hasan reşit tankut - nusayriler ve nusayrilik hakkında

7/30/2019 Hasan Reit Tankut - Nusayriler ve Nusayrilik Hakknda

1/62

Nusayriler ve Nusayrilik

hakknda

Yazan:

Haan Reit Tank'ui

Trkoloji Profesr

Ankara. Tarih. Cfl, Corafya Fakltesi

1938

A N K A R AUlus BaBimevl


2/62


3/62

iindekiler

1 nsz

2 _ Antropolojik bakmdan Nusayri ( S. 10 ).

a ) Profesr Afetin endis tabloeu. b ) Hatay Nusayrileri Alpindir.c ) Homo Tauricus, Homo Dinaricus,d ) Sam rkn antropolojisi, pseude-Arap'lar.e ) Alpin hkim Fonemi.

3 Historik bakmdan Nusayri ( S. 16 ).a ) Neo Etiler,b ) Gurguma.0 ) tik islmda Gurgum.d ) Cercime.e ) tslmla ilk anlama.f ) tslmdan nceNnsayriler hangi dili konutu ?g ) Suriyede Trklk ve Trk dili,h ) Turiye ad.1 ) Hazura, Hazer Trkleri.

j ) Hala, Halat, Galat T rk leri.k ) Yava Trkleri.

4 Etnografya ( S. 23) .

a ) Nusayri ad nereden, nasl ve ne zaman (ikt. b ) Muhammet bin Nusayr.c ) Hseyin ibn Hamdan el Hasib i.d ) Hamza bin Alinin beyannamesi,e ) Plinusun Nazarinileri.f) Nusayrilerin kadmusu, temaililerin Kadmusu.

5 Nus ve Kadmus isimleri ( S. 27 ).

a ) Orijin ve umJ.b ) Her yerde Nuea.c ) Arapada Kadmus.

6 Nu - Anu klt ( S. 30 )

a ) Nazora tarikat, gn ostis lzm felsefesi,b ) tsann vatan Kasra.


4/62

7 Nusayriler byklarinin Horasandan geldiini iddia ederler. ( S. 33 )

8 Nusayriierin dininde eiti din esaslar ( S. 36 )

g Gulat-ia ve Nusayrllik ( S. 38 )

a ) Gulat-ia'nn dini.b ) Nusayriler Gulat-iaya uydular m?c ) Hamzann kitab, mum meselesi ve din esaaJar.

10 Alpin dininin ana hatlar ( S. 43 )

a ) fusayrilerde kadn kltr var m ?b ) Gnege ibadet,c ) Teslis.d ) Mukaddes kelim" )Kadn Tanrlar.

11 Nu*ayrilik, alevilik ve amanizm ( S, 48 )

a ) Cem yini ve Kadril,b ) Muin sndrme ve ylba.

12 Nusayriierin bir ad da Alevidir ( S. 50 )

13 Nusayri Alevilerde kitap ( S. 51 )

a ) airleri Trke yazard,b ) Afinin gizli kitab.

14 Nusayri Aievide Tanr mefhumu ( S. 53 )a ) nsan ve insan yzne tapmak,b ) Sz, saz ve harf mukaddestir,c ) Homa Tanrs ve ikisi.d ) Allah aramzdadr ve tenash vardr.e ) Bab ne demektir?f ) Sumerlerde, Etrsklerde bab.g ) Siteler medeniyetinden sonra bab .h ) Krgzlarda bab .

15 Fellh ad ve Ali nar yini ( S. 5 9 ) .

16 Alevi ad nereden ve ne suretle kt ( S . 61)

a ) Abdullah Bin Sebenin A li s i.b ) Herodotun Alla - taa li .

17 Ali klt ile, Alev klt arasnda mnasebet (S . 63 ).

18 Netice ve bu gnk kutlu sz ( S . 64 ) .


5/62


6/62

Bunlardan baka, Kazak Krgzlarda Kita, Bakurtlann Katay kabilesi iinde Kiti kabileleri de var. Rus etnologu Aristof, Trk etnik zmrelerinin teekkln tetkik ederken bu Kitaar kk Asyadaki Eti-

lerle birletirir.Buna, T rk ve Moollarn Hay, Kay ve Kayi kabileleriyle KrgzlarnEdie ve Adige kabilelerini de ilve etmek elbette ki dikkati eker. Kabilve doru iken meseleyi bu umumilik iinde tetkik edecek yerde, hususve hassas gruplara malederek mtaa etmenin hedefini tahmin edebiliriz.

Nusayriler iin de byle dndler. Onlarm metinlere gre eski veyeni adlan Nazarini, Nosayri ve Ansaridir. Adlarmm analojizme yardm bunlarm kk hristiyanlar iln edilmeleri iin kfi geldi. Zaten

Nazoralarm klderindeki su hrmetine bakarak misyonerler kendileriniYahya hristiyanlar adlandrmamlar m idi? Bu yazmda bu yaklatr-malarm ne kadar rk ve esassz olduunu gstermee aLtm.

Btn antropologlar inandklar bir ana rka isi.Ti vermekle meguldr. Bu ana rkm nemli bir ad da Alpindir. Alpinler klasik yurt-larm braktktan sonra n Asyay ikinci ana yurt yaptlar. Asya ileAvrupanm birletii yerin jeolojik tabiat ve topografyas zaten

buna zorluyordu. Alpinler n Asya'dan sonra Avrupaya getiler,

Dinarik adam ile Homo - Tauricus An adoluda tiplendi. Bu rk,balangtanberi ana vatandan gelen aknlarla beslenmek artiyle,eit eit siyas camialar kurdu. Bt n bunlar T rk rkndand.Proto - Etilerdenberi devir devir tazelenen Eti aknlarmm, hatt Avru-padan gelenleri bile ayn etnik vasflan haiz bulunuyordu. Tetkiklergerek n, gerek son Etilerin ayn nrktan olduunu ispata doru muvaffakiyetle ilerliyor. Etiler hangi dili konutular? Bunu zaman ispatedecektir. Fakat islm, cenup Etilerini Trk dilli bulmutu.

Trk adm kabil olduu kadar dar bir sahada gzden geirmek meyliyalnz yabanclarm deildir. O meyli son Osmanl ricali de gsterdi.Hatt onlar yabanclardan daha zalim davrandklar iin, Trk ad vedili gerekten daralp klyordu. Husus klt olan kk gruplar bu

halden en ok mteessir olanlard. I^usayri .Alevler bunlann banda ge-


7/62

Jij- Yavuz Sultan Selimin eriatl onlar ana dillerini brakmaa vebazr yerlerde ksmen unutmaa m ecbur etti.

nce slm bir kaynama iinde Trkln kaynayp ekilmesi bir

umde idi. ilme, manta ve tabiata aykr olan bu yapma tedbirler yeniTrk Cmhuriyeti ile silinip ortadan kalkm bulunuyor.

Kemalist Trklk ilmen ispat ettii Trk Tarih ve T rk Dil tezleriyle, rk milleti, tima milleti ve siyas milleti hudutlandrm ve vasflandrm bulunuyor. Ve her trl k t mlhazalar ve karanlk dnceleri mazide ve uzakta brakm olan yeni Trk ilmi ise aratrmalarnda ve tetkiklerinde yalnz iki ejd esas tutuyor!

Doruyu ve Aydn


8/62

Nsayriler ve Nusayrilik

Hatay halkmm bir ksmna Nusayri ad verilir. Bu Nusayriler dikkatieken husus etnorafyalariyle tedenberi czip bir tetkik mevzuu olagelmilerdir. Mdekkikler, limler, seyyahlar Nusayrilerle fazla meguloldular. Fakat onlara ayrdklar bu dikkatin byk bir ksmm yaaylarndaki hususiyetlerden ziyade, yaadklar memleketin ehemiyetinevermek doru olur. Gnk :

Gerekte Hatay, Torosun cenuba doru uzanm hkim bir istitalesiolaraik MezoF>otamyi ile denizi ve Suriye ile Anadoluyu birletiren birkpr kymetini her zaman muhafaza etti. Eski zamanlarda iklimleri vektalar birbirine tayan b yk ticaret yollarnn balcalar Oronte(si) vadisinde dmlenirdi. Habeten ve Yemenden geen kervan

yolu ilte, Basra zerinden Mezopotamyay boylyaralc, gelen byk ticaret yolu ancak Beleni atktan sonra denize iner ve Toroslan trmanabilirdi. ( I ) Anadoludan gelenler de ayn noktadan gemee mecburdu.Bu hususiyet Hatay Da kmesinin cennet vadilerinde ticaret ve askerlik merkezi olduu kadar fik ir ve felsefe zekleri de halketmigti.

Siyas ihtiraslar muvaffakiyetle arpabilmek iin din ve rk ihti -lflar halkederler. Hatayda Nusayri denilen zmrenin heyecanma veenerjisine - bu yolda ve bu maksatla - aykr istikamet vermek tedbiri

hi bir zaman ihmal edilmedi.1 Kimisi Nusayriler, Hahlarm orada kalm evlddr, dedi.

2 Kimisine gre onlar kk Hristiyanlar idi.

(1) Heyd. Hutolre du eonmero* dft Levont 8. 367


9/62

3 Bir ou Arap rkndan, mamiye frkasna mensup Alevler olduunu iddia ettiter.

4 Ve haklarnda kt dnenler akla, hayale smyan iftiralar-


10/62

Antropolojik bakmdan Nusayri

Beiz Nusayrilerin gvde yaplna, gz ve sa rengine balcarak on-lan hi olmazsa hal ordusundaki Franklarn ocuklar saymak isteyen

ler oldu, ind ve biraz da gareze dayanan bu iddiann sahipleri bu tahmini yalnz Hatay Alevleri (Nusayriler) iin yapmadlar. Ankara ile Ktahya arasnda yayan Anadolu Alevileri iin de yl'e dndler. Leon-hard ( I ) m u satrlar bu yolda yaplan tetkiklere ne dereceye kadarehemmiyet vermek lzmgeldiini gsterir. Bu zat Paphlagonia adl ki-tabmda unlar yazmt: Anadolu sekenesinin ilk verdii intiba hepsinin ayn daagay tadm gsterir. Fakat sapa vadilerde sekene baka-lariyle az kanmtr. imal Galat (Ktahya ile Kzl^mak aras) da

larnda etraftakilerden ayknlk gsteren ve Kzlba denilen sekenevardr. Galat havalisinin Kzlbalar cenub Almanya, bilhassa (Ren)sekenesini and nr. Kumral salar yumuek, byklan dalgal olan imal Fransa ve garb Almanya halkna benzerler. Bunlar Trklerden bil -hassa canllk, neelilik, mstehzilikle, ayn zamanda kuvvetli benlikleayrlk gsterirler. Trklerde maskeden ibaret olan vekar bu vasflannzdddr.

Leonhardm bu satrlan 191 5 de yazdn sylersek onun T rk yurdunu hangi zihniyetin tesiri altnda dolam olduunu derhal anlarz- Otarihteki stanbullu Rum yurttalardan biri Leonhard'n tercmandr.Kardan gelen iki Kzlba gstererek bunlarm ikagolu Mister Harryile Harrisona ne kadar benzediini syliyor.

Yine evvelce Ankaral bir tccar iken, o tarihte kendisine hizmetkr-

(1) Leodhard Paphlagonia s. 359

10


11/62

h k v e r a v i l i k eden Karabet de Kzlbalann snnet olmakJa beraberdet bakmndan Hristiyan olduklarn ve peygamber olarak yalnz sa-ya inandklarn syliyor.

Grlyor ki cidd saylan eserlerin bazlar, belki bir oklan tercmann, hizmetkrm nakil ve hikyelerine dayanyor.

Hatay, Nusayrilerinin (1) iinde de btn Anadoluda ve Kmelinde olduu gibi san sal, mavi ve akr gzl insanlar vardr. Baz yerlerdebunlar yzde yirmi be nispetini de bulurlar. Fakat bu hal onlannTrk olmadn gstermez. nki byk Trk rkmm soylar ve boy -lan iinde ak renk, koyu renkten az deildir.

Nusayrileri tarafsz ve ilim gz ile tetkik etmi olan antropolog Fe-lix Von Luschan, Nusayrileri Anadolu Alevleri ile birlikte tetkik eder-Etnorafik birlikleri sayp bellittikten sonra der ki:

... onlarn (Nusayrileri kasdediyor) cidd ve sakin tavrlar, soma-tolojik vasflar batanbaa ve tamamen Lycia (Likya. Antalya ve Hinterland) Tahtaclarn andrr. Her iki taraf iin Snniler, Alev adnverirler. Ben bunlarn kafa endisini aldm vasatileri 85 dir (2) ,,

Bu zat. Tahtaclarda (Antalya taraflarnda da halk) kafa endisinivasat 86 bulmu ve genlerin ak renkli olduunu grmtr. Bu en -dis ve mahede Nusayrilerin Anadolu halkndan ve bjik Trk rk -nm gzide bir ubesi olduunu ispat iin kfi olmakla beraber, mddeile-rin ne kadar kt duygularla hareket ettiklerini ve ilmi, politikaya veyagareze alet etmek iin hakikatten ne kadar uzaklatklarm tavzihe m ec

buruz. Trk Tarih Kurum u Asbakan Profesr Bayan Afe tin Bkre-te 1 Eyll 1937 de 17 inci topantsra yapan Congres InternationaldAnthropologie et dArcheologie prehistorique" de yapt (U neetde Anthropometrique sur 200 femmes Turques. "en Tu rquie" )adl komnikasyonundan aldm u endisler Anadolu ve Suri-

yedeki Snn ve Alev btn Trklerin bugnk ve mazideki rklarmsarahat ve katiyetle ifadeye kfidir.

(1) Btn antropololar Alev, Nusayri, K zlba va hatt Bektaiyi bir tutarlar ve terimleri rasgele kullanrlar.

