has 5016 İş sağlığı uygulamaları ve risk etmenleri
DESCRIPTION
HAS 5016 İş Sağlığı Uygulamaları ve Risk Etmenleri. Alp Ergör [email protected]. 1. Hafta27 Mart İş sağlığı kavramı, tanımlar, halk sağlığı ile ilişkisi, çalışma alanları 2. Hafta3 Nisan İş sağlığı uygulamaları + Kimyasal, fiziksel, biyolojik, ergonomik, psikososyal tehlikeler - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
1. Hafta 27 Mart İş sağlığı kavramı, tanımlar, halk sağlığı ile ilişkisi, çalışma alanları 2. Hafta 3 Nisan İş sağlığı uygulamaları + Kimyasal, fiziksel, biyolojik, ergonomik, psikososyal tehlikeler 3. Hafta 10 Nisan İş sağlığı ile ilgili yasal düzenlemeler (Uluslararası ve ulusal) 4. Hafta 17 Nisan Göstergeler, (ülke değerlendirmesi, İşyeri değerlendirmesi, hızlar, risk, Türkiye’de durum 15 Mayıs teslim tarihi!
5. Hafta 24 Nisan Öğlenden sonra: Durum saptama ve önleme politikaları5 . Hafta 26 Nisan PERŞEMBE! SABAH 09:00-12:00 İşyeri gezisi (sağlık işkolu)
6. Hafta 8 Mayıs Öğlenden sonra: Örgütlenme, Taraflar (İşçi-İşveren-Kamu), Uluslar arası düzeyde örgütlenme, UÇÖ, DSÖ, …, Ulusal düzeyde örgütlenme, işyeri düzeyinde örgütlenme (işyeri hekimliği, işyeri sağlık birimi, …)
7. Hafta 15 Mayıs SABAH 09:00-12:00 İşyeri gezisi (daha sonra açıklanacak – 8 Mayıs yerine!)22 Mayıs teslim tarihi!
7. Hafta 15 Mayıs İşyeri gezisi raporlarının tartışılması, iş kazaları ve meslek hastalıkları, geri bildirim, genel değerlendirme ve tartışma (22 Mayıs) 8. Hafta 22 Mayıs Yarı Yıl Sınavı
!
!
Anımsayalım:Çalışma yaşamında sağlığın bileşenleri nelerdir?
Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi
Çalışma Ortamı
fiziksel
kimyasal
biyolojik
ergonomik
psikososyal
Çalışma Koşulları
Süre
Ücret
Vardiya
Gece
Bireysel Özellikler Yaşanan Çevre
SAĞLIK SAĞLIK
Çalışma İlişkileri
Örgütlenme
İş güvencesi
İstihdam biçimi
Anımsayalım:İş sağlığı uygulamalarının temel amacı nedir?
• Çalışma yaşamının temel bileşenlerini sürekli olarak izleyerek
• Bütünsel, çok disiplinli, sürekli ve kapsayıcı bir hizmet sağlayarak
• Çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek
Anımsayalım:İş sağlığının temel özellikleri nelerdir?
Tüm çalışanlara yöneliktir
Yaşanan ve çalışılan çevre (tüm yaşam alanları) birlikte değerlendirilir
Temel araçlardan biri sürekli izlemdir
Koruyucu hizmet ağırlıklı bütünsel bir yaklaşımdır
Çalışanlar
Üretim sistemleri
Çalışma ortamı
Çalışma koşulları
Çalışma alanları
Ham madde, ara ürün, ürün ve atıklar
Çevreleyen sistemler
arasındaki ilişki ve etkileşimleri
irdeler, değerlendirir, girişim
yapar
Çalışma yaşamı bir sistemdir
Çevreleyen pek çok sistemle ilişki
içindedir
Sağlık bu sistemlerin etkileşimi ile
biçimlenir
İŞÇİ
İŞVERENDEVLET
SİYASAL SİSTEM
EKONOMİK SİSTEM
ÇALIŞMA YAŞAMI
TOPLUMSAL SİSTEM
KÜLTÜREL SİS
TEM
HUKUK SİSTEMİ
SAĞLIK SİSTEMİ
EK
OL
OJİ
K S
İST
EM
ÇALIŞMA
YAŞAMINDA SAĞLIK
A.Ergör - Y.Demiral
“Çalışma yaşamında sağlık irdelenirken 3 bileşen göz önünde tutulmalıdır” Paul A. Landsbergis, JOEM 2003 – Çevreleyen yapılar– Örgütsel yapılar– İşin yapısal özelliği
Bireyin sağlık durumu
İşyeri
Mesleksel karşılaşmalar
Sağlık çıktıları
Yaşanan çevre
Uyarlama: Aw, Gardiner & Harrington 2007
YAPISAL ÖĞELERSosyal – ekonomik – demografik durum
KARŞILAŞMAÇ.ortamı
Toplumsal alanEv
SAĞLIK SONUÇLARIİyilik durumu
MortaliteMorbidite
EYLEMKoruyucu eylemler İyileştirici
sonuç
ilişki
İşyerindeki risk etmenleri
biyolojik, psiko-sosyal, kimyasal, fiziksel, ergonomik etmenler
Biyolojik Tehlikeler
Etmenler: – Bakteriler
– Mantarlar
– Virüsler
– Paraziter hastalıklar
– Organik tozlar, proteinler, enzimler• nişasta, lateks, vd...
