lan6to cuo,
& in ciuicace habiracionis
CUctr alcare^ad iimilicudincm
cabernaculi iandti cui, quodprseparafti ab inicio.
In monte fknflo ttio'^ Olim non line myfterioinmontcnunc inSpiricu
vulc adorari Pater Spirituum. Surium corda,in t e vtl[,ibeamus,beni-
gnclargirenobiso D o M i N e ; vccjujpcr V e R b v m tuum Biblice, Ma-cro &: MicroCoimice fcnpcum, ramjuam per fcalam lacob ad & in te
mentaliterafcendercqueamus. Amcn.
eAttecum efl Sapientia,qua
tua nouit opera, quaque tunc
ajfiuit cum ^lundum ejficeres^
qu£ ficit quidm oculis tuisgra-
tum fit, ac reElum in prxcepti^
tuis.
\
Ec cccu S A p I E N T I A cua^^"^'^^-
If qux nouit opera cua
,
qu^ &: affuic cunc cum or-
bem terrarum fingeres , &fciebac /^ quid ellcc placi-
cum oculis cuis,& quid di-
ic6tum in pnxccpcis.
^ji£ mttit opera tu.z] O m n i a enim per VERBVMf^SAPiENxrs-s I M V M, vcrir.i5(j. &:i6^z. )fadafunt: & iine ipio fa(^umeflnihil,quod
faitumeft.Iohan.i,^. Nota: Cumcuiuisartificifircredcnduminfuaar-
te;OMNi A autemperS a p i e nti a m fad^iafinc.-Quapropccreampro
prarcepcricein o m n i l'cibiIibono,tibieligitO;huius vnius ac foIiusD o-
c T R iN i£ fidem adhibeto. Hxc, Lcgc&rDodrina Amphithcacnhu-
iusjtedcducet invcritatemPhylicoChemicam,Magicam,Cab,iliflicam,
OMN£M. .^id efiet placitum] Curnon? Ertcnim Sa pien T i aPa-T R I s.fediumeiufdcmalliftriXj&confiliariayliterniaba^terno.
Hanc
GRADVS Q^VINTI. 1^7
Hanc dcmitte e fandtis
Carlis, acquc a folio gloria:
tux cam mittc, vc pra:fcns
mccum laborct, atquc in-
tclligam quid acccptumfit
apud te.
VcrCiIf mitte iUam {f de (alis
ftnSiis tuis^ er j^ufede Ma-gmtudinis tu£y "ut (f mecum
Si T t£mecum LABORt. T,vt
fciam quid acce^tum Jit apud
Te.
CMitteiBami^ Dat & mittit SapientiamDevs; non homo, aut
liberf^humanitus^vllusrinueniturapudDE v m ,nonhomines, velcrca-
taramaHamvllam. verfT. i6-/. &187. Influcntia, Luminc& MotuSohsDmininobiscommunicatur. Clamcmusigiturextotocordcomnes:Ro-
rate Casli Diuini dcfuper , & nubes Sapientissimi pluant S a p i-
EN T I A M : aperiatur tcrra Mentis mca:, &: germinct homincm nouum
;
quircformatusadexempIarArchetypiviuatinicternum.
De Cxliifnciis tuif.] Mo s E H, VeiacilTimustotius Naturaihiftoricus:
afoloenim V e r a c E , influencia, Jumine&rmotu Solis veritaT 1 s duftus & d'j&.\is , inquit Gen. i, i. Inprtncipfocreauit E l o H i m c aL V M. H o c , a Narura&: fubftantia fua, Hebraice appellationem pro-
i prie habct S c h a m A i m , quafi EschVaMaim^Ignis&Aqjva;
I
Ignis Aqueus vel Aquaignea: Grzce Ai©HP,quafiflu9a»!/),cxai'fl4), ardeo&ar,p
,
fpiritus ;Spiritvs ardens: (Jin ©ciflfwrtgf6 iraffcr , <^i!i waffcrigcr fctrcrigcr ^cif!;^*in fctrcri^ce @ci|?tt)a(fcr; LATExytTHEREvs:quicquid Anll^^eles incpcillime reprxhendens ahos , vt fuas de mundi xternitateftabiliretfalfitates, contragarriac. Hoc intotum Vn i v e rs V m Mundanum tripliciter diftribuit E l o h r m.
Primo, 1n F ER i V s, indidic Te r Rit & Aq^iC, vtibi efTet nontantum fcdes & vehiculii A n i m ^t Mundi , vcrum quoq;M E d i v m con
iungcns&: Vi n c vl v m copuIansacqucvnicnsduoextrema,qusfunt,
M a T E R I A prima , & F o r m a , hoc eft , H y l e nec non A n i m a
MvndijNatvra, RvACHELOHiMrvt latius vidcrc eft vc-rfT
161. & 187. &: hgura: Amphitheatrihiiius tcrtix Quxftionibus j. Srd. TotusglobusinferiorpienuseftS c h A M A i M,CxIo,SpiritUi£ihcreo.o-
mnia enim corpora penctrauic maftie lublunaris , voluntatc D e i diffu-
fumper&inOM N i A;neequicquam(Experientiatcfte)reperiturinto-
toorbe Tcrrarum ambituque Oceani totius, quod ciusfcintilla careat.
Mixtumhichabitat,reperituratqucverfaturcuraElcmcntisfrud;ibufque
corundcm ; coagulatum&congelatumjinnonnullisetiamfixum. Hoc,Ignis G'gas Naturxiudicans fingula, avinculis coagulationum fixario
numqiiePhyfico-Chemice relaxatatqucrefoluitin SpiRiTVMadfpcdabilcm fenfibufque obuium omntbus; feparando, a fuperfluitati-
bus ci admixtis , depurat , & pnmordiali fic reftituit libertati. H o c,
C.«LVMiNFERiv s.PRiMvM: cuiusfcintillay^/ftffj/ww/jquod
Spiritus, Aqua&Ignis. Exreomni, quamdarepotes,LaboratoriaPhy-
fico-Chemicorum manifeftanr & exhibent S c h a m a i m fiue Cje-
L V M, artificio Phyficofophiftis haudquaquam cognito. Frcnum, fo-
phifta, qui legis velaudis ha:c, lingux iniicito tux petulanti, & Phyfi-
co Chemice (priufquamrcpra:hcndasquid,ftudercmemento;ne(quod
ii8 INTERPRETATION ES
non eft Sapientis) dicasaliquando, nmputaram. Non pudeat te carbo-
num.Neccnim Devmipsvm pudebit Ignis, temporevltimiiudicii;
m quo C.rli magno impecu tranficnt, Elemenra vero calore foluentur,
Terra autem, iic qux in illa lunc opcra, exurentur. 2. Per.5, 10.M v n d v s
Ph Y s I c o-Ch e MicEhodiei v d ic at vRaphilo(ophis,&'.THE o-
SopHicE ivDicABiTVR iGNE dicvltimo, aDE O I P s o.
Secundo, S v p e r i v s , non niixtum E!ementis corundcmquc fu- .
perfluitatibus, fedper&infe(animatumtamenNAT vr A)congclauit, '
folidauit, corpusdurumacfolidumconftituitatque efFecit, hoc cft,fir-
mauit. Nam VERBoDoMiNiCitLi rirmati funt, 6,: S p i R i t v oris
eius (iJ«4f/;£/^^i/w,EmanationeDiuina, verf. 137.) omnisvirtuscorum',
Pfai. II , 6. Spirituseiuscrnaui'. Ca;los, lob. 16,13. Dixirenim De v s,
Gen.1,6'. FiarRAc iii a (hoccll, cxteniio{iueexpanfiofoIida,rirma&:
compafta;)Vnde Latini F i r m a m e N t v m , Germani cillC 95c(lcrecle
dixerunt : nam quouis xre &: adamante cft durior& durabilior ; Ca^li foli-
diirimi , quaii a:re , fu fi funt , lob. 37,18. quare nec Lucis aut ignis fui calo
re, necmotuspernicitateimminutionempatitur,nedum,antediemno-
uifllnium Dom i n i, confumatur. Extcndit Ie ho v AH Caslos folus
,
Efa.44,24.&:4j.i2. ^^i extendtt vtltit nihilum ealos , ^ expi>nait eosficut ta-
bernaculumadirihibitandum.^EC^o, zi. ProprieEfaias 34,4. Ettabelcet,
inquicns,omMismilitia(ornatus)Cc-clorum,& complicabvntvr,JPCrDcn oU{»immcn gcrofkt / ficut L i b e r , hoc eft, cortex interior ligno ad-
hzrens.CE Li:&omnismilitiaeorumdcfluet, (ficutdefjiiicfoliumdevi-
nea&:deficu)inmedioaquarum,(quoddaminterflitium& difcrimcnin-
teraquas)&:diaidacaquasabaquis.EtfecitDE v s Firmamcntum,(vtfit
tanquamiirmiirimafornix,quam Dev s fubiecitaquis, &perquamrc-tineretcas in fublimi) diuifitqueaquas, qua:erant lub Firmamento, ab
hisqua:erantfuperFirmamentuin.Etfadumeftita. VocauitqucDE v s
Firmamentum ( R ACHi A, Exceniioncm , Expanfionem) Cj€ l v m.
(hoceft, SchiTKAim; aNatura&fubftantiaaquarumignearum: ricutRa-
chia, aquantitate&qualitate extcrna, hoceil, extcnfione& firmatione
materia:.) Dubicetnuncergo omniumnemo, Aquas veraseflefupraFir-
mamentum. Bcnedicitenc^unot^nes , cjuxfiiper Qaxo s firnt, Do m iN o.
Dan.3,(Jo. Extendens Ca l v m (Schamaim,di(!:lumFirmamcnrura)fi-
cutpellcm:quitegisaquisfuperiora(fuperficicm extimam)eius, Plalm.
104,5. LaudateD o m i n v m Caslicalorum: & Aqux,qua:l"untfupcrcar-
losCvidelicetprimum&ilcundam) Uudent Nom e n Do mini, Pial.
148,4. Qjjalesfintautem Aqx>e svpercj^lestesj cuius ge-
neriSjfubftantix atque naruracnobis Theofophicc percor.tandum. Influ.
entia, igitur,Lumine&Motu Solis Divin idoftusacdcdus.iiiNo-
mine D oMi n i dico, A Q^a s svpercjElestes cfle vnius ciuf
dcmque generis &rubftantia:,cuius erac La t e ;: illexthcrcusincom-
buftibiliter ardetis, repertus, patrum noftrorum memoria, Pacauii in Ita-
lia^inmonumentovetufliffimo.intravrnulamfiftiiemjiijtradujjjaltcraex
auro, alcera cx argenro ampul!as,cuius liquori-^ puriflimi virrute pc-r pluri-
mosannosluccrnaharcaidt, vrannotaruntinJuisanriquaruminicriptio-
numcoUtdaneisPetrusApianus&Barcholomsus Amantius. Mcmmir
huius
-VGRADVS Q^VINTI. 119
(Quatuor
Elcmct^-
riusqua-
tuorcle-
mcntarie
loquitur^
huius rei etiam Hcimolaus Barbarus in corollario in Diofcoridem , vbi de
Aquisincommuncagit: Ell&rCxleftisaqua, inquit, fiuepotius Diuina
Chemiftarum , quam &C Dcmocritus & Mercurius Trifmcgiftus uoucre,
modo Diuinam/tqHam, tnodoScythicum/aiicem^^pcWanteSimodo TTv^fia,,
hoc eft, Spiritum cx a:theris Natura, &: Eflentia rerum Quinra: Vnde Au-rum potulentum, &iad:atus illcnecdam inuentus(aChemia:-Sophiftis
puta, quorum prohdolor, plena terc funt omnia, nccin perpctuum ab
iftisinucnietur: deTheo-Sophiscontranum fufficientcr demonftratumeft in Amphitheatro hoc)Philofophorum Lapis,&: fabulum conftat. Hocgenus laticis , vc arbicror ( ioquit idem ) fignificat Epigramma nuperrimcin agro Fatauino.iuxta oppidulum Atefteinuentum, opcrelatericioac
perinde fr.igili, per imprudentiam manus rufticx profcindenris ibi tcr-
ram, corrupto. H.xcille. Conradus Gefnerus Medicus Tigurimispag. y.
de Lunariis herbis & rebus^oclu lucentibus Epigramma prarfatum , Eth-
niciffimum vetuftiffunum rcdolens , licrefcrt:
PlHtoniJacrum munut neatlingttefurts,
IgnotHmefl 'uohis hoc , qnodin vrna latet.
Namqite Elementagraut claujit digefta. Uhore
} 'afefuh hoc rnodtco Maxitnm Ohhitti.
{^dfitfceciindo ciifioifthi copia cornii,
T^pretium tanti depcreat taticis,
Intrahancvrnamakeravrnularcpercafuiccuminfcriptioneverfuum
horum: de qijibusvide quoque prxtationem Libri dclecretis Remediis
Euonymi Gefheri Philiairi
;
t^htte himpeffimifures.
Vos quid voltis cum vojlris oculis emijjitiis ?
t^bitehtnc voftro cum Mercuriopetafato cadncratoque,
UMaxftmfts Aiaxumo denum Plutoni hocfacriimfectt.
Ha?c ibidem. Grauiter huius aquas vcritatem confirmac Audor vctu
ftusm ApocalypfiS piritvsMvndi secret i.fanfteintcraliaaf-
• .mans, fpiritumhuncC-^f^'*'»'»''». Cdiim,) zthereumincorporeaquo-
foplufquamperfefte glorificatoexiftentcm, fenfibiliterardereinlampa-
dcartificiofo,finediminutioneautconfumptionefui, inperpecuum. No-ll:ra quoquextate huiufhrodi lampades, fine aftufione nutrimenci noui
perpetuo ardentes laticexthcreo tragrantifllmo refertas, in monumentis&:antris vctuftifTimis Germanixlnferiorisac GrxcixfuifTerepertas, {c\-
mus teftari hiftorias &: viros fide dignos. Tanta: 6^ tam mirabilis, imo qua -
fi fuperNaturalis conditionis eft Ignis laticis huius fuperCxleftis, vt arde-
at vafe ardiffime claufo , extinguatu r flamma eius ab & in aere noftro , va
fcaperro. (^•(;if?garcm(itil)fnv»a(]er vnbfewcr/ aldrnfcrc gcmcincwflffcrvnD
fctrcr. Hinc Philofbphi Phyfico Chcmici: Aquanoftraigniseft; (Efte-
nim Schamaim , dcaquaigncafupcr-CxIefti) corpora magiscomburens,qua.mignisvuIgi.Hancaquamvercmirabilem&:mirificamC re a t o rE L oH I M Omniporensordinauitatq;Concefnt(cui ? foliSapicnci;haud
quaquam Phyficof"ophiftis)inuenire, etiam in regione haq Eleraentari. V-binam vero ? In Vnica certe folaq; Sapienti^ Miaera, qux Magnefia
Sapicncii,&:MaceriaLapidisPhiI.debicaacgenuina;inquamlEHovAH
R
IjO INTERPRETATIONESD E V s noncantum poruir,(apientcrquereferuauitCa:lum,verumetiani
Tcrram&: Aquam,hylinnimuumautreminaMundihuiustotius,infl:atu
primordialicatholicoadhuchodieexiftcntia.animata A^' i m it Mv n
D I lcintillaCatholica;(fig. Amphit.huius5.Qusft.7.)vcinde,tanq arr,
in & ex fubicdo MacroColmico Catholice fynoptico , PhyficoChcnnce
prxparando.necnon ChriftianoCabaliftice tradando eam,Caihol cc in
dagareterucretq;cognic;onemCreacoris,&quem mific IhsvhChris T I crucifixi;Nacura:& Crcacureomnis,acperconfequens(eftenim ve
ritati confentaneum, eorum quoq; qux funt fupra Cxlos(primum videl.
atqifecundum)hoceft, AquarumfupcrCxlcftium,Schamaim;Aquarumigncarum vel C.eIi tertii.tabernaculi D e i &: Sanftuarii Angelorum ; nec
non fuiipfius : innotefceretque lic,ex Libro Naturac fynoptice Catholico,
TheoSopho,quxnafitmiraCreatorisSapicntia,Poteria,Bonitas.Caulas
Vsvs Lapidis Philofophici ChriftianoCabalifticeDiviNi (fig.Amphir.
huiusquarta.vbide Vrim &Thvm i M)exhilcefacillimeoftenderep(/f-
fem lutficientes.fi fis c ftet figillij frangere Cxlefte & occuhz reucbtionis,
myfteriaque diuulgare D E i. Sufficiant filio Dodnr jercuius mcditationi
Theofophica;etiaaliquidind.igandi4relinquerecefui)!npr^fenriaea qu^
paftim fuppeditat Amphiiheatrum hoc,&:,quod oftenderim (do enim de
Cxlorum tanrum v s v,vefum etiam Subftantia,Eirent!a,&; Natura philo-
fophari Theofophum decet, Aq^as svpERCi€LESTES elTejfrepcnriq-,
aSapicnteinrerumNaturainfcMorijjpunflimas, fubtiliflimas, igneas,lu-
.r-cidillimas , plufquamperfcftas, quare incorruptibiles,perpetuo in fe fixas,
hoc eft,permanetcs,liquidas tamen & fluidas, inflamabilcs.minime com-
buftilcs: in v s V M hunc,vtinregionekiperfupremafintatq;confticuarjt
Schamaim,fiue Cxlum Tertiij; quod in fupcriiciecitimaaqueum cft;exti-
ma,igneum,ignis fl.igrans,aqua ardens. Quid r Hicce, in hifce putainfe-
rioribus (quauis in lolo MacroCofmico fynopticc Catholico ) Aqua contracommunem ftylumacrationem excaccam nobiliflima, ignisveaqueus
tammirandus,fuperCxleftislubftantia;atq;Naturx,rcperiturq;afoloSa-
piente fapicnter ; quaio magis in reg one (uperfuprema,hoc eft.fupra Fir
mamentum.inMundofobvlumfiGdiftoDiuinum^hyperphyfico.Nihoc;
Minera SAPiENTiit typo reali haud rcprxfentarct Catholicon Ma-croCofmicon. Abfit, inter PhylicoChemice Sapienres contrarium cogi-
tare,nedum ftjtucre vel loqui. P e r g o : In Ca l i,Ve r b i I e hg v j€ viriu
te tanqua prxheiifione qu.idam &C cochlea, in altia lubleuatione F i r M a
M E N T iqsf^vt di6tum;conftitutionc,confeftim,mox & e vcftigio atq; fimul
extitit fpatium quoddam magnumaltumve interuallum , inter Cxlum &Terram,quod e(t & dicitur L o c v s : vt enim nec mons line valle ; auc ma-
nus primum iun£tx, poftea vero difiundx & feparacXifine fpacio incer eas
medio ; ica nec Cxlum & Terra, fatta hac fcpararionis, deductionis, 6c fe
crecionis a fe inuicem fublimacioncabfq; incerfticio & diftantia efTc pocu-
erunc. Ez?ch.S,j. Eleuauic me Spiricus inccr Terram &: Cxlum. LocumV Ac V VM quidem primumcxcitifleoportuit ,poftcaver6humoribusa-
queis, &: vaporibus exhalationibusq; continuis (meteororQ variorum ma-
teriisjeregioneinterioredietim euaporant bus furfumquetcndentibus,
necnon terrenis corporibus innumeris, vtibieflent.inlongum Silatum
crefccrent,
\ G R A D V S Q^V I N T I. 13»
cieJceienCj Ipirjienc &moueientur, impleri. MjrabilcDEi Mirabilis
LaboracoriumMacro Cofmicon,Natuiapr2iiJenreaucLaboraJue,per-
pccimm, Catholicon. D i x i x pr.rccrea. D e v s : ytwt Lumtn^iriainFir-^
mamtnto Cslty ^hocelt) Eachta Scham.iirft,in expandone Cxh , ilue fpiricus
aschereiaquei hxiY\iiX.\)& diutdi?H iitmacHQciem: &fint infigni c^ Temportty
^dtes (^ Anms : Vi luceant irt Ftrrnamento Cdi ,^ ilLitmtncnt Terram. Etfa^ium
cflita. FecttqueD E v s duo Uminirta rnagn.i :(uminarc mains , vtpne jjet diei: CT
lumtnare mtnni -.vtfrxejftt nodi, f̂ielitts.Hi paftitt (?<//; FirmamentoC/E-L i(hoce{t,mRachia,excenlione,Iii.i£cxpanfioneSchamaimrirmaca)vt
UicerentfupcrTerram, &pra;eircncdiciacuofti, &:tiiuiJerencluci;mac
tcnebras. Nox a: Quomodo, As x k a fincinlignajf^Hcb. Ao x) hoceftj fignaindicancia, &:AlphabccumquallincomoLibri M.undi maioris
CxlelH , quibus D E v s (noftti curam pacernc hab,ens)de variis *c magnii
nobifcum loquicur ; tucura qua.' func C>c imminenc , ancequam cuemanr, o-
ftendic,pra;aunciac,prdEdiCit;alibi(DE o conccdeute)latius dcchrabo.
Videveril' ^j.&r^jj. Hyc, C^lvm secvndvm; (ublime; Regio
purca;therea.H o c 5SoIem,Lun>vni&SceUashabec;rcueractiamP r \
M VM & Intcrius(luomodo)aftralua: idquodfciuncatque ccftancurSa
piences. Mocu harmonicofiuc rynipathjco(ei"galcinuicem) mouccurv
crunque: idquodintcrius.iicucidquodcftruperius, iicconcra. Quimocus, cercicudinemruadcc(quamdixi)indicationum. Dev s Mirabrlisin
operibusfuis. Siima;Confluxibilia,con(pirabilia,conlencieiici.^jOM N i a,
Micro&:Mai.l-o-Cofmice. Deniq, FamamencumCa:li, ccftcEfaia^ijtf.
(refolucis Ic ne coagulacionum vinculis)iicucFumusliquelccc. Reducecur enim in id , quod erac ance fui congelacioncm , fohdationem ac firma
cionem , hoc eft,ficSpiRiTvs Lber.
Tcrcio , S V M m E , fupra RachiaSchamaim. hoc eft , Firma
mencumCa;li,Sc h a m Aim nonElemencis(vtPrimum)raifcuic, mulco
minusfupcrliuicacibuseorundemcxcremenciciisinquinauiC; ncqiincor-
pus (olidum (vc Secundum) ac durum congclauic acque firmauit ; verum
(vircutcfua Omnipoccnce) per&: infeplufquam perhciendo, Aqj^assvPERc^LESTES conllicuic calcs , quales pauloance docuimus, &inpcrpecuum Permanentes; manifeftandoque j^nem eargm, in
fuperhcieexcimacicraconfumpcionemfuifempcrardences, &rincfumo
luce candidillima fplcndences: Hoc,CitLVM Empyreum, lucidilFi-
mum ; imo, L v x, quam(canquam rcm Diuinicaci confencaneam)D e v s
inhabicacinacceftibilis.i.Timoth. 6,\6.Qy t MidcircoinigneaeftcEf-
fentiaDiuinicusPlacoablndorijBrachmanjsdidicic, Quincamq;Eiren-
ciamDiumicacisftacuicmanfionem. Eodem, torcaftis, fenfuThomasde
Aquino, quamuis Audor Aurorx Philofophorum concrarium cenfeac
cap. 19. abfque blafphcmiadixic.D E v m &: Angclos fuos carere non polle
igneaquasatdencis, fedeoindicsvti. Carercnonpoceft,quianoluic; Vo-
luit Summe , Supcrius , Inferius ea vci,pro fcdcac chrono Maieftacis fu;c,
Medioq; in vfus varios conuenience. Placuic ficD o m ,1 N o ; placeat idcm
cibi.HoCjCitL vMvelCit Li (Schamaim)CA lorvm, Deut. 10,
14, 3 . Reg. 8, 2,7. Pfal. iiy, 1 6. Nehem. 9, 6. refpcftu duorum ,inferioris &mfimi, TEK.TIVM, adquod Paulus i. Corinth.ii, 2.. tradu M^Tgnens——
r
IJl INTERPRETATIONESDiuini Mente raptus , in quo arcana audiuic verba , qiio: non licet homini
loqui
;
ImmenfHm ,fummuni , Deur. 4 j 5 z. Vltimnm -, non enim vltcrioris aut
(uperiorismcminitSS." Scriptura. Kytctpi^iovh. e. SaQftuanum Angclo-
rum noftrorum, faciem D K i P a t R i s noftri femper videntium, Matth.
18, 10. Paradyfus fclicitatis fummsej f"edes& Thronus beararum menti-
um. Oprxclarumdiem(Chnftianc vtarverbisCiceronisdeSencd.jcum
ad illudanimarum conciHum ca;tumquc proficilcar ! Quid ? D o m i
nvsDevs ipse(h v)mC2elorurfum,Deur.4,39. Adquod&fuperquod D.N. IhsvhChristvs cruciHxu^quadragefjmo a Refurre-
(5lionedi6afccndit,iJ;|/i)Ao'7e^(^ ii^iuyyfhblimior Caliifaitui, Hcbr.7,v. i6.
f^fiendens /uprx omnes Ca/os,Ephci.4,\.io.Sedensad(lexitram D E i Patris,
indeventuritseH, A6"bor.i,io. M.itth.z6,64. luduare viuos dr mortuos. Matth.
1^,51. Aftor.io,4i. & Seculum per I g n e m. Efaix 66,i<j. i.Pet.^. 7. DehilceCjE Lis sANCTi s,Pfalm.ioi,2o.inquibusDoM i N y s Devsip s E furfum, Deuter.4,39. Iofu£B2,ir. Ecclef j.i. dehocSanduariolbo,
deexceliohocCa:lorumhabitaculo,Deutcr.z6,i5. z.Paralip.jo.i^.San-
fto,Solio glorias fu2,Efaix 6^5, 15.de Domo fanda fua,Baruch. x,i6^.df
Tcmplo fando gloria: fux, deThrono regni fui, Danicl.^.^j.petit al e-
H o V A H fibi mitti Sapientiam Thcofophus nofter Regius : Peta-
niusab e o & nos, inOR.ATOR.ioTHEosoPHico noftro, in Spi-
ritu ac Veritate,mittctur reuera , modo TheoSophico.etiam nobis. C o-
rollamvm: Schamai M,hoc eft, C a l v M,Dcdrinahacno-ftra gcnuinc expofitum,faluberrimc te docebic,vnde quid f.t Lv x , (Hebraice, Ao R)Gen.i,3. Authrixlplendorisatqueilluminationis.necnon
(di("politionismodo)DiF r. vcrf 159. (^omodo.iTE ne b r i s,2.Cor
4,<J. (eratcnim,Sf/i4W»4;w, (luc C2:lum,&:, perconfequcns, C h a os vni
uerfum, ob Luccm fuam igneam intcrnam Diuinitus nondum mani ftft.i-
tam,tcncbrofum & non confpicuum) vi iuili Diuini rati ac firmi,fplendu-
crit^^nonfccusatqueintcnebrofolocoexSpirituviniraanifcftaturignis)
DiEsqueexorcus; obcuius Lv c i s abfcntiam vclcarcntiamignotum&:
obfcurum nobis futurij crat VniuerfumD e i opus hoc immenfum: Quomodoquotidienaturalitcrfiat&artemanifeftctur Vr fiuelGNis ;Qui,
cum abique calore efle nequcat,Elfedum fuum femper exhibet arquc de-
moftrat C a l o r e m : hic , certe, in Omnibus (extat enim in OmnibusSchamaimanimatumN AT v RA)totiusFormxacSpecieicftcuftos,Na-
turaliumque in Rcbus adionum &Rcrum gerendarumacproduccnda-
rum ftuTiulus, i^yavtnstqne (tam extcrnc quam intcrne) Naturale& Artifi-
cialePrincipiii, 5cimpul(iuum,fcux»j)Z(>(9K,autc*{|C;4jZ<x9va De o conftitu
tum,ac A N i M yE,qux fic (mediantc Schamaim)dotes (lia^i^vt infint)mul-
tiformitcrlargiturRebus,inftarobftetriciscuiufdamfidcli(fima:Micro&:
MacroCofmice attributum : Cur, vel quo refpcdu C a l o r (it atque di-
catur DiuinusjC^lcftis; Elemcntaris ; Naturp.lis, iniitus (iue innatus, pro-
portione quadam foli fiderumquecalorirefpondens; Vndeadioncsho-rum(;i p s i V s)tamdiucrfaj;Quofenfu(minimevulgari,attribucndov
nicuiquc|fuum) interpretanda: phrafes , Philofophorum hx : C^ l v mert animatum;Infiuentia,Lumine & Motu agit in inferiora;Ca:lum cft po-
tifrimacaufa,curElcmcnta,quamuisfuapteNaturac6rraria, permiiccan-
turatque
_\.G R A D V S Q^V I N T I. '55
tur arque inuicem coniungantui; Adprimammateriamcandem, quamvir ad libi diledam coniugem, obtinetrationem ; Res adamat inferiores
;
inTerram nonlecusacMasin tocminalemcntransfundit (uum.Corpor..
gignitinferibia; Omniumcllparcns;InIl:rumcntumefl:,quo D E v s agit
nobifcum; Eft caufaomnium, ejuiE gignuntur; ConfertFormam&Spe-ciem in materiam apparatam immutit; Regit omnia, qux hiccontiuet
Mundus ;fcccundat femina; Omnista'cunditasa C >€ l o fpaigitut; A-
Li i€ quehilcc limiles: T V N c recte philosophak.ipote-RiSDE NATvRjtsECRETis. Bene doccc & difcit, qui bene diftin-
guit. x^(edemagmtudinistiu. ] Dicic D o M i N v s Efa.66, i. Ca:lum fe-
des mea. Pfal. 103,11?. D o m i n v s in C:elo parauit fedem (uam. Pialm.
\2.i,i.K^d$eleHabooculos?Meos,quihtbitastncxlu. Pfil.io, 4. D o M i N v s,in
Cdofcdeseiui. Matth. 6->S). Pater nofter qmesin cxlit. Notandiim : A throno
ccltitudinisDiuinx. nilnifiDiuinumigternum; S a p i e n t i A(Emana-tioDiuina,v.i57.;igiturnoncreata,non formara.noortaauttadavtcrea-
tur2:,ledgenita ab ^tcrno Patrc Diuino Diuinaytterna; modonobismente fideli potius Chriftiane credcndo, quam fanatica imaginatione
comprehendcndo. cJJ/fcwwy/V.&c.] VtmihilltprarftoS p ir itv s fa-
M i Li A Ri s ;V.ii5.0raD E V M O PT.M A X. vc Tu,qui ad cxopcatum
operistuiPhylicoChemici finemperuemrecupis, vt tibiairiftat S p i R i
Tvs AssisTENTijt bonus, qui opus non tantum ab infcnfilhmo
hoftcdiabolo.omnisconfufionisauftore,
q
-am hdthirjmecuftodiati ve-
rumquoquea ilapienterLaborandum te adhorteturj S:,neinaliquode
linquas,vnde operi nocumentum accidere polht dehortctur. Noii ccrte
fcurrileexiftimari debet, prseflb Laboratorio Sapientum ; fcd illud, vchir
ciyiaL9)(/ii rcucrenter ingrcdicndum .mqueeoitalaborandum eft.ncge
nium tuumbonum,Tc,& OpuscuiicuftodieiitemoiTcndas.Sues mundani hoc minime incelligunt ; Ph:lo(ophi mente meam & fen (uni percipict
foli,eumquefequcntur. Vt&mihilit S piritvs ASSiSTENTiitmecumOrct.meciiLaboret: Mente, Intelleclu,Ratione,Cogirationcs&:fcnfus,
Adionesatq; Laborcs omncs (apictcr inftituat, dirigat, difponar, adiuuet,
promoueat,fortunet,bcct, vcrlV. 18,145. ijS. 181. &:i9i. Myfteriuhocma-
gnum.a perpaucis ob(eruatu,(ine quo Lapidcm Philofophorum ad fincm
optatii(quamuisin&:cxPrincipiis Naturalibus,iuxtaNa'ur^methodum,
artificiahter rede progrediaris ( tu qui Chriftianii te profiteris , nunquampcrduccs.vcrfiji.EftojVita&fadis.quivisvidcrijdiciaccflcPhilofophus
Chriftianus. Donum Dei cft ; cuius fccretum Hermes &: alii habuerijt ex
infpirationcDiuina; MacroCoimicecoftans Corpore,Spiritu&: Anima:
(uper quo ctiaNobis MicroCofmice.feGundii Lcges atque Doclrina Amphithcatrihuius,Corpore,Spintu &:Anima,ThcofophiceOrandum,Cabalice.Magice^PhyiicoChejTiice fudandii vei laborandum.V 1 1 e h o v a
h
Triunus,coopcrando Tibijcriuni tuisqj Laboribus,in Opere PhyiicoChe-
micoCatholico triuno confcquendo,infpirare,dareatq; largiridignctur
bcnc vclIe,no(re, cfTe & poflre, Th^ofophicc gpcrarimemcto. Qui potcft
capere,capiat,fatdixi. 0^r«i;Scienti2:&: Artesqaxdabonxintcrdiifunt
&:vocanturiN c e r t i€,nonqu6d per&:exfeinccrtxill£Efint,autnon-
niiqua male nofTent eas tradare flbi hoc prxfumetes; Vetiltn quod d e s i t
34 INTERPRETATIONES
2^1
artifici operanti volvhtas Dei. 2ln@ottf6@c^cni|?eallcegclC3cn.
\))lan niuf; «uclj Oae (^liuf won ©ott ^abuu Cuicnim,obkcrotc,I e h o-
V A H Oninipocenj, li vcllet nialcdidione lua diuina te puni re , aut detra-
hcre ( ob pcccata ) donum iUud liium, vcl thcfauris & trudibus Sapienti^
cepriuarc,cur, inqu. m, non } oHct Illc, quiOrnnia crcauit, qui cciam in-
ucrtir, cum vulr, ordmcm Nacura; ;qucmadmodum advoluncatcm lofua"
SoUIeticinmedioCsli.&nontclhnauitoccumberefpatiwvniusdici. lol.
10,15. AdpecicionemEzschix, Devs reduxitvn-.bramperhneas,quibu.s
lamdelrenderat in horologio Achaz, rctrordimdecemgradibus. 4. Rcg.
zo.ii. Viri tres Hebrxi, Sadrach, Kierech 6c Abcdnego, mifli in mediunt
Fornacis(Baby!onic.'c)ignisardenti<;,igncnpntd(3:il-uerunt.Danicl.5,2i.&.'
feqq.EchxcfiuntperOmnipotencianiDE i,quihabetNaturaminmanu
l"uaomnipotentc,camquercgit<^icucvu!r. Velle igitur DEinobiseft
impetrandum. Idc iib; voluic magnus ille Picus Miradulx Comcs,^quamuisproprerhancvoceminiquelac-ercturaviroquodammaguxajelorica
tis j cum dixerat : Fnejl/a Naturamadit,qut P A n A fhoc cR, D E v M totiu,'-
NAt\iXx)non attraxern : Quodlecundam Legcs atque Dodlrinam Amphithcatnhuius.D e o annuence,in OracorioTheoSophiccfieripoteft^vcrf.
190. S V M M A : Inccrta.' f.irit &: manentScientije ac Art;;s iecretiores,
nili fubdclcgace a s v m m o iundanobiliorisoperationisvirtuce;ni{iin
quam, V I RT V T E D i v i n a ammenrurautroborentur. Hocidemcfl:
quod dixit Soloroon, (v^} 1.9.) haurire voluntatem aD o M l N o ,& mhabi-
care cura S a p i e n x i a , verf300. <r
Nouit cnim ac intcllifritoomnia, ac me dcduccc ina-
d:ionibus mcis modcrate,
acc^i in gloriafuacuftodict.
Vetfu.Jf Sck enim illaoM.i^ i a,
C^ intelhgit, <^ deducet mein
openbus meis If fibjne, t^ cu-
Jiodtet me infHA Totentia.
ScitemmilUouti i a] Quare, fa£taamica, fororS: fponfatua.deomni'
bui cc fapienter inlbtuctcpotcftacvult : quiapromiluv. 187. Cuiusiufti
(ermones omnes: non c(i 111 eisprauumquid,nequeperuer(um, vcrf^i.
Sobite'^ Non folum fine cbrietate; (edetiam dcxtre ; fapienrer ; (upcr li
ncaveritatisrccia.
161 Et crunt acccpta opcra
mca,ac rcdle populu tuumdiiudicabo, eroque dignus
folioPatrismei.
'^etZitIf Et emnt accepta opera
mea.,& dijponampopulum tu~
um lujie, ^ ero dignmpdmm'Tatrij mci.
Et erunt accepta, &c. ] Q uando, Non nifi S a p i e n x i a (ir, Orauerir,
Laboraueritfecum. SicS:nosinDE oiapienrcspoffiimus omnia qu5B
Volumus;volumusautem,ThcoSophia:(I:udion,qua;DE V s ip s E.Qua-proptcr, quxcunquc, iuxt i Legcs atque Dodtrinam Amphitheatri huius,
|
faciemus, profpcrabuntur, vt eft Pial.i.
———^ l^, - —— I "! - — III — -
<54
«^5
'.6C
1 GRADVS Q^VINTI. iJT
/^Quisenim hominum verfij.
potcrit lcire Colilium D e i ?
auc quis potcrit cogitare
,
quidvclicD evs?
J^ishomhum , Szc.'\ Obiei5biocadem,quxinfravcri^ ip/. Adquamvi-dc verii 2<r8.relpon(loncm.
c^w enif/j homo ionfilium
T) E I mtelligit ? aut qutdyelit
T) EV s animo compr£hendet ?
,^Cogitationes enim
mortalium cimiclx,&: incer-
ta: prouidentia; nofl:ra:.
Ve[fi4. D^m co^itationes mortali-
um timidx junt , ac nojira opi-
nionesfaUaces.
Cogitat!enesnojlr£y &:c.] Quatenusnofi:ra;pcrle,6cabrol'jre, exnobis,
quoadnoIlriEdunraxatinnitimurPiudcncix, opinaiiiur,non fcimus.Co
girationes, fpcculationes, ratiocinationes, inucnrioncs & operationes
noftrsomncsincertxliint, mli veriratisatqucv;rturisDiuina:in(piratio-
neaiiimcnturacrobotentur. ©onllfipnDcepliant.iila.'.
Corpus enim corruptio-
ni obnoxium ag^rauatani-
mam , ac terrcnum domici-
iium plcnuni curarum me-
temdeprimit.
Vcrf 15
If fprpiis enim , c^uod cor-
rumjitur, aggrauat Animam ,
)^f O" terrena inhabitatio de-
primitpnfum multa cogitan-
tem.