(2) F elix von Luschan. Vlker, Rassen , Sprachen. s. 204. Bu zat Berlind eantropoloji Profesr idi 924 de ld.

11


12/62

Elisef Umumiyetle T rk 84.4 ttVon Luschan Bat Trk 81

,, Tahtac Alev 86Nusayri 86

Chantre Anadollu Kzlba 86.1 V,, Kabadokya Trk 84.53-

Hauschild veWagenseil Anadolu Trk 84.19Pittard 84.78evket Aziz Kansu ,, 85.01

84.19

Profesr Bayan fetin 200 Trk kadn zerinde yapt tetkik

85.06 vasatisini vermitir. Bundan karacamz netice; Anadoludave Halaydaki Snnilerin 81 -85 ve Alevlerin 85 vasat verdikleridir.Brakisefal olmjyan bir camiada bu endisleri bulmak imkn dndadnGerek Anadoluda, gerek Hatayda Alevler baskalariyle evlenmedikleri iin onlarm kafa vasatileri 65 den agar dmemi ve kendileri detamamen fort brakisefal kalm grnyor.

Bugnk endis byledir. Bu developmanm substratumunu (1ygsteren endis kranien (iskeletten alnan, endis) tablosunu da yineSaym Profesr fein brornden alarak aa naklediyoruz; .

Neolitikde Anadolu (Kum tepe)Proto - Eti (Alacahyk)EtiSelukOsmanl

82.6882.77

Dr, evket Aziz Kansu 81.3286.5184.07

Bundan da gerek Anadolu, gerek Hatay Alevilerinin Seluk en -disini muhafaza ettikleri anlatlyor.

Hatay Nusayrileri de Alpndir

Dnya etnologlar, inandklar bir (ana rk) adlandnmakla meg-

(1) Malmun aUndaM tabaka.

12


13/62

ju ldr. Bu ana rka imdiye kadar eit eit ad verdiler. Celtique,Brachycephale, Homo - Tauricus, Vorderasiatisch, Proto - Mango-loide, D i n a r i s c h , Eurasiatique, Homo - Alpinus, Palae - Alpine onlar-

dandr. Bunlarn hepsi Brachycephal'ler iirv sylenmi isimlerdir.Brakisefallerin Alpinleri (da halk) ile Dinarik (uzu n boylu) r

]eri bilhassa dikkati eker. Evvelce Avrupa Aipinleri ile, Asya Alpinrlerini ayr ayr mtala etmek hevesi vard. Dudley Buxton (Orta Asya Mtehasss) Trk Alpinleri ile, Avrupa Alpinleri arasmda esasl

i>ir fark olmadn syledii gibi, Haddon Avrupann dalgal sal(Cymotric) rk ile, Asyanm dz sal (Leiotric) rknn bir ana kke

-vardn retti. Bu limin rk tasnifinde son sz udur; Bana ka

lrsa, hususilememi, ayrl'mam mterek ana rrk pek eski zamanlar-da Bat Asyasmda teekkl etmitir,, yine bu lim Alp rkmn gmerkezini orta Asyadaki Trk yurdunda gsterir. (1).

Grlyor ki hususiylememi, hususi tip almam mterek anarkn ikinci eski vatan Anadpludur. Dz veya dalgal salar tayan yu--varlak balar ilk menelerini oradan alm bulunuyorlar. u halde muahhar ve daha yepyeni somatolojik vasflara bakarak hkm verme

nin ilme ve hakikate uyarlkla bir alkas olmad meydana km

oluyor. Sa ve gz renginde byle olduu gibi, vcut yapsnda ve umum antropolojide hal aynen byledir. nk uzun boylu Homo - Dina-ricus (Dinarik ve Adriyatik denilen rk) lann vatan kk Asyadr.

bunlar;

.... insanlarm en irilerindendir. Vcut uzun ince yapl, fakat kuv--vetlidir. Vcudun tenasb imal Avrupa rkm (Homos Euro-paeus) hatrlatr. Sa anlalan aslnda kara olup ekli dz veya lle-

lidir. Sakal ve byrk ekseriya gr olduu gibi, vcut da klldr.

Bu rkta ruh vasflar unlardr; Kendine bel balanr, cesur onurlu, erefsever, yurd ve vatana sadk, tam manasiyle muharip, mizah, neeli, ltifeci, heyecanl, musikiye husus kabiliyeti vardr.

Bu rkn, Avrupadaki yaykna sahalar Balkan yarmadasnn da-


14/62


15/62

anatomi ve biyolojisine (somatoloji) ye gre karakterlenirler.Her rkn kendine mahsus hkim fonem tipi ve katagorisi v ardr ki dili sosyolojik tesir ne ekle sokarsa soksun, o fonem tipi dai

ma kendini belli eder. Bu hakikati Felemenkli Van Ginneken LaBase Bioogique de TArticulation adl eserinde tavzih etmitir.Bu itibarla da Hatay Alevilerini her hangi bir Avrupal aile veya Samrka mal etmek kabil' olmad anlalm oluyor.

Hatayl Alev yuvarlak kafas, gvdesinin dahlara mahsus yaps, konumasmda ve ruhiyatmda rkmm halkettii hususiyetiyle tam

bir Anadollu, Anadolu Alpini olduu gibi rkan bir Anadollu kadarTrktr.


16/62

Historik bakmnda Nusayri

Bu bahsin prehistorik ksm bundan evvelki bahiste bir dereceyekadar izah edilmi oldu. Gerek Dinarik, gerek Homo - Tauricus olsun.-

btn Brakisefaller da sekenesi ve Alpindir, Bunlar merkez Asya-

dan sonra n Asyay ve betahsis Anadoluyu ikinci bir yurt ittihaz ettiler. Tarih devirden balyarak Anadolunun ve Hataym bu Alpinhalkm Eti genel ad ile tanyoruz. Etileri, devirlere gre Proto - Et(n Eti), Eti ve Neo - Eti (yeni ve son Eti) ksmlanna ayrrlar.

Nusayriler bu Etile rden midir? Ve hangilerin dendir?

Anadolunun Eti tarihini takip edelim:Milddan nce yedinci asrn sonlarna doru; Boaz-ky Eti m

parato rluunun dalmas zerine Eti camiasmn siyas skfet merkezi;cenuba gmt. Asur kitabeleri bunlar Hatti ve Hattin isimleri al-tmda anar.

kinci Assurnasirpal (884 - 860) de Eti federasyonuna giretMilidin (Malatya) cizyesini istedii zaman, ileride Commagene adnalacak olan Kummuha (Elbistan) y da itaat altma ald. Sonra 877 de.Karkemishi ahnca Hattinu kralm vurdu. H attinunun merkezi O-ronte vadisine (si), Lbnan dalarna ve denize kar mhim bir ticaret etab olan Hunulua idi (1). Bu Hunulua o tarihte Eti cinsinden,

idi.Eti cinsinden olan bu devletlerin vakit vakit yapt birlik Hattu-

sasdaki gibi kuvvetli olmyordu. Asur kitabelerinde okuduumuz;

(1) C ontenau. La Civi)isation des H ittit es et des Mitamees s. 227.

16


17/62

seri seri kralhklann ou kasabalklardan baka bir ey deildi. lerinde vakit vakit sam imparatorluuna (Asur) ka durmak ve birEti varl diriltmek isteyenler Karkemi, Gurgum ve Hama oluyor

du. Bunlar ima Eti imparatorluu zamanmda Msra kar nasri bir-leiyorlarsa imdi de .A,sur imparatorluuna kar birlemee alyorlard. Bunlar Alpin rkm Anadoluya mahsus Trk evld idi. ByleolmaKla beraber bu Alpin ve Trk soylu meden insanferm imal Su-riyede siteler kurup hkm srd sralarda bir Sami dalga ldenyukar tap geliyordu. Bunlar antropolojik bahiste adlan geen sami-lemi Arami'lerdi. Bunlar yerleebilmesi iin pek ok zaman geeBedevilerdi.

Felix Von Luschanm u kayd ise daha nemlidir; Zincirlide bulunan Aram yazl kitabelerdeki baz kelimelerden o havali (imalSuriye) halkmm Muskap ve Barir diye ikiye aynidm ve bu adlaryardm ile birincilerin yerli ve ifti ve Barirlerin kltrsz, iptidakabileler olduu istihra edilebiliyor,, ( l ) . Von Luschanm bu misali imal Suriyenin nasl Samiletiini gstermek iin getirdii misallerdendir. Contenau bunlara Hurileri de kattktan sonra der ki;Adlar ne olursa olsun btn bu insanlar Etiden fazla Eti idiler,,.

Bu Etilerin islma kadar kalm olanlar Gurgumlardr. Merkez

leri Mara idi. Adad - Nirani III (810-782) zamannda Van gl civa-rmda kurulan Urarto devletinin, cenup Etilerini Asur aleyhine ayaklandrmas Teglathphlasar III harekete getirdi. Teglathphlasar bir ok-lariyle Gurgum Eti kralhn da mahvetti. Bunlarm son kral Tarhu-lara idi. Admdan da Trk olduu anlalan bu hkmdartn perianlebeas cenup kardelerinin yanma, yni Oronte vadisinin dalarnaekildiler.

Bugnk Nusayriler iinde bunlardan da kahnt vardr.

tik islmda Gurgumlar

stat H. Fehmi Turgal, kymetli bir tetkikinde der ki: Gerek bensraile ait tarihlerde resmolunan haritalar


18/62

gibi eski milletleri gsteren tarihlerdeki haritalarda ( I ) Suriyenin imalinde Lukman ismini alan Lbnan da zerinde Gurguma adl birehir gze arpar. te bu ehir Arap ve slm hareketleri sralarmda

ayn isimde yayordu. Araplar lisanlanrun icab olarak Sangar keli -meini Sentar ekline koyduklar gibi Gurgumayi da Curcuma halinesokmular ve halkma Cercime demilerdir. Demek oluyor ki Islmgeldii zaman tarihin Biladi Hati dedii Hatay'da Etiler yaryordu.Bu Eti kavmi hakknda slm kaynaklan olduka mhim malm at vermektedir.,,

Tarihi Kmilde bnilesir on beinci hicret yrh vak'alar: arasmdayle syler; Lukam danda Curcuma denilen bir ehir vard. Ahalisine Ceracime denirdi. Habib bin Mesleme Antakyadan oraya giderek

mslmanlara yardm etmek artiyle orasn barla ald,,. Yine aynkitapta (Hicretin altm dokuzuncu ylmda) Ceracimenin isyan vehalife Abdulmelikin bunlara haftada bin altm cizye verdii yazldr.Gurgumlular eski vatanlar olan Mara ve Zeytin dalarmda yksek

bir k ltr yaratmlard. Orada Berit dalarnm demir madenini iletiyorlard. Yukar Lbnanlarda da ayn medeniyeti kurdular. Yakuti Ha-mevi, Mucemlbuldanmda onlardan yle bahseder. Bu siteye Curcuma ve halkma Ceracime derler. Lukam damda za madeninin ya-

nmda, Payas ile Buka arasmda ve Antakya yakmndadjr. Bu kavim is-lmn iptidasmda varlklian iin kaygu duyarak mslmanlara yadlkgstermediler. Eba Ubeydenin Antakya valisi Habib bin Mesleme,Ceracime ile bir uzlam andlamas yapt. zerinde anlatklan artu idi; Ceracime; dalan zerinden slmn lehine ve Bizans aleyhinekef ve setir vazifesi grecekler. Buna kar da muharebede ellerinegeecek ganimet kamilen kendilerinin olacak idi.

Eb Hanrinin Berutta basiTn (Terih el ebsar fi ma yahtevi alLibnan min al asar) adl kitabmda slm kaj-naklarmm en eskilerin

den olan Bilazarinin Futuh al bldanmdan Ceracime bahsini aldktansonra u enteresan cmleleri kaydeder.

*Tarihin anlattma gre Milddan evvel dokuzuncu asrda Suriye-nin bat imalinde Curcuma denilen bir hkmet vard. Merkezi Ma

il) Maaparo tarihi cilt 2, g. 599.

18


19/62

r a idi. Bunlar iin en stn hkm udur: Bu hkmet mnkarizHititler devletinin, kalntsndan olmaldr, yine onlarm hkim bulunduklar paralardan biri zerinde kurulmutur. Ne zaman baladm

kestirmek gtr. Yine biliriz ki bu kavim Arami deildir. nk Ara-jnilerin nufuzu bunlann bulunduu sahaya kadar erimemitir. Lu-kam denilen da Elma da, Gurgum yeri ise, Payas ile Karasu arasn

dadr.,,

Eb Hanri gibi eski Arap corafyaclarmm da tarif ettii eski Gurgum bugnk Mara, Zeytin (Sle3Tnanl) ve Albistan'dr. OradaKomanlar ve Kumuklar yayordu; bu iki kavmin (hangi devirde venerede olursa olsun) Trk olduunu kimse inkr edemez. BunlarTrk olunca Gurgum'lar ve Arap lehesiyle Curcumlar da Trk ol

mak tabidir.

Islmdan nce Nusayriier hangi dili konuurdu.

Islmdan nce Hatay dediimiz mntakada, hatt daha aalann-da kimse Arapa konumazd. Bu lisan llerde ve adr altnda ya-yanlarn dili idi. Von Luschan'n Barir ve Araplann Behra dedii Samikavim ok aa ve ilkel bir seviyede idi. Bunlar belki hizmetkr olarak almyor ve dillerinden ancak hizmete mahsus be on kelime biliniyordu.

