ISS

N:

185

7-6

710

„20 VJET FORCA PËR OPERACIONE SPECIALE “

S H Ë N O H E T S O L E M N I S H T J U B I L E U

P R O M O V O H E N P I L O T Ë T E P A R ËH A P E T Q E N D R A P Ë R T R A J N I M I N E P I L O T Ë V E

R E V I S T Ë E M I N I S T R I S Ë S Ë M B R O J T J E S S Ë R E P U B L I k Ë S S Ë M A Q E D O N I S Ë R e v i s t ë e M i n i s t R i s ë s ë M b R o j t j e s s ë R e p u b l i k ë s s ë M a q e d o n i s ë

Nr . 55 Çmimi : 50 den. Mars 2014

ARM – NATO RApORTiMe ARMATiM HisTORi UsHTARAke LOjëRA dHe siMULiMe

ë Konferencën e Këshillit të Sporteve Ushtarake në Armatën e Republikës së Maqedonisë dhe në Ministrinë e Mbro-jtjes, njëzëri nga të gjithë të pranishmit, në bazë të rezultateve të arritura në niv-

el të armatës, në nivel rajonal dhe në nivel të ga-rave ushtarake botërore, si dhe në bazë të rezul-tateve të arritura në garat botërore dimërore dhe në nivel të olimpiadave dimërore për vitin 2013, u zgjodhën sportisti dhe sportistja e vitit 2013.Ushtari profesional Darko Damjanovski nga rradhët e VP 7925/25 Kërçovë u zgjodh dhe u nderua me çmimin sportist i vitit 2013 nga ana e MM-së dhe ARM-së, ndërsa për sportiste e vitit 2013 u zgjodh kadetja Bllagica Dimitrova nga VP 2733/20 Shkup.Mirënjohjet i ndau gjeneral-nënkolonel Naser Sej-dini, duke e theksuar rëndësinë e madhe të spor-tit në ARM dhe MM dhe se sporti e aktivitetet sportive janë pjesë e pandarë e profesionit dhe jetës ushtarake.

Mr. Borko Simoski

Kadetja Bllagica dimitrova

- Katër herë kampione ushtarake në kros-kantri;- Vendi pestë në renditjen e përgjithshme në

garën e rrugës “Vrapojmë drejt qëllimit” më 07.04.2013 si dhe në garën e natës organizuar me rastin e 13 Nëntorit më datë 10.11.2013;

- Vendi i dytë në kampionatin shtetëror në kros-kantri të mbajtur më 28.02.2013, në kategori-në e kadetëve nën 23 vjeç;

- Vendi i parë në kampionatin shtetëror në kros-kantri më 24.11.2013 në kategorinë e kadetëve nën 23 vjeç;

- Vendi i 21. në renditjen e përgjithshme në gjysëmaratonën ndërkombëtare të mbajtur në Podgoricë të Malit të Zi;

- Vendi i parë nga ekipi i ARM-së që mori pjesë në kampionatin botëror ushtarak në kros-kantri në Apatin të Republikës së Serbisë.

SPORTIST I VITIT

Ushtari profesional darKo damjanovsKi- Garues olimpik i Maqedonisë me normën olimpike „А“;- Kampion shtetëror dhe ushtarak në disiplinën biatlon në Kru-

shevë në vitin 2013; - Kampion shtetëror i Kupës Memoriale në skijim nordik në

Mavrovë në vitin 2013;- Pjesëmarrje në më shumë kupa europiane dhe botërore ku

ka vërtetuar normën olimpike „А“,- Pjesëmarrje në lojrat olimpike ushtarake dimërore në dis-

iplinë nordike në Anesi të Republikës së Francës

forcat per operacione speciale

ROLI, DETYRAT DHE VLERA STRATEGJIKE

Bravo!

ë natyrën e njeriut është që ai çdoherë të synojë diçka, të sfido-jë dhe të ballafaqohet me sfidat,

të tregohet dhe të dëshmohet. I mirë, më i mirë, i shkëlqyeshëm, bravo për më të mirët ! Besoj se të gjithëve në jetë na ka ndodhur që të paktën një herë, nga ndjenja e fortë e emocioneve dhe impresioneve se çfarë kemi parë apo dëgjuar në atë çast, spontanisht të bërtasim duke thënë „bravo“, në ndonjë ndeshje sportive, koncert, etj...Gjatë muajit mars ishim dëshmitar të ngjarjeve ku dy herë u dëgjuan thirrjet spontane “bravo”, të përziera me duartrokitje për atë që pamë dhe dëgjuam.Forcat speciale të Republikës së Maqedonisë shënuan përvjetorin e tyre të njëzetë. Këto forca janë for-muar më 1 mars të vitit 1994, ndërsa gjatë këtyre njëzet viteve, nga një formacion i vogël ushtarak në fillim me pothuajse 100 pjestarë, kjo njësi u riformua dhe u shëndrrua në njësi e njohur jo vetëm në vendin tonë, por edhe më gjërë, në rajon dhe në botë. Gjithmonë të gatshëm për bashkëpunim me mediat, ata edhe kësaj rradhe i ndjekim me aktivitetet në jubileun e tyre. Dita e hapur për qytetarët ishte një ditë për tu mba-jtur mend. Patëm rastin që të gjithë të bindemi në arritjet e tyre. Ata treguan dhe demonstruan disa nga specialitetet dhe shkathtësitë e tyre. Infliltrim në terren, pastrim të objektit, sigurimi i VIP-personave, eksfiltrim me litar nga helikopteri, si dhe shumë gjëra të tjera. Ndërsa veçanërisht na inpresionuan duke i demonstruar shkathtësitë e tyre luf-tarake të lindjes, të cilat në rradhët e forcave speciale këto shkathtësi ndryshe njihen edhe si shkathtësi vrasëse, kur me duar mposhtet një apo shumë kundërshtar të arma-tosur. Ky është një bashkëdyzim i një superioriteti shpirtëror dhe fizik. Me koncentrim të lartë dhe me një teknikë të veçantë thyheshin tulla me dorë dhe me kokë…ndërsa mes publikut shumë duartrokitje dhe bro-horitje: Bravo forca speciale! Ngjarja tjetër ishte e sferës më të “lartë”. Gjatë muajit mars u lëshua në përdorim kompleksi i ri i objekteve të Qendrës për Trajnimin e Pilotëve si dhe u promovuan katër pilotët e parë të ARM-së, mes të cilëve edhe pilotja e parë femër e helikopterit të RM-së. Katër të rinjë, të cilët me din-jitet qëndronin në pistë, e realizuan ëndrrën e tyre – të kapin lartësitë qiellore duke i drejtuar fluturaket e ARM-së. Ndërsa publiku dhe të pra-nishmit, duke i dëgjuar fjalimet e min-istrit, komandantit, si dhe duke qenë jashtëzakonisht të impresionuar nga ngjarja, përsëri spontanisht du-artrokitën duke bëritiur: Bravo forca speciale!

Dr. Zhanet Ristoska

ditË pËr tU KUjtUar

VIZITË REGJIMENTITPËR OPERACIONE SPECIALE

simBoli i njohUr i shKUpit

VIZITË NË SHTËPINË E ARM-SË

shBa - sUperfUQi e vetme?

E ARDHMJA E SHTETEVE TË BASHKUARA TË AMERIKËS

ishUjt folKlande

KONTEST TERRITORI APO INTERES EKONOMIK

si pUnojnË spiUnËtHYRJE NË PUNËN E SPIUNËVE

13

26

32

25

38

40

42

48

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja

mBUroja - viti vi, numri 55, mars 2014, del një herë në muaj BotUes – ministria e mBrojtjes sË repUBliKËs sË maQedonisË

Bordi BotUes Emil Dimitriev (kryetar)Gjeneral-nënkolonel Naser Sejdini, Blerim Ukalli, kolonel Mirçe Gjorgovski, Dr. Zhanet Ristoska,kolonel Meri Rinxhova, Prof. Dr. Gjorgji Malkovski

redaKtor KrYesor dhe pËrgjegjËs Dr. Zhanet Ristoska

redaKsioniBiljana Ivanova (redaktor teknik, artistiko-grafik),Kristina Ilievska (gazetar), Mitko Vasilevski (gazetar), Asim Zaimi (redaktor gjuhësor), Aleksandar Atanasov (fotografi) Bujar Zulfiqari (perkthimi në gjuhën shqipe)

shtyp: „evropa 92“ – Koçan

adresa e redaKsionit MINISTRIA E MBROJTJES – REVISTA „MBUROJA“Rr. „Orce Nikolov“ 116, 1000 ShkupTelefon: 02 3128 276www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

Përmbajtja:

3

ÇMIMI I NJË KOPJE ËSHTË 50 DENARËABONIM VJETOR 600 DENARË

Llog. Bankare 05001001 1678720(Numri i referencës: 725939-10)Numri taksativ: 4030990271748ТС 100000000063095

52

VAZHDON KONTRIBUTI DREJT PAQES DHE SIGURISË BOTËRORE7

Faqja

intervistË me gjeneralin e BrigadËs vasKo gjUrÇinovsKi, Komandant i regjimentit pËr operacione speciale

10Faqja

M B U R O j A

Faqja

4

ë 2 mars të vitit 2014 baza ushta-rake ajrore “Petrovec” ishte nikoqire e solemnitetit me rastin e hapjes zyrtare dhe lëshimit në përdorim të

kompleksit të ri të objekteve në Qendrën për Trajnimin e Pilotëve (QTP), institucion i vendosur me Marrëveshjen për Part-neritet Privat, e cila më 11 maj në Shkup u nënshkrua nga ana e MM-së së RM-së dhe kompanisë izraelite “Elbit Systems”. Qëllimi i kësaj marrëveshje me vlerë prej 43 milion euro ishte ndërtimi i një sistemi bashkëkohor për prodhimin dhe trajnimin e pilotëve për nevojat e ARM-së si dhe për nevojat e institucioneve tjera të shtetit në përputhje me standardet më të larta të cilat i aplikojnë vendet e zhvilluara në pro-cesin e trajnimit të pilotëve të specializuar për realizim të misioneve ushtarake, por edhe për misione cilvile.Në ceremoninë e hapjes së objekteve të reja të QTP-së morri pjesë kreu më i lartë shtetëror i Republikës së Maqedonisë i kryesuar nga kryetari Gjorgje Ivanov dhe nga kryeministri Nikolla Gruevski. Mes të pranishmive ishin edhe ministri i mbor-jtjes Mr. Talat Xhaferi, ministrja e Punëve të Brendshme Gordana Jankullovska, zëvendës ministri i Mbrojtjes Emil Dimit-riev, shefi i Shtatmadhërisë së ARM-së, gjeneral-nënkolonel Goranço Koteski, zëvendës shefi i Shtatmadhërisë së ARM-së, gjeneral-major Naser Sejdini, ko-mandanti i Brigadës Ajrore, koloneli Kire Koleski, komandanti i Depatamentit të Njësive Ajrore pranë MPB-së, Dragi Micev,

TRIUMFI AJROR MAQEDONI-IZRAEL

HAPet QENDRA PËR TRAJNIMIN E PILOTËVE DHE PROMOVohen PILOTËT E PARË

trajnimit praktik të fluturimit, për mirëm-bëjtjen dhe servisimin e fluturakeve dhe për trajnimin me simulatorë. Mbreslënëse është edhe platforma e re fluturuese e cila siguron qasje deri te tre hangarë të mëd-henj dhe të ri për stacionimin, vendosjen, mirëmbajtjen dhe servisimin e fluturakeve si dhe siguron edhe një hangar të ri me qasje dy anëshe dhe pesë pozita paralele për vendosjen e avionëve skuadronë “Zlin 242L”. Si kurorë e kompleksit të ri janë dy simulatorët e sofistikuar dhe pultet e tyre të kontrollit të cilat për nevojat e QPT-së u prodhuan nga ana e kompanisë rumune “Simultec”, në pronësi të “Elbit Systems”. Në fjalën e tij me rastin e hapjes së kom-

pjesëtarë të MM-së, ARM-së, MPB-së si dhe instuticioneve të tjera qeveritare dhe kryetari i “Elbit Systems” Mihlis Becallell, menaxheri gjeneral i kësa kompanie, Shm-ueli Joram, menaxheri gjeneral i kompa-nisë “Elmak”, Gil Ruso, si dhe përfaqësues tjerë të “Elbit Systems”, të shoqëruar nga të punësuarit dhe kadetët e Qendrës për Trajnimin e Pilotëve.Me hapjen e kompleksit të ri, QTP u largua nga objektet e përkohëshme dhe kaloi në një kompleks reprezentativ dhe tejet funk-sional i cili shtrihet në një sipërfaqe prej 13.000 metra katrorë me katër module përbërëse: për realizimin e mësimit teorik dhe praktik të kadetëve, për zbatimin e

5

fluturimit përmes dhjetë fluturimeve sele-ktive për një kandidat, fluturime të cilat u realizuan me avionët skuadronë “Zlin 242L”. Pas përfundimit të përzgjedhjes, katër kadetë më të suksesshëm u prom-ovuan në kadetë të parë të QTP-së dhe filluan edukim dhe trajnim tetëmbëdhjetë mujor, e cila nënkputon 168 orë fluturim për secilin kadet në tre faza: 30 orë trajnim bazik të flururimit të avionëve skuadronik shkollor “Zlin 242L”, më pas 55 orë trajnim bazik të fluturimit me helikopter, realizuar me helikotper skuadronik”Bell 206B-3” dhe më në fund, 75 orë trajnim i avancuar për fluturime me helikopter i cili gjithashtu u realizua me helikopteret “Bell 206B-3”.Me 22 nëntor të vitit 2012, në bazën ajrore “Petrovec” aterroi helkopteri i parë shkol-lor skuadronik “Bell 206-3” me targën El-MER dhe me numër të konstruksionit 4513. Kjo fluturake e prodhuar në SHBA në vitin 1999 nga ana e kompanisë ameri-kane “Bell Helicopter”, kompania “Elbit Systems” e bleu nga kompania irlandeze “Gaelic Helicopters”. Helikopteri i lartëpër-mendur ishte i pari nga gjithsej katër he-likopterët “Bell 206B-3” të cilët kompania “Elbit Systems” i vendosi në QTP.Arritja e helikopterit të parë “Bell 206B-3” ishte e sinkronizuar me avancimin e trajnimit dhe dinamikës së parashikuar të aktiviteteve të gjeneratës së parë të kadetëve të Maqedonisë. Si pjesë e për-gatitjeve për fillimin e fazës së dytë të tra-jnimit të gjeneratës së parë të kadetëve, në javën e dytë të muajit janar të vitit 2013, një grup i katër instruktorëve-pilotë

të QTP udhëtuan për në SHBA ku vizituan akademinë për trajnim të kompanisë “Bell Helicopter Training Academy”. Gjatë qën-drimit, instruktorët e QTP-së kaluan proce-sin e ushtrimit të procedurave të jashtëza-konshme të helikopterit “Bell 206B-3” ndërsa pas përfundimit të suksesshëm të trajnimit ata u kthyen në Maqedoni dhe me helikopterin e parë “Bell 206B-3” i cili në ndërkohë mori edhe shenjën identifi-kuese të ushtrisë së Maqedonisë “401” e filloi fazën e dytë të trajnimit të gjeneratës së parë të kadetëve të QTP-së.Pas realizimit të proceseve të përzgjed-hjes së pranimit, në QTP vazhdoi edhe gjenerata e dytë e kadetëve ndërsa më

pleksit të ri, presidenti i Republikës së Maqedonisë, Gjorgje Ivanov, tha se QTP-ja do të mundësojë trajnim të vazhdueshëm të kandidatëve për pilotë, por edhe tra-jnim të pilotëve aktual aktiv. Presidenti shtoi edhe se nga pilotët të cilët do të trajnohen, pritet që në mënyrën më pro-fesionale ta ruajnë sovranitetin e qiellit të Maqedonisë dhe të ruajnë paqen dhe rendin e vendit, e njëkohësisht t’i mbrojnë dhe t’i shpëtojnë qytetarët e Maqedonisë nga sfidat e natyrës. “Duke investuar në sigurinë e saj, Republika e Maqedonisë in-veston edhe në sigurinë e NATO-s si dhe në ardhmërinë e saj euroatlantike. Kapa-citetet e QTP-së iu prezantuan Komitetit të NATO-s për mbrojtje kundër ajrore në Bruksel. Besoj së aleatët dhe partnerët tanë do të arrijnë të dallojnë mundësitë e shkëlqyera që ofrojmë e që janë në për-puthshmëri me nevojat e tyre. Besoj se kjo qendër në të ardhmen do të shëndrrohet në qendër rajonale për trajnim të pilotëve, qendër të cilën do të mund ta shfrytëzojë edhe NATO”, theksoi Ivanov.„Bashkëpunimi i Maqedonisë me “Elbit Systems” nga Izraeli filloi para 10 vitesh në mënyrë që sot së bashku të realizojmë këtë projekt i cili jo vetëm që është i rëndë-sishëm për Maqedoninë, por ka rëndësi të madhe edhe për rajonin. Sipas analizave të bëra, patëm dy mundësi. Njëra ishte që të paguajmë trajnime të shtrenjta jashtë vendit, ndërsa mundësia tjetër ishte ta ndërtojmë këtë qendër në të cilën ne do t’i trajnojmë kuadrot. Në u përcaktuam për mundësinë e dytë”, tha kryeministri Gruevski në fjalën e tij.Ministri i mbrojtjes, Mr. Talat Xhaferi, në fja-limin e tij theksoi se MM një kohë të gjatë dhe në vazhdimësi investon në arsimimin dhe trajnimin e ARM-së, në përputhje me standardet e NATO-s. „Falë mirëkup-timit nga ana e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë, institucioneve tjera, Aka-demisë Ushtarake dhe kompanisë “Elbit Systems”, QPT-ja u bë realitet dhe ka-pacitet i vlefshëm”, tha ministri Xhaferi. Në lidhje me cilësinë e trajnimit, ministri potencoi se e njejta realizohet nga ana e instruktorëve të kualifikuar nga Republika e Maqedonisë dhe nga armata izraelite, të cilët ofrojnë trajnim me një diapazon të gjërë të mundësive që janë në përputhje me standardet më të larta botërore. “Min-istria e mbrojtjes ka për obligim që të pro-movojë këtë qendër edhe jashtë vendit,

me qëllim që e njejta në të ardhmen e af-ërt të bëhet qendër e hapur rajonale për trajnimin e pilotëve”, tha ministri Xhaferi.

Qendër bashkëkohore për tra-jnimin e pilotëve nga vendi dhe nga jashtëNë përputhje me Marrëveshjen, MM siguroi vend dhe inftrastrukturë fillestare tranzicioni si dhe objekte për vendosjen e QTP-së në territorin e bazës ushta-rake ajorer “Petrovec”. Gjatë ndërtimit të QTP-së, Maqedonia morri pjesë me pesë avionë skuadroni shkollorë “Zlin 242L” (shenja identifikimi 102-106), të cilët para-prakisht kishin rol operativ në forcat ajrore të Maqedonise. Nga ana e saj, kompa-nia “Elbit Systems” siguroi personelin dhe ekspertizën e nevojshme, investoi në pa-jisjen e objekteve momentale për edukim dhe vendosje të gjeneratave iniciale të ka-detëve, investoi në riparime, rinovim dhe modernizim (pajisje me kamera dhe video-rekorderë digjital) të aeroplanëve ushtarak të Maqedonisë “Zlin 242L” më pas bëri furnizimin , pajisjen dhe modernizimin e katër helikopterëve shkollorë skuadronik “Bell 206B-3 Jet Ranger III”, si dhe orga-nizoi furnizim dhe zhvillim të dy simula-torëve të sofistikuar për helkikopterët Mi 17 dhe Mi 24. Si shtojcë e të gjithë kësaj, “Elbit Systems” në kuadër të QTP-së ven-dosi edhe sistem të pavarur për mirëbma-jtjen lineare të aeroplanëve “Zlin242L” dhe të helikopterëve “Bell 206N-3”, mori vend me pjesë rezerve dhe materiale harx-

huese, iu qas ndërtimit të kapaciteteve të reja për vendosjen dhe edukimin e kade-tëve, si dhe vendosjes dhe mirëmbajtjes së teknikës ajrore.Brezi i kadetëve nga Maqedonia të cilët u edukuan ne QTP ishte përzgjedhur përmes një procesi mjaft strikt të zbatuar së bashku me “Elbit Systems” dhe MM gjatë gjysmës së parë të vitit 2012. Pas kësaj, disa dhjetra kadetë më perspektivë (të cilët paraprakisht kaluan përzgjedhjen administrative, kontrollin e aftësive mo-torike, testin gjithpërfshirës arsimor, tes-tin për njohjen e gjuhës angleze, testing psikologjik, si dhe intervistën personale), ku më pas u vazhdua me kontrollin e

6

vonë u kompletua edhe përzgjedhja e gjeneratës së tretë të kadetëve. Kjo rritje e numrit të kadetëve përmes etapave në QTP gjatë vitit 2013, së bashku me fazat e ndryshme të trajnimit të cilën ju nënshtrua çdo gjeneratë veç e veç, imponoi nevojën e inkuadrimit të më shumë helikopterëve shkollor skuadronik në procesin e edukimit të kadetëve. Duke pasur parasysh këtë, por edhe duke vepruar në përputhshmëri me obligimet e dala nga marrëveshja “Elbit Systems” me 2 korrik të vitit 2013 QTP-së id he edhe helikopterin e dytë “Bell 206B-3” Kjo fluturake e prodhuar në SHBA në vi-tin 1995, u ble në Gjermani ku deri atëherë ka vepruar në target D-HTRI. Ky helikopter mban numrin e identifikimit 4331 ndërsa si-pas shembullit në QTP në Maqedoni mori targën me numër të identifikimit “402”. Helikopteri i tretë “Bell 206B-3” ateroi në Petrovec në 15 korrik 2013 ndërsa men-jëherë më pas filloi të veprojë nën targën identifikuesë ushtarake të Maqedonisë “403”. Ky helikopter mban targën e identifi-kimit 4090, helikopteri i prodhuar në SHBA në vitin 1990, ndërsa kompania “Elbit Sys-tems” e bleu në Belgjikë ku ka vepruar nën numrin e targës N73LV.Helikopteri i fundit “Bell 206B-3” ju dha QTP-së me datën 16 shtator të vitit 2013. Kjo fluturake, e prodhuar në vitin 1985, u ble në SHBA ku ka vepruar nën numrin e targës N3190T. Helikopteri mban numrin e identifikimit 3859, ndërsa sot në kuadër të QTP-së fluturon nën shenjën e identifi-kimit “404”. Helikopteri “404” është i pari “Bell 206B-3” që kompania “Elbit Systems” bleu për nevojat e QTP-së, por që arriti i fundit pasi që u dërgua në qendër servisi në SHBA për shkak të servisimit të rregullt dhe lyerjes sipas skemës sdandarde të ngjyrave të cilat QTP përdor për helikop-terët e vet. Drejt kësaj skeme të ngjyrosjes në dhjetor të vitit 2013 u adaptuan edhe 3 helikopterët tjerë të porositur paraprak-isht. Lyerja e tre helikopterëve “Bell 206B-3” u bë në Petrovec nga ana e kompanisë së specializuar rumune për ngjyrosjen e mjeteve ajrore. Gjatë përdorimit të helikopterëve “Bell 206B-3” në strukturën e QTP-së u parapriu investim shtesë nga ana e “Elbit Systems” në formë të unifikimit të të gjitha flutur-akeve me qëllim të krijimit të kushteve për shfrytëzim të tërësishëm dhe cilësor për qëllim skuadronik. Unifikimi nënkputoi modifikimin e një pjesë të fluturakeve përmes zëvendësimit së nivelit të ulët të mbajtëses së tyre me të a.q. mbajtëse më të lartë, si pajisje të fluturakeve me prerës të telave. Modernizimi nënkuptoi edhe për-mirsimin e dritës së jashtme të fluturakeve për fluturim gjatë natës me përdorim të syzeve për shikim natën, por edhe paisje të helikopterëve me kamera dhe videoregjis-trues digjital.Përdorimi i helikopterëve “Bell 206B-3” në strukturën e QTP-së është shumë e rëndë-sishme për forcat ajrore të Maqedonisë sepse ka të bëjë me realizimin e dëshirës së kahmotshme të forcave ajrore të Maqe-donisë për trajnim të pilotëve të ARM-së, në mënyrë që i njejti të realizohet përmes helikopterëve skuadronik për nevojat e avi-acionit të Maqedonisë pas vitit 2001, vit në të cilin u realizua dhe u bë pajisje më e gjërë

dhe Мi-24, ndërsa në të njejtën kohë do t’i rrisin shkathtësitë si dhe gatishmërinë e përgjithshme të pilotëve dhe njësive të tyre. Kompania “Elbit Systems” është e obliguar që ARM-së dhe MPB-së çdo vit t’ju sigurojë nga 700 orë fluturim nga dy simulatorët e instaluar në QTP. Kur jemi te simulatorët, është interesant fakti se në përpunimin e simulatorëve maksimal-isht është bërë kujdes që të arrihet efekti autentik i një fluturake reale dhe për këtë qëllim si ilustrim në përpunimin e simu-latorit Mi-17 është përdoru kabinë piloti e marrë nga një helikopter i mëparshëm ushtarak rumun Mi 8/17.Marrëveshja midis kompanisë “Elbit Sys-tems” dhe MM-së është me afat prej tetë vitesh dhe gjatë kësaj periudhe për nevo-

jat e forcave ajrore të Maqedonisë dhe të MPB-së duhet të dalin 52 pilotë të ri, dhe e tëra kjo si një shtesë ndaj trajnimit të rregullt të pilotëve aktual të Maqedonisë, të simulatorëve të cialt janë të instaluar në Petrovec. Gjatë periudhës vijuese, QTP-ja mes tjerash, do të fokusohet edhe në tra-jnimin e pilotëve të ri të helikopterëve për nevojat e MPB-së. Për këtë qëllim MPB-ja, shpalli konkurs publik për pranimin e 12 pilotëve në departamentin elit të njësive ajrore. Në këtë konkurs u paraqitën gjith-sej 466 kandidatë, nga të cilët 58 ishin të gjinisë femërore. Është planifikuar që përmes një procesi ‘skriping‘ të përzgjid-hen dy grupe nga gjashtë kandidatë më adekuat për profesionin e pilotit të he-likopterit dhe me këto kandidatë gjatë këtij viti të formohet gjenerata e katërt dhe e pestë e kadetëve të QTP-së.Në ndërkohë, QTP-ja, mbetet në dispozi-cion edhe për trajnimin e pilotëve, po edhe për institucionet tjera qeveritare të Repub-likës së Maqedonisë, si dhe për të gjithë klientët ndërkombëtar të interesuar për trajnim cilësor të pilotëve të helikopter-ëve si dhe për trajnim të simulatorëve të sofistikuar për helikopterët Мi-8МТ/17/171 dhe Мi-24. Në përputhje me marrëveshjen e muajt maj të vitit 2011, QTP së bashku me infrastrukturën e përgjithshme të saj, helikopterët njëmotorik “Bell 206B-3” si dhe dy simulatorët e helikopterëve Mi-17 dhe Mi-24, do të kalojë në pronësi totale të Republikës së Maqedonisë gjatë vitit 2019.

Igor Bozhinovski

e forcave ajrore me teknologji dhe teknikë ajrore të prodhimit botërorë.

gjenerata e parË e KadetËve tË Qtp-sËTrajnimi i gjeneratës së parë të kadetëve të QTP-së mund të merret si historik për Republikën e Maqedonisë. Me 25 korrik të vitit 2013 fluturimin e parë me helikopter “Bell 206B-3” e realizuan katër kadetët e parë të QTP-së. Datë e rëndësishme është edhe 18 shkurti i vitit 2014 sepse në këtë ditë katër kadetët duke fluturuar me helikopterin “404” me sukses i komple-tuan dhe i përfunduan fluturimet përfun-dimtare, ku me këtë përfundoi edhe shkol-limi dhe trajnimi në kuadër të QTP-së. Më pas më 2 mars të vitit 2014, u promovuan objektet e reja të QTP-së , ndërsa katër ditë më pas, më 6 mars të vitit 2014, katër kadetë nga gjenerata e parë e QTP-së në Petrovec u promovuan solemnisht në pi-lotë të forcave ajrore të Maqedonisë me gradën e togerit. Kjo gjeneratë përbëhet prej tre meshkuj dhe një femër. Pikërisht femra, togerja Iva Matiq do të ngelë në historinë e Maqedonisë, si femra e parë pilote e forcave ajrore të Maqedonisë, por edhe si maqedonasja e parë pilote e helikopteri. Ajo së bashku me tre kolegët e saj e vazhdoi karierën e saj në njësitë operative të brigadës ajrore të ARM-së, ndërsa në të ardhmen e afërt pritet të kthehet në QTP, ku së pari simulatorëve të sofistikuar të Mi 17 dhe Mi 24 do t’ua re-alizojë trajnimin për pilotimin e helikopter-ëve të armatës 8MT/17 dhe Mi 24B, e më pas së bashku me pilotët e kualifikuar të ARM-së me rregull do ta vizitojë modulin simulatorë të QTP për shkak të skuadrimit dhe kontrollit të aftësive për përdorimin e helikopterëve Mi 8MT/17 dhe Mi-24.Pajisja e Qendrës për Trajnimin e Pilotëve me simulatorët Mi-17 dhe Mi-24 do t’ju mundësojë pilotëve të ri dhe atyre aktual të forcave ajrore të Maqedonisë si dhe të Departamentit të njësive ajrore të MPB-së, mundësi që të fitojnë një trajnim inicial për fluturim me helikopterët e Maqedo-nisë Мi-8МТ/17/171 dhe Мi-24 të volitshëm edhe në në aspektin ekonomik. Një pjesë e këtyre helikopterëve janë të modernizuar nga ana e kompanisë “Elbit Systems”. Simulatorët e avancuar të cilat janë të in-staluar në Petrovec bazohen në një plat-formë lëvizëse (Full Mission Simulator, FMS) e cila në kombinim me zgjedhjet e sofistikuara softuerike do t’ju mundësojë pilotëve të Maqedonisë mundësi unikale që në mënyrë të sigurtë dhe të avancuar t’i zhvillojnë shkathtësitë e tyre të naviga-cionit dhe fluturimit, t’i ushtrojnë, t’i për-sosin dhe t’i kryejnë detyrat e jashtëza-konshme dhe ato të rregullta, si dhe të ushtrojnë lloje të ndryshme të misioneve komplekse të natyrës ushtarake dhe civile në kushte të ndryshme kohore, ditën dhe natën. Dy simulatorët ju dhanë Republikës së Maqedonisë me një pako integruese softuerike i cili mundëson ushtrimin e op-eracioneve të përbashkëta. Me pasjen e një qasjeje drejt këtyre simulatorëve bash-këkohorë forcat e caktuara dhe ato të sigurisë së RM-së do ta reduktojnë nevo-jën e tyre për shpenzimin e resurseve të shtrenjta të helikopterëve Мi-8МТ/17/171

7

inistri i mbrojtjes, Mr. Ta-lat Xhaferi pati takim me delegacionin e lartë të

Drejtorisë për politikë dhe plani-fikim të NATO-s, i kryesuar nga drejtori Frank Bolland. Ministri Xhaferi gjatë bisedës theksoi se Republika e Maqedonisë bën përpjekje të mëdha drejt ar-ritjes së qëllimit, antarësimin e plotë në NATO, fakt i cili mund të vërehet përmes gatishmërisë së vazhdueshme për pjesëmar-rjen në misionet paqëruajtëse. Në kontekst të planeve për zh-villim të Armatës së Republikës së Maqedonisë, ministri Xhaferi tha se Qeveria e Republikës së Maqedonisë e miratoi planin af-atgjatë për zhvillim të mbrojtjes 2014-2023, i cili përmban ele-mente të cilat do të mundësojnë përparim të vazhdueshëm dhe

inistri i Mbrojtjes i Repub-likës së Maqedonisë, Mr. Talat Xhaferi, mori pjesë në Mbledhjen e Këshil-lit Veriatlantik (NAS) në

formatin ISAF në selinë e NA-TO-s në Bruksel. Gjatë kësaj mbledhjeje, ministri Xhaferi tha se Republika e Maqedonisë në mënyrë aktive është inkua-druar në procesin e planifikimit të forcave dhe pajisjeve me të ciat ARM-ja do të mund të kontribuojë në operacionin e Aleancës në Afganistan në vitin 2014, të quajtur “Mbështetje e

Kartës së Adriatikut në misionin e ri të Aleancës në Afganistan pas vitit 2014. Gjatë fjalimit të tij, gjithashtu ministri Xhaferi potencoi rëndësinë e zhvillimit dhe avancimit të bashkëpunimit rajonal si dhe marrëdhëniet e mira ndërfqinjësore të vendeve të rajonit. Ai përmendi edhe Qendrën Rajonale për Mar-rëdhënie me Publikun, qendër e cila arriti të bëhet pjesë e rr-jetit të qendrave partnere të NATO-s për trajnim dhe arsim, si dhe iniciativën multinacionale të qasjes rajonale të Ballkanit

Vendosur”. Ai gjithashtu, vuri në dukje faktin se Republika e Maqedonisë ka në dispozi-cion ekspertë për trajnim dhe këshilla në shumë sfera, mes të cilave edhe nga policia ushta-rake, lidhjeve të ndryshme, etj. Në mbledhjen e ministrave të mbrojtjes të vendeve të grupit A-5, e cila u mbajt në margjinat e takimit të NAC-it në Bruksel, u fol edhe për zhvillimin e mëte-jshëm bashkëpunimit në rajonin e Evropës Juglindore, si dhe për mundësitë për kontributin e përbashkët të vendeve të

drejt mbrojtjes kundërajrore (BRAAD) si projekt i rëndë-sishëm në frymën e konceptit “Mbrojtje e zgjuar”. Ministri Xhaferi gjatë mbledhjes së mini-strave të mbrojtjes të vendeve të Kartës së Adriatikut theksoi se Republika e Maqedonisë është e hapur në përkrahjen e vendeve tjera në ndarjen dhe shkëmbimin e përvojave dhe mësimeve të marra nga pjesë-marrja shumëvjeçare në mis-ionet paqësore në përkrahje të paqes dhe demokracisë në suaza botërore.