Corf>usqugdcorrumpitur,&cc.] Sicctiam Pauluscxternumhomincmfp^^a^e/dicit,qaicumdc(ideriisfuiscorrumpit&corrumpirur. Bi n a r i
V s ergoreiicienJus. Vidciig. Amphicheatrihuius (t*cundam. Ttrrena
inh bnatto df^primt, &:c.] Mcns noftra incorpore holpitans proptcr pec
catum corruptib h atque mortaU , quad in catcere quodam tenebrofo te
necurreclula, ita, vcnec De v m rede agnofcere, Naturam &: fcipfum
cognc fcere queatex &:perlb homo. Quamobrem orandus Devs, vt
exercitioin D e i amoreTheo-Snphico (pcenitential;t-.'r victisacfupc-
ratisafF.ctibuscarnis)adDiuinarum, Spuitualium &: Naturaliumrapia-
rurGontemplationcmatque tradacionem, &:qua(idcprotundo carccris
Diuinicus extracia furfum, in cacumine domicili collocetur: hincquxprius in imo pofica vidcre non poceiac , ccrnere iam incpiac , & (uo modocoHoquio fecrcce fruacur dulcidimo I e h o v a (piriruumque boiiorum
aDE o fubdelegacorumjinebricturNcdarcDiuino, ficqiicperuenidcad
cognicioncm&:fruitionemrotius Vn iv er s i.vcif 145. Hoc, nonnifi
(ludiofus Amoris Diuini fidelis intelligit.
/f Et difficile a^ftimamus,
c^ux in Tcrrisfunt: &: quxm confpedu funt inueni-
Vetfitf. tAc yix quit in terra funt ,
conieclura ajfequtmur ,^ qu£
in rnxntbus ojerfanfur , cum
1(J4 Efa.4o,ij.
Roin.11,54.
i-Cor. 1,1«.
1^5
1£<J
.r. W.:
Zo7
'3^ INTERPRETATiON ES
SpiritvsS AP lE N-
TiA mitti-
tur.
16§
mus cum laborc, qux au-
cem in Ca;Iis funt quis inue-
ftigabit ?
DifficikttJlimAmui y^c.] Vide verf. 187.
Scnfum autcmTuu quis ^^'^'^'
fcict,-^"Nl SI TV DEDE-risSpiritvmsanctvmdealtissimis;
lahoremueninms : qms autem
ea pemejltgabit qu,z junt mCAis?
Conjilmm autem tuum quis
nouit, niji tu dederis S av 1-
E N T I A M , ac de altijjimis
IfSpintum/ancium tuum Jt
miferis ?
iCl
JV//?/«c/d'^^r» Spi.] AdobieftionemverfT. 1(^4. &25)7.fapientisipfius
lapicns lefponilo. SoUis enim D e i S p i R 1 x v s , & cui I p s e patcfacit
fiuereuclat,nouitarcanaD e i.inquitPaulus i. Corinrh.z.ii. D e v s in
Cxloeftrcuelansniyfteria^profijnda&rabfcondita, Dan.2., 2S.S vm m a:
InSAPiENTiADEi fcimus , intelligimus & poflumus fl e h o v A h
vobntc)0 MNi A. Et, cum vnufqui(quc flt optimus verborum fuorum
interpres, vnde qu^fo certius & verius Naturae, SStc Scripturic, & Tuiipfi
us cognitionem verifllmam haurics , quam ab ipfa ventate.Quomodo au-
tem D E vs(quiipfiflimacfl: Veritas)fiatnobisaConfiliiy,, Theo-Sophi-
ce docet Amphitheatrum hoc noflrum, Ibi Pythagorice fluderc memen-to ; ne fis fihus ante patrem : fraterne moneo. c^/.y?m.] Huc refer vcrba
figurae Amphitheatri huius fecundserdeccbit vos igitur prius pie lotos.&c.
& quajfequuntur. Spiritum tmmfmdnm?^ Spiritvm SAPiENTiit,verfl'. 2 25. & 2<ji. Non diabolicum , malum ; dcaltifllmis, non inferni pro-
fundis ; M E D I A T E ctiam , & quidem vel pcr Angelum lucis , non bcfti
am tenebrarum ; vel per O R g a N A Naturalia aut Artificialia, (agit e-
nimD E V s petvaria Me b i a nobifcum,eaquemirabiIia, quiaipfeMi
rabiHs) S A p i e n t i i€ veric in fccna Mundana hac fidcliter ancillantia
,
quocommodius Di vina humanitus percipiamus,norcamus&intel
ligamus. Sunt enim Scientix&: Artes bona: minifliras aut Apoflola? (Ii-
ceat mihi docendi caufTa (xo. loqui)qua:dam Sapientij*, quas mifit in
Mundum, vtprxdicarentde D o min .« fua;miriHccthef.iurisinfxhau-
ftis Euungclium , id eft, nuntium Kxtum ac bonum , filiis Difciplinxatque
Dodtfina:,Sapxbntia ha^rcdibus fidehbus diledis.
i6^ Et fi corred.r fint fcmita?
corum qui funt in Terri s , &quiE Tibi placent, didice-
rinthomincs:
Verf i8./^ ^Xam ita yi£ eorum qm
Terram mcolunt, dtreSi^ fue-
runt y acqute tthiplacent y dtdi-
cenmt.
Namitavixeorum'] VideverfTzS, 74, 1^7,15^,187. &294. Quodcumita fit , vt I T A, hoc eft , hac mcthodo , hac \\3. didiccrint alii, V. G. Sapiens
nofter.
\GRADVS QJINTI. 157
noftcr , imo vcro Sapientcs omncs , ( ncmo cnim vntjuam vir magnus llne
affljtuDiuino) etiam Nobis critinliftendum vcftigiiseorundcm, vteo-
dciii modo fapientcr difcamus ab eodcm SAP!ENTijtSi>iRiTy,aquoilli, lapientefquefiamus. Q^xcunquecnim runtfcripta, adDodri-
nam lcripta funt nobis.
i7i
V^
Verf 19. EtfmtSA TiENTiA con-Nam pcr Sapientiamfanati fuuc/jTquicunqi pli- feruati.
cuerunc tibi D o m i n e a
Principio.
^uicunquepUcuerur.ttibi, &c.]Cum autem nemo placeat D e o , nifiqui
cum S A p I E N T I A mhabitat. Vcrf 500. Theo-Sophice nohis ftudcn-
dum, vtcum Ea inhabitemus: Et tuncplacebimus D E o, dihgcmur ab
E o ,impetrabimulque,recundum LcgesatqueDoclrinam Amphirheatii
huius, Oiando & Laborando, infidc vera, Omn i a. liffic.icilhma res
mcntc pura Fides firma.
170
Duo poilulaui ate, pro-
hibcasame,ancequammo-
riar. Vanitacem6c verbum
mendaxrcr.ioueame: Pau-
pertaccm & diuicias ne de-
deris mihi: aleme ciboqui
conuenitmihi:
Prou 30
Vcd". 7-
VctfS.
jtDvo (infHfer) rogaui TEj
ne deneges mihi antequam mo-
riar : ff yanttatem c?" /^ ver-
ba mendacia longe fac d me.
•^lendicitatem (^ dimtias ne
dederis mihi: tnbuetantHm yt-
5lui meo necejjaria.
Dv o rcgauiT 'E.'^ Interiorem&exteriorcm hominem &vitamconfi
derans Rcx lapientilhmus, vtriurqucgubernationema DEopetit. Ani
mx, cuftodiam a vanicate&: mcndacio : corpori, vero, mediocritatem
fortunarumoptat&precatur. Sibienim foUrehdus homo, labiturintc-
nebras&crroresmcntis, & exrernam quoque fehcitatem &fucceftusa-
mittit. £xpictateenim&timoreDomini,quifonseftSapientiar,fluitto-
tius corpons & cxternK vitx incolumitas. Hinc fit homo hgnum illud
,
quod plantatum eft fecusdecurfus aquarum, quod frudum fuum dabit
in temporefuo, cuius fohum non defluet, & omniaquarcunque faciet,
profperabuntur, Pfahn. i, 3. Panitatem.] Quideft vanitas, nififapientia
mundana immunda, qux eft fatua, cccca. temcraria.fuperba, ignara D e i,
fuperftitiofa , idololatrica, contemptrix D E i , fcditiofa,crudehs, fangui-
nolenta, audax, inhumana, epichxrccaca, inquieta, hypocritica, phi
lonica, impudcns, incontinens, truculent.i,auara,calumniatrix,men-
dax , deceptrix , fallax , arrogans , bdinguis , dolofa ; & in fumma , nihil ni-
fi ferpentina illa aftutia &: mahtiahomini naturah congcnita : &: lapfus il-
le protoplafti deplorandus , &:rm'nahorribihs adcxitiumzternum fem-
pervergcns&pergens. Ferbamendacia.] Mcndaciumopponitvera: D e i
Agnitioni & Inuocationi : Agnitio enim &: Inuocatio D B i funt fontes x-
ternicbenedtdionis&^beatitudinis; mendaciumvero, idcft, ignorantia
171
i7i
.j8 INTERPRETATIONES
173
i74
DEi.idololatria, fupeiftitiojContetusDEi &:inuocationis,abyfruseftma-
ledi£tionis , teporalis&: aetei nx. Diuitias &c paupertatem non optat : namLuxurtmt animi rchmflerunqttefecnndtf :
Futgida lux MundipaHper leftu erat.
VXl,fortefAtier, ^ abne-
gemydicamque quis efiJ^E ho-
V AH? ^ neforte ejfctarpau-
pet;O^jurer,affumamquem va.-
Mnm nomen T)ei mei.
If Nc forte fatiatus illici-"^"^'
ar ad nco-andum, & dicam,
quis cft D o M I N V s ? aut c-
gcftatc compulfus, furer, &pcriure N o m e n D e i mei.
T^firtefatiatf^^diCc.] Mediocria commoda vita: Sapienti optanda funt-
Diuitias SzopcSyirritamentamaierum, vocntPocis.. Pharao in fummafua
opulentia& potentia imprudenter& anoganter hac voccm edidit , Quis
Ie H o V A ? Diuitiajigiturnimiiciprumpefrumdederejquiafuperiorem,
& porentiorcm Dominum in mart rubro expertus eft > quem totprodigi
is fupernaturalibus & planediuinis, induratus mentejreuereri,timere&:
agoofcere noluit. Errant igitur, qui in philofophianoftraiecretioritan-
tumaureos montes quarrunt ; Infipientis, non Sapientis, hoc eft. Sapien-
tia enim D e i cultrix & amatrix eft,non auri. Expers hxc Sponfa Caeleftis
eftomnisauaritia;,luxurix, ruperbia?,tartus,&incedithabitufimphc],vili,
honefto tamcn & mundo, vtiturque rebus fecundis modefte, & prarparat
fe ad ferenda aduerfa:im6, vtthefaiiruin colligatMyfteriiiLrumDiuino-
rum&Naturalium;paupeitatem,onera, laborcs fuftinet, ncc facile ad-
uerfiscedit:
2(amque honos nec hUnda inflant,ncc afperafangunt ;
SedfideiinuicixgittdiA ucra tuttant.
Eccl.io.
VcrCio.. Tofil NDVSTRIAM(hM>c
vahtadem}JeqUttUrSAFIENTIA!
At If excellentia redifi-
cationis cft Sapicntia.
Excellentia recIificationif,S<.c.] Q^uam diftorta& deprauata fit Natura hu
mana ; quotidiana; infirmitates, hallucinationcs,tencbrar,errorcs,iatis te-
ftanturrideo redificatio&rcmendationaturaipcruerfse^fingulismomcn-
tis,inftituenda:cuiuse77a:v5,oSw'(7rw«&rcftificationisnoftra;finis eftSapien-
tia. Omnium malorum Ibmmum noj3)ifcum nafcitur, cui omnes vcniamdant,nec eius emendationem defideranr;philautia(cilicet&amorpro-
prius, quo vnufquifquc fibi amicus eft natura,& fuis opinionibus dclecla-
tur. Sed reuera hic morbus, quo finguli nimium fibi placcnt, fons cft o-
mnium errorum & deliftoruminvita. ProindGrexdificationatur^e&a-
moris proprii fummc eft neceflaria, fiadSAPiENxi/t vera: L v m e n
afpirare cupis,Sapientia; cultor.
Verum, tuDocTRiNjt fili, qui I E h o'v /e gratia,
ficadcptuses Sapientiam Eiufve D o-
if A qusedam fingularia.
Da
^75
1-6
i;7
*78
G R A D V S QJV I N T I. 139
Da(quoquc)Sapientiocca-
fionem , &:addcturciS a p i-
ENTi a: docc iuftum, /^&:
feftinabic accipcre.
Prou. 9.
VcrCp.'Da Sapientt morpiuwnem,^
Sapientiorerit : doce tujlum,0'
addet DoUrinam.
£(fi/lf»ahitacci^ire.] Etiamciimgratiarumaftioncingcntc,._d!ebitaquc
lahorumreiiiuneratione. Hx Si c n a t v r. j€h.xredum S a p.ie N tiafideliumdilcctorum. Quiautemobliuifcunturbencfadorum,autfiliime
pte volunt cflc ante patrcm, t>a(; 0.16 (£'9 wHl flu^cr fcpn Dfltn tU b(m\( / ii in-
grati funt , aquorum domo non reccdct malum •
In auribus ftulci ne loqua-
ris : quia contcmnct Pru-
dcntiam eloquiorum tuo-
rum.
Prou.15
VerC?. ff In auribus ( autem ) injipt-
enttum ne loquarts : quta dejji-
ctent T)oBnnam eloqmi tm.
Jn aurtbi*! injipitniium, &c.] Prajcepti huius nc obIiui(caris , fratcrne mo-neo. Nonenimapudomnes, nccomnitemporc, necomnia, dcDE i, Ho-minis, Spirituum, Naturzquc Myfteriis, arcanis atquc fccretis fariacphi-
lofophari conuenit ac par eft , nec omnmo tutum ; fed eft (quemadmo-dum iamfarpius di(5tum)quibus, quando, & quantum. Loquendumin-tcrdum vt multi, ftatuendum vtpauci. Inferuicndum tempori, loco &perfonis. Cauc quoquc , vt bcne monuit vir quidam Religiofus , Saturnus
aliquis adfpiciat librostuos arcanorum tcftes; nc boum calcibus (quod
plenfque prxcepti huius immcmoribuscontigit )ignominiosefubiicia-
ris& conculceris. Vtmamipfefempermemorhuuis.'Margaritas, porcis
diabolo obfcffis non obiicito. In temporc &: loco tacuifte frpe profuit.
Vetri4. Exuitando exultabit Pater
lujlt: ^ generans Saptentem,
Utabiturtneo.
Exultac gaudio Patcr iu-
fti: /^^quiSapientemgenu-
it,la:tabiturinco.
^u^i Sapiefttemgenuit , &c.] Nonfolum exfemincfuofilium genuinumcorporalitcr, veriim etiam Dot^rina, inftitutione, prasccptis falutati
bus , Docliina:& DifciplinjB fiUum , Sapientcr , Vide verfl!^ 34. Hinc phr»fis , apud Sapicn tes vfitatiftima , hxc : 6 fili mi , mi fih.
^ Auris qua: auditinerc-
pationesvitx, inmedioSa-
pientum commorabitur.
yrou.ij.
VetC ji.zAuris qua audit increpa-
tionemvttte y inmedto Sapien-
tum commorabttur.
t^urUqH£ audit , &rc.]Sicut per oftiumaurium intrauit inobcedientia
& malitiam cor hominis: itaaudicndo voccm admonitionis & caftigatio-
nis, Sapientia intrat in mentcm. Et , ficut audiendo voccm diaboli, totum
corhominiscorruptum&inquinatumcft, itaaudicndovoccm De i, in
i75
276
Signatura
SapicDtis.
Vbi&curSapienci
non loque-
dum.
*77
I7t
1
i75>
iSc
zSi
140 INTERPRETATIONES/
Libro S^ Scripcura:, Natura: , & femctipfo , cor hpminis a corruptione,
toeditatc diabolica &c ignorantia liberatur. D e v s cnim ornat & compen-
fac ftudmm fapicntiac, in hac vita, maiori luce,intcUigenria, ftientia.co-
i^nitionc rcrum fpirituali & naturali , confilio, robore Hdei , confolationc,
fuccefTu^ingubernationcpublica &c domcftica,& pofb hanc vjtam prx-
miisimmortalibus.
Qui ncgligit Difcipli-
nam, fpernit animam fu-
am: fedquiaudit increpa-
tioncm,pofIicletcor.
Verfji. ^i ahitcit JfDiscjTii-N A M, dejpicu Amma,mfuAm
:
quiautem acqitiejctt tncrepatio-
mbiiSyJ^pjfeJfor efl cordis.
Z)//?/^//»4«;,&c.]Qucmadmodum qui negligitmedicinam.odit & fper-
nitfanitatemcorporis, &hoftiscftvitae huiuscorporalis: itaquincgligit
difciplinam, qujBeftracdicinaanimx, cfthoftis & homicidaanimz lux.
Ec, qucmadmodum fanitas vmbilico, & irrigatio offium, cis qui timct Do-minum , & a malo dcclinant , Prou. 5 , 8. ita in contrario , inuetcratio , lan-
guor& talcs, vcrmis confcicntiscrodens, eis qui Timorem Domini & di-
fciplinam defpiciunt. Pfal.ji, 3. P<iy^//([>rf/?for<s!H.]hoceft,dominus cft fuo-
rum afFcduum , ira^, odii, gaudii, triftitiar, metu j, voluptatis : quos affcdus
fi regere &moderari rede quisdidicerit; na: ille inomnibus rebus aget
prudentius, &cunipoifeflionc&moderationccordisfui, gloriam&ho-
norcm poffidcbit. «i
Paupcrtas &ignominia c-
rit dcfcrenti corred:ionem
:
fcdquicuftodit incrcpatio-
ncm,honorc afficietur.
Prou. ij
VerfiJ. ^Egefas fS ignomima ei ,
qHideJeritD isciPLiN am:
qtttantem acqitiejcit argttentt
,
glonficahttur.
£^7?/«^ C"^^«<"»''»^4,&c.]Hominem naturalem, qui a vera? Sapicntia: vi-
is plane exorbicauit , innumcris corredionibus corrigit indefmenter Ipfa
Sapientia , vc in viam eum reducac, & ab innaca& congenita ftultitialibe
ret. Si corrcdioncm hanc admittithomoSapiens, ornaturacorrednce
Sapicntia piulcis prarmiis , in ter qua: ctiam funt opcs honefbe aclegitimar,
itemhonores:fiver6refpuithomofatuusDifciplinam,reccditabilloSa-
picncia , & fuccedic paupctcas& ignominia i filia: impiccacis.
^ Qui cnim crudit dc-
riforcm, ipfc fibi iniuriam
facit : & qui arguit impium
,
maculam fibi gcncrat.
Prou. 9.
Verf.7.Corripiens denjorem y acct-
Pttfibt tpfiignomimam : ^ in-
crepans tmpittm acciptt mactt-
lamjitam.
^^ierudit tUrfJcrem,t)Cc.]Ciute igicurcircumfpiciendum, quales fint ii,
quibus concredimus myfteria, arcana, fecreca: ncdiabolus fufbicec cu
culumingracum.
^NoIi
iSi
1S5
i?4
G R A D V S Q^V 1 N T I. 141
^^Noliargueredcriforc, ^"'•'-
ne odcrit te; arguc Sapien-
ccm,&diligeccc.
V^increpes ign^y deriforem
,
nefini odio habeat te : mcrepa
Saptentem, <isr diliget te.
7{»li argttereJeuferem , &:c.] Latercm enm rcl y€thiopemIauabis. Co-gita Gerinanorum lilud: /jatmtcfj &cn l»cr;Xcuffc(mit7?arrcn tcfc^iflfcn. C:^
mufleauc^cincrDicf^ut^unhabcn/ Dcrallc??arrcnfoltcf(ugmac[jcn. Hos de-
uita. Nolite fiifidumdarecanibus. Epicurei &.'athciiiunt funofioresin-
ciepando: atpii dociles & limcntes De v M, pioficiuntin Sapicntia &:
multis aliis cxcellcntibus donis.
Quajritdcriror Sapicnti-
am, & non inucnit: at Scientia
intclligcntieftfacilis inucncu.
Prou.14
vctr.<. Jf .^itrit (qmdem) derifor
5* j p I E N Ti j1 u^^noninue-
nu:DoSirinaprudenttiifacilu.
^turittlerifiry &:c.] Ingenium fcopticum & nafutulum, nequaquam vc-
vx Sapientia; capax eft. Simplicem enim, &dil'ccndi cupidum animumSapientia amat, fauo &: mcile cibat,&r ncilare Sapicntiaeinebriat. A-nima ad cognitionem apta, ait Ptolomxus, veri plus aflcquitur, quam qui,
fupremumin modum, feinScientlacxercet. Aptitudo ver6ha:c ingenii
cxlcrtcdonumcft,&:Orandoacquiritur.
In con{pcd:ii intclligcntis
apparct SaP1ENTIA;& OCuIi
ftultiruntin cxtremo tcrrar.
Prou.17
Verfi4.Iflnfacte prudentu lucet
SAPiENTiAi ocuUfiultorHm
infnthiis Terra.
InfmepruientU', &c.]Hoceft, vultus Sapientisefl modc(ius,atoculi
ftuJtorumcircumuagantur inconftantcs, &iantleuitatisind!ces: vultus
cnimeftanimipitbura. Quoinodoinaquis rcfplcndetvultusprorpicien-
tium,cordahominummanifeftaC ntprudcntibus, Prou.17, i9.Et,dili-
gcnteragnofcevultumpccoristui^tuofq;grcgciccnfidera. Ibid. ver''. 25.
Sapicntia hominis lucet in vultu eius,&:potcntilfimu5 faciem illius comu-
tabit.Ecclcf Sji.Ergo, Metopofcopice, Phyllognonaonice,Cheiroman-
tice,explorahomines,difcipulos,vtiPythagoras,perdiesaliq>iot. Quem-admodumcnimomnesrescondit£E, ccrtis aK-'turaiiotis&:fignis, pifti-
&exornatz funr, diainifque Naturxcharafteiilmis infignirar ; certa nimi
rum proportionc, figura&habitu- vndcde inteino&latcntefpirituoc-
cultifquc rerum proprictatibusmdicium fieri po:cft.* imo ipla proprie-
tas rcrum occulta&fpiritus latens ieipfum proditccrtis quibuidam no-
tis & fignis cxternisj& pro natura ac indolc fua,talem tffir.git figoatu-
ram,figuram, proportionem & habirum, qualis a Sapicnfbus vult co-
gnofci : qua: Signatura Magije Naturalis inirmm, & quafi alphabetum
primumquc elementum cft. Iri prascipue hxc piftura in hominis vultu
&: habitu cognofccnda cft. Concurrit enim toiius Naturx fignatura in
Micro Cofmo. Hic,hara(SbcrcsNaturaE,&rnora:hicroglvphicaf, certum
iSz
Sie.ir.rt
c •S^l^ilCUU...
18.
z85
186
141 I N T E R P R E T A T I O N E S /
cfficiuntrenfum&fcntcnciam, quxaSapientibus&huiusfcripturxacli-
tcratur.-EnaturaIis gn;irisprobeintclliguntur. Nccenimmentitur Natu-
ra,autfalfumdefeipfapracbectcfl:imonium:non(lecipitindagatoresfui,
modo Scripturam hanc probe dilcant inteUigere. C.^lum habet fua figna.
Ignis, Aer, Aqua,Terra; Vegetabilia, Animalia,Mineralia,Metalla,fu-
as habent fignaturas : A ngeli habent fuas notas : omnes Prophetx, omnesApoftoli, omnefqueSandi: imQSaluatoripfehabetfignuiil FiliiHomi-
nis Crucis rigurara.
Etcnim operibus fuis co-
gnofcitur puer,anmundum& an redtumfic opus eius^
Prou 10
Yerf. II. IfEx ftudiis fUii intelliqi-
tur^HeryJimmda, (^ reciajtnt
oferagifts.
Exfiudiiiftiii'] Ex adionibus, tanquam charaderifmo naturali, vel fi-
gnatura. Nota; Tribus modis virim3gni&: pra:clari cxcitantur. I. infiti
funtprxclaris ingeniis igniculi Diuinitus,quibus impellunturadfes pra;-
claras agendas, quifubinde fefeexerunt &:emicancab incuntearrate, vt
in lofepho Patnarcha apparet, in Dauide, Sclomonc, Daniele, lofia,
&c. Hiab vteromatcrno felefti funt prouidentia: Diuinaeinftrumenta,
& opcrum D E I organa. 1 1. Naturalis aflrrorum influentia , & aftrorum
frudus,qu3ndocunquead maturitatem perucnerunt, mundo benc/ici-
umaliquodnaturale exhibituri, &exthefaurisfuisproduduri, (efl:enim
omnis naturalis fapicntia in aftris) tale ingenium a prima dbnceptione in-
clinant, vnde varii, variis in rebus & faculcatibus, prodeunt artifices.
HinccanitPoeta:
Ingeninm cxUftefuis vebciits dnnis
Surgit , (^ ingrattfert mdedamn* mor*.TcrtioCxlum aliquodeft internuminHominc, quodilluminaturS.
San6to,&DonisSpiritusfan£tifingulatibus,Fi DE&ORAxioNEac-quifitis. Hic latct Spiritus Cabahfticus & fchola philofophia: fagacis
Theophrafticx.
Quiambulat fraudulcn-
tcr, rcuelatarcana: ^quiautera fidelis cJfl:, celat amici
commiffum.
Prou.ii.
Verf. 13.^/ ambulatfraudulenter
,
reuelatfecretum : fidelis autem
J^intUyCelatrem.
J^tfidelii eft , &c.] Fidc, orationc&: taciturnitate multa acquiruntur
myfteriacxlcftia&arcananaturalia.ProptcreaEfaiasPropheracanitcap.
1 4. verf. 1 6. Secretum meum mihi,fecretHm meum mihi. E t Dauid Pfalm. y i, 8.
inccrta& occulta Sapientix tux manifcftafti mihi. Hincetiam Apoftolus
Paulus , In Chrtfla ihefuomnesthefauri Safientitz^ ScientiAfunt ahfconditi. Co-lolT. i,5.Igiturpetite, qujEticcpulfate.Hxcfuntverbaillaaio^^jjajmefli.
bilia paradyfi & tertii CasH , de quibus Apoftolus , 1. Cor.u , 4.
Eximia efl viriiu,frfjiareftlentta rehm
At contragrauisejlculfa , tacenda loqui.
Qui reue-
i%6
:S-'
:lS8
185)
GRAD.VS QJVINTI. H5
Qu^i reuclac fecretum, in-
cedit traudulcnter: &:ciimco
quiallicic labiisfuis, ncmi-
fceaste.
ProaioIf ^ui reuelat rnyfleriA,<(s*
ambulat fraudulenter : ^ di-
latat labiafua^ ne commifcea-
ris.
J^i rciielat myferia , &c.] Quicunquead (ecretioraiuie diuina,fiue na-
turaliaafpirat, nccefTeeft, vcadConltantiani, Grauitatem &Taciturni-
tatem feailuelcac. Talescumlint Mvllcriorum reuelatores Ani^cliboni,
procul fugiunt omnes inconftantes, leues&: garrulos: extrcme inimici
lunt omnis inconftantix , leuitatis & garrulitatis. Igitur tu quoque , fili Sa-
pientix tugias eiufmodi homincs lcues&garrulos, ne tibi ipii cxitium
acccrfas.
^^Multi hominesmi-
fericordes vocatur,virum
autem fidclcm quis_(tacile)
inueniccf'
VerC 6.<5^lultitudo homjnum pradi-
cat yniufcuiufji mifencordiam
:
virum autem yeracem quus tnue-
met?
CMultiheminesmifericordes , &c.] Hoceftmultihomines &habentur&vocancur iandi.led vere bonum & hdelcm quis inuenietrSolus enim Deusintuetur corda hominum&: difccrnic omnia tucata&fimulataafinceris
acqueveris. C.uitinimc igiturcum hominibusverfandum. Nullactiam
in amicitia pc')is cft maior,quam adulatio.bbnditia: &: afVcntatio. Quamuisenimmultis nominibus, hocvitiumeftnotandum: leuiumhominumatque fallacium, advoluptatem loqucntium omnia, nihilad veritatem.
Cic.inLxlio.
IfNc (iginu )m oliaris ami-
co tuo malum, cum illc in
tchabeacfiduciam.
Prou.t.
Vcrl'!?.
Nemoliaris, &:c.]McnsvcraimbutaSapientia, &SophiarfiIius,Medi-
cuseflhumanxfocietatis, non eucrfor. AnimuscnimgenerofacSapien-
tiascapax, amans veritatis&iuflitixefl, inimicus veroomnis fophiflicz
& iniuftitix. Jnprimis autem vtituromni S^hkho. in tegendis & emen-dandis arcanis deliclis proximi , tantum abefl: , vt nouis inlidiis , noua ma-la eidem flruat. NuIIum efl crudelius vulnus, inquit Sophoclcs , quam fal-
li ab amico : -Offt fcpoD Dicnccl^ftcn DtC fc^aDhcfjfrctt-
jjo Eftconflacoriumargenco, &caminus auro, /^acprobac
cordalEKOV AH.
Prou.17
VcrH:. If -^i {enim)reddit mala
probonis, non recedet malum
dedomoeiMj.
£)uireiditmAh, &c.] Sicutgratitudocomplectiturveritatcm&iuftiti
am,quasDEvs amat; itaingratitudo confiatacflexmcndacio&iniu-
flitia. Haspefles cum D e v s acerrime oderit, maximequedeteflctur,
187
1S8
D^ cozjtes contra amicum
tuummAhim , quum tpje habt-
tetficure tecum.
189
200
144 INTERPRETATIONESnondubiumeft,ingrarosa D Eopuniri. Eft&iUavoxXcnophontisme-moria digna. :Homifjes nm ajfuefa&t adgrxtitndmem ergx bene merttos,pofteA
ftmt ingratiaduerjiii D E v M . y_y{t probatcordA IehovahJIgne quo-
que crucis ac cnbulationum lcrutatur corda &: rcnes. Nam l c N i s pro -
batoMNiA. EtfiDEVs reperiretcorfidelc,vtiquereueIarccci
fecrctafua,aclatgireturei Donaacbonafua:^rttJfJpWO(/
tvcnn »n6m cr foQ fcgnm o&cr
funDcrcn.
Hic inferiitHrfgurafixti^xdus.
VI. GRA-
T R I A funt,qurE pritnordiriitconftituunt M v n D v m,
VtdX
Mo seh:
I. Terraet Aqxa:Tena vnftuo('i,lcnta,tcnax
& gliitinofa, Aquacircum
& (upertu& 1 vc tx duMbus
hi(ce Elcmenti'. ( lic diftis,,
quali HylcDitmW) Aquca ill. >
niolei.vnnm tanrum C OR-
r V s tunccxtarct.
2. CiII.VM.
fhit.lmiultnti.j
Her M E SjRantiquiflJmi PhiSapientes:I. CoR p V s : I. ]
didum,liifetius. ta
HicEns pvimum,creatum,triunura,catholicoi i»o-
) RvACH Elo HTMj h.i
Spiricus D e i mcubans A-
quis , Gen.i. ( vide Verf 161.
&Qu.Tft.quattam,figutjni
Amph.huius tcriii.)
2. Spirit V S;
Mundi, aithereus , qui cft
corpiis Spiritualc, &: Spiri-
tus corpora]is,omnia per-
mcans.Superius.
3. Anima;Mundi:quxviridirasbene-
dida , res cundas faciens
gerniinare.LeoviridisiDv-
enechvitide.
Quodcft.qa
kd quafi la
quali noniamcprpus,
extrcma. Hupii pofuit Auatus
friuAtiomm.
caufa.
re Sima,
Al Bi
m
incorpus,
Liue
& qu.iii
ensduo
icoPrinci-
iles (pri-
luminebatis ) fua
slum pio
3- FMc^cpitqiit
C O R O L I
Phyjie lt<j» hmm trium p R i m o R v m conditionn iiiitrfo Phyfict
,
wlfcrfc, MimHtctmmixtn ; 2. /« iih/!ii[io,wti>>un^
pingue,fulig'nofum:Sdli.tcrrafuida
Xlll ; m tOiguUto, fiHtfxi: tun:
txlrunri ''Sui uh.
o 11.
t usi rti:
PHYSieOCHE-M IC I.
1. Sv i p H v r&SalN A T V Rj€:
h.e.
Terrnfin^uii, <^quaficeii,t)oif
•vriBuoJa. tnadifMitns
manui,
Sot dr Luni Htrmelis.
2. Mercvrivs.h.c.
Spiritiis xthereus , opcrans proNatura fcinciUarum N A t v r. iE
quibus coniunpirur:ad (imilitu-
dinem Planet^ ^rii in firmamen-to , qui Nacuram habet variam &omninoverlatilem; cumcalidis,
calidus, cum frigidis etiam fngi-
dus cftifequitur cnimNaturi e-
ius,cuiconiungiiuri
3- N A T VR A.
Elfcntia.
l R I V M.
Hifce accommodari poffunt
QjatvorElemen-tistarvm
I. Terra& aqj:v
2. AlR&IcNIS."
E S S E N T l AQJ^INTA.
iie, PhyfieoChe-nick &c. eonfiiernulrit rtljieeitt,^ e/uijem frimi3,f«'f,/».^«rf;(HftenimSulphuriexcremcncum
iiin; ihlcRm.i.) 4. Injolttio, vo/itt/t, nutjiif
'":'liootie£limumfelieiterfoteri4te^
'"laprjfenliiifilio
INiE.
GRADVS SEXTI.
VI.
GRADVSPROLOGETICVS
SEXT VSEXPOSITVS.
Sap.7.
Vcrfii.<iAccejfermt autem mihi
bonii jimul omnia cum lUa^ di-
uitix(juepermanus ilhus innu-
merubdes.
i^ Venervnt mihi
CVirfapicnsatteftatur ) O M N I A
B o N A parirpr cum ( S a p i-
E N T I a) illa,& innumerabi-
lis|honell:as^ per manus
lllius.
fcnerunt atttem w/'^/, &c.] Vide verfr5i4.315.554. Srj^S. Fermanmil
liui\ Per labores Sapienti^ manualcs Theofophicos in Oratorio &;
Laboratono , fecundum Leges atqi Doclrinam Amphitheatri huius : non
negotiationemundanaimmunda.verf.^i/. VndeP(almus 128, z.Lahres
mamumtuarummanducabis. Torrcnsredundans vena,reufons S a p i E n-
Ti7E,Prou.i4,4.
LdetatHs autemfumm omni-
biis^ quoniam eorum authoreB
Sapientia : ego vero ignorabam
eorum ipfam ejfe matrem.
Ec larcatus fum in omni- ^"^'
bus : & quoniam ancecede-
bac me illa S a p i e n t i a, &ignorabam quoniam /^ ho-
rum omnium macer ell.
^onivn antccedehat ?wf,&:c.] Quafi diceret,Quoniam mecu erat theo-
rice & praclice: mecum Orabat,mecum Laborabar,verfr.!26i,&5oi. Ho-
rum onmium mater esi.^ Summa fummarum: Quifilius Disciplin/enon eft,hoc cft,T imoris Domini, isSapient iam veram (ma-
tremomniumBonorumatqueDonorum D e i)nonhabetfororem,non
fponfam: Cui harc nonamica,fruftra Orat.fruftra Laborat ; quia non hau-
(itfalutem&voluntatema D o MiNbjVcrf^ip.&jpcrccnfequens.non
I
29
292
i95
Ainicitia
cumDEO.
14^ INTERPRETATIONES
crithjeresThcfauirorumS a p ie n xiit infinitorum. Quareinreduftio-
aead Monadis fimphcitarem efto totus : tunc confcqueris. Vidc VerfT.
i)7.ijB.&2ij.&recundamhums Amphitheatrifiguram.
Inexhanftus enim homi-
nibus thelaunis eft: quo qui
funt vfi amicitiam cum Deocoierunt, proptcr Dona Di-
lciplina: commendati.
VerfH.Iflnfimtus emm thefiurnj
eH hemmihHs : quo qui ijfi
fintyiArticivesfaciifunt [fA-
miatu 1)^1, Ifpropter D 1-
sciFLiN ^ dona comendati.
/w/f«//w?/-'<'/S«r«=fj&c.]Quiaipraxtcrna,Immenfa,Omnipotens,Infi-
nita ; cuius propterca thefaun inexhaufti & infiniti. Ab initio Mundi iem-
per dedir, dathodie, nec deficit ei vndcmomnexuumlargcdare vultac
poteft. c^ot/V/V/WDe 1] Ita,vt fruiti fint, Deo Paterno,Fratcrno, A-
mico;BoN o Summo.Videfccundam Amphitheatrihuiusfiguram. Adhoc enim creati fumus, vt fummum illud B o n v M,exfacro!andaScri-
prura, Libro Natura; Confcientixque propria: teftimonio cognofcamus,
contcmptemur, amemus & veneremur: in hoc rcdempti fumus, vc co
femper truamur. Hoc vnicum , hominis animum alias infatiabilem, ab-
unde explcre poteft. O amicitiam fruftuofiffiraam hanc! Nota: Ami-corum omniaeum fint corcmunia, quid non impetraret a l5 e o homo fa-
dlus D Ei amicus? Thcofophice annitere, vt De i fias amicus; tunc in
SpirituSLVeriratcieiunansOra, tunc lapicnter iniis qucxdocct Amphi-cheatrum hoc Labora ;&:Iehovah aderit tibi,dabitque fine mora.
Haufifti enim falutem & voluntatem ab amieo,D e o : ab amica, S a p i-
E N T I A. Eft Sapxentia conciliatrix amicitia; cum D E o inftituen-
Jx:quia homincminTimore De i iungit De o : quofacto.impctratin
inyfteriis Diuinis Natursque fecretis(Diuinitus, influentia, lumine &:
.notu;aut per Magiftrum Sapienrem,quemtibimittit De v s,auttcci,
vcrf 5 2.) bcnc vellc,nGflc,circ & pofl"e aD E o. Vide verf Z95. PropterDifci-
/.v/.c.&c.] Propter TimoremDei: quiinitium S a p 1 E n t iiE,vcrf
.'.lo.commendansnos Deo.
•-94Mihi enim dedic Devs,
corum, qua: func in Nacu-
la veram cognicionem, vc
Vlundi cofticutionem,vim-
quc Elcmcncorum incclli-
^am.
Vcrr 17. 7p s £ enim dedtt mihi ho-
rum, quiefunt Scienti aunjeram ,- /^ njtfctam ff dif
pofitiommOrhis Terrarum,0^
[fyirtutes Elementorum.