Sayn H. Fehmi Turgal bize Yusuf bin Serkisin bni ahnanm Halep tarihine haiye olarak yazd (Berut basmas 1919) kitabmdan usatrlan naklediyor. Msr Hkmdar ikinci Ramsesin Karnak ma

bedi duvarlarma hakkettirdii malmata gre Halep eski zamanlardaHititlere tbi kk bir kasaba idi. Hititlerin merkezi; Hum us ile smr-da olan Kade ehri idi. O zamanlar deil, hatt Silifkoslar ve hattRum Kayserleri zamanlarmda oralarda Arap dilinin eseri bile yoktu.

u halde politikaclarn Hatay Nusayrilerini Ben Kahtandan veYemenli Behra kabilesinden gstermeleri kadar gln bir iddiaolamaz.

*

*

19


20/62

Suriye adnn orijini

Hatay halknn tedenber Trke konutuunu ispat edecek lengistik vesikalar sayszsa da bu brore onlar da sdrmak yerindeolmyacaktr. Ancak Suriyede, Mezopotamyada, hatt Anadoiuda

Trke yenidir diyen bilgisizleri aydnlatmak iin bir ka satr ilvesini faydal ve gerekli buldum.

brahim yalva kars Sara ld zaman onu ancak kendi cinsinden olan Hatlarzn mezarlna gmd. (Tevrat tekvin 23) ve kendisimatemini bitirdikten sonra Trk padiahnm kz Kan-tura ile evlendi (1 ). Hacerden doan smail iddiaya gre Araplam Araplarn babas oldu. Bu smailin olu Batur idi. Btn Suriye bu Baturun ad ileadland.

Mucemlbldan (cilt 3, s. 565) der ki: "Btn am lkesine Suriye deil Turye denirdi ve bu Tur ismi smailin olu Batur'un ismindenahnmtr. Telffuzu kaba olduundan ba sr derek Turye denmitir.,.Yine Yakut bize Harann yakmmda Turan admda bir kasaba tantr,slmdan sonra da bir mddet ad duyuldu. Afzii Harrani bu Turankasabasndand- raktaki Hazu ehrinin eski ad Baytura idi.

Kan ' Tura ile Batur adlann tetkik edersek birinin Han, dierininBay ile balyan birer tur olduunu derhal ahlarz. Tur; kudret, kuvvet, temkin, cesaret ve azim ifade eden mbarek Trk adnm tamam

lanmam bir eklidir.Trk n bu evsafmdan bazlarna malik olduu iin hususiye

ti haiz da sivrilerine mecaz olarak Araplar tur, Trkler toruk ve doruk demilerdir. Mucemlbldan bu kelime ile yaplm u isimleri verir; Tur Abdin, Tur Sina, Tur Harun, Tur Musa. Bugn Arapa konuan Sryanilerin bazlan da kendilerine Toran derler. Halaydaki Nusayri'lerden bazlarm krk dkk bir Arapa konutuklar iin Trklk sahasmdan karmak istiyen politikaclar, ikinci cedleri smail za-manmdanberi btn Suriyenin Trk ve Tu ran oiduunu nedenserenmek istemiyorlar.

leride din bahsinde Nusayrilerin Hitit olduunu aka reneceiz. Byle olmakla beraber urasn bilmek lzmdr ki slmn Suura

(1) Giioyyup Ebu el Ferec. Muhtasanddivel s. 23, 23.

20


21/62

(ln imal serhadlerine Araplarn verdii isimdir ve Trke snr -dan bozmadr) Trmand sralarda mcahitler Medayinde bir takmTrk adrlar bulmulard. (Tecarublmem. Kadsiye bahsi.)

Haa TrkleriMesud, Muruc el Zehebinde bize u malmat veriyor:Halalar Trk kavimltei-inden bir kavimdir. Urus illerinde ve Nu

seybinde ve Sicistann Bst ksmmda ve Krmanda otururlar. Mesudnin Urus dedii yer imdiki Mardin vilyetimizin Gurus blgesolmak gerektir. Ben gerek Gursta gerek Nuseybinde tetkikler yaptjm. Oradaki insanlarm dini ve dili ne olursa olsun Somatolojik vasflan tamamiyle Torosta yayanlann ayndr. Araplarn Halat biimin

de kaydettii Ahlat yerlilerinde de ayn hususiyetferi buldum. u halde Divan Lgat - it - T rkte efsaneleri geen ve Ouz boylarmdanolduu sylenen Kalalarla bunlarm bir olduunda phe etmemeli -dir. Hatt Leon Hardn Cermanik farzettii Galatlar dahi bunlardanolmak tabidir.

Hazar Trkleri

Husnul ekrada bitiik olan bugnk Hazura nahiyesi bir ksm Hazar Trklerinin yurdu idi. Mesudnin Muruc el Zehebinde bunlar hakknda u malumat vardr:

Beni Hazura, iddet ve kudret sahibi bir millettir. Yreyerin nemlibir blgesiide hkm kurmulard. Bu kavim Asur hkmdarlarmdanBuhtanasar tarafndan inkiraza uratld" kinci Halife mer zama-Tvmda Derbende gelen slm odularmn Hazar'larla arpt malmdur.

Bu suretle de slmdan nce ve slm ftuhat srasnda Arap yarm adasnda, Suriye ve Mezopotamyada denizden denize kadar Trk

ve Trke konuurlar bulunduunu renmi oluyoruz.

Yava Trkleri

slmdan sonra da Suriyeye mtemadiyen Trk muhacirler geli

21


22/62

yordu. Bunlar sistematik bir usulle ve yksek maksatlara hizmet iincelbedilirlerdi. H. Fehmi Turgal der ki; bu isknlardaki byk gayeyislm tarihileri lyikiye tebarz ettirmilerdir. Suriyenin bugnk

slm simasnm bekas bu glerin eseridir. Onlar Suriyenin Hallarakar en byk mdafii olan Aksungur olu Atabek Zengnin Arap-lann Elyevaye dedikleri Yuva adl Ouz boyunu am smrlarma na -sil ve ne maksatla koyduunu yle izah ederler: (Ikd ultuman cilt 7sahife 155 ve Kitabel ravzateyn cilt 1. Mukaddime) de Zenginin isabetli dncelrinden biri de Yuva Trklerinin Yaruk Bey kumanda -smda olarak am'a (am Suriye ktasna verilen umum isimdir) getirilmeleridir. Bunlar Halepte iskn edildiler. Hallarla cihada memuroldular. Yaruk Bey kendilerine Babu tayin olundu. Bu hal alt yz

tarihlerine kadar devam etti,, deniliyor.


23/62

Etnografya

Nusayri ad nereden tasl ve ne zaman kt

Bunu nce Nusayrilerin kendilerinden dinliyelim; lk mezhebi tekilt Mildn dokuzuncu (hicr ) asrnda srf Trklerin iskn iinkurulmu olan Samra (Samirra) ehri ile Morasanda bilhassa Talkanehrinde ve Deylim dalan arasnda meydana gelmitir. (Tarih El A-leviyye, Beyrut salnamesi.)

Abbasi halifesi Mutasm, Trkleri ok seviyordu (anas Tkt).Onlar iin Samray yeniden yaptrd. Her mahallesine bir Trk boyuyerletirdi. Samranm kuruluundan yirmi bir sene sonra Mutasmntorunu Mtevekkil 857 (Hicr 243) Alevlerin onuncu imam Ali

Nak Hadiyi Medineden nefyederek Samrada ikamete mecbur etti.mam Nak Samrada mer ibni Firat el Ktip (1) ile bulutu ve inandrma kabiliyeti fazla olan bu zat kendine (Bab) (2) yapt. Bu suretle Alevilik Samrada sratle yayld.

Ali Hadiden sonra imam olan olu (Haan Asker) de Samradakald. Her imamn bir (Bab) vard. Haan Asker de Muhammet Bin

Nusayr el .Abd el Bekri el Nm eyriyi (B ab) ittihaz etti. Bu zatm tesis ettii mezhep tasavvuf bir akide ile islmm ruhuna intibak ediyor

du. Formlledii talimatn mkemmellii ve yetitirdii insanlarnciddiyeti mezhebin genilemesini kolaylatrd. Yetitirmelerinden(Cembiln) (Abdullah Cenan) m hreti vardr (3)-

(1) Prat oullan Arap deillerdi, Jlevalideu idiler, uzun mddet AbbasUevinvezirliini yaptlar.

(2) Bab bahsine mracaat.(3) Cembiln, Cambilen adm n Nusayrilerce ne ifade ettiini bilmiyorum.

Ancalc Tibette ( anbel, ambil ) kelimesi Cennet demek olduuna gre bu zatn ikinci ad olan Cenan kelimesi dikkat eker.

23


24/62

ite Nusayriler, adlarm bu Muhammet bin Nusayrin adndan almlardr.

te Nusayriler, adlarn bu Muhammet bin Nusayrin admdan al-

dular Deylemli Trklerden kurulmutu. Elsasta ii olan bu ordu der -hal Nusayriie intibak ediverdi. Balannda Muizzuddevle, olu Bcih-tiyar, yeeni Abdududdevle Hsrev vard. (Razba el Trki), (EbuMansur nal el Trki) en ok gayret gsterenlerdir. Muizzuddevle za-manmda Samra ehrinin Tarbay mahallesinde bir kurultay topladlar.Bu kurultay; 1) Mezhebin yaylmasna. 2) Tekilt yaplmasma. 3)Bir eyhuddin seilmesine karar verdi.

Hasip ailesinden ve Cenanm yetitirmelerinden Hseyin bniHam dan eyhuddin iln ettiler. Bu zat Iraktaki tekiltn bama

(Ali bni sa) adnda birisini brakarak nce Horasan ve Deylem cihetlerinde dolatktan sonra Halebe gelmi ve oray merkez ittihaz etmitir- Hseyin bni Hamdan, Haleb merkezinden Musul, Diyarbakr, Hatay, Lazkiye, Kilis, Urfa, Haran ve Tarsus blgelerindemezhebi yaymak tedbirini alyordu. (Tarihulaleviyye).

Muhamm et bin Nusayrin daileri en ok Nusayr, Nusayri damaehemmiyet veriyorlard. Hasbi'nin dileri orada dikkatle altlar.Hasbiden sonra yerine geen (Ebu el Huseyn Muhammet ibni Aliel illi) nin Lazkiyeye gnderdii (Ebu Sait Meymun bin KasmTaberan) en ok muvaffak olmu dilerdendir. Nusayri mezhebininusullerini ve mezhebine kabul etmek yollarm (dahil nizamnameyi)

bu zat koymu tur. (Kitab el H avi) .

Batan aaya doru olan bu teselsl - salam vesikalara dayanmakla beraber - Nusayri admm ilk kaynan gstermee kfi gelmez.nk eyh Muhammet Nusayrden nce de Nusayri ad vardj. H alay

daki Nusayri da, adn bu eyhten nce am bulunuyordu. slmbir jenealoji gsteren bu tarihi daha evvellere bahyacak kuvvetlivesikalar vardr. Ftimiler Msn aldktan sonra Toroslara kadar btn Akdeniz kylarnda nfuz kurmak istedikleri zaman Nusayrilerede attlar.

24


25/62

Evvelce Hkim biemrillah adlanrken sonra Nu Tekin ed Derziaz ile AllaLl iln edilince Hkim biemrihi olan Ftimiye Halifesibunlar tazyik etti ve veziri Hamza bin Ali Hadi el Mustecibin kendi

lerine hitaben bir beyannam e neretti. Hamza, bu beyannamesindeNusayrilerin bilhassa kadmlarma seslenerek der ki: Ulu Tannmza(hkim biemrihiyi kasdediyor) irk koup onu yalanlayan baz kfir

Nusayrilerin telif ettii kitap elime geti. Bu Nusayri, kadm ve erkekmminleri yoldan karan, ha3rvan ehveti istiyen bir adamdr. DiniNusayri dinidir. Tanrmzn laneti ona ve onlara olsun.,. Bu Nusayri,kitabna Kitab el Hakaik ve Kefl Mahup adn veriyor. (Elrisale-tt damiga lilfasik, el red ala el Nusayri). Arada ok zaman fark olmakla beraber Hamza bin Alinin beyannamesinde ad geen kitap sa

hibi Nusayrinin Haan Askerinin (Bab) olan zat olmas tabi ikenbazlar onu Hamzanm muasr sanmlard. Hatt bni Haldun bilebu kanaatle Nusa3a-ileri Gulati-ia arasmda ve Drziler ile berabergstermitir. Halbuki Nasayriler ile Drziler, hele smaililer arasmdauurumlar derinliinde farklar vardr. Sras geldii zaman bu farkraydnla ta(cam.

Btn bu nakillere ramen bence hakikat olan bir ey varsa o daNusayri adnn eyh Muhammet Nusayrden balamaddr. Bu ad

ok eski, Mslmanlktan, Hristiyanlktan, hatt Yahudilikten dahaok evvele ait bir dinin ve o dine uymu insan zmresinin ad idi. Bugnk Nusayri dini o zamanki orijinalitesini elbette ki tamamenmuhafaza edemedi.

Kafasm h r dnm eye altrm aydn bir Nusayri bu fikrimireddetmedi. Ondan u cevab aldm. Evet Nusayriler tamamen ia-dandr. Fakat eski dinlerini iilikle mezcederek kendilerine mahsusmmtezi bir akide yaratmlardr. Bu eski din bizi hangi devirlere

kadar gtrecektir, tetkik edelim ;Nusayriler, bugnk dalarnda ve belki daha baka yerlerde pek

ok evvelki zamanlardanberi yaayagelen otoktonlardr. Mildm birinci asrnda yaam olan Latin, Pline bunlardan Nazarini diye bahseder. Nusayri tarihi ve dini adl eserin sahibi Dussaud (Histoire et

25


26/62

religion des Nosairi s. 14, 17) ve (Histoire de la Syrie antique et Me-dievale s. 138, 139) bu Nazarini kelimesinin Nusayrinin transkripsiyonu olduunu kabul eder.