VAZHDON KONTRIBUTI DREJT PAQES DHE SIGURISË BOTËRORE

INFO

taKim me pËrfaQËsUes tË lartË tË nato-s

anëtare të NATO-s të akreditu-ara në Republikën e Maqedonisë të cilët e informuan delegacio-nin e NATO-s për përkushtimin e Republikës së Maqedonisë për kontributin e vazhdueshëm dhe afatgjatë në operacionet dhe misionet ndërkombëtare, për përparimin në transformimin aktual të Armatës, për zhvil-limin e aftësive vendosëse, për

modernizim në fushën e mbro-jtjes. Vizita e punës së delegacionit të lartë të NATO-s në kuadër të forcimit të bashkëpunimit bilat-eral mes Republikës së Maqedo-nisë dhe NATO-s, si dhe evaluimi i rregullt në përparimin e arritur në zhvillimin e sistemit të mbro-jtjes së Republikës së Maqedo-nisë dhe pakos së re “Qëllimet partneritare 2014”, qëllime të cilat vendi ynë si aspirant për antarësimin të plotë në Aleancë i merr çdo dy vjet. Në këtë dre-jtim, përfaqësuesit e NATO-s zhvilluan takim pune edhe me sekretarin shtetëror të MM-së, Mr. Sasho Stafanovskin, me për-faqësues dhe ekspertë të MM-së dhe ARM-së, nga MPJ-ja, nga MF-ja dhe nga DZF-ja si dhe me atashetë e mbrojtjes të vendeve

sfidat gjatë marrjes së mjeteve dhe modernizimit të Armatës, për bashkëpunimin rajonal në fushën e mbrojtjes në kuadër të forumeve rajonale për bashkë-punim, për buxhetin e mbrojtjes, si dhe për kapacitetet të cilat i ka në disponim ARM-ja, kapac-itete të cilat mund t’u përgjigjen nevojave dhe standardeve të NATO-s.

8

arrëdhëniet mes Maqedo-nisë dhe Turqisë duhet të

jenë shembull i bashkëpunimit mes vendeve të rajonit, pikër-isht bashkëpunimi i ngushtë dhe përkrahja janë mundësia dhe mënyra e vetme për rua-jtjen e paqes dhe sigurisë në rajon si dhe për zhvillimin e demokracisë në këtë pjesë të Evropës”, theksoi minis-tri i mbrojtjes i Republikës së

ditË e hapUr e KËshillit eUroatlantiK

inistri i mbrojtjes, Mr. Talat Xhaferi mbajti fjalim në “Ditën e ha-pur të Këshillit Euroatlantik të Maqedonisë” e cila u mbajt në

hapësirat e Shtëpisë së Armatës së Republikës së Maqedonisë. Me këtë rast, ai theksoi se Republika e Maqedonisë është e përkush-tuar në vlerat e përbashkëta me Aleancën e NATO-s, e me këtë edhe në sigurinë dhe stabilitetin euroatlantik, gjë që është evidente përmes procesit afatgjatë të Armatës së Republikës së Maqedo-nisë në operacionet ndërkombëtare në Afganistan, në Bosnje e Her-cegovinë, në Liban si dhe përkrahjen logjistike për forcat e KFOR-it në Kosovë. Ai veçanërisht u ndal në gatishmërinë e vendit tonë për të vazhduar me kontributin real drejt stabilitetit botëror edhe atë përmes misionit të ri në Afganistan pas vitit 2014. Në këtë kontekst, min-istri i mbrojtjes shfaqi gatish-mërinë e Armatës së Repub-likës së Maqedonisë të jetë pjesë e misionit “Mbështejte e Vendousr”, edhe atë me ekspertë për trajnim dhe këshillim në më shumë fusha në kuadër të aftësive dhe ka-paciteteve vetanake. Në Ditën e hapur të Këshillit Euroatlantik të Maqedonisë mbajti fjalim edhe zëvendës kryeministri për integrime europiane, Fatmir Besimi si dhe koloneli Aleksandar Aleksandrov, shef i zyrës për lidhje me NATO-n në Shkup.

ashkëpunimi i shkëlqyer mës dy vendeve në fushën

e mbrojtjes dhe sigurisë që vër-tetohet nëpërmjet shumë aktiv-iteteve të përbashkëta, si dhe gatishmëria e dy vendeve për vazhdimin dhe avansimin e saj, ishin temat e takimit mes ministrit të mbrojtjes Mr. Talat Xhaferi dhe

zëvendës ministres së Forcave të Sigurisë së Kosovës, Jasmina Vasiq. Njëkohësisht, bashkëbise-duesit shfaqën kënaqësinë nga mundësia e shfrytëzimit të ka-paciteteve të poligonit ushtarak “Krivollak”, si dhe për kapacitetet

tjera të cilat janë pjesë e Minis-trisë së Mbrojtjes së Republikës së Maqedonsië – Qendra Rajona-le për Marrëdhënie me Publikun, e cila është edhe qendër e NATO-s për vendet e partneritetit për paqe, si dhe qendra ushtarako-medicinale. Ministri Xhaferi tha se Republika e Maqedonisë është e gatshme që edhe në të ardhmen t’i ndaj përvojat, mësimet e marra dhe kapacitetet që ka ajo, në niv-el bilateral dhe rajonal, gjë që do të mundësojë një bashkëpunim më të afërt me vendet e rajonit, si parakusht për paqe, stabilitet dhe prosperitet në këtë pjesë të Evropës. Në kuadër të vizitës në Republikën e Maqedonisë, zënvendës-ministrja e Forcave të Sigurisë së Kosovës, Vasiq, vizitoi Akademinë Ushtarake “Gjeneral Mihajllo Apostollski”, ku për mo-mentin shkollohen edhe gjashtë pjestarë të Forcave së Sigurisë së Kosovës.

maQedonia dhe Kosova ZhvillojnË mBËshtetje dhe BashKËpUnim tË rËndËsishËm

ekretari shtetëror në Ministrinë e Mbrojtjes, Sasho Stefanovski, zyrtarisht ia dorëzoi objektet që janë të vendosura në sallën e

qitjes “Maucker” komunës së Ohrit. Nga ana e sekretarit shtetëror Stefanovski, në mënyrë simbolike iu dorëzuan çelësat e objekteve, si dhe vendimi i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë, ku këto objekte kalojnë në pronësi të komunës së Ohrit. Me dislokimin e pronës, Qeveria e Republikës së Maqedonisë dhe Ministria e Mbrojtjes ndihmojnë dhe inkurajojnë zhvillimin lokal ekonomik, në këtë rast në komunën e Ohrit, ku mundësohet që kjo pronë të përdoret për qëllime të veta, respektivisht të shëndrrohet në një zonë të vogël industriale ku do të tërheq investitorë dhe do të hapë vende të reja pune” – theksoi sekretari shtetëror Stefanovski.

dorËZimi i oBjeKteve KomUnËs sË ohrit

Maqedonsië, Mr. Talat Xhaferi, në takimin me delegacionin e Shtatmadhërisë së forcave të armatosura të Turqisë i cili zh-villoi një vizitë disa ditore në Republikën e Maqedonisë.Njëkohësisht, në këtë takim, ministri Xhaferi shprehu mirën-johje për bashkëpunimin dhe përkrahjen e vazhdueshme nga ana e Republikës së Turqisë, në zhvillimin e Armatës së Repub-

likës së Maqedonisë, si dhe për arritjen e qëllimeve strategjike të vendit tonë, anëtarsim në Aleancën Veriatlantike dhe në Bashkimin Evropian.Delegacioni nga Republika e Turqisë, pjesë e së cilës janë edhe disa gjeneralë të forcave të armatosura, në kuadër të vizitës në Republikën e Maqe-donisë zhvilluan takim edhe me shefin e Shtatmadhërisë

së ARM-së, gjeneral-nënkolo-nel Goranço Koteski, ndërsa gjatë brifingut patën mundësi që të njihen edhe me reformat dhe procesin e transformimit në Armatën e Republikës së Maqedonisë, si dhe planet strategjike për anëtarsim në NATO. Delegacioni gjithashtu, vizitoi edhe shtëpinë muze të Mustafa Kemal Ataturkut në Manastir.

BashKËpUnim i vaZhdUeshËm

ë aeroportin ushtarak “Gollubovci” në Podgoricë të Malit të Zi, u mbajt solemnitet me rastin e mbarimit të shkallës më të

lartë të trajnimit të helikopterit “Gazella”, nga tre pilotët e ARM-së. Në ceremoninë solemne morri pjesë ambasadori i RM-së në Mal të Zi, Aleksandar Vasilevski, përfaqësues të lartë të Ministrisë së Mbrojtjes dhe ushtrisë së Malit të Zi, të kryesuar nga komandanti i forcave të armatosura të UMZ-së, si dhe delegacion i Ministrisë së Mbrojtjes dhe ARM-së në përbërje: kolonel Donçe Kuzmanov, atasheu ushtarak jorezident i Republikës së Maqedonisë në Mal të Zi, komandanti i Brigadës Ajrore të ARM-së, koloneli Kire Kolevski dhe Aco Stanojkov, oficeri i A-3 i Brigadës ajrore. Trajnimi i fluturim-it, pilotëve të ARM-së u realizua sipas parimit të reciprocitetit, me shkollim të kadetëve nga Mali i Zi në Akademinë Ushtarake “Gjen-eral Mihajllo Apostollski” – Shkup.

shKallË mË e lartË e trajnimit pËr flUtUrime

9

jatë manifestimit “Gruaja e shkathët” për qytetin

e Shkupit, manifestim i cili u mbajt më 15.02.2014 në hote-lin Aleksandar Pallas në Shkup, shoqata multietnike dhe mul-tikulturore e grave “Gruaja e shkathët” nga Tetova, Armatës së Republikës së Maqedonisë i ndau mirënjohje për bashkë-punimin e suksesshëm. Mani-festimi “Gruaja e shkathët” tradicionalisht mbahet që nga viti 1992 në 22 qytete të Republikës së Maqedonisë, ndërsa nga viti i kaluar ky

manifestim ka edhe karakter ndërkombëtar, kështu që dy vite mbahet edhe në Repub-likën e Zvicrës. Qëllimi i mani-festimit është lidhja e grave nga të gjitha nacionalitetet, ku nëpërmjet shoqërisë do të formonin një socializim më të madh në shoqëri. Kjo mirënjo-hje është edhe një dëshmi për bashkëpunimin ushtarako-civil të Armatës së Republikës së Maqedonisë me një numër të madh të organizatave qeverita-re dhe joqeveritare me të cilat bashkëpunon dhe i përkrah në kuadër të mundësive dhe kapa-citeteve për realizimin e aktiv-iteteve të shumta në të gjitha sferat e jetës shoqërore. L. P.

mBrojtja dhe avancimi i mjedisit jetËsor

i Komandës së KBO-së. Prezan-timi me temë: “ Rëndësia, vendi dhe roli i mjedisit jetësor dhe natyrës në Armatë dhe për të”, të cilën e prezantoi koordinatori për mbrojtjen e mjedisit jetësor dhe natyrës nga SHP i ARM-së, Elizabeta Tashkovska, me theks të veçantë në aktivitetet e NATO-s dhe dokumentet për mbrojtjen e mjedisit. Me përfshirjen në një numër të madh të projekteve për mbrojtjen e mjedisit jetë-sor dhe natyrës, projekte këto të organizuara nga organizatat jo qeveritare dhe qeveritare të Republikës së Maqedonisë, mes të cilave edhe “Dita e drurit” dhe

dhe kërkesave të sigurisë nga ana e NATO-s, fillimi i procesit të planifikimit për pjesmarje aktive në misionin post ISAF, realizimi i planit për modernizim dhe finan-sim më efikas të ARM-së, shitja e pajisjeve të vjetra dhe joper-spektive të ARM-së, ndarja e mjeteve financiare për buxhetin e MM-së nga shitja e pronës me të cilën disponon MM-ja, real-

për punë në shtab në nivel të batalionit të brigadës. Trajnimi që u realizua gjatë kursit është i dizajnuar për nënoficerët e ARM-së dhe është në përputhje me misionin e Qendrës për Tra-jnim Individual.

S. N.

Brifing pËr gjendjen e gatishmËrisË nË arm

ë 17 shkurt të vitit 2014 në Shtëpinë e ARM-së në Shk-

up u mbajt brifing për gjendjen e gatishmërisë së ARM-së për vitin 2013. Gjatë brifingut, presiden-tit i Republikës së Maqedonisë njëherit edhe komandant suprem i Forcave të Armatosura, nga ana e shefit të Shtatmadhërisë së ARM-së, gjeneral-nënkolonel Go-ranço Koteski, u informua për re-alizimin e planeve dhe detyrave për vitin 2013, në përputhshmëri me aspektet funksionale të ARM-së. Në bazë të analizave të përgjithshme vjetore të Shtat-madhërisë, u konkludua se ARM-ja gjatë vitit të kaluar, edhe për-skaj vështirësive dhe kufizimeve objektive, me sukses ka kryer misionet dhe detyrat e dhëna, si dhe gjendja e gatishmërisë ka qenë në nivelin e duhur.

Si prioritete dhe masa kryesore gjatë vitit 2014 të cilat do të kontribuojnë në përforcimin e mëtejshëm, në ngritjen e nivelit të gjendjes së gatishmërisë dhe moralit të pjestarëve të ARM-së, u veçuan: përmbushja e rregullt e personelit të ARM-së, vazhdi-mi i implementimit të strukturës së re të ARM-së, përshtatja e trajnimit sipas sfidave aktuale

omanda për trajnim të dok-trinave (KTD), në përputhsh-

mëri me detyrat dhe misionin e saj me sukses i zbaton dhe zhvil-lon kurset për trajnim bazik dhe individual të ushtarëve profe-sional, si dhe kurset për edukim dhe zhvillim të vazhdueshëm të korit të nënoficerëve të ARM-së. Gjatë periudhës së kaluar KTD dëshmoi se ka kapacitet për realizimin e dëtyrave të dhëna. Sot në fakt, në secilën njësi të ARM-së ka instruktorë-nënofi-cerë të cilët kanë certifikatë nga për kurse të kryera të cilat janë të realizuara nga ana e KTD-së.Në Qendrën për Trajnim Indi-

vidual që ndodhet në kuadër të Komandës për Trajnim dhe Dok-trina u realizua kurs i shtabeve ushtarake për nënoficerë. Qël-limi i këtij kursi për nënoficerë ishte që ata që e ndjekin të njej-tin, të përgaditen dhe të trajno-hen si dhe njëherit të aftësohen

KUrsi i shtaBit UshtaraK pËr nËnoficerË

ë Komandën e Brigadës për përkrahje logjistike në për-

puthje me Planin vjetor për punë të seksionit për bashkëpunim civilo-ushtarak nga Komanda e Bashkuar Operavite (KBO), u mbajt një seminar me temë: “ Krahasimi i Ligjit për Mbrojtje dhe avancim të mjedisit jetësor, me theks të veëantë në menax-himin e mbeturinave”. Seminar ky, i pari i këtij lloji deri më tani, të cilin e hapi dhe e udhëhoqi kryesuesi i Sektori për Bashkë-punim Civilo-ushtarak dhe Bash-këpunim Ndërushtarak nga KBO, nënkoloneli Zoran Ivanov, ndërsa morrën pjesë edhe koordinatorët për ekologji dhe mbrojtje të mje-disit jetësor nga komandat dhe njësitë e ARM-së, si dhe përfaqë-sues të garnizonëve në Repub-likën e Maqedonisë të cilët krye-jnë detyrën e tyre në këtë sferë.Me esencën e Ligjit për mbrojtjen e mjedisit jetësor dhe natyrës, pjesmarrësit e seminarit i njoftoi koordinatori për ekologji dhe mbrojtje të mjedisit jetësor, Drag-omir Gjeorgjievski, nga Sektori për Bashkëpunim Civilo-ushtarak

izimi i projektit “ARM- shtëpia ime”, fillimi i implementimit të konceptit për forcat rezerve si dhe ngritja e mëtejshme e nivelit të trajnimit të pje-starëve të ARM-së. SHSHP i ARM-së kërkoi që të fillohet procesi i modernizimit të ARM-së, në përputhje me planin afatgjatë për modernizim në mbrojtje, plan i cili u miratua në dhjetor të vitit 2013 nga ana e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë. Ai gjitashtu kërkoi edhe përgjegjësi më të madhe si dhe pikëpamje reale në raport me mbrojtjen dhe gjendjen në ARM, nga ana e të gjitha subjekteve dhe in-stitucioneve të Republikës së Maqedonisë të cilat kanë kompetenca në bazë të Kush-tetutës dhe ligjeve.

mirËnjohje arm-sË

“Maqedonia pa plehra”, si dhe në projektet e NATO-s ku mar-rin pjesë edhe pjesëtarë të Ar-matës së Republikës së Maqe-donisë, ku përfitohen njohuri të rëndësishme për përmbushjen e aktivietetve të kësaj fushe gjatë realizimit të misioneve ndërkombëtare, ARM-ja tregon se në mënyrë aktive është e përfshirë në ngritjen e vetëdijes ekologjike si dhe në implemen-timin e suksesshëm të ligjeve dhe dokumenteve tjera që përf-shijnë procedurat për mbrojtjen dhe avancimin e mjedisit jetë-sor. Е.Т.

dhe politikës së jashtme të Republikës së Maqedonisë.

Detyrën e komandantit të Regjimentit për Operacione Speciale e morrët më 18 gusht vitin e kaluar. A keni pasur kohë të mjaftueshme që të përfshini disa dre-jtime dhe vizione të juaja sipas të cilave do të zhvillohej njësia?- Në këtë njësi jam qysh nga formimi i saj, 10 vjet në vazhdimësi, kur së bashku me të gjithë pjesëtarët tjerë në fillim i vendosëm kushtet e jetës, punës, përgaditjeve si dhe principet në njësi, kështu që gjatë këtyre

në fillim, a ka mundësi që në pika të shkurtëra të na prezantoni regjimentin e operacioneve speciale, misionin dhe historikun e kësaj njësie?- Republika e Maqedonisë dhe Armata e Re-publikës së Maqedonisë qysh në kohërat e hershme të pavarësisë shqyrtuan nevojën e ekzistimit të një njësie e cila do të për-bëhet nga ushtarë profesional, njësi e cila në mënyrë organizative do të qëndronte pranë doktrinave të NATO-s, ndërsa në as-pektin e përgatitjes dhe trajnimit, taktikës dhe përdorimit të teknikave, pjesëtarët e saj gjithnjë të jenë në rrjedha me tendecat më të reja dhe të jenë të gatshëm të bal-lafaqohen me rreziqe asimetrike. Historia e Regjimentit fillon para 20 viteve, më saktë-sisht më 1 mars të vitit 1994 me formimin e njësisë për qëllime speciale. Si komandë e njësive speciale ka funksionuar në periud-hën e viteve 2002-2003, ndërsa prej muajit dhjetor të vitit 2003 njësia u ristrukturua në Skuadër për Qëllime Speciale, që më vonë në nëntorin e vitit 2006 të merr formën përfundimtare si Regjiment për Operacione Speciale.Misioni i Regjimentit për Operacione Spe-ciale duhet të sigurojë njësi të organizuara, të përgatitura dhe të pajisura me qëllim të realizimit të operacioneve speciale dhe operacioneve specifike konvencionale, në mënyrë të pavarur apo në bashkëvep-rim me njësi të tjera të ARM-së dhe forca tjera koalicionuese, në të gjitha kushtet, në gjendje krize apo në luftë, në mbështetje të paqes dhe parandalimit të konflikteve si pjesë e përpjekjeve të përgjithshme ndaj përkrahjes së sigurisë së brendshme

ME GJENERALIN E BRIGADËS VASKO GJURÇINOVSKI, KOMANDANT I REGJIMENTIT PËR OPERACIONE SPECIALE

SYNOJMË QË ARM TË KETË NJËSINË MË ELITE NË RAJON

INTERVISTË KUr flasim pËr regjimentin e opera-cioneve speciale dhe pËr pjesËtarËt e KËtij regjimenti, gjithmonË pËrdorim epitetet mË tË larta, ata janË mË tË mirËt mes tË mirËve, ata janË Krenar-ia jonË dhe pËrfaQËsUes tË denjË Çdo-KUnd KU valon flamUri i maQedonisË, gjithmonË dhe gjithKUnd tË parËt e KanË trasUar rrUgËn atY KU ËshtË mË vËshtirË, pËr ata nUK Ka gjË tË paaritshme dhe tË pamUndUr, ndËr-sa profesionaliZmi dhe pËrKUshtimi i tYre nË pUnË ËshtË shemBUll pËr pjesËtarËt tjerË tË arm-sË

10

11

prioritare me të cilën ARM-ja mund ta ulë asimetrinë e me këtë ta kthejë iniciativën në konflikt. Për dallim nga njësitë konvencionale të cilat mbështeten masovikisht dhe në for-macione të mëdha, me qëllim të rritjes së fuqisë së zjarrit dhe hapësirës në të cilën njësia duhet të veprojë në realizimin e op-eracioneve speciale, nuk është i nevojshëm një numër i madh i pjesëtarëve. Nëse ato janë të përzgjedhur mirë, të përgatitur dhe të trajnuar në mënyrën e duhur, të koman-duar mirë, mund të jenë shumë më efikas se sa njësitë më të mëdha. Komandirët e ROS-it janë oficerë të cilët kanë përgjegjësi të madhe. Ata shpesh re-

alizojnë qëllime operative dhe strategjike. Nga ata pritet shkalla më e lartë profesio-nale, pjekuri, dituri dhe shkathtësi.

Si transformoheshin dhe zhvilloheshin njësitë speciale ushtarake të Maqedo-nisë?- Njësia kaloi përmes një rruge të zhvillimit intenziv që nga krijimi i saj në vitin 1994 e deri më sot si dhe bëri përpjekje maksimale për rritjen e aftësisë operative dhe ajo gjith-monë është e gatshme të ballafaqohet me të gjitha sfidat të cilat janë pjesë e kohës së re.Transformimi i njësisë realizohej në disa segmente, por nga të gjitha, dy do ti veçonim si më të rëndësishme. Njëri ndër këto segmente është gjithsesi person-eli. Gjatë periudhës së kaluar është inves-tuar shumë në përgatitjen dhe trajnimin

6 muajve të kalur pata mundësi të bëjë krahasim me të kaluarën. Vërej një zhvillim të vazhdueshëm, përmirësim dhe avancim të cilësisë së personelit dhe të punës në çdo fushë. Me këtë rast do të doja që të shpreh mirënjohjen dhe falenderimin deri tek të gjithë komandantët, komandirët, ish ushtarët dhe ushtarët aktual, oficerët, civilët dhe deri te të gjithë ata që kanë dhënë përpjekjet, entuziazmin dhe kontrib-utin e tyre si dhe mohimin nga privatësia e tyre në ndërtimin dhe krijimin e njësisë elite të Armatës së Republikës së Maqe-

donisë, njësi me të cilën krenohen të gjithë qytetarët e Republikës së Maqedonisë. Sa i përket vizionit dhe risive në funksionimin e njësisë, kisha thënë se përkushtimi im i vazhdueshëm janë masat në drejtim të mbajtjes së nivelit më të lartë të gjendjes së gatishmërisë, përfshirjen e metodave, taktikave dhe teknikave të reja, trajnimeve, përgatitjeve më efikase për realizimin e operacioneve speciale. Imperativi im është që Armata e Republikës së Maqedonisë të ketë njësinë më elite në Ballkan. Besoj në personelin, e di që mundemi, kemi kuadër të kualifikuar, ndjenjë lojaliteti dhe patrio-tizmi ndaj Armatës dhe atdheut, si dhe kontribute që na bëjnë më të fortë në ar-ritjen e qëllimeve tona. Vazhdojmë me të njëjtin intenzitet edhe në vitin 2014, me realizimin e trajnimeve dhe përgatitjeve të llojllojshme, si në vendin tonë ashtu edhe

jashtë tij, me qëllimin e vetëm, që gjithmo-në të përgatitur dhe në mënyrën e duhur t’ju përgjigjemi dhe të ballafaqohemi me të gjitha sfidat. Ky vitë, është një vitë i veçantë për regji-mentin për operacione speciale. respe-ktivisht, më 1 mars shënuat jubileun e 20 vjetorit të formimit të regjimentit për operacione speciale. na thoni diçka më shumë rreth aktivieteteve që i ndërmor-rët për shënimin e këtij jubileu?- Gjithsesi së është një privilegj dhe nder i madh të jesh në krye të kësaj njësie, ndër-sa kënaqësia është edhe më e madhe kur në këtë periudhë shënohet një jubile i këtij lloji, por kjo bart edhe një përgjegjësi të madhe, që jubileu të shënohet denjësisht dhe në nivel të cilin Regjimenti i Opera-cioneve Speciale e meriton.Qëllimi i aktiviteteve të realizuara me rastin e shënimit të jubileut, ishte që të jemi më afër popullatës dhe opinionit të gjërë të Republikës së Maqedonisë. Njëkohësisht, më lejoni të theksoj që Regjimenti për Op-eracione Speciale të jetë ky që është sot, kanë kontribuar të gjithë pjesëtarët që di-kur dhe sot janë pjesë e këtij regjimenti.Aktivitetet për shënimin e këtij jubileu fil-luan që nga janari, me trajnimin në kushte dimërore, ku vijoi aktiviteti i dhënies së gjakut, donacioni i produkteve ushqimore, ekspozita e shenjave dhe fotografive nga ROS-i gjatë 20 viteve të fundit. Në veçan-ti u pranua shumë mirë “Dita e hapur e ROS-it” ngjarje e cila u vizitua nga shumë qytetarë të RM-së, ndërsa si kurrorë e festimeve ishte solemniteti qëndror i cili u mbajt më 1 mars në kazermën “Ilinden”, ku morrën pjesë përfaqësuesit tanë si dhe të gjithë ish pjestarët e njësive speciale gjatë 20 viteve të fundit. Me këtë rast, do te doja t’ju shpreh mirënjohje të gjithë mysafirëve të pranishëm, kolegëve dhe miqve të nde-ruar të njësisë tonë që ndanë çaste nga koha e tyre e çmuar dhe me prezencën e tyre, bënë më të pasur këtë solemnitet.

edhe pse shumë shpesh flasim për njësitë speciale, megjithatë do të donim që të na rikujtoni si janë këto njësi dhe cili është roli i tyre në sistemet bash-këkohore të mbrojtjes dhe sigurisë?- Mundësitë e ROS-it shtrihen në të gjithë spektrin e operacioneve. Njësia është e gatshme që të përgjigjet në çfarëdo lloj kërcënimi dhe rreziku me rezistencë të duhur duke përfaqësuar kështu njësinë

12

e pjësëtarëve të regjimentit, është marrë shumë përvojë nga ushtrimet ndërkom-bëtare në të cilat kanë marrë pjesë edhe pjesëtarët tanë, si dhe gjithashtu, të një rëndësie të jashtëzakonshme, janë edhe përvojat që pjesëtarët tanë i marrin gjatë misioneve paqësore ku ata kanë vepruar deri më sot. Procesi i formimit trajnimit dhe i dijes në regjiment është një proces i vazh-dueshëm të cilin duhet ta ndjekim në qoftë se duam të ngelim në kulmin e profesionit të cilën e ushtrojmë.Kur flasim për teknikën që e kemi si njësi, nuk është sekret se njësia jonë posedon armatim të llojllojshëm modern i cili është në dispozicion të ARM-së. Vetë misioni i cili

i është dhënë njësisë e kërkon këtë qasje. Transportimi dhe interoperatibiliteti me for-cat e NATO-s kërkon që pajisjet dhe arma-timi që posedon njësia gjatë ekzistimit të saj njëzetvjeçar, vazhdimisht të pësojë ndry-shime dhe të rifreskohet me gjëra të reja.

Çka i nevojitet një të riut që ta realizojë ëndrrën e tij? Si mund të bëhet pjesëtarë i Regjimentit për Operacione Speciale?- Njëra ndër karakteristikat e këtyre llojeve të njësive, gjithashtu edhe për Regjimen-tin për Operacione Speciale, është gjith-sesi edhe pranimi në këtë njësi. Të gjithë pjesëtarët e njësisë, pa marrë parasysh se a bëhet fjalë për oficer, nënoficer apo

ushtarë profesional, duhet t’i nënshtrohen mënyrës rigoroze të përzgjedhjes. Secili kandidat i kursit selektiv duhet ta ketë të përfunduar shkollën e mesme, ta kenë të kryer shërbimin ushtarak, të mos jenë më të moshuar se 29 vjet dhe të jenë të pu-nësuar në ARM. Secili kandidat i cili është përfaqësues shtetëror apo është anëtar i ndonjë shoqate të alpinizmit, parashut-izmit apo shoqate të zhytjes, merr pikë shtesë. Kandidatët fillojnë me kontrollet parapërzgjedhëse të formës fizike, kon-trolle të notit dhe kontrolle të gjendjes shëndetësore. Të gjithë kandidatët që do ta kalojnë me sukses këtë pjesë, i nënsh-trohen kursit selektiv i cili zgjat 24 ditë. Gjatë kohës së kursit selektiv te kandidatët shqyrtohen dhe kontrollohen shumë vlera siç janë afësitë lidere, përkushtimi, vend-

osmëria, vetëbesimi, aftësia për të marrë vendime të duhura në rrethana stresi dhe gjithsesi gjendja e tij psikofizike si dhe mundësia e qëndresës ndaj ngarkesave plotësuese fizike. Kryerja e suksesshme e seleksionimit është vetëm fillimi, ku më pas vijon një trajnmim i gjatë i rëndë dhe kompleks, në mënyrë që kandidatët të jenë pjesë e forcave për operacione spe-ciale. Te forcat për operacione speciale njerëzit janë shumë më të rëndësishëm se sa teknikat dhe paisjet. Ata e jo pajis-jet, bëjnë dallimin kritik. Këto forca nuk mund të prodhohen në mënyrë masive dhe nevojitet kohë dhe vite të tëra për t’u shkathtësuar dhe aftësuar në mënyrë op-

erative njësi të përgatitura për realizimin e misioneve komplekse. Te njësitë speciale, kualiteti është më i rëndësishëm se sa kuantiteti.Pas kryerjes me sukses të kursit selek-tiv, të gjithë pjesëtarët kalojnë trajnimin gjashtë mujor i cili ndahet në dy faza, faza e parë – trajnim i individit dhe faza e dytë - punë ekipore. Trajnimi specialistik zgjat 9 muaj dhe përfshin trajnimin në tokë të lartë malore, trajnim me parashutë, alpinizëm veror dhe operacione malore, trajnim në ujë, not dhe zhytje, trajnim për mbijetesë dhe ushqim në natyrë, luftë në vende të banuara, taktikë të njësive të vogla, gjua-jtje, qitje, trajnim në shkathtësi luftarake, mësim të gjuhëve të huaja. Trajnimi i cili realizohet në Regjimentin për Operacione Speciale gjithmonë synon të jetë sa më afër kushteve reale. Shfrytëzoj rastin të them se shenjat e për-katësisë, beretka dhe emblema e Regji-mentit për Operacione Speciale, për për-katësinë e njësisë, nuk janë dhuratë, por të njejtat duhet të merren me meritë dhe të mbahen me krenari.