I p j E dedit fnihi] Vide fupra verf 187. Vt fctdm'] Qui", Qualia, &r
Quant.1 ? Non Diuinorum duntaxac myfteria, verum etiam o M n i a,
ficuti
GRADVS SEXTI. J47
(icuticxrequcntibuspatcbic. Atquoniodo?iterumqua:rcs. Imnicdiate,
relpondco, &: mcdiate, iuxta D e i liberrimam volunratcm ; Et quidcm
;
TheoSophice ; Phyiicc; PhyllcoMedicc ; PhyilcoChemice ; PhylicoMa-
gcice; HyperphyficoMagicc ; Cabahce; Lcgc atque Dodrma Amphi-thearri huius totius. Sunt vocabula, qux reccnfui.pauca.attamen corumfcnfus latillime lcfeditfundit. Definiciones petis : rcfte : do. T H e o s O-
P H I A efi Theol(>g:a, in ternario, ^hoc cily^ihUcCyMacTO EiC MicroCiimice)
Catholica,\z no\ Jf. U^irahi/iimiri/ica,(vc\:C.i^j.YoxDL i inOmnibus,pcrOmnia,deOmnibjs, adOiTines. (verfjj.) P h y s i c B f /"/ Mundivtrfu/que,hoc esf.C^iaioris (otii^.cr Olii»orti,(iec\ind\im Corpus & Spiritum,
qux habec cx Macrocoirno j Traditwncy NaturadrArte, Vrttuerfaliter,ex<^in
/acrojaniia Scriptura, LapideFhilm.^ Nohiiipfis , Particulariter ex di-inpartihiti
vtrorum ; cognitto dr tractatio. V H y s i c o ws. t) i c i tt K eti ars cognejcendi
Lthrum 2{aturx ( Macro & MicroCofmice ) magnum : ica, vc lcgcie poflis
(ca vniucrlahcer.quam parcicularicer) Temetipfum in Mundo maiore ; &:
contra Mundum maiore in Teipfo : ad humani corporis fanitatc tuenda,
morbosqueprofligandos(v.297.) Physicochemia ef/ars,methodo
2^tur£ chemicejolutndi,defurandt(^rite reuniendi Res Phyficas^Vniuerfalei^ATi-
croCofmice,Lapide Philm.MicroCofmicc corpoiis humani partcs:abfit
tamccalumni3depfiftinafigurarcddcnda)e^/><jr//c«/ir<^/,^/i?^/w/'r,<?mjO-
mnes. Mageia Vetuftilfimorii SiptentH (C[\i\ Perfis Magi,Gr^cis Vhilofo^hi,
Latinis Saptentes\n6\% Gyitinofophtflje, Gra:ce & Brachmanes, ^gy ptii- S cer
dotes & Mekubaks, Hebrarii Prophetic &: Cabaliftx, Babyloniis,ncc po Aflyrii!)
C/&i/<^.«jGalli »Ccltis Druid<e,Si Bardi &:5fw»/7/^«appellabatur^VNivt-R
S A L I T e kfumta.idem quodjludium apud Hebr£cs CabaUfimmeperfcium&abfolutum , cum in Diuinorum cultu, Spintualium traciatione atque cum iii conher
fAttone,<^Katuraliuminue(ltgat'one ^pCeacfafienterco^.fiflcret: Quamuis hi, mvno eodemque ftadib, Duccbenig siorc, longr pra:ci'rrcrentillos. Ar,
Physicomageia (opustancumdeBercluh.hoccft, SapicntiaNa
curaf.verf i ^i.) cft Naturah artiticio ( Macro &: MicroCofmice ) minfica
prafticandi ratio. Hyperphysicomaceia (refpedu Naturalis
&:Doftrinaj caufa,fic dida) cft cum Angehsbonis,flammeis De i rrani-
ftrisjfub modo dclegatac a D e o ndminiftrationis,tam vigilado qnam dor-
miendo,mediace&immediace,pia&vcilisconuerfatio. C A e a L A cft
Diuinx reuelationis, ad falutiferamD e i, & Mafthiah agnitionem ; For-
marum fv paratarum, Naturx ( in Macro &: MicroCofmo ) noftriq; ipfius
cognitioncm,vnionem, &: fruitioncm^necnon SS.^Scripturx intcllc-
dum verum;vcl immediate,autmedioconuenientcjquoDiuinahuma-
nitus fcntire poffimns^tam Vniucrfalitcr quamParticulariter.TheoSo-
phicefortita.SymbohcaR e c e p tio. Enhabes. Expofitioncsnecef
farias &: fufhc.cnt^s,fyp^DE aiuuante) tcmpore, fihisDodrina: abun
danccrexhibet Ampin.nocnoffrum Philofophicccxplicatum. Hilce.in
prxfencia, concencus efto : nec calamniare, quxnefcis. Dc Mageia, AI
chemia,Cabala,Vira!iasinDifcipliniscommunioribusfacisdocl:us, (no
mcn reticeo,vt honori ipfiusconfulam)admodumieiuncccnfuicinfuis
pocmacibus.^-in)et)<r iudicircronfttiemDmgCWUCrWPCrflchCt. Talesmi-
icricordiampotiusmercntur,quam rcprehenfionem. Nihilenimfcom
Huc perti
net Sigaa-
[ura.
Diuinurri
Cabji?Audium.
1^6 INTERPRETATIONES
i .-';
v
,Tiata illorum derogant vcntati ; cum potius tangant abufum (qui non tol-
,if rci lubfl:antiam)qijam v(um lcgitmiumac verum, quafi opificis dcfe-
clus fcndere debeatm artis indignitatem. Eodem modo poflct ctiam (fed
quonam iure ?)inuri notahxre(lumSS=^Scriptur.T. Add o: Quxrata-
iiquis : Vndenam habes , qux in Amphitheatro hoc tuo nobis proponis ?
Cum Sapienre noftro ingenuc rclpondeo , (& quidem eo lubentius , vt fa-
cisfaciam Ariftarchisquibufdam, nec tamenquicquamame arroganter
ditlum volo , de quo in optima &: folenniori iuris forma protefl:or)M i H i
,
(omnium Philofophorumminimo)D e ditDevs:aDomino ac-
c E p i:tamimmcdiate,quammediate. Atquomodoquxfo, iterummqui-
es? Dicam. Audiftiantea, nimirum, Theo Sophice.Phyfice, Phyfico-
Medice, &rc. vt fupra. Nam Ego, adfcrutandas resaltifllmas ardore in-
gentc,igneDiuinoinfiammatus,PhilofophorumvariorumpopuIorum,
tam vctuftifrimorum &c vctcrum,quam Neotcricorum monumenra.Sym
bolice aut myfticc , hieroglyphicc , figurate , aznigmatice , paraboUce , al
legorice, arcanc, fecretevel manifefte, fculpta, pida, fcripta(domi &;
foris) ego ipfc & pcr alios(cmptionc , commurationc,)&rc. prout fieri po
tuifle tempus &r occafio conccdcbant, conquifjui, pcrluffraui ; Libros
Theo-Sophorum,Cabaliftarum,Magorum,PhyfIco Chemicorum,hoc
eft, vcreSapientum,necnonEthnicePhilofophantiumnonilluminato-
rura aut Sophillarum cuolui , relcgi & iteruni le^i.-fufpiriis vorifque Chri-
ftiano licitis atquc conccflis optaui , inuocaui, oraui , aperuit f res ipfa lo-
quitur) quifolusdignus Ihsvh SapientiaPatris, nonloliim
hofce,quos dixi , verixm etiam Librum D e i in ternario C^holicon , qui
eft, SS." Scriptura, & Mundus vrcrque , maior & minor ,remouitq; (igna-
culaeius, (verf.zzj. Sc figura Amphicheatri huius fccund.r)ita, vt Liber Li-
brum adhuc de die in diem exphcct atque interpretetur. In officina Vul-
cani, abannoindcvfque a-tatismezdecimoquinto, indefcfse laboraui,
fumptibus(certe)non exiguis, tamcn (gratia D e o) propriis, iolus & cumfociis, fidelibus mihi ac infidelibus , iam dcxtre , iam finiltrc : quomodo e-
nimbene,quinunquammale? Docuerunt.qujenocucrunt. Obfcruaui,
qu3E Natura (obftetricante Arte) doccbat : 6 fruduoflflimam Cabalam
Phvfico-Chemicam hanc .' fermones, labores, cum meos rum aliorum
mentifquc pra:faga:conceptus, fedulo annotaui. Quando vos pigri patres
itertiftis , cgo laborans vigilaui. Mcditatus fum gnauiter die ac node fuper
hifce qujE vidcram , legeram , audieram , didiccram ; ftans , fedcns , deam-
bulans.rccumbens, adSolem, adLunam, ad ripas, flumina, inpratis,
montibus , fVluis , nemoribus , etiam ad lampadem fiuc candclam cercam,
in cjur era ( ad recreandum fpiritus animales cercbri ) fLffumigata , pathc
t ice mc mouentem : vixi ac contuli (a quouts enim difcendum non inepte
rebar) cum fcnibus , iuucnibus ; Rcligiofis &c laicis ; (non loquor pucrili
ier , aut aniliter , fed fcientihce ) cum Pnncipibus , & alto ftemmate natis;
.Io£lisatquc indodis; fimplicibus, &pclle vulpinatcdis; prudentibus;
infipicntibus ; rufticisacidiotis, cumdiuitibus, pauperibus,cumThto-
Sophis atq; Thco-Sophiftis ; bonis , malis ; albis, nigris: (obfcientiam fal-
tem cogni^ionis , non approbationis : non cnim fcientia mali , fed vfus da-
mnat ( cum theoncis aut con tcmplatiuis exercitatis , pradicifque exper-
r tis;cum
GRADVS SEXXr. 147
tiSiCumfncclianicis,i|uorumofficinasfrcqucntervificaui;(Sott)o|JllitDCt1
ivdt rnD tic|ifiJClc[>rtCn,hoc ed.nautis atque montanis. (credendum enim v-
n!cuiqucinlu(nircepcrito)sl(6hoc^j3Clcl)rtcn.cumIudans,Cluifbanis,fe-
ftaiiis.imoachcis ; audiui omnes,(perncba;n nullum : Bonum tcci vulturn
(luxta Rai(nundi conlihum vrilillimum) iis.qui vadunt per miindum; namnon pauca bona rcperi apudnonnullos: liibpurpura.fcrico, &hoIoreii-
co ( Fatear vcritatem ) interdum latuif^e fl:ultitiam,contra,fub pallio fordi-
do nonnunquam Sapientiam.non lemcl iuna cxpertus. Non pudeattc
pauperisSapientis,autmalcveftiti,fuadeo: Succurreegeno,tenonpceni-
tcbit. TheSophiceconfului D e v m , &: obleruaui eum loquentern ac re-
fpondcntem in SS^* Scriptura,N.uura,Memetipfo. cuius S p i R i t v s
fandi monitis ac duftu habebam donum difcrccionis Spirituum, Q.Co-rinth.i2,io.)&fenfumaGdifct"etionem boniacmali,(Hebr.j,i4.)vcBo-
num(quod propono ) retinueram , maium fquod expurgaui ) rcieceram.
Sum dui pcregnnacus;inuill alios.quos expericncia aliquid fcire ac iudi
cio valcrc conhrmato aucumabam,nec^tcni2er frullra : nam I e h o v a h,
mihi benigno,corda ec^rum fic moucjue,di(ponente ac inclinante,de
myfticis, arcaniSjJecretiorjbusCouantes nonnulli lc natbos Dodrina; fi-
lium,attentum, & vcritatem fitientem)abfquc velamine mecumamicedifputarunc ac contulerunt: Mafxa&Bibliochecasperluftrare, Labora-
toriacontemplari,laboresafpicere,noninuiciconccfferunt;qua:fumpti-
bus magnis laboribusqueHerculcisplutimosperannosindjgaflent,tra
tcrnc manifeftarunt : Prxparata, ('intcr qu^ D e i,D E v j\i teltor,ordina
tione mirabi^i , ab vno habui Leonem viridem Caiholicon , &Sangvinem Leoni s,hoc eft, A v r v m non vulgi.fed P hilo-so p H OR v MiOculisvidimeis,manibustetigi,linguaguftaui,naribusoI-
feci : 6 quam mirabilis D e v s in operibus fuis
!
) prsparata , inquam , do-
no dedcrunc. quibus apud proximum meum egenum, in caiibus de(pera-
tiirimis,fryctuolillimefum vtus;&modospra:pirandi^lE h o v Ainftin-
ftu mifericordis)fincere reuclarunt. Itaoportuit,iuxtaPauli. i.Theflj,
zi. dodrinam, omnitprobare ; qu,e bom tenere, Ica oportuitme difcere,addi
fcere, philofophari-. nam pars minima horum in Vniuerfitatibus Acade-
micorum docetur & difcitur. In Vniuerfitate Dei Peripathctice,hoc
cftjcircumambulatorie nobis ftudendumatquc difcendum. Hxc me-
thodus mirabilis; qua, dedit Mihi Dev s Mirabilis; hxcvia,qua,(vc
tcirem,nonopinarer)ambulaui. (verfT. i8,&i57.)Qui5dcdit? Solus,in-
quam,DE v s.immcdiate &: mediatc: fubdclegate tamen Natura,Ignis,
Ars,Magiftri tam viui, quam muti ; corporalcs &: fpiritualcs boni,vigiIan-
do ac dormiendo.(verir. j 1.8: i j/.) Quaproptet in humilitate Chriftiana,
cum Virgine beata animo graro iure cano.* FecitmihimagniyquipetenseHy
Luc.i, 4^. Dicoque cum Propheta Regio : MiferAtor^ Mifertcors D o m i-
N V s, Longanimt! (jr multum Mifencors. Non inperpetuumiraf:ctur,necinater-
numcommtnabitur.NonfecundumpeccatAnoflrafecttnohis^nequefecundumtnic^n-
tates noftras retrtbuit nobts. .^uoniam/ecundicm altttlidtnem Cdlia Terra,corrobo-
rauit Mi(ericordiamfuam,Juperttmentesfe.^antHm difat orttttab occidi nte,lon -
gefecit anobisiniquitates nofiras. ^hiomodomifereturpaterfiltorum, mifericors esi
D o M I N V s ttmentibttffe: quoniarnipfe cognouttfigmtntuTnnofirum. Rero^dattti
r B
5^
148 INTERPRETATIONESeff,quoniampt{ims/(tmus.P(z\.io$.v.9,S)Cfeq(\. Verum& ccrtumeflehocfir-
mitercrede.quodtimentcs D £ i nomennonamittatis,qui perpcenitcn-
ctam Chriftianam(quz eft.timere D e v m,& rcccdere a malo,verf i j^.)^
peccato femper rcfurgit. Si quem, forte,oftcndunr,qux hic fcribo doceo-
que,is fe conferrc potcrit ad Laboratoria Philofophice inftruda, ac vide-
re labores Artis atque Naturar,& inde formas,efl~entias ac proprictates re-
rum intuerijpriufquam.inuidia crepanSjineptiflTimaquzquecontraAr-
cana D e i, & Lucem veritatis.fcribat.
CoROL larivm: RexGeber(vt videre eftexciushbroDiuinita-
tis)poftmultos&variosin Alchimiafruftraacvarieexanthlatos laborcs,
tandem Lapidis Philofophici Catholici vnici(poflunt quidem efle tot La-
pides, quod Rcs,attamen particulares; ex fpeciali,non nifi fpeciale ; ex
particulari,non nifi particularc; Vniuerfale ex vniuerfali: particularifmus
eft folcecilmus:) matena vnica, in triunitatecatholica, vera,Pra:pftrandi-
quc modo legitimo, vifionc fomniivnius fquod facere D e o facillimum,
&c impetrare credentiTheofophicequc Oranti&Laborantinonimpof-
fibile) Diuinitusfuitinftitutus. K_y4uc7or Ro/arum3>ga\de[>inxittotumo-
pus vlque ad complementum,licet tum temporis vlterius non viderit, nifi
vfqueadL e oN e m :fcio,inquir.fInfluentiadoftus Diuina, Lumincqucdudus Naturx)quia de neceflltatc Opus ad talem perueniet Naturam. Et
impoflibiIeefthocfciri,nifiaDEofciatur,autaMagiftro,quieamdoceac.
Bernhardi*! Comes Treuifanus vfus eadem diicendi methodo, qua ego,artem
callebat biennio antequam laboribus ablolueret eam. Bonits Lomhardns
Ferrariaijis Margaritam fcripfit pretio(.jmnoueIlam,priufqi'amLapidem
CathoIiconBenedidumplenaricpra:paraflet,dicenscap.i^.operiscitati:
Sapientum plurium Iibros vidimus,& iuxta pofle noftrum & modicum in •
genium ftudaimus, quamuis operationi & laborifuimusrar6dediti,&c.
Vide ipfum. Sic, Dionyfius Zacharius,aliique plures in eodem ftadio cur-
rentes,/3g^£floy,(DiuinafauenrcClemcntia)acceperunt. Oportetenim,
vt in hoc ftudio dodrina cxpcrimentum praccedat.non contra : Exeropla
Rhafis,Auicennas&aliorumphilofophorumfequamur,quifcriptonobis
ptodiderunt, harc ipfis cognita fuifle,ante experimentura,cum cogitatio-
nc fubtiU vehemen ti & longa. Methodo qua dixi ( ventacem abfquc glo
•
rianonecur non fatcrer?)deditmihi,qua:fcio &fcribo, Dev s:Ille,quiopcraturOM n i A.inOmnibus,dcditmihiS a pientiam, vcfci
amaliquid demyfticis, arcanis atqucfccretisSSicScriptura:, Mundiquevtriufquc:&quamuisnoningradufummo, tamcnineo, proquohabeocurhumilitcrgratiasagam De o.(verf 4.) Vnicuiqueenim , inquitPaulus,
Rom. 12,7. daturmantfejlatiofpirituiadvtilitatem, &c. Ha^cautcmomniaopcraturvnusatq,idcmSpiritus, diuidcnsfingulisproutvult: cuiusNo-
M E N fitBenediduminfecuIorum iecuh. Omnia hahent temptis/uHm,Ecclc.
5, i.Tcmpushadenusfuit,mcthodoprxfata,di(cendi:Tempusnunccft,v: inferuiam memorijc mea:, fcribendi, pingendi, annotandi: Tcmpus(D e o volentc & dance) in poftcrum erit,OMNiAin Oracorio & Labo-
iatorioadfinemcompIetumpcrduccndi,vfumquctriunum,videIicctDi-
uinum , Macro & Micro-Cofmicum , pcrfede transfcrendi. Phy diabolo.
FaxicDE v s.Amen.DiJpoJitionemorhisterrarum.^MundiconAitutionem;
quomodo
GRADVS SEXTI. i5'l
i?^
19 ^
qaomodotaduslicMuncius, Videvcrl'. 150. cumaliquotfecjucntibus. Si
K N s Cacholiconcriunumprimum, clcquofig. Amph. huius tertia, rite
cor!lideraicseiu!querchquias,q !is D e v s Catholiccpoluitatquccon-
clulitinniadam pccuHarcm, re/cruauitqucinvlus TheoSophicos Sapi-
cnti.Phylico r.hpmirr: frire<i rn.tlare in I ahor.-itfirio ^ad fcnlus riic cnim
voluit& ordinauic D E v s , cxpcricntia tcrtc^lcjbijppareretM undi E l o-
jjLL^t f^^^ATORi^; ar^^i^if^iiimron ft^itucndi ir^imiLdico^ creandi)mita.-
i)iLciiiIuia.Hincnofredil"cito, quariicMA g ne s i a Phil.Phyfico-Che-
micorum Cachohcifui Cachohca. Vnum fi pcr cocum noucris,cciam alce-
rum. Tunc incenigcs , quz annotaui verlT. iS,i<jy ,i6i.&c quarca Amphithcatri huius figura, vbi de Lapidis Philolophici egi \iu ttiuno. Hxc vide
•
rc, cil nonnifiSapientis. Proptct mundi ingratitudinem inuitus cogoc
(D E V M teft:or)digito compclcere labcllura . Attamen hhis doclrina: Hgu-
fis Amph. huius lccunda&tcrciatidehter inferuiuijinreruiamq; iequenti-
bus hilce.Nam * * Virtutes ElementoruTn\ Et fructuum eorum, quos
produxerunt, Gcn, i. HostequoquedoccbicvliisPhyfico-McdicuSjana-
lyfiPhyfico-Cheraicaprsparacoriapramilla.
Inicium, cxitum, medi-
umque temporis,^^ foKli-
tiorum vicillitudinem , ac
^ tcpeftar^im varietatem
,
verfi?. l^lmtmm (s" confumma,-
tionem (s* medietatem tempo-
rum, vicijjitudinum permuta-
tiones,^conjiv/mnationei tem-
porum,
Jmtium (^ confum.] HocexAftris, canquam AlphabccoCa:!efl;i, aMagiftcoexercicaco Aflromon.&: Aftr.legiaclciriporcil.Sunceniminfigna,
Tempora , Dics &: Annos , Gen. i , 14. Soljiiiiorum Tfajjitudiries.] Verfio-
num mutaciones, h. c. Sohs conuerfioncs, qua: funt dua? ; vna hyberna,qua
adnosaccedereincipit:altetaxftiua,quanonvla"aprogreditur,rcdadin-
fcriorcs circulos^^docendi caulla cxcogitatos) rccedcre incipit. Solftitia
duo appellantur r.Xia^^^c-Tra^^Solu z'er^Kes,iCtrepuinYincap2.ntur. Tempe-
ftatuwvariet.item.'] Commutationes tcmporum. HucreferEphcmcrides
Acris perpctuas Mizaldi;& Prognofticon Meteorographicon perpetuum
Sculteti . Itcm, ^auwfrn praclica & obferuaciones. ^ic ff^lctl rtlC^t a\ii-j<\t.
j^ Annicurfus, Scftella-
rumdilpofitiones,
Verfij. JfMorum mutationes , ^diuiJio?ies temporum , Annortm
circuitiis , acfitii-sjlellarum:
Ullorum mutationes^ &c.] Temperamencorum humanorum corporum,
quxaddirpofitionem &:conflitutionem Carh&conftellationum varian-
tur, mouentur, inclinantur. Imo adiones hominum aut redduntuiiifdem
difticiliores aut facihores: quia omnia, qus fub Sole funt,(uum habent pe-
culiarc tempus cercis deftinatum aftionibus. Annicur/iis.] Annotum cir-
culos , fiue circuitus , ic fiderum pofitiones. Eam Solis repetit.im conuer-
fionem , qux annos conficit , vulgo annorum reuoiutionem appellant.
'9r
iS<J
hr INTERPRETATIONES
i97 ^^Naturas animaliu,&:
[f iras bertiaru,/^ & vim ve-
roru , &: /trcogitadones iio-
minij,Ar,difFerentias virtrul-
toru, & /ir virtutes radicum.
Vcrfio. CN^turasAnmalium^ iraf-
que hejliarum^'-ventorum yim,
i^ cogitationes hominum , dif-
ferentutsplantarum^ radicum-
queficultates.
197
a
]
Naturas avimeliim, ] Confule rcquentia. TrM bcfliarnm, ] Imperus fcra-
rum ir.Tcundos. Quuiam affedus vettunr, accipicnrc; gcnu'; prolpecie.
Nam ^,ue«(5i!f, cft illapars in belliisi^rquchominibus.inquaclHedcs ua-
cundi;s,icaque vim iialcibilern inbcitiis intelligit. yirnvenio^nm^ Ge-
nerationes,proprietatcs,virtutes acoperationcs ventorum: Acris falubri-
tatem, &: inialubriratcm. Cog!ta.ttDncs hominim,'^ Hoc etiam nodra xcate
(tcftor Sapientiam ipfam ^.iSapientia vera, pcr pedillcquas
fuasfidclesdiIcftas,hoce(},Sc!cntias Sc Artesbonasfccrctiores(veifl.74.
& i9o.)Theofophicas,concclIuiii iuiifehominibus nonnullispns & bon.s
interquoscolumnalmp. Rom. ) mihinonignotis.f-dadmodum tamiha
ribus, probarepollem tcltimoniis vcris ac ccrri<,nifi loco releruarentur
commodiori: C LAVifortaflislecietiflima: Amphich.huius. At,inquies,
(vt eciam v.254.) Dt v s folus,qui Kx^^eyyu'pif,i2.\u\ liit? Verii elh Sapiens
ipfcfapienrertibirefpondet, verf 160. Dtjferentias virguhO' um,^Ql\ Do-ftrinadc Si gnatvra Rcrum Naturalium (quie Ars signata)plurimum hic locum habet: Signis cnim indicantibus Dfuinitus iii;im-
prelfis atquejinnexis cum hominibus colloquuntur, vires faculcatesque
doclarant, feque quales fint, magnifice exponunt. Hacfcientia dudusAdam,primusomniura noflrorum parens,impofuitcund:isanimant:bas
Tcrrx & vniuerfis volatihbus Ca:h,nomina fua Ellcntiaha &: propria, Ge-ncf 2,15». Ancillante hacSalomonf^hice Naturx in fcexorta)difputare
potuit fupcr hgnisaCedro,qua:eftin Libano,vfqueadhy<fopum,qusee-
grcditur dc paricte, &: diflercredeiumcntis& vohicribus&rcptihbus 2c
pifcibus. j.Rcg-4,5j. Hoc Alphabetvm inNatuta: hbro Ph y s i-
c o M E D ic V M,quodquidifcerertfpuit, monoculusmanebit&claudi-cans in Medicina. HocPhihppusThcophraftus Paracclfus(rcueraOVr-
manicm <^(clfpiades,\t\ veriflime de co teftatur /'(/r«j Ramm) a ccnebns ob -
liuionisinlucemfruduofifhmereuocduit: lohan.BaptiftaPortaNeapolit. inPhytognomonicis ahquo modo exphcuit: Ego(poftParacchumprimusomnium,PhycognomonicisPorts;inGcrmanianondum cxtan
tibus nec vilis(ex confilio & decreto amplifhmi CoIIegii Mcdici in Bafilc-
enfium Acadcmia pro Dodl:oris graduin Medicina confcquendo,! e h o -
V A H fummo iuuant",Thcf]bus affixis viginti odo, pubhcedocuiatquedcfendi, Anno Chrifti 15-88. die
2..J..Augufti ; defendamque pro viribus in
gloriam atque honorem D e i Mirabilis^auxihoeiufdem)donecvixero.
Non funt nuga:, qu=c Phyficus de rcrum Naturalium S 1 c na t v r 1 s
profitetur:nuga: funt, qua: nugiucndulusquidamcontranugatur. Vir-
tutcs radicum'] AnalyfisPhyficoChcrnica multum in hocadiumcntiprar-
ftarepoteft.
Omnia
GRADVS SEXTI. 153
i5>8 Omniadeniquc(]ua:func
recondita &: aperta cogno-
ui : nam omnium Artifex
Sapientiame docuic.
y
ii)5
Vecfti.If Et qtixcunque fiintabp
confa dl improuiftdidici:lf 0-
mntum enim ^rtifex docuit
me Sapjentia.
,^scunc^Hefnnt abfionf^ 5cc. ] Myfticc.arcane.fecrete.in SS* Scriptura,
in Nacura, &deniqueinvitacommuni. Omniummimarttfxdocuit, &c.]
Tam mcdiatequam immcdiate, pcrrpecub; &:dormiendoacvigilando,ctiam pcr iorccs. At quibus.quxlo auxiliis.vcl quomodo ? Rcfponfum fuf-
ficicns accipis paflimin Prologo hoc,Hguraque Amphit. huius quarta.
DoccmCjobfecro, /f«4f^ ///w/jwa^//, Spiritus SAPitNxijEDEivcrfl'.i.&ii5.;atcfoIo(inpollerumjricurhad:enus)erudiri,i!)ftituiacin-
rormaricupio,fitio,opto. Vosqui cftis myftcriorum Dti pcrcontatores
fecretorumque Natur.t: rcconditoruminue(ligatoies,imooninium quas
funtabfconfa&improuila,vos,uiquam,frateineadmoneojvtnequaquara
acccdatisNigromanticos,Spiritusmalignos, famiharesdiabolicosin An-geloslucisll' transfigurantes,2.Corinth.n,i4.fjgitc,fugite(iuadeo)irtos:
cumS A i> 1 E N T I A vetxftudiovenientvobis oM N i a Bona(verf 2.91.)
Hanc Lege & Doclrina Amphitheatri huius quznte vnicam,hancaudite
(olam:Nigra cum iuo magiftroorcohnquite. Danichccdifcitotererum
abfconditarum reuelationcs quaerere apud D e v m, cuius mechodum re-
perietis Dan.^2,17. & fcquentibus. ltem,Fig.Amphit.huius quarta.
J^um autem Vntcajtty o~
mniapoteH: in feiffdque ma~
ne?is tnnouat omnta, acfngu-
lojperatates infanclajfi traf
ferens animoj , amicos 7) b j,
Trophetojque e^ctt.
EcClim(S APIENTIA)fic ^"'•^^'
/^ vna /^ o M N I A poceft: &in fe permanens omnia in-
nouac: &:/^pernacionesin
Animas Saclas fe If crasferc.
If& Amicos Dei&c^ Pro-
pherasconfticuic.
Vaa ] Vnius D E i omnipotcntis vnica, vere cathohca,hoc eft, vniucrfa-
hsjquamobrem o mn i a porcftinOM nibvs, &inoMNiA. Resmi-ra, obferuatuque digna,quodproptereapofrit o m n i A.cum fit v n a,
vcl vnica. omirumlupetorani mirum,TR ivnvm omn i Ajverfjoj.
PerNationes, &c.] Non eft D E v s acceptor perfonarum, fcdm omnigen-te,populoautNationc,quitimetcum &operaturIuftitiam (hoc eft,de-
clinatamalo,&facitbonum,Pfalm.57,17.) acceptuseftilli. Ador.io,^^.
&55.Ha'C Rcligio Catholica,verf 184. Hocomnishomo,Eccl. 12,15.Huic
qui nomen dederit fuum, etiamfi 'olim non circurocifus, nechodie bapti-
latus(de iis loquor, qui vixerunt & viuunt cxtra coctumEcclcfisvifibi-
lem: non Cnira priuatio Sacramcntorum damrut.fed contemptus : eftque
Baptifmusnontantumfluminis,vetum&flaminis, hoceft, IgnisSpifitus
De iMirabilis,cuiusvia:impcrfcrucabilcs,admirandus :nulllqueadlma-
ginem & fimilitudinem D e i fotmato inuidedus) Amicus fit D e i , & par-
ipSMyftica ar-
cana,4cfe-
creta reue-
lat$APiiN-
TiaDii
i<?i)
iT4 INTERPRET ATIONESticeps Sapientia verx -, etficacia SAPiENXiit ^ternXjOmnipot :ntis, Mifericordis ( olim ) incarnandar, & ( in plenitudine teroporis ) m-
c.irnata;, hocefl IesvhChristi cruciiigendi & crucifixi,Saluatoris
Catholici in Omnes. Excmplo lunt non Ethnice , non impie, quamuis
inter Ethnicos feu impios viuentcs innumeri. Qjji,ii D k i amici hon fu-
»rrent.haud quaquam S a p i E n t i it thefaurosinexhauftos^quorum
pilhm in hoc Prologo fit enumeratio ) ex gratia Diuina poiTediflcnt. Se
transfcrt'] Reftc igitur efl:(vt fupra cx Capnionc allegauimus) Spiracu-
lum D E i &: Illuftratio Diuma datur a D e o , mitticur, non difcitur arte
quadamhumana,feuhumanitus:quamuisprocaaD e o impetrandace-
remonias qua(damTheoSophicas,non damno, h.e. Diuino-Magicas , dc
quibus pubhce fari nefas fummum. ^mkos D E i] Amicus cum fit,
quemadmodum redc dixit Ciccro de Amicitia, tanquam alter idem, ve-
rum quoque cft Capnionis, hb. de Verbo Mirifico, hoc, quod homo vni-
tusDE Ojfiatquafi De v s humanus,velquafihomo Diuinus. Videveif
25*3. Potetis,mifrater,amicus fadus D e i .Inflaentia.Lumine & MotuSpiritus S A p lEN T I yt replctus,iliuft:ratus&ductus,fieriatqueeffe(ab
litinuidiadido)tuusipGflimusvelHermcsTrifmcgiftus,autBczelecl,A-
chaliab, Pythagoras, Socratcs, Plato , Democritus, Hippocrates, Geber,
Calid, Haly, Morienus, Parmenides, Homcrus, Virgilius , Ouidius, Ray-
mundu";, Arnoldus,Ifaac,Vlraannus,Bernhardus,Paracelfus,Zacharius,
&c. ita,vt haudquaquam cgeas auxiho vel confilioLbrorumchartaceo-
rum eorum,i^uos antea, ob ignorantiam tuam, fucras admiratus. Bibis c-
nunexvnoeodemquc Sap i e nt i>e Oceanp,cquoSap<entesomncs;vndcficuti tuhaftenus fecutus fuiftialios,itapofteritefintfecuturi. APimandrojh.c.McnteDiuinzpotentix^^-tOiJj^rtK&xws^inftitueris^vtdice-
repofftscum Dauideexcap.zj.lib.z.Sam.verf 2,. SpiritutDommi locutus esi
perme,^Jermoeiuiperlinguam meam. NonfuntPhdofophi audoies,fcd
interprctesduntaxatNatura:,libriqueilliusmagni,^"loa'afiCr^atCf 6cf]cr
froffcn / i)ann t>cr ant>crc/i^'in ;cDermdi fcincm dono. Etiam fi amiifl tflen t li
bn charcacei omnium omninoomnes; tamen fciencia: &: artesMerho-
do pofTcnt reftitui hac ThcoSophica. Nam qui primum docuit, is & tc,
amicumfibifactum,amicedocebit;quiavult,promifitenim: femperdc-
dit, neceideficit.vndefemperdarepoteft. Etfi,vtfcri'ptoquodampecu-
liari docuit vir dodus & pius Michacl Neander, iuucnis vel homo fede-
cimannorum,niethodo fua humanitus poteft inftitui, vt euadatinPhi
lofophum perfedtum Acadcmicum:quarlt6 magis hoc prisftarepoterit
ilIe,aquo omne bonum, qui cftdonorumlargitor,mcthodo fua Chriftia-
no CabalifticaiacDiuino-M3giGa,vteuadas(quemadmodumdocentex
emplamulta) inThecfophum perfeftum feuabfolutum. VideverfT.io.
187.342, OIe H o VA Sap je NT I A,///'(7f^w4/.;f7,cuidelicirEcfrccumfi
liishominum.verf i^j.Z-ira^Wifi^verf 2.2.z.)^w««<i<j^(;r;eftomihi;inmolx-
rare mentique te lungc mear,vt amicusfim DEi,la:cerin tc, &:tranfmi-
grem totusin D E v m. Prophetas confiituit] Reuelationes Diuinas pa-
ticntes, earundemquc interpretes futura pr^dicentes, propric Prophera:
aut Vatcs dicuntur. Imbuuntur autem Propheta: ad prophecandum, per
Angelorumapparitiones&inftitutiones;pervifioncs;a:nigmata,figuras;
verbo
300
JOI
GRADVS SEXTI. '55
vcrboclaro 'k cxprefloiintcrno afflatu Spirltus D e i,tam vigilantcs quamdormientes.immediatc&mediatc, oracula De laccipiendo. Vidccap.
Numcriu. &figuram Amphithcatrihuiusquartam, Diccs: Spir/itu qno-
fnodo dtfcern.im'. Audi :Donum D e left difcretioSpintuum,i.Cor.lo,io.
S p I R I T V s Boninetxfunt Ve rit a s , quaomniaJuafigillatDE v s.
(EftcnimE m e s , Ve r i t a s,D e i (igillum, fig. Araph.huiusprima^&Pi E TA Sjcumadobferuantiamvnius Dei 5cvcra;pictacis ftudiumquof
uisinducit: Mah,ME NDACivM&SEDvcTioaDEovERo:&quamuis interdum fuadcat, dicat vcl faciat vera,non tamc pugnent(quodad vfum&finem ) cumlcgsDiuimtustraditainSS* Scriptuia, Natuia&Confcientiis noftris. De hoc vidc & legc eap. 15. Deutcronomii. Quic-
quid agis , Theo-Sophicc agc , & rcfpiceD e v m, Proximi Chjtritatem, &confcientiam propriaoj : hoc prudenter agere, rclpicerequc Hn;;m. Obii-
cis; Bonisfemperfele immiicetnequam illevcrfutus, qu.ilctransformat
in AngelumLucis, &feducicincauros&fimplices. Rclpondeo, Scimus
ex vcrbo D e i , officiorum Angelorum D E i Bonorum elfe, dctcndcrc
piosfiue De V M timentcs ab hodibus fuis, acctitlodireabomni malo.
Pial.34. verf 8. Immittet AngeUs Domtniin circuitH timeritium eiim , (^ erip:et
eos. Pfal.? 5. vciii 4 , y. & (?. Confundintur^rctierenntur-, quxrentes ammtim
mcam. Aiterta.nturretrorfum <:;};' corifundxntur , cogitantes mihtmaU. Tiinttm-
q»xm pultiis cmtefictem •venti; (j- Angeltis Bomim coar^anseos. Fiat ajia illorum
tenehrd (^ lubricum: (^Aifgctns Dominipcrfequenseos. Ec Plal. 91. verf 10. &feqq. TSlonaccedet adtemalutn-, crjlagelltim uon appropinqtiahtttabernacuhtuo.
,^oniam An^Usfuis mandauttdete, vtcujlodiantteinommhtisvitituis. Inma-
nibtisportahuntte: neforfeojfendxs adlipidem pedemtuum. Hifce confifusag
grcdiorDE vM orando, obferuans Dev Mmihirefpondentem.
Neminem enim diligit
D E V s, nifi qui cum Sapien-
tia confuetudinem habcat.
VerfiS./r ^Kl^^^^nem enim diligit
1) EV s, nifeumy qui cum S a-
piENTiA inhabitat.
l^minemdiligitD E v s , ntft, &c.] Perculfic (D E v M teflor ) animum
meum , dum Icgcbam, Vox hxc Sapiencis. D e v s bone, quid hoc efl ? ne-
mincmdiligereDEVM,nifieum,quicumS a p ie nt i a inhabitct:In-
habitat autem cumSAPiENTiA, non nifi in viis eius qui ambulat ; qui
Devm extoto cordeamat, &Proximum ficutfeipfum; quiprimum&
anteomnia quxritregnum De i; quitiraet Devm, &opcratur iufliti-
am,hocefl,TEOsoPHvs, qui folus veraj SAPiENTiit incola , do-
minx fuxmirifica; obediens, eique foli totus (Corpore, Spiritu & Anima)
deditusac feruiens: autfaltcm itafludens, verf i.Totumrequirithomi-
nem. Non potefl quis dominis inferuire duobus ; S a p i e N t i j« ittcr-
nx, &mundo immundo. (Se^njlinfludio hoctampio tam fando, tam
honefte fruduofb, & proximo , & nobifmetipfis: Mundus $-r(U«&/D e v s
5oni> / & contra. lacob. 4,4.
/fCum placucrint D o-1^'°'"*
I^t* fUcuennt Iehov/e
300 Vtdiligat
nosPsv s.
quscrarnus
S API J N-
TIAM.
501
1^6 INTERPRETATIONES
303
OmniaJatS API-
£MTIA.
via virij etiam tnmicos eiHs
pacatosredJetei.
MiNO \ix hominis, inimi-' ^""^^^
cos quoquc eius conucrcct
adpacem.
Cumplacuermt, &c.] Vc placeas D o M i N o, in viis S a p i e n t i >E (vcvi
7.) ambula: ncminem cnimdiligit Dev s, niliquicum Sap ient i a
iiihabitat , vedi 500. Et tunc coget D o M i N v s inimicos tuos paccm in-
irctecum: auteofdemdifpcrgct perSpiritum virtutisRuT:, vtcftSap. ir.
verf, zi.QuarcAchorduxfiliorura Ammon,Iudith.5,i7.&i9. T^nfitt,
ina\.\\z ,qtii tnfiilt4retpopulo ijlt , nifiqttandoreciffttactdtu D o M i N 1 D e ifni.