Biyolojik etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:1. Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler
2. Gıda, su vb süreçlerle ilişkili etmenler
3. Havalandırma vb donanım ya da sistemlerle ilişkili etmenler
4. Toplumsal yaşam ile ilişkili etmenler
Organizmaya giriş: – Solunum– Deri– Sindirim
Karşılaşma yolları: • Su ve hava yolu ile bulaş
– Kolera, tifo, ..
• Kan ve vücut sıvıları– HBV, HIV-AIDS,
• Damlacık ya da yakın temas– Tbc, menenjit,
• Vektörler– Sıtma, …
• Zoonozlar– Lejyonella, antraks, SARS, …
Biyolojik Risk Etmenleri ile karşılaşma ve sonuçları
• Sonuçlar: Mesleksel dermatozlar, mesleksel astım
• Önlemler: Yalıtım-kapalı çalışma, havalandırma, genel temizlik önlemleri, kişisel koruma, İZLEM
Biyolojik RE
Toprak ya da binalarda yerleşen organizmalar (C tetani, küf mantarları vb)
Yaralanmalar sonucu tetanoz, akut ya da kronik akciğer hastalıkları
Yıkım-söküm işleri, temel hazırlık işleri vb
Toplu yaşam alanlarında (işçi yatakhaneleri, barakalar vd) hızla yayılabilecek insan kaynaklı organizmalar
Akut ya da kronik solunum sistemi hastalıkları (tüberküloz vb enfeksiyonlar)
Özellikle uzun erimli süreçlerde işçi barakaları vb alanlarda yaşayan işçiler
Risk Etmenleri (RE)Olası Sağlık Sonuçları –
Meslek Hastalıklarıİşkolunda İlişkili (özgün)
Meslek Grupları ya da İşlerAna Gruplar
Örnekler
İnşaat İşkolu ve Biyolojik Etmenlere Bağlı Hastalıklar
Biyolojik RE
Toprak ya da binalarda yerleşen organizmalar (C tetani, küf mantarları vb)
Yaralanmalar sonucu tetanoz, akut ya da kronik akciğer hastalıkları
Yıkım-söküm işleri, temel hazırlık işleri vb
Toplu yaşam alanlarında (işçi yatakhaneleri, barakalar vd) hızla yayılabilecek insan kaynaklı organizmalar
Akut ya da kronik solunum sistemi hastalıkları (tüberküloz vb enfeksiyonlar)
Özellikle uzun erimli süreçlerde işçi barakaları vb alanlarda yaşayan işçiler
Risk Etmenleri (RE)Olası Sağlık Sonuçları –
Meslek Hastalıklarıİşkolunda İlişkili (özgün)
Meslek Grupları ya da İşlerAna Gruplar
Örnekler
İnşaat İşkolu ve Biyolojik Etmenlere Bağlı Hastalıklar
Biyolojik Risk Etmenlerine Yönelik Koruma
• Ortam ve çalışan izlemi• Bakım – onarım• Toplumsal boyut
Psikososyal Tehlikeler
Etmenler: – Stres
– Yalıtılmış çalışma
– Vardiya ya da gece çalışması
– Uzun süreli çalışma
– Zaman dilimi değişimi vb
– Şiddet türleri
– …
Psiko-sosyal etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:1. Üretim süreçleri
2. İşin örgütlenmesi
3. Çalışma yaşamındaki ilişkiler
4. Toplumsal yaşam
5. Olaylara – yaşanmışlıklara bağlı etmenler
UykuMetabolizma ve endokrin bozukluklarKazaOdaklanma – AlgıGenel morbidite – sağlık nedeniyle işten kalmaÜreme sağlığıMortaliteNöromotor işlevlerKanser (kolon ve meme) ???Toplumsal işlev bozuklukları
ÖRNEKLERVardiyalı Çalışma ve Tanımlanan (Çalışılan) Etkileri
İş yükü – iş kontrolü dengesiİçerikKültürel yapıÖrgütlenmeİlişkilerRol – görev – konumYapısal özelliklerÇevresel özelliklerEv – iş etkileşimi
İş stresi
HuzursuzlukDavranış bozuklukları
SaldırganlıkDuyarsızlık
Uyku bozukluklarıDikkat azalmasıBiyolojik bulgular…
İş stresi ve olası sağlık sonuçları
Nakata et al. 2006
İş stresi etmenleri
iş yükü
İşyerinde şiddet
Bilişsel beceri gereksinimi
İş kontrolü
Yetilerin kullanılamayışı
Kişiler arası çatışmalar
İş güvencesizliği
…
Bireysel etmenlerYaş
CinsiyetMedeni durumEğitim durumu
AlışkanlıklarBKİ
Yandaş hastalıkUyku bozukluklarıİş türü ve Sektör
Deneyim …
Dengeleyici EtmenlerSosyal destek
YöneticilerÇalışma arkadaşları
Aile
Psikososyal Stres Tepkileriİş doyumu
Depresyon bulguları…