Si e shihni njësinë tuaj në të ardhmen?- Të ardhmen e njësisë speciale e shoh si një të ardhme të motivuar, të lartë-aftë-suar, moderne dhe gjithmonë e gatshme që të përgjigjet dhe të ballafaqohet me të gjitha sfidat, në koherencë me mundësitë ekonomike të vendit, me përpjekje dhe in-vestime të vazhdueshme në paisjen, ara-matimin dhe edukimin e personelit i cili do t’i ndjek tendencat botërore. Kam dëshirë dhe pres që shumë gjenerata të reja në të

ardhmen në Republikën e Maqedonisë të shfaqin interes dhe dëshirë që të bëhen pjesë e njësive speciale edhe në vitet që do të vijnë ta realizojnë ëndrrën e tyre, të bëhen pjesëtarë të Regjimentit për Opera-cione Speciale. Misioni ynë do të jëtë i përmbushur në tërësi atëherë kur edhe ne, ashtu si para-ardhësit tanë të cilët krijuan, do të mund të krijojmë dhe arrijmë liderë të cilët do të jenë në kryë të njësisë, duke u ballafaquar me sfidat dhe duke korrur suksese dhe fitore me të cilat do të jenë krenarë të gjithë qytetarët e Republikës së Maqedo-nisë.

Dr. Zhanet Ristoska

speciale me siguri që nuk do të jenë të përgatitura mirë dhe nuk do të kenë suk-ses gjatë detyrave të lartëpërmëndura. Pa rol dhe detyra shtesë të definuara mirë, këto forca me siguri se do të kenë problem që ti arsyetojnë resurset mate-riale dhe politike, resurse të cilat janë të nevojshme për funksionim sa më të mirë. Liderët politik u ndajnë mjete dhe resurse forcave ushtarake në bazë të mendimit dhe mirëkuptimit të tyre ndaj vlerës dhe rëndësisë strategjike. Për shembull në vitet e 60’-ta SHBA-të e kanë miratuar strategjinë për mirëkup-tim të ndërsjellë me anë të së cilës është ulur vlera e raketave për mbrojtje ajrore dhe resurset për këto forca kanë qenë të zvogëluara në mënyrë drastike. Ngja-jshëm, remitancat financiare të forcave për operacione speciale janë humbur apo zhdukur pas luftës në Vietnam, kur

perceptimi për rëndësinë e këtyre operacioneve ka qenë në rënie, por në kohën më të re me rritjen e rolit të luftës kundër terrorizmit ato janë rritur.Definimi i rëndësisë strategjike të forcave ushtarake nuk është gjë e lehtë. Kjo kërkon mirëkuptim nga të tre faktorët të cilët ndikojnë tek njëri tjetri dhe me kalimin e kohës ndryshojnë. Këto faktorë janë: af-tësitë themelore dhe karateristike të forcave të armatosura, natyra e sfidave të rëndësishme të sigurisë me të cilën ballafaqohet shteti, si

ebati rreth asaj se a kanë forcat për operacione speciale vlerë strategjike dhe se cila do të ishte mënyra më

e mirë e shfrytëzimit të tyre, gjithmonë ka qenë aktuale. Kjo çështje edhe sot shërben si objekt i mospajtimeve të ndry-shme. Në qarqet ushtarake këtij debati i jepet një kahje në aspektin e definimit të rolit dhe detyrave të forcave për opera-cione speciale. Më së shpeshti nën rolin ushtarak nënkuptohet një rol me qëllim të gjerë strategjik, ndërsa detyra ushtarake trajtohet si një zbatim i kësaj detyre apo këtij roli në situatë konkrete. Në rastin e forcave për operacione speciale mund të themi se ato kanë rol strategjik kur kemi të bëjmë me rreziqe apo asgjësim të caqeve të cilat forcat konvencionale nuk mund ti asgjësojnë dhe se luftimi jokonvencional është një detyrë e cila e mbështet këtë rol.Forcat e armatosura, për të për-caktuar se si të njejtat duhet të tra-jnohen dhe të pajisen, kanë nëvojë për role dhe detyra të qarta dhe precize. Nga ana tjetër, rolet dhe detyrat dalin nga koncepte strat-egjike të definuara në mënyrë pre-cize. Në një studim me temë “Op-eracionet speciale – konflikte me intenzitet të ulët”, thuhet që roli dhe qëllimi i forcave të armatosura në zbatimin e politikës kombëtare është element themelor i saj. Ky rol mund të quhet apo të merret edhe si koncept strategjik i forcave

të armatosura. Në esencë ky koncept është një përshkrim i asaj se si, kur dhe ku ushtria do të përdoret më qëllim që kombi të ketë siguri apo të mbrohet nga rreziqet ndaj sigurisë së vendit. Në qoftë se forcat e armatosura nuk posedojnë këtë koncept, ata janë të pa nevojshme me çka do të sillen në një rreth konfliktesh dhe caqesh të padefinuara dhe kështu në fund do të vuajnë nga një rënie fizike dhe morale.Në qoftë se forcat për operacione speci-ale kanë vizion dhe aspiratë të jenë të një rëndësie strategjike, ato gjithashtu kanë nevojë për një koncept strategjik, kon-cept i cili e sqaron vlerën dhe rëndësinë e tyre për shtetin në kuptim të rolit dhe detyrave për të cilat ato janë të gatshme që t’i kryejnë dhe t’i realizojnë. Pa kon-cept të tillë strategjik dhe pa rol dhe detyra të qarta, forcat për operacione

13

FORCAT PER OPERACIONE SPECIALEROLI, DETYRAT DHE VLERA STRATEGJIKE

14

tika të ndryshme do të zbatohen për t’ju kundërvënë rrezikut të sigurisë, varet prej natyrës së rrezikut dhe nga strategjia e cila do të përdoret kundër këtij reziku. Për ilustrim më të mirë, forcat për op-eracione speciale mund të zënë vend në spektrin teorik të luftimit. Në njërën anë të spektrit ndodhet lufta për shkatërrim apo asgjësim, ku qëllimi kryesor është shkatër-rimi i forcave të armikut, deri në dorëzi-min e tij përfundimtar, si dhe ana tjetër e spektrit ku paraqitet lufta e manevrit ku qëllimi është të përdoret apo të shfrytëzo-het ndonjë element i superioritetit për eksploatimin e dobësisë te forcat armike, e që nuk varet nga ajo se kjo forcë do të jetë fizike, psiqike, teknike apo organiza-

tive. Lufta për shkatërrim e asgjësim ka çmim të lartë dhe rrezik të ulët, sidomos për anën e cila posedon më tepër resurse. Lufta me manovër është me një çmim re-altivisht të ulët, por me rrezik më të lartë. Ky lloj i luftimit ofron mundësi për fitimin e rezultateve disproporcionale në raport me mjetet e investuara dhe përmes kësaj hap mundësi për fitore ndaj anës më të dobët materialisht, por kjo gjithashtu përfshinë mundësinë për humbje të shpejtë dhe të tërësishme. Mendimi për operacionet speciale, si op-sion i kundërt me luftimet për “shkatër-rim” dhe si përpjekje për të shfrytëzuar dobësinë e armikut më një forcë shumë të lartë e të madhe speciale, është shumë e dobishme. Kjo hedh dritë ndaj rëndësisë strategjike të tyre, por gjithashtu edhe ndaj rrezikut të lartë të tyre. Rreziku i lartë nuk do të duhej të kuptohet vetëm si rrezik fizik. Komando-operacionet e forcave për operacione speciale të cilat janë të kufi-zuara më kohë dhe mbështeten në befasi, fshehtësi dhe guxim për të arritur sukses, u përshtaten karakteristikës së tyre si operacione të rrezikshme. Por, detyrat e forcave për operacione speciale siç janë

dhe nevojat ushtarake të cilat dalin nga strategjia kombëtare për ballafaqim me këto sfida. Definimi i konceptit strategjik të forcave për operacione speciale ëshë edhe më i rëndë. Për forcat e operacioneve speciale janë shkruar shumë libra, por një numër i vogël i tyre i është kushtuar hulumtimit ndaj vlerës dhe rëndësisë së tyre strat-egjike. Nga njëra anë këto forca dhe op-eracionet e tyre janë shumë tërheqëse dhe fascinante ku synojnë që t’i japin kahje tjetër diskutimit sa i përket rëndë-sisë strategjike. Kur flitet për rëndësinë strategjike të forcave për operacione speciale, kemi të bëjmë edhe me shumë paragjykime. Nga ana tjetër, për arsye se forcat për operacione speciale dhe detyrat e tyre dallojnë nga forcat konvencionale, ekziston tendenca që rëndësia e tyre strategjike të përshkruhet me një term të thjesht sa i përhet fleksibilitetit dhe ndry-shueshmërisë së tyre, gjë që nuk është shume e dobishme. Kështu, esenca e qël-limit strategjik të forcave për operacione speciale shpesh konstruohet në mënyrë më të zgjeruar, apo aspak nuk vërehet.Koncepti strategjik i forcave për opera-cione speciale kërkon vlerësimin e asaj se si atributet e këtyre forcave më së miri do ta përkrahnin strategjinë kombëtare për ballafaqim me sfidat më të rëndësishme të sigurisë. Strategjitë e ndryshme të sig-urisë u japin rëndësi më të madhe disa atributeve dhe detyrave të forcave për operacione speciale. Gjithashtu, burime të ndryshme strategjike diktojnë në mënyrë direkte apo indirekte dhe si përkrahje ndaj operacioneve të forcave konvencionale apo si forcë bazike udhëheqëse. Në mo-mentin kur këto burime do të jenë të njo-hura dhe do të qartësohen, nevojitet të analizohet se si autoritete e kanë definuar rëndësinë strategjike deri më sot, në saje të strategjisë së mbrojtjes së shtetit dhe në nevojat e funksionimit të saj në një mje-dis të sigurtë. Gjatë viteve të kaluara ekzistonin analiza që tregonin se pikërisht konceptet strat-egjike të komandave për operacione spe-ciale udhëheqin evaluimin e detyrave të cilat i realizojnë forcat për operacione spe-ciale. Gjithashtu, është identifikuar edhe ndikimi i madh i “ofertës dhe kërkesës” mbi definimin e rolit dhe detyrave të for-cave për operacione speciale. Kur nevoja për këto forcat e këtij lloji është e madhe, udhëheqësit ushtarak janë më selektiv në lidhje me definimin e rolit dhe definimin e detyrave. Kur nevoja për këto forca është e vogël, roli dhe detyrat marin një definim më të zgjëruar. Në mënyrë plotësuese identifikohen vlera të ndryshme strat-egjike të forcave për operacione speciale në varësi prej asaj se në çfarë roli gjenden ato, a janë të njejtët në përkrahje të for-cave konvencionale apo operacionet i real-izojnë si të pavarur. Në qoftë se në një analizë të tillë nuk me-ren parasyesh karakteristikat të cilat këto forca i dallojnë nga forcat tjera, do të jetë e pamundur të kuptohet koncepti strategjik i forcave për operacione speciale si dhe roli dhe detyrat që dalin nga këto forca.

roli dhe detYrat e forcave pËr operacione specialeTë gjitha detyrat e forcave për operacione speciale, pa marë parasysh se a janë ato marrëdhënie civile, shpëtim të robërve, trajnim për luftë kundër guerilëve, luftime jokonvencionale apo detyra tjera, kërkohen forca me atribute të cilat shumë shpesh grupohen në dy grupe me karakteristika unikate. Këto janë disa nga forcat kyçe për inflitrim dhe goditje (sulm), të afta të reago-jnë fshehurazi, më precizitet dhe shpejtësi të madhe në tërë spektrin e konflikteve. Gjithashtu, ata janë edhe luftëtarë-diplo-matë, të aftë të ndikojnë, të këshillojnë, të trajnojnë dhe të realizojnë operacione më forca të huaja, me persona të autorizuar

dhe me popullatë civile.Për të mbajtur mend më lehtë, shkath-tësitë e njësive më të vogla për sulm dhe infiltrim shpesh quhen edhe si “shkathtësi komanduese” të forcave për operacione speciale, ndërsa shkathtësitë, politike, kul-turore, dhe gjuhësore shpesh herë quhen edhe si shkathtësi të “diplomatëve ushta-rak” apo shkathtësi “kulturore”. Ndonjëherë njëra apo të dy grupet e shkathtësive janë të nënvlerësuara apo hasin në mohim se janë forca speciale. Për shembull, ka pa-sur gjeneral që kanë thënë se secili ushtar i mirë mund të ballafaqohet me guerilët, koment ky i cili ka pasur qëllim ta mohojë vlerën dhe rëndësinë e shkathtësive të dip-lomatëve ushtarak. Të tjerët, kanë insistu-ar se secili pjesëtar i këmbësorisë që është i mirë, mund të sulmojë një cak të mbrojtur mirë, deklaratë kjo me të cilën mohohet nevoja e komando-shkathtësive e forcave për operacione speciale. Megjithatë, sot edhe komando-shkathtësitë edhe shkath-tësitë e diplomatit ushtarak janë të pranu-ara si karakteristika me të cilat forcat për operacione speciale dallohen nga forcat tjera. Se si këto shkathtësi dhe karakteris-

trajnimet, marrëdhëniet civile, dhe opera-cionet psikologjike të cilat e shfrytëzojnë përparsinë e shkathtësive si “diplomat ush-tarak” mund të realizohen në njër rreth me rrezik më të ulët, si për shembull në ministri të ndonjë qeverie të huaj apo ndonjë poli-gon për trajnim. Këto detyra mund të kenë çmim të lartë politik nëse të njejtat nuk realizohen në mënyrën e duhur. Kështu që detyrat e forcave për operacione speciale njihen edhe si “detyra të rrezikut të lartë” në qoftë se ato shihen në pikpamjen e mossuksesit të ndonjë detyre taktike dhe të njejtat mund të kenë pasoja strategjike.Në përgjithësi, operacionet speciale mund të karakterizohen se kanë dhe se i nënsh-trohen një rreziku të lartë, por rreziku është më i vogël kur këto operacionë realizohen nga ana e forcave për operacione spe-ciale, në vend që të realizohen nga ana e forcave konvencionale. Komando-shkath-tësitë janë shumë të dobishme kur duhet të neutralizohet ndonjë cak i caktuar duke përdorur kështu arsyetimin njerëzor në vendin e ngjarjes. Në rrethana të caktuara, ky kufizim i aftësive bën dallim të theksuar. Gjithashtu, forcat për operacione speciale mund të përdorin forcë jovdejkeprurëse gjatë ndjejkes dhe rrobërimit të person-ave, apo të sigurojnë ndonjë informatë të rëndësishme apo resurs përmes të cilave nuk do të vëreheshin dhe do të asgjësonin me armën me gjuajte në largësi apo nga ana e foracve konvencionale. Detyrat që inicojnë bashkëpunim të for-cave për opearcione speciale dhe forca të huaja apo bëjnë izolimin psikologjik apo politik të armikut, si ndërrim për sulm fizik, gjithashtu kontribuojnë në pikat e fuqishme të forcave për operacione speciale. Për sh-embull, një numër i vogël i pjesëtarëve të forcave për operacione speciale kanë qenë të aftë tu ndihmojnë autoriteteve qeverita-re në eliminimin dhe asgjësimin e dilerëve të drogës në vendet e jashtme. Çmimi për këshillim dhe vendosjen e forcave të huaja është realtivisht i ulët. Më e rëndësishme është që puna me forcat lokale mund të jetë mënyra e vetme për zgjidhjen e prob-lemeve siç janë: problemi me guerilët dhe terrorizmi. Forcat për operacione speciale mund të grumbullojnë informacione nga shërbimet sekrete sa u përket guerilëve, terroristëve apo armiqve tjerë në vendn-dodhjen e tyre si dhe zbulimin apo grum-

bullimin e të dhënave lokale të marra dhe të shpërndara nga ana e forcave lokale të cilat kanë besim dhe respekt të ndërsjellë. Kur forcat speciale kanë sukses, ata shpesh krijojnë edhe efekte strategjike me çmim të ulët politik, gjë që gjithmonë është e dobishme dhe e mirëseardhur, por është edhe imperativ, siç është rasti me luftimin që është në kundërshtim me ligjet e caktura. Ekspertët, gjithashtu, thekso-jnë se për vlerën dhe rëndësinë strategjike të forcave për operacione speciale kon-tribuon edhe aftësia për ngritjen e moralit publik apo për bindjen e opinionit se janë përdorur masat të cilat do të ulin trysninë politike për të ndërmarë variante të pan-dërprera dhe të vazhdueshme të veprimit. Forcat për operacione speciale mund të demonstrojnë aftësi luftarake në mënryë që ta nënshtrojë armikun dhe ti inkurajojë forcat e veta, dhe taktikat e tyre të mund të minimizojnë gjasat në ndonjë eskalim të padëshiruar të konfliktit. Me fjalë të tjera, teoritikisht, forcat për operacione speciale, mund të krijojnë vlera kthyese proporcionale me kontroll të çmimeve politike e ushtarake (çmimeve të vendit dhe ndërkombëtare) përmes aktiviteteve të nëjsive më të vogla të cilat krijojnë efekte të ndryshme, në mënyrë ku forcat konvencionale nuk mund ta bëjnë dhe ta arrijnë të njejtën gjë. Megjithatë në rastin e manovrës, opera-cionet speciale mund gjithashtu të jenë jashtëzakonisht të pasuksesshme në qoftë se dobësitë e forcave kundërshtare nuk vlerësohen në mënyrë të drejtë dhe

të duhur. Grusht shtetet nga komandot të cilët nuk arrijnë ndonjë befasi, operacio-net psikologjike të cilat zgjojnë ndjenja në vend së të përfitojnë nga mendimi publik si dhe detyrat e trajnimit të cilat duket se e sanksionojnë sjelljen e forcave të huaja lokale në vend se të trajnohen, janë vetëm një shembull për një dështim të mundshëm të forcave për operacione speciale. Poten-ciali i dështimeve të këtij lloji, më së miri e spjegon se pse ata që preferojnë rrezik më të ulët gjatë luftimeve për shkatërrim në princip nuk i pranojnë forcat për operacione speciale dhe pse secili lideri i cili e ka ndër-mend që ti shfrytëzojë këto forca duhet që me kujdes të vlerësojë rrezikun me të cilën ballafaqohet dhe i kanoset si dhe mënyrën më të mirë për përdorimin e forcave për operacione speciale në strategjinë ndaj bal-lafaqimit me këtë lloj rreziku. Vlera apo rëndësia strategjike e forcave për operacione speciale nuk është vetëm në funksion të shkathtësive të ndryshme të tyre, por ajo gjithashtu është edhe çështje e sfidës së sigurisë si dhe se cila strategji do të përdoret kundër të njejtës. Kështu për shembull, Boersët e dinin se nuk do të mund t’ju kundërvihen në mënyrën e duhur forcave konvencionale dhe në fillim ato kanë përdorur operacione të forcave të njësive më të vogla për sulm me qëllim që të ballafaqohen kundrejt përparësisë që e kanë pasur forcat e fuqishme konven-cionale britanike. Në momentin kur britan-ikët kanë vendosur forca të shumta dhe të shumfishuara konvencionale , Boersët gjithnjë e më tepër kanë përdorur opera-cione guerile me anë të së cilëve e kanë zmadhuar përkrahjen nga ana e banorëve lokal. Rëndësia strategjike tek Boersët nuk ka qenë vetëm në funksion të shkathtësive të tyre por ajo është zhvilluar gjatë balla-faqimit me sfidën e tyre të sigurisë si dhe përmes strategjisë së zgjedhur nga ana e tyre. Kur merret parasysh roli i forcave për oper-acione speciale në kuadër të strategjisë së dëshiruar, duhet të kuptohen dhe të mer-ren parasysh jo vetëm shkathtësitë, por gjithashtu edhe përparësitë dhe mangësitë nga përdorimi i forcave për operacione speciale, në mënyrë direkte apo indirekte dhe duhet të merren si forca udhëheqëse kundrejt forcave për mbështetje.

Atanas Panovski

15

16

Zhvillimi i „B-1 centaUro“ Ka fillUar nË vitin 1985 nga ana e Kompanive „iveco fiat“ dhe „oto melara“. „iveco fiat“ Kishte per detYrË Zhvillimin e shasisË BlindUese, pjesËn lËviZËse dhe pjesËn motoriKe ndËrsa Kompania „oto melara“ Kishte KUpolËn dhe sistemet lUftUese. pËrdorUes tË KËtij mjeti janË italia, spanja dhe omani. mBi BaZËn e „B-1 centaUro“ janË ZhvillUar disa lloje tË mjeteve tË BlindUara edhe atË „centaUro“ me KUpolË hitfact 120 me top prej 120 mm, Bvp verZion vBm freccia me KUpolË hitfist plUs (pËr UshtarË 3+6 ), ОТ me KUpolË lUftUese me top „oerliKon KBa“ 25 mm (pËr UshtarË 3+8), me oBUs lËviZËs „centaUro155/39 lW porcUpine“, me sistem lËviZËs KUndËrajror me KUpolË draco me top aUtomatiK prej 76 mm, aUtomjet inxhineriK dhe aUtomjet amBUlance.trUpi BlindUes dhe KUpola janË tË pËrpUnUara nga pllaKa tË ngjitUra tË ÇeliKUt dhe plUmBit, tË cilat nË pjesËn e pËrparme tË mjetit sigUrojnË mBrojtje me hedhËs 20mm, pËrderisa nË anËt tjera sigUrojnË mBrojtje me hedhËs12,7mm dhe predhË granatash tË KaliBrit 155mm. sipas nevojËs, nË KËtË mjet mUnd tË instalohen edhe pllaKa BlindUese shtesË. nË pjesËn e pËrparme nË anËn e majtË tË aUtomjetit gjendet shoferi, ndËrsa nË anËn e tij tË djathtË ËshtË maKineria e aUtomjetit. pËr nevojat e shoferit nË vendin e tij, lartË gjenden 3 perisKopË, perisKopi i mesËm nË KUshtet e natËs ZËvendËsohet me perisKop pasiv pËr voZitje tË natËs mes vg/dil. nË pjesËn QËndrore tË KaroserisË ËshtË e vendoUsr KUpola. nË anËn e majtË tË saj gjendet Komandanti, nË anËn e djathtË gjendet shËnjestrUesi, ndËrsa nË anËn e pasme ËshtË i vendosUr mBUshËsi i topit. nga ana e majtË dhe e djathtË e KUlmit tË KUpolËs Ka hapje pËr eKUipaZhin. pjesa e pasme e aUtomjetit ËshtË hapËsirË transportUese nË tË cilËn gjendet dera e madhe pËrmes tË cilËs mUnd tË dilet. nË KËtË hapËsirË, standard janË tË vendosUra 2 „mBajtËse“ pËr granatat e topit dhe nËse „mBajtËset“ dalin jashtË apo nxirren nË hapËsirË, atY mUnd tË vendosen deri mË 4 UshtarË. nË aUtomjet ËshtË i instalUar sistemi

për kontrollin e zjarrit officine Galileo tUrMS, i cili vihet edhe në tankUn ,,c-1 ariete”. ky SiSteM ëShtë i përbërë nGa një periSkop StabilizUeS panoraMe Galileo/ SfiM Sp-t-69, SiSteM StabilizUeS ShënjeStriMi oG c-120 që përfShin kaMerë terMale dhe një MatëS lazerik për larGëSi (nd yaG), përfShinë koMpjUterin baliStik diGjital Sepa, Meteo Senzorin, SiSteMin referent për Matjen e devijiMit etj. në aUtoMjet Si pajiSje Serike janë inStalUar edhe SiSteMi i kliMatiziMit i cili në vete ka të inteGrUar Mabk në SiSteMin e SiGUriSë, SiSteMin kUndër zjarrit, SiSteM aUtoMatik për rreGUlliMin e ShypjeS Së pneUMatikëve, SiSteMe koMUnikiMi, ‘rUn-flat’ pajiSje të MbrojtëSve anëSorë etj. Si Motor i aUtoMjetit përdoret Motori tUrbo dizel iveco fiat vtca v-6, Me fUqi prej 520kS, që përdor SiSteMin e ndërrUeSit aUtoMatk hidroMekanik zf 5hp 1500, i cili poSedon 5 ShpejtëSi përpara dhe 2 ShpejtëSi paS. Makina e rrotave ëShtë 8x8, ndërSa çdo rrotë ka një SUSpenSion të pa liMitUar dhe frena diSkU. drejtiMi i aUtoMjetit bëhet Me 1,2 dhe 4 akSe.arMa kryeSore e „b-1 centaUro“ ëShtë topi Stabilizator „oto Melara 105/52lr“ Me kalibër prej 105MM, për nevojat e të cilit në aUtoMjet janë të vendoSUra 40 Granata. topi i përdor të Gjitha Granatat e Standardeve të nato-S Me kalibër 105MM, dUke përfShirë këtU edhe llojin apfSdS. varëSiSht nGa lloji i GranatëS, GjUajtja efikaSe e topit Gjatë vepriMit në caqet e blindUara Sillet nGa 1.500 deri në 2.000M. Me kUpolën topi bën rotacion prej 360°, ndërSa evolUcioni i lëvizjeS Së tij arrin prej -6° deri në +15°. në anën e Majtë të topit ëShtë i vendoSUr aUtoMatikU koakSial MG42/59 Me kalibër prej 7,62 MM, ndërSa në kUpolën lUftarake tek hapjet për ekUipazhin janë të vendoSUr edhe 2 aUtoMatik. për nevojat e aUtoMatikëve në aUtoMjet ka 4000 plUMba. në kUpolë janë të vendoSUra edhe 2x4 lanSUeS të Granatave të Gazit Me kalibër 76 MM. lëvizja e kUpolëS dhe e topit bëhet përMeS paiSjeve elektro-hidraUlike, ndërSa janë të inStalUara GjithaShtU edhe koManda ManUale.

Ivica Dameski

Gjahtarin e tankeve „B-1 Centauro“

1. Turbo dizel motor „IVECO Fiat VTCA V-6“

2. Anësor drite më sinjalizim të dritës3. Fren gazi i topit 4. Тоp „Oto Melara 105/52LR“ me

kalibër prej 105 mm5. Automatik koaksial „MG42/59“ me

kalibër prej 7,62 mm 6. Sistem shënjestre „OG C-120“7. Аntenë8. Periskopë për shënjestruesin9. Periskop për komandantin e automjetit

Galileo/ SFIM SP-T-6910. Kapak i hapjes nga shënjestruesi deri

te mbushësi i topit11. Меtео sensor12. Kapak tek hapja për komandantin

1

2

3

„Mburroja” ju paraqet

17

Gjahtarin e tankeve „B-1 Centauro“

KaraKteristiKat teKniKo-taKtiKe tË „B-1 centaUro“

ЕKUIPAZHI 4 vetë

GJATËSIA E TOPIT 8,555 m

GJATËSIA E KAROSERISË 7,85 m

GJERËSIA 3,05 m

LARTËSIA 2,735 m

KLIRENSI 417 sm

PESHA LUFTARAKE 25 тони

MAKINA turbo dizel motor IVECO Fiat VTCA V-6, me fuqi prej 520 ks

RAPORTI I FUQISË SIPAS PESHËS 20,8 ks/ton

SHPEJTËSIA MAKSIMALE 105 km/h

AUTONOMIA E LËVIZJES 800 km

KALIM NË PENGESA USHTARAKE 1,5 m

PENGESA VERTIKALE 55 sm

KALIM NË HENDEK 1,2 m

MBËSHTETËS PËRPARËS 60%

MBËSHTETËS ANËSOR 30%

13. Periskopë për komandirin14. Dera e pasme e automjetit15. Pozita për vendosjen e granatave prej

105mm16. Reduktori17. Kapaku i diskut të frenit18. Kapaku tek hapja ku është i vendosur

shoferi19. Periskop për shoferin (zëvendësohet me

periskop pasiv për vozitje natën) MES VG/DIL)

20. Ulësja e shoferit21. Timoni22. Mbrojtës anësor me sistem për rregullim

automatik të shtypjes së pneumatikëve23. Pneumatik 14.00х2024. “Run flat“ kapakë25. Amortizues hidropneumatikë MESSIER

4

56

7 8

9 10 11

12

13

14

15

16

17

18

19

2021

2223

2425

18

SHËNIME TË SHKURTËRA PËR BOEING-UN

oeing“ është një kompani ajrore li-dere në botë dhe prodhuesi më i madh i aeroplanëve komercial dhe ushtarak. Përveç kësaj, Boeing dizajnon dhe prodhon sisteme ele-

ktronike dhe mbrojtëse, raketa, satelitë dhe sisteme të avancuara informatike dhe komunikuese. Si shërbim dhënës kryesor i NASA-s, Boeing është prodhuesi krye-sor për Stacionin Hapsinor Ndërkombëtar. Kompania siguron prodhime dhe shërbime për mbështetje të klientëve në 150 vende dhe është njëra nga eksportuesit më të mëdhenj të SHBA-ve sipas shitjes. M e seli në Çikago, Boeing punëson mbi 170 000 njerëz në SHBA dhe në 70 vende tjera. Fabrikat për prodhim të helikopter-ëve Boeing janë të vendosura në Ridley Park, Pennsylvania, periferi e Filadelfisë dhe në Mesa, Arizona. Emri i mëparshëm i kompanisë ka qenë „Boeing Vertol“, e më pas „Вoeing Heli-copters“. „Boeing Vertol“ është blerë nga Boeing në vitin 1960. Emri „Vertol“ është shkurtesë për fluturim dhe aterim verti-kal (vertical takeoff and landing). Kompa-nia ka qenë përgjegjëse për dizajnin dhe prodhimin e CH-46 Sea Knight dhe CH-47 Chinook. Helikopterët „Chinook“ janë pre-zantuar në vitin 1962 si CH-47 Chinook, medelet A, B dhe C dhe janë dërguar në mision në Vietnam. Si prodhim i një pro-grami për modernizim, CH-47D e para janë dorëzuar në vitin1982, ndërsa janë prod-huar deri në vitin 1994. Kompania është shndëruar në „Вoeing Helicopters“ në vi-tin 1987, ndërsa emrin e vet aktual e ka

dollarë, kompania do të prodhojë gjashtë helikopterë në muaj, kryesisht platformë të re të modelit „F“ për forcat e armato-sura të SHBA-ve, si dhe variante për tre-gun ndërkombëtar. Kështu fabrika ka dy linja prodhuese të veçanta, njëra kushtuar ndërtimit të modeleve CH-47F, ndërsa tje-tra kushtuar varianteve ndërkombëtare.

