hasta – sağlık Çalışanı İlişkisinde etik yükümlülükler

1

Hasta – Sağlık Çalışanı Hasta – Sağlık Çalışanı İlişkisinde Etik İlişkisinde Etik YükümlülüklerYükümlülükler

Prof. Dr. Nermin ERSOYProf. Dr. Nermin ERSOYKocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi

Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı

- Ersoy N. 8 Nisan 2008. Hasta Hakları Konferansı,

Kocaeli Devlet Hastanesi

Hasta Hasta Sağlık çalışanıSağlık çalışanı

DeğerlerDeğerler

İlkelerİlkeler

Kurallar Kurallar

2



Yasal yükümlülükler / Etik Yasal yükümlülükler / Etik yükümlülükleryükümlülükler

3



4

Tıpta yükümlülüklerin Tıpta yükümlülüklerin felsefi temellerifelsefi temelleri

• DeğerlerDeğerler (adalet, özgürlük, saygı, (adalet, özgürlük, saygı, güven)güven)

• ErdemleErdemler (adalet, güvene sadakat, r (adalet, güvene sadakat, dürüstlük)dürüstlük)

• İlkelerİlkeler (özerklik, zarar vermeme, (özerklik, zarar vermeme, yararlılık, adalet)yararlılık, adalet)

• HaklarHaklar- Ersoy N. 8 Nisan

2008. Hasta Hakları Konferansı, Kocaeli Devlet Hastanesi

5

Etik İlişkiEtik İlişki

• Kişilerin birbirlerine saygı Kişilerin birbirlerine saygı duyması, duyması,

• Karşılıklı hak ve özerkliklerini Karşılıklı hak ve özerkliklerini korumaları, korumaları,

• Paylaşılan sırları saklamaları,Paylaşılan sırları saklamaları,• Birbirlerine güven duyması Birbirlerine güven duyması

beklenir.beklenir.- Ersoy N. 8 Nisan


6

Hasta – Sağlık çalışanı Hasta – Sağlık çalışanı ilişkisinde; ilişkisinde;

• Güven ilişkisini korumaGüven ilişkisini koruma• Güçlünün-güçsüzü korumasıGüçlünün-güçsüzü koruması• Tıbbın değerlerini korumaTıbbın değerlerini koruma• Etik ilkeleri gözetme Etik ilkeleri gözetme • Ulusal ve uluslar arası etik Ulusal ve uluslar arası etik

kodlara uygun davranmakodlara uygun davranma



7

Tıbbın Temel Etik Tıbbın Temel Etik İlkeleriİlkeleri

1) Özerklik İlkesi:1) Özerklik İlkesi:• Bireyin özerkliğine saygı göstermeBireyin özerkliğine saygı gösterme

2) Yararlılık İlkesi:2) Yararlılık İlkesi:• Yararlı olma, yarar-zararı dengelemeYararlı olma, yarar-zararı dengeleme

3) Zarar Vermeme İlkesi3) Zarar Vermeme İlkesi::• Zararı önleme, zarar vermekten Zararı önleme, zarar vermekten

kaçınma, kaçınma,

4) Adalet ilkesi:4) Adalet ilkesi:• Hakkaniyetli olma, tıbbi kaynakları adil Hakkaniyetli olma, tıbbi kaynakları adil

paylaştırmapaylaştırma..- Ersoy N. 8 Nisan


8

Etik ilkelerin yüklediği Etik ilkelerin yüklediği etik ödevler - 1etik ödevler - 1

1) Özerkliğe Saygı İlkesi:1) Özerkliğe Saygı İlkesi:• Bireyin kendi hakkında karar Bireyin kendi hakkında karar

vermesine olanak tanıma ödevi,vermesine olanak tanıma ödevi,• Özerkliğini koruma/yükseltme Özerkliğini koruma/yükseltme

ödevi,ödevi,• Hastalığı ve tedavisi hakkında Hastalığı ve tedavisi hakkında

aydınlatma ödevi,aydınlatma ödevi,• Gönüllülüğü gözetme ödeviGönüllülüğü gözetme ödevi..- Ersoy N. 8 Nisan