Nusayrileri Grekler de tanyorlard. Fenikelilerle temaslar ve mnasebetleri vard. Nusayri kavmi ve ad bu kadar eski olunca onu eskin Asya dillerinde aramak hakkmzdr. Bizce Nusayri ad (Nusa--ir -|- i) elemanlarndan olmadr. Mrekkep kelimeyi yapan ana kelime Nus veya Nusadr. imdi n Asya tarihinin iinde bu Nus kelimesini ve onunla beraber yaam olan Kadmus adn aryalm;

Fakat Nus ve Kadmus adlarnn orijinini aramaa balamadan evvel Kadmus kelimesi hakknda bugn hkim olan telkkiyi izah etmee mecburum. Bugnk Nusayriler Kadmus adndan huylanrlar. Veonu smaililere tahsis ederfer. Din tarihi yazanlar, Nusayriliin gizlitaraflarna bakarak onlar Gulati-iann Ismaili koluna balamak istemilerdir. Halbuki imdi (Karam ta) da denilen Ismaililer (CaferiSadk) dan sonra gelen (Musa Kzm), (Ali Rtza), (Mehmet Taki),(Ali Naki), (Haan Asker), (Mehmet Mehdi) yi mam tanmazlar.Onlarca (imamlk) Caferi Sadrktan sonra torunu (Muhammet smailbin Cafer) e ve ondan sonra da zamanmza kadar zincireme bir s

rmle ocuklarna gemitir. Bu zincirin bir baklas olan AbdullahMehdi adnda bir zat Afrikann imalinde Ftimiye devletini kurmutu. Sonralar bunlar Msr da ele geirecek, orada Kahire ehrini enlendirdiler. Drziler ve Selimiyede oturan Isamililer bunlardand. OtaHhte Kadmus ehri Nusayrilerin nemli bir merkezidir, (sna - ae-riyye), yani on iki imamc ol'an Nusayriler o zaman bu Kadmus ehrine ve adna bal idiler. Dokuzuncu asr srm, Isamililer ile Nusay riler durmadan boutular. Nihayet galip gelen smaililer, Kadmusehrini zaptederek Nusayrileri o eski merkezlerinden karp dattlar,tedenberi Nusayrilerin kutlu bir merkezi olan bu Kadmus ehrinikurtarmak maksadiyle 1223 te, yani hicr (61 7-620) arasnda Sincar-dan Emir Haan Mekzun kumandasnda yardmc kuvvetler geldi.Haan Mekzun Lazkiye dafennda Ismailileri yendi. Fakat Kadmusyine Ismaililerin elinde kald. Bugn de ellerindedir, ismaililer ile Nu-

26


27/62

saj^iler arasnda Ftimiye devleti zamanndanberi hi bir yaknlk hasl olmad, bylece anlalm olmakla beraber bu, Kadmus kelimesinin IsmaiKIere rneJsus olduunu ve Nusayriler ile bir alkas olmadn iddia ettiremez. Biz herhangi bir vicdan inancn tetkik ve m

nakaasndan ziyade Nusayriliin eski Alpin Trk rkma ve dinine o-lan nisbetini arama tecrbesi yapmakta olduumuzdan bu yazmzdaimdiki Kadmusu deil, Ismaililerin eline gemeden nceki Kadmusuve onun eski tarihteki yerini mtala edeceiz.

Nus ve Kadmus isimleri

Pauly - Wissowa Kadmus hakkmda u malmat toplamtr:Kadmus, Kadmusi'lere isim veren kahramandr. Yunan teogonisine

gre Ares ve Afrodit'in kz Armonia'yi yurduna gtrm ve oradaondan be ocuk yapmtr, lllirya ve Fenikede de Kadmus vard. Fe-nikeninki Nysa (Nusa) da domutur. Ege gibi baka memleketlerin-kini de Tyr (Tur) elli (Suriyenin eski ad) tanrlar. Fakat KadmusunFenikeli olduuna bakarak onu Semi rktan sanmamahd:r-

Kadmus, Skythes (skit) oludur ve NysIdr. Nysann bir ad daSkytKopolis (Iskitler ehri) idi.

Autran da (Introduction a 1etde critique du nom propre grecs. 272-73) Kadmus'tan bahseder. Etrskler ve Tirhanienlerde Kadmus Tanndr. Sonra Kamillus biiminde telffuz edildi. Kartacada yaad, Girit ve Eede tannd.

Etilerin ylan mabudu Illujankash (Illyanka) ile bu Kadmusunarasnda bir mnasebet bulunmak gerektir. nk bu Illuyankaysya ve denize baladklar gibi yine ylan Tanr Khedammush (Ke-dammus) u Smer ve Babilin Khedimme-azakna, yani oceanlar tanrs Eanm kzma, Isthar (istar) a balarlar.

Burada Kadmus, kadm telkki ediliyor demektir, tlerde biz onu

Kade ad altnda ve eski Oronte (imdiki As) vadisinde bir kadn tanr olarak tanyacaz.

Edvryn Bevan (Histoire des Lagides s. I 39) Msrda Asya Mabudesi Astarteye ithaf edilmi bir mabetten ve bir (yabanc Afrodit) ten

27


28/62

Lahseder. Bunun da Kadmus olmas muhtemeldir. nk, Kadmusbtn Alpin vatann dolayordu. Autran, Yunanistana ayak bastzaman elinde altndan yaplm bir ylan tuttuunu kaydeder. FakatjMilttan nceki Nusayrilerin byk bir ksmma ad vermi olan bu

Kadmusun doduu yer, yani Nys, Nysa veya Nyssa kendisinden mhimdir. Autran (Introduction letude critique du nom propre gre^

s. 272 - 73) bu ad hakkmda u malmat verir; Nysa (Nusa) Yunanistanda bir da addr. Bu adm Anadolu, Ege ye Sami olmyan Fenke ile mnasebeti katidir. Nusay Kafkasyada, Kabadokyada Kilikya, Mezop>otamya ve Lyd (Lid) yada tanyoruz. Karyann Nusabir kadm addr. Suriyedeki Nusa ehrinin ad Skithopolis idi.

Nusa yahut Nussa yakm vakitlere kadar Iran ve Pontus onomas

tiinde aristokratlara verilen bir has isim idi. Bu ad Hindistana kadaigitmitir.

Etsk kitabelerinde Ltince Nusius ve Greke Nysios ekillerinetekabl eden Nuzrni, Nuzrnei veya Nuzrnai kelimeleri geiyor. Ara-Dstanda, Libyada birer site ve Nilde bir ada bu ad tayorlard,,

Nusa adnn her tarafta bulunmas mnakaay mucip oldu. Fakatfikirler u noktada birleir; I) Kelimenin orijini arktadr. 2) Kelime her tarafa yaylmtr. 3) Dio - Nysos kltne ve tarihine smsrk

baldr.

Btn bu Nys (Nus) admm bulunduu yerlerdeki kltr birliionomastik olduu kadar, Dardistan (Hindu - Ku civan) dan Ak-denize ve hatt Irlandaya kadar uzanan Dolmen varlklariyle tevsikedilir. Nysos veya Nyssos ( + Nuz3) Dio-nysosun orijinidir. Bunuanane, lengistik ve analojizm tamamiyle teyit ediyor. arabm yurduolan ran ve Anadoluda Nus ad oktur ve kendisi de araptr. Nys soma gibi zrriyet verici ve boadr. Tpk onun gibi air, peygamber,

feyiz ve bereket hlikidir ve nihayet onun gibi tatldr da. Fakat gereksoma, gerek Nys ve Dio-nysos Hindistanda otokton deildi. Onu oraya Kamir zerinden ve Dardistandan tccarlar getirdiler.

Nus yini yaplan yer'erde, mukaddes aa ve onun varyantlart-

28


29/62

nn klt vard. Nus tanr bazan bir kadndr ve mukaddes ylan eklinde tasavvur edilir.

Bu malmat esaslara irgitirsek madenlerin nzn, madenci ve tayontma sanatmm kifi olan, Yunanistana yaz sanatm, harfleri (1),

musikiyi ye bakn gtren Kadmus ile Nys kelimelerinden unlarkar;

1 Kadmus ve Nys her hususta biribirine bal olan ve biribirinitamamlyan iki addr.

2 Kadmuslere Nusayrilere isim veren bir kahramandr. nAsyann her yerinde, Ege ve Akdenizde Tanrdr.

3 Sami rktan deildir.

4 Etrskler, Tiranyenler ve Hititler gibi Smer - Babilliler deonu tanyordu. Ylan, su ve kadn ile rrinasebeti vard.

5 Bazan kadn idi.

6 skit olu idi. Bir ad Skithopolis yani iskitler ehri olan Nusa-da domutu.

7 Her tarafta Nus ad vardr.

8 Nusa ran ve Anadoluda aristokratlarn has adr idi.

9 Nus adnm bulunduu yerlerin hepsinde kltr birlii ve Dol-menlerin vcudu muhakkaktr.

10 Nus, ayn zamanda arap demektir. arap Tanrs Dio - Nisosadn bu kelimeden almtr.

11 Nus, soma gibi zrriyet veren, insan neslini bereketlendirenbir peygamber ve bir kudrettir.

I 2 Nus Hindistana imalden geldi.

Artk Nus ve Nusa admm nereden, hangi zamandan geldiini ve nedemek olduunu anladk. Harita zerinde Nuslann bulunduu yer-

[1] Bunlar, on alt harf idi. Btn gizli Blm tarikatierin de harfe verilenkymet ile Hurufiliin bu Kadmns'tan balamad iddia edilemez.

29


30/62

1er tetkik edilirse skitlerin yayl sahas meydana kar. u haldeNusayrilerin hi olmazsa Kadmus ksm, Msra kadar uzanm olanlakitler zamanmda bugnk yerlerinde idi ve kendileri skit idi.

Hkim biemrihiyi Allah iln eden Mehmet Nutekin ed Derzininadmdaki Nu kelimesinin de orijinini renmi bulunuyoruz.

u ha'de Nusayri ad Nusadan olmadr. Bu kelime, Gne - Dilteorisinin elemanlara ayrd ve saptad semantik rol ve kymet ba

kmndan bir ar alnca Nusaar ekli ile Nusa da takarrr, yerlemeyi ve i eleman alnca Nusada yerleip tekarrr edeni bildirir, bundan da u netice kar. (Nusa -f- ar-j- a) = Nusaari ve son ekliile Nusayri, Nusal demektir.

NOT: Kadmus kelimesinin Arapa olduunu sananlar bulunabilir. Onlar bil'meli ki bu kelime bugnk Arapada vardr. Ve Kudmusolarak oktan ki nesneye, ulu padiaha denir. Ve Kudmuse byk kayann ve csseli kadmm karldr (Kamus). Fakat Kadmus devrine bakarak Arapanm ne kadar yeni olduu mlhaza edilince kelimenin orijinine intikal kolay olur.

Ne kadar eski olduunu anladmz bu Nus ve Nusa kelimelerinin

bir de klt vard. Nusayrilik tarihini ve etnorafyasm daha iyi anh-yabimek iin bu kltten de ksaca bahseylemek zarurdir.

Nu = Anuf klt

Nusayrilerin adm veren Nus kelimesinin bir de klt var ki felsefe bakmmdan olduka ilenmi ve din tarihi bakmmdan herhalde okeski olmak icabeder- imdiki Nusayrilerin dou cenubunda yaayan

ve Nasoralar adm alan kk bir gurup bu klt hl yaatmakta

dr. Nfuslar iki bini gemiyen bu gvrvp, Nablusun Yahudi tarikat-ileri Samariler gibi gnden gne azalp gidiyor. Nasoralara; Mande,Subbs veya Yahya Hristiyanlar adm da verirler.

Cambridge niversitesi llhiyat Profesr Burkitt, EncyclopediaBritannica da bunlar hakknda u malmat verir;

30


31/62

Nasora tarikat Gnostigue bir felsefeye dayanan bir tarikattir.Yahya ve Hristiyanlkla hi bir alkas yoktur. Din bir maksatla suya girip kmalarn gren on yedinci asr misyonerleri kendilerineYa.hya Hristiyanlan adn a'ermilerdi. Balca kitaplar Ginza adn

tar. Bunlar Hristiyanlarm Mesihine, Mslmanlarm AHahma inanmazlar. Mabetlerine ve tekiltlarma dmandrlar. Mesihe, Rumaya,yani Bizansl ve Allaha da, Alaha diyorlar ve her ikisini sahte Tanrtanyorlar. Onlarca hakik Mesih Anu veya Enutur. Ginza buAnuun insan olarak yeryzne indiini, mucizeler gsterdiini vesonra tekrar gke, klar hkiminin yanna ktn nakleder.,,

Bu din bir aydn ve bir karanlk eleman kabul ediyor. Karanlkelemann iinde Ruha adnda erir bir kadm yayordu. Ruha yedi seyyare ve 12 burcu dourdu.

Aydn elemanda yayan Abatur aadaki karanlk sulara bakttve kendi suretini orada grd. Bu suret mstakil bir ekle girerekPtahil adm ald.

Bunlar bir Hibil'e inanrlar. Fakat bu, demin olu Hbil deildir.Manda dhayye yani efaati, hayat bilgisi varlnm veya Gnosunoludur.

Hibil, Ruhann oullarn Gne, Ay ve sejo^arelere evirdi. Vedemin kalbna hayat haznesinden kard ruhu fledi.

Vaktijde Suriyede yaam olan Enok kltnn bu Anula mna-sebti kat olmak gerektir. nk Enok da gne kahraman vebelki Gnein kendisi idi ( I ).