BOEING CH 47 CHINOOK„Boeing CH-47 Chinook“ është helikopter transportues i rëndë dy motorësh me ro-torë tandem. Me shpejtësi të matur maksi-male prej 315 km/orë, ka qenë helikopter

pranuar më vonë. Më 15 dhjetor 2006, kompania „Columbia Helicopters“ blen liçencën кpër modelin 234 (model komercial i CH-47 Chinook) nga „Boeing“. Liçenca gjithashtu është blerë edhe nga „Elicotteri Meridionali“ (tash AgustaËestland) në Itali, „Kaëasaki“ në Japoni dhe një Kompani në Mbretërinë e Bashkaur.Modelet e fundit të helikopterit „Chinook“ janë CH-47F dhe MH-47G. Aktualisht „Вoeing“ ka përmbyllur fazën e dytë të zhvillimit të sërishëm të linjës prodhuese Chinook. Me një investim prej 130 milionë

HELIKOPTER TRANSPORTUES ME DY MOTORË

„BOEING CHINOOK CH-47“

19

më i shpejtë nga helikopterët shumëqëlli-morë dhe luftaarak në vitet e gjashtëdhje-ta nga shekulli i kaluar kur është prodhuar për herë të parë. Ai është njëri nga helikop-terët më të prodhuar (në kombinim me Lockheed C-130 Hercules dhe UH-1 Huey) dhe deri sot ka arritur shitje të 1179 copa. Shfrytëzohet nga rreth 20 vende nëpër botë. Emri i helikopterit „çinuk» rrjedh nga popullata Çinuk e cila kaqenë popullatë e vjetër peshkatare indiane.Qëllimi kryesor i helikopterit CH-47 Chinook është transportimi i trupave, transportimi i vendosjes së mjeteve artilerike, municionit dhe materialeve të rrezikshme, si dhe distribuimi i mallrave, ujit dhe ushqimit në fushëbeteja. Misione sekondare janë: evakuimi medicinal, kërkim shpëtimi, sh-uarja e zjarreve, hedhja e parashutistëve, transportimi i konstruksioneve të rënda, ndihma në raste të ftakeqësive elemntare etj. Ka një platformë të lëvizshme prapa dhe tri vende për ngarkim të ngarkesave nga jashtë. Ky është helikopteri më i rëndë nga prodhimet perëndimore, i shfrytëzuar nga operuesit më të mëdhenj: Armata e SHBA-ve dhe Forcat Ajrore Mbretëroretë Britanisë së Madhe. Kah fundi i vitit 1956, Armata e SHBA-ve ka paralajmëruar se planifikion të zëvendëso-jë helikopterin CH-37 Mojave, i cili punonte me motorë me klipa. Si rezultat i shpal-ljes, nga Boeing Vertol fillojnë përgatitjet për dizajnimin dhe prodhimin e helikoterit të rëndë transportues, për fluturime në lartësi të mëdhaja mbi nivelin e detit dhe për në kushte klimatike shumë të rënda. Fillimisht motorët kanë qenë secili me fuqi prej 2200 kf, dhe në raste të anulimit të njërit motor, tjetri do të mundej të sigu-rojë fuqi të mjaftueshme për të vazhduar fluturimin më tej. Përmirësimet e CH-47C janë bërë në vitin 1982 me motorë të avancuar, lidhëse të përbëra të rotorëve, kokpit të redizajnuar për të zvogëluar ngarkesën e punës së pilotëve, elektro sis-teme të përmirësuara, sistem i avancuar për kontrollë dhe përmirësime në avionikë.Kah fundi i vitit, janë ndërtuar katër „CH-47 Chinook“ special të armatosur dhe të blinduar nga „Boeing Vertol“. Këto katër fluturake janë planifikuar për luftën në Vietnam për një periudhë testimi për gjashtë muaj. Misionet më spektakulare në Vietnam kanë qenë lëshimi i baterive artilerike në pjesë malore të rrezikshme, të paarritshme me çfarëdolloj mjete tjera si dhe sigurimin e këtyre mejeteve me sasi të mëdha municioni. Nga kjo „CH-47 Chi-nook“ është dëshmuar si një fluturake të çmuar për transport të artilerisë dhe logjis-tikës së rëndë, dhe më rrallë për transpor-tim të trupave. Nga bashkëpunimi ndërmjet SHBA-ve dhe Iranit rezultoi blerja ee 20 helikopterëve CH-47 për Armatën iraniane në vitin 1971, ndërsa nga viti 1972-1976 janë porositur 70 helikopterë shtesë. Është i njohur inci-denti i katër helikopterëve Iranian „CH-47 Chinook“ kur janë futur 15-20 km në ter-ritorin e Bashkimit Sovjetik gjë që çoi në rrëzimin e një helikopteri nga avioni Mig-23 i armatës sovjetike dhe në vdekjën e tetë anëtarëve të ekuipazhit, ndërsa një tjetër ishte detyruar të aterojë. Helikopteri është shfrytëzuar në luftën e Falklandit në vitin 1982, gjatë operacione-ve „Mburoja në Shkretëtirë“ dhe „Stuhia

roku, singapuri, Tajlandi, Tajvani, Holanda, Spanja etj.Vitin e kaluar Australia deklaroi se ka po-rositur helikopterë të përdorur të mod-elit CH-47D për forcimin e flotës së saj në Afganistan pas humbjes së njërit nga helikopterët „Chinook“ në maj 2011. Megjithatë, deri në fund të vitit 2016, e gjithë flota australiane e modeleve CH-47D (të cilat aktualisht të gjitha ndodhen jashta Australisë në misione ndërkom-bëtare), do të zëvendsohen me shtatë he-likopterë të versionit të ri CH-47F. Armata australiane, para trajnimit të pilotëve për „Boeing CH-47D Chinook“, për trajnime kryesisht përdor shfrytëzon këta helikop-terë dhe simulatorë: „Bell 206-B1 Kioëa“, „S-70A-9 Black Haëk“ pastaj „Black Haëk Full-Motion Simulator“ dhe helikopterët civil „Bell 412“.Më 26 qershor, 2013, Italia nisi me test-fluturimet me modelet e parë të versionit të ri të helikopterit (me pajisime shtesë me ‘Secure Communications System’, ‘Self-Protection System’ dhe ‘Advanced Data-link System’). Helikopterët i ishin dorëzuar nga kompania „Agusta Ëestland“ e cila ka marrëveshje të përbashkët bashkëpunimi „Boeing“ për prodhim dhe shitje të mod-elit të ri. Dorëzimi pritet të ndodhj në peri-udhën 2014-2017 midis „Boeing“ dhe „Ital-ian Army Aviation“, me çka do të bëhet zëvendësimi 40 helikopterë të modelit CH-47C Chinook i cili është në përdorim

në Shkretëtirë“ në vitin 1990-1991 në Ku-vajt dhe Irak, Kriza e vitit 1993, kriza shqip-tare në vitin 1997, në operacionin „Liri për Irakun“ në Irak, gjatë krizës së Kosovës etj. „CH-47 Chinook“ nga disa kombësi morrën pjesë në Luftën e Afganistanit, përfshirë edhe SHB-të, britaninë e Madhe, Holan-dën, Kanadanë dhe Australinë. Dizajni dhe fortësia e tij janë veçanërisht të dobishme në zonat malokre në Afganistan, ku lartësitë e mëdhaja mbidetare dhe tem-peraturat e larta kanë kufizuar përdorimin e „UH-60 Black Haëk“. So gjatë përdorimit zakonisht është i shoqëruar nga helikop-terë ushtarak për mbrojtje, si që është „AH-64 Apache“. Deri më tani janë bër 86.000 orë fluturime luftarake, ndërsa gatishmëria operative e helikopterëve Chi-nook CH-47F (Foxtrot) gjatë kryerjes së sulmeve ajrore, transportimit , evakuimit mjekësor dhe misioneve për mbështetje të është mbi 80%.Gjatë operacioneve paqeruajtëse në Bos-një e Hercegovinë, skuadroni helikopterik prej 16 fluturakeve ajrore gjithsej në 2222 orë janë transportuar 3348 pasagjerë, për periudhë kohore prej gjashtë muajve.

vendet shfrYtËZUese Vendet tjera shfrytëzuese përveç shtetit prodhues janë: Argjentina, Australia, Greqia, Britania e Madhe, Egjipti, Italia, Ja-ponia, Korea Jugore, Irani, Kanadaja, Ma-

HELIKOPTER TRANSPORTUES ME DY MOTORË

KaraKteristiKa tË pËrgjithshme– „ch 47 chinooK“

EKUIPAZH 3–4 (pilotë, kopilotë, fluturues-teknik)

GJATËSIA ME ROTORË 30.18 m

DIAMETRI I ROTORIT 18.3 m

LARTËSIA 5.7 m

PESHA E HELIKOPTERIT TË ZBRAZËT 11.185 kg

NGARKESA E DOBISHME 12.100 kg- 13.000 kg

PESHA MAKSIMALE GJATË NGRITJES NË AJËR 24.500 kg

SHPEJTËSIA MAKSIMALE 295-315 km/h

MOTORI 2 Honeyëell T55-GA-714A engines, 4.777 kf secili

USHTARË 55, apo 24 barela për të lënduarit

LARTËSIA E FLUTURIMIT 6.735 m

KOHËZGJATJA E FLUTURIMIT 05:30 orë

inxhinjerët ushtarak të ish Brss-së, por edhe të rusisë së sotme janë të njohur me zhvil-limin dhe prodhimin e armëve të ndryshme specifike të cilat janë unikate në perfor-mancën e konstruktimit dhe qëllimit të tyre. në mesin e këtyre armëve gjendet e lançuesi i dorës së granatave dp-64. Kjo armë specifike është konstruktuar për qëllim të mbrojtjes së anijeve dhe objekteve lundruese, limaneve si dhe instalimeve tjera bregdetare ushtarake, nga ndonjë sulm eventual nga ana e diver-zantëve nëndetarë si dhe nga ana e njësive armike të marinës.sipas konstruksionit dp-64 bën pjesë në grupin e armëve dy gypore të zjarrit, ndërsa mbushja e tij me granata bëhet me “thy-erje anësore”, gjegjësisht me ndarje të me-kanizmit gjuajtës të gypave. arma është e pajisur me shenjestër mekanike për gjuajte nga afër dhe nga distanca. gjatë veprimit nga afër arma mund të veprojë në mënyrë efikase në distancë deri më 400mm. falë sandëkut në formë katërkëndëshi ku është i vendosur mekanizmi gjuajtës si dhe gjatësia e gypave me kalibër 45mm, arma duket relativisht e madhe. për përdorim më të lehtë, arma është e pajisur me dy kapëse revolveri. Kapësi i parë shërben për mbështetje dhe për drejtim më të lehtë të armës, ndërsa kapësi i dytë apo i pas-mi është i vendosur te mekanizmi i këmbëzës. me qëllim të zvogëlimit të shtytjes gjatë gjua-jtjes, në pjesën e pasme si kundak është ven-

dosur një amortizer gome. për nevojat e dp-64 janë prodhuar tre lloje të granatave: fg-45, Ug-45 dhe sg-45. granata fg-45 është fragmentuese me veprim shumë të fuqishëm nga 14m në thellësi nga 40m, granata Ug-45 është e pajisur me kokë të eksplozivit të nivelit luftarake të lartë dhe granata sg-45 është granatë drite me ko-hëzgjatje prej 50 sek. e cila mund të veprojë mbi ujë.

Ivica Dameski

lanÇUes dore i granatave dp-64

20

nga viti 1973.Pas 32 muajve operimi në Afganistan, Kanadaja mbyll „Air Ëing-un“ e saj (të ashtuquajtur Task Force Silver Dart), i cili përbëhej nga tre komponentë të flutur-akeve: Heron UAV – fluturake pa pilotë, avionic „CC-130 Hercules“ dhe „CH-146 Griffon“ me helikopterë „CH-147 Chinook“. Më 21 qershor, 2013 „Royal Canadian Air Force“ morri modelet e para të helikopter-ëve „Boeing CH-47F Chinook“ në kuadër të ‘450 Tactical Helicopter Squadron’ me pajisje të pasur të instaluar (Modernised Airframe, Long-Range Fuel System, Up-graded Electrical System, Fully Integrated Common Avionics Architecture System Cockpit, Digital Automatic Flight Control

System, Directional Infrared Countermea-sures System etj.).Në muajin dhjetor vitin e kaluar, India konfirmoi vendimin e vet për blerje të 15 Boeing „CH-47F Chinook“ helikopterë të rëndë për forcat ajrore induse - ‘Indian Air Force’ gjatë këtij viti. Furnizimi me he-likopterët Chinook në Indi vulosi fatin e helikopterit të madh rus Mi-26T. Misioni i tij primar është transportimi i ushtarëve, artilerisë dhe municionit, karburantit, ujit, materialeve, vegla dhe pajisje për në fushë betejë. Marrëveshja nga qershori i vitit 2013 i ‘US Army’ për modelin F, me vlerë prej 4 miliar-dë dollarë, parasheh blerjen e 177 helikop-terëve „Chinook CH-47F“ nga kompania „Boeing“ me mundësi të rritjes së numrit deri në 215 helikopterë (ish modeli „CH-47D Chinook“ do të hiqet nga përdorimi në vitin 2018 ose 2019). Dorëzimi do të fil-lojë në vitin 2015 me çka numri i „Chinook CH-47F“ do të rritet në 464 helikopterë. Krahas këtyre, janë dorëzuar 61 helikop-

terë të modelit MH-47G për ‘US Special Operations Command’. Kështu, në pajtim me „U.S. Army Modernization Program“, numri rritet në gjithsej 525 helikopterë „Chinook“. Përndryshe, „CH-47F Chinook“ është certifikuar si i aftësuar për luftë në korrik 2007. Modeli MH-47G i dizajnuar veçmas për ‘US Special Operations Command’ pose-don pajisje të pasur: “Fully Integrated Digital Common Avionics Architecture System (CAAS), Global Communica-tions and Navigation System, Integrated Forëard-Looking Infrared (FLIR), Multi-mode Radar For Nap-Of-The-Earth, Loë-Level Flight Operations In Conditions Of Extremely Poor Visibility And Adverse Ëeather, Fully Integrated Digital Cockpit Management System, Long-Range Fuel Tanks, Advanced Cargo-Handling Capabil-ities, In-Flight Refueling System” e tjera.Marrëveshja pesëvjeçare – „Performance-Based Logistics“ midis „Boeing“ dhe ‘US Army’ në shumë prej 185 milionë dollarë për prodhim, remont dhe distribuim të krahëve (lopatave) të rotorit të helikopter-it. Me zhvillimin e lopatave të helikopterit - Advanced Chinook Rotor Blades (ACRB) shtohen 810 kilogram peshë maksimale për ngarkesë në helikopter pa ndryshuar pjesën tjetër të dizajnit. Me këtë sistem do të niset testim në vitn 2015, ndërsa nga viti 2016 do të futet në përdorim op-erativ. Helikopteri do të mund të fluturojë me ngarkesë të plotë në lartësi prej 1300 metra në 33 gradë temperaturë të jasht-me.Kohëve të fundit kompania „Boeing“ pro-movoi sistemin ‘Cargo Onload Offload System’ (COOLS) për helikopterin „CH-47 Chinook“ me qëllim të përshpejtimit të ngarkimit dhe shkarkimit të helikopterit (ushtarë, karho dhe automjete). Poashtu, ka prezantuar përmirësimin e shkallës së sigurisë - Ballistic Protection.„Sierra Nevada Corporation“ (SNC) vi-tin e kaluar ka nënshkruar marrëveshje për furnizimin e sistemit për aterim „në padukshmëri“ - Helicopter Autonomous Landing Systems (HALS) i cili siguron simologji 3D për aterim të helikopterit në kushte të vështira me dukshmëri të zvogëluar (pluhur, rërë, borë, mjegull dhe erësirë) në t.a. „broën-out conditions“. Dukshmëria e dobët është njëra nga arsy-et kryesore për rrëzimet e helikopterëve jo vetëm gjatë aterimit, por edhe gjatë ngritjes, fluturime në lartësi të vogla dhe fluturime në shpejtësi të vogla.Holanda, si shfrytëzues i helikopterëve „Chinook“ ka vendosur për blerjen e mod-elit të ri dhe përdorimit të tij deri në vitin 2045, në vend të pajisimit plotësues të modelit të mëparshëm CH-47D Chinook dhe përdorimit të tij deri në vitin 2035.Dorëzimi i këtyre 14 helikopterëve të ri „Chinook“ për Britaninë e Madhe – MB Ministria e Mbrojtjes, të modelit „Mk6 Chi-nook“ duhet të fillojë kah fundi i vitit 2013, të cilat do t’i bashkohen flotës së përher-shme ‘Royal Air Force’ prej 46 helikopterë. Marrëveshja kap vlerën prej 1.65 miliard dollarë, ndërsa parasheh zhvilllimin, prod-himin dhe mbështetjen logjistike për pesë vitet e para. Trajnimi për përdorimin e he-likopterit në kushte ekstreme - Heat And High-Altitude Terrain bëhet në Kaliforninë Jugore, në SHBA.

Dragan Pavlovski

KaraKteristiKat taKtiKo-teKniKe tË dp-64

KALIBRI 45 mmGJATËSIA 820 mmGJERËSIA 110 mmLARTËSIA 275 mm

PESHA 10 kgKAPACITETI I GRANATAVE 2

VEPRIMI EFIKAS 400 m

KaraKteristiKat taKtiKo-teKniKe tË granatave pËr dp-64

GJATËSIA MAKSIMALE 303 mmGJATËSIA E KAPSULËS 55 mm

GJATËSIA E PROEKTILIT 248 mmPESHA 650 gr

TEMPERATURA GJATË PËRDORIMIT -50/+50°C

21

anku „Çellinxher“ ka filluar të zhvillo-het mbi linjën „Centurion/Chieftain“, i modifikuar për prodhim të „Shir/Iran 2“ , fillimisht i planifikuar për për-

dorim nga forcat iraniane. Pas revolucionit iranian projekti „Shir/Iran 2“ është marrë nga armata britaneze, nga i cili rezulton tanku „Çellinxher“ i cili, më vonë riemërohet në „ Çellinxher 1“. „Çellinxher 1“ i shërben armatës britaneze nga viti 1983. Ky tank është prodhuar nga Fabrika Mbretërore për Armatim në Lids, e cila në vitin 1986 është blerë nga „Sis-temet Mbrojtëse Vikers“. Në vitin 1998 është planifikuar të niset me tërheqjen e plotë të „ Çellinxher 1“ nga përdorimi dhe të zëvendësohet nga „ Çellinxher 2“ deri në vitin 2002. „Çellinxher 1“ ka marrë pjesë në operacionin „Stuhia e Shkretëtirës“ ku for-cat irakiene nuk arritën të shkatërrojnë as-një tank nga ky model, ndërsa „Çellinxher 1“ ka shkatëruar rreth 300 tanke irakiene. „Çellinxher“ është njëri nga tanket më të avancuar luftarak në botë. Aktualisht ai i shërben armatës britaneze dhe në Ar-matën Mbretërore të Omanit. Disa vende tjera, përfshirë këtu edhe Greqinë, Arabinë Saudite dhe Katarin, kanë treguar interes për blerjen e këtij modeli të tankeve.

ArmAtimi i tAnkut „Çellinxher 2“ është i pajisur me top prej 120mm, i stabilizuar në rrafshe horizon-tale dhe vertikale dhe i njëjti është i izoluar me mëngë termike. Topi mund të rrotullo-het 360° sipas rrafshit horizontal dhe ka mundësi depresioni deri -10° dhe lartësi +20° në rrafshin vertical. Kompleti luftarak në top përmban 50 predha, mes të cilave:

Shënjestari i tankut disponon edhe me pa-jisje shënjestre të stabiluzar primare me largësi matës lazerik të instaluar. Largësi matësi lazerik mund të mat largësi prej 200 m deri më 10 km me saktësi prej + 5 m.Pilot ii tankut është i pajisur me vegël pas-sive për mbikqyrje gjatë vozitjes në erësirë, të prodhuar nga „Pilkington Optronics“. Me ndihmën e kësaj pajisje tanku mund të lëviz me të njëtën shpejtësi sikur edhe në ditë, pa patur nevojë të përdorë dritë artificiale.

Mbrojtja Dizajni i i Çellinxher 2 i jep rëndësi të veçantë sigurisë së ekipit katër anëtarësh. Kupola e tankut është e mbrojtur me blind „Chobham“ nga brezi i dytë i blinduesëve, i cili ofron rezistencë të shtuar nga depër-timi i predhave anti-tankse. Tanku është i mbrojtur nga armatimi atomik, biologjik dhe kimik nga sistemi për mbrojtje ABK (duke krijuar një presion të tepërt në pjesën lufarake me ajër të filtruar). Elektronika në sistemet është e mbrojtur nga pulsi nucle-ar elektromagnetik.Trupi dhe kupola e tankut në dizajnin e saj përfshijnë teknologji stelth që të minimizo-jë refuzimin e sinjalit të radarëve.

Fuqia e Motorit „Çellinxher 2“ ka 12 cilindra me 1200 KF, „Perkins Katerpiler CV12“ motor dizel dhe marsh „Dejvid Braun TN54“ me gjashtë shpejtësi për përpara dhe dy për prapa. Tanku arrin shpejtësinë maksimale deri 59 km/h dhe ka mundësi të kalojë largësi prej 250 km deri 450 km (varësisht nga katego-ria e rrugës) me një rezervoar të mbushur.

Zoran Stojanovski

predha nën kalibat, predha me eksploziv të lartë dhe predha me uranium të varfëruar. „Çellinxher 2“, gjithashtu, është i pajisur me mitraloz të tërhequr 7.62mm, i cili ndodhet në anën e majtë të topit dhe në kupolën e saj ka të vendosur mitraloz kundra-ajror 7.62mmNë dy anët nga pjesa e përparme e ku-polës ka të vendosur nga pesë hedhës granata tymi për tymosje të fushëbetejës. Tanku gjithashtu mund të tymos fushë-betejën me shkarkimin e një perde tymi përmes sistemit për shkarkim të gazrave të emetuar.

sisteme dhe sensorË Ky tank luftarak ka një sistem digjital për menaxhim me zjarr, i cili është i zhvilluar në kanadë dhe është njëri nga sistemet më precise për menaxhim me zjarr të instaluar në automjetin luftarak. Komandanti i tankut ka një vegël të stabi-lizuar xhiroskopi për mbikqyrje me matës të instaluar lazerik pwr largësi, modeli VS 580-10 prodhim francez. Pajisja për mbikqyrje mundëson fushë vështrimi prej 360° në horizontale dhe + 35° në vertikale, gjatë së cilës komandanti nuk ka nevojë të lëviz kokën. Në tank ka të instaluar pajisje ter-mike shënjestre dhe pajisje termike për mbikqyrje nga „Pilkington Optronics“ nga Glazgou, Britania e Madhe, të cilat siguro-jnë mbikqyrje dhe gjuajtje në kushte nate. Fotografia termike, me rritje prej x 4 dhe x 11,5 paraqitet në pajisjen e shënjestrës dhe në displejn e shënjestarit si dhe në pajisjen për mbikqyrje dhe displej tek komandanti i tankut.

TANKU MBRETËROR I ARMATËS BRITANEZE

„ÇELLINXHER“

22

e dekada të tëra njësitë e Bundesverit por edhe njësitë e armatave tjera për-dorin pushkomitralozin “MG 3” nëpër misionet e tyre në të gjithë botën. Ak-

tualisht kompania „Rheinmetal“ zhvillon dhe bën përmirësimin e tij në llojin e „МG 3 KVS“.Te armët që posedon Bundesueri gjithsesi se bën pjesë edhe pushkomitralozi gjigant “MG 3”, i cili bazohet në pushkomitralozin e inxhinjerit Verner Gruner, “MG 42”, rrënjët e të cilit janë shumë vite para Luftës së Dytë Botërore. Në kohën kur shteti i ri i Republikës Federale të Gjermanisë i konsolidonte forcat e saj të armatosura para fillimit të Luftës së Ftohtë, që nga fillimi është bërë e qartë se arma më e mirë e të gjitha fronteve nga Lufta e Dytë Botërore, duhet të vihet përsëri në përdorim. Kompania „Rheinmetal“ ka filluar përsëri prodhimin serik të “MG 42” në vitin 1957. Në fillim ky model do të njihet si MG 42/58 ndërsa pas disa ndryshimeve të disa detajeve të vogla, do të njihet edhe si MG 42/59, me kalibër prej 7,62 x 51 milimetra. Kah fundi i vitit 1960 këto armë njihen me shenjën “MG 1”. Pas formimit të policisë ku-fitare në kuadër të ushtrisë gjermane e cila ka qenë e armatosur me “MG 42” me kali-brin origjinal 7,92 x 57 milimetra është adap-tuar në kalibër standard të NATO-s dhe në këtë mënyrë pushkomitralozi merr shenjë të re “MG 2” e cila shërben si bazë për MG 3” që vihet në përdorim në vitin 1966. Për shkak të fuqisë superiore të zjarrit, “MG 3” si dhe llojet tjera të “MG 42”, shumë forca të armatosura të njëjtin e marrin apo e prodho-jnë nën liçencë. Në këtë proces janë të përf-shira: Danimarka, Estonia, Greqia, Indone-zia, Italia, Irani, Norvegjia, Austria, Paksitani,

Pushkomitralozi gjigant me pamje të re

Pushkomitralozi „Мg 3“

Portugalia, Spanja dhe Turqia. Turqia dhe Pakistani modelin e njejtë e prodhojnë edhe sot. Për Bundesverin dhe për partnerët tjerë të NATO-s janë prodhuar 139.000 copa, para se të përfundonte prodhimi në Gjer-mani në vitin 1979.Por, forcat e armatosura gjermane edhe më tutje e përdorin pushkomitralozin “MG 3” si armë kolektive – në mision, në posta-ment, si mitroloz koaksial në automjetet luf-tarake, si armë e platformave luftarake me telekomandë, e deri te arma për mbrojtjen e

anijeve dhe barkave të marinës. Pushkomi-tralozi “MG 3” momentalisht përdoret me sukses edhe në luftimet në Afganistan.Edhe përskaj teknologjisë së dëshmuar, te ushtarët ka ekzistuar dëshira për të përmirë-suar armën në fjalë. Përmirësimi i parë prak-tik është bërë në kohën e prodhimit të ri të “MG 42” për ushtrinë gjermane, kur është punuar për verzionin e tij më të përsosur. Ai ka qenë modeli “MG 45”. Me këtë modifi-kim, shpikësit e pushkomitralozit “MG 42”, në vitet e fundit të Luftës së Dytë Botërore

janë orvatur që ta optimizojnë “MG 24”. Ky model me gjatësi prej 1.115 mm dhe peshë prej 8600 gr., ka qenë më i lehtë dhe më i shkurtër se “MG 42”. Falë dorezëz për-puthëse ka mundur që të ndërrohet gypi pa doreza dhe të nxiret mbështjellësi në pjesën e sipërme të sandëkut. Kadenca ka qenë me kapacitet nga 800-1000 plumba në minutë. Megjithatë, këto orvatje nuk kanë sjellur ndonjë ndryshim në variantet ushtarake të “MG 42”, të cilat do ta arsyetonin prodhimin serioz.

Dëshirat e shumta nga ana e përdoruesve të këtij pushkomitralozi për përmirësimin e tij, prodhuesi „Rheinmetal“ sot i bën në pro-jektin e MG 3 KVS (MG 3-Kampfvertsteiger-ung apo MG 3 KWS). Projekti përbëhet prej dy komplete për modernizim 1, kompleti i cili në përgjithësi përfshin shtesat dhe komple-tin e modernizimit 2, kompleti i cili përfshin ndryshimet teknike në sigurinë dhe shpe-jtësinë e shkrepjes.Në betejat e sotme komplekse, forcat e ar-matosura duhet paralelisht të japin ndihmë

1. „MG 3 KVS“ NË AKSION. NGJYRA SHTESË „RAL 8000“ E QUAJTUR EDHE SI „ARID“ E PËRMIRËSON EFEKTIN E MASKUAR

2. MBËSHTETËSI I KUNDAKUT MUND TË ADAPTOHET SIPAS LARTËSISË

3. . MODULI I DRITËS SË LASERIT TË KOMPANISË „RHEINMETAL „VARIO RAY“, PËRVEÇ DRITËS SË VOGËL OFRON EDHE SHËNJESTËR TË KUQE LAZERIKE, SHËNJESTËR INFRA TË KUQE DHE DRITË INFRA TË KUQE

23

Pushkomitralozi „Мg 3“humanitare, të kryejnë detyra paqë-sore dhe të luftojnë me intenzitet të lartë. Njohja e hershme e kërcënime-ve dhe rreziqeve potenciale, zbulimi dhe identifikimi i tyre si dhe mundësia për t’i tejkaluar ato me sukses, janë vendimtare më shumë se kurdoherë.Kushtet e reja ushtarake, dhe gjithashtu edhe përparimi i hovshëm i teknologjisë, ndihmuan që armatimi modern i dorës të jetë në sasi më të vogël, por me optikë dhe optoelek-trikë më efikase. Nuk është çudi që edhe “MG 3” duhet të merr opcione përkatëse për montimin e tyre.Iniciativat e para të këtij lloji për për-mirësim janë bërë në sasi më të vogla të pushkomitralozit MG 3, për për-dorim në mision dhe për trajnim të shpërndarjes dhe vendosjes në mis-ion me vënien dhe plotësimin e një seti optik dhe optronik shtesë, kështu që MG 3 i përmirësuar do të quhet MG 3A1. Ky përmirësim ka përfshirë “pikatine” shina të cilat janë të shtrën-guara në anën e majtë të mbulesës së armës si dhe një tjetër në vendin e shënjestrës kundërajrore.„MG 3 KVS“ ka më tepër shina “Pi-kantini” në kapakun e sandëkut, në pjesën e sipërme dhe në pjesën e majtë të mbulesës. Në këtë mënyrë mund të vendosen të gjitha standar-det dhe mjetet optike dhe optronike duke përfshirë këtu edhe pajisjen për përpunim termik të fotografisë të sistemit “ushtari gjerman për ardh-mërinë 2”.