9


2) 2) Zarar Vermeme İlkesi:Zarar Vermeme İlkesi:• Zarardan kaçınma ödevi,Zarardan kaçınma ödevi,• Zararı önleme ödevi,Zararı önleme ödevi,• Olası zararları öngörme ve Olası zararları öngörme ve

ortadan kaldırma ödevi,ortadan kaldırma ödevi,



10


• 3) Yararlılık İlkesi:3) Yararlılık İlkesi:• Yararlı olma ödevi,Yararlı olma ödevi,• Yararlı olanı gözetme ödevi,Yararlı olanı gözetme ödevi,• Elde edilecek yarar ile verilecek Elde edilecek yarar ile verilecek

zarar tarafsızca tartma, zarar tarafsızca tartma, dengeleme ödevidengeleme ödevi



11

Etik ilkelerin yüklediği Etik ilkelerin yüklediği etik ödevleretik ödevler

• 4) Adalet İlkesi:4) Adalet İlkesi:• Adil olma,Adil olma,• Doğru olanı yapma,Doğru olanı yapma,• Tıbbi kaynakları adil paylaştırmaTıbbi kaynakları adil paylaştırma,,• Tıbbi kaynakları etkin kullanma Tıbbi kaynakları etkin kullanma

(nafile kullanılmasını önleme)(nafile kullanılmasını önleme)



12

Hasta HaklarıHasta Hakları

• Hasta haklarıHasta hakları: Sağlık : Sağlık hizmetlerinden faydalanma hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan fertlerin, sırf ihtiyacı bulunan fertlerin, sırf insan olmaları sebebiyle sahip insan olmaları sebebiyle sahip bulundukları ve T.C. Anayasası, bulundukları ve T.C. Anayasası, milletlerarası antlaşmalar, milletlerarası antlaşmalar, kanunlar ve diğer mevzuat ile kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış bulunan teminat altına alınmış bulunan haklarını, ifade eder. haklarını, ifade eder. - Ersoy N. 8 Nisan


Hasta Hakları Hasta Hakları Yönetmeliği, 1998Yönetmeliği, 1998

• ““Personel: Hizmetin, resmi veya özel Personel: Hizmetin, resmi veya özel sağlık kuruluşlarında veya serbest sağlık kuruluşlarında veya serbest olarak sunulmasına bakılmaksızın, olarak sunulmasına bakılmaksızın, sağlık hizmetinin verilmesine iştirak sağlık hizmetinin verilmesine iştirak eden bütün sağlık meslekleri eden bütün sağlık meslekleri mensuplarını ve sağlık meslekleri mensuplarını ve sağlık meslekleri mensubu olmasa bile sağlık mensubu olmasa bile sağlık hizmetinin verilmesine sorumlu olarak hizmetinin verilmesine sorumlu olarak iştirak eden kimseleri” ifade eder. iştirak eden kimseleri” ifade eder.

13



Temel İlkelerTemel İlkelera) Bedeni, ruhi ve sosyal yönden tam bir iyilik hali içinde a) Bedeni, ruhi ve sosyal yönden tam bir iyilik hali içinde

yaşama hakkının en temel insan hakkı olduğu, hizmetin her yaşama hakkının en temel insan hakkı olduğu, hizmetin her safhasında daima göz önünde bulundurulur.safhasında daima göz önünde bulundurulur.

b) Hastaya insanca muamelede bulunulur.b) Hastaya insanca muamelede bulunulur.

c) Sağlık hizmeti ayrımcılık yapılmaksızın sunulur, herkesin c) Sağlık hizmeti ayrımcılık yapılmaksızın sunulur, herkesin kolayca ulaşabileceği şekilde planlanıp düzenlenir.kolayca ulaşabileceği şekilde planlanıp düzenlenir.

d) Tıbbi zorunluluklar ve kanunlarda yazılı haller dışında, d) Tıbbi zorunluluklar ve kanunlarda yazılı haller dışında, rızası olmaksızın kişinin vücut bütünlüğüne ve diğer kişilik rızası olmaksızın kişinin vücut bütünlüğüne ve diğer kişilik haklarına dokunulamaz.haklarına dokunulamaz.

e) Kişi, rızası ve Bakanlığın izni olmaksızın tıbbi e) Kişi, rızası ve Bakanlığın izni olmaksızın tıbbi araştırmalara tabi tutulamaz.araştırmalara tabi tutulamaz.

f) … Hastanın özel hayatının ve aile hayatının gizliliğine f) … Hastanın özel hayatının ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz.dokunulamaz.