Gnostik felsefe btn gavamza vukufu emreder. Ona gre erindnp aranmasn menettii her mulak ey aranmal ve bulunmaldr. Isa kimin ou idi? Gkten nasl inmi? Ve yine tekrar nasl gke kmt? Kurandaki Sebulmesani neden mansz kalmtr? Naso-ralar byle mphem ve memnu ei Iere itibar etmezler. Dinlerininesasnda aydnlk ve k vardr. Aydn elemanda yayan Abatur aa

daki karanlk sulara bakt zaman kendi suretini orada grd. Kinatn srlarn Alinin yznde gren ve vech e tapan Alevler de-bunlar gibi bt n aklarm insan olunun yznde toplarlar.

(1) Apocriphique Enoch kitab lakknda yazilm eserlere mracaat.

3


32/62

Ayneyi tuttum yzmeNazar kldm zmeAli grnd gzmeAli evvel, Ali ahrAli btm, Ali Zhir.

sz bunun delilidir.

Nusayrilerin bu Gnosticisme ile alkasmn derecesini ilerde gre -ceiz. imdi onlarn da tpk Anu gibi bir Tanrya, Gnee, Aya, Yldzlara taptkferm, lemin oluunda dii bir prensip hkm kabul ettiklerini sylemekle iktifa edeceim.

Anlyoruz ki ne Nusayriler ne Drziler ne de bu Mandeler Samirktan olmad gibi, Sami dinlerin hi birine uyabilmi deildir,

ted enberi Alpin rk ve Alpin karakteristikleri muhafaza edegelengrupmanlar her hususta Azyanikler arasmda tetkik etmek elbette kidaha ilm olur.

sann vatan olan Nasra :

( Nazaret ) ad ile Nusayri, Nasora ve Nus adlar arasnda mnasebet olduu muhakkaktr. Fakat Nasral, Samsonun Choritlere mensup olduunu ve Gne kltn sembolize ettiini gz nnde tutar

sak bu yere bu adm Chorlar tarafndan verildiini renmi oluruz.Winckler ve bakalar bu Choritlerin Anadollu Huriler olduunu tahkik etmilerdir.


33/62

Nusayirler byklerinin Horasandan geldiiniiddia ederler.

Ben btn Anadoluda bu Horasan erlerini tandm. Bingl yaylalarnn bin rakml yceliklerinde tek bir aacn veya kk bir taymmn dibinde uyuyan Yatrlar hep Horasan erleri idi. Kzl KurtBaba, Kker Baba onlardandr. Mevlna Celleddini Rum ve HacBektai Veli de Horasanl olduklarn sylemezler mi ? Bu Horasan

erleri bir vakit alay alay btn Anadoluyu dolaarak nerede eriatiMslmanla aykn bir mantalite grdlerse orada yerleerek birocak kurmulard. Anadolu dmda da nerede Trke konuuluyorsave nerde Trk kanl camialar varsa oraya Horasan erleri kouyordu.nk Oxus (kz) nehrinin tesinde bulunan memleket (Maveraal-nahir), Horasan hi bir vakit cidd olarak Snnlii kabul etmemive daima Alevlik tesiri altmda kalmtr. phe gtrmiyen bir hakikat te udur ki; Iran bugn de slmiyetin ortodoks telkkilerinin merkezi olmad gibi eskiden de deildi. Bilhassa slmiyetin eski tarikat-larm sndrd veya istihalte ettirdii yerler Snn dmanlannmmelcei oluyordu ( Franz, Babinger Der slm und kleinasien makale

si- Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen gesellschaft. Mecmuas. Neue folge, Band I. 1922. s. 129 ).

Ve bu melcein balca merkezleri Horasan ehirleri idi. Oralardaallmad ve sevilmedii halde din speklsyonu yaplrd. Islama zteski dinler orada Islm kisvesi brnerek zn saklamak ve esirgemekyollarm dzenlerdi. Ve Nusayrilerin bykleri gibi kabile olarak biroklar Abbasler devrinde Horasandan kalkp akn akn si havzasna

33


34/62

ve Lazkiye dalarna gelip yerletiler. slm Nusayri mezhebinin vazMuhammet Nusayr Bin Abdinin admdan da anlyacamz gibi Abdikabilesi (Mavera - al - nahir) den gelmiti. Abdi kelimesini her ne kadar mevali srasnda ve Arabm gayri bir kabile ad diye kaydederlersede bu kabilenin asl rk hviyetini ve Trk ln Nusayriye mezhebinin ulularmdan Hasb tayin eylemitir. Bu zat Elhidaye adl risalesinde Ahdilerin Trkistanda yayan Alev bir kabile olduunu kaydeder.Kelimenin eski din tarihlerindeki yerinden bahsetmiyeceim.

Iraka gelen Deylem askerleri ve meras hep Trk idiler. OnlarmAlev olduklarm bnilesir de kaydediyor. Kamusulalm c. 3, s. 2215de bu yer eskiden Etrak ile meskn olup, li Buveyh seltini dahiDeylemli idiler cmlelerini okuyoruz. Azizlerden Cenbelan, kuman

danlardan Muizzuddevfe olu Bahtiyar, yeeni Adududdevle FenaHsrev tarikatin nerinde emei gemilerden, Rastba el Trki, EbuMansur el Trki el Deylem bugnk Nusayrilerin de sevdii ahsiyetlerdir.

Bu Horasan edcn Firat boylyarak, Lazkiye dalarmda nihayetbuluyor ve oradaki eski Trk stoklan bu yeni Trk stoklariyle kuvvetleniyordu, 14 nc (Hicr yedinci) asra kadar btn o sahalardaArap bulunmadm: ve (Ceracime) denilen GurgumIarm Arapa ko-

numadklarm ( bnilesir tarihi ) biliyoruz.Bizanshlann hudut boyunu takviye etmesi zerine Harun el Reit

Tarsus kasabasmm yeniden kurulmas iin 961 (hir 350) de orayaHerseme bin yen adnda Trk bir kum andan gndermiti. Bu zatHorasandan ve baka Trk diyarmdan kabileler getirerek oraya yerletirdi. ( ibnilesir ). Bu Herseme btn Hatay Alevlerince bugndahi bir azizdir.

Hatayda Cermakiye denilen bir yer vardr. Sekenesi, hangi mez

hepten olursa, olsun, onlarm ve yerlerinin tad isim nereden vehangi soydan olduklarm ispata yeter. drs, (Nuzhetlmtak. Parisnshas numara 2221 varak 144 ) mda Cermak hakkmda u malmat verir; Cermak, drt kapldr. Silh yapclardan gayrisi iin arsyoktu

34


35/62

Bu ehir bugnk ark Trkistanda Koa havalisinde, yahut Uhavzasnda (ungarya) da idi. (Ebu Bekrel Devadari) nin bahsettiiIsrmak da eski bir Trk ehri idi-

Btn bunlar ve mesel Rusyadaki Bakurt Trklerinin yannda

yaam olan llak Trk kavminin ad (W ilhelm R ubruk un Rusatercmesi s. 86) ile ark Buharadaki Lakay, Haan Mekzun ile gelenlerden Laklarm ad, bu davay reddedilemez bir hale getiren kat delillerdendir. O Lak veya lllaklann bugnk yerlerine Lakiye denilmektedir.

Mevzuun onomastik ve toponomik tetkike tahamml olsayd. Bubahsi daha ok aydm latmak kabil olacak idi. Fakat Nusayriler ulula-rmm Horasandan geldiklerini iddia etmekle tarih bir hakikati tekrarlam oluyorlar.


36/62

Nusayrilerin dininde eski din esaslar

Nusayriler i midir. Alev midir? Yoksa kendilerine mahsus birdinleri mi vardr. Bunu biraz sonra anlamya alacaz. Onlarm kendilerini zahiren slm iasna bal gibi gsterdikleri halde hakikattekendilerine mahsus ayr bir din tadklar iddia edilir. Nusayrilerin herhangi bir Islm iasna bal gibi grnmeleri bir zaman Msr Ftimi-lerine tbi bulunmu olmalarndandr. Yoksa onlarn vicdan akidesieski tarihin Panteonundan uzaklam deildir.

Hr dnceli ve kltrl Alevler bana u mukayeseyi yaptlar:

1 Elski Haranda 17 mbedin 17 khini bulunurdu. amanizim-de dahi Yersu 17 Handan mrekkebtir. Bu Hanlar tepelerde ve nehirkenarlarnda otururlar. (Trk Tarihinin Ana Hatlar). Alevlerce de

17 zat Haran kapsnda durarak hak ve adalet datrlar (Beyrut salnam esi). Nusayrilerin sakin olduklar mmtakalarda mhim tepe vt?nehir kylarnda ziyaretler bulunmas bir man ifade eder.

2 Haranllarda olduu gibi bugnk Alevlerde de tavan, ceyln, dii deve, ylan bal yenilmez (Beyrut salnamesi).

3 Eski Trkler ve Haranllar seyyar yldzlarn her birine bi rpye ve bir vazife verirlerdi. Alevlerde de ayn itikat mevcuttur.(Beyrut salnamesi).

4 Haranda Hrmz adnda bir heykel vard. Hrmz Alevlerce de en mukaddes manev bir ahsiyetti.5 Elski Trklerce semalar 17 dir. ( Trk Tarihinin Ana H atla r) .

Alevlerce de Harann tefsiri gk, yani semann remzidir. KaplarndaI 7 zat vardr.

36


37/62

6 Tsin sllesi ecdadnn eski yurtlan olan Trk illerinden ge -tirdikleri dinin esas; Yeil, Sen, Akhetn nesmmdaki m ^udla ra prestive namlanna kurban kesmek idi (Trk Tarihinin Ana Hatlan). Ale-vlerce her ne kadar mabut bir ise de, drt mertebeye gre tecellisi ka

bul edilir. Ak, San, Kzl, Yeil (Beyru t salnamesi).7 Altaylarda btn ij ruhlar, melekler, gne ve aydnlk l

kesinde yaarlar. Bunlar insanlarm hmisi ve tabiatn hayat menei-dir. Nusajrri Alevlere iyi ruhlar ruhan lemde ve nuran yldzlardayaarlar, ve Altayhlann inandklan ayn vazifeleri yaparlar ( Beyrutsalnamesi).

8 Bugn ark Trkistanda Aka ehri vardr. Alevlere (A k a),Tam ismiyle mterafiktir.

9 Elski Trkede But Tanr, Allahn habibi mansma gelir, Nusayri Alevlerde Hab-But kelimesi marifet ve makam iaretidir.,.

Bu rnukayeseye unlan da ilve etmek lzmdr:

1 Yakutlar Harran kelimesini, Hallan biiminde kullanrlar.Parlak, temiz ve ak gk manasnadr. Din manda semavat demektir, Hallan Tan n ^b i (Pekarski Yakut Szl, s. 2551).

2 Yersu, Asu, Apsu, Smer devrindeki ruh ve ilh prensiptir. Altay amanl bugn de 17 ilh (ruh) varlna inanr ( Rodloff.

Au Sibirien cilt II ).3 , .Hrmiiz, eski Trklerde H rm ztatann mimiyle cizizlendi-

rilirdi. Altay amanilerinde Krmos denilen aile putlan vardr. Herkadm kendi kabilesinin Krmos" unu eyiz olarak gtrr (1). Altay ve Mogolistanda Hurbustan Han mitolojik bir kahraman ve ilhaddr. (Po tanin imali garb Moolistan taslaklan,, ).

Nusayriler, Ali adma byk hrm et ayrdklan iin dinlerinin tetkikine girimezden evvel Islm tarihindeki Ali iasmdan ve eski s

lm kaynaklanna gre Nusayrilerin bu ia iindeki yerinden bahse -delim.

(1) (Anahia, Material,po snantyu..n Petrogrsd. 19M s. 28).

37


38/62

Gult - ia ve Nusayriler

bni Haldun mukaddimesinin (164-168) inci sahifelerinde vedrdnc cildinin bir babnda i isIm frkalarndan bahseder. Bu taf-3ltm iinde konumuzu ilgiliyen ksm muhtaaaran udur;

3 Rafziler, yah ut mamiye frkas. Bu frka Aliden evvelkihalifeleri zorba ve gstp tanyarak onlardan nefret eder. Sonralan bufffkaya bal olanlardan bir ksm tenasuh'a inanarak ok ileriye var-m$ ve Culat-ia adn almlardr.

Gulati-gia gruplan unlardr:A sna aariye (on iki imam) kolu. [Safeviye iilii bunlar

dand].

B mametin Caferi Sadktan sonra olu Musa Kzma deil, di

er olu Ismaile getiini iddia eden koldur. [Bahreyn ve Iraktaki,Karamta, Msrdaki Fatmiye devleti] Gulat - iadand. Drziler,

Nusayriler bunlann bakayasdr. ,,

Ibni Haldunun bu tasnifine gre Nusayriler Gulati-iadan ve 8-mail olmak gerekti. Hicr 358 de Ftimiler skenderun krfezine kadar olan yerleri zaptettikleri zaman Nusayrileri itikata mlsm bul-

duklan iin kendi ialanna mal edivermi olmalar lzmdr. Belki Nusayriler bidayette mlayim davranmlardr. Fakat feth ve istilnn

kuvvete dayanan iddetli idaresi gever gevemez eski itikatlarna veeski itikadm icap ve yinlerine devama balamlardr. Hamza bin AliHadi el - Mustecibin de bize Nusayri admda bir mrtedden ve Nuaay-riye admda bir cemaatten h^jer vermektedir. u halde Nusayriler milttan osnra dokuzuncu asrda imdiki Ha tayda ve Lazkiyede yaj-

38


39/62

yor: ve fakat Gulati-ia din ve itikadna slik bulunmyorlard. Byleolunca onlar tsmailiye frkalarna balamak ve itikatlarn Snn veya i mslmanlarnki ile tamamen bir tu tmak tarih bir hata olur.