Për mbajtjen e kompaktivitetit të armës, vetëm elementet kompakte shtesë janë treguar të dobishme. Gjithashtu, edhe përvojat e përdorimit kanë treguar se për këtë armë kanë kuptim, vetëm optika me rritje më të vogël dhe pa paralaksë.Kështu, forcat speciale austriake të cilat gjenden në mision në Çad, përdo-rin shënjestër optike „Aimpoint Comp М4“ me rritje të trefishtë, të shtrën-guar në kapakun e sandëkut te “MG 74”, verzioni austriak i “MG 42”. Kom-pania „Rheinmetal“ kohëve të fundit e prezantoi “MG 3 KVS” me shënjestrën kompakte 1-5 x 24 Shtajner. Secili që e ka përdorur “MG 3”, me siguri nuk mban mend të ketë përvojë të mirë. Që kjo situatë të përmirëso-het, “MG 3 KVS” posedon dorëz të kombinuar për mbajtje. Asaj mund t’i ndërrohet vendi me terheqje lartë dhe të konfigurohet në mënyrë përkatëse. Doreza ka opsion për tu drejtuar drejt fillimit të gypit apo drejt kunda-

kut, ose në mënyrë tjetër të lakohet poshtë nën këndin 90 shkallësh. Një version i ri i dorezës është në zhvillim e sipër dhe ai do të jetë pak më i pjer-rët drejt sandëkut.Kjo mundëson që kapaku i sandëkut të hapet lëhtë, edhe në situatë kur montohen pajisje më të mëdha optike, pa e tërhequr praprakisht dorezën. Një plus tjetër në ergonominë e ar-mës është kundaku i adaptuar sipas gjerësisë dhe lartësisë me amortiza-tor tërheqës gome. Në këtë mënyrë shënjestruesi mund të rregullojë në mënyrë fleksibile armën e tij dhe pa-jisjen që ka me vete. Gjithashtu edhe forca e zvogëluar kthyese kontribon në precizitetin e armës. Mbështetësi i adaptuar sipas lartësisë, i montuar në pjesën e poshtme të kundakut gjithashtu e përmirëson precizitetin. Mbajtësi i gjatë dhe i gjërë i punuar nga najlloni mundëson komoditet gjatë mbajtjes së armës. Këmbëzat mund të adaptohen dhe të rregullo-hen sipas lartësisë deri në dhjetë centimetra. Përveç ngjyrës së zezë klasike, eksperimentohet edhe me ngjyra tjera.Me kompletin e parë të modernizimit nuk ka ndryshime në funksionimin e armës. Por, kompania „Rheinmetal“ me kopletin e dytë të modernizimit i cili edhe më tej është në zhvillim ka opsion të hapur për zvogëlimin e kadencës së plumbave nga 1200 në 600 gjer më 800 plumba në minutë. Kjo do të mundësojë kontrollim më të mirë të armës.Gjithashtu planifikohet që të instalo-het numërues elektronik i plumbave i integruar në kapësen e dorës. Numëruesi do ta dokumentonte gjithashtu edhe ngarkesën e armës

si dhe pjesët e tij. Me opsionet që janë, planifikohet edhe një rregula-tor i zjarrit i cili si te pushka austriake “Shtajner AUG” do të rregullohej zjar-rin me tërheqjen e këmbëzës: brezi i parë – i barabartë, brezi i dytë - zjarr shpërthyes. Përparësia qëndron në atë që veprimi me zjarr të barab-artë pozita e shënjestruesit mund të zbulohet më vështirë Përveç kësaj, është plotësisht e qartë se “MG 3” me cilësi të lartë optike mund të për-doret edhe si zëvendësim i pushkës së snajperit.Momentalisht, në armatimin e Bundesverit ka diku deri në një të dhjetën e armës ekzistuese “MG 3”. Një prodhim i ri me përmirësime shtesë, si që mund të jetë optimizimi i peshës, kompania „Rheinmetal“ do të mund që të filloj me prodhim shumë shpejt. Por a do të kishte llog-ari që verzioni i ri i armës të gjendet në tregun gjerman, kjo varet nga ajo se sa pasuesi i “MG 3”, projekti “MG 5” do të zhvillohet dhe do të prodho-het nga ana e Bundesverit.Kompania „Hekler dhe Koh“ momen-talisht bën porosinë e 65 mostrave të pushkomitralozit të tij modern HK 121 të Bundesuerit. Kompania orva-tet që të fillojë me prodhim serioz të MG 5 në vitin 2015. Për momen-tin, zvogëlimi i dukshëm i armatës operative të Bundesverit, planifikon parimisht të pajiset me rreth 7.000 sisteme. Në afat më të gjatë ajo do të mund të arrinte edhe rreth 13.000 apo një të dhjetën e origjinalit të MG 3 për forcat kombëtare të mbrojtjes. Edhe me kompletin e parë të mod-ernizimit të MG 3 KVS, ku zhvillimi i këtij prototipi ka përfunduar, Bunde-sueri do të mund që ta rris forcën e gatishmërisë me pushkomitralozin e dëshmuar në dekada, deri në mo-mentin kur pasuesi i tij nuk do t’i ndjek hapat e njejë.Përveç kësaj, dy përmirësimet duhet të sjellin një interest ë lartë edhe te vendet partnere. Këtu kompania „Rheinmetal“ sheh vendin e saj dhe ka mundësi që përdoruesve kom-bëtar dhe ndërkombëtar të “MG 3” t’ju ofrojë mirëmbajtjen e plotë të armëve të tyre, si dhe përmirësimin e tij sipas nevojës dhe dëshirës së tyre.

Aleksandar Stojçevski

mg3 Kvs – KaraKteristiKat taKtiKo-teKniKeMODELI „MG 3“ pushkomitraloz KVSQËLLIMI Armë grupore për përdorim në misione

PRINCIPI I PUNËS Veprim i gazrave nga prapa me gyp lëvizës dhe mbështjellës rrotullues

KALIBËR 7.62 х 51 MM NАТО

ARRITJE 600 M NGA POSTAMENTI GJER MË 1200 M

FURNIZIMI ME MUNICION

Renditës metalik DM1 me 50 plumba apo renditës М13/DМ60 (që me zbrazjen e plum-bave zhbëhet)

LLOJI I ZJARRIT I vazhdueshëm, (njëkahës opcional/ zjarri i vazhdueshëm në zhvillim)

KADENCA 1200 plumba në minutë (rregullimi operacional i kadenëcs 1200/800 plumbanë minutë)

SHËNJESTRA Shënjestra optike të montuara në MIL-STD 1913 mekanike dhe të shinave

GJATËSIA E GYPIT 565 MM

GJATËSIA 1.225 MM

PESHA 12.500 g

24

jithmonë një hap përpara – është motja e “renxherëve” të Maqedonisë, njësit i Armatës së Republikës së Maqedonisë i cili ndodhet në kuadër

të Regjimentit për Operacione Speciale. Mis-ioni i tyre është që të përgadisin, të organi-zojnë dhe të realizojnë operacione speciale, specifike, konvencionale dhe jokonvencionale në të gjitha kushtet dhe kohërat, me qëllim të mbështetjes së sigurisë së brendshme si dhe mbështetje të politikës së siguisë së jashtme të Republikës së Maqedonisë.

tar, taktikë të njësive të reja, alpimizëm veror dhe lëshim me litar, operacione në rrethe të banuara, parashutizëm, shkathtësi luftarake, si dhe trajnime fizike të cilat realizohen me dinamikë dhe cilësi të veçantë, e cila ndikon në rritjen e mbajtjes së formës dhe përgatitjes fizike të çdo pjesëtari. Mësimi i këtyre lëndëve ka një qëllim, në fund secili kandidat të jetë renxher me karakteristikat vijuese: guximtar, i mençur, i fortë, i qëndrueshëm, lojal dhe të ketë ndjenjë përkatësie.Me qëllim të realizimit të përgjithshëm dhe

cilësor të detyrave të dala nga misioni i një-sisë, çdo pjesëtar duhet të jetë i trajnuar në mënyrën më të mirë, të posedojë shkathtësi, njohuri profesionale, si dhe të jetë në gjen-dje të mirë psikofizike, të realizojë detyra në kushte, komplekse, të renda dhe reale. Për shkak të faktorëve të lartëpërmendur, çdo pjesëtari i duhet që të kalojë një trajnim kom-pleks, specific dhe me shumë sfida në kushte të përafërta me ato reale. Rezultatet nga trajnimi dhe përzgjedhja eks-plicite më së miri u tregua gjatë pjesëmarrjes në misionet paqëruajtëse në Irak dhe Afgani-stan, ku pjestarët e Batalionit të renxherëve pothuajse në mënyrë të përkryer i realizuan të gjitha detyrat e dhëna. Dëshmi për guximin, përkushtimin dhe para së gjithash trajnimin cilësor, janë 800 detyrat e realizuar me suk-ses, mirënjohjet dhe medaljet e shumta, si dhe ndarja e çmimit “Urdhër për guximin” nga ana e komandantit suprem të Forcave të Ar-matosura të Republikës së Maqedonisë, Dr. Gjorgje Ivanov në vitin 2012.

Z.B.

KURSi I RENXHERËVE

Gjithmonë një hap përpara

Të jesh pjesëtar i kësaj njësie elite të ARM-së është nder, por edhe përgjegjësi e madhe. Trajnimi kompleks, një numër i madh i shkath-tësive dhe punëve speciale, por edhe nevoja e realizimit në mënyrë të përkryer të misioneve dhe detyrave komplekse dhe specifike, kërkon që kandidatët për pranim në këtë njësi t’u nën-shtrohen standardeve dhe kritereve rigoroze të seleksionimit dhe përzgjedhjes. Kandidatët duhet të jenë pjesëtarë të Armatës së Repub-likës së Maqedonisë, të jenë më të vjetër se 29 vjeç dhe ta kenë të kryer me sukses kursin selektiv me kohëzgjatje prej 24 ditësh.Pas përfundimit të kursit selektiv si fil-tra të parë për pranim në ROS, një pjesë e pjesëtarëve të sapopranuar duhet të kalojnë përmes disa fazave, me qëllim që të kuali-fikohen në shkathtësitë bazike për realiz-imin e operacioneve speciale në Batalionin e renxherëve. Për këtë qëllim realizohet kurs gjashtë mujor i cili përfshin 5 faza për të cilat ekziston një plan dinamik i punës, me një in-tenzitet të punës për çdo fazë, përderisa plani i fazave është në rritje të vazhdueshme deri në përfundim të kursit. Gjatë kursit realizohen lloje të ndryshme të trajnimit në të gjitha ko-hërat dhe kushtet atmosferike të cilat vijojnë çdo ditë dhe këtu përfshihet edhe notimi pe-riodik, si në teori ashtu edhe në praktikë me qëllim që të bëhet një vlerësim cilësor i aftë-sive psikofizike për realizimin e operacioneve speciale nga të gjithë pjestarët e pranuar në Batalionin e renxherëve.Trajnimet zhvillohen në teori dhe praktikë, në terrenet për trajnim të poligonit ushtarak “Krivollak”, si dhe nëpër tërë territorin e Re-publikës së Maqedonisë. Një pjesë e lëndëve dhe shkathtësive të cilat i mësojnë kursistët janë: topografi ushtarake, lidhje, përdorim i mi-nave dhe mjeteve shpërthyese, trajnim sani-

25

në kushte dimërore. Të qenurit në gjendje gatishmërie nga ana e njësisë për t’i kryer detyrat e dhëna në të gjitha kushtet atmos-ferike është e një rëndësie të jashtëzakon-shme për njësinë si dhe për realizimin e plotë të misionit. Dalngadalë arrijmë në vendin ku një pjesë e regjimentit trajnohet për përpuni-min e objekteve për adaptim dhe qëndrim të përkohshëm në kushte dimrore. Objektet janë të përpunuara nga bora dhe mjete të tjera siç janë krahë të tendave, apo vetëm disa degë të drunjëve që gjenden në afërsi. Instruktori me kënaqësi na sqaroi se këto objekte shërbejnë si një strehimore e mirë nga temperaturat e ulëta, ndërsa tempera-tura brenda objekteve për dallim nga jashtë, dallon për 5 deri në 10 gradë. Duke ecur më tutje vumë re një pjesë të paisjeve të cilat njësia i përdorë gjatë trajnimit. Vëmendje të veçantë na tërhoqën sajat motorike dhe automjeti “hamer” në të janë të montuar vemjet për levizje më të lehtë në terrenin me borë të malit Bistra. Vumë re edhe disa lloje të skive, sonde për hulumtim në terren, etj.Në hapsirën e kampit arriti edhe një pjesë e njësisë, që shkonte drejt realizimit të një marshi me ski. Komandanti i hapësirës së kampit na spjegoi se përdorimi i skive si mjete transporti më efikas dhe më i shpejt për realizmin e detyrave në kushte dimërore si dhe përdorimi i armëve, është një teknikë e cila duhet të përvetësojë çdo pjesëtarë i njësisë.Përveç kësaj, pjestarët e Regjimentit për Op-eracione Speciale gjatë trajnimit në kushte dimërore trajnohen edhe për ndihmën e parë dhe trajnim sanitar për marrjen e masave dhe vendimeve në kushte dimërore, gjë që është jashtëzakonisht e rëndësishme kur kemi të bëjmë me këto kushte dhe me tem-peratura të ulëta. Në këtë ngjarje, përveç mediave, për vizitë të pjestarëve të ROS-it, ishin të pranishëm edhe ministri i mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë, Mr. Talat Xhaferi, së bashku me zëvendës shefin e Shtatmadhërisë së ARM-së gjeneral-nënkolonel, Naser Sejdini, si dhe me sekretarin shtetëror, Sasho Stefanovski. Evident ishte fakti se ata, gjithashtu ngelën të impresionuar nga përgaditja cilësore dhe nga shkathtësitë e pjesëtarëve të Regjimen-

tit për Operacione Speciale. „Edhe një herë u bindëm në shkathtësitë dhe aftësitë e Regjimentit për Operacione Spe-ciale. Mund të them se ata janë shumë të përgaditur dhe mund të realizojnë aktivitete në kushte shumë të rënda dhe komplekse”, theksoi ministri Xhaferi në kuadër të kësaj vizite. Ai u shpreh me fjalë të zgjedhura se ajo që u demonstrua nga pjesëtarët është në për-puthje me statusin e njësisë. Ai gjithashtu, i informoi pjesëtarët e Regjimentit se në ra-port me nevojat dhe paisjet e njësisë ekzis-ton plani për furnizime në përputhje me mundësitë financiare, që pjesëtarët e Regji-mentit gjithmonë të kenë mjetet dhe pajisjet më të mira.Duke e lënë kampin e pjesëtarëve të regji-mentit për operacione speciale, ne edhe një herë u bindëm se njësitë tona speciale janë të trajnuar në mënyrën më cilësore, janë të guximshëm dhe të fortë, por më së shumti në këtë ditë të acartë dimri, na bëri që të ndihemi mirë, mikpritja e ngrohtë dhe gatish-mëria e tyre për bashkëpunim. R.M

ërsosja dhe avancimi i trajnimit është njëri nga imperativët e pjestarëve të njësisë speciale. “Trajnohu vështirë për të luftuar më lehtë”, është thënia

e njohur e pothuajse të gjitha njësive speciale botërore. Ndërsa pjestarët e Regjimentit për Operacione Speciale, si çdo herë, edhe për këtë vit jubilar, përveç se arrijnë që trajnimet e tyre ti përvetësojnë deri në përsosshmëri, ata arrijnë të gjejnë kohë për tu shoqëruar edhe me mediat, me qëllim që t’i tregojnë dhe t’ia demonstrojnë opinionit një pjesë të përgaditjes dhe trajnimit të tyre. Sivjet tra-jnimi në kushtet dimërore zhvillohej në rrëzë të malit Bistra, përgjatë vendeve Mavrovë-Rostushë, në afërsi të liqenit të bukur të Ma-vrovës. Në hyrje të kampit të tyre na priti roja me një shiqim të sinqertë mirëseardhës. Ndër-sa hapësira e kampit ku janë të vendosur pjestarët e Regjimentit për Operacione Speciale, i ngjan një qyteze të vendosur përkohësisht në malin e dendur. Komandanti i hapësirës së kampit përderisa na udhëhoqi drejt terreneve ku zhvillohet trajnimi, na i spjegoi qëllimet e përgatitjeve dhe trajnimit

TRAJNIM I PJESËTARËVE TË ROS-it NË KUSHTE DIMËRORE

NË SHPATET E BISTRËS

26

itë e cila për shumë gjëra do të mbetet në kujtesën e qytetarëve të Republikës së Maqedonisë, veçanër-isht te më të rinjtë, është 19 shkurti.

Pjestarët e Regjimentit për Operacione Speciale me rastin e shënimit të jubileut të tyre “20 vjet forca për operacione specia-le”, i hapën dyert e kazermës “Ilinden” dhe mundësuan si rrallë herë më parë, shoqëri me vizitorët. Për shumicën e qytetarëve të Republikës së Maqedonisë njësia speciale e ARM-së është sinonim për përgatitje të lartë, profe-sionalizëm dhe përkushtim ndaj profesion-it. Shumë vizitorë të grupmoshave të ndry-shme donin të dijnë diçka më tepër për këtë

çka përdoret kjo kullë si dhe u demonstrua se si pjesëtarët e njësisë speciale i kryejnë ushtrimet në të, u demonstruan teknikat e lëshimit me “litar të shpejtë” dhe me “rapeling”. Pas përfundimit të pikës së dytë të punës, të pranishmit iu drejtuan vendit ku demonstrohej përgatitja e për-sosur psiko-fizike përmes shkathtësive luftarake. Shumica e të pranishmive këto demonstrime i ndoqën me brohoritje dhe me vëmendje të madhe, përderisa pjesëtarët e Regjimentit për Operacione Speciale demonstronin ballafaqimin me duar, ndaj armikut të armatosur, mbrojten nga armët e dorës dhe armët e ftohta si dhe luftë nga afër. Veçanërisht mbre-

VIZITË REGJIMENTIT PËR OPERACIONE SPECIALE

DITË PËR TU KUJTUAR njësi, për atë se çfarë pune bën kjo njësi dhe se çka pjesëtarët e kësaj njësie mund të bëjnë. Rreth 300 pjesmarrës të shkol-lave fillore dhe të mesme vizituan “Ditën e hapur”. Në fillim të vizitës, mirëseardhje të ngrohtë mysafirëve të shumtë u dëshiroi komandanti i njësisë, gjenerali i brigadës Vasko Gjurçinovski, i cili njëherit u dëshiroi edhe qëndrim të këndshëm në kazermë. Vizitorët me padurim e filluan vizitën dhe analizimin e mjeteve të eksponuara në ka-zermë. Pjesëtarët e njësisë speciale pre-zantuan transporterët e tyre të blinduar, automjetet luftarake, automjetet spe-ciale, si dhe shumë mjete tjera për trans-port dhe mbështetje. Afër secilit automjet qëndronte nga një pjesëtarë i Regjimentit për Operacione Speciale, i cili me kënaqësi u përgjigjej pyetjeve të vizitorëve. Shumë qytetarë të Republikës së Maqedonisë për herë të parë patën rastin të shohin armatimin që përdor njësia, ku mes tjer-ash ishin të eksponuara edhe disa lloje të armëve speciale, armatimit special, mjete speciale për alpinizëm, mjete për zhytje, etj. Ashtu siç lëvizte grupi i vizitorëve drejt kullës alpiniste multifunksionale, dëgjo-heshin edhe komentet dhe lavdatat nga e gjithë ajo që vizitorët kishin arritur të shohin deri në momentin e e eksponimit të armatimit dhe mjeteve. Te kulla multifunksionale alpiniste të pra-nishmive iu dhanë sqarime se si dhe për

me rastin e jubileut „20 vjet forca për operacione speciale“ më 17 shkurt pjesëtarët e regjimentit për opera-cione speciale organizuan ditën e sportit. njësitë që janë të vendosura në kazer-mën ilinden si dhe pjestarët e ros-it u përballën në disiplinat vijuese: fut-boll, basketboll, shah, ping pong, si dhe vrapim shtafete 4х100 metra. sporti, shpirti sportiv dhe kul-tura fizike janë përditshmëri e çdo pjesëtari të arm-së, njëlloj edhe e pjesëtarëve të kësaj njësie. njëra ndër karakteristikat e njohura të pjesëtarëve të regjimentit për oper-

acione speciale është kondicioni dhe përgatitja fizike. Kjo ditë e sportit u shfrytëzua për shoqëri dhe sport dhe ishte një mundësi e mirë që për një moment të harrohet përditshmëria dhe obligi-met, duke promovuar moralin e përgjithshëm dhe shëndetin. sikur edhe sportistët më cilësor që gjithmonë përpiqen të jenë më të shpejtë, të kërcejnë sa më lartë apo të jenë më të fortë, ashtu edhe pje-starët e regjimentit gjithmonë gjatë realizimit të detyrave përpiqen që të jenë sa më të mirë, më të shpejtë dhe më efikas.

ditË sporti me rastin e jUBileUt

27

slënës ishte demonstrimi i shkathtësisë luftarake “Sanda”, e cila kulminoi me thy-erjen e gjësendeve të forta, me pjesë të trupit. Ashtu siç kalonin edhe pikët e njëpas-njëshme të demonstrimit, aq më tepër shfaqeshin edhe mbresat nga githçka që u vizitua nga ana e vizitorëve. Pjesëtarët e Regjimentit për Operacione Speciale e shfrytëzuan mundësinë e “Ditës së hapur” që të demonstrojnë edhe një nga detyrat e tyre, e a.q. “Siguri e udhëheqësve të lartë ushtarak”. Regjimenti për Operacione Speciale trajnimin dhe përgatitjet e tyre në njëzet vitet e kaluara arriti që ta përsosë në disa mënyra, njëra ndër ato ishte edhe bashkëpunimi me vendet partnere. Llojet e detyrës së lartëpërmëndur, shpesh ishin edhe si qëllim i këtij bashkëpunimi me ven-det tjera partnere. Koordinimi i mirë dhe i shpejtë i sulmeve u përcoll me duartrokitje dhe me brohoritje nga ana e vizitotrëve. Si kurorë e kësaj vizite ishte demonstrimi i ushtrimit taktik “Lufta-pritë nga afër”. Këtu, të gjitha elementet që janë në dis-pozicion të regjimentit u orientuan drejt zgjidhjes dhe realizimit të detyrës së dhënë. Vizitorët patën rast që të shohin mënyrën e përdorimit të fluturakes pa pi-lot, me çka në fakt u shënua edhe fillimi i demonstrimit. Pas vetëm disa sekon-dash pasoi një demonstrim dinamik dhe ekskluziv të ushtrimit “Pritë ndaj autom-jetit” ku mes tjerash, vizitorët patën rast që të shohin aftësitë e pjesëtarëve të Regjimentit për Operacione Speciale për një aksion të shpejtë, preciz dhe efikas. Ushtrimi taktik vazhdoi me inkuadrimin e një skuadre për bastisje të objektit i cili u lëshua në lokacion nga helikopteri me “litar të shpejtë”, ku në mënyrën më dinamike realizuan bastisje dhe pastrim të objektit. Këtu përfundoi demonstrimi i trajnimit dhe pajisjeve të pjesëtarëve të njësisë speciale, por këtu nuk përfundoi edhe “dita e hapur”, shoqëria e përbashkët në kazermën “Ilinden” vazhdoi, ku të gjithë mysafirët e pranishëm patën mundësinë që me një gotë çaj të nxehtë të bisedojnë me nikoqirët e tyre rreth çështjeve për të cilat shfaqën interes. Nga kjo vizitë njëdi-tore, gjithsesi se më të kënaqur mbetën vizitorët e rinj, ku me një buzëqeshje të theksuar dhe me shikim të ndritur të syve i përcillnin idhujt e tyre.

Z.B

më datë 25.02.2014 tre ekipe të regji-mentit për operacione speciale vizituan tre lokacione të ndryshme me një qëllim të vetëm – donacion të artikujve ushqimorë dhe veshmbathjes për rastet sociale. ekipet iu drejtuan qyteteve të shkupit, strugës dhe negotinës. Këto donacione nuk janë risi për pjesëtarët e regjimentit. me donacionin e fundit u rrumbullaksua një qëllim i planifikuar dhjetë vite më parë, që të jepen donacione të këtilla në çdo qytet më të madh në republikën e maqedonisë. saktësisht në muajin dhe në vitin kur njësia shënon 20 vjetorin jubilar të ekzsistimit të saj u arrit ky qëllim.si gjithmonë ky donacion u realizua në

bashkëpunim me qendrat për punë sociale në qytetet përkatëse ku u dhanë donacio-net me artikuj dhe veshmbathje. Qëllimi i donacionit ishte që mjetet t’u ndahen familjeve më me nevojë për këtë. dona-cioni përbëhej prej afërsisht 500 thasë pilotësh me përbërje qumështi, lëngje frutash dhe veshmbathje.Çdonjëri prej nesh është human. nevo-jitet vetëm dëshira dhe vullneti që ky hu-manitet të tregohet edhe në praktikë. pjesëtarët e regjimentit për operacione speciale edhe në të ardhmen do të vazh-dojnë me donacione të këtilla dhe të ng-jajshme për kategorinë e qytetarëve me nevojë.

donacion nË artiKUj UshQimorË dhe veshmBathje

28

ëtë vit, në një ambient solemn dhe në praninë e shumë mysafirëve, përfaqë-suesve të lartë të MM-së dhe ARM-së, në mesin e të cilëve edhe shefi i Shtat-

madhërisë së ARM-së, gjeneral-nënkolonel Goranço Koteski, sekretari shtetëror i MM-së. Mr. Sashko Stefanovski, përfaqësues të Kabintetit të Presidentit të Republikës së Maqedonisë dhe njëherit komandant suprem i ARM-së, përfaqësues të tjerë të institucione-ve të RM-së, si dhe shumë ish pjesëtarë të ARM-së, miq dhe familjarë, kishin nderin që të marrin pjesë në këtë solemnitet, shënimin e 20 vjetorit të forcave për operacione speciale. Ky solemnitet, i cili u mbajt në kazermën “Ilin-

den” në Shkup, kishte për qëllim që edhe një herë të na rikujtojë rolin dhe rëndësinë e for-cave speciale të Republikës së Maqedonisë, të cilat gjatë 20 viteve të kaluara gjithmonë kanë qenë përfaqësues të denjë dhe ekskluziv të trajnimit dhe përgatitjeve si dhe të efika-sitetit të nivelit më të lartë, këto forca në fakt shërbejnë si shembull që duhet ndjekur – njësi me të cilat krenohemi dhe që denjësisht na përfaqësojnë në rajon dhe më gjërë. Të pranishmive së pari si nikoqir ju drejtua ko-mandanti i Regjimentit për Operacione Spe-ciale, gjenerali i brigadës Vasko Gjurçinovski. Ai, duke i përshendetur të gjithë të pranishmit, gjatë fjalimit të tij u ndal në fillimet e formimit të forcave speciale të RM-së, duke thënë se pikërisht më 1 mars të vitit 1994 është for-muar njësia e parë për qëllime speciale, si njësi e parë profesionale e ARM-së. Ai gjithashtu vuri në pah edhe të gjitha transformacionet dhe riorganizimet e forcave speciale të cilat

morën nga ana e partnerëve tanë dhe nga ana e NATO-aleancës.Sekretari shtetëror i MM-së, Sasho Ste-fanovski, duke iu uruar jubileun e madh pjesëtarëve të regjimentit, vuri në pah qëlli-met, përcaktimet dhe prioritetet strategjike të Republikës së Maqedonisë si dhe u ndal në kontributin e regjimentit drejt arritjes së tyre. “Republika e Maqedonisë ardhërinë e saj e sheh, si e integruar në dy organiza-tat euroatlantike NATO dhe BE. Vendi ynë mbetet i gatshëm për të marë përgjegjësitë dhe obligimet që do të dalin nga anëtarsimi në NATO dhe BE, duke përfshirë këtu edhe kontributin afatgjatë në sigurinë dhe sta-

bilitetin rajonal dhe euroatlantik”, tha mes tjerash në fjalimin e tij, sekretari shtetëror i MM-së Sasho Stefanovski.Në këtë solemnitet me rastin e Ditës së ROS-it u ndanë masa simulative më shumë pjesëtarëve të njësisë, ndërsa fundi i solem-nitetit u shënua me një defile të njësive të ROS-it. Mund të konstatojmë se solemniteti me rastin e jubileut “Njëzet vjet forca për op-eracione speciale”, ishte një rrumbullakësim i mirë i një sërë ngjarjesh të cilat i ndjekim gjatë gjithë këtyre ditëve dhe për të cilat shkruajmë edhe në këtë numër të „Mburo-jës”. Edhe një herë, pjesëtarëve të ROS-it ua urojmë këtë jubile domethënës dhe të rëndësishëm duke ju dëshiruar arritje edhe më të mëdha për të cilat gjithsesi se gjith-monë do të jemi në disponim të shkruajmë, sepse ROS-i është krenaria e armatës tonë.

R.M.

SHËNohet SOLEMNISHT JUBILEU „20 VJETFORCA PER OPERACIONE SPECIALE“

ndikuan për të arritur nivelin e sotëm të njësive elite, të njohura sipas përgatitjes dhe trajnimit të tyre cilësor, si në nivel shtetëror ashtu edhe gjatë pjesëmarrjeve jashtë vendit, në misionet dhe në ushtrimet rajonale dhe multinacionale me forcat e vendeve tjera. “Gjithmonë dhe çdokund, ish pjesëtarët dhe pjesëtarët aktual të njësisë, kanë qenë dhe janë shembull për përgjejgësi, përkushtim, dhe patriotizëm. Ata janë si anëtarë të një familjeje”, theksoi kom-andanti i regjimentit. Gjithashtu, në emër të të gjithë pjestarëve të Regjimentit të Forcave për Operacione Speciale, komandanti nuk har-roi t’i falenderojë edhe të gjithë ish pjestarët e njësive speciale të cilët gjatë 20 viteve të kalu-ara kontribuan duke mos kursyer asgjë, me shumë mund, përkushtim dhe patriotizëm të parezervë. Ai falenderoi gjithashtu edhe insti-tucionet përkatëse për kontributin konkret që dhanë në zhvillimin e rOS-it, ku njëherit prem-toi se obligim i pjesëtarëve të ROS-it është që ata ta vazhdojnë rrugën e nisur nga 1 marsi i vitit 1994.Në këtë solemnitet u lexua dhe u përcoll tele-gram i dërguar nga ana e ministrit të mbrojtjes, Talat Xhaferi, i cili gjendej në udhëtim zyrtar në selinë e Aleancës në Bruksel. Në telegramë ai theksoi se përkushtimi dhe profesionalizmi drejt detyrave të dhëna është vetëm vërte-tim se pjesëtarët e këtij regjimenti janë më të mirët e Armatës së Republikës së Maqedo-nisë, ndërsa këtë fakt e kanë të njohur edhe miqët dhe partnerët tanë në selinë e NATO-s në Bruksel.Shefi i Shtatmadhërisë së Armatës së Re-publikës së Maqedonisë, gjenerali i brigadës Goranço Koteski, duke ju uruar jubileun pjesëtarëve të Regjimentit për Operacione Speciale, theksoi se kontributi i pjesëtarëve të Regjimentit për Operacione Speciale është jashtëzakonisht i rëndësishëm për historinë dhe zhvillimin e ARM-së, këtë e tregon edhe krijimi i një sistemi modern e kompatibil të trajnimit të shumë punëve speciale, dhe të luftës kundër terrorizmit bashkëkohor. Njëherit, ai u ndal edhe në rezultatet kulmore të cilat “ujqit” dhe “renx-herët” i arritën gjatë misionit “Liri për Ir-akun” që zgjati pesë vjet e gjysëm, si dhe gjatë misioneve të pjesëtarëve për qëlllime specifike “Feniks” pranë misionit ISAF në Af-ganistan. Dëshmi për këtë, tha në fund gjen-erali Koteski, janë një numër i madh i mirën-johjeve për pjestarët e rOS-it, që pjestarët

ME KRENARI E KUJTOJMË 1 MARSIN E VITIT 1994

29

gjatësia. Një turne me lojë të bukur ku si fitues doli PU 27/33 – 20 Shkup, vendi i dytë i takoi PU 8043 – Shkup, ndërsa medaljin e bronztë e meritoi PU 2803 - Shkup.Në turneun e volejbollit morën pjesë gjashtë ekipe, ndërsa pas garës së luftës së madhe në frymë sportive, triumfuan PU 8043- Shkup, vend i dytë i takoi PU 2733/20 – Shkup, ndërsa të tretët ishin PU 2803- Shkup.Mbretëresha e sporteve – atletika, definitivisht është disiplina më e preferuar në ARM si dhe përfaqësuesit më reprezentativ me krenari mbajnë uniformën e ARM-së dhe pantallonat e shkurtëra me të cilat korrin fitore dhe rezultate bindëse. Jashtëzakonisht të përgatitur fizikisht pjesmarësit morrën pjesë në disa disiplina dhe arritën rezultate për çdo respekt dhe të cilat do të jenë risi në krijimin e standardeve dhe rekordeve më të larta për disa pjesmarrës në të ardhmen.Në garat individuale të kros-kantrit në 8 kilome-tra morrën pjesë 7 ekipe të përfaqësuara nga 50 atletë më të mirë të ARM-së dhe 5 atletë nga Federata e Atletikës së Maqedonisë.Vendin e parë e zuri Kokan Ajanovski nga KA “Rabotniçki”, i dyti përfundoi ushtari profesional Millosh Rançiq nga PU 2990- Shkup, ndërsa i treti Atanas Ançevski nga KA “Dellta”.Në garat ekipore të kros-kantrit në 8 kilometra, të parët ishin PU 8043 – Shkup, vendin e dytë e morrën PU 2990 – Shkup, ndërsa në vendin e tretë përfunduan garuesit nga PU 4770 – Ku-manovë.Në garat individuale dhe ekipore për femra të kros-kantrit në 4 kilometra, morrën pjesë 8 ekipe, 24 atletë më të mirë nga ARM-ja dhe 3 atletë nga Federata e Atletikës së Maqedonisë.E para u rendit Adrijana Poparoska nga KA “Delta”, vendin e dytë e zuri Frosina Ristevska nga KA “Delta” ndërsa e treta përfundoi kadetja Bllagica Dimitrova nga PU 2733/20, Shkup.Në garën ekipore të parët ishin garuesit nga PU 2733/20 – Shkup, vendi i dytë i takoi PU 8043 – Shkup ndërsa të tretët përfunduan garuesit e PU 3563 - Shkup.Këto janë të gjitha lojrat dhe disiplinat sportive të cilat e shënuan ketë ditë me rezultate të ar-ritura. Falënderojmë të gjithë për pjesëmarjen, ndërsa fituesit e medaljeve i urojmë për rezulta-tet, sukseset dhe rangimin e lartë.