Quotiefcunqucautem pccnitueruntfercccHiireaeulUiD E liui, dcditeis
D b V s vittutcm reliftendi.
504
Eft enim pcrita Scientia:
D E I, atq; eiinitiata, ciufq-,
opcrumeledtrix.
Sap. 8.
Vetf^. /^ T>oUnx { etUm )efl 1^1-
sciPLiN a::De iy<isr elecinx
opentm iUitu.
Docirix, &c.]Doctrix, eleftrix.&inuentixScientixoperum Dei,&quaii qusdam Sacerdos atque Magiftraartificiofiflima, tam myfteriorum
SS^Scriprurs, Naturarquc fecretorumiiuieftigandorum&inuenicndo-
rum,quamDis c ip)l iN ;t, h. c. Ti M o r i sDei, verfT, 14, j.&ijS.
Quodfidiuitiarumeftin '^"'^^-
vita poflcflio dcfiderabilis:
quid S A p I E N T i A , omnia
opcrante , locupletius?
Etfff^diHitif appetitntuy
in vitaj qiudSapiehti aIo-
ciipletiitJj ifqtt£ operatur 0-
MNIA^
Sidtuitixappetitntur, &c.] Non tamenvtindefuperbias, sutremfacias
'nundancmundanam;fedvthoncfteviuas, fisque ElcemofynariusD e i;
in holpitiaU hoc magno,fubueniens Proximo tuocgcno.Sim hunc fineni
optas diuitias , fapientcr adiSAPiENTiAM vcram : dabit ex laboribus
manuum tuarum SAPiENTi.«inLABORATORio Sapicntibus
,
vndetuquoquedarcpoterisjvicc De i. Videverft'. zpijjij.&^ip. Diui-
tix,per S A p lE N T i>Elabores,Donum DEi,verf 32^. ^aoperatur
O M N I A.] QuiaeftOMNi Ain Omnibus, &inOmnia. vcrf i^p.vcr-
borum horum paucorum fenlus eftlatiffimus , imo infinitus. Mentis labo
res , iuxta Amphitheatrihuius dodrinam , hic Thco Sophicc cxerce ; ex-
pericrismirabilia. Vide vcrf 137. Ex cognitione, poflcirione&fruitione
horum , Philofophi veri mundum contempferunt immundum. Hinc vrx
MorieniRomani;0w«f.f^«/O mNi Kfecumhahentt alicnii atixiiiiincnindi
lent. Et Philippi Theophrafti Paracclfi; AhertM nenfit-, qHifiuiefftpotefl.
Aurcalibertas.
<^ Si autem fenfiis opc-j
^"^- *
ratur:quishorumqua:funt, I
Si autem Vrudentia agit,
atque opiera efficit : qmdiUain
magis
]o\
GRADVS SEXTI. IT7
magis quam Illa eft0' arti- remm natura artifaojttts eji ?
Siautewfa:p.is, &:c.] Si fcnfu , rationc, prudentia.intellcdu, artcaliquid
prxftariauceirici potcft.qLiid I l l a (qua;dar, fcit, intclligit&operatur
I
O M N I A)in rcrumNaturaarciricioliu.scft.autreperiripoteft? Arttfex.]
Eirenim(comprobantcExpcricntia)eilediixcorum omnium, qua^funtachuntl3ona,autinNaturj,autvita. Hjnc,igitur,pra:ficiasTibiip(i, necnon Oratorio ac Laboratorio tuo : vt tibi prxlit Spiritus familiaris , tc do-
ceac, ducac, cuftodut,beDcquenoire,velle, efle&poirelargiaturinO-M N I B V s.
Si vcro luftitiam quis di-
lio;it: laborcshuius virtuncs
funt: Tempcrantiam enim
Jocct, &: Prudentiam, iu-
ftitiam ac tortitudmcm qui-
bus nihil eft hominibus in
vitavtihus.
VetC;. Et fW/ilv sr iTiAM. quts
diligit; labores hiiiiis magnas
habent yirtiites: ffSobrteta-
tem entm (^Prvdentiamdocet, i^ Iflv ST niAM^FiRTVTEM, If quibus yti-
lius nthilejl tn ytta hominibus.
SiIuflitiiTnqHisdtligit, &c.] Si amatqtiisid, quodeft iuftumac^qmim(verfSi.) mediante Sa pie n t i A poliidcbit; vtver(." docccurjs». Scali-
quotfequentibus. Verfaturcnim II l a inconformandisquoquc homi-num moribus atquc virtutibus comparandis,DecaIogo cos conformcs vi
usreftudentes t^acicns. Sobrietatem.] Qua: ianuaeftomnium virtutura.
Anima ficca, prudcntilfima. Mcns obccfa , tendens deorfui-n non furfum.
Grapula(quam Diabolus concacat in bibulorum ccrcbclla ) focdius quid
omnibuslatrinis. verf 75?. Audi Paulum adEphef j, iJ}. T^lite, inquit,
ir.ebriari^uine ,in quo eft luxuria .fidimflemini Spiritufincio ^loquentes vohifmtt-
ipfs inpfalmis, cj- hym?iis, (^ cmticit Spiritualibus in cordibus vejlrisD o M i n o
:
^ratias agentesfcmperpro omni hus tn nomineD o M r N i noflriIhsvhChri-s ti,Deo c^F^m. Hxcille. Iciunium Ghriftiane inftitutumcumabfti-
ncntiaa nimio cibo & potu illicitifquc voluptatibus, cum Iudu& humili-
tatc animi , pcccatorum confcirione &: precatione Diuinam Glemcntiam(impIicitcrambientc,eftinftarfcoparum,quibuseuerrimur atquepurga-
mur proaducntu SS-'ho(pitisiintcmpIumfuum Gatholicon ('figuraAm-
phithcatrihuiusfccunda, &vcrf ii8.)triunum, Microcofmieon, reno-
uatum. Domat enim I e i v n i v m carnem ; humilitatem parit , fugans te-
meritatcm; Gaftitatis lumcn accendit ; Intclledum acuit; cleuat Men-tem ; falubriaconfiliaadminiftrat; fugatmorbos; &impetrat(cxgfatia)
gratiam Diuinam. luftitiam.] Illam , qua: virtutes in (^(q complcditut o-
mncs. ^uibftsnihilvtiliiis , &cc.] Nam ita viucntes , amici conftituimur
De I; aliasnequaquam: quoniam inmalcuolara animam non introibit
S A p I E N T I A , verf 118. Ncc vllum diligitD e v s , nifi qui cum S a p i-
E N T I A inhabitat. verf 300,
'S8 INTERPRETATIONES
306
507
Et JfJimultitiidmemSc 1-
INTIA dcjiderat quis : fcit
frneterita , c^ de futuris tejh-
mat: J^fcit njerjutias fermo-
num, f£ J^ diffolutiones argu-
mentorum : [f figna ^ mon-
flra fcit antequam fiant ,• O"
[feue?itus temporum i^fecu-
lorum.
Prajterca (1 quis multa- ^"^*-
rum vfum rcrum deddcrat,
\\xc antiqua nouit,&: futura
coniedtat^fermonum verfu-
tias atque ^nigmatum ex-
plicationcs intclligit,figna
& prodigia pr^nofcit, cuen-
tuscj; tcmpellatum ac tcm-
porum.
Si mu/titudinem Scien(iit,iic.^ Siautcmetiam Scientias reconditas,Aftes
recretas& Experientiam multarum rerum defideret quis,fcit 1 1. l a prx-
fcrita,pr2fentia & tutura: neque folum Ipfa taha fcire vult.verum quoquefuxi1:udio(ogermano,ideft,fidcIidilcdlo,mcdiantibusancillisfuisHdelio-
ribusaut virginibusquaficubicularibus, (vertr74.&: z/o.^Scientiisputa
& Artibusfecrctioribusbonis,iuxtaLegesatqucDoctrinam Amphithca-tri huiusTheofophiccreuelare, communicare, dare&fortunatoinfpira-
rcfuccertuLabores eius,virtuose potcft, libenter vult,atqueamicegau-
der. Sctt 'verfuti^isfirmonum^ Fallacias orationis, & folutiones a:nigma-
tum ; qus func obfcurx atque implicatx fententia: , quales Solomoni pro
ponebatRcgina Aufi:riautSiiba,3.Reg.io,i.&z.Paralip.p,i. Itcm Para-
boiarum,Allegoriarum,Mecaphoranim & figura?umaliardm,ver(!^.Z)//^
folutionesargumentorum'^ Quia Ve r i t a s eft; cuiadftipulaturExperien
tia,refutans (yllogifmum lophifticum omncm. Signa(^monfira,&Cc.]Non
tantum Ipla lcit,(cd etiam 0't iam dithim) hominibus aperit. Quomodo?Annuntiationevirginumfuarumcubiculariumj&mihi/^fatearvcritatem)
quoquenonnunquamfamiliariirtn: ChriftianeChrilUano. Euentus tem-
pru7n (jrfecul. ] Proptcrea Prophetas(v. joj.)conftituere poteftarque
conftituit.
<^ Propofui crgo h a n c
j^ adduccrc mihi ad conui-
ucndum ^<^' lciens quoni-
am i^mccum communica-bit de bonis,&: erit allocii-
tiotardiimei.
Vctfj. Itaquehanc decreui mihi ad
'-ufltm '-vita ac confuctudinem
adiungere^ certofciens eam ho-
norum confultrtcem mihtfore,
curarumque ac molefit£ confo-
latncem.
/'/<7/(7/2!/,&c.]Diuinumpropofitumhoc,&:fummebcatum.Propofuifti
idem in me mihi.o Hhochmahel, inque co fitmum &: faxum mc vt teneas,
oio.Amen. i^dduceremihi adco/iu.^Soiorem, Amicam, vcrf 106^. Spon-(am, vct f I4<?. eam afTumere mihi : affociarc niihi , vt veniat in me Spiiitus
cius familiaris, verf i zj. In hortum delitiarum vel Paradyfum mctis mea:.
toVw^Ccrrofciens.nonopinans. Diftidcntia,deS A p ie n t i Afibiafti-
ftenda,noncadatinS AP ie n t i ^ftudiofum :aliasfruftrabiturftnepro-
pofiti
506
GRADVS SEXTI. 159
J08
305)
pofitiboniopraco. vcrlL 1. 15>: 116. Alecum temmunicahit de bonis , &:c.] Sci-
cns Sapientiam alliftriccm lediiim D e i fverf 25 j :} iam faclam A-
micam meam, m)hi(D 1 1 Amico) tuturam in medicationibus &: foliloqui-
is (verfT. 28, 1^8,1^2,170,
5
3<j.&:c.jdc S a p i e n t x it laboribusfapienter
&:tTU(:iluoseinfticuendis,Con(iliariam Sapiencinimam,&:confolatricem
(imul curarum atque molcftiarum: fidcliilimam. Eftcnim in labore requi-
cs, in xllu tempenes, in fletu (olacium.dulcc refrigerium, quemadmodumrede canit E(?c!cfia. Sciens , quod in dubiis &: confilium bonum datura fic,
& folatium in curis molcftii(quegratum.Intelligent hjcc non nifi fideles bc
experti;quibus, fopitisjeniitjus alicduofis & rationc nudc humana , L v-
MENMENTis Diuinitus accenfum cadit iupcr Intclledum.mouens H-
beram credendi voluntatem : quxNobilissima notitivEviA.Quoddeliteris icnpiitprxclarc M. Tullius, Orationcjpro Archia, longe
^quiorerationead Sap i e n t i 7?Lvera:(ludiumtras(crridcbctacpoceil,
vbi (icinquic : Hxcjiudn aieUfcentinrn alunt , fencciutem ohlcciant , fecundai
res orntnt , aduerflsperfugium aeJoiatiumpr,the7tt : delefiaKt domi , non impediunt
foris ypernociant nohifium .,pereo}-mwtur , rujlicantur. £luodJiipfih£cnecattirige-
re^neauefenju noftroguflarepoJJcmus , tameneamtrartdebemus , etiimcuminaltii
^'/We/waj. Hxeille. Felici(limus,igicur,quicumS a Pi e nt i Ainhabicat,
&cumquo It l a.
/f HabcbopropterHANc^"'^'°
claritatc ad jurbas, &: hono-
rcm apud feniores iuucnis.
Gloriam in njulgiis propter
hanc adtpijcar , e3^ honorem a-
pudjemores luuenis.
Hahehopropter hanc cUrititem ,t<.c.^ Ratio cfl:,quod 'gnorantia fit matcr
adrmrationis; admiratio autem parit claritatem,gloriam,honorem. Igno-
rantenimilli, quodtu noris. Deinde:cum S a p ie nt 1 a ipfafitclara,
vcrf 142. Prasclaros quoquc rcddit Dodrinx & Difciplinx filios h.-credcs
fuos fideles dilcdos , (quorum initia in vita , complcmentum in futura) i\-
ue iuuenes ii (int , fiue xtate fenes ; verf 21. &: 2 y. tam apud plebem , quamwopulifeniores: obDonaacBonaS a p ient i.ffi , benigneiisconcefla.
Surit cnim hiin De o ip s o,.Q^i erat,est, erit oMNlAinOmnibus , vera G l o r i A & vidoria noftra.
Acutus inueniar in iu-
dicio, in confpediuq; po-
tcntum cro admirabilis.
Vtrf n. EtIfacutus inueniaf in iu-
^ dicioj t^ inconj^eciu potentium
admirabilti ero , i^factesprinci-
pum admirahunturme.
KyfcutusinuentAr , &c.] Quis iuftius , quis acurius iudicab't ? quam is cui
Sapientia Iehov.* aconfiliis. IneonJj)eciupotent.l^Vt\iccsttic\\:t
quaterquc felices Potentcs , fi mircntur , audiant , ament Sapientcs , oIjc-
diantque eis. 2((^J)an!l |lc§(t C^ U)o( cmb ftc. Nam Sapientes fiunc Reges Sa-
picnturaconfuetudme. verf. 74.
50
500 Sapiinti/s
frudus.
1
l6o INTLKPRETATIONES
510 Mctaccntecxpedabunt, ^"^•"-
loquentemcji attentc audi-
ent, atq-, dum pluribusdif-
fcram , ori fuo manus appo-
ncnt.
j^ Tacente mefujlmehunt y
^ loquentem me rejficient , (y
Jermocinante neplura , ffma-
nus orijlio imponent.
Tacentemme^fujimbimt , fcc.] Cumexpedrationefumma attcndent, vt
egoloqnar^rpedantesaliquidfingulare.Nolicogitare.quidegoproferam
fingulaic , cum nihil pollit dici , quod non fit diftum prius : 6 te miferuml
diffidentixtuxatquepigritixinfignehoccftargumentum. QuafiSpiri-
tusSAPiENTijt crfet exhauftus , vt non xque in te , ac in aliis veteribus
etiam hodie poflk aut veUt inuenire noua &: antca inaudita. Quamdiu vis
eire aUerius iogcnii mancipium ? Manworiimponent.'^ Significat hzc ma-
nusadosappofitioatq; admatiofummumftudiumvoluptarcmque, quz
(i^jAjjKgi*} G rxcis appcilatur ; facmnt enim audientiam , qui ita filent , & fi^
lentuimrummum.
510
51X Tropter hanc ^ ii^mertali-
tatem ohtmeho , ac relmquam
memoriam pojieris femptter-
nam.
Prartcrea^^habebo per '^"'^'3.
H ANcimmortalitatem-, &:
memoriam «tcrna his qui
poft mc futuri funt relin-
quam.
HabebopropterhancimTnortalitatem.'^ Datenim S A p i£ n t i A claritatcm
aEternam. Et,(\\cx:nxr\y(]uodd\\\thihn\cm,DtgnumlaudevirumMiifave-
tat mon, quanto magis hoc Sapientis noftn ; Mcmoria «nim i ufti cum lau-
dibus: nomenimpiorum putrefcet. Pro. 10, 7. tJ^UmerUSapientiifemper
/>z^^»f<//c7/tf«^.SuntenimHbrivafimemon2, &:famapcrpetua fapicntum.
Amphithcatrohoc(laus D e o)& cgo Hemir.mKhunrath. LipfMed.Dofl,TheoSophi.camarormemoriam pofterisrehnquamhoncftara&: bonamapudbonosretiamindefpedumdiabohiquamaruaaqueipfius. Etquam-uis fucum diccndi non fim fecutus , fciatis , caufx veritatcm potius , quamlocutionisornatum mequarfiuifTe. Gratiasautemago Deo meo,quodhoc virtutis fignum voluerim (D £ i gratia) oftenderc. Sap. 5,14.
jii
jij
Populos gubernabo , na-
tioncfquc mihi fubditx c-
runt.
Vctfi4.JfDiJponam populos : ^
Ijnationes mihi erunt fubdi-
t£.
Di^onampfpnlos ,^c.'] Tamdodrinahtcr, quam pohtice. Nationesmi-
hieruntfubdttx.] Quia Rex.
511
i^Timebuntmcaudicn-j
^"''^
tcs Rcgcs horrendi; <^in I
Tyrani Jormidahiles quum
audimnt y meextimefent, in
muItitu-
512
515
GRADVS SEXTI. idi
mulcicijdinc vidcbor bo-
nus , 6c in bcllo tortis.
multitudine bonus yidel?or, mbellojlremits.
oH
5'J
516
Timehunt //.r , ixTc.] Hollibus &: iniinicis meis Formidabilis ero ; & terro-
remeis S a p i k^j t 1 a (qu>c mccuin) miiciet , a DoM i N o pio (ponfa
mihi concclla. 1» multitudine,?<.c^h\ viilgus bonusapparebotcmporepa-
cis proptcrl v s T it 1 A M,exqiiavinboniappellantur: &: fortis , tem-
porcbclli,propterS a p i E N t i a Mjquarmeliorquam vircs.vcrf. ^3.
/^f Hxccogitasapudmc, ^"'•'+- Izfxcnpudmcreputas,fum-
&c commemorans in cordc maqueanimicuraperpendenSj
meo,/^quoniamimmorta- ejje immortalitatem mcogna-
lis cft in cogitacione S a p i- tioneSapientite,
E N T 1 /E.I
H,er.coiinnsapuJlme, tccP^ Nonobitcr, nonrupcrficialiter,redfl:udiose
ac ful:icitc incoidemcohxc, ide(I, S a p i e n t i >?; thclauros, laborcs,
truftus&r vrilitates, animiLmce perpendens. Mcdicationcm &:ftudium
coniunxitSipiensnofter, cumlaboribusde S a i' i e n t i Afulceptis, in
quoetiam a nobis ftudiose imitjindus : Orando &: Laborando fimul. Nonlaborandamab(qucftudio &:mcditationein Oratorio. .^onidm immor-
taliiej}, &c.]Sv"ioplinhicinflicuicvcilit;atumS a p i e N t i a , dcquibus
inpra-ccdcntiDus prolixc.
/^Ef inamicitia Il/ius de-
leciatio bona, ^ in operibtts
manuum ilhns honejzasjinede-
feciione,<(sr m certamme loque-
UlUtusSA PiENTi AjO^pra-
clantas in commumcattonefer-
monumlvsivs^
VcrC j8.Ec bonam inamicicia il-
lius delcclacionem, diuici-
afquc incxhauftasinlabori-
busmanuumeius, acquein
c^grcllione eoUocucioneqi
eiuidemPrudcnciam,atqiin
communicacione fermonu
crloriam.
£//»rf«/ci/«i//;w,&c.]TriahicSapientixfiliocommcndantur. I. Ami-
citia Sapientix i£ternx; deindc Labores eius, demum coUoquium. Labo-
rura veio eius & colloquii nemo poteft ficri particcps, nifi contradaprius
firma & inuiolabili cum cadem amicitia : quod non nifi rclidi & repudia-
ca mundan a Sapientia immunda ficri poteft. Tum deraum ycra& fincera
diA.iQ,j.iXri^ djledatioex Amicitia ^ternx Sapientix hauriripotcft. Ex
laboribuscms,honeftxdiuiti2:excoIloquio,prudentia&gloria.
/yBcacusliomoquiinuc-
nicSAPitNT I AMj&quiaf-
fluic P R V D E N T I A.(Lcgitur&:,
effttit Pry.dcnuam.
Prou. ;. Beatus homo , qui inuemt
Sapienttam, f^homo qui pro-
ducittniucemintelltgentiam.
X
514
51^
Fruftus&Vtilitatcs
Sapientjavcrae.
"Ij "OAlr"-
116 SapientJ/g
laus.
/
16^1 INTERPRETATIONES
SapienT I (E dona,
' d frudut.
P7
518
BeatM homo ,qui,&cc.]Quid,q\ixlo,hciiUuseo,qui inucnit S apie N-
T I AMf CumintocoVniuerfo nihil fic prarftancius, cxcellencius,vriUus
Sapiektia. Racio eft, quia dat D e v m ; Semetipram ; Amicos facit
D E I ; Prophctas conftituit; dat longitudinem dierum; honores; diuitias;
o M N lA. Videverir.ji^.&ijiy.QuisetgOjmortaliumnonquaEreret.tota-
que vif-T. amaiet eam? Occupct vlcimum magna fcabicSjCxuletque e li-
mineMundi.
Mclior cft acquifitio E-
ius ff negotiacionc auri &argenti,/^primi &:puriflimi
frudluseius.
VaC 14. ^ia melior eH negotiatio
cms negotiatione argenti : ty
auro meltore^ prouentus eita.
7{egotUtione ituri,!:Cc.] Negotiationc mundana, Q^xfiniintiariaifonerato-
ria.pjtYtiUni deceptoria, &c. omni ; infticuta, exercicio indetefloj propter fo-
las diuitias pecuniarias,aurum &argencum. S a p i e n t i a acquiricur
praxi cancum TheoSophica mcncali, ex infpiracione Diuina, in Oratorio
vcroque; S a p i e n t i a frudus non infimi nancifcuncur negoriacione
laborum manualium Sapienci,in Laboracorio. Hermcs cap.i. Intamlonga
^tate, inquit, ncn defliti etcperiri, nec Animx a Uborepeperci, artern (^ hanc fcien
tiamfiltM D E I 'uiuiinjpirationehayuiyquimihifamulofuopanderedignattti eH.
Et paulopoft: D E o gratiai agtteiC^mhanc[cicntiam vos docutt (mediate & im-
mediate )gratos enim diligit. Primi ^ pnrijf&cc.'\ B o N v j(t enim s v M-
M V m,(Deid on vM)HominiadMonadisfimplicitatemredufto,re-
duciveTheoSophiceftudenti,confert,videlicet,Agnitionem,Cognicio-
nem,Cognationem,Vnionem&FruitionemlE h o wa^Qk e a t v Rit
acqucNAT V RiE,H o M iN I sq;i p s i V s,hoceft,CacholioeoMN ia:
in quo tercriuno , plufquaperfeda, vcra, fumma, Catholica, hic &r in arter-
numfrudtuoseduratura^confiftic Beatitvdo. Omnianamque Deimyfteria ( quae nos fcire vult) Natur.rque fecreta,omnis morum &; Lcgumratio iuftarunijomnis prarteritorum, prxfencium &: fucurorum nocicia , cx
S A p i E N t I A jeteinaE, folius vcra:,fonce inexhaufto, fcacuriuncemanat
&:deriuanturinnos,percloquiaeius Librorum SS.* Scripturaf,Macro&
MicroCofmirairabilia,mirabilircrreuelantur&tradunturnobis,audiun-
tui-,videncur,obieruantur,aDo£l:rin2;& Difciplinxfiliis.Noncuiuis taci-
leadircCorinthum,nedumS a p ie n x litgazamiTheoSophiceOran-du, fapienter Laborandil : ChriftianoCabaliftice, DiuinoMagice, & Phy
(icoChcmice,iuxta Leges atq; Dodrinam Amph. huius, currendii fudan-
duminOiacorii&Laboratorii ftadio. Vidtori /S^Cflfo^quodeft^vidoria;
praemium, dccernicur; non fomno vitiorum dormienti auc pigro.
Prctiofior cft cundbis o- verCi^.'^retiofioreflmargarttisyf^
pibusj &;/^omnia quxdc- omnia defiderabtlia tua non
fidcrantur, huic nonvalcnt aquanturei.
comparari.
Omnia ] Mundana ,quorB gloria vana : Sapiencia enim propccr fe ipfam
cognofcicur atque inucftigatur; quia in ea eft res interna, Aurum & Ar-
gentum,
n?
r-o
511
GRADVS SEXTI. 16}
gentum, & nonexterna, &:limulverir:itisinq«i(itio. LabonbiiscnimSapientix*, h. c. ChriH:ianoC.ab.il)lucis, Duiino-Magicis, &Phyfico-Che-micis acquiritur Lapis Philolophorum, quidat Solcm & Lunampcr&:exfeicumcxterjE artesomnes addiicanturnonproprcr feipfas, lcdpro-
pter, aurum&:argcntum,extranca.QjjareS A Pi ent i a cxrere,exFon-
tc Bcnignitacis fuxpercnni, largidlmc donat(modo, quo dictum)opes
innumcras , thcfaurum inlinitum : Bona &i Dona Animi , Corporis atque
Fortunxjdida. Vidcverfl. 4^,114. tc^iy.
Lonmcudo dicruin dcx-
tera illius: &in (iniftrailli-
us , diuitiaj & gloria.
yeiC.16. ,^ Lotigitudo dterum in
d.extera EirtSyZ^ infimfira, lUi-
iis aiuittx, ^ghoria.
Longitudo ditriim , &c.] Mcdianteenim Physico-ChemiA, (qUcT
SAPiENTiit verx, inhocleculo, pediflequaeftfidclis, &virgoquail
Cubicularisalecretis NaturalibusjfilioDifciplinxinduftrio, D o m i N a
benignc Jargitur Vcgetabilium , Animahum partiumque corundcm , Mi-neralmm, Lapidum, Gemmarum , Margaritarum , & Metallorum Ellcn-
tias prstiofas , fubtilitatefq; falutariter etficacifTimasumo , &: L a p i d e mPhilosophorvm, reftaurationisac conferuationis noftrsvenlll-
mamMedicinam Catholicam : cx quorum vfu lcgitime Mcdico , longitu
do dierum. D i v i t i .« vero , ex Lapidis catholici prxfati benedidi vi mi-
rifica, qua MAalla inferiora in fuperiora, hoc eft.in Argentum &: Aurum,reueraconuertuntur, &incfre&:informa fruduofiflime traufmutantur.
G L o Ri A dcnique, exvfuLapidisplufquamperfectiChriftianoCabali-
flice Diuino. Vide figuram Amphitheatri huius quartam. Obferuandum:quo dextra dignior fini ftra, eo longius prxterendus diuitiis pecuniariis fa-
nus & longaruus vita: ftatus. Vide verfT. 3 2(3.
515
/^Via^eius pulchrx, & ^"^'^-
omncs (cmitic lllius pacifi-
ca:.
Vix eius^ yix deleSiabilesi
0* omnesfimitte eius^ax.
Vi/temspulchr£?^ Totapulchraeft Sapientta, forormea, ob verita-
tem in Dodrina& Laboribus , vtilitatemq; ex frudibus : PacificA, fiue Pax;
quia animiirrcquietudinema Deo ipfohominiimmiflam, etiamfuper
Phyfico artificialibus (de qua tertia huius Amphitheatri parte , fub nume-ro I. Probat. j. ) fruduosc fedat , defiderium ardens fufficienter implet ; &hominem totum tranquillum, quietumac verapacc ( verf. 25.) interne
&
extcrne , pacificum reddit.
jio
/^Lignum vitx eft his qui
apprachcnderint Eam;& qui
tcnucritEam , beatus.
Vetf 18. Hxc Itgnum yttdz efi appre-
hendenttbus eam: i£ aui tenent
eamy beatt.
X z
5ii
i<54 INTERPRETATIONES
3"
3 »5
5*4
L
X/g«ifOTa'//^.]Secundum corpus, Spiricum & Animam: invicahacat-
que tutura. Poteft etiam hic pcr Lignum virje incelligi cognicioD e i , fui-
ipfius, &Naturz:luntenimhn;trescognitionesfru(StusS A p ie n t i j€.
Ab cftcdu ergo &confcqucnti (tanquam fignaturaindicante) iudican-
dum quoque &c concludendum , quod Theo- Sophi.SAPiENxijt La-
bores(puta, Chriftiano-Cabalifticos,Phyiico-Magicos,&PhyficoChe-
micos)fapienterexercentes, (hienimS A pie nt i am cumfrudihusE-
ius apprxhcndunt tenentquc,) fmt ctiam immatricuiati in album iufto-
rum.Nam trudus iufti iignum vitx.Prou.it^^o.Palllue & Adiue.MagnumfolatiumhocCabalx, Magix&: AlchemiasTheo-Sophice operamdanri.
Certiticatiovocationisdminx.
Quonia Sapientia os mu-torum aperuit, linguafqi ^^-
fantium feeit difcrtas.
Sap. I».
Vctfii./fSATltNTIA {£tenim)a-
pemitos mutomm, t^ Imgttas
tnfxntmmfacit dijirtas.
l^^
S a p. afernhos, &c.] Eloquentiavera cum Sapientiaconiundaeft; &nafcicurexmultarum rerummfalhbili cognitione. Vbienimresipfa: dc-
ficiunt , ex veris Sapientis theiauris , Spiritualibus , Diuinis aut Naturali-
busdepromptx, ibiharc rerum inopia, autobmutefcere facithominem
in rebus arduis , auceftundic fe animus , in ineptam , vanam &: ftultam gar-
ruhtaccm&vaniloquentiam,D e o , Angelis&hominibusinuifam. Fal-
facloquentianafcitur exfcrpentina lilaaftutia, &opushafcetmultisver-
borum lenociniis , colonbus & pcrfuaGonibus, adfallendos animoshominum.
McCUm (vlteriusinquit S A-
P I E N T I A I P S A ) eft C O N-
siLiVM&;/EctyiTA s,mea
cft pRVDENTiA, mea eft
FORTIT VDO.
Prou.8.
VeiCH JfTenes me efl conjilium i^
Saptentta^ Egofum Intelltgen'
tta y mea ^fortttudo.
i
Penesmeefl Canf.^ S A p . ] Non pcnes fapientes huius mundi immundiinfipiences , pafllm in ftatu Ecclefiaftico & Politico,diabohcaaftutia, im-
picregnantes:aucinfchoHsquibufdamEchnice,hoceft, contraS a p i-
E N T I A M vcram ( in& ex SS* Scripcura: , Nacura:& Mentis purx libris
,
autTheo-Sophice,velPhyfice, Phyfico-Chcmice, Phyfico-Magice,&c.vtfupra annotatum, fimpliciveritatevcracique fimplicitatedocentem)
fecuhdum Echnicorum quorundam deliria fupcrciIiose&(prohdolor)
impunciuuencutemfeducenccs. Sapienti^ TEternxfoIiuseft Con-filium > Sapiencia , Prudencia , Fortitudo : finc cuius Spiritus afflatu nemovnquam vere Sapiens , Philofophus , Confiho valcns , Pludens , Fortis : fi-
nc cuius infpiracione ,& illuftracione, dodrina nulla vera , folida aut fana.
Pcrme Regcs regnant, &j
Vcrf 15. I IfPermeregesregnant,^
Principcs
5^3.
J14
GRADVS SEXTI. i6s
Principcs decernuntiuftiti-
am.
Legum conditores mjia decer-
KUUt.
F/rrOT^&rc.JPerLcgcmmcam.quxrcintillaS A p lE n t i it iuftiti.xquc'
mcat: & propterea conformis mihmicc ipfi. Ego ipfa Lcx mea,Iufl:itia,Ve-
ritas, Salus& AnimaRegni. Egoiii(hcuoMagiftratus,&mutoimperia,
promeavoluntate.
Per me Principes domi-
natur,& prmcipes&omnes
iudicesTerr^c.
vcrf u. cj)gj. ^g f^prlncipes impe-
ranty O* fotentes mjia decer-
nunt.
PrinsipesimperAnt.'] Ad verbum,principabunt
,
id eft , officio Principum
,
Doniinorumautlmperatorum funguntur. Hebrari, interGermanosho-
diernoclieviucntes,Germaniccvertnnt, Kexregnauit ,t(tftini^f^atQ<(&nu
gff, AnvcroPrincipesomnesper S a pien t i AMregnantr Non,fcdn (altem , qui fvt eft verl! i^o.; diligunt eam , & qui mane ad eam vigilant
:
non qui diligunt comefTationes 6: potationes, quorumD E v s ventcr eft:
qui Deos flmulanc , &J Bacchanalia viuunt.
Mecum funt^ diuitis ^"^ '*•
& gloria, tpes fuperbs &iuftitia.
'T)miti£ (^ gloria mecum
funt, fuhftantia jlahilU ^ ^m-
jiitta.
D/«//;,«c^"'^/m«,&c.]Subftantia multa& magna: opcs non tantum fem-
pet & inxternum duratura?,verum quoque pceuniarix& tcmporalcs.Vn-
de patet, etiam diuitias non fmipliciter cftTe damnandas ; cum cx S a p i-
E N T i it laboribus , (ingulare S a p i e N t i ^ fint Donum. Contempla-
mini, qu£efo , vnius faltera operis Phyfico Chemici, Catholici, (de Caba-
lifticis & Magicis iam lubenstaceo) vfura fru£l:uravc tranfmutatorium,
tertia 5: quarta Amphitheatri l^ius partibus veracitcrannotatum ; mira-
bimini S a p ie nt i>EinNatura(perartem)viresatquefecreta, &con-firmcmini in veritatcde veritate Thcfaurorum SAPiENTiiE jEternjc.
Naturalium, vosS apie n t i.«ver2theoriceacpra£ticeftudentes. Vi-
deverir.3o,5i4>3iJ«&ii9.
Melior eft frudus mcus
auro &obrizo: &:prouetus
meus argento elc£ko.
Veri: V.If^elior eftfruSltu meta
auroiis^LapidepretioJo: ^ge-
nimma mea argento eieSio.
eJMelioreft, Sjc.] TeftiraonioD E i ipfius, Iib. 5. Reg. 5, ri. Vbi ficlegitur:
Di/exit autem Solomon D o M i N v M , ambulam inprxceptit DauidpatrUftti , ex-
cepto quodinexcelftsimmolabat , ^ accendebatthymiama. {^pparuit autem D o-
M I N y .s Solomoni in GabaOHperfomnium no£ie , dicens , poftula e^uodvii , vtdem
tibi. Et ait Soltmon -^Dabis ergoftruo tuo cor docile , vtpopulumtuum iudicarepojftt.
5iJ
^16
317
FinisSapi-
cncix.
,aS
Ji?
55 o
i66 INTERPRETATIONES(^difcernereiftter bonum(^malum. Pltcuttergo/err/to corum D o M i N o , auod
Solomonj>of}ulii(J'ithuiufmfidirem. EtdixitDo M iNV s Solomoni, quiaftoJinU-
it verbum hoc,Q" nonvftnflt tthi dies multos , nec diuitias , aut^ntmas immirorHm
luorum , fedpojlulajii tibiSaMenuim-, addijccrnendum tudtcium: ecce,fecitibi/e-
cundum fermones tuos-, (^ dedi ttbicorfipiens ^int(ll'ge»Sy tnlantum, -vtntdltii
tute tejimilis tuifuerit , necpo[itefurre6}urtt5fit:f:d(jrh^c,c[uxnonpoflulifii ,de
ditibiydiuiti.t^sfcilifet ,(^oljriam , vt nemofuerttftmilistuiin Regibu^ , cunciU re-
tro dtehiu. Si iutem ambnlwerii in viis mep< , dr cuflodkrisprxcepta, mea, , c^ man-
dita mea ,fctst ambu/auitpater tutts , lengjsfac!.im dies ttios. Igitureuigilauit Solo
-
mon , ey intelltxit quod iffet(omr.ium : cumque veniffet lerufalem , fletit coram arca
fiederis D o M I Ni , (rohtulit holocaufla, ^fecit victtmaspacificas, ^grande
comiuium vntuerftsfawfliifuU. Omnis S A p I E n T i i« i£cernae fructus bo-
(lUSiOptimuSjquiDiuinusipeiduransinoirneaEuum.Vidcverf.^y. 5^:214.
^ Vt ditc diligcnccs mc ,'^"'^ "•
&^ thefauros eorum rc-
pleam.
Vt dtltgentes me h^reditare
faciam ejpperpettttim, t^ the-
fturos eorHm repleam.
Vt ditem ] Corpore , Spiritu& Anima j Bonis ac Donis Corporis , Ani-
mi & Fortun^, communi voce diftis : In tcmpore, & in zterniim duratu-
ris. Thcfauros'^ Corporis , Spiritus , Mentis, didlofque Fortuna^. Internos,
8«:extcrnos:corporalesacipirituaIcs.
Quimcinucncrit, /f in-
ucniet vicam, & [f hauricc
falutcm aD o M I N o.
Verf 5j. V^m qui inueniet me , in-
uemtvitam: i^hattrttyolttn-
tatemalEHo vah.
Inueniet vitam ] Eft cnim fons vita? , fi quis fitit , vcniet ad cum , & bibat
,
lohan. 4 , 14. E(a. J5
,
1. Apoc. zi,6. Ncc xtcrnam folum inucniet ; verum
& in hoc mundo temporalcm longiorem , ex frudibus S a p i E n t i ^t la-
borum Phyiico Chcmicorum. Namlongitudo dicrum, indcxtera eius.
Vidcvcrf.319. Htf«r/f//i/«/f7»,&:c.]GratiiteritDo m 1 n o, vtfauoreeum
profequatur , & impleat , in omnibus aftionibus labonbufq; fuis , benedi-
£tione;ita,vcobtineatfiueanequaturvoluntatcmalE h o v a H,hoceft,
Benc velle,nolIc, efre&pbflc ; iuxcavoluntatcm luanainomnibus, quzOrando&:LaborandoTheo-Sophicevultautoptat.Summa:DoMrNvs
ei crit promptuarium, ex quo accipiet,quicquid fibi placuerit. Vidc v. 181.
Qui autcm peccat contra
me, Ipcrnit animam fuam:
omncs qui odio habcnt mc,
diliguntmortcm.
VetfjS. ,^i mtemf^in me fecea-
uenty Udetantmamfuam. 0-
mnes qmmeoderuntf diltgunt
mortem.
Inmepccciuerit.'^ InSAPiENTiAM aEternamgrauitcrpeccat, crimenq;
larf^Maicftatis Diuinx committit, qui Lcgcm, Dodrinam & admoni.
tioncs
GRADVS SEXTI. 167
tiones cius tam Hdeles atque amicas , fcurriliter deridet , contraque con-
(cientix teftimonium fecuie fpernit : eftquc (diabolo excoccacusj miurius
fibiipii ; quia cpprimit (e totum , cxpolians Corpus , Spiritum &: Animara
fMacro &: Micro-Cofmice) Benedidione Diuini.
551 ,^Permc(vcr6)mulcipli-
cabuntur dies tui , & adden-
turtibiannivita:.
33i
^^}
Prou. 9.
Verfii.mn-Permeentm multwlicabi
tur dies tuiy t^ addentur tibi
anmyita.
Permcy &:c.]PerBcncdi(n:ionemmcam , frudufquelaborummanuum(meodudlu) tuarum, in Oratorio&: Laboratorio, dequibus inPrologo
hocpaflim.