O tarihte Toroslardan Kzldenize kadar b tn yksek yerlerde

Trk ve Hazer adlanan sekin mekler yayordu. Hkimin veziri vedin ulusu Hamza, kitabmn ( Errisale el mevsume bilizsu- ve el isdar )ksmmda Trk ve Hazer isimlerini sarahatle kaydeder. O mntakada-ki Trk ve Hazerler Ftimilerin din telkkisine kar ayaklanmlarvc eski dinlerine balanmlard. Hamza bin Ali bu MurtatIardan Hu-mer ibni Cey el SlejTnanye yazd bir. mektupta derki : ey Hu -mar senin adm asimda Harat blis idi. Rahmet ve selm zerimizdeneksik oknasm. Tanrmza (hkimi kasdediyor) irk koabilmen senimarur etmesin, eer tvbe edip pimanlk getirmezsen derini yzp

saman dolduracak ve cesedini mukaddes Kahirede Zuveyle kapsnaastracam.,,

Akkede eski dine doru ihtill karan bu Haratm adn Araplar,Araplatrarak Hris yapmlardr. Cevdet Paa tarihi gibi dier bakatarihlerimiz de Araplardan aynen naklederek Hris biimini yaattlar.

O yerlerdeki btn dal halk gibi Babularmm veya ,din ulularr-run ad da Trke idi. Akke ile Hatay arasnda ve Drzi dalarmdaoturan o zamanki insanlara Hamza bin Ali Hadi el Mstecibin, Tate-

kin eshab diye seslenmekte ve onlar hakkmda imdiki Drzilerin dekulland ukkal kelimesini fakat hazel makaiunda plarak kullanmaktadr. Ukkal (cemaat ilerini idare eden byk divan azas) aklllar,arifler, memduhlar demektir ki btn Trk lehelerinde, akl, fehim.zihn kuvvet, idrk, uur, mavere ve medih manlar veren k ve gkelimelerinden gelimedir. Zeki ve hakm a d ^ a Uygur lehesindekl', l ve klk derler, kleme meveret etme mansnr veriyor.Bu Ttekiri oullarmdan Hanza veHkim biemrih zaninndakidn ulln Mehmet Nutekin ed Dem idi. Haniza'onu bu isimle anar.

Nusayriler Gulati-ia'ya uydular ve sonra dndler-mi?

Bunlarm Gult-aya ve' Orzi diiine uydkln 've sonra' dndkleri hakkmda tatmin, edici kaytlar, yoktur.. .

39


40/62

Aldatan ve kandran bir yakmhk ve benzerlik byle dnceyeyol ayor. Ftimiler, Araplarn mamiye frkasma dayanan siyas bircamia kurmulard. Sosyal gvdelerinin manev, madd kuvvetleriniTunus ve Kirvan'daki Bejfcerler tekil ediyordu. Trik Bin Ziyadyetitirmi olan bu taifenin iinde Trkler ve Hazerler vard ve bunla-rm Nusayri dalann brakmas zerinden ok vakit gememiti.Trkeyi ve eski Alpin dinini henz tanyor ve seviyorlard. Ftimi -ye kudreti llere ve sonra Nil vadisine yayld zaman dine Sami birkarakter v er m ^ l2:nngeldi. Ve o zaman kitaplanm Arapa yazmaabaladlar. Hamza bin Ali Hadi el Mstecibinin kitabmdaki az hakik bir Arap kaleminden dunadna en birinci delildir ( elimdekinsha ok dikkatle yazlm, tashih geirmi en eski nshalardandr ).

Nusayriler bu adama inandlar mj? Bilmem. Fakat bu mevzuu tetkik etmi olanlardan bazlar Nusayri, Ismail ve Drziyi bir tutarlar (1).

Bunun iindir ki nce Ftimilerin dininden ksa bir hulsa karmalym:

Ham sa bin Ali, El Mevsume bi risaletema, yani (m um risalesi)denilen balkl yazsnda ve T ann Hkimin ..emriyle belyarak derki : " Bu kitap nc meslek, yani tevhit meslei zerinde yazld.

Ve Tann Taalya sunulunca buyurdu ki; ema ( mum ) her leti ilemahz tevhide misldir. (Feematn) be cevheri gsteren be harften m rekk^tir . Onlar da rade, Meiyet, Kelime, Sabk ve Tlidir,emi (m um ), pamuk olmadan yakmaz ve pamuk, mum olmadan yanmaz ve iki maddenin tm mans ile mum olmas ve onun nuru ile et-

rafm aydmlanmas iin atein ilgisi lzmdr. Atee gelince o, baznltif, bazan kesifdir. Ltif ate kendisinde kzl yce atein dili olandr. Bu ate bir morluun kanmast ile bazan doar, bazan ba tar vegizlenir. te bu ate Kaimzzaman Hamza Bin Ali Bin Mehmet bni

Hm ittir. Mumun kendisi kelimeye, yani Mehmet bni V ehd , pamuksabk, yani Seline ibni Vehebe, klk ise tliye, yani Ahmet Elsemu-kiye iarettir, iki ltif; ate ve mum, iki kesif; pamukve klk&r. Ate

(1) H. Lammts ; M'tslim. eroyanoe *t Institutloag.

40


41/62

dili ise Mevlay ilk tevhit edendir; nk o zutnaadr. Hakik ariflertevhidi byle bilmelidirler

Bu benzetili tevhidi yaptktan sonra der ki; Allah (Yani Hkim)her eyi ift yaratt. Size yer-gk, kara-deniz, hak-batl, ac-tatl, gibi

sabk-tali, natk-esas, imana-hccet de yaratt. Fakat kim ki Kaimz -zamanm taatna girmitir. O, bu ikilikten kurtulmu ve muvahhit olmutur. Her ey hkim biemrihi de mndemitir.

Yine kaps olan bir surdan bahsederek sur eriattr, bab esastr.Ntrkm ( Muhammedin ) dedii gibi ilim sitesinin kaps Alidir. Ntkzahirin, esas batmm sahibidir. Kaim ise rahmete sahiptir- nsanlar eayrldlar; Zahirlere Mslman, Btinilere Mmin, KaimzzanllaraMuvahhit deniliyor

Ve Cevdet Paa, tarihinde bu itikadm yine Hamzadan alarak utafsilini yapar :

Allah esastr. Peygamber ntktr. brahimin esas smail idi-On iki hudut ve erkn vardr. Halk grlmiyen ve yok olan bir eyeibadet ettiriyor ve pan teonu kaldnyordu. Musanm esas Harun idiOnun da on iki eshab vard, tanmmyan bir gaibe tapmay ve Musa'yaitaati emrederdi. sa emunu esas tuttu. On iki havarisi vard, yokluave ademe ibadet ettiriyor ve putlar birletirerek tek adama, Isaya itaati emrediyordu. Muhammet Bin Abdullahm esas Alidir. Onun da on

iki sahabesi vard. O da onlar gibi yapyordu. Fakat Hkim ile i ta -marnland

Gulat-iadan Ftimiye devletinin drdnc halifesini te'li eden

Hamzann koyduu bu dinde esaslar unlardnr :

1) Tevhit ( Monizm )

2) Nur ve ziya (gnee, akl ve nezahete de dellet ederek)

3) lh ruh evrenseldir. ( Naturizm )

4 ) Allah bazan insan olarak mahlfclarmm arama karr ve kendini tantr ( terusuh ).

5) Sur ve kap.

41


42/62

6) Yer yznde gelmig gemig btn dinler ezel bir dinin aynimahiyette ve ayni izey ( btjn yerine kullandm ) de devamn dan baka bir ey deildir.

7) Btn peygamberler bir esaam ntkdr. Fakat hepai ancakzahiri syledi ve yoklua itaat istedi. Halbuki hakikat grlenvarlktr.8) Hkimde her ey tamamland. O hem btm, hem zhir, hemesas, hem ntk, hem tl, hem sabktr. Yani kinatta her ey birdir.Bu dinde Alpin dinine benzer taraflar vardr.


43/62

Alpin Dininin Ana Hatlar

Hamzann koyduu bu din yeni bir ey deikli. Yer yz insanlaenlendiindenberi ancak grd eye inanmay, btn kudreti vekutu gnete toplamay ve insan olarak kendini yerde gnein m -messili bilmeyi emreden bir din vard; Alpinlerin din, tabiat dini, insanlar alak topraklan brakp ta da yamalanna ve ykseklere ekildikleri zaman orada tabiatn bol ve eitli nimetlerine kavutular. Fakat bu nimetler hayvanlann doyduu ve beendii cennettekilerden

deildi, onlara ermek, onlarn gda ve lezzetinden aslanmak iin save-mak lzmd. Dalarn lk vadilerindeki feyizler kadar, tabiat hrm -

[klan da mebzuld. Topra ilemek, nebat ve hayvan ehl klmakiin tabiat ve onun kudretlerini etd etmek lzmd. Btn rahmetlerve zahmetlerin Gneten geldii anlaliKa onu, o byk atei Tanniln ettiler. Gkte yldzlar onun lemi, yerde tabiat unsurlan onunyaratklar idi. Ve insan, kendisi yeryznde Gnei temsil ediyordu.

Gerek dada yaaun, gerek sonradan ( Sumerliler gibi ) alakovalara inmi olsun, Alpin rk, din telkkisinde daima positivist kalm ve itikat filozofisinde speculationa dalmamtr. Byle olmak Al-

pinlerin yaaylan icaplanndand. Onlar; 1) ifti olduklar iin topraa, suya ve Gnee taparlard. 2) yerleik olduklar iin eve, ocaa,aileye, aile byne hrmet ederlerdi. 3) dair olmalan bykle,ykseklie ve gkyz lemine alkalarm arttrd. 4) Madenci olduk-

lan iin aaca ve atee lh kymet verdiler. 5 ) kvnla kvrla akan byk sulara benzedii iin ylana hrmet, beslediler. 6) arap, zndetabiatn btn kudretlerini toplayan mukaddes, yce ve ilh bir eydi;

43


44/62

nsan onunla her eye ve her korkun eyin korkuncu olan i skntsna, kayguya galebe ediyordu. Akh j^Idzlayan, fikri aan, cesareti,arttran ve sze cil veren kutlu arap mutlaka byk ateten. Gneten szlm olmak gerekti- Ve btn bunlara kendilerine faydas veyaratc tesiri nisbetinde Allahirk kymeti izafe ettiler. Gne ve top -

rak esas oluyordu. Bu feyiz ve kudret kaynaklanm, bilhassa toprakendi aralannda temsil eden insan, kadm idi. Bu bir kozmik prensipolarak tesis edildi. Alpinlerin hemen hepsinin hl matriyarkal olmasr

bundandr. Alpin olnuyanlar yurdun topram Patriyarkal bir zihni -yetle isimlendirdikleri halde, btn arkta Alpinler onu anaya atfeaisimlendirirler. Bizim, anayurt dediimiz gibi.

n Asyada her sitenin bir kadm Tanns ve b tn Tannlarm b -

y olmak zere bir kadm Da Tanns vard. Bu, gkle evli idi. nEtiler zamannda Gne de bu ayarda bir kadm Tan n idi. Bahsi tamam-lamEik iin Alpinlerin ekin kltnde gen bir erkek Tan n ilek a d m Tan-

nnm sevimeleri, sonra erkek Tannmn her sene btn k yer altmda.geirdikten sonra ilkbaharda ve inte zeunamnda yeryzne kmasrhikyesi btn dinlere girmi olan Nevruz bayramm halkettiini sy -lemelidir.

Bu efsane, Alpin nkn n Asyada en eski iki mmessili olan S

mer ve Etilerde aynen mevcuttu. Birincilerde bu efsane Dumuzi, kincilerde Telepinu adm alr. Bu, sonralan btn Greklerde ve nihayetbtn Hristiyan leminde eitli isimler altmda srp gitmitir. Isanm

lp topraa gmlmesi ve kadmlann mezar bama toplanp alamasrve gn sonra ( ks ayma remiz ) topraktan kmas ve yeni hay atgetirmesi efsanesi Alpinlere mahsus olan ve Dumuzi, Telepinudm.

balayarak devam eden ekin kltnn bizzat kendisidir. ( Her senelkbaharda yaplan paskalyalar bundan bakas deildir). Alpin olduk-

lanu ispat ettiimiz Fellh, yani ekinci Nusa3rriler'de Garp limlerinin,bulrnak istedikleri Hristiyanlk ite bu eski din esaslarmm Nusayridaleinnda hl yaatlmakta olmasmdandrr. Bu eski din yukandanberiizah edegeldiimiz gibi lh akideyi ezeliyete ve ak tabiate ve bykle tahsis ettiinden muahhar dinlerin hepsi kendisinden mlhem ol

44


45/62

mular ve bir ok esaslarn aynen veya az ok deitirerek iktibas etmi okluklar iin her din ve mezhep saliki Nusayriyi biraz da kendisinden grmek istemitir.

Emest Renan gibi mtefekkirlerin bile Nusayri, Ansari veya L-

tinler zamannda sylendii gibi Nazarini admdan kk Hristiyanmefhumunu karmalan ite buna ve tabi biraz da pKiIitikaya istinatder-

Nusayriierde Kadm Klt :

Nusajrri taifesini aralarndaki yin farkna bakarak e aynrlar :

I Haydariye. 2 imaliye, yahut emsiye- 3 Gilzaiye veyaKameriye.

Fakat Islmdan nceki Nusayrilere Kadmusi de denirdi. Bunlarnitikatlar hakknda verilen malmatn hepsi, Masonluk hakkmda veri

lenler gibi gizli sm n kendisi ve hepsi olmaktan uzaktr. Ancak herkesinbiraz olduu bilgi u esaslarda toplanr :

a Nusayriler; Gnee, Aya ve Yldzlara taparlar. Ulu Tannman bakmndan vahit, yani tektir. Fakat gsteri bakmndan oalr.

nk cisimlere sinerek her eyde belirir, ve grnr. Fakat bu cisimler lemi idare eden yedi yldzdr.