14



15

Etik Ödevler Yaratan Etik Etik Ödevler Yaratan Etik HaklarHaklar

1) Sağlık kaynaklarından yararlanma hakkı1) Sağlık kaynaklarından yararlanma hakkı

2) Tedavi hakkında karar verme hakkı2) Tedavi hakkında karar verme hakkı

3) Aydınlanma hakkı3) Aydınlanma hakkı

4) Sırlarının korunmasını bekleme hakkı,4) Sırlarının korunmasını bekleme hakkı,

5) Mahremiyetinin korunmasını dileme hakkı,5) Mahremiyetinin korunmasını dileme hakkı,

6) Sağlık hizmetlerinden eşit yararlanma hakkı,6) Sağlık hizmetlerinden eşit yararlanma hakkı,

7) Kaynaklardan adil pay alma hakkı7) Kaynaklardan adil pay alma hakkı

8) Hakkaniyetli /Tarafsız - Önyargısız 8) Hakkaniyetli /Tarafsız - Önyargısız davranılmayı bekleme hakkı, gibi.davranılmayı bekleme hakkı, gibi.



16

1) Sağlık Hizmetlerinden 1) Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma HakkıFaydalanma Hakkı

Hasta, adalet ve hakkaniyet Hasta, adalet ve hakkaniyet ilkeleri çerçevesinde, sağlık ilkeleri çerçevesinde, sağlık hizmetlerinden ihtiyaçlarına hizmetlerinden ihtiyaçlarına uygun olarak faydalanma hakkına uygun olarak faydalanma hakkına sahiptir. sahiptir.

• Etik ödev: Sağlık hizmetlerinden Etik ödev: Sağlık hizmetlerinden faydalanmasına fırsat verme; adil faydalanmasına fırsat verme; adil pay almasına olanak tanıma ödevipay almasına olanak tanıma ödevi



17

2) Sağlık Durumu İle İlgili 2) Sağlık Durumu İle İlgili Bilgi Alma HakkıBilgi Alma Hakkı

Her bir kişi: Her bir kişi: • Hastalığı, Hastalığı, • Uygulanacak tanı yöntemleri,Uygulanacak tanı yöntemleri,• Önerilen tıbbi müdahale/ tedavi,Önerilen tıbbi müdahale/ tedavi,• Bunun yararı, riskleri ve olası Bunun yararı, riskleri ve olası

tehlikeleri, tehlikeleri, • Eğer varsa başka bir tıbbiEğer varsa başka bir tıbbi

müdahale yöntemi, müdahale yöntemi, - Ersoy N. 8 Nisan 2008. Hasta Hakları Konferansı,


18

Sağlık Durumu İle İlgili Sağlık Durumu İle İlgili Bilgi Alma Hakkı-2Bilgi Alma Hakkı-2

• Bunun da yararları, tehlikeleri,Bunun da yararları, tehlikeleri,• Tedavinin kabul edilmemesi halinde Tedavinin kabul edilmemesi halinde

ortaya çıkabilecek olası sonuçları ileortaya çıkabilecek olası sonuçları ile• Hastalığın seyri ve sonucu hakkında Hastalığın seyri ve sonucu hakkında

sözlü veya yazılı olarak bilgi istemek sözlü veya yazılı olarak bilgi istemek hakkına sahiptir. hakkına sahiptir.

• Etik Ödev: Hastayı aydınlatma ödeviEtik Ödev: Hastayı aydınlatma ödevi



19

3) Rıza Olmaksızın Tıbbi 3) Rıza Olmaksızın Tıbbi Ameliyeye Tabi Tutulmama HakkıAmeliyeye Tabi Tutulmama Hakkı

• Kanunda gösterilen istisnalar Kanunda gösterilen istisnalar dışında, kimse, onamı /rızası dışında, kimse, onamı /rızası olmaksızın ve verdiği onama olmaksızın ve verdiği onama uygun olmayan bir şekilde tıbbi uygun olmayan bir şekilde tıbbi uygulamaya tabi tutulamaz. uygulamaya tabi tutulamaz.