Prou.j.
Vcrf. II.Tili mine recedant hdcab 0-
cul/j tuu : cujiodi Legem^ co-
lonem.
Fili mi , ( iterum patemc admo-
nct Sapiens nofter) nc cffluat \\XC
v^ab oculis tuis. Cuftodi
L B G E M atqi C o N S I L I V M.
t^becnllitHti.] Ante oculos non tatitum aorporis , vcram & Mentis diu
no£laq;tibiobuerlcntur. Zf^f.JInquadoiflrinafanavcritafqjipfaquiercit.
gitat,
Et crunt vita anima: tux
,
& gratia gutturi tuo.
Vcrfii. Et erit ff yita ^Animtz tiae,
t^g7'atiafaucibus tuis.
Vititimm£tax^^ Lege vcrboq; Dei, an;ma:moricnti Chriftiane refti-
tuiturvita, De v s : quammori, infehcicaris extrema?. QuarevtAnimatuafitfemperviuens,cuftodiLcgemsrqucConfiliumS a p 1 ent lit vi-
ux.Quidahudcfl:vifaanimx,qua.n D E v s fonsvita:,verbumPatris,Lux
&rv!tahominum,&rpatris&fihiSpiricus;fideviuificansanimamnofl:ram.
Quidahud eftmorsanima:, qLiamfeparacioa De o, fontevita;, amifllo
vcrbiviuificanris, priuatioLucis fpiriru?.hs, cuifuccedunttcncbra:fpiri-
tuales, inquibushabitant fpiritus tenebrarum, fecumvehenteserroies,
&: horrores infernales: qui funt carceres animx, &: vincula mortis xterna:.
554 Tunc intelliCTcs iuftici-
am, & iudicium, &:red:i-
tudincs, & omnem femi-
tambonam.
Prou. 1.
Verfj».l^Tuncintelliges Ivstiti-
AM^IVDICIV M,t^^QV I-
T ATEMy i^ J^omnemfemitam
bonam.
Tunc.] Cum vidclicctSapientiam Sapienter quajficris quafi pccu-
niam,&:ficutthefaurosioHicite Eamfcrucatus fueris&reffoderis. v. tio.
Solempra^ucncris, &:ad Oricntemlucisadoraueris.v.170. Omnemfemi.
ttm henam] Tamincorporahbus, Naturahbus, humanis& fccularibus;
quamlpirituahbus, hypcrphyficis, Diuinis atque astcrnis. Ventruntniihi
Omni A ^tf«(»^iir//frf«»>/ii!«,inquitSapiens.vcrf 191.
55'
35^ Sod-jcBtU
busvcrba
Dii.&ciuscoiifiliuni,
om;'iapro-
fpcic poUi-
cecur.
553
554 Fru^iisflc
VtilitasSA-
168 INTERPRETATIONES
m ^ Tiinc ambulabis fi-
dacialiter in via tua, & pes
cuusnonimpinget.
^l^
Prou.j.
Prou.33.Tunc ambulabts cumfidu-
ctayiam tuam^O^fes tuus non
mpwget.
l}'>
THnc amhukbifjiduc. &.'c.] Si D E v s, vita noftra, pro nobis, quis contra
nos? Si lilc iiiftinct, quis deiicict? Tumodo vidoriscvotumtotopedore
Chriftiancconcipe.TumodocurajVtmembrumfisS apienti/e Deiincarnanc viuum, TheoSophice imitans Arciicrvpum iuxra Lcgem ac
Dodrinam Amphitheatri huius: &ricTu in corpore,omnia poteris in
capitc.In teipfo quidemnimisesimbeciUis.in illonihilnonvales. Hsrc
gIoria,hcTcvid;oriano(ira. HxcviaThcoSophicaimpetrandi benevelle,
nofle.eflc&poire, a Ie h o v a H,inCabahfticis, Miigicis, Chemicis, o-
MNIA IN OMNIBVS.
'Sii dormieris, non timc-
bis : quiekes , &;^ fuauis
critfomnustuus.
VerCt^. Si accubueris^ non timebis
:
quum quiefces 3 fiiauis eritfi~
mnm tutis.
Suauiscritfmnpts^ Et dormiens, in Mentis virgincse, hoc eft, a pcccato-
rumlordibus,pcenitentia;lotionemundata:, fpeculo, Vifionibus Diuinu
tus admoncberiSjdocebcris, inftitucris.doiSlrina l.Ttifera^nlcne refertis.
Mens('ecuraquafiiugc(pcrpetuum)conuiuium. Prou.ij,i j. Hinc Augu-
ftinus : Dities inconfittnsiaficuriar doyniti interra,(j^tiamdiuesinpurpura. De Vi-
fionibus hypnoticis, aut Reuelacionibus iomnialibus, fiue infomniis pr.'E-
fagienribus atque Diuinis,hoc tibi Laconice habcto: An im A,acura-
rum vituperandarummolelibera, fobriaacfanaincorporef;ino,vitiorum
DominaalfeduumqueRegina.fui compos ac fi.bi fefe Theofophiccinfi-
nuata,totius Vniucrficreati(quia DiviNii.CREAT oRis Vniuerfi,
particula aura')iureaggrediturafi"equi&exponcrefecretaiiungiSpiriti-
busbonisivetera recenferejNoua contemplarijprarfagire futura^dcni-
que parentcm parentisque (irradiatione parentis) tanquam in fpeculo,
Diuinitusrepr^rfentaremyfteria. Summa: SpiRiTviSAPiENTiitDti iunif^aMens noftra.prcnitentiahter lotaatquemundata, TheoSo-phiceelcuataaHs, & fubHmata,igneamorisDiuini,in«5/(«57;'g^(5v, hoceft,
S&ncluarium Sprttm:m boneritm,Ciac D E i Angelorum, (quod fieri poreft
homine tam vigilantC,quam dormientc ) Spirituaha, Cabahce recipien-
do,patitur;fupcrca£leftia contcmplatur,Phyfica,cx & in hyperphyficis
(non folum per fe,verum etiam fenfibus & fenfibihbus intermedianti-
bus ) videt multa : Viribas autera fopitis & abforptis inferioxibus , hoc eft,
incxftafijfiueexcelluautraptuinDE v Mfummo, patiturfummahoceft,
Diuinajvidetapprchendirqueincftabilicer o m n i a. •MercuriiTnfme-
gifti (qui Spirituafflatus Diuiaojexordium Pymandri.ob Doftrina excel-
icntiam,hilcc lubuit apponerc: Cum, iQq\.ut,de rerum Natura cogitarem^ac
Ahntii tciem adfiperna erigerem,fobitis lam corporisfinfih(tf,qnemidv2odum arci-
derefblet tif, qniebjaturitatem, 'veldffatigatigattonem,femno grauatifunt fuhita
mihi •vifusfhm cerncre ^ucndamimmenfa magnitudine corpofis , qtti me nornine fo-
cms,in
n&
M7
558
GllADVS SEXTI. 169
canSf mhunc ynoium cUmtiret : ^uidefl^ Mtrcuri tC^ued d:fcere (^ intelligere cu-
pii? SumcgoPymandtr, Aieris Diuinx Potetnia, vidc quid^vclii : narntibivhique
adcro. Atcgo , cupio rerum Naturamdifceri, D E v M Q^ E cognofiere. AdhxcPy-
ni uidcr , tua mc Mente complecicre,^ egc in cunclis,qu£ vptarii, erudiam. Cumhcec
dixijjct , mutiuitforrnam , (^ vniuerfapibfto reuelattit. D. Cyprianus lib. Epift.
9. Epill. 9. y1/<7w/»j, incjuit
,
qutdmihifit ofienfum ,f^ quid mihttnier cxtera re-
uelare dignatuffit D o M i N v s , «?c riiicuU ilU , cjr vifiones weptxfunt ha bmdx
,
ficutdc lo/ephfratresfiiidixerunt ycccc fomntator vtnit. Hsc ille. Et tiatrum de
tratre ludicium hoc ? Sat fcommaticum ! Non mirum , fi iudicium fratres
mund.ini de me idem prxpoftere feiant. Vtut (ir, certum tamen manet.in-
tfrvanosfomniatoresnonhabendoSjquibus (fiuc mediate,(iucimmedia-
tc) D E V s reuelat. Cicero : EflquiddamtnnobisprsfagienscrDiat/iariS. Quidilkid ? Mens ; pra4"aga boni vel mali. Exempla tam artatis noftra-, c|uarr> ve-
tiiitatis plura, in locum reiicio commodiorem ; cui mulra, cum Kiiiore de-
duclione, ftudios^rcfcruauimus. Colophonis loco luiii Ca^ratis Scahgeri,
ex hb. Epidorpidum addam hoc , de fcmniorum ventate
:
J^ui vera tieg ufomnia ,fomniin<profatur
:
Namnonfemelmuenirnui , (y* nimisfrcquenler.
Per raraque noxpraterit abfquefenfone.
Hxc veritatis lcientiHimus, noa inei , ied Thomiftarum caufla, adduxi.
O quid folutis ell bcatius curis .'
Non tin!ebis a paiiorc re-
petino, & a dcfolatione im-
piorum,quuravenerit.
Verf ij.I ^ Nepatteas rcpentino ter-
rorcy t^ trruentestibipotentias
impiorum.
T^eptueas^ Non tcrreberis , &: dormiens & vigilans , fpe6trorum laruis
,
quod viriscoram mundo immundomagnis& multis(ctiam nolbotem-pore^acGidiircrcio.-necConfcienti^malxfuriisftimulaberis. Magnavis
Confcicnciae. Bona, dulcis nutncula fenecitutis; tnala, medullitus vorat
mifellos. NuUa decft voluptas, vbi hxc adeft tranquilla : nulia triftitia , vbi
eamala. AnimartranquilHcatehomininihildulcius; Lege Sap. cap. 17.
verir. io.&:ii.cap.i8.vcrf 17.
iU
s^ D o M I N V s enim crit
in laterc tuo, &: cuftodiet
peclcmtuum,i^necapiaris.
Veri: t< ^ma, Iehovah eritfidu-
cia tua , (^ cufiodietpedem tu~
um d captione.
Do MiN V Sfr>, &c.]EftenimlE hov a h murus,hoccft,CiR c v-
L v s Theo-Sophorum 'gneus , (valeat ille picrudomagorum fic^us & pi
6l:us)inclufionedefenfonacircundanstimenteseum;excIudenshoftium
terriculamenta,fuganfqiieproculpartcsadueifisomninoomnes. Angf-
lusD o M INI incircuitutimenci11meum.Pf.tlm.54. verf 8. T^rcaptaris.^^
Aduerfariorum vi, aftutia, autdodrina hlfa: nec (educeris fnphifticis dia-
bolicaptionibusaveritatislineareda. Quapropter D o m 1 N i Dei O-mnipocentis confilium & auxilium implora.vt te faciat Opera de Berefiih
558
"^ jftt^
INTERPRETATIONES
yy^
Tob.4,7.
Luc i4,i}.
5c Mercaua ,id efl: , reiuni humanarum & diuinarum cognitionem;( qua:
Philofophia atque Thcologia) in Oratorio & Laboratcrio, fupcr lincam
redam,(cumMorienoloquor)hoccft, viam veritatis linearemabfquc o-
mni deuianoncfeUcitcradipilci. Redtefier;mod6ip(e reftevelis. Prout
ipfe credis , Oras & Laboras ; tibi fiet. Diccs tandem, Mifericordix D e i
tuit,quod non abforpti fumus.
J40
54'
Culcores fuos Sapicntia
^ ^rumnis libcrauic.
Sap. lo.
VerCy.S ATiE^ST J A hos quipob-
feruamnt^ a dolonhus hberamt.
AinmnU hberauit'^ Primum cnim mukiirum rerum diuinarum & huma-
narum cognitione Sapientia mcntem imbuit &: ornat, vnde animus fuaui
reficicur gaudio: Quo cnim altius menshominisincognitionem De i,
Naturasque alcendit &: exurgit,e6 maiore laftitia,& fuauitste pcrfunditur.-
vndc & aoiore Crcatoris anuvius magis magilque inflammatur , D £ oque
V N I T V R : vnde tranquillitas &: fercnitas oritur confcicntix. Deinde cul
torcm fui Sapientia ex jcrumnis ita iiberat,vt lofephum excarcere, cx quo
cum radii Sapientix.per intcrprcrationem & expofitionem fomnii Regii
emicarent &: eftulgefccrcnt, carcerc libcratus, in regiam dignitatcm cre-
dus&cuciluseft.
^ Honora (crg6) D
o
m i- ^'®2'- Ffonora^E hov am. dedi-
N V M dc tuafubftantia, & dc uitips tuis ^ t£ de frimittii o-
primitiis omnium frugum mnmmfrouentucmtuortm.
tuarum.
Honora D o M r N v M ,&:c.] Non diabolum.mundane viuendo. Animograto agnofceefTc De iDonaacBona,qu£tibiproucniunr, qusaccepi
lti,accipis, acccpturus cs. Nam id fignificatum ritu offcrcndarum primi-
tiarum,Deut. id^. Et fic gratiarum adio efl ad plus dandum inuitatio ; tamin Spiritualibus, quam fecularibus. Hoc cx fundamcnto Corollarium ex
truiturfiguric AmphitheatrihuiustcrtiiEfecundum,de De cima. Ho-noras D o miN v M,fi,ElecmofynariuscxiftensD e i inhofpitalihocma-
gno, dt Bonis ac Donis, Diuinafauente Clementia tibi conccflis, Operacum gratiarum actione hilarique &:vultu&animoexercesMifcricordiz
inProximumegenum. Daomni-. linonChriflianitatiautReIigioni,fal-
tcmhumanitati:inhocimitabcris Archetypum Opt.Max. quitam ma-
lis quam Bonis cxoriri facit Solem , datque viftum &: ami£tum o mnibvs,
cun6tis,fingulisacvniuerfis. HilaremdatorcmdiligitD e v s,i.Cor.p,7.
PiosamainChnfto,impiospropterChriftum:quinosadhucinimicosfic
dilexitprior,vtfetotumnobisredimendisimpenderit.Illoscompledcrc,
quod boni fmt ; hos nihilominus, vt bonos reddas. Vitia odifTc oportet,
nonhominem. Quiobturaucritauremfuamadclamorempauperis, &:i-
pfeclamabit, &:noncxaudietur. Prou. 11,15. Quacnimmcnfuramenfu-rauericeadem&reimenfurabitur. Matth.y,^.
Etimplebuntur/^hor- VerCio. Etimplebunturhorreatua/a-
rca tua, & vino torcularia
tuaredundabunt.
turitate, t^^-utno muo torcula-
rta tuafeje rumpent.
Horrea
?4i
GRADVS SEXTI. 171
Harrutm, i?.:c.] Dcfccndcre faciet D o M i N v s ad te Bcnedidiionis im-
brcm rerotinum, &: rorem matutinum, vt implcantur arex horrcorum tu-
orum Macro & Micro-CoImicc;fecundum corpus,Spiritum & AnimamiExternc & Intcrne. Conftituetquc tcD e v s , ficuti Ilrael, fupcr cxcclfam
tcrram : vt cemedas frudtus agrorum , v t fugas mel dc petra , oleumque dcfax« duriflimo. Butyrum dcarmcnto,& lac de ouibus cum adipc agnorum& arietum,&: hircos cum mcdulla tritici, & fanguinem vux bibas mcracif-
fimum. Dcut. 5 1 , ij. & 14.
/^Bibcaquamdccifter-
nacua^ 5cf]uentapuceitui.
Pron.5.
Verf. 15.
Bihe aquam de ctjlerna ttta ,
t^flitenta de medto^Htei tut.
54»
Bil>eaquam, 5cc.] Quafidicat, vtcrc Bonisac Donistuis, nontantumcxtcrnis , vcrum ^uoque intcrnis , aD e c benigne tibi concenis : nec (is
raancipium autlimia, opinionumalterius, vtiurarcvehs inverba&fen-
tcntias alicuius Magiftri , a veritatis femita refta dcuiantis , hoc eft , infipi-
cntis ; Theologi, lureconfulti , Medici , Phyfici , Chemici, Magi , Cabali-
fta:, acc.vtuteciamvcl antiquitatcvelauftoritatecorammundovalentis.
Magni, credc, virij magnoscommittuntcrrores. ^invu^di^tt^am
!
ticfithititUt^mr^attl t>i<h9fi^tU^ttml t>icmU^ttm. @o[n(|ft<iuc^2(lferfur
^^Dr^(t(tt}C(2t. Cum cuiuis Diuinitus illuminato , libertatis Philofophica:
potcftate, cjnccfTum fic Theo-Sophicc philofbphari, vtatur & fruatur
quiuisGcnioacingeniofuo:audiat, videat, obfeructvnufquifq; Ie h o-
V AMloqucntcm, docentcm&refpondcntem in SS.* Scriptura, Libro
Naturac, &:femetipfo. VtnemovnquamvcrePythagoricusfuit,teftante
viro quodam doiiilfimo , qui non Deos(E^^/»»){enferit : Sic , dico , nemoDauidicus,quinonaudierit D o min vMloquentcminfcPfalm.Sj,?.
ncmovere Chriftianus, quinonguftaucrit infcvndioncm Spiritus S a-
p 1 1 N T i;e San£ti. NonDt v s acceptorcftpcrfonarum, fed(iuxtaRc-
ligionis VniuerfaHs dodrinam , vcrf. 184. &: 504.) cx omni gentc acceptus
cft illi , qui timet eum,&: opcratur iuftitiam. Aftor. 10,55:.Non igitur «liffi-
das, fili mi , in fpiricu& veritatc Orans , Thco Sophiccq; viucns , dcT v i,
hoc cft,pcrfbna: tuai, a Spiritu fando vndtionc. verf. 10. Vnufquifquc no-
ftrum, Diuina Gratia operantc, infiucntc, dantc, cognofccrc debct ac
potcft (modo Chriftiane ipfc velit , verf 157.) Dodrinam vcritatis , yt ad-
moncrcatqucdoccrccxDE o fcipfum&:aIiospoffic, nec alicnis tantum
videat oculis , auribufqucaudiat. Vtque prodcft VMumqucmque, pro cor-
poris fui &: familii fuftentationc , domi habcrc rcpofiturn vi&um, ita con-
ducit vnumqucmqucinpenumcntisfua^ Diuinitus illuminarxhaberein
promtu Vcritatis Doftrinam , vndc fibi &: aliis confulcre qucat. Eccc vcl-
lit mihi aurem Genius, dc laccrationibus& vellicationibus me prarmo-
ncns ftultorum nafutorum. Quidfaciam? Rcticcrenedcbcoveritatcm?
abfit: Scioenim, camcflcvcritatisconditioncm, vtfcmpcrhabcatanta-
goniftas , a diabolo fufcitatos, vcritatcmprcmcntcs , atnon opprimcnces.
A*A»j3ttttftuIcos magisinfatuabit.
Proprii»I«-
boribus
vult nos vi-
uerecofq,
aliisimptr-
tiri.
INTERPRETATION ES
343
544
545
Difperganc ki}^ tontes vetf.itf.
tui foras : in plateis , riui a-
quarum.
j^Dermenttir fontes tuifo-
rai , €37* in plateisaquastuas di-
uide.
343
Deriticnturfonies, &:c.] DetVudibusIaborumruorumopera Charitatis
inProximumChriftiancexercetoegenum.Lazarineobliuircaris. Dxltf^
dabitur vohis. J^id ha.betis ,qucdnon acceptjlis ?
Sint tihifoh , ^ non alienis
tecum.
ff Habeto eas folus , nec "^"^'^-
Iinc alicni participes tui.
//ii^f/^^f^.ziT^/w^.] Omnc Bonum quidem communicatiuum j fcd non , fi
nedifcfiminc, cuiuiscommunicabile: quiaomnibus omnianonconuc-
niunt , eit quibus , quando &: quantum , vt cx Nazianzeno iam.ilrpc &C rc-
cteallegamus. Oblcruandum Talmudicumhoc: Stnttibiamicorttmpltpci,
arcanum vero tutim x^ixenullibut vnireueU. Etiamarecubantc infinu tuo,
oflia cuftodioris tui: necontrifteris in craftinum, quodncfcis.quidve-
hatdies. C h r i s x v m imitare.quidicitdifcipulis^dircipulisdico^ruis:.
Vobis datttm ejl nojfe rnyflerium regntD E i , cAtcris autem inparabolis , vt 'videntes
nonvideant, ^ audientesnoninitllgant , Luc. 8, lo. PraEceptihuiusmemor
Moricnus Romanus, Philolophus Chriflianus, difccflurusa Rege Ca-
lid,Natura:& ArtisBonum fummum quidcmperfecitperfedumquereli
quit ; Scientiam vero & Artcm ei non teuelauit. Hinc Alanus : (5oI3n/ fcfjC
Dir Cincn [ultcr / DCtllce mun&ce / fur DiC bitfcr. Quapropter fi 5c ego de lecre-
tioribus quibuldam fecreteloquar, noli iraicimihi: non dccet Philofo-
phumprxccpta tranfgredi Sapientum, nevilefcantarcana, neque exci-
tet contra fe malediftionem Diuinam.
H4
Bonorum enim laborum
eloriofus eft frudlus : nec ra-
clix PrudenticE dccidic.
Sap. 5.
Vetf.ij. ff '^onorum [emm) lahorum
gloriofiij efifrufiu^s,^qu£ non
codidtt radix, Sapienti^.
Bonortml^ Hominum,puta eorum , qui ad Monadis fimplicitatem , S a
piENTiA Iehovj€ ducenteac docente, reduci pro virili fludent. Hifunttanquam lignumquodplantatumcftfecusdecurfusaquarum : quodf,uctuml"uumdatintemporef'uo,&:foIiumeiusnondcfluct: &Om n i a,
quaecunque faciet, profperabuntur. VidePfalm.i.totum. Horum (non
ftuItorum)adionibus, laboribus atq; operibus infpiratur bene vcIlcnofTe,
cffc Scpoife, sDeo: quemadmodum (deopcre Phyfico-Chcmico Catholicoagens)paucisinnuitfenior Zadithfilius Hamue!.- nosautemali
quanto clarius explicuimus, paffimin huius Prologi expofitione. Qui po-
teft capere, capiat. Ingcns hic latctarcanum, apaucilllmis
obferuatura.Vtinamadmonitioncmea,tamfideli,
faperentftukr.
H/c infirMtirfigKrafiptimgradiu.
ViL GRA-
GRADVS SEPTIMI. '75
VII.
GRADVSPROLOGETICVSSEPTIM VSEXPOSITVS.
/^Nc dclc6lerisin{emi-
tis impiorum,nec tibi pla-
ccacmaiori^mvia.
Prou. 4.
Verf 14.Ter femitam impiorum ne
ingrediari^s : (& ne mgredtaris
m^iamalorum.
T^dcLclerisy &c. ] Quando tandem ad hunc fcptiraum Sapientiaegra-
dum confcendifti, vide ne rapiaris malorum hommum moribus & afFedti-
busranquam torrente: Conilantiam Angelicamaffe(ftabis,necinclinent
cortuum mundanxillecebnE, qucmadmodum muliercsidololatricJEcor
Re^iura ScJomonis inclinanr.
Dcfcre cam, ne tranfeas
pcrcam^ declina ab illa, &tranfi.
Veri: 15.
If Fuge abea,neatranjeai
per tliam ,• declma ^ defere
eam.
Fftge ah ^4] Fugiebat lofephus, cafl:itatisamorc,merctriculam,reli£l:o
pallio. Fugc tu mundum huncimmundum ; ncc,proptervanam gloriam,
ttedas voluptates & turpcmauaritiam immortalem tuam animam, glo-
ria fua xterna, voluptatibus & dclitiis immortal:bus,&: diuitiis xtcrnis,
(poliatoleuexuito.
Eft via recba coram vi-
ro : ^ cxitus eius, via mor-
tis.
P1011.14.
Verf. 11.Eft (enim) ijia, qu£ ''videtur
homim reSia^ O* nomjjima eipu
J^deducunt admortem.
DeducHnt]S\ enim Sapientiam deferuerisjipra viciflimtedeferet,&in
caliginem profundara tc deiicict,in erroresconfilioruntt.ininfehcitatem
fuccefluum,in prascipitium mortis. Etiamfi enim via voluptatis & hono-_
34<J
347
548
»74 INTERPRETATIONES
H9
5J0
M'
Sene(3us
quxkono-ian<ia.
rum rcfta videatur ; exitus tamen cft calamitofus ; voluptatcs cnim breucs
funt & momentanc2, nec vnquam fjncerar; fcdfempcr commifta?mo-
leftiis& morfibus confcientis:, rclinquuntqucpoftferaocroremanimi8<:
morbos corporis.
luftorum autem (emita
quafi Lux fplendens proce-
dit, & crcfcit vfquead per-
fedum diem.
Prou. 4.
Verr 18.Semita autemmjiorttm ye-
luti If Ihxluafen .-progreditur
t^ tUuminatur y/qtte adperfe-
Sium diem.
Lux Lucifert^^ Phofphoros ille in cordibus piorum exoricns cft Chriftus
lefus, lux vera illuminans omncm homincm venietem in huncmundum
:
liic caliginem mentis cxpellit ; accendit lumcn fidci, flammam charitatis
,
fpeiradium, humilitatisfydus, manfuetudinis fulgorem, pietatis fplen-
dorem,timoris diuini igniculum, orationis Luccm.patietixinuidziubar,
mifericordiaj ftellam , iufti ti^e fulgur , donec nox illa tenebrofa carnis eua-
ncfcat , & dies fiuc lux noui lerufalcm illuccfcat tota.
^Via impiorum tenehro-
fa , nefciuntybi corruant.
Via autcm impiorum ficut ^"^ ''
caligo ; nefciuHt in quid im-
pingant.
Viaimpiorum tenebrofa.'^ Sicutigiturlux inpiis crefcit: itainimpiis crc-
fcunttcnebrjB&furores. Totaenimvita impiorumeftnoxplenaignora
tionis D E I & permanentium bonorum , adeoque totius vitx illius noux
,
quahomo Lux fit in Chrifto Icfu. Ex his igitur tenebris , crroribus& furo-
ribus impiorumnil aifi perpetuz ruinje, & inopmatx quide fequi poffunt,
vfque ad extremum exitium.
Honorata cnimeftfenc-
dtus,non diuturnam adepta
vitam, neqinumero anno-
rum dcfinita: verf.9. Scd cani-
ties hominibus Prudetia cft,
&a;tas fcne<Sbutis vitanulla
iabc maculata. Prou. ic. verCji.
Coronagloriacftcanities:in
via iuftitia: inuenietur.
S»p.4.
VMfJ./fSSNECTV S(<pddem)ye-
nerabtlis efl^ non(tamen)dtutur-
na\neqi annorum numero com-
putata. /f (fanities autemfunt
fenfm homtn^.verf.^.Et £tasfe-
neSiutif ytta tmmaculata. Prou.
16. verf.31. l^Corona dignttatis
fineBut, qu£ tn yiu Ivsti-
Ti.£reperttur,
349
Sene^us autem venerabilify Uc. ] Dignitas auftoritafque fencftutis diu-
turnitatc vitx aut longo annorum fpatio haudquaquani icftimanda vc-
nit,vcrum potius Sapicnria atquc Prudentia, in quibus illius atatis or-
namcntum conftitutum : & vita criminum nulla cnormium macula de-
formata , hoc cft, pura& intcgra, purc cafteque a£ta. Ita duo funt , qus fc-
ncftutcm veram conftituunt, *: fcncftutis annorum ornamcta, videlicet,
Prvden-
GRADVS SEPTIMI. ^75
PRVDENTiA&ViTiC iNTEGRiTAS, fiue puritas. Ncquc veio
lunioiipfaictas prohibct.quin poircniusx-qucbencvelmcliurculcintcr-
dum,quam Itniores aliqui inepticntes dilccrncrc: fiquidem non xtatc,
fedmgenioinlpiracioncqucDiumaproucnitlntelligentia.Non numerusannorum &: multitudodicrum dant Scientiam veram,led Ingcnium , cx-
liiusintufum.iSpirituDoMi n i, pr.rllat Sapientia M.etiampatuu-Iis:quodin libro lob C.52.V.S. plunbusrationibusatteftatur Hcliufilius
Barachiel Birzytcs. Samuelcumeirctpiifillus,accepitSpiritum DoMi-TM i,i.Sam.5.HcroicaSapientia,virtusacfclicitasinDauide,crantcffcftus
fpccialis prxfentix Spintus SAPiENTiyE, peculiares opcrationcs Spi-
ritus findi. Non cnim Naturx tantum dona fucrunt; fed crat in mcnccLux Filii D
E
I, &: in voluntatc ac corde ardcns motus Spiritus fandi. Qatnecdum annos natus viginti, iullu D E r a Samuelc vngitur,& Spiritu fan-
(fi:oimpIetur;(F.Sam.i6.v.i5.)vbi,(iadfl:iti(rcntSamueIiomncsmundihu-
ius immundi fapicntes, haud dubie iudicaflent, maiorcsnatu intcrfilios
liai ad gubcrnationem raagisidoncosforc, quemadmodum Samuclipic
cxternafpecicinitiodcccptus fuit.-fedDJE v s necxtatis,nccnarura:, ncc
altcriu$prxrogatiu^carnalisrarionemhabens,Dauidiadolefcetircgnum
tradidit,hunccuexit,muniuit,cun:odiuit,adiuuit,c2tcrisfratribuspoftha-
bitis, quorum armulationcm Dauid patienter tulit. Hic de feipio inquit 1.
Sam. i5, 1 . SpirHtn Domini locutue eUper me, (^fermo eiu^peri.ngmm meam. E
c
Plalm.iip. v. ^i?. & 100. Super omnes docentts me intetlexi : cfuta teftimoniatuay
medilatiomeaM. Superfines tntellcxi, ^uia ma»data tuaquxjiui. Et vci I.150. De-
cUratio(trmonum tuorum illuminat,^ tntelleclum datparuulis. Solomon in m-ucntuteaccepit S a p i e n t i a M.^.Rcg.^jii.Danielpuerduodeciman- )
norum,SpiricurepIetuscftlandto.Pucrisquatuor, DanieiijAnanix.Mifa-
eli,& Azarix.f^Danicl.ijij.^deditDE vs Scientiam&Difciplinam ino-
mni libro & Sapientia: Danicli autcm incelligcntiam omnium vifionum
&: fomniorum. Et omne vcrbum Sapientii &: inrelledus, quod fcifcitatus
cft: ab eis Rcx, inuenit in eis decuplum fuper cundos ariolos & magos, qui
crantinvniuerforegnocius. DicicSyrach,cumadhuciunipreram,priuf-
quam aberrarcm, quxfiui Sapientiam palam in oratione mea ; a iu-
ucntuteinueftigabamcam.Eccl.vlt.v.i8. Paulus Apoftolusnon vulcTi-
mothcum ( quia iuucnis ) fperni propter iuucntutcm, 1. Corinth. 1^,11. Ec
Icremias audiuit a D o m 1 n o , noli dicere, quia puer fum rgo : quoniamadomnia,qu6 mittamtc,ibis: &:vniuerfaquacunquemandauerotibi, lo-
qucris, Ierem.i,7.EtEcclef 4,i^dicirur:c;i^fi/<?rf///'fffr/>4«^rc^^/G^wr?-
geftnecir/Itiho^qutnefcitprouidceinpofierum.EthxcqnidcextonteSS.^Scn-
ptura: pctita lunt exepla. Quod fi ad alia quoque cxpatiare Iiberet, D e v s
bonc, quantus hic fcfe nobis diccndi campus apcriret ? Sed aliquadunta
xat in medium proferamus. In Alcxandro ( rc& nomine ) Magno iuucnc
adhucmirandamNatur^vimfuiircquafapicntiffimosquoquefcncscon-
filio vinccbat,piopter ingenii fagacitatem.qua & diiudicarc res prxfcntes
optime poterat,&: profpicere eucntus futuros. Veneti cum ad Imperato
remOricncis imberbes mififTenc, & indignareturTyrannus,quafiin('p
probrium milli elTenr, eorum a!tcr intrcpidc refpondit:Exfolaxtatede
hominibus & corum dodrina iudicium non efTeferendum^hocenimfi
m.
\-j6 1 N T £ R P R E T A T 1 O N b S
;j2
heret,hircorumquamhominumcondicionernrncliorcrnforc.Quemau-
cem virtusexcolliC^eoip(aquodeftiuuenis,nonefi:abiiciendus. Qu2&quanra ecam noftris temporibus magni illi bcllorum ^mqzs y^JAUtmtim
Na(f)H!m,Sirfmtmdni Trmjfj-lunniii-, Donb IohjnaAtt(Iria,&cc. cx fingulari in
rtiicnri.i adid naci.pra-ftitcrint iuuenes contra knes,nemini oblcurum c(-
(c poceft.niri qui cognirionis hiftoricif prorfus ignarus exiftic. Summuse-nimMandi Monarcha Devs Opdmus Maximus,quando auc ftabihre
autcranstcrreconft!tuitiTiiindanarcgnn,eiurmodiorgana^XGicat,quibus
audoritatcm ^iddit , hoc eft, Timorcm , lufticiam, Sapientiam,conli!ium,
tclicitacem {ucceiiuuiTi: quorum conatusnemomottahum.licctpotcn-
tilIlmus,impedirepoteft. Induuncurenim &:armanturilliherocs,robore
inuifto &: fupernaturali. Horum autemresgefta^&Nominacxlodnnta-
xat cortuptibili infcribuntur : vndc periti A ftronomi ( non vuigarcs illos
calculacorioscirculacotesputo; fcd quiMagorumcx Orientccallentar-
cem) omnes res vere & pra:claregcftas, petere, & literis dcnuo, multo ma-
iorifide.mandarepofiiint, ctiam(iomneslihrihiftoriciintcriifll;nt,quod
ignaris incredibile videti poteft-. Cotra vcro Nomina& res gefta: HeroumEccleii5e,quorumv!rtusiniuuenilia?tate&:corporefefcpotcnter exetcu-
if, vt lofephi; Samuclis, Dauidis , Solomonis, IXnielis, non in cx\o corru-
ptibili,fcd2terno,fcnbuntur; vbiabomnibus eleftislegi porerunc. Noncrt^o rcqairicurnumerus annorum ab indofe bona : nec expedarur arcas in
eo, qui qC virtutibus fulgct , & manibus pollcc. Hucappofitc quAdrat illud
Valcrii Maxdib.5.cap.i./«.'^«««;f/7f«w homrinonium tefn^ffljitim videri,qtit
ia,m virtttti maturui es/.Et no(i)::i a;tas cxemplis no prorfus dcftituitur. Sunt
enim( D e olaus) &repcriunturetiamnumhodienonnul]i, quibusinge-
nium &L rerum prudencia velox ante pilos venit,vt cecinit Perlius Satvr.4.
Itmenes corporemcnte,ftnes. Econtra Germani dicunt
:
^\a\\ (tnftCt c\ii 2^bo*
rcn flUClj/ pt2efeftimcumftuItorumplenafintomnia. ltem,:^i(fcrftl(|ftfril'
tjiorhvjt lUCljt.Et, bis puerifenes: quare f quia creftitcum fenio delirium, vt
eftin prouerbio. CanttiesMtemfuntfcnfiu, &:c.j Aurea funt vcrba ha'c, 5c
notatu digna,proiiciendaque in barbas fenibus ftultis prolixas iuuentu-
tem TheoSophice Sapiencem &: Prudenccm fcurriliccr defpiciencibus.
Qiiidonisheroicisinftrudlifunc.anteannosanimum&curam virilemge-
runr. Corona dtgmta.tis fine&t^s, &c.] Veriffimumhoc^ctiamapudEchm-
cos:nam,vtmquitOuid.<r. Faftor.
(JMagnafuit qttondam capitif reuerentia cAni,
Inqtiejtf^pretio rttgafcnilif crtt.
Cuiufnam ? Refpondct Sapiens : IUius qua: in viis iuftitia: repcfituf. Duoil!i,apudDaniclem in viisiniuftitixreperti,quamuisfenes,dignelapida-
bancuf. Quid commodiaftcrcfenium ?nifiprobifatcm &:coBftantcm vi-
t^inccgritatcmaddcrct: ni homines cumprobicace&: Sapienciafenefce-
renr. Eftquidem,f\iccor,raraauis,iuuenis verefapiens;actamenrcperfus
eftitcperiturhodic &; reperietur.
Proucrbium cfl <^, A-
dolefccns iuxta viamruam,
Prou. 11I
VciCs.Imhue puemm luxta '~viam
Juam,ettam quumfenuerit^non
/ etiam
iJi
5J5
554
GRADVS SEPTIMJ. 177
etiam cum fcnLieric, non re-
ccdec ab ea.ibid.ir.v.ii.Si con-
ruderis ftulcum in pila c|ua-
fi ptifanaSjferiencc dcfupcr
pilo , non auferetur ab co
llulcitiacius. Siquidem EcdcCi.
V. 15. peruerii difticilc corri-
gantur,&: ftulcoruminfini-
tusfitnumcrus.
recedet ab ea. lhtd.27.v:22. zAt Ji
contuderiiJiukum inmortario
tn medio triticorum contujo-
rum pijilloy non recedet ab eo
Jiultltia eif^S. Stcjmdem Ecclef.i.v.if.
peruerfum ?ionpoteB dirigi, e^
defecitu non poteH numeran.
(_x/^(745^<«//«.v/rf'L'«;w]Spirirusnequitiarum,verruti2ri]m,doIi,peri.ier-
(icacis, mend.icii,riipci"bi.r, Iibiciinis,iracundia;,blaiphemi.c,inuiclia',calu-
mnix,a(lutiar,infcftantpucriliaingcniaabineuntcxtate. Nifi;gicurbona
diiciplina, inpictate&: timoreDomini, educentur, retinent rpirirusilli
maligniimperium &(cJcmruam inanimo inilpicnti. Imopci" ipfa ("can-
dAlaSc ofl^ciidiculamigrant&tranreunt in animospucroruoi. Vndcbal-
iiator noitcrMatth. 18, ^. dirisdeuouct,qui ofTendiciiIaprabentpu(ilIi5.
SicutienimcertiirimeviorationisabigunturmaligniSpiritusexobrtflis,
pr.Trertim fi in intimo corde vna orct & (ulpiret obieflus,- (nec cnim talcm
vim & rpiritum precantem diu fcrre potefl (piritus tencbrarum: ) ita rcue-
raexcrcitiopietatis &: timorisdiuini , pucri prxmuniunturah infcflario-
nc hoflili fpirituum malignorum. Igitur obnixc &lolis viribus operamdant , vc fcdem in hominc ptimam occupent fpiritus impoftorc^ &: i'npu-
ri, &: in voluntatj,naturali vitio &: labe originali corrupta , atque in impu-
risaffcdibus radicesagant, antequam visfuperior, cxleflis &piacduca-
tio accedar. Dcindcficutleminainagrisquotidiecrefcunt&radolefcunt,
donec inflorcs &:tru£I:usabeant: itafeminavitiorum naturalium.nico-
hibcancur,dict:imcrcfcunc&:cumxcacecoalefcunt. Eodcmquoquemo-do, fifcminapietatis&:timorisDE i, refta educatione, animis infcrun-
cur , illa quoquc crcfcunc , &: in flores pietacis & fcudus bonorum opcrumabeunt.
j^lllufor nonaudic cumarguitur.