Man Alidir, Muhammet onun sfatzdr. Btn Tannik Alidetoplanmtr. Sonra Ali yerden ykselerek Gnete temessl etti.

b Teslis akidesi; bu akide ayn, mim, sindir. Bunu parola ve mukaddes kelime olarak ams biiminde kullanrlar. Kimisine gre bu ke

limenin birinci harfi Aliyi, kincisi Muhammedi, ncs SelmanFarisiyi remzeder ( I ). Fakat betice bu ams kelimesi Anadoluda uzunmddet hkmetmi ve Amazonlar gibi baz kavimlere ad vermi olan

byk kadn Tanrnn, yni Amasm addr, ite Nusayrilere, bilhassaKadmusilere atfedilen kadn klt bu akidenin bu ksmndan domaktadr. Hamza Bin Alinin, ema ( mum ) risalesinde rumuz ile b -

(1) H. Lammens s. j. lIslam croyence et institutiona s. 168.

45


46/62

Nusayirlik, Alevilik ve amanizm

Gizli dinlerin esrarn yrtmak abas ok eskidir. Fakat bunla ryinlerini herhangi bir mabet iinde yapmadklar iin kltlerinin baz

perakende motiflerini sakl tutabilmilerdir. Mabetleri olmamakla beraber, toplantlarn iten idare ve dtan muhafaza eden salcun teki -ltlar ve sk disiplinleri var. Herkesin merak ettii ve eit eit karakter yamad Krzlba Cem yinleri, mum sndrmeler hviyetleri ta -mamiyle renilmemi fenomenler olarak kalp gitmektedir.

1928 de Bingl yaylasnda bir Alev kynde beni, bir Cem yinine ardlar. Davet edenler dar grm, lem tanmu kimeselerdi.Hatt ilerinden biri tamamiyle entellektel kimse idi. Basit bir ky

odasnda idik. Kalabalrk, belli bir nizama uymu oturuyordu- Bykler bir kede kurulmulard. Mua30^en bir yerde iki srahileri ve kadeh vard. lhiler balad. Sz verme ve ikiye msaade etme usulndeki hiyerarik nizam bana Dr. Huber'in, ( Das Trankopfer ) adh kita

bndaki skit iki yinleri tarifini hatrlatt- Iskitler de tkp burada grdm gibi nce mmtaz babalara sunerlar, sonra eski tarzda yaplmkadehleri yere koymadan elden ele devrederek kendileri ierlermi.

Kadmus'un Skithopolis adlanan Nusa ehrinde doduunu, Nus'unayn zamanda kadn, arap ve Tanr demek olduunu burada hatrla -mak yerinde olur.

kiden sonra dans balad; benim de hazr bulunduum bu toplantda kadn bulundurmamlard. Fakat mukaddes danslarn figr -lerinde kadmn almas lzmgelen yeri tahmin etmek kolay oluyordu.Eyvel ift ift dans ettiler, sonra elele tutarak daire yaptlar. Bu daire

48


47/62

nin ortasnda bir ate bulunmak lzmgeliyordu. Toplanp nlerine ba-k lan n ^n atee ve alp ge hitaplarndan-Gnee hrmet ettiklerianlalyordu. Bu manzara bana yine Dr. Huberin tasvir ettii yksek ormanlarn genie alannda byk bir ate yakarak etrafn saran

ve iki yini ile gnein doumunu bekliyen eski ta devri Alpinleri -ni ,, hatrlatt.

Sonra daire bizim bildiimiz Kadril oyununu tutmaa balad. Btn hareketler, kadn deitirmeler hep Kadrildeki'nin ayn idi- Ara sraayaa kalkp bir nait, bir medhiye okuyorlard. Toplantram sonralannadoru bir an iin mumlar sndrld, ve tekrar yakld. Bu, bizim ylba elencelerinde ve yeni senenin ilk dakikasmda ampulleri sndrpyakmamzm ayn idi.

Cem yini belki yalmz bu kadard; belki de bana gsterilen niha -ye t bir yabancya gsterilebilenden ibarettL Fakat benm kansatimaleyhte olara'k sylenenlerin hemen hepsinin uydurna ve yaktrmaolmas merkezindedir.


48/62

Nusayrilerin bir ad da Alevidir

Nusayrilere, Alev de derler. Yeryznde Alevlik yalnz Hatay,Anadolu ve Azerbaycanda vardr. mamiye iasnn Alevliini, buAlevlik iinde mtala etmek hatadr. u halde Kzlbalk da dedii -miz bu Alevliin bu dediimiz sahaya mahsus bulunmas bu eserin tarih ksmmda izah ettiimiz bilgiyi teyit eder. imdi teferruat braka -rak Alev gruplarmm mterek olduklar esaslar tetkik edelim :

1 Alev gruplarndan hi biri gkten inme bir kitan tanmaz.

2 Tanr aliyyial ve mandr.

3 nsan ve insanm yzne taplr.

4 Sz, aaz ve harf mukaddestir.

5 arap lh bir kudrettir.

6 Allah bizim aramzdadr, tenash var

7 Gne ve ate.

8 Bab.

9 Cem, Cemi, Cemlcemi, Kam, Gdr Hum,

t O Kadn klt.

50


49/62

Nusayri - Alevilerde kitap

Anadolu ve Suriye'deki Alevleri tetkik etmi olan Profesr VonLuschan, cidd ve skin tavrh .Nusayrileri her bakmdan Bektalerin,

Tahtaclann ayn grr ve u mahedeyi naJcleder ( Vlker, RassenSparachen s. 200 ) " Snnler arasnda gezerken orulu gibi grnrler- Fakat kendi aralannda arap ierler. Be VEikit namaza asla riayetetmezler. Kuranla aralan nasldr ? bilinmez. Kitabmz var m sua -line derhal evet cevabm verirler, fakat buna kar orada mevcut Ms

lman, yok diye protesto ederFatmiye ialannn peygamberi olduunu iddia eden Hamza bin

Ali, Nusayrilerin o zaman yazlm bir kitabmdan bahseder. SamradaNusayri kongresini toplyarak eski dine -Islm ve Hristiyan dinlerinin

arpt n Asya iinde - yeni istikamet ve tip vermee alm olanHseyin ibni Hamdan el Hasibi'nin ve onun talebesi Niyal el Tkininbirer kitaplar olmak gerektir. Bu kitaplan ben grmedim. Fakat Anadolu Kzlbalannm kutlu kitab Hsniye ile Orannmeye bakarakbunlarn esaslarn tahmin etmek kolaydr. Bu kitaplar ( tabi Msl-manlrktan sonrakiler ) Snnlerle ialann arasmdaki ihtilflar rumuzile kaparlar ve onlar tamamiyle gizlidir.

Nusayrilerin kitab da nce Trk dili ile yazl idi. nk Selm,

Cud, mdad gibi Nusayri airler hep Trk dili ile yazd ve syledi.Sekizinci Abbas halifesi Mutasm zamannda Trk ordularnn

Babuu olan mehur Afinin Islmla durumasnda bir gizli kitaptanbahis vardr ( ibn el Esir tarihi ). Hkim vaziyetinde olan ibn el Zey -yat, Afine sorar ;

51


50/62

Yannzda bulundurduunuz kitap nedir? Onu alnla cevahirle sslemisiniz. O kitabm iinde Allaha kar irtikp edilmi kfrler var Afgin cevap verir :

O, bana babamdan kald, iinde hikmet ve dap ile beraberkfr de var. Ancak bu hikmet ve db alp kfr ksmm brakyorum. Ben esasen bu kitab byle ssl bulmutum. Ssn bozmaalzum grmedim-

Afin, Abfes Halifesiiin Ba Kumandan ve Hkmetinin or -ta idi. Yeni Mslman olmu Trklerdendi. Fakat Ak-din dedii eskidinin kitabm yanmdan ayrmyordu. Bu kitai)i o zamankiler Zenda -Vesta sanmlard. Fakat o kitap bugn Nusayri, Tahtac, Kzlba btn Alevlerin yanlanndan ayrmadklar ve taptk lan gizli kitabm

kendisi idi.


51/62

Nusayri - Alevide Tanr mefhumu

Btn Alevler Ali'ye byk bir paye verirler. Mslman gr -nenleri ( ki hep>si yledir ) Ali Allah idi, Muhammed onu syledi ve

onu anlatt derler. Nusayriler yle bir forml yapmlardr; Ali mandr, Muhammet onun nutkudur Bu, Drzilerin Hamza tarafndantertip edilmi. Esas ve ntk ,, dsturundan bakas deildir. Fakat

bu, Aliden ok evvel de vard. Btn Alpinlerin byk man veya srolan Tanrlar btn iradelerini kamlan vastasiyle sylerlerdi. amanlar ve onlarm arasmdaki ( yayan mabut ) bize bu Alev Tanr telkkisini ok eski ve geni sahalara yaylm olarak tantr. Ali adnm A -lev olmyan ve Alevlii tannnyan btn Mslman Trklerde fazla

bir rabet ve hrm et grmesi Ali admn orijinini aratrmay emreder.Fakat biz bu tetkiki eserin en son bahsi olarak yapacaz,

nsan ve nsan Yzne Tadlr :

nsan mukaddestir. Fakat kmil insan Alidir. Bu suretle insan ayn zamanda Allah ta olabilir.Alevlere gre hepimiz yaadmzmddete kemal derecesini bulmaa almalyz. O derece hi birimizden uzak deildir. Hi olmazsa yaklamak yolunu tutalm ,,. Bu suretle

insanda Allahbk derece ve nasibi taayyn etmi oluyor. Fakat bu yolibadet midir ? riyazet mi ? onu tarif edemezler. Kimisi baylana kadara kabr, kimi kendinden geene kadar arap ier. Btn bunlar hakknyzn grmek iindir. arab, istirak iinde Allahm y zn grmekkabil olduu iin ierler. Kemal gstermiler veya o degreyi kazanmslleden doanlar Tanrdr.

5


52/62

Afinin muhakemesinde (bni el Esir tarihi) ahit olan MarzabanAfine sorar; " Sana ehrimiz halk mektuplarmda nasl hitap ederkr? ,,Afin cevap vermez. Marzaban devam eder ;

Ey Allahlar Allah filn Olu filn demezler mi ? ,, Afin, evetcevabm verir.

Afin gibi Allahlar her zaman her Alev camiasnda mevcuttur.Nusayrilerin byklerine verdikleri lh payede onlara ve onlann cemaline hayranlk mndemitir. Nasorahlarm karanbk sulara baloncakendi suretini orada grmesi ve bu suretin mstakil ekil almas bu hrmet ve hayranbm kajmaklarmdan biri olmak gerektir. Alevilerin ;

Secde kl simay hsne subhu amMuhammet Alidir anda mnceli'Mirat kudrettir sureti demAli Muhammettir, Muhammet Ali.

Bu kta insana ve insan suretine tapmann remz bir hlsasnihtiva eder.

Sz, Saz ve Harf Mukaddestir:

Sz mukaddestir; nk esas, yani Allah hikyeeder. Nusayri-

1er Muhammede ( Muhammedlntk ), Drziler ( Muhammedlke-lime ) derler. Ntk Aliyi sylemitir, Ali ise Allahtr. Binaenaleyhnu tuk ve kelime kutludurlar. Anadolu Alevleri szn mukaddes mertebesini Faziletnmenin u ktas ile ifade edeler :

Sz oldu kamu eyann vcudu,Sz oldu klan deme scudu,Sz oldu nk icad mezhir,Kamu eya ile sz oldu zahir.

A linin btn ve Muhanunedin zahir olduunu da bu ktanm iindemijtala edebiliyoruz.

Saz, szn vecdidir. Fakat btn bunlar arap ile revnakn alrlar.Nusayri Alevler araba ( Abdunnur ) derler ve onu Gnein ve aynyeryznde mmessili sayarlar. Gadin - hum ,, bayrzmlan bir nevi

54


53/62

libation olmak gerektir; her ne kadar Gadiri-hum Muhammed in Aliyi kendinden sayd ve taftil ettii yer ise de oradaki su ukurunun dat i r vecih ve suret efsanesi vardr. Buradaki Hum bize Dr. Huberin vas-fm yapt Homa ikisini hatrlatr. imdi Fars dilinde Hum diye ya-

yan bu arap, Homa Tanrnn kendisi olmaldr. Ve Dersim Alevileribugn de Tanrlarna Homay adn verirler. Btn bunlar eski Trkana Tanrs Homanm kendisidir, Ma eklindeki telffuzunu yukardagrmtk-

Nusayrilerde olduu gibi baka Alevlerde de sz, saz, Hum hepsibir eydir, yani insandr. Eskilerin de byle dndklerini Saratustra-nm u sualinden anlyoruz. Saratustra, Homaya sordu :

Ey dem sen nce ne idin ?Kinat yaratbrken nerede bulunuyordun ? ,,

( Dr. Huber Das Trankopfer )

Allah Aamzdadr ve Tencisuh Vardr :

Nusayrilerce Ali aramzda idi. Ondan evvel de Cisimden cismeintikal etmiti. imdi Gnete karar klmtr. Baka insanlar da cisimden cisme intikal ederler. Alevlerin bazlan tenash yalmz canllararasmda kabul ettikleri halde, Nusayriler tenash eyaya da mil klarlar. Fakat insanm ruhu kalgj deitire deitire, nihayet temizlene -

rek bir yldzda karar klar. Gk yznde grdmz kehkealarimdiye kadar temizlenmi ruhlarm lemidir.

Bektaler, Allahn aramzda olduunu u remz szlerle ifadeederler ;

Duvara kar secde etmek bize ne hacet.Bizim namazmzda AlleJ memmzdr.