Mitko Vasilevski

ë 18. 02. 2014 mbi 3000 pjesëmarës-pjesëtarë të ARM-së dhe MM-së në të gjitha kazermat e Republikës së Maqedonisë, shënuan Ditën e Këshillit

Ndërkombëtar të Sporteve Ushtarake. Në qen-drën sportive rekreative në Shkup morën pjesë mbi 400 pjesëtarë të cilat demonstruan shkath-tësitë për të cilat do ua kishin zili edhe sportistë cilësor profesional.Shefi i Shtatmadhërisë së ARM-së solemnisht hapi ngjarjen në të cilën i raportoi kryetari i Këshillit të sporteve ushtarake, koloneli Borko Simoski, ndërsa pas intonimit të himneve të RM-së, ARM-së dhe KNDU, pasoi fjlaimi i gjener-alit Koteski. Në fjalimin e tij ai theksoi rëndësinë e sportit si një ndër hallkat kyçe në zhvillimin e çdo armate. Gjenerali Koteski gjithashtu po-tencoi rëndësinë e pjesëtarëve të ARM-së në KNDU dhe theksoi se ARM-ja do të merr pjesë në Lojrat e Dyta Olimpike për kadetë të cilat do të mbahen në Ekuador.Ndeshjet në futboll të vogël dhanë mjaft mo-mente atraktive, ndërsa në fund tabela e klasifi-kimit kishte këtë renditje:Vendi i 1 – PU 8043 - ShkupVendi i 2 – PU 4034 - ShkupVendi i 3 – PU 2990 - ShkupLoja më e vjetër e drurit – shahu dhe të gjitha karateristikat e tij u panë në disa tavolina në të cilat pjesëmarësit shfaqën kapacitet të lartë mental dhe ndjenja të forta për pozitë në tavoli-nën bardh e zi. Shah- 16 garues – 5 ekipeVendi i 1 – kapter i vjetër Emrush Asllani nga PU 2990/35 - ShkupVendi i 2 – nënkolonel Emill Zhezhov nga PU 4770 – Kumanovë Vendi i 3 – kapter i vjetër Rabim Mustafa nga PU 2733/ShkupGarat në ping-pong gjithmonë kanë shfaqur reflekset njerëzore, shpejtësinë, gjindshmërinë me topin e vogël celuoid i cili shkon nga njëra anë në anën tjetër. Ping-pong 8 - ekipeVend i 1 – PU 2990, ShkupVendi i 2 – Ministria e MbrojtjesVend i 3 – PU 40/34, ShkupNë këtë turnir pjesëmarje reviale pati edhe ekipi i femrave nga PU 2999/60 nga Shkupi.Basketbolli është sport kolektiv dhe në këtë sport vendimatre është dora e “lehtë” dhe

18 Shkurti – Dita e Këshillit Ndërkombëtar të Sporteve Ushtarake

DITË E SHËNUAR SPORTIVE

30

iqeni me qetësinë dhe ngjyrën e vet zbukuronte brigjet e qytetit të bukur të Strugës. Fshati Kalishtë gjendet disa kilometra larg nga qendra e

qytetit dhe është një epiqendër e së buku-rës. Në këtë ditë të bukur shkurti, dielli dhe kaltërsia e liqenit na i pushonin sytë. Rruga që çon drejt liqenit na shpalos pejsazhe magjepsëse strugane. Mund ta paramen-dojmë se si është këtu në pranverë dhe në verë. Natyra i ka dhënë dhunti dhe bukuri të paskajshme qyteitit të Sturgës. Qëllimi i vizitës sonë në Strugë ishte që të të takojmë zotëri Stefan Llazare-skin, kolonelin e penzionuar të ARM-së. Deshëm që të na tregojë se me çfarë sfida është ballafaquar ai në vitet e hershme të nëntëdhjeta të shekullit të kaluar, se si ka filluar gjithçka nga fillimi, se si është të ndërtosh një armatë e cila sot është krenari e institucioneve tona shtetërore në të cilën qytetarët e Republikës së Maqedonisë kanë besim. Nikoqirët tanë na prisnin. Shtëpinë e kishin në një lokacion shumë atraktiv, me një pam-je të bukur kah liqeni. Në pragun e derës na pritën njerëz të përzemërt në një shtëpi të madhe dhe gjithmonë mikërpitëse për dashamirë. Shtëpia e shtruar me orendi të bukura, në shpirt ambientalist ashtu siç është edhe qyteti i Strugës, ndërsa librat e shumta, enciklopeditë, almanjakët, fotoal-bumet dhe shtypi ditor, jepnin në dijeni fak-tin se kjo shtëpi është shtëpi intelekutalësh që edhe më tutje vazhdojnë së lexuari dhe së inforumari për situatën e sotme bash-këkohore. Koloneli Stefan Llazarevski dalngadalë hapëron drejt dekadës së tetë të jetës së

në Maqedoni. Në Strugë i kisha prindërit dhe motrat. Dëshiroja të jem më afër tyre me qëllim që t’ju ndihmoja. Kushti që mu dha për tu transferuar, ishte që njësia ime të jetë njësia më e suksesshme e garnizonit. Dhe, ia arrita qëllimit. Së pari mu ofrua që të jem mësimdhënës në Akademinë Ushta-rake në Sarajevë, sepse në Maqedoni nuk kishte kërkesë sa i përket profesionit tim. Malli për vendlindjen nuk u shua as gjatë qëndrimit në Sarajevë. Përsëri kërkova që të më transferojnë dhe përsëri më kushtë-zuan, në qoftë se do të kisha grupin më të mirë të kadetëve, do të mund të kthehe-sha në Maqedoni, ashtu më pati premtuar komandanti. Dhe përsëri, ia dola, grupi im ishte më i suksesshëm. Dhe pas tre vitesh punë në Sarajevë, u transferova në Ma-nastir. Për shkak të notave të larta isha i propozuar në Qendrën e Intelegjencës në Shkup, ku punova vetëm një vit, ndërsa më pas oficeri më propozoi që të jem agjitant i gjeneralit Vasko Karangelevski, komandan-tit të zonës së tretë ushtarake. Për pesë vite isha agjitant i gjeneralit dhe më pas vazhdova studimet postdiplomike në Beo-grad. Pas kthimit nga Beogradi u emërova komandant i policisë ushtarake. Më vonë kam ndëruar shumë poste dhe detyra. Isha pjesë e shërbimit sekret, isha komandant brigade, komandant i Qendrës për Trajnim të RM-së, komandant i shtabit të Tetovës” na flet për rrugëtimin e tij profesional, koloneli Stefan Llazarevski. Biedën e zhvillonim në drejtim që në detaje të na tregojë periudhën pas pavarësimit të Republikës së Maqedonisë, gjegjësisht për formimin e njësive të para të ARM-së.„Gjatë periudhës së pavarësisë së RM-së

NGA DITARI I NJË KOLONELI

ÇD

O S

HPE

ND

KTH

EHET

NË

FOLE

NË

E VE

T

tij. Gjithnjë shtatlartë dhe stabil, me një mendim të drejtë dhe analizë të saktë, ky ish oficer i lartë i ARM-së, me suk-ses u bën ballë viteve. Bashkëshortja e kolonelit Stevçe, Katerina Llazarevska ka lindur në Kroaci në qytetin e Çakovcit. Një grua e hareshme dhe temperamente me një karizmë të rrallë. Dikur e punësuar në strukturat e MPB-së, kjo re maqedonase e flet bukur gjuhën maqedonishte dhe mban ligjerata patriotike.„Gjatë gjithë jetës kam qenë ushtar. Nuk njoh profesion tjetër. Përiudhën më të bu-kur të jetës time e kam kaluar në shërbim të ARM-së”, filloi bisedën koloneli Stefan Llaz-arevski. Akademinë ushtarake e kreva në Beograd në vitin 1966. Punësimin e parë e kam pasur në Maribor të Sllovenisë. Atje u njoha me Katerinën e cila atëherë punonte si mësuese. Me të arritur në Maribor, men-jëherë dërgova kërkesë për tu transferuar

31

cioni i Republikës së Sllovenisë arriti më 17 mars të viti 1992, u prit dhe u përcoll me nderimet më të larta protokolare. Kjo datë mbeti e shënuar në analet e historisë së Republikës së Maqedonisë, si datë e cila për herë të parë gajtë një pritje të një mysafiri të lartë është rradhitur njësia e nderit e Armatës së Republikës së Maqe-donisë, ka valuar flamuri shtetëror i RM-së, si dhe njëkohësisht datë në të cilën për herë të parë është intonuar himni i Repub-likës së Maqedonisë “Sot mbi Maqedoni po lind”, ndërsa unë isha oficeri i parë maqe-donas, komandant i njësisë së nderit, i cili në gjuhën maqedonase i raportoi kryetarit të një vendi të huaj”, i emocionuar fliste koloneli Llazarevski.Përderisa biseda vazhdonte, tregimet nuk kishin fund. Koloneli Stefan Llazarevski është dëshmitar edhe i shumë ngjarjeve tjera të rëndësishme të zhvillimit të ARM-së. Ka qenë shef i shërbimit sekret ushta-rak, komandant i njësive të zbulimit dhe atyre policore ushtarake. Ai tregon se kur janë formuar njësitë speciale të ARM-së, më 1 mars të vitit 1994, si bazë kadrovike për përmbushjen e tyre kanë qenë forcat zbuluese dhe ato të policisë ushtarake nga përbërja e regrutëve të ARM-së, me të cilën ka udhëhequr koloneli. Shumë kar-tonë, lista, libreza ushtarke janë shfletura deri sa nuk është bërë përzgjedhja e më të mirëve.Koloneli Stefan Llazarevski ka qenë edhe professor në fakultetin e atëhershëm të mbrojtjes. Ka ligjëruar lëndët : “Bazat e

shkathtësive ushtarake” dhe “ Shërbimi ushtarak i shtabeve dhe komandave”. Më vonë ka punuar edhe si professor në Aka-deminë Ushtarake në programin e studi-meve postdiplomike.Koloneli Llazarevski ka qenë aktiv edhe në sektorin civil. Ka qenë kryetar i FOKF-it të Shkupit, ka qenë sportist aktiv, ndërsa si oficer dhe si dashamir i sportit ka ud-hëhequr edhe basketbollistët e MZT-së në udhëtimet zyrtare në Varshavë të Polonisë. Si më i ri, në rradhët e ish armatës ka qenë kampion në disciplinën ecje sportive, ka qenë më i miri. Koloneli Stefan Llazarevski është strugan krenar. Ai është njeri familjar i cili me bash-këshorten e tij Katerina kanë rritur dy fëmi-jë, intelektual të shquar prej të cilëve kanë edhe nipër me të cilët janë shumë krenarë.Në këtë shtëpi bukur dhe shumë shpesh këndohen këngët e vjetra qytetare maqe-donase, me theks kroat nga ana e bash-këshortes Kate. Koloneli dhe bashkëshort-ja e tij kanë shtëpi të bukur dhe një oborr të aranzhuar jashtëzakonisht mirë me lule, afër liqenit të qytetit të bukur të Strugës, në pjesën e njohur apo ne vendin e quajtur Kalishtë.„Kur i shoh sot pjesëtarët e ARM-së, for-macionet e reja të cilat janë sipas të gjitha standardeve të NATO-s, në veçanti kur dëgjoj për sukseset e pjesëtarëve të Regji-mentit për Operacione Speciale, me të vër-tetë ndihem krenar që kam qenë pjesë e kësaj armate”, shprehet koloneli në fund të bisedës dhe vizitës tonë.Biografia e kolonelit Stefan Llazarevski nuk mund të shkruhet vetëm në dy faqe të re-vistës tonë “Mburoja”. Por na jepet mundë-sia që përsëri ta vizitojmë dhe të shoqëro-hemi me këtë njeri me të vërtetë shumë të veçantë.Ky shkrim pati një qëllim, që ti rikujtojmë lexuesit në pjestarët e dikurshëm të ARM-së, që padyshim se kanë çfarë të na trego-jnë dhe të cilët kanë lënë gjurmë të pashl-yera në historinë e armatës tonë. Para se të nisemi për në Shkup, koloneli tha: “ Dërgoni të fala, atij, këtij, etj..etj..”. Njerëz eminent të cilët posa pranuan për-shëndetjet nga ana e kolonelit, me shumë nder dhe epitet kthyen përshëndetjet e Stefan Llazarevskit, kolonelit të penzionuar të Armatës së Republikës së Maqedonisë.

R.M.

punoja si zëvendës komandant të zëvendës shefit të Shtabit për shërbime sekrete të MT të RM-së. Shumë prej nesh si oficerë të APJ-së patën ofertë që të dislokohen në Serbi. Unë refuzova. Atëbotë thash se çdo shpend fluturon drejt folesë së vet dhe se unë dua të mbetem në ARM. U ktheva në SHRMT. Ajo periudhë ishte mjaf delikate dhe e rëndë, duke pasur parasysh ngjarjet e kohës. Ish Armata jugosllave duhej që ta braktisë territorin e vendit tonë. Zhvillo-heshin bisedime të nivelit më të lartë. Në atë kohë ndërmorëm shumë përgjegjësi dhe shumë obligime. Siç e ceka edhe më lartë, unë ardhmërinë time e shihja vetëm në Armatën e Republikës së Maqedonisë. Punonim shumë. Fillimet ishin të vështira. Ndonjëherë sharronim në zgjidhjet e mod-eleve, por me kohë korigjoheshim, filluam ti formojmë njësitë dhe vazhdimisht transfor-moheshim”, sqaron koloneli Stevçe. Më interesant është tregimi për formimin e njësisë së parë të nderit të Armatës së Republikës së Maqedonisë. Koloneli tregon se në fillim të muajit mars të vitit 1992, ka marrë urdhërin që të for-mohet njësia e nderit për të pritur kryetarin e atëhershëm slloven, Millan Kuçan. „Armata ende nuk ishte e formuar si duhet, nuk kishim armë, paisje, uniforma…APJ-ja i mori të gjitha. Duhej të gjinden ushtarë, armë, shpata për pritje solemne..fillon tregimin e tij koloneli Stevçe. Mbaj mend

se shkova në fabrikat e atëhershme “11 Tetori” dhe “Hekurana”. Më nevojiteshin diku rreth 600-700 vetë, pjestarë të TO të RM-së. Për më pak se 10 ditë duhej që nga këto puëntorë të formoj një njësi të gardës elite. Ushtronim çdo ditë pa ndalë, ushtron-im qëndrimin, lëvizjet, komandat… Për herë të parë duhej që publikisht të trego-jmë se ekziston ARM-ja, ndërsa unë të ra-portoj si komandat i njësisë elite të nderit. Përgjegjësia ishte e madhe. Kisha nevojë për shpatë. E dija se shpatë për pritje nderi kishte në gazermën “Ilinden”. Shkuam aty, por nuk e gjetëm. Kërkuam ndihmë nga koleksionuesi i shpatave Bllashko Dimov dhe arritëm disi që të gjejmë një shpatë të këtij lloji. Në provën gjenerale ishte i pra-nishëm edhe kryetari Gligorov i shoqëruar nga gjenerali Tomisllav Trajçevski. Delega-

32

dërtesa e bukur multifunksionale e cila gjendet në rrugën “Makedonija” numër 12 që kap një sipërfaqe prej 10.000 metra katrorë, e hapur qysh prej vitit

1972, hyjnë në dekadën e saj të pestë të ekzistimit. Një plato e gjërë e cila me pjesën e saj frontale del dhe ka pamjen drejt shëti-tores më frekuente të qendrës së Shkupit, shumë afër shtëpisë-muze të Nënës Terezë, ofron një qetësi shpritërore dhe po në këtë vend shpesh mund të hasim në njerëz të ulur në stole që pushojnë apo bisedojnë mes vete. Ndërsa në brendi të këtij objekti grandioz, akustika e sallave, qilimi i kuq i shtrirë gjërë e gjatë për më të mirët, gjërësitë vizuele të korridoreve dhe elegance e të pranishmive ku pjestarët e ARM-së dhe MM-së kanë mundësi të prezentojnë ngjarjet e tyre, të organizojnë konferenca, promovime si dhe të përjetojnë momente të bukura dhe këto përjetime ti nda-jnë në Shtëpinë e tyre.Si redaksi e revistës „Mburoja” kishim dëshirë të bëjmë një reportazh për këtë objekt të ARM-së dhe MM-së, objekt në të cilën jemi të

harmonisë.Ky objekt impozant i ARM-së posedon edhe restorant i cili është i hapur për të gjithë viz-itorët dhe ofron specialitete tradicionale të vendit, pamë edhe pjesën e jashtme të tij, ter-acën për të cilën ma u tha se në pranverën e ardhshme do të mund përsëri të funksionojë si dikur dhe njëhrit do të mund të jetë në dis-ponim të gjithë vizitorëve. Terraca më është renovuar dhe e regulluar me shumë shije dhe estetikë siç i ka hije për të treguar nivelin dhe renomentë e institucionit.Njëri ndër elementet e rëndësishëm edukativ të armatës sonë i cili gjendet në Shtëpinë e Armatës është edhe Bibloteka Qëndrore Ushtarake e ARM-së e cila funksionon në kuadër të Qendrës për trajnim dhe doktrina pranë Komandës për trajnim dhe dokrtina. Bibloteka e madhe nën administrimin e së cilës janë edhe biblotekat e garnizoneve posedon fond të përgjithshëm të rreth 50.000 librave si dhe literaturë të re dhe më të vjetër ushtarake e profesionale. Këtu mund të hasim në një zgjedhje fantastike të të gjitha

VIZITË NË SHTËPINË E ARM-së

Simboli i NJOHUR i SHKUPIT

pranishëm pothuajse çdo ditë me qëllim që të shkruajmë dhe informojmë për ngjarjet e caktuara. Kësaj radhe qëllimi ynë është që ti njoftojmë lexuesit tanë me historikun dhe aktivitetet e këtij objekti. Nga njerëzit kom-petent dhe të punësuarit në Shtëpinë e Ar-matës hasëm në mikpritje të ngrohtë si dhe njëherit nga ana e tyre ishim të njoftuar për shumë gjëra edhe në detajet më të vogla sa i përket Shtëpisë së Armatës në Shkup. Udhëheqësi i Njësisë për Shërbime, Trajçe Çatimov, së pari na informoi për strukturën organizative të Shtëpisë, e cila është i për-ket pjesës së punës në kuadër të Njësisë për Shërbime në Sektorin për Patundshmëri dhe Shërbime në Ministrinë e Mbrojtjes.Sipas informatave të udhëheqësit, objekti posedon sallë koncertesh, hapësirë për ekspozita, ushtrimore me (bowling) tre salla, ku njëra është sallë kongresi, ndërsa dy tjerat janë salla multifunksionale, sallë banketi me komodë me prerje druri e sjellur nga rezidenca në Demir Kapi, pronësi e dikurshme e familjes mbretërore Karagjorgjeviq, dhomë tjetër me prerje druri e punuar nga i biri i Nestorit, mjeshtër i shkollës së njohur për prerje dhe material druri në Ohër. Udhëheqësi, gjithash-tu na informoi edhe për përmbledhjen e galer-isë që është pjesë e Shtëpisë. Në hapirën për ekspozita gjendet fotografia grandioze e Pe-tar Lubardës e titulluar “Lindja e liqenit”, vepër artistike me vlerë jashtëzakonisht të madhe. Në këtë pjesë gjendet edhe “Altari” vepër e Vlladimir Georgievskit, ndërsa gjithashtu këtu mund të hasim edhe pikturat e piktorit të njo-hur maqedonas, Petar Mazev.Në Shtëpinë e ARM-së vazhdimisht për çdo ditë organizohen aktivitete të ndryshme. Ça-timov përmendi edhe seminaret, simpoziu-met, shfaqet teatrale si dhe koncertet e fil-

33

Kiro Gligorov dhe shefit të Shtatmadhërisë së APJ-së, gjeneralit Bllagoja Axhiq, ku precizo-heshin detajet për tërheqjen e tërësishme të armatës së atëhershme nga vendi ynë. Ato ishin bisedime të rënda dhe të mundimshem që shumë lehtë mund të shkaktonin edhe implikime serioze, por për fat ishin të ud-hëhequra në mënyrën e duhur dhe ia dolën që ta rruajnë arkitekturën e atëhershmë të sigurisë në vendin tonë si dhe njëherit ti ven-dosin themelet e ARM-së. Në histori do të ngelet ajo se pikërisht Shtëpia e Armatës së Republikës së Maqedonisë është lokacioni ku kanë ndodhur të gjitha këto ngjarje. Shtëpia e ARM-së ka qenë disa herë edhe nikoqire e sekretarëve të dikurshëm gjeneral të NATO-s, Xhorxh Robertson dhe Havier Solana, ndërsa këtu kanë ndodhur dhe ndodhin edhe më tej takime shumë të rëndësishme lidhur me poli-tikën dhe sigurinë e vendit. Në aspektin e ngjarjeve kulturore në këto katër dekada këtu kanë prodefiluar një numër i madh i artistëve të muzikës, kulturës, teatrit, sportit dhe të pikturës. Një numër i madh kon-certesh, projekcione filmash, koncerte filhar-monish, arij operash dhe një sërë aktivitetesh tjera nga bota e artit janë mbajtur pikërisht këtu. Pothuajse të gjithë yjet e muzikës po-pullore, asaj pop dhe rok nga ish Jugosllavia, siç janë: Zdravko Çoliç, Tereza Kesovija, e deri te yjet botërore si „Stranglers“ me këngën e tyre të njohur „Golden brown“, kanë perfor-muar në Shtëpinë e Armatës së Republikës së Maqedonisë.Janë dhënë edhe shumë iniciativa që Shtëpia e ARM-së ti nënshtrohet rinovimit , një pjesë e tyre kanë qenë edhe në drejtim të rindër-timit të tërësishëm. Por se a do të realizohet diçka nga e gjitha kjo në të ardhmen, varet nga vlerësimet e njerëzve kompetent si dhe nga mundësitë financiare, sepse kemi të bëjmë me objekt të madh me performance të veçanta të cilat kërkojnë profesionalizëm maksimal në realizimin e punëve.Sot Shtëptia e ARM-së ndjek rrjedhën e ngjar-jeve nga ARM-ja dhe MM-ja si pjesë të rëndë-sishme dhe moderne të sigurisë rajonale, ev-ropiane dhe botërore.Rreth dyzet të punësuar në këtë institucion kujdesen për të gjitha nevojat e objektit dhe për nevojat e atyre që e vizitojnë këtë objekt. Aspak nuk është e lehtë të administrohet dhe të drejtohet një objekt i tillë. Në Shtëpinë e ARM-së ekziston edhe një ushtrimore mjaft cilësore, që ofron kushte të mira për secilin visitor, sidomos pjestarëve të ARM-së dhe të punësuarve në MM, që kanë privilegje dhe shërbimet që ofron ushtrimorja mund ti shfrytëzojnë me çmime më të lira.Atraktiviteti i lokacionit i cili gjendet në qendër të Shkupit, karakteri ushtarak i Shtëpisë dhe veçantitë që dalin nga strukturat e kësaj pjesë

shumë të rëndësishme të sistemit të ARM-së që të gjithë e njohin si Shtëpia e ARM-së, e bëjnë këtë subjekt shumë më specifik dhe tërheqës për gjithë ata që dëshirojnë të hed-hin një sy në brendinë e tij apo ti shfrytëzojnë shërbimet që ofron ky objekt.Para tij gjindet edhe „kulla feudale“ e cila vetëm që asocon në kohërat e kalura, ndërsa në afërsi të saj në pjesën e përparme në fazën finale të aktivteteve është edhe kisha e re e cila do ta zbukurojë këtë hapsirë dhe do ta theksoj rëndësinë e kësaj pjesë shumë atrak-tive të qendrës së Shkupit.Është mirë që në mëngjes me lindjen e diellit dhe rrezeve të para, në fillim të orarit të pu-nës, në terracën e objektit që është e lidhur me restorantin, në qetësi ta shijosh çorbën më të shijëshme dhe ta fillosh ditën me kafen e mëngjesit të pirë në po të njejtën hapësirë dhe ambient si dhe njëkohësisht ta ndjesh at-mosferën ushtarake në qendër të Shkupit në mënyrë që të bëhesh pjesë e tregimit ushtarak dhe urban të qytetit.Establishmenti civil, po edhe ai ushtarak, janë dëshmitar që vërtetojnë notën boeme që e zbukuron këtë objekt, këtë Shtëpi.Për të gjithë ata që deri më tani e kanë vizituar këtë objekt, nuk mungojnë lavdatat dhe fjalët e mira. Për ata që nuk kanë qenë, Shtëpia e ARM-së është në pritje. ARM-ja dhe MM-ja janë krenarë për Shtëpinë e tyre, historinë e saj, dhe në të gjitha ngjarjet që kanë ndodhur pikërisht këtu, sepse kjo është fuqia e një ar-mate, dimenzioni artisitik i saj, bashkëpunimi i saj dhe transparenca ndaj të gjithëve. Këto ura të mirëbesimit ARM-ja i ndërton duke mos kursyer aspak kapacitetet e saj funksonale.Shtëpia e ARM-së është njëra ndër elementet më të forta në krijimin e vizuelizimit të përgjith-shëm për autoritetin dhe statusin shoqëror të ARM-së dhe MM-së, dhe këtë rol e luan në mënyrën më të mirë të mundshme. Shtpëpia e Armatës ka qenë dhe do të mbetet njëra ndër gjurmët më të njohura të Shkupit.

Мitko Vasilevski

zhanreve të cilat ripërtrihen dhe ribotohen me kohë, të ndjekura nga proceset e punës në biblotekë. Udhëheqëse e të gjitha biblotekave të ARM-së është zonja Venka Spasevska, e cila na njoftoi me të gjitha karakteristikat e biblotekës. „ Kemi leximoren tonë me kushte të kënaqshme për vizitorët, e hapur të të gjithë ata të cilët do të tregojnë interes për fjalën e shkruar. Kemi vizitorë nga ARM-ja dhe MM-ja, posedojmë edhe biblotekë speciale me literaturë profesionale për pjestarët tanë. Kjo biblotekë ekziston që nga fillimi, që nga mo-menti kur u hap Shtëpia dhe gjithashtu kemi personel profesional, të kualifikuar në të gjitha fushat e punës në biblotekë. Edhe më tutje punojmë në mënyrë manuale dhe shpresojmë që shumë shpejt në të ardhmen e afërt do të kemi biblotekë bashkëkohore elektronike e cila

do të na e lehtësojë tej mase sistemin e pu-nës“.Shtëpia e ARM-së është objekt me histori të pasur. Për këto objekte reprezentative gjith-monë lidhen edhe anekdota të shumta të cilat shpesh flasin për momentet e lavdishme nga e kaluara dhe e sotmja.Me vetë faktin që objekti i Shtëpisë së Ar-matës gjithmonë ka qenë pronë e armatës, aspak nuk është vështirë të parashikojmë se ka qenë nikoqir i shumë takimeve lidhur me funsionalitetin e tij apo me atë se për ç’qëllim është ndërtuar. Historikisht, fillimet e tij, respe-ktivisht dy dekadat e para janë të lidhura me periudhën në të cilën një armatë gjigante, në paqe i ka lidhur dhe i ka krijuar aktivitetet. Gjatë periudhës kur në fillim të viteve të nëntëdhjeta kur Ballkani ishte dëshmitar i disa ngjarjeve tragjike që ndryshuan hartën gjeopolitike dhe të sigurisë në rajon, në Shtëpinë e ARM-së zh-villoheshin shumë takime dhe bisedime diplo-matike të nivelit më të lartë, ku përcaktohej fati i vendit tonë. Këtu janë zhvilluar takimet e para mes kryetarit të parë të R. së Maqedonisë

34

e rastin e pjesëmarjes në kompleti-min e përzgjedhjes së projektit për shënimin e 50 vjetorit të tërmetit të Shkupit, Qyteti i Shkupit, Armatës së

Republikës së Maqedonisë. Mirënjohja ndaj Armatës së Republikës së Maqedonisë si dhe mirënjohjet ndaj pjesëmarësve teknik, logjistik, kreativ gjatë realizimit të jubileut ua ndau sekretarja e qytetit të Shkupit, Gor-dana Klinçarova. Mirënjohja për Armatën e Republikës së Maqedonisë është vetëm vërtetim për bashkëpunimin e suksesshëm ushtarako-civil me të gjitha organizatat qeveritare dhe joqeveritare të cilat ishin të përfshira në këtë projekt me rastin e shënimit të 50 vjetorit të tërmetit të Shku-pit. Në kuadër të projektit me sukses u re-alizuan një numër i madh i aktivitetetve nga të gjitha sferat e jetës shoqërore.Projekti nën “Shkupi kujton” u realizua gjatë tërë vitit 2013 me një numër të madh aktivitetetsh, për të përkujtuar në fatkeqësinë më të madhe natyrore e cila ka ndodhur në vendin tonë më 26 kor-rik të vitit 1963. Si rezultat i kësaj ngjarje tragjike, mbi 1000 vetë humbën jetën, më shumë se 200.000 kanë mbetur pa kulm mbi kokë dhe më shumë se 80% e qytetit ka qenë nën gërmadha. Shënimi i këtij jubi-leu na përkujtoi edhe në qendruëshmërinë edhe mospërkuljen e të gjithë atyre që në atë kohë shfaqën shpresën, guximin dhe forcën e tyre, gjë që meriton respektin tonë në përgjithësi. Nga ajo kohë qyteti i Shkupit paraqet simbol i solidaritetit, humanitetit dhe flijimit njerëzor.Armata e Republikës së Maqedonisë në këtë projekt u inkuadrua me përkrahje logjis-

rastin e ndarjes së mirënjohjeve. Koordinatori kryesor për realizimin e pro-jektit të organizuar nga ana e Qytetit të Shkupit ishte drejtoresha e Sallës Univer-sale, Vera Boshkovska e cila para ndarjes së mirënjohjeve, theksoi: - Ideja ishte që të shënohen 50 vjet nga tërmeti katastrofal, ndërsa gjatë shënimit denjësisht dhe në mënyrë gjithëpërf-shirëse të përfshihet bashkësia dhe opin-ioni i gjërë, të gjithë faktorët relevant, institucionet, organizatat, shqoatat, me-diat, sektori i biznesit, me qëllim që të nderohen të gjitha viktimat që humbën jetën gjatë tërmetit. Programi u përgadit, u shtyp dhe u shpërnda në tre gjuhë, në 25 mijë ekzemplarë, kështu që qytatarët u informuan në lidhje me shënimin e jubi-leut. Mbi 49 ngjarje u mbajtën gjatë tërë vitit. Përmes slloganeve tona gjatë tërë vitit i shënuam, solidaritetin, dashurinë, guximin dhe njëherit të gjitha këto ishin bazë dhe moto për promovimin e përgjith-shëm të aktiviteteve.Në shënimin e jubileut, përveç pjesëmar-rësve nga Republika e Maqedonisë, u inkuadruan edhe përfaqësues nga repub-likat e ish Jugosllavisë, mes tyre edhe ato që në vitin 1963 vullnetarisht morrën pjesë në aksionet për ndihmën e të lëndu-arve dhe ndihmuan në rindërtimin e Shku-pit i cili u bë qytet i solidaritetit ndërkom-bëtar. Në fund të kësaj ngjarjeje të njejtit nuk e fshehën kënaqësinë e mikpritjes, shoqërimit, e veçanërisht kënaqësinë e asaj se si së fundmi duket dhe po ndërto-het qyteti i Shkupit.