Prou.13.
Verfi.T>er'iJornon audit increpa-
tionem.
lllufor ,t:c.^ Subfannator,fcioIuspra?cox, mundnnusimmundus, qu-
(ecurusTimorcm fpernit De i, De i c^v e amantiumcorrcdlioncsfidc-
Ics, Icuiterpra:ferensiis(contra Leges Sch^ilxThcw Sophoriim)rnunda
neviucnces.Rario,quiavirimalinoncogitantiudiciumDEi,q'Jodtamen
horrende&ficcit6(quiafatbenc)apparet iIln(or;bus, iufl tiimqjadmi-
nifirat, etiam in hac vica , confcicncix- vcrmecos acritcr rodcnre.
/^Rcfpondc igitur flul-
roiuxtaftulcitiam iuam, ne
fibifapienscfle videacur.
Proii.i*
VcrC 5.
T^J^onde (iulto pcundum
JlultitiamJlam i nefortcjitja-
ptens in oculisjtus.
'55
5H
178 INTERPRETATIONES
Rtjpondejlulto , &c.] Cum probabilcscaufefuadentvcrefpondeaSjmo-
dcftc opponi potcft rcfutatio, qux res vtiles, piis leftoribus &: auditoribus
falutares contineat , vt aliqui vcl confirmcntur vel fancntur. Conuitiis au-
tcmcum aducrfariisnon cftconcertandum, &itanonrefpondeasftulto
de ftultitiacius, nefimilisei vidcaris: necenim vidoriain calumniisfica
eft.fediuveritate.
355
55^
357
Occurrcre vrfa: orbat^
fatius eft viro,quam ftulto in
ftultitiafua.
Proa.17
Verf II. If Expedii (cme) mitqis 'vrft
occurrere fotibus raptUy quam
fatuo cofideti Jibitnjlultitiafua.
Ex/»?<//^«?rf^M,&c.]Contentionisquamveritatiscupidiorcs,fententiam
fuam pertinaciter defcndunt, & diflentientes odioliinme cnminantur.
Memmeris ergo inferuire tempori
:
Dumfuror in curfit ejl , curnnti cedefurori
:
DifficiUs adituiimpetut emnis habet.
II
355
I
Via ftulti refbacftinocu-
lis cius; & qui obtempcrat
confiliojfapienscft.
Prou nVcrf J5;
IfViajlulti reSia in oculis
eita : quiautemfatiens ejl , au-
ditconfilia.
m
viifulti reBA , &c.] Q^mettt jcUn gffcllf fein folbsn tcoi I barumh ifi bkmU^ancnvoU. "^BvJefoIcljcr (cufc t3nvcr|lanDt nicfjt gcmc^ifl/ mu^ fc/?crcp vwb
»tircc^( fcptt. 3^ fcilicct. SapicnsabfqueteftimonioSS^Scripcurz, Libri
NaturXj&confcienti^re6tx,erubefcitloqui.QuifquefuisbIanditurviciis,
& opinioncs fuas animo conccptas , vc fimia caculos fuos , ampledicur.
358
Qui (iufte) corripit homi- 1
^y°ll^
ncm, (meri:6) gratiam(quando-
qucjpoftcainuenietapudeii
magis, quamille/^quipcr
linguie blandimcta decipit.
ut increpat hominem re-
trocedentem , grattam tnueniet
magis quttm is qui bUndttur Itn-
gua.
£)uiperlingu£ blandim. &c.] Alcxandcr Magnus difccrncns adulatorem
a fideii miniftro, dixic : Hcphzftionena elle cJ>«A<»Ai|flt*Abk, amatorem Alcxandri; Craterum vcro (^iXofitKTiKia
,
amatorem Rcgis. Et quanquam He-phxftionemdilexic, tamenCraterum inmaiorihonorc&pretio habuit.
Ilic enim propter blanditias diligcbacur:hic vcro propcer vircucem dignus
honore iudicabacur,
Viro ,<^ qui corripien- 1
\'°^ll^ jVir increpatus qui tndurat
tcm duraceruicccotemnit, I lcerutcem y repente conteretur,
rcpcntinus
557
358
355»
jtfo
5<Ji
GRADVS SEPTIMI. '79I
rcpctinus ei fuperucniccin-
tericus, & cum fanicas nonfequetur.
necerittlufamtMi.
^iicorrtpientem,tcc.^ Liuiusl>b. 2. Decad. j. S^peego nnMui ,in<\\\\t ,eum
briTnum ejp virum , quiipje co7ifulat , qtt:dt,t rem (it •,Jecttndi*m , enm , qui bcnemoncnti cbadtat : q ineciff conftiU e , ntcal en pdnrefcit , eumixtrerm ingcniicjfc.
Nobis quoniam priinaanimi ingcniique negata fors eft , fccundam ac mcdiam tcneamus , & dum imperarc difcimus , parcrc prudenter in animuminducamus.
Qui ambulatin rcdbitudi-
ne fua,timct I e h o v a m, fccl
peruertensviasfuas, defpi-
citcum.
Pifta.14.
Vcif. i. If tAmbuUnsrcHo itinere ,
e^' timem Dev My deJJ^icitur
abeo qui inf/imtgraditur ^ia.
t^mbttUnsre{loitinere, &ciHoccn:,timens Dominum,re6te &fipien-
ter inft.ituic viam &: vitam fuam, contemtoi vero D e 1 viam & vitani fuam
pcrdic, &cxtremopericuloobiicir. CumpaterTclamon Aiaci dixiftct,
vtpugnarecquidemftrenue, fcd vidonamaDE opcterct: rcfpondicA-
iax , vt homo amens & fupcrbus , etiam ignauosadiutoreD E o vincercpoff -,/?
vero velfineD E o : icaaucem perucrtic viam, &: cuercic vicamfuam , vcpro-
prio incubueric dcfpcrabundus ftudio.
Abominatur iuHi virum
/^impium: &abominantur
impii eos qui in rccta (unt
via.
Prou.r?
Veifiy.Abomindtio iuflorum ejl yir
imqui4j:abominatio autem im-
piiejlreSlftjyia*
/?»^/«»».]Impius eft.qui a eognicione De I alicrius eft, contempror Dei
authypocrita, inconftansinfidc. El'a. ^7. verf zo. Impii quafimarefer-
ucns,quod requiefcere non poteft. Impius eft, qui fide, vita& moribus at
qucanimoa vcrbo De i altcnuseft. Huncabominatur viriuftus &pius,
donatus&illuminatusvcrafide, transformacus inimagincm Chiifti,vi
la, mentc&animo. Quemadmodumenimcxcrcmepugnancfibiquead-
uerfancur Imago D e i , & imago diaboli: ica vir iuftus, qui geric Imaginem
D E I &: Chnfti , aducrfacur impium , in quo eft imago fachanx : & c con-
ucrfo.
Perfcdio redlorum dcdu-
cit eos: peruerfitas autcpra;-
uaricatorum perdit cos.
Prou.it.
VerCj. J^ Simplicitas iujiorum di-
rigeteos: ^ /itpplantatio per-
tterforum yajlablt lUos.
SimplicitM iujiorum , &c.] Huius fcntcntia: explicatio luculenta cft Pfal-
mus 17. qucm lege incegrura.
5J9
;6o
55.
i8o INTERPRETATIONES
l6t
565
}(J4
Forticudo perfcdocftvia
I^uovje: &:pauoroperaii-
cibusiniquitatem.
Prou.io
Vcrl". i>.Fortitndo/implicts yia Do-
MiNi: (sr If pauor lUts, qui
operantHrmalum.
i<Ji
36J
raHnr;!li-fqui,^c.'\ Habe.s h ic difcrimen bona: &: malre confcienciar.Cic.
pro Milunc : Magna 'visejlconfaentix in 'vtramquepartfm, 'vtnequetimeant, cjui
nihilco>rim!f:rint, q-panam /emper antemiUs vtrfiri cuptant , quipeccarint. Vis
confcicnria; & vis K^ltKti, fiuc ija-iuSeii in hominc, nuntjuam exanimo dc-
lciiautpenitusexcinguipoiruuc.
/fQui timethominem,
cito corruet : qui fpcrac in
D o M I N o, fubleuabitur.
Prou.i9
Verf. ij.Timor homiiitsponet laque-
um: e^* quifiditlE iiov JE^ex-
altabitur.
J^itimtthominsm , cit(/,&:c.] Lcge Pfalmum i ^^f. totum.
ff Omnis(cmm)rcrmo Dei J,'^°;)
'"
ignituscJypeus elHperantr
businfe.
Omnisprmo 'De i velutiane
furgatus^ cly^em ejlj/eranti-
hits infe:
3<J3
564
Omni'fcrmo Dei,&.'c.] Hicobferua, difcc&intimo inibrderepone :
Scrmoncm D E 1 tibi cifc clypeum , & Fidern niti vcvitate & promillis Di-
uinis. Dilerteautcminquic, fermonem De i igmcumfeu purgatumeirc,
hoc efl: , eife ilnc iconis , fuic dolo , iine talfirate > & certo prxilare vidori-
am credcntibus. Exemplahabes Hebr. i. Hinc Pfalmus 19 iniignedecan-
tat Elogium Verbi Diuinij vevf 9. luflitia. Dominireclx, l^tifcantes corda,
pr,£ceptumDomini lncidum , illnmin:nseculos. lo. Timor Domi^iifanclu-s,perma-
nens inftculnmfcnli yiud:cia. Domini vera, lullificata/w/it. verf 11. Deliderabilia
ilipcr aurum multum& lapidem prctioium, &dulciora fupermel &fa-
uum. vcrf 1 z. Etiam Icruus tuus cuftodit ea, in cuilodicndis iUis retributio
multa.
Neaddas verbiseius, nc
fortc increpec ce, & mendaxdepr^rhcndaris.
V<i:f<5. U^addas quicqua?n yerbis
lUiuSy (^ arguarisyinueyjiarifqi
mendax.
\6^
7{eaddas qmccfuam, &c.] Ratio eft, qnia omnis homomcndax: foKis
D E V s vcritatistonsillimis.-ideQ LexD e limmaculata, conuertc-nsani-
mas: c^rtimonium Domirtifidclc, Sapicnriampraiilansparuulis. Plalm.
19. veri. 8. rerbumD h. litcrtium, ah£tcr7to,v€rumAVi-riiatei^fa,ir}^pr&hen
fihilc , (y^ recreat animas credert^ium. Complefbitur enim.AL^^nitionem D E i &Saluatoris, quxagniciocilvita.Ttcina, lohan.17,5. Eilqucredteviuendi
Rcgula6«:norma,immacuIata,i)ncci'a,intcgl-a,pcrfc£ta,nihiliniqui,ne-
quevanicontinens,conuertcnsa;uini. •berror'bus,auocansamalo,in-
ftaurans
GRADVS SEPTIMI. i8i
ftaurans Imaginem D e i , cft hdele , non fallens , quia D e v s ftat promif-
fis : rudibiis , indodis , 61:, iiixra mundum , (luitis ( i. Cor. 2. ) pr.i:(l:.u Sapi
cntiam, & conrcientiam tranquill.it: monftratveros D E i cultus,promif-
(ionesintallibiles, cumluis Sacramcntis.fidem, fpcm,dilcd;ionciu, hu-
militatem,patientiam,inuocationcir< &:Nominis Diuini glorilicationem.
Scito:Quotieslcgebam,aprimallatima'tatula,verbaPrologi pra:fati
in libris Rcgii fapientis, fcmpcranimum meum (proculdubio monitu vo-
ds D E I inmcloquentis) fubiinccogitationem hanc: Sunt quidemma-gna&fctcnoncredcndaha:c, quxde Sa p i e n t i >€ fruftibusatq; the-
laurishiclegis; minimc ramentaifa, fida, aucemcntita. Ah; quoaodoad horum cognitioncm pcruenics?D e v s fcit, dicere non poirum, quan-
topere fitiuerim vcrit.uem. Inuocaui igitur D E v M , mihi vt oftcnderct
Veritatem: deduxit meRvachHhochmael,SpikitvsSAPiENTijEDiviNit, methodo, quudixit vcif 294. in vcriratem
Eofum O M N E M.dequibusagoin Amphithcatrohoc Vniuerfo, Gloria
De o inexcel(is,quodmanifcrtaucrittaliaTheoSophixamatoiibus, S A-
PiE N T I A^terna:,£ohusvcr:E,ha:rcdibusfidvLbusdile£tis.
CoLO PHONE M hifcc pauculis,
cxSapientis dodlri-
EcampliushiSjfilimijCa-
ue quxras : faciendi hbros
pluvcs no ell; finis : & dodtri-
na muka, afflidlioeftcarnis.
Finis verbitotiusauditus
cft : D E V M time , 6c Manda-
taEiuscuftodi, quiahoccft
omnis homo.
Quia omne opus D e v s
adduccciniudicium, quoderitfupcr omniocculto, (i-
ue bonum fit, fiue malum.
Ecc!. u.
VcrC 11.
na,impono:
/:/is ainplim , fih mi ,(mqmt
RexSiipieus) nc reqmras ; faciendi
plnres libros nuUns eflfinis:jre-
quenfijue meditatio , carnis afi-
fiiclio efi.
Verf 15.
VcrCM.
Fmem O^itHr) loquendipari-
ter omnes audiamus. ^evmtime , O* Ma i>iii at a Eins
obfirua : hoc enim efi omnis ho-
mo.
Btcunciaquxfiunt , addu-
cet Devh tniudiciuTP pro omni.
erriitO:,fiue honuni,fiue malum
fit.
Quamobrem , 6 mortalis,
Z 3
iiSz INTERPRETATIONES
Melius eftireaddomum l y'^'|J-
iu(ftus,quam addomum co-
uiuii in illa enim finis cun-
diorumadmonemurhomi.num ; & viuens homo cogi-
cct,quid futurum (ic.
Melms efi ire addomtm lu-
ciits , qpihn ireaddomum con-
uittii: eoquodefifints omnium
hommum , (jr videns ponet tl-
ludjuper corfitum.
O
Vanitas(igitiu)vanitatum
rc(5kcdixit EcCLESIASTES :
vanitas vanitatum &Omni a
vanitas-,
Eccl.j.
Vcri: 1.Vanitas yanitatum 3 ijere
dixitEcclefiafies: 'Vamtasya-
nitas yanitatum , omnia ya-
nitas:
DicojCiim filiis D o c t r i N it fidelibus omnibus, cudis & flngulis,ct-
iam Ego Henricvs Khvnrath Lipsens.Theosop Hiif
aniarorfidelis, & Me d ic i n itvtriufq; Doct or,Ea jnimirum, O-M N I A , qu.T citra Sapientiam yfiTERNAM, folam veram , Eiufq;
D o c T R I N A M orthodoxam , & S t v d i v M Thco-ac Philo Sophicu
H o c ,vrquamgcntiumrunt,reperiuntur,cxtanCj legunn;rautfiunt.
DIXI.
A D D O.
NVnc, igitur, Coron ivis loco jhiCceficprxfatis , Vos^ o
mortales , yos tnquam ohfecro , quil^nov au colitts , qutbnsS a-
p lENTiA aliquantulum cordiefi, S apientjjE jE te
-r
n
£.,foltus
yer£,D octrin a M,in SS^ ScripturaBibIica,Libro Natura; Ma-
croCofmicOj^Legc tn cordibus yiofins Diuinttns fcnpta^fundatam,
cumfanam tumfalutarem, a <^leTheosothi^ amatore acfilto(ab-
fit inutdia di[lo)fidelt dileclo, tnfitnSiu (ij^^gratta De i (cui huc yfquefut,
t^ Laiis Ie Hov jE, adhucfum, ad Opusprxfins id, quodhomtnt mant*4)
in Amphithe ATRO hoc , Catholtcifmo Fe rit atis Simplict ^fimpltcifmo Ve r it ati s Catholtco, Chkistian o-K ab alice
,
D iviN o-AIa g ic E,nec non Pnr sic o-Che mice, tn Scriptura
i^}^\Ckm3.,nonfoi)htfiiceficiaauttmpudenterementita,fidtalibus,quas
fancie , grauiver atque trrefiagabtliter confirmant SS^BiblicaScriptu-
ra,Naturx Itberyntuerfus , ^ Con(cicnuahomtnt Dtutnittis infufii
,
methodo
GRADVS bEPTlMI. ,85
methodo in\in^tali, qua haSlcfitis anteme a nuUo, (^jine jlonatxone ma~mcur Ve ^it ate M.faten mihi non liceret ? ) orthodoxe acgraphiceex-
hihita, toties moniti haudtemniteifedA D^lNAMrHiTiiEATRVHJ PSIV S SAPIENTI /£ Ipfum , huiufqUC P O R T il Af , fCrS CALAMGraduum feptcm fuam , «««r Theoiophice ajcenditc; tnilludy L e-
GV u tbidem ajfxarum Se pt e m obfiruautijjimi y deuotionenonhypo-
critica mgredimtm,^ Eam, oculis tam Mentisquam Kationts ac Corpo-
riscum paenitentialiter tum a ruditatumphantafarumque fhmttisfedu-
Bionisfordihus nte repurgatis, accurate contempiaminti tnquefa-
lutem^vejlramiO" te'^>^^oraUm^xternam, Sapientcr
feqmmini,tAMEN.
D I X I.
BONAM ITINERIS PERPLEXI PARTEM€ONFECIT,QJI VIAM RECTAM
* PROBEDIDICIT.
Cic. pro
M .'Oiit: f
OlaZ ).[,
Salurt,
Magtia cfi
vu confvcK
lib.5 Cd; /T.
tntta mtU<:
ttJitS.
[84 INTERPRETAT. GRADVS VII.
A D U O M V M & Z O I L V M.
MufAHS-cii facile efi cmuis^ durMmque iJ.ifiiiS-cti,
.^tixquejeqiu nefcit, carpere qtmquepoteB.
Kaniln c^ bcffcv/c\) fo mac^c c^ bc^cv/mt» 5ct)()ec^aujf:
(:$o Du c^ tann rcc?;u/n>ol mt> nocf; bcffcv ttcf^
fcn (}aft/ alBhmn ta^ck cvft tasmcu'
mt^nt Dcffcufoffni mtcl^ gc^
gciiDiniocf;Daucfbar
fintcn*
Inciuile eft,cx vna libri alicuius particula iudicare dc
toto,miipriustotoIibrobeneperfpc-<
6to, &: rite cognito.
-t-i
R A T H Llj/f ThEOSO-VHiJE amatorfidelis , ^^lED iciN j£ '-i/triufqite
^OCT OR.
I S A G O G E I N I. A M P H. F I G V R A M. i8y
c^np u^np v)i\^
rnlJK3;^ nln»>"•.• >
(^VI ERATi QVI EST;QVI ERIT.
PLENI SVNT C^LI, PLENA E S TOMNIS TERRA MAIESTATE
GLOR I-^ E IVS:
sjI — T —
i
LAVAMINI, MVNDiE S T O T E.
iinin» V N V M
OMNIVM EFFECTOREM;C^TERASP0TESTATES MINISTRAS
H A B E T O T E.
Aa
i8tf ISAGOGE IN I. AMPH. FIGVRAM
III.
AD
P R I M V MVOTA PRECES CLY E
ADI N FE RI O RE S
HYMNI SVNTO.
IV.
QVOD, Sl FORTE,PETITIO AD INFERIORES,
PROCESSERIT, NISI
SVB MODO DELEGAT^',a P R I M O
ADMINISTRATIONIS,INTENTIO NON
ESTO,
I S A G O.
t/
1^7
I S A G O G E,
fiue
INTRODVCTIOIN FIG VR AM
AMPHITHEATRIfccundamjbrcuis.
E c E B I T Nos, igitur, prius pie locos atq; poeniten-
tialiccrpurgatos , offcrre , fupplicefque, fide fincc-
ra,commcndareDcificn:Luci,&cunc,illam S a-
piENTi^^tern^, defijper rorantcm mannam,fupercsleftifqi nccStarcam, 8c aqux &: ignis
, pluuiam , ficut ll:il-
licidia ftillantia fupcr tcrram , in corda , animas , vires mencefq-,
noftras, hoc eft in Corpus^, Spiricum &: Animam, fiue Ter-NARivM MiCROCosMicvM rciiatum defcendcntem, pra:-
clufisjenfibusfeditiofis, mente quictaafFc(5tuqucomnipuro,
fixe durantibus, tamimmediatc quammediate, iuxta&dor-micntcs ac vigilantcs, patienter expcdrare : & fic, D i v i n i t v s,
accendij illuftrarii illuminari ; fandtificarii niH* F r u iiD i-
v i N A p A t li immo, in D e v m, incftabiliter, rapi,- & quafiD e i-
F i c A R 1. Laudantes interdum 2c adorantcs (in S o l i l o Q_y 1 1 s
prarfertim , iifquc quotidianis , atque, vt plurimum, matutinis)
idpELAGVsMisERicoRDiiEimmenfum,0 c e a n v m qj e
Bonit ati s omnis infinitum.,- cxq^vc, nontantiim Verbimirifici T\WTV xpistotC rvci fixi,& facrorum niin* no-
minum atque verborum omnium(qux,quoad nos, manliones
funt fenfibiles Diuinitacis , nec non memoraculanos docentia:
ftimulantiaquoque, adiuuantia&eleuantiaappetitum Ani-M^jMENTisQjyEinNoBis, operacionemadmirandam,in
Aa z
i38 ISA^GOGE IN FIGVRAMnofmctipfos &c cxtia nos,virtuosepromouenda)NvMENde-
(ignantium &z fimul cxhibentium j vemm ctiam mirabilium o-
mnium(facitenim mn' mirabilia(olu£)adnosvfquederiuan-
turradiijdeftillantfluenta, &diuinillimiemanantriui. O felix
tcrquequaterquefelix,inadmirationem,mcditationem,amo-
rem Sc pcrceptioncm H o r v m ,qui rapitur,N v m e n , fic, (um-
mum , rcaliter prxfens fcntiemus , nin* mirabilem , & in N o-
BiSj&:inNATVRA,&inScRiPTVRA, mirifice loquentem,
vcridice audicmus, fufficicntcr vidcbimus , fru6luosc obfcrua-
bimusi A N G E L o s bonos , nobis amice afliftcntcs , nos fidcli-
termoncntcs , nin' iuffu benigno familiariter docentcs,atque
in viis noftris tutoduccntes, (inefallacia experiemur. Humi,igitur,procidcntibusN o b i s,hichymnus, aliiq; huicnonab-
fimiles , lonico modulaminc Sc accentu, facris animi concitan-
di cauila, dcbito ,profcrendus cft
:
1^1 omnisgeneratorque opifexque,
Superum rex , genii lux , hommumjpesy
Tremorymbru tenebroJiPhlegethontiSg
zAmor mcredibihs cAicolarum ,
'
^auorinmncibilistartareorum
Celebru religio temgenarum
,
D E V s vnus, D E V s idcm,D e v s almc,
Vcniens dcfupcr, illabcrc n o b i s.
TV, TV, TV.
//tic/edeto
;
Jmmota commoueto}
^mfaljafuntmoneto f
J^<« <^erajinti docet»
:
LEX
AMPH. SECVNDAM. 189
/LEX INTRODVCTORIA
A r r E A o T,
A NOBIS, AD nin^
ETINDE.ADNOS, VOLITANTESjREVERENTIA TREMORQJ/E
S V N T O.
VLERGA ILLOS
SECVNDVMNOTAM PROBATIONEM,JVCVNDA OBOEDIENTIA
ESTO.
VI I.
SACRA,Q^VORVM M YSTERIA,SIC TRACTATVRI
VENITIS.PALAM DIGNIS
CLAM PROPHANISS V N T O.
Porroj
nin» NoscE, '--
S%.* ScRtPTVRA; CrEATTRAjeii.uncx S E I p s o ;&: (jiiiJem,
luce fiia, in niencetuajimmcdiire oborta;
Thcolbphice;Natur.ilirer;Cabalice.
TEIPSVM NOSCE,E X L I B R O
SS.* Scrtp 'urt ; Nitm* to ius Vnntetfi, cjui eii c^ fjtetKjeio ru(^ tdttu,^/jn)ut.
>oa-f*^- fiue tut^ife ^feturtdttm (^tufpu^ (^ Sptnium tuum;
dentcjue ^ M E N t i s /*<f. U E o ton'ui.cld
ThcoSophice \?hyftce \ Phyfi tmedice; Phyficfchemtce \ PkyficotMagtce\
Hyperphyfkomagice ; Cjb li e.
Aa ?
\•
I90 ISAGOGE IN FIGVRAM
I S A G O G E,
Uue
INTRODVGTIOIN FIG VR AM \
AMPHITHEATRItcrtiam,breuis.
NATVRAM NOSCEVNIVERSALITER
,,
&PARTICVLARITER;
ex L I B R o
SS.^SCRIPTVR ^: NATVR^ IPSIVS,
quicft,&Mundusmaior,totus : &Mundusminor,h.e. liomo,puta, fecundum&corpus&
Ipiritum fuum:
denique
aut mediate, ex A n g e l i s bonis ,• aut immediatc,
in fpeculo mcntis tuac purgata:,
ex
DEO IPSO;Theofophicc •, Phyficej Phyficomedice;
Phyficochemicc \ Phyficomagice;
Hiperphyficomagice -,
Cabahce.
•. L LAPLsl
KMPH. T E R T 1 A M. ici
I.
LAPIS PHILOSOPHDRVMEST: HVNC,cnim,
S^JS^SSr X p E R I E N T I A , rcrum omnium , ctiam fola, fuifi-
0,^. eX[^ ciensjmagiftrainfallibilucratteftatur.-cuirefraga-
i^^H-^@i ri,nonnc eflct pJufquam ftultum? Hunc (abaliis
^^$^T^i tamen prarparatum ) virtuose cjfficaccm vidit, &PoNTiFEX RoMANVS, ScC/EsareaMaiestas: vidc-
runt & R.cges, orbis tcrrarum, non pauci : nec non Impcrii Ro-mani Eled:orcs nonnulli: viderunt &c Principes aliquot, Co-mites, Barones, Nobilcs, &:(proptcrvirtutem atquc doclri-
nam) anobilibus proximi, Dodtores : immo cx omri ^entCj
ludaica , Ethnica , & Chriftiana , etiam Turcica, ftatuque ac or-
dinc, palhift, multi ; tam Ecclt- fiaftici quam Politici, literari pa-
ritcrarqueilliterati, ocuIis(obftupcrcentesNaturi,pcrartcm,
miraculo) vidcrunt, manibufq-, tctigerunt, fuis. Sciens loquor.
Hos omncscitotcftcs: tu phylicochcmia-maftix, eosinterro-
ga, infubfidium veritatis, veritatis amantes, rcmitahabcre,
teftabunturlubcntcs.
1. R A Tio, vcra & cerra, dux fida Sophorum, srr^iuitcr
confirmat: quam,anguftialocihuiusaddereimpcditi alius5c
amplior, promtillin:am,admifit.
3. S A pi ENT ES, totac tanti, an6bores grauiftimi, (quo-
rum hac de rc, paflim cxtantmonumenta)vno,harmonice,
orc,ctiam iurciurandoSandillimo, ncn temcrcaflcucrarunt;
qui omnes veridici^quia viri dodi & boni)tanidiu 6c funt &: ha-
bentur,donec de cis contrarium, fufficicnter, fuerit probatum.
atquando? Cumqiartiticicuiuisin fuaartcfitcredendum, cur
nonpotius, cainie, fidcseritadhibendaillis, quamignoran-
tibus ? om.nium cnim artifices , & optime & verifiimc, dc (ui o-
pcris ratione , diiTcrcrc, loqui& iudicare fciunt.
4. N AT Vr A, DEi,inhuiusmachinaMundi,nunquamotiofa miniftra, multis , in opcrationibus fuis
, ( vt tradiderunt
19J I S A G O G E I N F I G V R A MThcoSophi& confirmarunt experti ) viis ac modis , diu nodlu-
quenobisfidehtcrruadct, fidemquc,dceo, facitfirmam. Natura parens , de iilio Qttholico ^ cathohce teftatur , fuo.
5. Mens, humanianimifcintillaaltior&lucidior, Diui-
naacimmortalis, quam Devs idgcncris dotaucritconditio-
nc,vtcxinfitofibiNaturiEfu£edefidcrio,quibufcunquepo(rit 1
viribus;,adfumma&:optimatendat,indcfincntcrappetit:quci
appctitus boni(cft enim aD e o) ftimulum,quam animi(fciunr
nonnifi cxperti) irrequictudinem,quod defiderium ardens,
L A p I D E M P H 1 ^."'habendijfiinrcrumjnaturanoneflet,
D E V s I p s E , etiam iis , ( de vitiofis (ermo hic non cft ) qui pru-
dcntiores , fapientiorcs &: religjofiores aliis funt, aut fucre , fru-
ftra indidiffet. Atqui nihil fruftra
!
6. ConsensvsTypxcvs, vcre admirandus , (in Natu-
ra) L A p I D I s huius , cum SS.* Triunitatc Diuina \ cum toto V-
niuerfo crcato,- nccnon Koya Dei incarnato, h. e. Mafchiah
promilTo & miffo, religionifquc Chriftianre Sacramcntis atque
myftcriis tamaltis&profundis, verumeire, credereacfatcri,
omncs fana: mentis, iuft^ compelUt. SiIoqu.or abfqje veritate,
crubcfcam. ludicent , non nifi icientes. Amcn , amcn, dico vo-
bis ifi vnum , etiam alterum.
7. Dcniquc, (cum C r e a t o r , ctiam cx C r e a t v r a, tc-
ftc D. Paulo, ad Rom. i. vclit cognofci ) D e v s & potuit& vo-
luit(vclletcftaturexpericntia) o^ganisfuis,quibufdam,(non|
cnim vni dat cundaD e v s)indc v^ue a Mundi initio, benigne
largiri, & adhuc vult , (quoniam in a^cernum mifericordia cius)
vc nimirum ,quxnam fit miraCreatoris Sapicntia
,pocen-
tia infinita,bcnignitas immenfa,&c. h.e. qualis fitDEVsiPSE,
typo mirifico, exC r e a t v r a , non quidem , exMundo maio-
rc, pcrfefolumveifimpliciter,&partibuscius, pafTim:, parti-
culari cognitionc, veriim quoquc, cx Mundi maioris F i l i o
,
(arcis ,h. e. Physicochemi/E interpretamento) in fubie(5to
catholico,catholice, abundantius &.exphcatius,humanoge-
neri, coram, innotcfcant : indeq; nin» Triunum, audtorem tan-
ti boni ac doni, clarius difcat agnofcere, adrairari & venerari
folum, animocoUaudarcgrato, profundiusmedicari, ipfique
infcparabilitcr coniungi, & rcuniri. Ergo, qucmadmodumnin' Sapicntiffimi crat, viam hanc, quam iudicauit eflc , ad fc
pater9S9V9V
faci-
AMPH. TERTIAM. i5>5
patcfacicridum,maxime cornrnodam,eligcrc & inucnirerita
noftrum ell, quam iple elegit, comprobare, amplcdbi &c fequi,-
arquccx natura:filio,ftyloPhy(icoChemicohoc,DEO fic or-
dmantc,inLibro&Spcculo N a t VRiG(quod, certc,catholi-
con habcmus, in L a p i d e Phil."' ac fplcndidiltrmum ) nobis a
D E o propof itis, I p s V M (ficuti &: in Filio fuOjintcrprctamento
SS.,Scripturx) falucariteragnofccrciM vmd VMquoquc,ficu-
ti in fine feculi huius,per ignem renouandum , ita , & quomo-
do, &:aquo, inprincipio,conftru£tusfit,pcrjgncrn vtilitervi-
derc ac mtcUigere, deniquc &Nosmetipsos fru6luosc co-
snofcere.
II.
QVID EST LAPISPHILOSdPHORVM?
LA
p
I s 1*
H
I L." eft a^iihi^, rm R V A c H E l o h im,(qui incu-
babataquis,Gcn.i.)C2:lomcdunte(nin'folo,cxmcra.bo-
nitate fua, itavolentc) concepnjis,&cocpus, verurnacfubfcn-
fus cadens, fadtus, in vtcro Tt^ula-nxn { x a £92. crcati ) Mi^nai ii^a-
ioris virgineo,T e r p. 4, nimirum,vacuaatque inani, &: A qjv a :
natusin lucem/^aic^exsxiitif filius,afpe6lu (coram infipientc) vilis,
deformisj&quafiinnouilfimis; confuyiantialis,tamcn,fimi-
lisq; parCnti^Mundus paruus, (dc hominc, aut aliquo fumto,ex
vclab eo, nihil tibi imaginarc) carholicus, triunus, ef*ta^^eJ>]@-,
vifibilis, ta6tu, auditu, oltadbu &guftu fenfibilis,localis atquc
finitus:manifcftatus,regcneratorie, afemetipfo, artisphyfico-
chemica: obftetriciamanUjin corpore, fuo,Iemelairamto,glo-
rificato : ad commodum fiue v s v.,s, propcmoduminfinitos, µcofmo & macrocofmo, in triunitatc catholica, mirificc
ialutares. Apage fis, fili perditionis,tu, lutCivJ^^ti^yv^ovy^ omniatecum,qu;c ex tctCyVtut etiam,mangonice,prjvparata.Pcccato-
ris es typus, non Saluatoris : fcruari potcrisac dcbes,non ferua-
re. Figura cs mcdiatoris ad crrorem, intcricum & mortcm, nonboniillius, ad vcricatem, incremencum&vitam. Rc8;n.auic,rc-
gnat & rcgnabit in nacuralibus,nacuraliter &,vniuerla}jfcr,Na-
I5>4 ISAGOGE IN FIGVRAMcura? filius, catholicus, S a l ( fcito ) S a t v r n i j fufibili modofuoifempcr & vbiquc,in Natura ex femetipfo,permancns-, &ortu & virtucCjV niversale. Audi atquc attcndc :
S
a i a n-
tiqvissimvmLapis. Myfterium! Cuius nuclcum,in De-
N A R 1 o, Harpocratice, (ilc. Qu^i poteft capcrc, capiaf, Dixi.
S AL,non line caufa graui,aSapientibus, cognomine,ornatus
eft, S A p I E N T I^ : Quo,& S o L E , nihil vtilius dixcrunt cfle in
Mundo. Hicftude.
III.
QVARE DICITVR LAPIS,ET CVR PHILOSOPHORVM?
LApi s,curpropriedicatur,quodquenomencius,quoapud
vulgus , ocuhs videntibus cscum, auribusquc audientibus
furdum,nominatur.D E v s i ps E,ob caufas ccrtas,infcriptisSa-
pientis antiftitum tradicas, grauiterprohibuitcuiuisrcuclarc.
Qu^amobrem & cund:i philofophi citius mori volucriic, quamhoc diuulgarc Eft cnim,iufto D e i iudicio,fcmpcr fuit,& (niH*
Ipfo,cuftodeforteatquczclote)crit, ({imul&folutioeius)^?-
cw««; yif R T / 5 y^fW/^v?««;,anathematis fulmine,a Sapicntibus,
ergaindignos,mcrit6inuidis,iurc{igillatum. Adducam,tame,
ipfos philofophice loquentes: quia, inquiunc, vc lapidum,cft
quoquegcneratio ®cneratiocius:exhumido,nimirum,vi-
kofo &c glutinofo , & terrco ficco. Et : quod cocStionc fua(qua:
incrailando proccdit) in lapidcm pcrmanentcr fixum(quique,
vt laprs,tcratur)indurecur. Alphidius.-Silapis proprium nomenhabereCjIapis eftec nomeii eius. Alii; lapi* non lapis. Harc,phi-
lofophice,phiIofophi. Relponfum clarius,maneat,alta mente,
repoftum,nediuinum, contranos, cxciccmusfurorcm. Ph i-
LosoPHORV M,Lapis occuItus,cft, non infipientum & idioca-
rum;nonimpiorum,ac,contraconfcicntiam,virioforum.Phi-
lofophus,autem, h.e. Sapicmi^e v«ra: amator, quifieyexparte,
Amphit. huius^fccundaperfedledoceris. Axiomata, duOjhrec,
ribi cofidcradajfratcrne rclinquo : Ex fine cuiusqj intecionis re-
fultac principiu cius. Et,cum,alicuius rci,Iatcnt cauf?,a fignis &cfFe6libus, ad caru inucftigationem , itur. Hifce, contetus efto.
________^ IV. QVID
AMPH. TERTIAM. I9J
;K^:^a&^S^iS^'ctW \J>1 c=3:^'
IV.
QVID ESiTt:D^nS&<nnRVACHELOHIM,QVI INCVBABAT
AQJIS? Gcnefi.
D'n7i<nT1 RvACHELOHiMjcft S p iRi T vs, Spiraculum,
anhelitusnirrrandtijlarnStus; Vaporvirtutis Dei omnipotcn-
tis atquc omni tenentis,&Emanatio quardam, emiiliove,
foscunditatis vitalis, primi fummique motoris, viuifica atque
virtuofa, e profundimmoj Diuinitatis (\ix receifu j I d e a r v m,
videlicct,{iuejExcmplarium,Specierum,Rationumfeminaria-
rum, primordialium & radicalium, voluntatum opificum &:
caufarum ciTed^ricum, inARCHETYP i,opificis fummi,mcnte
(npDn Hhochmah in S a p i e n t i A,Bonitatc cius,caufintc eas)
conceptariatqucpra;cxiftentium,rcrumomnium,inMundo,
pofteafuturo,proaucendarum &fiendarum.Q_v.e ( E l o h i m,
crcatorc Sc conditorc,VE r b o fuo,dicente ac prarcipicnte. Gc-
ncfi.)resomnes,quasextarcvoIuit,inhocTheatroMundano,
produxerunt,effcq; feccrunt : in globo fublunari, veftit^T e r-
R a & A Q^v A,vA.i iiuc Materiaprima,communi & vniucrfalij
C iE L I interuentu. Addo: Rvach Elohim ci\ fto^c^n fiuc
F o R m A , rerum omnium, intcrna, Ha-icili^i &z effentialis : MundiA N i m A vniucrfalis : Virtus fubftantiahs, per fc fubfiftens,cau-
(a omni crcatura:,Mundihuiuslubfiftendi: Essenti A(quia
increatus) vere ctv i n t a : & ( vt vocc dicam vfitatillima ) ipfiifi-
mafubftantificaqucrcrumNATVRA. Dei NvMEN,&Diui-na Ratio,toti Mundo ciufquc partibus,infita,parens rcrumque
harum opifcx. V n v s (elfentia & numero) hic D e i Spiritus eft^
vnaj Vniuerfitatis confpicux & corporeas huius vnius , Anima
catholica,»»At;»»<>oA®- tamcn,h.e.multiformis (Sap.7,iz. Ephef
3,id.)&variac eius radii atque S ciNTiLL/E,pcrtotiusingcn-
tem, matcriei primx maflac, molem, hinc inde difperfac ac difti-
pata: : inquc mundi parti(>us,difiua<^is etiam,& loco & corpo-
rismolc,necnoncifcumfcriptionc,poftcafcparatis,di{iun6tim
Bb t
q'
i9tf 1 S A G O G E I N I. AMPH. FIGVRAM\
& feparatim innumer^,vniusAnimx vniucrfalis fcindll^jnunc
etiaminhabitantes.
v)
KS^^
V.
av ID EST CJELVM^G-/£LVM,eftSpiRiTvsyETKEREVs corporalis, vel cor-
pus a:thereum {pirituaIe,corruptioni non obnoxiu, totius
MundimachinapermeansrfuperiuSjVER b oD OMiNi,firma-
tu,hinc F 1 R M A M E N T V M; infcrius, mafr^ fublunari,totiincor-
poratum : Vnius ciufdemque & clTentiJE & iubftanti^e C.Tlum
vnum,id quod infcrius,&;id,quod fuperius. lIIud,tamen,labo-
re Phy(icochemiag fagaci , in vfum hominum, ad fenfum poteft
manifeftari atque tradari.