• Etik Ödev: Kendi hakkında karar Etik Ödev: Kendi hakkında karar verme hakkını kullanmasına verme hakkını kullanmasına olanak sağlama ödeviolanak sağlama ödevi- Ersoy N. 8 Nisan


20

4) Tedaviyi Reddetme veya 4) Tedaviyi Reddetme veya Durdurma HakkıDurdurma Hakkı

• Kanunen zorunlu olan haller dışında ve Kanunen zorunlu olan haller dışında ve doğabilecek olumsuz sonuçların doğabilecek olumsuz sonuçların sorumluluğu hastaya ait olmak üzere; sorumluluğu hastaya ait olmak üzere; hasta kendisine uygulanması planlanan hasta kendisine uygulanması planlanan ya da uygulanmakta olan tedaviyi ya da uygulanmakta olan tedaviyi reddetmek/ durdurulmasını istemek reddetmek/ durdurulmasını istemek hakkına sahiptir. hakkına sahiptir.

• Etik ödev: Hastanın tedaviyi reddetme Etik ödev: Hastanın tedaviyi reddetme kararına saygı gösterme ödevikararına saygı gösterme ödevi



21

5) Hastanın Tedavisiyle ilgili 5) Hastanın Tedavisiyle ilgili Bilimsel Çalışmalara Katılma/ Bilimsel Çalışmalara Katılma/

Katılmama HakkıKatılmama Hakkı

• Klinik veya laboratuar Klinik veya laboratuar muayeneleri sonucunda bilinen muayeneleri sonucunda bilinen klasik tedavi yöntemlerinin klasik tedavi yöntemlerinin hastaya faydalı olamayacağı hastaya faydalı olamayacağı kesin olduğu durumda; kesin olduğu durumda;

• Yeni yöntemin faydalı etkilerinin Yeni yöntemin faydalı etkilerinin anlaşılması için hasta bilimsel anlaşılması için hasta bilimsel çalışmalara katılabilir.çalışmalara katılabilir.



22

Hastanın Tedavisiyle ilgili Bilimsel Hastanın Tedavisiyle ilgili Bilimsel Çalışmalara Katılma/ Katılmama Çalışmalara Katılma/ Katılmama

HakkıHakkı

• Ancak hastanın gerçek aydınlatılmış Ancak hastanın gerçek aydınlatılmış onamının bulunması şartı yerine onamının bulunması şartı yerine getirilmiş olmalıdır. getirilmiş olmalıdır.

• Etik ödevler: Aydınlatılmış onamını Etik ödevler: Aydınlatılmış onamını elde etme-gönüllülüğü gözetme ve elde etme-gönüllülüğü gözetme ve

• zarar vermekten kaçınma ödevlerizarar vermekten kaçınma ödevleri



23

6) Hastanın Tıbbi6) Hastanın Tıbbi Kayıtlarını Kayıtlarını İnceleme Hakkıİnceleme Hakkı

• Hasta, sağlık durumu ile ilgili Hasta, sağlık durumu ile ilgili bilgiler bulunan dosyayı ve kayıtları, bilgiler bulunan dosyayı ve kayıtları, doğrudan veya vekili /kanuni doğrudan veya vekili /kanuni temsilcisi vasıtası ile inceleyebilir ve temsilcisi vasıtası ile inceleyebilir ve bir suretini alabilir. bir suretini alabilir.

• Bu kayıtlar, sadece hastanın tedavisi Bu kayıtlar, sadece hastanın tedavisi ile doğrudan ilgili olanlar tarafından ile doğrudan ilgili olanlar tarafından görülebilir. görülebilir.



24

Hastanın TıbbiHastanın Tıbbi Kayıtlarını Kayıtlarını İnceleme Hakkıİnceleme Hakkı

• Etik Ödev: Kendisi hakkında bilgi Etik Ödev: Kendisi hakkında bilgi edinme, edinme,

• yapılanları kontrol ettirmesine yapılanları kontrol ettirmesine olanak tanıma, olanak tanıma,

• farklı görüş alma ve farklı görüş alma ve • mahremiyetinin korunmasını mahremiyetinin korunmasını

bekleme haklarının yarattığı etik bekleme haklarının yarattığı etik ödevler.ödevler.