Elizabeta Tashkovska

50 VJET NGA TERMETI I SHKUPIT

MIRËNJOHJE ARMATËS SË REPUBLIKËS SË MAQEDONISË

tike dhe pjesëmarrje të personelit në ng-jarjen kryesore e cila u mbajt nga 25 deri më 28 korrik nën organizimin e shoqatës “Aksionarët” nga Shkupi, shoqatë kjo për angazhim edukativ, vullnetar dhe punues në sferën e ekologjisë dhe projekti i njejtë u realizua sipas skenarit të ngjarjeve gjatë tërmetit katastrofal në Shkup në vitin 1963. Më 26 korrik në ora 5 e 17 minuta ranë buritë që paralajmëronin gjendjen e jashtëzakonshme në qytet, ndërsa më pas u formua kamp (lagje me tendë) në parkun e qytetit ku u akomoduan ata të cilët morrën pjesë në pastrimin e gër-madhave. Ngjarja më e besueshme që ka ndodhur gjatë këtyre ngjarjeve nga viti 1963 u realizua në mënyrë të improvizuar para Muzeut të qytetit të Shkupit, apo më saktë, para stacionit të vjetër hekurudhor të rrënuar nga tërmeti. -„Duam të shprehim falenderimet dhe mirënjohjen tonë të gjitha vendeve pa ndi-hmën e të cilave Shkupi nuk do të mund të ishte ai që është sot, vende të cilat me përkushtim të madh ndihmuan në ndërti-min e Shkupit të ri. Gjatë muajve të kaluar realizuam një fushatë mediale, ku u trans-metuan spote televizive, shpallje të shk-ruara në shtypin e kohës, si dhe dëshmi të të mbijetuarve. Shkupi ka mbijetuar me shekuj. Vizioni, guximi dhe shpresa janë veti me të cilat karakterizohen shkupjanët me shekuj, gjë që nuk ka ndryshuar me vite të tëra. Neve, si dhe gjeneratave të ardhshme na mbetet dhe kemi për obligim që të krijojme një ardhmëri ashtu siç i ka hije Shkupit, si një metropol europiane” – tha kryetari i qytetit Koce Trajanovski, me

35

NEVOJA PËR EDUKIM

TË RINJTË DHE MBROJTJA

ë qendër të vëmendjes të këtij shkri-mi është rinia si pjesë integruese e mbrojtjes, formave dhe metodave të angazhimit konkret të saj si dhe kontributit në ndërtimin e sistemit të

mbrojtjes. Mund të themi se në periudhën e viteve 1992-2006 pjesa dërmuese e rinisë ishin të përfshirë në forma të organizuara sistematike të edukimit dhe aftësimit në kuadër të sistemit arsimor. Në vitin e dytë shkollor, në shkollat e mesme mësohej lënda “Mbrojtja dhe siguria” si pjesë e lëndës së përgjithshme ku në këtë mënyrë edhe ob-jektivisht fitoheshin njohuri dhe krijoheshin vlera e gjithashtu ngritej vetëdija për nevojën për mbrojtjen dhe sigurinë e atdheut. Nëpër universitetet shtetërore në R. e Maqedonisë, studentët mësonin lëndën Mbrojtje si lëndë obligative dhe si lëndë e barabartë me përm-bajtjet tjera të njësive dhe planeve mënsi-more në fakultete. Njëkohësisht, stundentët e Institutit të Mbrojtjes pranë Fakultetit Filo-zofik, përveç përmbajtjeve filozofike nga fu-sha e mbrojtjes, në vitin e fundit të studime-ve e kishin të obliguar edhe punën praktike katër mujorëshe në njësitë e ARM-së (mësim profesional ushtarak), ku merrnin gradën, nënkolonel rezervë i ARM-së.Gjatë kësaj kohë, më saktësisht nga viti 1996 deri në vitin 2006, derisa funksionon-te sistemi obligativ i rekrutimit për shërbim ushtarak në ARM, në Akademinë Ushtarake “Gjeneral Mihajllo Apostollski” në Shkup, shkollën për oficerë rezervë e mbaruan 807 kadetë, të cilët morën gradën nënkolonel rezervë në ARM.Kontribut të rëndësishëm në edukim kishte edhe informimi i rregullt që bëhej përmes mediumeve në lidhje me përmbajtjet në mbrojtje, gazetat “Nova Makedonija” dhe “Veçer” botonin raporte përmes gazetarëve të tyre profesional, ndërsa emisione të rregullta kushtuar mbrojtjes kishin RTVM (Radio Televizioni i Maqedonisë) si dhe Radio e Maqedonisë. Revista mujore profesionale “Mbrojtja” botohej në 2.500 – 3.000 ekzem-plarë, ndërsa revista “Bashkimi ushtarak” si shtojcë mujore e gazetës “Veçer”, e më pas edhe e gazetës “Vest”, botohej në 20.000 ekzemplarë). Mund të thuhet se transparen-ca, gjegjësisht informimi për problematikën e mbrojtjes ka qenë në nivelin e duhur.Në bazë të fakteve dhe të dhënave të pre-zantuara, mund të konkludojmë se në 14 vitet e para nga edukimi dhe aftësimi i gjen-

eratave të reja për mbrojtjen, si kontribut i rëndëshëm në funksionimin e sistemit të mbrojtjes janë arritur rezultate të kënaqshme. Por, përkundër kësaj, në 8-10 vitet e fundit, gjendja me aftësimin e të rinjëve për mbro-jtje si segment i rëndësishëm i organizimit të përgjithshëm shoqëror, pësoi shumë ndry-shime. Në fakt, në kuadër të procesit arsimor, vetëm një numër i vogël i të rinjëve fitojnë njo-huri apo marrin mësime dhe aftësi në fushën e mbrojtjes dhe sigurisë. Ata janë: studentët e Institutit të Sigurisë, Mbrojtjes dhe Paqes, studentët e fakultetit të sigurisë pranë Uni-versitetit FON dhe Universitetit Evropian, ku në dy fakultete mësohen edhe përmbajtje të ndryshme nga problematika e sigurisë. Përveç tyre, vlen të përmenden edhe disa të rinjë të cilët çdo vit përcaktohen për shërbi-min ushtarak vullnetar tre mujor me qëllim që të plotësojnë njërin prej kushteve për pranim në ARM si ushtarë profesional. Duke pasur parasysh këto kushte, seriozisht parashtrohet pyetja, se si një pjese dërmuese të rinisë t’ju sigurohen njohuri themelore nga fusha e mbrojtjes, sistemet ushtarake si dhe mjeteve e pajisjeve tekniko-ushtarake të cilën e posedon ARM-ja, si dhe përdorim praktik të tyre, respektivisht, fitim të aftësive gjatë për-dorimit të armëve të këmbësorisë.Mundësi reale në këtë drejtim ka Organizata e Oficerëve Rezervë e Republikës së Maqe-donisë (OORRM), e cila nga viti 2013 me real-izimin e programit vjetor për edukim dhe tra-jnim ( tribuna, tema aktuale, gjuajtje me armë dore, mbedhje teknike, marshe kondicionale të edukimit e të tjera), filloj ti përfshijë edhe

gjeneratat e reja – maturantët e shkollave të mesme si dhe studentët e universiteteve shtetërore dhe private. Me programin për vitin 2014, gjatë periudhës së pranverës dhe vjeshtës nga realizimi i këtij programi, pl-anifikohet që të përfshihen dikur rreth 1.000 maturantë dhe studentë.Me qëllim të arritjes së rezultateve të duhura në këtë sferë, është e nevojshme pajtuesh-mëri e plotë drejt problemit nga ana e më shumë subjekteve dhe organeve shoqërore siç janë: MM, SHP e ARM-së, MASH, Byroja për zhvillimin e arsimit, etj. Me këtë rast, ndërsa në kontekst të lartëpërmendurës, do të inicojmë disa mundësi konkrete për të cilat qëndrimet dhe zgjidhjet përfundimtare mund ti japin organet kompetente në Republikën e Maqedonisë. Bëhet fjalë për mundësi ku problematika e mbrojtjes nëpër fakultete të mësohet në bazë facultative. Nëpër shkollat e mesme, para se gjithash për maturantët, të planifikohet një cikël i disa ligjeratave me tema aktuale sipas programit të caktuar që do të koordinohej mes MM-së dhe MASH-it me angazhim të obligueshëm edhe të Byrosë për zhvillimin e arsimit. MM-ja dhe Instituti i Sigurisë, Mbrojtjes dhe Paqes pranë Fakultetit Filozofik duhet të rishiko-jnë mundësitë për punë praktike obligative nga ana e studentëve të Institutit në njësitë e ARM-së, sepse në këtë mënyrë do të mund të mernin edhe gradën e nënkolonelit rezervë. Gjithashtu, MM-ja, Akademia Ush-tarake “Gjeneral Mihajllo Apostollski”, duhet që më seriozisht të shqyrtojnë problemet me edukimin dhe prodhimin e oficerëve të rinjë në kuadër të Akademisë, praktikë kjo e cila ekzistonte gjer në vitin 2006. Në këtë mënyrë do të zgjidhej problemi me kuadrin e ri të oficerëve për përbërjet e formacioneve të reja në ARM.Në funksion të përfitimit të njohurive konkrete në fushën e mbrojtjes nga gjen-eratat e reja, ngritja e vetëdijes së tyre për mbrojtjen si akt patriotik dhe krijimi i kulturës së mbrojtjes në përgjithësi, do të ishte funk-sionale edhe atëherë kur do të rritej tirazhi i revistës „Mburoja“, revistë e cila në të ardh-men do të shpërndahej me nga të paktën një ekzemplar në të gjitha shkollat e mesme, në të gjitha universitetet shtetërore dhe private të vendit, si dhe në biblotekat në rrethet dhe komunat urbane të Republikës së Maqedo-nisë.

Zhivko Trajanovski

36

ë fillim të muajit shkurt në Shtëpi-në e Armatës në Shkup u prom-ovua Studimi për përfaqësimin e grave në forcat e armatosura të

vendeve të Ballkanit Perëndimor. Në këtë promovim përveç anëtarëve grupit punues i cila morri pjesë në përgatitjen e studimit, të pranishëm ishin edhe min-istri i mbrojtjes i Republikës së Maqedo-nisë, Mr. Talat Xhaferi, zëvendës shefi i Shtatmadhërisë së ARM-së, gjeneral-nënklolonel Naser Sejdini, zëvendësi i përfaqësuesit të UNDP-së në Shkup, Alesandro Fraçaseti, Ivan Zverzhanovs-ki, koordinator i ‘Kliringhaus’ për Europën Juglindore dhe Lindore për kontrollim të armatimit të lehtë, si dhe mysafirë të tjerë dhe përfaqësues të Ministrisë së Mbrojtjes dhe ARM-së. Ministri i mbrojtjes gjatë fjalës së tij theksoi se MM bën përpjekje të rëndësishme në përforcimin e kapaciteteve të mekaniz-mave për barazi gjinore, përmirësimin e kushteve për efikasitet, punësim dhe mbajtje të grave, që nënkupton një qasje më të ndjeshme ndaj pjesëtarëve dhe pjesëtareve të forcave të armatosura për çështjet në fushën e barazisë gjinore. Përmbajtjen e studimit në mënyrë eks-plicite e prezantoi Mr. Juliana Stojanova, zëvendës-udhëheqëse e sektorit për burime njerëzore, e cila në këtë projekt u inkuadrua që nga fillimi. Ajo në daljen e saj sqaroi se qëllimi i këtij projekti është integrimi i çështjeve në fushën e baraz-isë gjinore në procesin e reformimit të sektorit të sigurisë dhe me këtë të kon-

tribohet drejt efikasitetit më të madh të sektorit të sigurisë në Ballkanin Perëndi-mor. Përveç përforcimit të kapaciteteve të mekanizmave të barazisë gjinore dhe senzitivitetit drejt qasjes tek pjestarët dhe pjestaret e forcave të armatosura në lidhje me çështjen e barazisë gjinore, projekti në fjalë u jep mbështetje min-istrive në avansimin e kushteve për tërheqje më efikase, për punësim dhe mbajtje të grave që nënkupton revizion të politikave kadrovike dhe procedurave si dhe përkrahjes në procesin e avansim-it të gruas në shërbimin ushtarak.

sitUata nË vendete rajonitStudimi për pozitën e grave në forcat e armatosura të Ballkanit Perëndimor përbëhet nga të dhëna komparative lid-hur me përfaqësimin e grave në forcat e armatosura të Ballkanit Perëndimor; politika dhe praktika e ministrive të mbrojtjes dhe të forcave të armatosura për tërheqjen dhe punësimin e grave, zhvillimin e karierës së tyre, në fushën e arsimit dhe trajnimit, si dhe pjesëmarjen në misionet paqëruajtëse, si dhe poli-tika dhe praktika në fushën e barazisë gjinore.Të dhënat që u shpalosën gjatë promov-imit tregonin shumë situata dhe të dhë-na nga sfera e mbrojtjes. Për shembull, mes 5,69% dhe 8,97% e pjesëtarëve të forcave të armatosura të vendeve të Ballkanit Perëndimor janë gra. Në forcat

STUDIM PËR PËRFAQËSIMIN E GRAVE NË FORCAT E ARMATOSURA NË VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR

PROMOVIM

aKoma eKZistojnË Bariera pËr Zhvillimin e KarierËs sË grave nË forcat e armatosUra, por deteKtimi i tYre mUndËson edhe gjetjen e Zgjidhjeve adeKUate dhe efiKase

37

promovimi i thirjes pËr shËr-Bim UshtaraKNë mënyrë që numri i kandidateve të in-teresuara të jetë më i madh dhe për tu përzgjedhur më të kualifikuarat dhe më të motivuarat, ministritë të cilat ishin në përfshira në këtë projekt në mënyrë aktive e promovojnë profesionin ush-tarak përmes mediave të shkruara dhe elektronike, përmes vizitave në shkolla, apo ditëve me dyer të hapura. Gjatë për-punimit të materialeve për konkurset, i jepet rënësi asaj se si të motivohen si gratë ashtu edhe burrat. Materialet vizu-ele kanë të bëjnë me fotografi të grave në uniforma në mënyrë që të ndryshojë perceptimi se profesioni ushtarak është profesion vetëm për meshkuj. Mes pjes-marrësve në këtë trajnim ushtarak gratë janë të përfaqësuara deri në 17% në tra-jnimin e nënoficerëve deri 14,81% ndërsa në trajnimin e oficerëve deri 27,50% edhe pse ka pasur trajnime në të cilat gratë nuk kanë qenë fare të përfaqësuara. Gratë i kryejnë gjithashtu me sukses trajnimet si edhe burrat. Stereotipet që profesioni ushtarak është profesion për gjininë mashkullore dhe se gratë nuk mund ti kryejnë detyrat në mënyrë të barabartë me burrat, i kundërshtojnë edhe statisti-kat. Në Republikën e Maqedonisë në vitin 2012 ndër pjesëmarrësit më të sukse-shëm në trajnimin ushtarak, gratë kanë qenë të përfaqësuara dy herë më tepër në raport me pjesëmarrjen e tyre në përqind-je në trajnimin ushtarak. Gratë, gjithashtu janë të përfaqësuara apo janë edhe në mesin e studenteve më të suksesshme në akademitë ushtarake. Në Republikën e Maqedonisë në fundin e vitit akademik 2012/13 studentet përfaqësonin një të pestën e numrit të përgjithshëm të ka-detëve, ndërsa ndër më të suksesshmet përfaqësonin një të katërtën. Në Serbi, në vitin 2013 mes studentëve të diplomuar në Akademinë Ushtarake kishte 17,54% femra, ndërsa mes më të suksesshmive, gratë përfaqësoheshin me 25 për qind.Përveç detajeve komparative statistikore sa i përket përfaqësimit të grave në rrad-hët e forcave të armatosura, ky studim ofron edhe pikpamjen e politikave dhe masave konkrete për administrim me per-sonelin dhe me kushteet e punës, sepse pikërisht ata do të kenë ndikim kyç në

mbajtjen e grave në sistem, zhvillimin e tyre profesional, dërsa së fundmi edhe në efikasitetin e administrimit me resurset ekzistuese momentale njerzore. Ky studim jep edhe një shqyrtim të veçantë të sistemit për ndjekje, përsosje dhe avansim të personelit dhe të funksion-it në këtë shërbim si dhe jep informata për pjesëmarrjen në përsosjen dhe aftësimin profesional gjatë trajnimeve shtesë. U prezantuan edhe informatat për masat e balancimit mes jetës private dhe aspektit profesional, masat për sigurinë në punë,

informata për uniformat, për armatimin dhe pajisjet ushtarake si dhe për infra-strukturën. Në studim hasen edhe detaje rreth mekanizmave institucional lidhur me barazinë gjinore, të mekanizmave të saksionimit në diskriminimin gjinor, në për-dorimin e gjuhës së papëlqyeshme gjinore si dhe rishikimin e mekanizmave në lidhur me lajmërime që i përkasin shqetësimeve speciale. Studimi, gjithashtu ofron edhe shikim të hollësishëm të aktiviteteve në kuadër të arsimit dhe përsosjes sëe avan-cimit profesional si dhe trajnime lidhur me barazinë gjinore, gjë që zbatohet në katër shtetet e lartëpërmendura (Maqe-doni, Serbi, Mal të Zi dhe BeH). Fakti më i rëndësishëm është se në fund të këtij stu-dimi, janë dhënë edhe drejtime konkrete si dhe propozime se si në vazhdimësi të pu-nohet në drejtim të rritjes së përfaqësimit të grave në rradhët e forcave të armato-sura ne vendet e Ballkanit Perëndimor, sidomos në pozitat kyçe, në vendet ku krijohen dhe zbatohen politikat.

R.M.

tokësore gratë janë të përfaqësuara diku mes 3,85% dhe 4,93%, në forcat ajrore në mbrojtjen kundërajrore, mes 1,50% dhe 4,89% dhe në forcat e marinës janë të përfaqësuara me 0,69%. Është inte-resant se sfera e arsimit ushtarak për gratë është në dispozicion shumë vonë dhe kështu shumica e tyre më shumë të përfaqësuara janë në nivelet më të ulëta. Shikuar nga aspekti statistikor, gratë më së shumti janë të përfaqësuara në shër-bimet tjera të forcave të armatosura ku për shembull bëjnë pjesë civilët në shërbim ushtarak, në shërbimin sanitar si pjesë e personelit mjekësor, ndryshe janë pjesë edhe e policisë ushtarake apo pjesë e rezervisteve më orar jo të plotë dhe të plotë pune. Në këtë kategori gratë janë të përfaqësuara mes 1,61% dhe 9,00%. Gratë edhe më tej janë në mënyrë të pamjaftueshme të përfaqë-suara në vedent komanduese, respektiv-isht deri më 2,94%.

tendenca pËr pËrmirËsim Ministritë e Mbrojtjes së vendeve të Ballkanit Perëndimor në vitet e fundti punuan shumë në drejtim të tërheqjes së grave në profesionin ushtarak. Në Bosnje dhe Hercegovinë aktivitetet për tërheqjen e san më shumë grave në rradhët e forcave të armatorura filloi në vitin 2008, kur MM-ja e Bosnjës dhe Hercegovinës u inkuadrua në procesin e përgatitjes së Planit Aksional për zbati-min e Rezolutës së Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara (Rezoluta 1325 e KB-së së OKB-së) dhe sipas pla-nit pesëvjeçar për zhvillimin e forcave të armatosura është planifikuar që deri në vitin 2015 numri i grave në forcat e ar-matosura të arrijë në 10 për qind. Në Re-publikën e Maqedonisë gratë për herët të parë u pranuan në kurset e shërbime-ve për oficerë dhe nënoficerë në armatë në vitin 1997. Nga viti 2009 zbatohet Programi për mundësi të barabarta për gratë dhe burrat në MM dhe në ARM, ndërsa gratë regjistrohen në Akademinë Ushtarake pa zbatimin dhe rregullin e kuotave. Në Mal të Zi gratë për nevojat e Armatës së Malit të Zi filluan të rekru-toheshin në vitin 2006, ndërsa në vitin 2008 pas vendosjes së bashkëpunimit me akademitë ushtarake të vendeve partnere, filloi praktika e zgjedhjes së kandidateve për dërgimin në akademi ushtarake jashtë vendit. Në Serbi, me udhëzim të ministrit nga viti 2006, u saktësua se duhet të krijoheshin kushte për pranimin e grave për arsimim dhe shkollim në shkollat ushtarake. Nga viti akademik 2007/2008 në Akademinë Ushtarake shkollohen gra, ndërsa duke filluar nga viti 2009, gratë janë edhe ush-tare profesinale. Kuotat për regjistrimin e grave në Akademinë Ushtarake sillen rreth 20%, ndërsa me Planin kombëtar aksional (PKA) për zbatimin e Rezolutës 1325 të KB-së së OKB-së që në Serbi u miratua në vitin 2010, parashihet arritje e 30% të përfaqësimit të grave në sek-torin e sigurisë.

38

SHBA – SUPERFUQI E

VETME?

E ARDHMJA E SHTETEVE TË BASHKUARA TË AMERIKËS

ë fund të shek. XX dhe fillimit të shek.XXI ndodhën ndryshime të shumta radikale, që shpien drejt një rendi të ri botëror më SHBA-të si superfuqi e

vetme. Në fillimin e viteve të nëntëdhjeta përfundoi Lufta e Ftohtë, ra komunizmi, u diskreditua socializmi si ide, ndërsa SHBA-të politikisht, ekonomikisht, në aspektin ush-tarak dhe kulturor mbetën pa ndonjë rival në skenën botërore. Me ngjarjet që ndod-hën në dekadën e parë të shek.XX si dhe pritjet që SHBA-të si lider politik ekonomik dhe ushtarak do të udhëheq me rendin e ri botëror u zvogëluan. Sot SHBA-të balla-faqohen me shumë sfida të cilat padyshim se do të rezultojnë me ridefinimin e rolit dhe vendit në skenën ndërkombëtare. Kohës së unipolaritetit, kohë tipike kjo për përiudhën post Luftës së Ftohtë në vitet e nëntëdhjeta dhe në dekadën e parë të shek. XX po i af-rohet fundi. Kriza financiare dhe ekonomike botërore e cila filloi në SHBA e vërtetoi dis-balansin e lartë financiarë në ekonominë e SHBA-ve, e cila e ndjekur edhe nga barra e rëndë e borxheve të brendshme dhe të jashtme, luftërave të gjata në Irak dhe Af-ganistan, i shkaktuan “ngarkesë” ekonomisë amerikane. Kjo situatë afatgjate e ndjekur nga lëvizjet transnacionale të terrorizmit, do të sjellë deri tek humbja e rolit të supërfiqisë botërore nga ana e SHBA-ve.Në nivelin ndërkombëtar, së bashku me krizën globale paraqiten perspektiva të reja të “botës multipolare”. Korniza institucionale e G-20 si dhe Brazilit, Rusisë, Indisë, Kinës dhe Amerikës Jugore (BRIKS) bëhen faktor i pashmangshëm në zgjidhjen dhe ballafaqi-min me shumë sfida ndërkombëtare. Fuqia

suese në botë sa i përket këtyre resurseve. Gjithsesi se edhe vendet e BRIK-ut kanë problemet e veta dhe në këtë kontekst vlen të përmendet se Kina dhe India kanë rritje të mëdha demografike kundrejt Rusisë dhe Brazilit, ku niveli i natalitetit është në rënie. Në raport me sistemin politik, tre nga këto shtete kanë demokracinë parlamentare përderisa Kina edhe më tej mbetet vend me sistem politik njëpartiak. Përveç kësaj dy nga këto shtete (Kina dhe Rusia) janë anëtare të përhershme të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, ndërsa tre vendet tjera (Kina, India, Ru-sia) janë edhe forca bërthamore.Strategjia afatgjate kineze kontribuoi në imixhin e një “force të madhe dashamirëse” dhe me hapat e saja pragmatik në konti-nentin e Afrikës dhe Azisë paraqitet si një forcë e re globale e cila i përmbush hapë-sirat e zbrazura. Kina bashkëpunon me qe-veritë afrikane në forumet ndërkombëtare në çështjet e të drejtave të njeriut dhe në ato tregtare. Me qasjen e saj të “butë” sa i përket zgjedhjes së problemeve ekonomike në Afrikë, Kina ofron kredi shumë më të lehta dhe me shumë më pak kufizime se sa SHBA. Si përgjigje ndaj të gjithë kësaj, Kina merr dhe importon energji afrikane me çmime të subvencionuara, përderisa tregu afrikan është i stërmbushur nga prodhimet kineze. Njëkohësisht, Kina mbetet kreditori më i madh i SHBA-ve dhe është pronar i borxhit amerikan i cili arrrin në pothuajse 1200 miliardë dollar. Ekzistojnë dy drejtime në marrëdhëniet Kinë-SHBA, ku njëri drej-tim në fakt për Kinën ka për qëllim që t’ja merr SHBA-ve rolin e superfuqisë botërore, ndërsa drejtimi tjetër është interesi i Kinës

në rritje e Kinës, Indisë, Brazilit dhe Rusisë është padyshim sfida më e madhe për SH-BA-të ,gjë që në mënyrë direkte kërcënon dominimin e Bashkësisë Euroatlantike dhe SHBA-ve si lider për vendimet në bash-kësinë ndërkombëtare. Sipas parashikimeve dhe analizave ekonomike në marrëdhëniet ndërkombëtare, me rritje vjetore nga 8-10% të BPV (bruto prodhimit vendor) deri në me-sin e vitit 2030, Kina do të duhej të merrte vendin e parë në botë, ndërsa vendet e BRIKS-it për një periudhë kohore prej 10 deri në 15 vjet do të arrinin BPV më të madh për dallim nga vendet anëtare të NATO-s. Duke pasur parasysh karakterin e ndryshimeve në ekonominë globale, përderisa fuqia eko-nomike gjithnjë shoqërohet apo ndiqet nga një rritje e fuqisë ushtarake dhe politike, Kina, Rusia së bashku me SHBA-të janë shtete që do të dominojnë botën multilater-ale në të ardhmen.Me kërkesat për reformimin e institucioneve financiare si dhe zëvendësimin e dollarit si valutë globale, vendet e BRIKU-t që në sami-tin e parë të Ekaterinburgut në vitin 2009 shpalosën idenë për vendosjen e botës mul-tipolare ku SHBA-të nuk do të jetë faktori i vetëm global. Sipas të dhënave më të reja statistikore, Kina e zë vendin e parë në prod-himet e eksportuara dhe sot me këtë ajo renditet pas BE-së. Në sektorin e softuerit si dhe në eksportin e shërbimeve të bizne-sit, India ka arritur rezultate të kënaqshme. Në bujqësi, parimisht në prodhimin e sojës si dhe në rezervat e mëdha të minierave të hekurta, Brazili është vend dominant, ndërsa me pasurinë e gazit dhe të naftës shquhet Rusia dhe është njëra ndër vendet krye-

SHBA – SUPERFUQI E

VETME?

39

që SHBA të mbetet koordinator global në mënyrë që Kina të mundej që të gjitha resur-set e veta ti fokusojë në mbajtjen e pros-peritetit dhe stabilitetit të brendshëm. Në vend të strategjisë relativisht të pavarur për zgjidhjen e problemeve ndërkombëtare, kry-etari Obama, përveç vendeve aleate tradi-cionale, paralajmëroi strategji për zgjerimin e partneritetit me vende tjera, si për shembull me Kinën dhe me Indinë, me qëllim që të re-laksohen marrëdheniet ndërkombëtare dhe në këtë mënyrë të ndahen shpenzimet për mbajtjen e këtyre marrëdhënieve. Këto ele-mente të strategjisë së re, e sinkronizuar me zgjidhjen e problemeve ekonomike, zvogëli-min e borxhit dhe deficitit kombëtar, janë të një rëndësie vitale për SHBA-të. Angazhimet diplomatike dhe disciplina ekonomike duhet të jenë prioritetet kryesore në drejtim të adaptimit në të ardhmen të strategjisë kom-bëtare të sigurisë së SHBA-ve. Në kushte të një periudhe kohore më të gjatë të zhvillimit ekonomik të ngadalsuar dhe të deficiteve rekorde, SHBA duhet të udhëheq strategji e cila do të shpiej drejt zhvillimit ekonomik dhe sigurisë fiskale. Politika e vjetër e luftës preventive nën ndikimin e sulmeve terroriste në Nju Jork dhe Uashington më 11 shtator të vitit 2001 duhet të shamnget një herë e përgjithmonë, sepse pikërisht kjo politikë në të kaluarën solli që SHBA-të të humbin shumë nga vendet mike e aleate të deri-atëhershme.Adaptimi i Strategjisë për siguri kombëtare të SHBA-ve duhet të përfshijë zvoglimin e shpenzimeve të përgjithshme me theks të veçantë ndaj shpenzimeve në mbrojtje e cila e arriti kulmin në vitin fiskal 2010 me mbi 729 miliard dollar apo 4,8% nga BPK (bruto prodhimi kombëtar). Me këtë reduktim të buxhetit për mbrojtje, njëra ndër sfidat më të mëdha në të ardhmen do të jetë mbajtja e superioritetit ushtarak të SHBA-ve me një buxhet të zvogluar të mbrojtjes. Ardhmëria e superioritetit ushtarak amerikan duhet të bazohet në gjetjen e teknologjive të reja, dominim në hemisferë, dominim kibernetik si dhe mbajtjen e forcave nukleare, të mjaf-tueshme për tu parandaluar kërcënimet nuk-leare ndaj SHBA-ve. Reduktimi i shpenzimeve dhe forcave ush-tarake duhet të shkojë në hap me forcimin e sigurisë në SHBA me një diplomaci multi-laterale në vend të forcës ushtarake. Krijimi i dialogut bazik me “forcat e së keqes”, term ky tradicional për Iranin dhe Korenë e Veriut, dy vende që akuzohen për armë bërthamore në masë, do të ndihmojë që të qetësohet situata në Lindjen e afërt dhe në Gadishul-lin Korean. Tensionet në mes të Koresë Veriore dhe asaj Jugore, në masë të madhe tregojnë thjeshtë dëshirën e qeverisë së Koresë Veriore për të tërhequr vëmendjen në pjesën tjetër të botës dhe përfitimin e benifiteve të caktuara, sidomos në SHBA, pa kërcënim serioz për Lindjen e largët. Por nëse megjithatë ato i shmangen përgjegjë-sisë ndërkombëtare instrumenti parë për të ushtrurar trysni do të jëtë izolimi ndërkom-bëtar që kësaj rradhe do të udhëhiqej nga bashkësia ndërkombëtare dhe jo vetëm nga SHBA-të.Ardhmëria e strategjisë kombëtare të sig-urisë amerikane duhet të fokusohet edhe në angazhimin e SHBA-së në përforcimin e in-stitucioneve ndërkombëtare dhe në inicimin e aksioneve kolektive gjë që do të shërbejë për interesin e përbashkët në nivelin global. Kjo do të thotë promovim i miqësisë me shumë vende dhe partneritet i fuqishëm me

aleatët e vendet antare të NATO-s si dhe me aleatët nga Linda e afërt dhe nga Lindja e largët. Vëmendje të veçantë duhët ti kushto-het luftës kundër ekstremizmit, parandalimin e zgjerimit të armëve bërthamore, arritjen e një zhvillimi të balansuar ekonomik si dhe gjetjen e zgjidhjeve të përbashkëta sa i për-ket kërcënimeve që vijnë si pasojë e ndryshi-meve klimatike. Së bashku me përfundimin e dy luftërave në Irak dhe në Afganistan, në strategjinë e ardhshme duhet të ndërmer-ren hapa për kthimin e besimit të humbur në botën islamike kundrjet SHBA-ve. Besimi i ndërsjellë është në nivel minimal për shkak të luftërave në Irak dhe Afganistan, si dhe për shkak të një sërë raportesh për kidnapime ile-gale të personave të pandehur si dhe keqtraj-tim të të burgosurve. Strategjia e re duhet të respektojë avancimin e të drejtave të njeriut që do të sjellë në përmirësimim e pozitës së SHBA-ve si superfuqi botërore.SHBA-ja në të ardhmen duhet të zvoglojë varësinë nga nafta e importuar. Në botën e re multipolare, rezervat e naftës do të jenë të reduktuara. Shtetet si Kina, India, Brazili, me ekonomi në rritje, do ta bëjnë tregun e naftës shumë jostabil, më një çmim të paparashi-kueshëm për një gallon naftë. Investimet në energjitë e reja të gjelbërta do ta zvogëlojë varësinë e naftës, gjithashtu do të redukto-het ndotja dhe do të ngadalësohen ndryshi-met klimatike. Qëllimi i fundit duhet të jenë investimet në disa lloje të reja të energjisë si bio-karburantet, energjia solare, energjia e erës dhe valëve të detit si dhe përdorimi i baticës dhe zbaticës.Strategjia e ardhshme kombëtare duhet t’i kushtojë vëmendje të veçantë problemeve të mëdha ekonomike me të cilat ballafaqo-hen SHBA-të. Gjendja momentale me defi-citin masiv si dhe me borxhet në rritje për tu mbajtur një standard i jetesës, nuk është edhe aq e përballueshme. Në qoftë se këto tendenca vazhdojnë, roli i SHBA-ve në mar-

rëdhëniet ndërkombëtare do të zbehet, gjë që do të lë hapësirë për një botë multipolare edhe më herët nga koha që parashikojnë skeptikët amerikan. SHBA-të duhet të ndër-marrin hapa të guximshëm për parandalimin e tendencave negative ekonomike. Deficiti i pakontrolluar duhet të vihet nën kontroll me hapa të guximshëm ekonomik drejt një siste-mi të pranueshëm rregulator dhe tatimor dhe gjithashtu me zbatimin e politikave të mirë-fillta monetare dhe fiskale. Këto masa duhet të ndikojnë në mbrojtjen e tregut vendor dhe njëkohësisht tregun ndërkombëtar ta bëjnë edhe më konkurent.Dominimi i SHBA-ve si një “superfuqi e vetme” vëhet në pikëpyetje serioze në të ardhmen e ndikuar nën barrën e problemeve ekonomike (borxh të jashtëm, deficit të lartë), luftërat e gjata dhe terrorizmi ndërkombëtar. Kriza eko-nomike është pasojë e shpenzimeve në rritje, efekteve negative të tregtisë së jashtme të ekonomisë amerikane, rritja e ulët ekonomike dhe niveli i lartë i papunësisë. Luftërat e vazh-dueshme konsumojnë shumë para, humbet besimi tek aleatët, ndërlikohen raportet me fenë islame dhe në botë inicohet dhe i jepet shtytje shtesë terrorizmit ndërkombëtar. Këto janë kushte të jashtëzakonshme ku forcat konkurente rajonale kanë ndikim dhe sfidojnë dominimin global të SHBA-ve. Fuqia në rritje e Kinës, Indisë, Brazilit dhe Rusisë, u kanoset seriozisht SHBA-ve në vendimet që ndërmer si lider ndaj vendeve tjera dhe mar-rëdhënieve ndërkombëtare. Strategjia kineze e “forcës së madhe dashamirëse” është ekonomikisht shumë e suksesshme, sepse ajo nuk është sfidë ushtarake ndaj SHBA-ve. Kina nuk e ka ndër-mend që t’i kundërvihet ushtrisë së SHBA-ve për shkak të fokusit të saj ndaj zhvillimit të brendshëm ekonomik si dhe strategjisë afat-gjatë për të qenë e njohur si fuqi e madhe. Kur flitet për teori të kolapsit të një vendi, ekonomia gjithmonë është në pikën fillestare. Ekonomia e SHBA-ve edhe më tutje është ekonomia më e madhe dhe më e fortë me vlerë prej rreth 15,680 miliard dollarë për vitin 2012, krahasuar me Kinën, 8,227 miliard dol-larë, dhe me Japoninë 5.960 miliard dollarë. Pritet që SHBA-të edhe gjatë këtij shekulli të kenë rolin dominant në botë dhe të kenë një forcë stabile ushtarake dhe ekonomike, kur forcat e reja globale do ta riorganizojnë ske-nën botërore dhe do të vendoset një rend i ri botëror. Historia ka treguar se secila fuqi globale ka ngritjen dhe uljen e saj dhe se dominimi nuk mund të qëndrojë në një kohë afatgjate. Nga perspektiva e sotme një peri-udhë më e gjatë kohore është punë relative. Globalizimi, industrializimi si dhe teknologjitë e reja bënë që 10 vjet të jenë një periudhë e gjatë kohore, ndërsa 100 vjet të jenë një peri-udhë shumë e shkurtër.