Bylece bab meselesi km oluyor.

Bab ne demdctir ? nsan hakflcate gtrmek iin bir kapya ihti

ya var. Muhammet, Ali iin " ben ilmin kasabasym li ise o kasabann kapsdr ,', demiti. Demek ki hakikate ermek iin bir mridit-mile, rehbere ihtiya var- O mridi bulmak ve ona uymak esastr.Her Alev grup, buna hem inanr, hem bununla mil olur.

55


54/62

Bab meselesi ok eskidir, Sumerliler zamannda da bab vardr^ ve kavm sincar ( Sangar ) sahrasma inerek orada Gnee tapabilmekiin bir kap yapmt Bu kap Babilin ilk yapsdr. Smer devrindeBabile Ka-Dingir-ra yani Tanrnn kaps diyorlard. Sonra Samiler ay

n kelimeleri tercme ederek Bab-ilu yani, ( ycenin ve ulunun kaps)yaptlar.

Btn Smerde ve Anadoluda, siteler medeniyeti bu bab kltntemsil eder.

Her sitenin suru, kaps vardr. Kapdan girebilenler kutlu yoldanmabede giderlerdi.

Sur, kap, yol ve mabet, bunlar Etrsklerle beraber talyaya da getiler. Sakraporta, Sakraviya, mukaddes kap ve mukaddes yol bu kltn Italyadaki devamm gsterir.

Smerde mabet Ziggurat dedikleri Sakaratlar idi. Ziggurat tanrda gk da ( I ) ,, demekti. Dal bir halk olan Sumerliler eski yurt-larmdaki aal dalannm sivriliklerini tann dura sayarlard. rakdzlne indikleri zaman o dalar taklit ettiler- Yaptklar sundalann tepelerinde gnein ilk na ibadet ederlerdi. O tepelerinzerinde gk tann (Anu) ya makam ayrmlard. Bu makam bir babidi. Bufifn dahi Nusa3rriler Sakrat admda bir bab tanrlar.

Anadolunun byk ana Tanrs ( Ku baba ) sakar kayalarn sivri

liklerinde otururdu, gkle evli idi. Nusayrilerin kubab dedikleri gkkubbeleri, tabakalan bu eski Trk Tanrs Ku - babanm adn tamaktadr. Ku-baba Etrskler ile talyaya geerek orada Kbel adndayaam olduu gibi, imdi de Amasyada halk dilinde ve eski telffuzuile hl yaamaktadr. Islmdan sonra da bilhassa Seluk yaplarmdagrlen byk zenle sslenmi kaplar bu kltn izleri saylabilir.Kk bir mescidin nnde byk bir kap elbette ki kapya olan itinann ifadesidir.

Smer ve Babilde ehir, birinci derecede, ehir tannsmn ve sonrayer yzndeki vekili olan ehir beyinin ikametgh olduu gibi, Et-rsklerde dahi Tanr da bulunmyan bir ehir tasavvuru imknszdr.

(1) I.. Woney. Tor 5000 jalrens. 86.

56


55/62

Smerlilerin tanrlara ithaf edilmi olan kaplardan girilen uzun,geni, ana caddeleri din merasim sahalar idi. Etrsklerin Forum veKapitoluma giden caddeleri ayn kutsal karakteri tard. Bunlarm ennemlisine Sacra-via yani kutsal cadde diyorlard.

Her iki millette ( Smer ve Etrsk ) ehir sulan da mbarek idi.Kaplar mabet tanrsmm adlarm tarlard. Babilde Ka-dingirra (Tanr kaps) gibi, Itar (yani Zhre yldz) kaps da vard. Btn bunlarn iinde bir de (umum toplant yeri) vard. Bu yer de mukaddest i ( Dr. kr Akkaya ve Korneman. Heilige Stdte makalesinden ).

Smerdeki siteleri istillar ve Anadoludakilerini zelzeleler yktktan sonra seyyeu: hayata geen halk, bu eski din esaslann nazar olarak yaattlar. Sitenin suru zahir, mabedi btn itibar edildi. Mukad

des yola tarik veya slk dediler. Bab ise mrit veya rehber oldu.Mukaddes toplant yerlerine imdi divan, meclis ve cem diyorlar. Mslman tarikatlannm ounda rastladmz bu erkndan (bab) bil

hassa ark Hristiyanlmda sezebiliyoruz. Fakat Hristiyan dinindeve Alev tarikatmda olmyan i Asya Trkleri nasl olmuta bu (bab)lfzm ve fikrini yaatmlardr. (Kn-gz - Kazak) aman dualarmdaokuduumuz u msralar bize (bab) kelimesinin ve fikrinin nerelere kadar amil olduunu gsterir.

1) Su banda Sleyman

2) Su aya Er korkut

3) Bellerd sen korkut;

4) Aydac bermen dev perim

5) Trkistanda tmen bab

6) Sayramadag saysz bab

7) Otrarda otuz bab

8) En lkeni Arslan bab ( I ).

(1) Ebubekir Divayofun Krgz akideleri leminde,, adl eserinden naklen "Trkiyat mecmuas, cilt I s. 216-217.

57


56/62

Bu maralarm bugnk Trkemizde sylenmesi udur:

I ) Su ( Siriderya ) banda Sleyman (da)

2) Su aya (mansab) Er korkut (Korkut mezar vardr)

3) Bellar (kazalar) sen korkut;

4) Yrtsene buraya devim, perim ( cinlerim, ruhlarm )

5) Trkistanda on bin bab" (vardr)

6) Sayram (ehir) deki saysz bab

7) Otrar (ehir) deki otuz bab

8) Bunlarm en by Arslan bab ( I ).

Grlyor ki, bab btn Trk dnyasnda ayn fikir ve ayn anlamda olarak hl yaamaktadr.

Anadolu ve Rumeli Bektailerinin bazlarma yalnz Bab derler.

Bu tafsiltla da Nusayrilik ile Alevliin esas itikat bakmndanda bir ve beraber olduklarm anlam bulunuyoruz.

(1) Araln bab ananeye gre . hmet YeseTnin ho casd r. Bug n FerganadaArslan bab, dag vardr.

58


57/62


58/62

rdbn n atas Ali mar.marga Syinfaasan r SmarAlige mar minen hop Siyinsan

Kaanda Tanr Ongarp iin tmar.Bugnk Trkemize geirdiimiz zaman u many almz;

nn hakik babas Ali nardr.mara smmazsak nr knlr.Ali ile mara iyi snrsanHer zaman Tanr iini onararak mkemmel klar-

Bu ananedeki Ali ad, kltn islmdan sonra yerletiine iaretetmez. Gerek, Ali ad Alev olmyan Trkler in hepsinde ok fazla birhrmete ermise, bunu Ali ibn ebi Talibin faziletinden ziyade en eski

Trk llhlarmdan (Ali, Al. Alu) nun gnllerde kklemi sevgisinde aramaldr. Bu suretle fuzul olarak ( Fellh ) veya ( Arap ua )adlarn verdiimiz bu ifti Trklerin iftilik baknnmdan da ne kadar Trk olduunu renmi oluyoruz.


59/62

Alev ad nereden ve ne suretle kt

Taberinin anlattna gre Abdullah bin Sebe isminde bir yahudinc Halife Osman zcimanmda Mekkeye geldi. Orada slm arasm-da ihtilf vard. Eski dinleri iyi tetkik etmi olan bu yahudi bir gnduygulu ve heyecanl bir cemaat ortasna dikilerek Allahmz Alidir.Ona tapacaksmz ,, dedi ve kat. Alinin Allah olarak ilk defa o za -man zikredildiini samrlar. nk o tarihte sevilen, hrmet edilen birAli ibn ebi Talib vard. Taraftarlar Abdullah bin Sebe'nin bu szn -den istifade ettiler.

Halbuki yahudinin kasdettii Ali baka idi. O eski dinlerin kutla

d Ala, Aliyi yaatmak istemiti. Araplar ( Heredot s. 131. c. I vec. III. s. 8 ) bir Alita ve Alitat tanyorlard. Bu Aphroditi Uranya kar-h idi. Onlar insan eklinde ( AnthropKjmorph ) Allahlara taparlard.Bu Alita gk ilhesi sfatndaki Afrodit yani Zhre idi ,,.

Doktor Huber jdne Herodotea atfen (das Trankopfer s. 144) okeski zamanlardanberi AUa-Taal isminde ikiz bir pu t bulunduunu, Mslmanlktan sonra kan Allahl-Teal kelimelerinin bu eski putlara aitisimler olduunu nakleder.

Herodotun tantt bu Ala veya Ali gkte bir yldz idi. Ve ka-dmb temsil ediyordu. Bu yazmn tarih ksmnda grdmz gibiNusayrilik Mslmanlktan, hristiyanlktan, hatt brahim dinindeneski bir din olduu iin Alevlii Al Ibn ebi Talibe irca etmek kolay ol-myacaktr. nk Nusayrilere gre Ali bn ebi Talib ziyalarn ziyasolup, btn yldzlar nurlanm o kaynaktan ahrlar. Ali, mavi bir rtye

brnm olarak deil, fakat lh aydnlk zerrelerini rtnm olarak

61


60/62

ykselmitir. Cevdet Paga bu hayali u ekilde tasvir eder UluhiyetHaruna, emuna sonra Aliye intikal etti. Alide asumn Hlleye brnp semaya suut ile emste caygir oldu.,,

Bylece Alevliin Ali ibn; ebi Talip ile bir alkas olmad anlalyor. FeJcat derece kazanmem Alevlerin hepsi Alevlii ona balanrlar. O derecedeki Alev air:

Uyurken bu gece nagh Grnd emime bir erSual ettim nedir ismi erifin syledi Haydar.

diye Ali ibn ebi Talibi medheder. Fakat ermi, hakikate kavumu,yksek dereceli dier bir Alev airi, Seyyit Nizam olu da'.

Cmle cihan men olmuem Bilen bilr ki men neyemCmle cihana dolmuem ,,ahidu mehd menem bidu mabut menemCmledeki cd menem Bilen bilr ki men neyemCevheri lmekn menem Matlab insicam menemKevneyndeki vr menem Bilen bilr ki men neyemHse}^! ile Haan menem Ara kadem basan menemHavarici kesen menem Bilen bilr ki men neyem

diyerek kinatm iinde her varl dolat gibi Ali, Haan, Hseyin

ve Muhammet olarak mkemmel bir Tanr kesilir. Seyyit Nizam olunun bu iirinde Nusayrilerin, eya ve cemadata tenash etmenin airane ifadesini buluyoruz.


61/62

Ali klt ile Alev klt arasnda mnasebet

Btn Alevler gkte Gnee, yerde atee byk kl3rmet verirler.

Kymetli arkadam Abdlkadir nan ( Trk Tarih, arkeoloya ve et -norafya dergisi say I S. 160- 167) nerettii bir makalede (al kansi,al ruhu, albast, albas ve almis) kelimelerinin bir vakitler Alev - atekltne bal iyi ve hami ruhlar olduunu tetkik ve ispat etmiti. A yn makalede Gordlevskinin Karakoyunlular adl makelesirie dayanan gyle bir not vard. Mak hanlmda yayan Aliyyullahi Kara-koyunlularm akidesine gre ( Almas ) cihan padiahmm olu, bir ri -vayete gre de Allahn yanndaki drt melekten birinin addr. Kara-koyunlularm Aliyyullahilii eski bir Trk kltnn (Al - Alev) kl-

tnn slmlam bir ekli olsa gerektir. Umumiyetle Tiirklerde Alik lt nn ok intiar eski (A li - A l) k ltnn unutulmamesmdan-dr. Smerlilerin de Al Tanrs Ate Tanrs ayn zamanda iva Tan-ns idi.

Arkadaunm hakk vardr. nk, Anadolu Alevleri atee, bilhassa aleve fazla hrmet ayrdklar gibi Aliye de Ali derler.

Nusayrilerde, Tanr admm bir ekli de Bar ve Baridir. Elski Alev-lerin Barak babas buna benzer bir fenomendir. Btn isIm tarihile

ri bu zat mritleri namaz klmez, namaz anda davul alar,, diyetarif eder. Aktlcman mellifi, "bunlar haram yer ve ramazan tutmazlar,, diyor.

Fakat iin garip taraf Barak babanm dualarmn aman dualarndanfarksz olmasdr. Hi phe yok ki. Barak baba eski bir klt "Ali,,klt ekline sokan Trk gamanlarmdan biri idi.

63


62/62

Ali Celllendii zaman bana krmz bir bez sararm. Ve Alininbyle kzlba olduu zaman Tannlat zamanm. Safev ah !sma-ilin askerleri bu maksatla ve bu halin tercman olmak zere Kzl

klah giyerlerdi-Mazide gkteki Gnee ve yldzlara alem olan ala sonralar yerde ocaklar ve atekedeleri ssliyen kzl aleve remzolmutur.

Netice: Anlahyor ki, Alevlik ok eskidir. Ve Alevler ister Hatayda ister Anadoluda olsun, hem gvde yaps, hem tarih, hem itikat

bakmndan Trktrler. Kemalist Trkiyede rk ve sosyolojik millettesisinin mefhumu Trk Tarih ve Trk Dil tezleriyle aydnlanm vesaptanm bulunuyor. Vicdan inanlara gelince, onlar da yeni Trk

rejiminin lyisitesi iinde, a ve hakikate dayanan realitesini kazand. Hurafeleri gmdmz ukurlara zddiyetlerin aesini de doldurduk, imdi Trkler iin bir nizam vardr: Biribirini sevmek ve hepimizin vicdanm dolduran ve doyuran bir tek kutlu sz vardr:

A T A T R K .

hasan reşit tankut - nusayriler ve nusayrilik hakkında

Documents