Olası İş Sağlığı Çıktılarıİş kazası
…
NIOSH iş stresi modeli (Hurrel & McLanney 1988) üzerinde geliştirilen iş stresi – iş kazası kuramsal ilişki kuramı
Genel Sağlık Anketi (GHQ)SF36
Modeller:Karasek Modeliİş yükü – kontrol - gerilimÇaba – ödül dengesizliği modeli
…
İş stresi ve ölçüm yöntemleri
VARDİYALI ÇALIŞMAZorlayıcı Etmenler
Etkileşecek özellikler
Kronik hastalıklar
Yaş
Cinsiyet
Kültürel – toplumsal özellikler
Demografik ve sosyal
alanda yapısal değişim
Olası sağlık sorunları
KDH
Metabolik hst
Gastrointestinal S hst
Psikopatolojiler
Kazalar Yapısal Sorunlar
Hizmete erişim
Gıdaya erişim
Toplumsallaşma sorunu
Risk etmenleri ile karşılaşma
Sirkadiyen ritm
Ulaşım
Fiziksel risk etmenleri
• Sıcaklık
– Yüksek
– Düşük
• Gürültü
• Radyasyon
– İonizan
– Nonionizan
• Basınç
– Yüksek basınç
– Düşük basınç
• Titreşim
• …
Fiziksel etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:1. Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler
• Hammadde, ara ürün, atıklar
• Alet, makine, sistemler
• Çalışan – üretim aracı etkileşimi
2. Çalışma ortamından kaynaklanan öğeler
• Dış ortam (uv, sıcak, soğuk), yüksekte çalışma, yüksek/alçak basınçta çalışma
3. Çevre ile ilişkili etmenler
Organizmaya giriş: – Solunum– Deri– Sindirim
Korunma
• Mühendislik önlemleri
– Alet, makine, sistemlerin tasarımı
• Yerel ve genel havalandırma, iklimlendirme
• Destek hizmetleri
• Yerine koyma, yalıtım
• Koşulların (süre) düzenlenmesi
• Kişisel koruyucular
• Ortam ve çalışan izlemi
Kimyasallar
• Metaller• Solventler• Gazlar• Pestisidler
Kimyasal etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:1. Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler
• Hammadde, ara ürün, atıklar
• Makine, sistemler
2. Çalışma ortamından kaynaklanan öğeler
3. Çevre ile ilişkili etmenler
Organizmaya giriş: – Solunum– Deri– Sindirim
Korunma
• Mühendislik önlemleri
– Makine, sistemlerin tasarımı
• Yerel ve genel havalandırma, iklimlendirme
• Yerine koyma, yalıtım
• Koşulların (süre) düzenlenmesi
• Kişisel koruyucular
• Bakım-onarım (destek hizmetleri)
• Ortam ve çalışan izlemi
Ergonomik etmenler
• Ağır kaldırma• Yineleyici hareketler• Uzanma, çekme, dönme vb hareketler• Uzun süre ya da yoğun odaklanma,
hızlı algılama gerektiren durumlar• Çalışma sürecinde duruş/konum• …
Ergonomik etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma:1. Alet, makine, sistemler
2. Çalışma ortamının özellikleri
• İzlem, gözlem, üretim sürecinin tasarımı
• Makine, sistemlerin konumlandırılması
3. Görev tanımı
4. İş yükü
5. Çalışma süresi
6. …
Korunma
• Mühendislik önlemleri
– Tasarım, yapılandırma, …
• Koşulların (süre, görev tanımları vb) düzenlenmesi
• Bakım-onarım (destek hizmetleri)
• Ortam ve çalışan izlemi
Tehlikeler (risk etmenleri) ile ilgili korunma-savaşım süreçlerinde göz önüne alınması
gereken İSAGÜ uygulamaları
• Ortam izlemi
• Çalışanın izlemi
• Değerlendirme
• Girişim
• Eğitim
• Düzenleme
• …
Ev ödevi:
İzleyen 2 slaytta görünen işyerlerinde, verilen bilgilerden de yararlanarak sağlığı etkileyeceğini düşündüğünüz etmenleri belirleyin ve gruplayın.
• Künk üretimi• Özel sektör• İşyeri hekimi çalışıyor ve işyeri sağlık birimi var• Sendika yok • Fotoğraf ve veriler ışığında size sunulan kesiti “çalışma yaşamının temel bileşenleri”
açısından değerlendirin.
• Küçük sanayi sitesinde bir mobilya boya-cila atölyesi, sipariş üzerine çalışıyorlar• Çırak da içinde olmak üzere 4 çalışan var• Atölye 4. katta, 120 metre karelik bir alan, penceresi yok, tuvalet vb olanaklar yok• Genellikle korsan boya ve çözücüler kullanıyorlar
TEŞEKKÜRLER