25

7) Mahremiyete Saygı 7) Mahremiyete Saygı Gösterilmesini Bekleme Hakkı Gösterilmesini Bekleme Hakkı

• Hastanın, mahremiyetine saygı Hastanın, mahremiyetine saygı gösterilmesi esastır. Hasta gösterilmesi esastır. Hasta mahremiyetinin korunmasını açıkça mahremiyetinin korunmasını açıkça talep de edebilir. talep de edebilir.

• Her türlü tıbbi müdahale; hastanın Her türlü tıbbi müdahale; hastanın mahremiyetine saygı gösterilmek mahremiyetine saygı gösterilmek suretiyle yapılırsuretiyle yapılır. .

• Etik Ödev: Mahremiyeti koruma ödeviEtik Ödev: Mahremiyeti koruma ödevi- Ersoy N. 8 Nisan


26

8) Bilgilerin Gizli Tutulması8) Bilgilerin Gizli Tutulması

• Sağlık hizmetinin verilmesi Sağlık hizmetinin verilmesi sebebiyle edinilen bilgiler, sebebiyle edinilen bilgiler, kanun ile müsaade edilen kanun ile müsaade edilen haller dışında, hiçbir şekilde haller dışında, hiçbir şekilde açıklanamaz. açıklanamaz.

• Etik Ödevler: Mahremiyete Etik Ödevler: Mahremiyete saygı gösterme ödevi,saygı gösterme ödevi,

• Sırrı koruma ödeviSırrı koruma ödevi- Ersoy N. 8 Nisan 2008. Hasta Hakları Konferansı,


27

9) Tıbbi Araştırmalar: Tıbbi 9) Tıbbi Araştırmalar: Tıbbi Araştırmalarda Onam/RızaAraştırmalarda Onam/Rıza

• Hiç kimse, bakanlığın izni ve Hiç kimse, bakanlığın izni ve bireyin onamı bulunmaksızın, bireyin onamı bulunmaksızın, deney, araştırma veya eğitim deney, araştırma veya eğitim amaçlı tıbbi müdahaleye amaçlı tıbbi müdahaleye sokulamaz.sokulamaz.



28

Tıbbi Araştırmalar: Tıbbi Tıbbi Araştırmalar: Tıbbi Araştırmalarda Onam/RızaAraştırmalarda Onam/Rıza

• Tıbbi araştırmalardan beklenen Tıbbi araştırmalardan beklenen tıbbi tıbbi faydafayda ve ve toplumsal yarartoplumsal yarar, üzerinde , üzerinde araştırma yapılmasına rıza gösteren araştırma yapılmasına rıza gösteren gönüllünün hayatından ve vücut gönüllünün hayatından ve vücut bütünlüğünden üstün tutulamaz. bütünlüğünden üstün tutulamaz.

• Etik Ödevleri: İnsana/bireye saygı Etik Ödevleri: İnsana/bireye saygı ödevi, aydınlatılmış onam elde etme ödevi, aydınlatılmış onam elde etme ödevi, ödevi,

• bireyin yararını koruma ödevi,bireyin yararını koruma ödevi, zarar vermeme ödevizarar vermeme ödevi



29

10) Hastanın Güvenliğin 10) Hastanın Güvenliğin Sağlanmasını Bekleme HakkıSağlanmasını Bekleme Hakkı

• Herkesin, sağlık kurum ve Herkesin, sağlık kurum ve kuruluşlarında güvenlik içinde kuruluşlarında güvenlik içinde olmayı bekleme ve bunu isteme olmayı bekleme ve bunu isteme hakkı vardır. hakkı vardır.