VLQVOMODOCD^nS&^nnRVACHELOHIM^CtELO mediante, conceptvs,^ corp/fs verum.f acjhb/enjks cadensfaEit^s eB, in <-utero ^ifJ7o7Jxi^
(x A E o i.,puta creati ) Mmdi mkioris virgineoy Tekranimirum njacua atquemanijO' ^QJ a ?
EX T Rj M Ajjine medio, eoque conuenientc, coniungi, co-
pulariatq; vnii-inon^jle,eft vnanim.is vcrephilofophan-
tiumvoxatq-, conienfus.R VAC h Elo hi M^Spiritus^effentia)
Diuinus,increatus,fimplicillirnus, omnis corporeaj molisex-
pcrs,fp6te&perfemobilis,wAuOT»)«A@-,h.e.multiformisautfor-
inaruplcnus.immoipfiflimareruFoRMA: Et A b Yssvstenc-
bro{a,triuna,videI.C/EL V MjTeiv^r AjiMnjj &yacua,&: A (vv a,
ENS,aDEO ipso (cuius folius cft proprium x'^^'{«s',creare)cx
nihilo,h.^^e nullo fubftantiali,aut pcr fcexiftencemateriali
principio, primiimC r e aj v m, corporeum, confusc mixtum,
M A T E R 1 A ad motum,per fcjinefficax: rcuera, fi quid, extrcma
'
—
funt.
AMPH. TERTIAM. I5>7
lunt.CytLijigitLir^M e d i i,cxtremorumamborum,ruomodo
(c]uia corpus Spiritualc £c Spiritus corporalis) parricipis, ( H 1 H *
folius voluntate bcnisna)mtcrie6tu,Rv ac h ELOHiMfde-fcendendo dcmittendocjue fe percircumferentias partesq; ab-
ditiflimasomneSj&dirpergendoinimumveImeditulliu,Scin-
tillas radiosve foecunditatis (ax) ad C e n t r v m vfqucpenetra-
bat.in E n s illud C r e a t v M,totum: maffamquc illam feu mo-lem ingentcm, rudcm (X aos) confufam atquc informcm,
Mundifuturiicminarium,u/i5^fiuemateriamlutofam,Vi rgi-
N E A M, ( nondum enim neque conccpcrat, nequc produxerat
antcajF o k m A((cmetipfo)fic informauit,& A n i m a animabat,
impra:gnabatquepuriffima:pcrmeabat,iepIcbat,caIoreinfun-
debatjViuificabat & faECundabat,quod crat TqIiu vaBohuj va-
cuum atque inanc : illununabat,quod crat tenebrofum •, dilfin-
guebat, confufum: ornabat, rudcacimpolitum: ordinabatin-
digeftumacincompofitum:m^^icxiiis Vt fb oJi r C fn^r-o
(cuius&totumadhuchodie mouet,fu{lcntatatqjConferuat)
i^uimQYa^ Spiritu gtheieQ^£LfcjLaiJ^idcLy-t cjidum. intcrmc-
(^nnrc)rnc|pt^b;^rnr^^nrpnSjf^i]CrorporFn<;fi(^n?^^^ at^_£Qn-
crctus^eft. MyflcriumiamobferuaScadmirarctypicumi con-
ceptionem,inquam,Seruatoris &. Saluatoris vtriusque &Mun-di maioris & Mundi minoris,fiue G;encris humani. De hoc,fcri-
ptum, legimus : y_E r b v m <:?t(^ fK>nm rtKde illo, Cabala, fci-
mns.- Rv_Ar_HF.j_o h t m, rnrpns f.iAiis c {\. Et; DEVS manife-
flat^incamej S p i Rnry s D r i mamfcfVnrns in rorpnre. Hic,
fihusMundi maioris ,n_^vj_g.'rrparnr.i, c,irhnlicns : illejfiiius
De i,5s«*'^t«^(^,h^e^^XViJdiniiia:Vn uSyin vrrrnMnndima-
iqrisj ajrerjiivs^gMuJidijiuiioxii: vtcrqueV i r g i n e o,con-
ccptus.Enfophl Enfoph ! profunditas profunditatum &: altitu-
dinumaItitudo!Abfq;bIafphemiadico:I HS vh Ch rist icru-
cifixij^Saluatoris totius^eaeris_hum^ni, Id cft^Mudi minpr[s,in
N A T v RjELiB r Oy6c ccuSj?^-CJLLo^typus eft,LAPj_s_P h I L.'"
SeruatorMundi maioris. Ex lapide, C h r i_s t VM^aturaliter
cocrnofcito & ex Chris t o, Lapidem
,
Theqfophicc difcito.
LibroSS.a. S c R 1 p T v R .E hic nihil detraho. Placuit,
D
e o mi-
rabili,mirabilis docendi& difcendi modus^ placeat idem & mi-
hi 8c tibi.Chriftiana,quaefo,iudicct fraternitas.-Et ego Chriftia-
nus fum,Deique gratu,8c effe,&: permanere,volo.
Bb z
Lj
198 ISAGOGE IN FIGVRAM
'.a>-\'S
VII.QVOMODCET VBINAMNATVS IN LVCEM, MAKP0K02M0YFi L / V s , aJl?e^tt (
coram injipiente) ijilisy deformis^^(luap in nouijfi-
mis : conJi^bflantialisJtmduqtiefarentiyMundus Varutts [non ho-
mo,) catholtcnj, trtuntiSy i^ixa<p^B(hT(^, ^i/il;tlt4ytacluy
auditu, olfaSiuitsr guflufln/ilfilisj localis
atqueflntttts l
VB I ? In tcrra catholica fanda, quam etiam nunc feliciter
inhabitatjin Saturnio regno. MAKPoKo2MoTFiLivs;e
femine& fanguine parentis formatus,& ex vtero eius in luccm,
naturaUter,exclu{us. A s p e c t v (coram infipicnte) v i l i s, d e-
FOKMis, &;qvasi iNNOVissi M I s : mundoquc ludibrium
:
in confped:u tamen Sapientis cft pretiofiirimus.I h s v h C hri-
s T V s non ahum, in Natura, rcquirebat typum. ^C o n s v b- 1
STANTiALissiMiLis Qv E p A R E N T 1 : quia c fcminc& fub-
Ilantia parentis. Catholicvs: fecundum corpus,Spiritum
& Animam: etiam virtutes ac operationes.C o r p v s habet Ca-
thohcon^quiacft de feminc Mundi, de effentia& fubftatia Ma-
teria: prim^ cathohce, particula de wA>i primordiah & vniucriah,
tcrra videl. &: aqua,in principio creatarii; in ftatu adhuc vniucr-
fah,non vt (D e o fic volcnte ) reru ca^terarum globi fublunaris
corpora omnium fpeciah aut particulari,a radiis atquc fcintilhs
Animre Mundi fpcciahbus,h.e.fpcciahs particularisvc propric-
tatis fiucNatura?,fpccificata,&(vtitadicam)particularifata. V-
niucrfalis quoquc conditionis cft eius S p i r i t v s, Vniucrfahs
& A N I M A, qu£E fcintilla Anima: Mundi catholicx , Catholica,
h.e.VniucrfalisNatur^jproprictatis&operationis.Catholici-
fmushicfoluslocii habct,particuIari{muscft{olcEcifmus. Ca-
T H o L I c o N PhyficoChcmicorum,non nifi cx cathohco. O-mnc cnim fimile a fuo fimili producitur. Et, Qualc femcn, talc
gcrmen. Valcant igitur& difcedant procul hinc ( vltra montcs
Cafpios vfquc)materi^ fpecialcs fiue particularcs omnes^cuiuf-
cunquc fint ordinisnominis atquc virtutum. Cathohconre-
quiri-
1
AMPH. TERTIAM. 199
quiritur, particularc reiicitur. Frufl:ra,igitur,& falfo quxrimusin multitudinc particulari id, quod habcmus in triunoVniucr-
(ali.Vcrumcft,quoddicunrjToT lapidesqvot REsrfub-
intclligcndum,PA rticvlares:Ex {olo,Mundimaioris,fi-
lio Vniuerfali, Lapis folusVmucrfalis. L APis,quoqtie,Exo-
M N I R e •, particularis, lcilicet, ex parriculari : Vniucrialis, exV-niuerfali. I n o m n i b v s,(fuomodo)particuIariter;in chao
noftro VNo,C A T HOLico,catholicc\ A d do: Hanc vni-
cam folamque ob caufam^quod videlicet conllat ex iis,nude &fimpliciter cathoIicis,ex quibus.in prima creationc,totum hocconfpicuum atq; corporcum V n i v e r s v M,cum partibus fuis
j
ideoque pcr 5c ex {e,potens cfl:,& folus fufficiens, (rcgeneratus,
tamcn,poil: naflioncm fuam)in fru(Stus,huius E n t i s creati pri-
mi, fpeciales atq; particulares tanquam in confanguincos ( iuo
modo) fuos, vircs cxcrcere mirificas,cathoIicc,fuas,& numcro,iimul, omnes. Qua: virtus tam mireetficax,fcintillar, AnimcE
Mundi, Cathohc^r, vniuerfalis, propria& pccuharis, in corpo-
re,non nifi catholico,a verc Sapientibus,bene ccnfetur. Qu.a-
proptcr &Catholici,Lapis nofter, iure meruit nomcn
:
O M N I A QJ E rite appcllari potcft ac debet. T r i n v s : V n v s,
in compofito,{iuc in toto: Et,quod, extravcIcitrahunc,non
fit alius, in virtute mirifica,huic fimilis. 1' r i v n v s, in effentiis
& fubfiftentiis : conftat cnim Tcrra & Aqua,corpore vno : Spi-
ritu xthereQ,quod C^Iuin eft,mcdio copulante : & Anima, A -
nims Mudi fcintilla animatus catholica : hvpoftafibus iaut fub-
fiftcntiistribus,diftin6bisatqjdiuerfis. Vnde LapisnoftcrTri-
nus cxiftit&VnuSjh.e. Tiiunus,videlicet, Terrcftris,Ca:Ieftis
arque D iv i nv s. Vegetabilis, quoque, A n i m a l i s &MiNERALiscft& dicitur
;quia eft illud idcm, in fubftantia &
in effc,ex quo VcgetabiIia,Animalia& Mineralia, h.c.Tcircna,
Aouatica, & fubrerrcnaomnia, ortumtraxercfuum, qucmad-
modum & paulo ante eft oftenium. Et,quod propterca,in iila,
mirificeopcraripoifit. Et,quodiIIanutiianturacconferucntur
iifdcm,ex quibus Lapis:Lapis,contra, (iuomodo)cxquibus
rpfa.Deniqj,TRiVNVS eft, quodS ale,M ercvrio&S vl-
p H V R E,fubftantiis tribus diuerfis atque diftinc1is,in Lapidem,
fit compofitus,T r i v n v m. Summariter: Vna eft & Trina,La-
pidis huiuSjtam mirabilis, matcria certa & propria-, cxquao-
roo ISAGOGE IN FIGVRAMmncsPhilofophijmagifteriumcertum,vcracicerpra:parant:in
trinitate cathohca,(non particulari)fua,non peregrina aut fpe-
cialiriuefpecificata)vnita:invnitate,vniucr{ah,tripartita.Pot-
ro : Red:e vcteres cenfuerunt & colIeo;erunt,vnum efle D e v m,
quiavnuseftmunaus: contra; vnumeflcmundum, quia vnus
eftD E V s : neque SS/ Scripturaalteriu s meminit\qui fi eflent,
ccrtc commcmoraflet. Inde, non abiurdc, colligo : (i vnus eft
,
MunduSjCtiam vnus eftLapis Phil.^catholicus, catholice re-
pra^fentans Mundi vnias vniuerfum vnum , ciufquc crcato-
rem ac conditorem vnum. Si quarris,cur vnus tantum (itMun-dus, & cur vnus tantum Phil.^^catholicusLapis.-Refpondeo-,
QuiaDEVS pluresnoluit. Ratioeftiqu9:cunquevoluit;,fecit-,
Pfal. 115,3. Cur vero noluerit, tu qua:rc ab co, ipfc folus nouit.
Epma<i>poaito2; figuram acure contcmplare prxfentcm , rc-
fponfionemlegcs&:vidcbisfufficientem;Ca:tera^quarfequun-
tur,pcrfefunt fatisclara&manifefta. Decarceris^indcfiniiio-
ne , verbapra::fupponunt mentem.
QVIII.
VARE MANIFESTATVS,REGENERATORIE A SEMETfPSO,
0* quomodo artis VhyJicoChemic£ obJletrtcM manu, in
corforefitOjfemelajfumptOyglonficato ?
EsPONSiONEM, dc primo , ex przcedcntibus, pc-
terc poteris, plenariam. Hoc reftat
:
rj^modo^artis Phy/ico-
chemicx, ohfletriciamdnu^m cor^tre^glorijicato f" In R e g i m i n e, fci-
to,TR;rvNo. i. In Pri MO,namque,operisPhyficoChcmicicathohci R £ gi m in E,diucrfis &:laboribus&:infb.umcntis,
manuumquc &: Ignis arte varia,ex AD.ROP,(quod^infuahn-gua,Sacurnum fonat,) h.e. P l v m b o S'A,p i.e n t v m,S a t v r n i
CoR:vincuhscoagulationumdcxtrerclaxacis,D VENEC h vi-
Ri D EjS^Vi TRioLVM V E N E R 1 5 (dcbita, Lapidis Bcncdidii,
matcria)aderitnoftrum. L e'o vi ri d i s,abfconfus &iatens,e
montisfuiSacurninicaucrna,iIlccebrisacblandimencis,nacu-
ra:fua^
AMPH. TERTIAM. i6i
rx (ux conucnicntibus, cliciendo manifcftatur. S a n6 Vi s,c
vulncribus Lconis, lanccaacuta transfollijCrafrus, &c6pios^
cffluens, diligcntcrcolligitur, omnis. tah&Lili, Limvs,T E R R A,madida, humida, vliginofa & lutofa,A d a m i c A,pri-
ma crcationis Mundi maioris , nollri ipfius , & Lapidis vigorofi
noftri,matcria,con{picua rcdditur. V i n v m, (quod fanguincm
ccnx nominarunt Sapicntcs,) cx VnaPhir"Catholica, Ray-
mundi R v b r v m, ob ruborcm(coIorcm virtutis)crafliim, dcn-
fum &c atrum , nigrum nigrius nigro dictum , erit prsello. V i n-
c V L V M,quo Anima cum corpore eft colligata,& in vnam maf-
fam coadunata, rclaxatur & difloluitur. S Fi-i. r t v s & A-n i m a
(fpintusanimatus) acorpore fenfim difccdunt& pedetentim
leparantur ; hocdum fit, fixum rcdditur volatile, & corpus im-
mundum, dedieindicm, corrumpitur, deftruitur, moritur,
nigrefcitatque incineratur. Cihercmhunc, ofili, ncvilipen-
das, dlenim diadema corporistui; latetfubeopygmjeus no-
fter,vinccnsacvinciensgigantes. II. InREGiMiNE sbcvn-Do, (quodopuseftmulierura, &Iuduspuerorum) iri Vasecriftalhno,circuIari,& materiei quantitatiiufteapptoportio-
nato, vno, artificio phyficomagico, Hermctice, ncc non a
ThcofophojCabalicc hgillatoi F v r n o Athanoris vno-, & I g n e
vno. CoRPVSjS piritvs&Anima, diligentia accuratifli-
ma,HercuIeifquc laboribus, externc lota, mundata & purgata,
iterumque compofita,commifcentur,pcr fc putrefcunt, &i finc
manualicoopcratione, foliusNaturarlaboribus,foluuntur, de-
ftillantur, fcparantur, iublimantur, coniuncruntur, remifccn-
tur,copuIantur&:reuniuntur: fixumque,uc,plcnarie,fitvor
latile: per fe quoque coagulantur, diuerfimode coloran tur, cal-
cinantur^figunturjEt^itajVolatilejredditurfixum^fvIunduf^
que renouatus&nouusconftituitur. Inhorum, infupcrficie,
fiuc cxternc,dcpurarorum, iuxtaNaturx & pondera& propor-
tionem , mixtione , fecrctum Compositionis triplcx, pau-
ciffimis notum,'quam diligcntiffime obfcruarc, & adhiberc
memento: ahasfpiritus animatuscorporinopotcftconiungii
nec, contra, corpus fpiritui rcuniri. Quo ritc pcraclro, C h a o s,
Naturx catholicx, adcrit, expriore, Mundinouifuturi, no-
uum : cxplicatur, feparatur : feparata cxornantur , h. e. Nacur^,
intcrni & radicalis atque centralis, Diuina : manuum labore
Cc
7.01 IS AGOGE IN FIG VRAMadhibito nullo : hanc fatSlam cflcjCum percepcris,motum,ir. te,
experieris iuternum, &, oh,gaudio lachrymabis! Quiapccca-
tum originis,igne Diuini AmoriSjin rcgcncratione,&: corporis,
Spiritus & Amma:, diuinitus aufcrri & fcparari,ccrto intelliges,
Non fcnbofabulas. Manibus tradlabis, ocuhsque vidcbis tuis,
AzoT H, h. ^.^^.'"PhilJ^Cathohcon: qui Cum Ignc intcrno&:
ExternOjharmonia tamcn fympathica, cum Igne Olympico,
ob ncccflitatem ineuitabilem,Phy{lcomagice vnito, ad l.api-
dcmnoftrum confequendum^folus tibi fufficit. Qjiod, Vulca-
ni;,fecretum,profundiflime,abfconfum,niiiprobeicmeris-, co-
quc,aut ab artificc,aut vfu crcbro,aut D e o i p s o,more Cabali-
litico,re infl:ruente,in furno triunOj(pherice rotundo,rite vti di-
dicerisjfruftra & in vanu(quamuis in debita matcria)laborabis.
TENEBR/Eapparcbunt, fupcrfaciem abyfll :Nox,Saturnus,
&: AntimoniumaderuntSapicntum; Nigredo, & caput corui,
Alchimifliarum in hora , coniundlionis, varia, dc omncsMun di
colorcs, apparcbunt : Iris quoquc, D e i nuncia; & cauda pauo-
nis. Myflicrianota, quardc iridc, & in vetcri, &:innouoTefta
mento. Dcnique, poifcaquam tran(icrintcolorci,fieritius, ai-
bedo & flaucdo,videbis,L a p i d t m P h i l." R e g e m noftrum,
&: D o M I N V M Dominantium , prodire , cx fepulchri vitrci fui
thalamo ac throno, in fcenammundanam hanc, in corpore fuo
glorificato,hoc cft, Regeneratvm&Plvsq,vami>erfe-c TVMjVidcl. CarbunculuIucctemJpIcndorcTempcratiilimu,
& cuius partcs lubtiliilima?,ac dcpuratiflimiE,c6cordi miibonis
pace, in V N V Mj inlcparabilitcr funt lijratXjfummieqj icqualcm;
Diaphanon,vt Criftaflusi compadum & ponderolilfimumi fa-
cillima: fulionis,in igne,vt rcfina,&: antc hydrargyri fugam^flc-
uti cera,attamcn ablq; fumo, flucntem ,- corpora, lolida& clau-
fa, ingredicntem ac pcncrrantem, ficuti oleum papyrum : in li-
quorc quouis diffolubilcm & Iiqucfccntcm,ciquc commifcibi-
Icm,friabilem,vt vitrum : in puluere croccum, in maffa vcro in-
rcgra,inftar rubini, rubcntcm: ( qux rubcdo, perfccStiE fixionis,
&fixa:pcrfc6tionis, cft Si gn at vr A)permanentcrcoloran-
tem aut tingcntcm : in tribulationibus cxaminum quorumuis,
ctiam fulphuris aduftiui& aquarum comcdcntium tcntationi-
bus,ignisquc perfccutionc vchemcntiflima, fixum, fempcr du-
rantem, & incremabilem, ac Salamandri inftar , permanen-
T E M
,
AMPH. T E R T I A M. 205
T E M, o M N I A Q V E ( eft, cnimjfuo modo , o m n i a in omn ibus)
iuftc iudicanccm ; clamantem •,Ecce^Rcnouabo omnia. 1 1 1. In
Regi MiNE TERTiOjficL AP I Di s Pliil.'' cum Mundo maio-
re in parcibus eias infcparabilis V n i o : qux cft & dicitur, F e r-
M ENT ATiOjMyftcriumharmonicumnota : Quod,inCaba-la,cft hominis ad Monadis fimpUcicaccm redu6li,cumD e o,V-
.Ni o:idinPhyficoChcmiaadLapidisnoftri plusquamperfcd:i
& gloriofijCu Macrocofino, in parcibus cius, F e r m e n t a t i o.
Ec:Sicucihomo, vnitusD EO,racione D Ei,fitqualiDeushu-
manus, auchomoDiuinus, h.e. quafi DEiFicATVRi &pro-
ptcrcapotcft,qua: vult; vult,autcm;,qua: D e v s i p s e: Ita &: La-
p I s P H I L.'" Mundo maiorc, in partibus illius, fcrmentatus, ra-
tioncfcrmenti,transformatfc,inquodcunquevoluerit,opera-
turquc,pro naturis omnium diuerfis,diucrfimode,omnia,in o-
mnia,&:coa:quatfcomnibus,cu6tis,{mguIisacvniuerfis.Hinc,
fili do6brinx,aliquantuIu noflc poteris,curPhilofophi A z o th
fuo,nomen impofucre,M e r c v r 1 1, qui corporibus adharrct.
Qu.od fi, perfccfle, noris, es ille, dc quo vere potcft dici j Dimi-
diumfad:i,quibenecacpit,habct. Fermentaturautem LapisPhii."', non folummodo fimpliciter cum Tcrra vcl Aqua,ve-
rum ctiam cum harum fru^ibus, vcgetabihbus, puta Animali-
bus &: Minerahbus, hoc eft, cum Medici nis , cx Vegctabihbus,
Animalibus &: Mineralibus, arte Spagyrica,prccparatis: vt, ni-
mirum,cxaltenturinvirtute, £^aDiuino L api dis huius Be-
nedidli ignc CathoIico,ad 6c in a6tum, a potentia fua, etiam
plusquampcrfcde dcducuntur. Fermentatur, quoque, cumMetallis, vidclicctjL a p i s, in albedine cxiftcnsfumftia,
cumargentopuro, adalbum.-L A pi s,vero,fan-
guineus,cum auro obryzo,ad rubrum.
Eftquc, opus hoc, crium
dierum.
y-l^^^^^A^
Cc
204 ISAGOGEIN FIGVRAM.
IX.QVOD EST C OMMODVMILLVD,ET, QVINAM VS VS,PROPE-
ntodummfiniti, e!7* <SMicrocopno t^Macrocojmo, mtnumta,te catholica,minfcefalutares ?
LApi s regeneratus8cplusquamperfe6lus,operaturinTr<.i-
VNiTATE CATHOLI G A,h.e.{ecundum CorpuSjSpiricum
&c Animam,(catholica)inCorpus,Spiritum & Animam(ca-tholicc ) Mundi & Minoris & Maioris, quemadmodum tradi-
derunt fapientesj& artis huius(qua, in percontandisN a t v r^e
fecretis,nonfagaciorvlia)artifices (quibus credendumjexper-
tiHimi : tam immediate quam mediate.Vt Virtus^in ad:ione,fic
vsvs, Lapidis huius,inPROiEC tione (terminovtar,de
phyficochcmicis, phyficochemicorum ) confiiHc.
tflqud
D I ViNVS;Eft cnim Oni« V-
R I M,perquod,pr«^ien-
tej&THvMMiM.nin'TER. MAX. dcmaximis
&: abftrufis , Cabalice
dat TheoSopho refpo
ra,Ioquicur£ivocem e-
mitcit fuam: Et fimili
cudo apcinima Crea-TlONIS MvNDIjFoR-MAT I oNis quoq; HoMiNi s,marisacfemi-
nac : L A p s v s q; eorun-
dcmmifere dcploradi:
ExcmplarMATR imonii pulchri, pudici , pii,
luculencifllraum : Ty-PVS I N C A R NAT lO-
N is AoroTDi V I N I,
Redcptoris & Saluaro-
ris tocius humanigenc
MlCROCOSMICVS;F A X CatholuA N A-
rvR^ LVME Nfe^extcrne (^ interne rite id-
hibitHS)in horninU men-
te , mirifce accendtt. Cur
non? Cum ipfeipfi/itlux
Nitura, corufcans in tene-
brii Mundi. ^uo in te^
ortOi Cyeatorem ex creatu-
ra cogn$fces,nec non tJMef-
fah promifitmpta ac reli-
giojk anfiquitati ; inttUi-
ge!-,quid M or vs fitSa-
pientumv erpetvvs,ab infpienttbui iamdiu
infipienter qn^fttHt at no-
ditm inuentttSynec in omne
£mm, abei4, autfic, inue
mendui. S p i R i T v s
malignos , ab obfefis , ex
pellit cr arcet. ^^tdni?
MaCROCOSMICVS;Metal L A.ritefer
mentacus , cranfmurar
inferiora in fuperiora,
&: in forma & in efl'e,fe
cudum veritacem , cumlucroingente. Hincdi-
uitia:immcnf<j,paiipcr-
tate fugantcSj&omnia
qu^ auro atquc argcn to
paratur,haberipolfnnc.
G E M M A, s exi^ilicibus
non lophifticas, iz.6. ge-
nuinas ac veras faeit:&,
cxcriftallo, rubinu car-
bunculumve luccntcm
iplendoremagno: Vi-
R V M malleabile & po-
tabile reddit:Ex marga-
ritis multis vnam artifi-
ciosecoftituit. AzoT h
Lapidis huius, h. e. ^*
ris,h.e.
A M P H. T E R T I A M. ZOJ
risjh.e. Mundi minoris,
qui coceptus ert dc Spi-
ritu iand:G,m vtcro bea -
tx Virginis > ifie>ia>rdn-
</<ePASSiONis inno-
centijpm<e , M o R t i s
salvtifer>e,Se-p V I, T V Rit honoran-
da:; Dk s c E NS V s ad in-
feros folatii pleni ; R e-
SVRRECTlONISVi-vSloriofx) cum corpore
in vtcro virgineointcr-
nis aflumpto , in cxlumASCEJJSIONlS glo-
riofe:denique se ssio-
N 1 s ad dextram D e i
Omnipotencis. Experi-
mtntum I v d i c 1 1 v L-
timi , atquE tremendi in
viuos & mortuos , & in
Mundum totum, peri-
gnem intall},bilejExqm-
plum Rem iss lONis
PECCAT ORVM.&libc-
tionis d csnebrarum im-
puritatibus, clemctilli-
mum. Teftimouiu R e-
SVRRECTIONIS CAR-NIS N OSTRiE,&qui-dcm cum ma£rnainno-
uationc ac gloria , vi-
re vegctum ac valen-
cem , confer-
tttns.
uura. Necnon c o N-
ivNctioNis vnius-
cuiufque Anim A, cumfuo&SpisiTvdcCoR-p o R E proprio , in a:ter-
nii indiflolubilis, vera-
cifllmum.Formula Re -
GENERATIoNIS&lSpi-ritualis& corporalis no-
fl;raE,pcrfe6iifllmuSpe-
culii SaebathiSab-B ATHORVM ,qUodcft,
bcacitudinis xtcrnae ,
ciarifllmu : I M a G o myfterii indiuidus vnionis
SS^. TrinitatisDivina viua
Sunt in Natura potentix
particuUres , quthut ce
diint malignx potefhtes
:
cur non dr iniuerfali ?
7{ec foleU aucior confa-
fionii firre fymmeirinni.
Ingenivm (vfu me-
duo ) dca.l (^ nohilitat:
fic c^Memoriamftblim€m,icV Rv d E n-
T i am concil.at. H I-
L a R I T A t E uperpe-
tuam, (^ahfente •vieUntit
externi J cr A v D A-
c I A m houtfiim ( qu*
K^nimi Fortttndo tsi )
mireexcitat.K^E. s t av-
RATIONlSrfCCON-SERVATIONlSWtf-flr£ eH 'verijpma M e -
D I c I N A, catholica:
M o R B o s que txmex-
ternosquam internos.fue
cerporisfntfiuc Spiniui,
fue Mentis, Di-Ocoye-
rante, omnes etiam il-
los , qui pfudomedcu
funt tncurihiUs, virtuose
propcUens, c>~ hom i n e tn
totum ( pr,fd'ifofittim)
vfq«e advita lerminum
<i D e o fpi pr£d'(lina-
tum, c^ ingenio^ ce^po-
Philm.C o R p o R A in
primam materiam rc-
ducitsi^eft enim mate-
ria prima formacatho-
lica animata ) & m e-
T A L L A,(vtipfcvidi)
Cristallvm,G£M-mas,Perlas,Si-LICES,acLAPIDE S
(etiamMicrocofmi)o-
mnes,necnonMiN e-
R A L I A, vere potabilia
reddit. Animalia^morbis liberac ; inque
vjgorevirtutis fua: confcruat. Ve getabi-L I A,ferc cmortua,cf-
fentia flmplicium fpe
cifica ferraentatus , &methodic^ eifdem ap-
plicatus , 'viuificat, refo-
cillatque humidum illis
( humido permanentc
catholico) cvrrohorande
natiuum,£.rab intcritu
(in hac infrautia) vin-
dicac imminentc. In
lan^pride conucniente,
aquAcii\s permanemarti-
nciose accenfa, in pcr-
petuum pcrmaneierrfr-
det. Et(vcpa.ucismulta
concludara ) cflficax eft,
in fruftus globi inferio-
risjnecDonSpiritus fub-
Iunares,miracuiose,0
MNES. Omniacnimhxc; L A p iD I huic,
ob caufas fuas graucs,
naturaliterob-
aediunc.
Cc 3
zo6 ISAGOGE IN FIGVRAM
SVMMARITER.
LA p I s P H I L."" Matcria,obied:um & fubic^lum cftmirabi-
litatis omnis,cjux in Ca:lis &: in Terris eft, magnificii. NccnonTH E A T R. V M miraculorum ac fecrctorum,totiu$ Vniuerfi,
ampliflimum atque miraculofumj Libros SS."^ Scriptura: 8c Na-turxrcaIitercxponens.Excuiuscontcmplatione,accurata,tan-
quam per gradum fupinumatquealtum,innwAgnitionemi
pronum & obuium inNATVRi«,&:NOSTRi ipsivs cogni-
cioncm penitiorcm,vcram atq; perfc6bam,Tiicofophice con-
fcendimus, &:NaturaliteracScn(ibiIitcr trahimur. Pelasuscft
eftcnim Bonitatis:Etcrna;,Sapicntia:atq; OmnipotentixD ei
lufti ac Mifcricordis, immenfum, magnum Benignitatis fua: in
nos tcftimonium, En ihabes V s V M,catholiceTriunum,D I V I-
N V M, vidcIicct,Microcofmicum,&: Macrocofmicum : qui fub-
diuidunturinphyficum, phyhcomedicum, nimirum, pro ho-
minibus,Vcgetabilibus,Animalibus,Mincralibus,MctalliS',A-
quaticis atquc Subtcrraneis, omnibus: Phyficomagicum quo-quc ; Hypcrphyficomagicum, Thcofophicum fic.Cabalifti-
cum.
<ex
POTESTNE LAPIS PHIL."^(vttradunt)MVLTIPLICARI?
POtest. Et quidcm,in quahtatcacinquantitatc. EftqucL APiD isPhil.'» MvL TiPLi cATio,nihil ahud,quam
opcris Phyficochemici, Cathohci, cum lapideglorificato, antefcrmen tationem,in fontina fua cathohca, h.e. A z o t H,itcrumloluto, per regimcn fccundum,rcitcratio. C>uoque f^pius rei-
tcratur Multiplicationis opus, c6 citius quoque &: per-
fcdius opus in virtutc abfoluitur; idquc
ficininfinituiia» ,
^^f
corOl-
AMPH. TERTIAM. loy
COROLLARIAQ^ V A T V O R.
I I ^Xp e }iJ s /e totius operu huitw^Jque adfermentationem com-
X-^pleti^^-vic^u t^ armSiu exceptis^adjummumnonexcedunf-ualo-
rem 3 talerorum :fciens loc^uor^ afcientefraterns edoQm. Errantjectis
Jlatuentes.
2 ^uemadmodum honorum mundanorumpars decimafolet tmpen-
di 1) E 0:,in caujispiis ,• nouem yero vjui mundano: tta^m contrano:, Theo-
Sophum decet^decimam duntaxat Laptdis huiits partem^vjihiu tmpende-
re mundanisi nou^m yero rehnuasyjolt Deo >, inproximisy eveno. .^uod
eleemoJynarttD Ei^in hojjitah hoc magnoycfiproprtum.
3 Jn sv H CiiRiST I crucijixt, Saluatoris tottus humani generis^,
tdefi, ^iundt mtmris, m U^turx. lihro f^ ceujjeculo, typuseHferuator
,SMundt matorisy hoc efi, Phtl'". Lapis: ^uareicx Laptde hoc^ C 11 r i-
s T V M nati^rAliter agnofctto;t^exCHRiSTO, Lapidem Thtt".
Theojophice difcito: Lta, aAntiquttatpia^ reltgiojd^^de ^lafhidhptomtf
Joy ettdm ttlr^m t^exNattira, eB ccrtiorfacia. SicEthnicptSy aut Turca,
SS.'" Scrtpturam {'Dnv s!) nihiit xftmans, ex CN^aturx Iihro, adjenjitm
e^ rationem poteB conuinct "ventatisy atque(Dtuina cooperantegratia )
conuerti adChrtJiiantJmtm. Sic i^fudtsiis.
4 ^ut myflerta SS. * Scrtpturxprohe dtdicdrittjuoque legere in Ithro
NaturXy ac Semetipjoi i^ contra: Is S ap i en t r m jEternx thejauro-
rum ertt tnuentor minfictts. Liher e?tim explicat lihrum. Tiacuit Deomtrahtit mtrahilis hic c^* dicendt t^ docendi modus :placeat tdem i^ mthi^
O' ttht. Enfiph l Enjoph 1 Enjoph !
it N I G M A.
Ohn lAin omnthusprtmum, o mni tertio tradtdit {exoUNi primo
fecundo ) ouNiAinoM-NiEvs primum fecundum , yt tnde omn ia
tn o M N i B vSy0' M N I a {cathoiicc) dgnojcerety cognofceret ^ac
pojfderet. .^odtiomen eiusyjinojit ? Conjiiium audi: zAmbuiatn
'-itits 'DoSirtna. atque Legum Amphttheatn hutus^
i^rtjif o M N i A paterne
' docehit.
SiettLVM NaTVRjE ET ARTIsSlMI»LICtTAS*
Dixi.
r
^
io8 I S A G O G E I N F 1 G V R A M
I S A G O G E,
fiue
INTRODVGTIO1 N F I G V R A M
' AMPHITHEATRIQuartamjbreuis.
Homo,tOTO GORDE, TOTA ANIMA,
OMNIBVS VIRIBVS, ET OMNI MENTE,DI VINA GRATIA
'
S f I M V L A N T E E T M O V E N T E,
^x V.'- (eftenimDEi mirericordisdonum)
STVDENSnln' AGNOSCERE,
S E I P S WUicogmtwnefui^K^S^ N E G A R E,
ET MVNDVM( cogmtione quoque luminis naturje
)
CONTEMNERE IMMVNDVM.«
i.
T o L A intcgritatis Chriftian^ c a n d i d Ajhoccft,
{implicitate,rc6to&:probitate,fan'5i:eamidusj ve-
ritatist|i Diuinx Z o N A lumbis fuccmdisA V R E A,
&:SceptroChristian^ hbertatis imperato-
rio,mundo vidchcct, diabolo ac carni* concupiiccntiisatque
aftedibusdominandojinhahciccnamundanamprogrediens:
1. Annv-
AMPH. Q^VARTAM. Z09
1. Annvloassistenti/e grati.r Diuina: admonito-
rio,virtuorasvidcliccc,catholica;qucpromi(lionis,ab i p s o, in
cuius orc non inucncus fuit Holus, data?, diccntis, Amcn, amcndicovobis, fi quid peticritis PATREMinNoMiNE meo, dabit
vobis,petitc & accipictis : digito annulari dccoratus.
3 n.vcre cltholici fignatura, Mitr/E, aut L AMiNiC av-
KiM Saceri)otalis, Coron iEvc R E G I >£ loco, homi-
nis intcrioris frontc, diuinitus notatus,& ceu obtc6tUsatquc
ornatus.
4 AcivA lachrymarum pcrnitcntialium&nouiobcedi-
cntijc Benbdicta,Asperso Riojcrucis ac tribulationum
IvcrehyfropicOjChriftiancarpcrfiis.
I 5 Cuiantcmcntisrua:,DEOConiundaratqucvnitac,ocu-
! los c col!odcpcndet,inTABVLis cordisfuija lethiferispcc-
jcatorumfordibus puriac mundi,vcre AvRBis,flagrantiifimi
amoris Diuini C i n a b r i o, fidei fincera: Penicillo indclc-
bilitcr dcpi(ftus, nccnonM a l l e o fpei firmsc fortitcr impref-
fuS ;]^\J^ri^ XpiST0 2,DeVS&H0M0 CmddxUSj mrQiy^^nuic;
rnn| -nl^y^iLCfjig ipfifiimusChahacter, &FiGVRA patcrna:
Oaw^aVewf , fiiie fubfiftcnticC : S i g i l l v m Patris, I m a g o non
tantUjVcl EiKiiN, fcd&aVaJ;^cicr^«,&verusglori*cPatrisfplcn-
dorjDElVERBVM, DElVlRTVS,&DBlSAPIENTIAin-carnata. En S i g n A c v l v m, vihcens ac fugans partcs aducr-
fas! Pent ACVL VM &quinquelitcrarumacvulncrum,VBR-
B I mirifici mirificum iAlmaldel virtuofum
!
6 CiRCVLo nin*ignco, Gladio vcrbiDiuiniancipi-
ti, candid^r & viujc fidei in Chriftum M a n V j D e o eam mo-uentc&:regentc,du6to,inclufus-,coquecontraportasinferni,
tutoie Exo H I M Z E B a o T H omnipotcntc, inuidiffime mu-nitus.