• Etik Ödev:Etik Ödev: Kötü davranmama Kötü davranmama ödevi,ödevi,

• Olası zararları önleme ödeviOlası zararları önleme ödevi



30

11) Değerlerine Saygı 11) Değerlerine Saygı Gösterilmeyi Gösterilmeyi

Bekleme HakkıBekleme Hakkı

• Hasta, kişilik değerlerine Hasta, kişilik değerlerine uygun bir şekilde ve ortamda uygun bir şekilde ve ortamda sağlık hizmetlerinden sağlık hizmetlerinden faydalanma hakkına sahiptir. faydalanma hakkına sahiptir.



31

Değerlerine Saygı Gösterilmeyi Değerlerine Saygı Gösterilmeyi Bekleme HakkıBekleme Hakkı::

• Sağlık hizmetlerinde görev alan Sağlık hizmetlerinde görev alan bütün personel; hastalara, bütün personel; hastalara, yakınlarına ve ziyaretçilere yakınlarına ve ziyaretçilere güler güler yüzlü, nazik, şefkatliyüzlü, nazik, şefkatli ve sağlık ve sağlık hizmetleri ile ilgili mevzuat ve bu hizmetleri ile ilgili mevzuat ve bu Yönetmelik hükümlerine uygun Yönetmelik hükümlerine uygun şekilde davranmak zorundadırşekilde davranmak zorundadır



32

12) Ziyaret Edilmeyi Bekleme ve 12) Ziyaret Edilmeyi Bekleme ve Refakatçi BulundurmaRefakatçi Bulundurma

• Hasta ziyaretçilerinin kabul Hasta ziyaretçilerinin kabul edilmesi, kurum veya kuruluşça edilmesi, kurum veya kuruluşça belirlenen usul ve esaslara uygun belirlenen usul ve esaslara uygun olarak gerçekleştirilir ve bu olarak gerçekleştirilir ve bu konuda gereken tedbirler alınır. konuda gereken tedbirler alınır.

• Etik Ödev: Hastanın yararını Etik Ödev: Hastanın yararını gözetme ödevigözetme ödevi



33

13) Dini Gerekleri Yerine 13) Dini Gerekleri Yerine Getirebilme ve Dini Hizmetlerden Getirebilme ve Dini Hizmetlerden

Faydalanma HakkıFaydalanma Hakkı

• Kurum hizmetlerinde aksamalara Kurum hizmetlerinde aksamalara neden olmamak, başkalarını neden olmamak, başkalarını rahatsız etmemek ve rahatsız etmemek ve yürütülen yürütülen tıbbi tedaviye hiç bir şekilde tıbbi tedaviye hiç bir şekilde müdahalede bulunulmamak şartımüdahalede bulunulmamak şartı ile onları manevi yönden ile onları manevi yönden desteklemek üzere istekleri desteklemek üzere istekleri halinde, dini inançlarına uygun halinde, dini inançlarına uygun din görevlisi davet edilirdin görevlisi davet edilir.. - Ersoy N. 8 Nisan


34

Dini Gerekleri Yerine Getirebilme Dini Gerekleri Yerine Getirebilme ve Dini Hizmetlerden ve Dini Hizmetlerden

Faydalanma HakkıFaydalanma Hakkı

• Etik Ödev: Hastanın kendi hakkında Etik Ödev: Hastanın kendi hakkında karar vermesine olanak tanıma ödevi, karar vermesine olanak tanıma ödevi,

• hastanın bütünlüğünü koruma ödevi, hastanın bütünlüğünü koruma ödevi, • değerlerine saygı gösterme ödevi.değerlerine saygı gösterme ödevi.



35

14) Müracaat, Şikayet ve Dava 14) Müracaat, Şikayet ve Dava HakkıHakkı

• Hastanın ve hasta yakınlarının, hasta Hastanın ve hasta yakınlarının, hasta haklarının ihlali halinde, mevzuat haklarının ihlali halinde, mevzuat çerçevesinde her türlü müracaat, çerçevesinde her türlü müracaat, şikayet ve dava hakları vardır. şikayet ve dava hakları vardır.

• Etik ödev: Bu hakkını kullanmasına Etik ödev: Bu hakkını kullanmasına olanak tanımakla ilgili bireysel ve olanak tanımakla ilgili bireysel ve kurumsal ödev bulunmaktadır.kurumsal ödev bulunmaktadır.



hasta – sağlık Çalışanı İlişkisinde etik yükümlülükler

Documents