7 IvRAMENTVMjobFoEDvs&PACTVM conucntio-
nis, cum S p i r i t v Sapientiffimo^Opcimo^PotcntiifimOjInfi-
nito,Zelote, quo ei triuni, fe triunum totum,corporc,fpiritu&anima , mincipauit , in perpctuum indifrolubile , C e r i m o-
Niis fandiffimis^in baptifmatcChriftiano,iuxta & fluminis
L OT i o N E facriaquofa,&: flatus v n ct i o n e facrofaniti olcofa,
fcmelfan6l:cpra:ftitum,fidchtcrfcruans: datamqueilli ipfi fi-
dem,qui fanguine cum rcdcmit fuo (cui tu, inquam, chiro-
lO I S A G O G E I N F I G V R A Mgrapharius debicor fanguine viciflim obligatus cuo) nefarie
nonfoluens.
8 Lampade atqueC ANbELis,luminisdcluminc2!Ccr-
nojfcmper ardcntibus,in mente dia Diumitus accenfis, illumi-
nacus. -
9 HOLOCAVSTVM, quod nin* S P I R I T V M O P T. M A X,
non defpicicCjfpiricum concribulatum videlicet,& cor con-
cricum, illi eidem, pia: deuocionis oracionisque ardencio, ad
D E V M volancium, Svffymigatione, locis & animi Sc lin-
guxM A N 1. B V s,pacicncer facrificans.
lo Propositione dcniquc,noncemerequauis,le-
ui, fcurrili auc inani, verum licica, honefta, & propcerea D e onon adueria, fibique ipfi, auc proximo fuo , maxime vcili necef^
fariavc,menci fnpplici & a lethiferis peccacorum fordibus pcc-
nicenciaUter defxcac^,(qus vera ChartaVirginh A^pu-
ra & munda,Theofophorum, non cacomagorum) C a l a-
m o cogicacionum incegrarum imaginacionumque rcdtarum,
ex defiderii fcicndi C i n a b r i o ardenciilimi.firmiccr infcripca,
&:A L T I s s iMo,eIcuacionisin EVMannunciacione,fubmifse
obIaca:in Iei vnio Chriftiano,camaconcupifcenciisafFe6li-
busve viciofis, quam a fuperfluo corporis cibo, Genvbvs&cordis &: corpoiishumihccr f l e x i s,deque opcaco ( Diuina
clcmencia) beace impecrando,indubicancer Iperans: in S a c e l-
L o fiucA D Y t o,0 r a t o r 1 1, monaftico,auc quah cremicico,
ad nin* pro S A p I e N T I a fan6ta,M a n e vigilans, & ore ac cor-
dc X^^J^po^ef, CRVCIFORMITER,hoC cftyin S P I R I T V & V E-
R I T A T E, finc intcrmiflionc.
ORANS
A M P H. Q^V A R T A M. 2.II
O R A N S,CAVDIT, VIDET, OBSERVAT,
nln^MIRABILIS,voccm mirificam, mirabiliter fonance, tonantem & loquctem,
IN-v^A>^
SS.*SCRIPTVRA; NATVRA;HiJlorichfiHe
Literaliteri
^loraliteri
Tropologicei
oAna^ogice;
IPbyficei
Tyj)ich
fabahcei
TheoSobhice i
Phyficei
Phyficomedice;
Phyficochcmice;
Phyficomagcice-,
SEMETIPS O;Maxf >(^ ftiK^ooTftiKug ; SecunduTH animam , in
Theofophice
j
mentisy
D
eo luncia: , aut
luce Diuina illumtnatie ,
[leculo : idque tam dormi-
endoyquam ytgilando : '•vt
tefles quoque confcientix
Hyeprphyficoma- froprix mille , rueritatem
gicc-, terhibentes 3 iuxta Legem
Cabahce -, tn cordibtfs noJlris,Dtutm-
tusfcriptam.
pcr C /E L V M,per T e r r a m, pcrA qv a s
,per A e r e m, ftellas,
ignes,nubes,ventos..raxa,gemmasJapicIes,mineraha:per Ani-
maha, terreftria^aquatica & volatiha: per vegetabiha omnia,
perherbaSjlemina, hngua,virgulta,fru(5biis: pcrnumerosjitc-
ras,pund:a : per H o m i n e m , lccundum C o r p v s & corporis
partes, &: S p i r i t v m, qui (& in corpore &: fine corpore ) natu-
rahtcr Familiaris,Homvncvlv sque Sophorum eft: per
L A p I D E MPhih"" & dum pra^paratum, & quandoregeneratio-
ne glorificatus eft. Imo,perCreaivrasomne s,ctiam inuifi-
bileSjhoc eftjnon phyficas, vt funt totx cxlcftis & infernahs ex-
crcituumfpirituahummihtiar,AN GELividehcetboniacmali:
&: per o m n i a, qu^ a vifibihbus,hoc cft, phyficis orta funt crea-
turis, fiue per fe ea funt naturaha, fiue artificis rnanu induftriola
alfabre claborata : tanquam per m e d i a, nobis aptc inleruicn-
tia, quibus Diuina humanitus fentiamus. O quam mirabihs
vox D
E
I inomnibus,pcromnia,adomnes ! In vs vm hunc,vt
nin* voluntatcm,dc prxteritis^prxfentibus atque futuris (iuxta
D Ei voluntatcm) quibufcunque, finc fallacia redlc fciamus,
cognofcamus ac prxuideamus: Et,inNaturaconftituti,fupra
2li ISAGOGE IN FIGVR AMNaturam (D e o duce ) nosipfi dominemur : Resque ipHis haud
difticilccfficiamus&:peragamus,quarumcaufe(ra:pifl'imect-
iam naturalcs)aSapientibus mundi huius ignorantur^ob idquc
pericilTimis in prophana philofophia viris etiam admirandas,&
non crededas, S a p i e n t i ^e ^tcrnx cultoribusatquealumnis
fidelibus diledis,folumcognitas6cdignas. Infumma:poteft
ThcoSophus, qux vuiti vuic autem,ciua: Devsipse. InDEOpoteft omnia. En Secretum,vbi,quibus Auxiliis, cur,quomo-
go,quando C r e d e n t i nii impoliibilc
!
THEOSOPHVS;1 C V I eftM E N s fana,nec negotiorum curarumque mun-
danarum immundarum mole opprcf]a,in C o r p o r e fano
:
z CumSophiftisquibufcunquenonambulans,fcdS api-
ENTi/Cy£terna:&:SS.*VERiT ati s catholica: femitas firmi-
tcr inliftens, inque ca, animo conftanti, ad finem vfque impe-
trationisjperleucranSjD e i enim zclotis donum hoc.
5 Curarum temporalium vanitatibus & phantafiis fplen-
didisve mundi huius immundi fapientias mifer^ mifcriisj & ve-
re nugis ac fabuhs cito cranfitoriis, haud implicitus,vcrumin
S APiENTiiEa;tern;^meditationibus & laboribus diu nodu-
quetotus.
4 Amicus T\VV, fa£tus :abhocqi folo pra^ceptore omniumfapicntumcaiholico^dierumAntiquilhmo^candjdifTimOjnec
non fideliilimoj iuxta voluntatem fuam liberrimam, rcd:e cdo-
dlus, idqj vcl inimcdiate,vei mediace, quod cft.per Magiftrum,
fpiritualem aut corporcum, nuntium nin^ bonum :Et,pcrii-
bros,puta, SS.^^ScriptursCjatque Naturjc,ctiam Natura: incer-
pretum chartaceoSjquorum,quinam authentici iint,foius,cum
Ignis cxamine,D e i Spiritus,in co,dextrc iudicans, fit ccnfor o-
mnium arquifTimus.
5 Mancipium aiiorum, pr^fertim hifccbonisacdonisin-
•dignorum,arbitrii &: pccunia: non cxiftens,verum per fe vccu n-
quc diues, vt de vidlu &:amid:u non fit foiicitus honefto. Namimpoflibile, indigentem, aut non iiberum, poffc phiiofophari.
Ars libera,libcrum & totum vait hominem.
/ 6 Pratlicus manuaiis in Phvficochemia: iaboribus,mui-
tiim
A MPH. Q^VA R T AM. i'5
tum excrcitatus arqiiecxpercus. 7 Naturam,maicfl:acisa:-
cern^ ac incirabilisjin huiusmunditheatrofpcciofillimojmi-
niftram nunqua otioiam^ciucem Sophis omnibus fidam aD eo
benignc coftitutam, vtThcoSophia: amator, h.e. phiicfophus,
nofcensjoc obocdienter ob(eru.ans.
8 Eamqueblandc;,(c]uiaminifter) ^-^lenceCquiaafliocius
lcntiiTima) ducendo,non vioicn:iair:^cunda(vclioftis) cogen-
, do,mprincipiisnaturahbus,arceftuaiofa,prudcncerimitans.
5> Conftancia induftriofa &patientialaborio{a,laborum,
S APi ENTi^Eversfruclus, quinon nidmcntibusdiuinisdan-
tur, propofito firmo Sapientcrcis &: pic vtendi, hoc cft, riuuios
fraterne cmittendi,fontcm,in timorc D e i,foius recincndi,
(quod clecmofynarii D e i, in hofpitaii hoc magno,eft ofn-
cium ) hilariquc & animo,& vulcu fercno (rnn*^ nutu) pacicnccr
expcdans.
10 Nonfccrecariuspubiicus,fcdHarpocrarcs(rxiftensjDEO-
que immorcali, pro bonis ac donis cancis ac cam pacernis, quie-
to & gaudio & filentio ( ne fibi ipfi periculum accerfac , aliisquc
maieficiianfampra:beac,&propcereaira n^lH* mifereconfuma-
cur ) gratiaS immortaies agens.
COROLLARIA DVO./ /h sv h Chhisti crucifixi, Saludtom totim humanl generu»
ideB, fSMundiminorts, in D^tur£ lihro i^ ceujpeculo, typus efi/eruator
^lundt matoriSy hoceB, Phd'". Lapis: ^are, ex Laptde hoCy Chri-
s T V M naturaltter agfiofcttOi t^exCHiiiSTO,LAPii)EM Thd'".
Theofophtce dtfcito: Ita, cAntiquttaspta^ rehgiofa,de ^lafchtahpromtf
foj ettam ab, tn^exNatura,eH certtorfacia. SicEthntcuSyaut Turca^
SS.^^Scripturam {''Devs!) tithtL aftmanSy exD^turx hbro, adfev.fum
<(^ rationem fotefl conmncfverttatiSy atque(Dttuna cooperantegratia )
conuertiadChrtJtiantfnum. Sic ^Judceus.
2 ^ut myferia SS.' Scrtpturaeprobe dtdicerit quoque legere in Itbro
NaturXy ac Semetip/o; 6^* contra: JsSaviehti^. JEternx thefauro-
rum erit tnuentor mtrifcus. Ltber entm exphcat Itbrum. TLicutt D e o
mirabtlimirabilis hic 'ifr dtcendi i^ docendi medits :placeattdem^ mthty
(^ ttbi. Enfoph l Eyifoph l Enfoph I
Dd 5
zr4 ISAGOGE IN IV. AMPH. FIGVRAM
i£ N I G M A.
Omn lAmommbujprmitmj o mni tertio tradidit {exoUNi primo
jecundo ) omn ia in •m.nibvs primum jecundum , yt inde omn i a
tn o M N 1 B vSy& o M N I A {catholtce) agnofceret, cognofceret ^ac
pojjideret. .^odnomen- etus,fnoJlt? ConJtUum audi : (iAmbulatn^-uits
'Do^rinx, atej^ueLeguntAm^httheatnhmujy t^^nin*. o mni a paterne
docelftt.
O M N I A.ad
f-njn^DEI OPT. MAX. SOLIVS HONOREM, LAVDEMacGLO-
RIAM, POTENTIAMq;SAPIENTIAM&B ON I T A TEM
dgnojcendam atque cele^randam : >
PROXIMI EGENI,&PROPRIOS VSVS,C^iff tempore^inaternuminnumera"
biliterfalutttres:
D I A B o L I yero , iftiufque fquamarum putidarum
defpeftum fummum ac deteftatio-
nemxternam.
Hallclu-jah : Hallelu-jah : Hallclu-jah
:
Phi.Diabolo.
EPILO-
£ P I L O G V S,
toitiillue
CONGLVSIOO P ERI S
T O T I V S.
V D I V I s T I s nunc 6 mortales , Spcd:a-
toresopdmi,per Regium S p p h i ^e
SvPERC^LESTis prxconem fapicn-
s tillmiu,ciurq;, M EjintcrprctcmT h e o-
s o p H I vE Amatorem fidclcm,imo a
S APiENTi AT^tcrniT^tcrnai ps A^fo-
lavcra,Qu.id(it S api e n t i a,Qualis
6c Qiianta ,• Qija:cum Ea pugnanda;QuiThcfauri,Vfus,Efted:us,Frudus, Qjjantopcre,Vbi,Qui-
busauxiliis,Cur, Quomoclo,Quando,Omnibus,Cund:is,{in-
gulisacvniucrfis,proi p s a Thcfaiirisquellliusinexhauflis fc-
liciterconfequendis^Orandum &Laboran(lum; Quaquxren-daMcthodo aut via, Cui,Cuinon,aQuo, & in Qiiem fincm
detur. Vidiftis Amph it he at Tv. V.Miplum. O vt!nam(lcgen-
doDocTRiNAM Amphithcatri in Prolc^o. Proloci videndo
inAmphitheatro) ludos Amphitheatralcr. fpcd:aculaqueAm
phitheatricaS APiENTiyEV£R.£ CbriftianoCabaliftica, Ma-gcica&PhyficoChcmicarapicntercoLemplati fuifletis,dexcrc
intelligereti? iinORATORiis&LABORATORii sVeftris fi
delitcr vos ipd quoqj agcrctis, cxercerctis, Thcofophicc imita-
rcmini. At vcreor c millibusvixvnum. Nonenimcontinfrit
cuiuis, creditevcndico, porcumappellercveriratisinec eft cu-
iufuis Biblicc , Macro & Microcofmicc in CatholicismoTri VNo,Noffe D E VM,&quemmifit i h svm Ch rist vm,Semetipsvm, &Mvndvm maiorcm,& qucm dcdit,eius
Stm M a6-.» £ K 1 i T O -
rivs.
i.\6 EPILOGVS SIVE CONCLVSIO
telli^Mur
tAmphi-theatrum
hoc: a qna
Oualit h'c
rcaHtrMut
LeEior,AH
ditor , COK-
tempiuor,
iHeUx.
OHih.con-
mnnicM-
dAfn ytH-
fhuhearii
hoc\<jtthns
»ofU
F I L I V M,M A G N F. s 1 A M PKilofophorum. Soli Diis (E l o h i m)
frenicipotucrc: hoc eft,ii, qui(vceft figura fccunda) reiicicn-
do Binarium, Tcrnarium perQ uaternarium rcduxerunt rcdu-
cercve adMonadis fimplicitatcm (Diuinacooperantegracia)
cx dnimo ftudcnt. Non fatuum^ fed vatem vobis dixiflc iatote,
cum, qui pocnitentiahtcr nondum lotus atquc purgatus; qui
non Ignis, partem LibriN a t v r /Einfcriorcm PnyficoChcmi-
ce cxplicantiSjD e i profcfToris in Vniuerfitatc Mundi huius au-
ditor indcfcffus ,- qui non BibUce , Wacro & Microcofinicc Ca-
thohcusi
qui SpiRiTvSAPiENti.Enon illuminatus ^ illum,
inquam , mcdullam &c NecSlarAmphithcatri huius haudgufta-
turum. Impurus , in fchola crucis ac tribulationum pic non ex-
ercitatus -, non PhyficoChcmice vulcanicus \ fiDphiftaj pfeudo-
phyficus; cacomedicusi labyrinchcus j circumforentialis-, dc-
ccptoric particularifta, prarftigiator {eu diabohcus,deD e i my-ftcriis Natura;que fccrctis quid vcri intelhgeret, fohdi fcirct, 1
quid frucfluofe tradtarct ? 0^1 minusD i s c i p l i n ^e atq; D o-
!
c T R I N i€ huius tam fanitae fihus,abeac,&; ThcoSophice dilcat,
priulquam dc Amphitheatro hoc cenfeat. Lcd:oiempofco,
Auditorem volo,ContcmpIatorem defidero, ludiccra requiro
in ThcoSophicis,Phyficis,PhyficoMcdicis, PhyficoChemicis,
PhyficoMageicis, HyperphyficoMageicis, Cabah'fticis,BibIi-
ce,Macro & Microcofmice Excrcitatum,Orthodoxum,Ca-
tholicumihifluentia,Lurninc 5cMotu S o l i sD i v i n i irradia-
tum,illuininatum, acccnfum & ftimulacum in charicace ad Bo-
nuni; Pythagoricumi non filium, ante patrcm , prxcocem;
Thcofophice,hoc cft, ad Lcgem &:TeftimGniUm SS.* Scriptu-
rx, Libri Naturas Confcientixquc rcdlar, non Ethnicc aut pro-
phane difputantem atquephilofophantem. TahsadfitlccStor,
auditor,contemplator, iudexi non ahus. Procul hinc abcfte
prophani. Vigilanterergo circumfpiciendum, Qui,Qu.aIes &c
Quantifintproci Amphithe^trihuius, &! E h o v a h TheoSo-phice confulendus, quibus concredamus PhilosophiamVE R. AM,CathoIicam, Tertriunam, PHiLOSoPHANDiqucMcchodumverc&CachohccSapientibusvfitatam. Non,cer-
te, in omncm aurcm peregrinam,autconfcientiampollutam,
harccc temere furit ptoferenda. Nam ficuti, diccnte Grcgorio
Nazianzeno,non licct (cmper& pubhce dcD e o difputarc ; ita
ncc
TOTIVS OPERIS. ii7
ncc ruciim prorfiis, He D e i Naturxquc myftcriis,arcanis atquc
recrctis : feci cil Cui,Quibus &: Quantum. Neque cnim ita vilis
eftS A p lENTi^rcrmOj vt 1 d i oti s^alcoquamuisllcmmate
natis)mundanc immundc viucntibus,ctiamfiChrill:ianono-
minc ccnieantur,incpcc patcat, cum nihii omnino lapicnter
lubhmeintelhi^ant, capianc auc fapiant^ cum indocilcs lint, &:
pcr terram rcpentcsliomuncuh,rnoqueccrcbclIophantaftico
omnia peruersc mctiantur. Pcrindc eflet, acfi quis ftercori Ne-dtar infunderct, auc margaricas obiiccrccporcis, ieuadnofub-
ftcrncrcc rofas. Arcana publicata vilcfcunt j Scgratiam propha-
nata amitcunt. L e v i b v s, &: hominum vocabulo minus di-
gnis, inconftantibus, vitafordidis, fcrmone obfcxnis , menda-cibus,hii1:rionum, morionum, cquorum canumvecuram S a-
piENTiyE LcgiatqucDodlrina: pr.Tfeicntibus,quibus Secrc-
tum omne fabula cft, necnon aha mundana immunda admi-
rantibus,Gazophylacium pandeie Arcanorum, honeftumnefadu fit nec ne,iure quxro? Categorice rclpondete,qux(o,Do-
mini mei. Sacrilcgium,mea fententia,commitcit,qui hoc facit,
PROPH ANIS, hoccft, aftudlO & Amorc SAPlENTIyE VER/E
prorfusalienis,qui captionibus vanis quaflarancarumtehsfe-
mctipfos cu aliis inflrmioribus {imphcioribusqueillaqueanci
qui Dialcdiicorum obferuationes contra vcritatem puerihtef
ciiutiunt.qui, garrulitate fua luperba,ingeniaimpediuntbo-
na,ne ricc inueftigcncperconcenturque rccondiciora-, qui,licuc
ierucnces cqui &: inquieti faccrc folenCjCeruiccs fubmitccre no-
lunc Veri T AT I duras, fcd auriga noftro,hoc cft,Ti aio reDei in Charitate Chriftiana, lafciue ac petulantcr excuffo,
procul aSAPiENTi^ femitis deuiant,hneaq; V e r i t a t i s re-
d:accntrove v e r i ad circumfcrcntiam mcndacii lubcntes eua-
gantur,ad hoc vnum fpe6tantes atquc profpicicnteSjfi quid
j-ortc in qu2:ftionibus lcduclorie captiolis alligent , auc iim-
phcitcr ac iidelitcr dida peruerse dilToluant : His, inquam,S a-
p i E N T I ^ offcrrcthciauros, nonne cllctturpillimumfimui-
que inutile ; Prxlcrrim, cum PHiLOsoPHiyE ver/£ Chri-
ftianxque Charitatis luaQftam ignari lint,quaminimici acerri-
mi. QuidficrctfiacculatorcsacqucadeoIudiceSjhocinnego-
tio,confticucrencurcalesJ nonnedefcintilhs DocTRiNyE fa-
nx non rc^x in tcllecta:,aut liniftre incerprecataj,ftatim ingen— _ __
IdI OTiC.
knt<vtnl)
fcn.
Le VES,
Proph"aNI.
iS EPILOGVS SIVE CONCLVSIO
DISCTPL -
DOCTRI-
n/e.filfi.
VVLGVS.
Lapis Ly-
TATIS.
cia nitcrencur inflammare calumniarum incendia,qL-.as ad ex-
tremos vic]ue Indos dillcminarcncur Ca'lumc]uc rapci-entur?
llapiat cos G e n i v s bonus ad menrcm mcJiorcm. Impofiibilc,
hos pura mcnte ac verofcnfu vcl vcrbum vnum dc myllcriis
D E i,Natura:que fecrctis audirc,iudicarcvc poirc.Q^ionamigi-
tur,mc conuertam? apudquo-scalcncumhocmcumdigncdc-
ponam ? Non nifi apud folos Disciplin^ atquc D o c t r i-
N /E lilios, hoc eft,eos,apud quos ftudium SAPiENxiyE w^kje
HoCjinTriunitate CachoIico,in pretio eft,Qu.ibusexanimo
in delitiis.Floreas modo^oAmphitheatr v M;,partus ( Diui -
na obftctrican te gratia ) ingenii mei Diuinitus infufi^ inter verc
Sapientcs. Vulgumnoncuroprophanum. V VLGVMCgononIoco,fedped:oremetior.VuIgusiiint^quicunqueinancsrerum
imagines pro verifiimis rebu s demirantur •, fint etiam cuiufcun-
quevehntStatus, OrdiniSjCondicionis. Non ideo aliquidvcl
vcrum vel reduraputa, quiafcniores,quiaprimores,quiama-
xima pars hominum ftatuit vcll:acir,leditadcmumautverum
aut re(5lum eft i\ quadrct ad regulam V e r i tat i s Catholicam,
Triunam, videlicet, Legem atquc Dodrinam SS.-"' Scriptura:,
Natura-, & Confcicntia: teftimonium purx ac red:x. Imo, hoc
ipfo tibi, mi frater, fufpcdrum quid efTe oportct, quod plurimis
placct. Pcllimus cnim iam olim tum viuendi tum fentiendi au-
6torvuIguseft. Neque enim vnquam,prohdoIor!ita bcnea-
dum eft cum rebus humanis,vtnonpeftimaplacuerintpluri-
misi intcrdum,eciam concra Confcienciam,cminentioribus.
Caue fic co^ites: hoc ncmo non ftatuit;his vcfti^iis maiorcs
mci funt ingrefliihac in fentcntia cft illctantusPhilofophus,
tantus Thcolocjus, tantus Gubernator.&c. Sic doceturin Aca-
dcmiis^hoc Profeflbrum omnium dogmajitadocetEccleiia-
iT^ici^fic lentiunc & iudicant Politici-,hi, profe(5to vulgusnon
funt. O Satanicum illum philoiophadi modum,qui feic extol-
lit fupra Veritatem Sapienti^ Dei omnem,qui (anc
dignus eft catenisinrartarumpra:cipitctur. Omninonihiltc
moueant ino-entia nomina. Pcftiientif]m"ium,aui5l'oritate inni-
ci hominum. Ad Legcm 2c TcftimontumSS.^" Scripturx, Li-
bri Natura: & Confcicnti;i; icCtx cxaminat, probat, iudicat,
Theoiophus o m n i a. Hoc qui non taciunt, auroram non vi-
debuntV e r i t a t i s, in quocunquc vis fcibdi. Hic Lapis Ly-
diusVE-
TOTIVS OPERIS. 21^
dius V E KiT AT is vnicus-,ha:c norma Veritatis Triunai hocArchctypum fiuc ExcmplarCatholicon,Triunum;,folumau-
thcnticumj vndcquirquisvclvnguemdilcefleritminimum, a
rcdro^averociifccditjCurritquecxtraviam.Animusigiturtuus,
mi fratcr,qui ad V i: r j t a t i s culmcn anhclas , a vuigi tumfa-
(ftis tum opinionibus quam maximc diflcntiat. Fallitur& falht,
vulgi qui pendet ab ore. Solus mihi placet Sapiens ,- placebit ei-
dem Amphitheatrum SAPiENTiiE ver^ noftrum : prasfer-
tim vero lciflione eiufdemcrebrorcpetita, contcmplationcq-,
dceo ThcoSophiccfuicepta, nccnonDocftrinaillius, inOra-
torio & Laboratorio,ad vlum iapicntcr transIata.Quodjfi Par-
T i c v L A R I A me omifiirc conqueratur quidam multa^fciat illc
velim ,Amphitheatrvm hoc cflc Catholicon fiue V-
niversale: fecundum Leees atq; Dodrinam cius ThcoSo-pmce ingrediatur Oratorivm, fapicnter Laboratori-V Mj reuclabit atqjdoccbitD e v s (fi placuerit fibi,& proderit ti-
bi) ChrifcianoCabalifi:ice,DiuinoMagicc,&: PhyficoChcmicc,
Particy,lare OMN e. Huii nonnccrabroncsirnto, &for-
cafl[is cuculos ingratos? §itoa[)n(f; wm^yc Dic}?arrcn toiU/m^
lage Dic ^p^autafrcu iDiDcr mkf> lu ^aruifcfx Atqui, s a p i e n-
TiiESpiRiTV auxiliantc,non dcerit mihi ahisquc P h i l o s o-
PHi/E verce alumnis, claua Veritatis CathoUca, Triuna,
qua aflTultus iftorum, tam publice c]uampriuatim,iepellamus
coerccamusque petulantes. Quantum veroV t i l i t a t i s ha-
bcat Amphichcatrum hoc noftrum,non tantum cx orationc
mea,fed rcipfa,(qux per fc fuflicicnter loquitur) a;ftimari volo.
Martialis : Vidurus Genium dcbet habcre liber. GenivmhabetAmphitheatrvm,bonvm. ©icfc^ ^Dcrcf (o6t (©Oit
fct) Daucr') fciUCU S}7ci|lcr/ t»a^ VCCif^ icf;» Ridiculum & fere arde-
honicum Ciceronis illudhb.4. Tufcul. Quarftion. Quid enimei, dicentis , vidcaturmasnum inrebus humanis ? cui aricrnitas
omniSjtotiusqueMundinotafitmajrnitudorCoNTRAThco-
Sophicum hoc noftrum : Quid non ei vidcatur magnum,in lu-
cis huius vfura , cui Biblicc, Macro & MicroColmice notus
De vs 1 ps E ^tcrnus, noraquc NatvraScCreatvrao-mnisicui non foluni Mathematice
(qucmadmodumfortaflGs
Ciceroni) notafit totiusMundivtriulque magnitudo, vcrum
quoque Phyficc,PhyficoMedice,PhyficoChemicc,Phyfico
Ee 1
SeliS/tpiea-
tifhxcehn
Amflott^:e-
Airitmhoc.
Parti-CVLARl-V M cegni-
tio cj-Aomo-
doAdipifie-
da.
Vtilitas
yimphithe-
MrihMim.
Admomtto
frawna.
1
fjifachinit
duboh tm-
pediKeato-
rum.
Amphithe-
trum hoc
curextrn-
MO EPILOGVS SIVE CONCLVSIOMageicc, HyperphyficoMageicc, Cabalicc, Thcofophicc Na-
tura,Propriccas,&: QjjaHtas omnis. Ad hoc cnim,o homo,Cre-
atorteplafmauit, Saluacorredcmir,Spiritus fandluslandifica-
uit,S A c R o s A N c T V MT R I V N V M vt nofcas CatholicoiN,eoque inTriunitateTheoSophicajhic &:in;^tcrnumfru6luo-
(a, Sapicntcr fruaris-,CreatoremMirificum & Creaturam eius
miraBilem in humihtate admireris. Quoprofundius in con-
tcmplationem crcatura:, ncdum Crcatoris defcendit Sapiens,
c6 plus anfx {ibi pra:bctur,cur Sapientiam,Bonitat£'M&:OMNiPOTENTiAMjEHOvyE dignc mirctur. Hoc, Am-phitheatrum noftrum. Hic, Cachohce o m n i a. 2cnv:fill ijici'^
auf) nUi)t^/fo ifl^in fccrctionbus mit Dui\T'Jcbcn^* Moncoautem vos,fratrcs chariflimi, Do6lrinaj fihos, vt fan<5t:a,iuxca
Leges atqucDodlrinam Amphithcatri huius,fan6te trad:ctis,-
ne apud vulgus impcritum, vcl in pubhco,myileria propha-
nentur,vosqi ipfi boum calcibus conculccmini. Vetuit D o m i-
Nvs &Ma^iil:er noflcrSacrum darecanibusr&rantumDifci-
pulis dixit, V o B 1 5 (non vulgo ) datum eft noiTc myfterium rc-
gni DEijCyETERis autcm ( vulgo ) in parabohs, Luc.8, f. i o.
Intervosdcmagnahis Dei fraterncconferatisiinccccuTiieo-
Sophorum,hoc eff, VeritatemSapienti^. VER^Eex ani-
moamancium, flticntium atque fequentium,etiam indcipc-
6tum diaboli iquamariimque illius. Bone D e v s! quot &quantis impedimentorum machinis annis mukis me aggrcfTus
cfldiabolus, hoflisV e r i t a t i s (Jah tcfi:orSummum,fe-
re innumeris)quibus decerrerer a propofico meo tampio,ab
opcre laboriose fumptuofcquc fufcepto,nefciIicctextrucrcm
Amphitheatrvm hoc,crigcremqucinco S a p i e n t i.e,
OMNiPOTENTiyE&BoNiTATijE H o V iE,Monumentumhonoris,laudis, glorieC infignc; P r o x i mo M'.tiuomi/ov Ciia-
ritatis,- M i h i i p si Memorialc,IabiIiinfcruicns memoria:
mcx; D i A B o L o Tcft.imdniura odii publici, & phy fcrapi-
tcrnum ^D e v s bonc, inquam,quotmcfedud:ionum&tcn-tationum machinamentis assreffus cft tcncbrio iftc ! obiiciens
modo fummitatcm Do6tnna;i iam ingcnii imbccilhtaccmi
mox, iumptuum copiam laboruraquc difHcuItaccminunc,no-
cam alledtacaf nouicatis aut iingulacitacis , iccrum,calumnias
prophane philoiophancium ,• obloquia propcer Scicntias &
Arces
TOTIVS OPERIS. zti
Artcs reconditiorcs fere infamiaiinuidia fratrum in facultatc
2c jR:udio fimili faliorum;imo aliquot myriadcsliorumratta-
men roboratus o: animatus SpiritvSapienti m&cVok-Ti T VDiNis Diuino, cjui menicm , vt mcditatus fucrim, il-
luminauit; confidentiam veram, vt (cripfcrim, dedit-, os, vt
loquutus fuerim , apcruit , &: vt iam loquar , apcrit ,• fequu-
tus fum quo Fata vocabant^ duduque & virtute Spiritvs
huius in zelo perfeuerans pio, machinas illas 1 heoSophicc
fupcrauiomnes, itavtfuppcditante Te h o v a h faculraies ac
vircSjtandcm pcr ta:dia,impcdimcnta, infortunia, tanquam
pcr marc rubrum, fcliciter transgrell'us,cx labyrintho crran-
tiumfaluus&incolumiseuafcrim. Ecce,^T e r r a m video:
Quaproptcr 6Tehovah,Ens Spirit vale,Tri-v N V M,y£rernuni, Sapicntilhmum , Optimum, Potentifli-
mum ,EhiehEsek.Ehieh,Jah,Jehovah, Elo-HiM, EljElohim GiboRjElo hai,JehovahZebaothSchadai, AdonaiMelec H,TcrribiHs,Ve-
rax,Forti?, ZeIotes,Jufte,Longanimi<:,Mif:ricors, multa Be-
nignitate,omniavidcns,P ater, Fili,SpiritvsSan-c T E, Creator Carli, Terra:,Aquarum &: O w n r v m qua: totum
continet Vniversvm Conditor, cgo H e n r i c v s,
KnvNRATHin Sapientia,Bonitatc,yuil:itia, Vcritate,San-
\5litatc, Multipotentia, Immortalitice (in A d A m protopla-
fto,ficuti homines omncs)adImagincmi Vnus veroinperio-
na,Trinus in Effcntiis,cx Corporc nimirum terrcno,Spiritu
Ca:Ieil:i(S chAmaim) &.AniraaDiuinitusjnfpirata,ad fimi-
litudincm tuam , H o m o formatus -, cx gratia in C h r i-
STO,reformatusigratias ago tibiAltilTimo humillimc ingcn-
tes & fummas , quod clcmenter exaudicris preces, lachry-
mas, vota & fufpiria mea, ab iuucntute prima pro S A p i-
ENTi^ VERA impctranda , ad t e pGEnitcntiauter farpifli-
me fufa -, 6c quod ex mera bcnignitate tua mihi oftcndcris
V E R I t A t e m eorum , de quibus agit Amphitheatrum
Tertriunum ,CathoIicon,pra:icns. Oro cx toto corde M i-
sericordiAm tuam, vt mittasmihidcCxlisfanctis tuis
R V A C H H H O C H M A H- E L, S P l R I T V M S A P I E N T l .E
tu^ ,qui mihi familiaris femper adfiftat , me dcxtre rcgat.
Ee
"4-J-
iii ii P IL. S i V E C O N C L. O P E R I S T O i^ i V .S.
Sapientcr moncatj doccat : mccum fit, Orcr, Laborctvtnihi dec
benc vcllc, nolTej cfTc &: pofle in Phyficis, Phyficomcdicis, Phv-
(icoChcmicis, PhyficoMaG^cicisyHypcrphylicoMagicis^Caba-
licfSjThcoSophicis qnibuscunq;,o m n i b vs.- in omni vita: mca:
adtionc-, nc errem a via VeritatiSj&IuIlitia: Lumcn hiccacmihi,
&: S o L IntclhjTcntia? oriatur mihi in mente ac corde mco.Vt n
bijO I E H o V A H;,in Bonis & ad Bona fim id,quod homini fua cfl
manus , S a p i e n t i .t tux vnicc fcquarV e r i t a t e m Catholi-
cam,Tertriunam;, Bibhcam,Macro &c MicroCofmicam-,inque
GazophylaccoE 1 V s Cathohco^Tcrtriuno^LibrisnimiruSS*^.
Scripturx.Natura: & Confcicdar pura: ac rcdrar, S a p i e n t i a .m
&:PHlLOSOrK lAM VERAM PHILOSOPHANDl QJ/ E moduIcc;itimum(amicusfa,(5lusDEi)legitimevencr.Influcntia,obTe-
cro, Luminc & Motu Soiis tvi svPERCiCLESTis mc totii
_bea. Bcnignemihiconcede,qua:rOjVtmientc{anaincorporcfa
no mihi fuppetant Scfacultates & vires perducediad finem per-
feclc completum ca,quorum Thcoria & Praxin vcras mihi mi-
rabiiiterjnotas fcciilii j cum fruc^u atq; hberrime , doncc vixcro,
iisvtar,inTuihonorem,laudcm&gioriam,Proxim]{iuxtavo-
tummeumChriftianum) Meiq;ip{iusvtilitatehoneftam,dia-
boli vero fquamarumqi illius phy xternii. Sit, 6 D o m i n e, mi-
hiadextris & finiftris, ante,retro, furfumatq; deorfum^imo cir-
cularitcr, A n g e l v s meus, miniflcr ruus flammcus, bonus,qui
fub modo delcgata: a. T e adminiflrationis, latrones in aeris re-i
gionelatitantcsfeufpiritusfuget niahgnos, malitiam illorum
coerccat,meqvic a leone rugiente circumeuntc defendat, nc medeuorct, & ma!o deniq; circumdatum, ne pcrcam, moneat, cu-
ftodiat. Libera rae , 6 D o m i n i, a malo O m n i,- vrq; fic, conce
-
dc , tranfeam pcr tcmporalia, ne intcrim amittam B o n A y€rcr-
na j fruarqj 1 e h o v a h Patcrno, Frarerno atq; Amico , ad fdute
Cathohcam , hic &. in omnem ^tcrnitatem frudiuoflflimam
:
Per&proptcrS A pi enti Ak PATRisincarnata,D.N.lH svmChristvm c r vciFixvM;quiinTRi vnit a te viuis&re-
gnas DEVsinfccuIafecuiorum,AMEN. ExMufxo noftroan-
no XIX Chnftianx i <» © z.
Henricvs KhvnrathLlPS. THEOSOPHIit A-
M A T o R tidelis i 8c Medic.vtriurquc Dodor.
CANDIDO LECTORI S.
IN ca/ce expojitiouum cutwltbet gradu.s ,ca»dtde LeElor,per errorem irrepfernHt
Wz^irr^^ilnfciaruriigurapnmii.^.^. 5.(j.(cptimigraduj. Necenimfinmligradiu fin^HLts h.ibentfignrM. SediyfmphttheMrum ipfnmfitis conflatfiqiiris ,^fu,u habct IntrodH^tonci, quodte moncre volut,»e opert deejfe aliqHidphtts. Vale.
H AN O VI^ExGudebatGuilielmusAntonius,
M D C I X.
Cum S * C^efarcac Maieftatis Pri-
uilegio ad deccnnium afrima
imvrejjionis die.
\CAS
%
I3g0-^^'^
"^^.i-ry^^vCawjWjjB^^
r^r^^-
^^p^^;^;;^:^-;^-^; ''^!?^^^^^^»^*
.;=v^At'
^A*»!'^/^'^^'^^^"'^-
^^^r!p''
.^.^-
^/^^.r'
V^AA/^-^^^/S;;:;/
.M/vAo,-,^ nC:r^^^\^:0^rS
.^'>H^r,r<rr^r^'
,sA^A,
jii^-^s;-^
•--/N. '-V^^^P^^.ftV
i^^?^SS^^ ^^:mW
,^f,^rsf^,
^A^^^^^^^^^/N^^C.ir^r^^^^r /m^r '^r'
^:^-:::^^.^*V**«^,^^'^ / '^\
n^^^^O^O"":^^' fs^
f%^/(Mv^77oVr c^cv:'-
;
mmci^^X!^^^^^^'^^.^-^^^^Ar^-
'Aftr^'^'
^^p^i'^^'^..*^-
^^^>\^f\^-
-,.^.*^-*^'
^^^^,^v%r^^UAn,
^^-^^^,
^^s^^aa^.;s^^ - N*^:^<
,0\'l5|fclfti4.
-???*??*.s;,
^^.c^^'^::::::
^/^^. --.•'^c:''^^'^'^,/^/^^/>r>
»nA^-.^/^aA^A^r^^ «^,'^*^/
'Si^a^.. H^*• - /-_ ^ ,«/->' >>^i'A«Aili'A
«^^^A^,^*^'