Mr. Kire Kolevski

40

KONTEST TERRITORI APO INTERES EKONOMIKshujt Folklande janë territor britanik i përbërë nga Folklanda perëndimore dhe lindore si dhe nga 776 ishuj më të vegjël të cilët kanë një shkallë të

lartë të vetëqeverisjes, të garantuar nga ana e Mbretërisë së Bashkuar që në fakt, është përgjegjëse për sigurinë dhe marrëdhëniet e jashtme të Ishujve Foklande. Këto ishuj janë pikë e rëndësishme gjeostrategjike rreth kepit Horn dhe në shumë raste në këto hap-sira janë zhvilluar ngjarje të rëndësishme, si për shembull fitorja e marinës britanike ndaj marinës gjermane gjatë Luftës së Parë Botërore, ndërsa më pas gjatë Luftës së Dytë Botërore këto ishuj kanë shërbyer për servisimin e anijeve luftarake. Suvereniteti i ishujve ka qenë temë debate gjatë gjysmës së dytë të shek. XX, kur Ar-gjentina ka parë mundësinë e përvetsimit të këtyre ishujve gjatë formimit të Kombeve të Bashkuara. Gjatë bisedimeve që zhvillohen në kuadër të OKB-së, moment vendimtar është vendimi dhe zgjedhja e popullatës së kësaj hapsire, për të mbetur nën “ombrel-lën” e Mbretërisë së Bashkuar. Argjentina e cila thotë ishujt janë pronë e saj dhe se në kushtetutën e vendit është shk-ruar se të njejtat janë pushtuar me dhunë në vitin 1992, por më vonë në vitin 1995 Ar-gjentina pajtohet që asnjëherë të mos ten-tojë që këto territore t’i kërkoj që ti kthehen përmes përdorimit eventual të forcës ndaj këtyre ishujve.

historia e ishUjveKëta ishuj janë zbuluar dhe kolonizuar nga ana e evropianëve dhe deri tani kanë qenë

ISHUJT FOLKLANDE

41

të banuara nga etni të ndryshme, francez, britanez, spanjoll, dhe argjentinas. Emri i ishujve rrjedh nga kapedani Xhon Strong i cili me anijen e tij është gjetur i pari në këto ishuj në vitin 1690 dhe ua ka dhënë emrin „Falkland Sound“, për nder të lordit Folkland.Gjatë historisë, shumë shpesh këto ishuj, kanë qenë pjesë e luftërave dhe gjendjes së luftës, në vitin 1767 është shmangur luftë mes Spanjës dhe Britanisë së Madhe, ku më pas me marrëveshje paqësore ishujt përsëri kanë qenë të populluar me britenez. Pas vitit 1774 Britania e Madhe tërhiqet nga shumë koloni, mes tyre edhe nga Ishujt Folklande, kjo erdhi si rezulutat i presionit ekonomik i cili u imponua nga ana e luftës revolucionare amerikane. Kështu ishujt bien nën administrimin spanjoll. Por pas largimit të spanjollëve nga këto ishuj, në to ven-dosen argjentinasit, por përkohësisht sepse në vitin 1833 janë përsëri britanikët ata që kthehen në hapsirat e ishujve me kërkesë ultimative ndaj argjentinasve që sa më parë t’i lëshojnë garnizonet e vëna përgjat ishu-jve. Në vitin 1883 Britania e Madhe vendos ligjet e saj, edhe përkundër faktit se edhe më tutje Argjentina pretendon se ishujt janë pronë e saj, duke aluduar se i ka të drejtat e plota mbi ishujt, pas tërheqjes së spanjol-lëve dhe pas shpalljes së pavarësisë në vitin 1816. Por edhe pse argjentinasit kanë ngri-tur zërin ndaj situatës së krijuar, për shkak të presionit të shtuar ata megjithatë kanë qenë të detyruar t’i lëshojnë ishujt. Ven-dosja e britanikëve vazhdon edhe gjatë vitit 1834. Qeveria britanike morri vendim për kolonizim të përhershëm ndaj ishujve.

lUfta e folKlandËs dhe vendosja e marrËdhËnieve diplomatiKePushtimi i këtyre ishujve vazhdon edhe gjatë shekullit të kaluar, edhe pse në mesin e shek. XX zhvillohen bisedime rreth kom-petencave ndaj ishujve. Një pjesë e këtyre bisedimeve zhvillohen në fshehtësi, larg opinionit, por me kalimin e kohës banorët e kuptojnë këtë dhe janë kundër çdo lloj bised-imesh pa dijeninë e tyre. Pas kësaj, bisedi-met mes spanjollëve dhe argjentinasve ndërpriten. Gjatë periudhës vijuese hunta ushtarake në Argjentinë do të pësojë disa ndryshime, ku do të vijë gjenerali Leopard Galtieri i cili së bashku me kreatorin, admira-lin Horge Anaja ( përkrahësit kryesor i idesë që me anë të luftës të merren ishujt), më 2 prill të vitit 1982 i rimer Ishujt Folklande. Kjo ishte një goditje e rëndë si për forcat ushtarake britanike ashtu edhe për shtetin, ndërsa si përgjigje ndaj gjithë kësaj është dërguar flota detare me forca speciale. Për

tanisë së Madhe edhe më tutje shpreson në bisedime lidhur me ishujt dhe për këtë arsye ata e pranojnë qeverinë britanike si partner legjitim në bisedimet për ishujt.

ÇËSHTJE E HAPUR VETËM PËR AR-GJENTINËNDëshmi për këmbngulësinë e Argjentinës se megjithate ishujt janë pronë dhe territor i saj, janë shenjat e vendosura në tërë Ar-gjentinën edhe përgjatë kufirit me Brazilin, shenja në të cilën shkruan se Ishujt Folk-lande janë argjentinase. Kjo me siguri ka të bëjë me faktin dhe arsy-en e zhvillimit të hovshëm ekonomik të ven-dit ishullor. Tre degët kryesore të ekonomisë Folklande janë bujqësia, peshkimi dhe turiz-mi, por duhet theksuar se zbulimi i burimeve të naftës në ujërat e ishujve do të shpienin drejt zhvillimit edhe më të hovshëm të Ishu-jve Folklande. Bujqësia momentalisht është në rritje, veçanërisht pas vendosjes dhe pa-jtimin e standardeve me Bashkimin Evropi-an për prodhim organik. Peshkimi, në vazh-dimësi është dega e parë dhe kontribon me pothuajse 50% nga të ardhurat e ishu-jve, ndërsa nga viti në vit numri i turistëve që i vizitojnë ishujt, për tu magjepsur me rrethin, botën shtazore si dhe natyrën uni-kale, është në rritje. Është interesant fakti që më parë, në vitin 1995, gjeologët në këto anë zbulojnë naftë dhe gaz natyror, kështu që po në këtë vit vjen deri te nënshkrimi i

marrëveshjes për bashkëpunim dhe veprim e hulumtim të ndërsjellë të këtyre anëve, mes Argjentinës dhe Britanisë së Madhe. Në vitin 2007 Argjentina tërhiqet nga kjo marrëveshje dhe përsëri e aktualizon këtë çështje lidhur me territorin, gjithnjë duke pa-sur parasysh rritjen dhe zhvillimin ekonomik, sidomos pas paralajmërimeve për nxjerrjen e naftës në vitin 2016.E tërë kjo, na sjellë në një përfundim logjik, se pse Argjentina nuk heq dorë nga pre-tendimet territoriale ndaj Ishujve Folklande, sepse së fundmi, këto ishuj siç e cekëm kanë zhvillim të hovshëm ekonomik dhe njëherit kanë pasuri energjetike.

Dushko Avramovski

më pak se tre muaj forcat ushtarake bri-tanike me disa intervenime ushtarake nga ajri, uji dhe nga toka e detyrojnë armatën argjentinase të dorëzohet më 14 qershor të vitit 1982. Këto operacione tremujore ush-tarake përfundojnë me viktima në dy anët, 225 ushtar britanik, 649 argjentinas dhe 3 civil. Në skenën politike ndërkombëtare kjo ngjare lujati rol të rëndësishëm, sidomos për pushtetin aktual britanik të kohës në kryë të së cilit ishte “zonja e hekurt” – kry-eministrja Margaret Thaçer, ku në atë kohë si rezultat i gjithë kësaj përkrahja e saj ishte në rritje. Njëkohësisht, në skenën politike ar-gjentinase ngjarjet marrin kahje të kundërt, respektivisht pas disfatës nga britanikët, hunta ushtarake përjeton kolaps të tërë-sishëm, kështu që në vend rikthehet përsëri demokracia. Marrëdhëniet diplomatike në mes të Mbretërisë së Bashkuar dhe Argjentinës vendosen përsëri në vitin 1990 pas luftës së vitit 1982. Ishujt ishin temë debati përsëri në vitin 2009, me iniciativën e Argjentinës, por kryeministri britanik Gordon Braun, kry-etares argjentinase Kristina Fernandez de Kirhner i tha se Ishujt Folklande më nuk mund të jenë temë debati dhe se Mbretëria e Bashkuar e ka mbyllur këtë çështje.

referendUmi pËr statUsin politiK tË ishUjveSot, pas më shumë se 30 viteve pas luftës

së ishujve, të rinjtë e ishujve preferohet ta kenë të drejtën e votës për vetëven-dosje, por duke pasur parasysh sistemin e rregullimit arsimor, nuk është çudi që ishul-lorët më shumë janë të mbështetur drejt Mbretërisë së Bashkuar. Pikërisht këtë fakt ata e dëshmuan edhe përmes referendumit për statusin politik të Ishujve Folklande i cili u mbajt në mars, ku votuesit me përq-indje të madhe (99,8%) vendosën se duan të mbeten nën administrimin e Britanisë së Madhe. Gjithsesi se ky referendum, nuk është i pranuar nga ana e Argjentinës e cila gjithnjë pretendon se ishujt i janë marrë me dhunë. Argjentina, edhe përskaj politikës së Bri-

42

SHEMBULL KLASIK I OPERACIONIT TË REALIZUARNGA FORCAT SPECIALE

ufta kundër Argjentinës për Ishujt Folk-lande ishte një provim për të gjitha forcat speciale të Britanisë së Madhe. Në luftë morrën pjesë pjesëtarët e pothuajse të

gjitha llojeve të forcave speciale të ushtrisë britanike: FSA (Forcat spaciale Ajrore), SBS, Marina Mbretërore, pjestarët e Regjimentit të Parashutës, por edhe Bataljoni “Gurki” kishte detyrë në këtë luftë. Para se ta shpalosim op-eracionin dhe mënyrën e veprimit të forcave speciale të Britanisë së Madhe në operacionin për rimarrjen e Ishujve Folklande, shkurtimisht do t’ua prezantojmë forcat më të rëndësishme speciale britanike.

forcat speciale ajroe – fsaFSA, Forcat Speciale Ajrore FSA (Special Air Forces) janë formuar në fillim të Luftës së Dytë Botërore. Iniciator për formimin e tyre ka qenë Uinston Çerçilli. Detyrat dhe direktivat e tyre i krijoi vetë ai, ndërsa të njejtat zbatoheshin përmes administratës për luftim jonokvencio-nal. Si themelues i FSA-së njihet Dejvid Stirling, oficer i armatës britanike, pjesëtar i njësisë Ko-mando 8, komandë e cila e ka formuar njësinë e re – Njësinë e Brigadës “L” të Shërbimit Special Ajror (L’ Detachement Special Air Service Bri-gade), i cili është treguar dhe ka arritur sukses në betejat në Afrikën e veriut, në Itali dhe në Evropën Perëndimore. Pikërisht në këto beteja fillon intenzivisht taktika e grupeve të vogla. Gjatë Luftës së Dytë Botërore këto njësi kanë treguar rezultate në të gjitha betejat e mëdha në të cilën ka marrë pjesë armata britanike.Pas Luftës së Dytë Botërore njësite e FSA-së shbërbehen, por pas trazirave në Malaja ato përsëri grupohen dhe përcillen për në Malaja, ku me shumë sukses në mënyrë evidente i tejkalo-

LUFTA PËR ISHUJT FOLKLANDE

si dhe shumë angazhime tjera deri në ditët e sotme. Një pjesë e kësaj njësie kanë qenë të angazhuara edhe në misionet speciale nën flamurin e OKB-së,në territorin e ish Jugosllav-isë, në Bosnjën qëndrore. Ata janë të pajisura dhe të organizuara sipas principit të ushtrisë tokësore, gjithashtu edhe në pajtim me traditën e marinës. Brigada e tretë e këtyre forcave ka për qëllim mbrojtjen e krahut verior të NATO-s në Norvegji, por shër-bejnë edhe si bazë për sigurimin e kryesisë së forcave për intervenime të shpejta të Britanisë së Madhe jashtë kufijve të saj.

njËsiti special i ZhYtËsve „sBs“ (special Boat squadrons)Në kuadër të marinës ushtarake britanike bën pjesë edhe njësiti special për veprime marino-

jnë gjatë zbatimit të detyrave njësitë tjera të ar-matës britanike. Me uljen e tensioneve në Ma-laja, këto forca orientohen në një vatër tjetër të krizës, në Oman e më pas në Borneo etj. Vrasje në pritë, sulme bombe dhe zjarr të papritur nga automatikët si dhe njëkohësisht zhdukja e ter-roristit mes masës së njerëzve kalimtarë, u lejoi që me taktikën e njejtë ata të përzihen mes ka-limtarëve dhe me një procedurë të shkurtër, me të shtëna të shkurtëra automatiku, t’i likuidojnë terroristët e ndjekur dhe të identifikuar para-prakisht. Në Oman, këtë mënyrë të veprimit vetë ata e quajtën “kini-mini”, që në gjuhën e vendit do të thotë gjarpër që të sulmon në be-fasi dhe më pastaj fshihet. Gjatë invazionit në Ishujt Folklande, përveç for-cave tjera të armatës britanike , pjesëmarrje ak-tive kishte edhe regjimenti i 22. i nëjsive të FSA-së. Në fakt, ata të parët, fshehurazi kanë arritur në breg dhe në këtë mënyrë kanë grumbulluar të dhëna sekrete për pozicionet e ushtrisë ar-gjentinase. KomandosËt e marinËs mBretËroreKomandosët e marinës mbretërore janë pjesëtarë të këmbësorisë marino-desante. Këmbësoria e marinës mbretërore është themeluar në vitin 1664 dhe që prej atëherë pjesëtarët e saj janë pjesëmarrës në të gjitha luftërat e zhvilluara të perandorisë britanike. Angazhimi i parë më i madh i këtyre njësive speciale pas Luftës së Dytë Botërore, është në vitin 1956 gjatë kohës së intervenimit luftarak në Egjipt, së bashku me forcat franceze dhe izraelite. Vijojnë angazhimet gjatë përballjeve me IRA-n, lufta kundër forcave argjentinase në Ishujt Folklande, lufta në Irak në vitin1991

43

diverzante, të njohura nën emrin „SBS“ (Spe-cial boat squadrons), gjegjësisht njësiti special i zhytësve. Ata janë elitë e elitës dhe janë ekuivalente me forcat e FSA-së. Ky njësit ka për qëllim për realizimin e aksioneve specifike nën ujë dhe në ujë, kanë për detyrë deminimin dhe pastrimin e brigjeve për nevojat e njësive marino-desante, për realizimin e veprimeve dhe aksioneve të paparashikueshme në caqe të rëndësishme. Pjesa më e madhe e pje-starëve e SBS-së regrutohen me vullnetarë nga rradhët e paqeruajtësve të Mbretërisë. Pjesëtarët e njësitit SBS më shpesh veprojnë si skuadra të vogla patrolluese me nga dy, katër apo gjashtë vetë, gjë që është shumë efikase. SBS skuadronët janë veçanërisht të pajisura, me paisje dhe armë më bashkëko-hore sa i përket këtij lloji të njësive speciale. Gjatë operacionit „Stuhia e shkretëtirës” këto njësi të marinës britanike luajtën rol të rëndë-sishëm. Ato së bashku me ekipet e FSA-së, kishin për detyrë t’i gjejnë dhe shkatërrojnë blloqet lëvizëse për raketat “Skad”. Është interesante të krahasohet se në rradhët e forcave speciale britanike nuk ka rivalitet dhe dëshirë për prestigj, por përkundrazi, ata shpesh bashkëpunojnë dhe në mënyrë kole-giale arrijnë rezultate solide.

regjimenti i pestË parashUtist Pjestarët e njësive parashutiste, gjithashtu bëjnë pjesë në radhët elite. Në armatën bri-tanike ata njihen me pseudonimin “Djajtë e kuq”. Këtë pseudonim ata e kanë qysh prej kohës së Luftës së Dytë Botërore për shkak të guximit tejet të madh dhe për shkak të ka-pelave të kuqe.Njësia e parë parashutiste është formuar me iniciativën e Uinston Çerçillit, si përgjigje ndaj parashutistëve gjerman. Kah mesi i luftës, këto njësi parashutiste fitojnë edhe forma-cion regjimenti, ndërsa më vonë është for-muar edhe Brigada e parë parashutiste. Para përfundimit të luftës formohet edhe divizioni i desantit ajror. Pas Luftës së Dytë Botërore ata vazhdojnë të veprojnë në të gjitha vatrat e krizës ku është e vendosur armata britanike. Në vitin 1982 Ministria e Mbrojtjes e Britanisë së Madhe e riformon Brigadën e pestë para-shutiste në Brigadë të pestë të desantit ajror, ku me kalimin e kohës do të zhvillohet dhe do të kalojë në Regjiment të pestë parashutist.

„gUrKi“Armata britanike në rradhët e saj shquhet me ushtarak specifik dhe të veçantë që gjen-den vetëm në ushtrinë e saj, ushtarak këto të quajtur, „Gurki“.

pse vepruan një numër i madh i marinerëve argjentinas të cilët dolën nga nëndetësja, me mbështetjen e njësisë së helikopterëve, çeta e katërt e regjimentit të 22. arriti që të tërhiqet përreth zonës së minuar, të hyjë thellë në terri-torin e marrë dhe ta ulë flamurin argjentinas në qendër të territorit, të zë rrob ushtarët argjen-tinas të cilët kanë qenë aty, ndërsa të tjerët t’i detyrojë të dorëzohen. Kështu ishulli i Gjorgjisë Jugore për një interval tejet të shkurtër kohor është kthyer në pronë britanike. Më pas janë ndërmarrur aksione edhe në vende tjera të ter-ritorit të pushtuar nga ana e argjentinasve.Gjatë gjithë kohës sa ka zgjatur lufta e Ishtujve të Folklandës, britanikët në mënyrë konstante kanë vepruar me taktikë të grupeve të vogla të përbëra nga patrulla me nga katër vetë. Njësitë speciale të FSA-së në këtë mënyrë vazhdi-misht mbanin në distancë ushtrinë e Argjen-tinës dhe me këtë krijonin urë mbrojtëse dhe mundësi që anijet britanike të shkarkoheshin pa pengesën e argjentinasve. Gjithashtu, gjatë tërë kohës së aksionit nga ana e patrullave të FSA-së praktikoheshin veprime të paparashi-kueshme dhe të befasishme që zhvilloheshin gjatë natës ku bëhej likuidim dhe asgjësim i shpejtë i ushtarëve argjentinas, ku në masë të madhe vihej në rënie morali i ushtarëve argjentinas. Në aksion pjesë dhe rol aktiv ka pasur edhe detashmenti antiterorist i kom-andosëve të marinës britanike. Komandosët e FSA-së gjatë veprimeve me një përkushtim dhe përpjekje mbinjerëzore realizuan marsh tre ditor në një terren tejet të rënduar, duke hyrë thellë në territorin e marrë nga ana e kundërsh-tarit. Gjatë luftës, sipas planeve paraprake, në etapa dhe periudha të ndryshme në luftë janë inkuadruar edhe njësi tjera. Njësitë e FSA-së dhe SBS-së kanë vepruar vetë vetëm 12 ditë para desantit kryesor, me qëllim që ta analizo-jnë dhe ta pastrojnë terrenin si dhe të grum-bullojnë të dhëna të mjaftueshme në lidhje me pozitat e forcave argjentinase. Në afërsi të San Karlosit, nga anijet desante britanike kanë zbritur pjesëtarët e Bataljonit të dytë të regjimentit parashutist, policia ushtarake, pjesëtarët e njësitit të 40. të komandosëve si dhe pjesëtarët e Gardës së dytë skoceze. Ata janë pritur në brigje nga ana e forcave de-tare të SBS-së. Më pas kanë arritur edhe një numër i madh i forcave speciale. Njëkohësisht helikopterët kanë desantuar obus të lehtë prej 105 mm nga rradhët e artilerisë së 25. kom-anduese mbretërore. Në momentin që është parë aeroplani i parë argjentinas, i njejti është rrëzuar nga ana e britanikëve. Përgjatë brigjeve janë vendosur me shpejtësi tre batalionë të komandosëve britanik dhe dy batalion para-shutist dhe kjo në fakt ka shënuar edhe dis-fatën e Argjentinës. Në njësitë elite të FSA-s dhe SBS-s ka mbretëruar një harmoni e pa-parë. Mënyra përmes së cilës njësia SBS është inkuadruar dhe bashkangjitur organizimit dhe formacionit shumë më të gjërë të FSA-së edhe pse është e njohur se në strukturat e FSA-së sipas formacionit ekzistojnë ekipe të vogla të “njerëzve-bretkoca” të cilat janë ekuivalente me SBS-ekipet por që janë të pakapshëm për të njejtët dhe kjo është dhe mbahet si sekret në mënyrë shumë strikte.Fitoren ndaj ushtrisë argjentinase e arritën njësitë speciale të armatës britanike. Koman-dimi i mirë, flijimi dhe guximi i pjesëtarëve të njësive të shumta speciale britanike, u solli edhe shumë mirënjohje dhe grada ushtarëve mes të cilave edhe “Kryqi Viktorian” që është mirënjohja apo grada më e lartë e armatës në Britani.

Dr. Zhanet Ristoska

Gurkët janë popull që kanë prejardhjen nga një fis i vjetër banuar në veri të nënkontinen-tit Indian, në rrethin e Himalajeve. Sot ata e përbejnë përqindjen më të madhe të pop-ullsisë së Nepalit. Nepalezët kanë rezistuar gjatë dhe ashpër ndaj pushtuesve britanik. Duke iu nënshtruar të njejtëve, Britania që nga shekulli i kaluar vazhdimisht rekruton ushtarë, pjestarë të këtij komuniteti. Këto njësi, të formuara në regjimente të shig-jetarisë, kanë qenë pjesë e ushtrisë indiano-britanike. Kanë qenë të armatosur me harqe specifike të shtrembura, të quajtura “kukrija”, të mprehta në anën e brendshme, armatim ky i cili edhe sot është pjesë e tyre dhe shkak-ton frikë te armiqtë. Këto njësi kanë marrë pjesë dhe kanë arritur sukses edhe gjatë Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore. Veça-nërisht këto njësi dallohen në luftimet në kushte ekstreme, luftime në xhungël, ku në shumë aksione dhe veprime nuk mund t’ju bëj ballë asnjë armik. Pas pavarësimit të Indisë, udhëheqësia ushtarake britanike ka arritur të bëjë ndryshimin dhe plotësimin e buxhetit dhe të ruaj katër regjimente të “Gurkëve”. Në vitin 1948 këto njësi janë depërtuar në Ma-laje në luftë kundër guerilëve komunistë. Në Nepal ekziston qendër e regrutimit për këto regjimente. Edhe pas disa reformave ushta-rake, këto njësi me kërkesë të gjeneralëve britanik arritën të mbijetojnë. Kjo ka të bëjë me faktin se këta ushtarak gjithmonë janë në vijën e parë të frontit gjatë operacioneve jashtë kufijve të Britanisë së Madhe. Vetitë dhe shkathtësitë e tyre të shquara janë shpir-ti luftarak, lojaliteti dhe profesionalizmi. Vetë pamja fizike jep një fotografi të një ushtaraku të vogël, të zhdërvjelltë dhe shumë luftarak. Gjatë invazionit britanik në Ishujt Folklande shumë ushtarë argjentinas u dorëzuan posa e degjuan thirjen ushtarake të Gurkëve. Për dallim nga koha e kaluar kur këta ushtarë trajtoheshin si njerëz të rendit të dytë, pa mundësi avansimi dhe pa mundësi kariere,

sot ushtarakët më të talentuar dhe të dhënë, e kanë mundësinë e shkollimit dhe të grad-imit me grada më të larta.

rrjedha e operacionitVlen të përmendet se para fillimit të invazion-it në Ishujt Folklande nga ana e Argjentinës, shërbimi sekret britanik, ka pasur informata dhe në Britaninë e Madhe ka filluar mobilizimi i forcave. Të parët në vijën e frontit kanë arritur pje-starët e regjimentit të 22 të FSA-së, të cilët menjëherë janë kanë zënë pozitat në ishullin e Gjeorgjsë Jugore. Pas tyre kanë arritur edhe pjesëtarët e Njësitit Special të Zhytësve (SBS), të cilët me barka të vogla kanë mbëritur tek akullnaja “Fortuna”. Edhe

44

METODOLOGJIA DOMINANTE NË STRATEGJITË E REJA TË LUFTIMIT

burimin e forcës i cili mundëson forcë fizike apo morale, liri të veprimit, apo vullnet për aksion. Asgjësimi i qendrës së gravitimit të armikut shpie drejt fitores, ndërsa humbja e qendrës vetanake shpie drejt dështimit. Qen-drat e gravitacionit definohen në nivel strat-egjik dhe operativ dhe nuk janë relevante në nivel taktik. Me rëndësi për dizajnin operativ është fakti se përveç qendrave fizike të gravi-tacionit ekzistojnë edhe qendrat morale të gravitacionit të cilat mund të sulmohen edhe me mjete dhe metoda tjera joluftarake. Qasja operative. Qasja operative është mënyra përmes së cilës sulmohet qendra armike e gravitacionit. Ekziston qasja direkte dhe indirekte operative. Me qasjen direkte operative sulmohet qendra armike e gravi-tacionit me përdorimin e forcës së drejtpër-drejtë fizike. Dizajni operativ ka për qëllim të

izajni operativ paraqet metodologji për planifikim konceptual të operacioneve komplekse luftarake përmes kuptimit të lidhjes mes rrethit operativ, prob-

lemit dhe zgjidhjes. Fillimet e metodologjisë së dizajnit operativ janë bërë në ushtrinë e SHBA-ve në fund të viteve të ’90-ta të shekul-lit të kaluar në bashkëpunim të ngushtë me kuadrin e shkollës për studimet e avancuara ushtarake në Front Levenford (SAMS) si dhe me ish gjeneralin izraelit Shimon Nave. Ideja për një analizë sipërfaqësore të strategjisë për shkak të identifikimit të problemit real si dhe për gjetjen e zgjidhjeve të duhura duke përdorur mendim jolinear, është thelluar në qarqet e SAMS-it si dizajn operativ, ndërsa nga viti 2005 kjo metodologji mësohet dhe zhvillohet si pjesë e rëndësishme e shkathtë-sive operative në ushtrinë e SHBA-ve. Bashkimi i elementeve të dizajnit operativ mundëson planifikuesit operativ me një kup-tim më të thellë të lidhjes së luftës shkak-pa-sojë, fushatave dhe operacioneve. Elementet e dizajnit operativ janë: qëllimi përfundimtar, gjendja dhe mundësitë e rrethit operativ, qendra e gravitacionit, qasja operative, mo-mentet vendimtare, vijat e operacionit/për-pjekjet, vargu operativ, tempoja, thellësia dhe simultanca, fazat dhe tranzicioni, rreziku dhe kulminacioni.Qëllimi përfundimtar. Pa pasur qëllim të qa-rtë dhe preciz përfundimtar, planifikimi opera-tiv është ose i pamundur ose i gabuar, ndërsa përdorimi i forcës është i kotë dhe absurd. Ky është elementi i parë që duhet definuar, sepse është dhënë si qëllim nga ana e atyre që kërkojnë përdorimm të forcës – nga ana e krijuesëve të politikës. Qëllimi përfundimtar del nga strategjia kombëtare dhe realizimi i saj është vetvetiu fitorja e luftës. Qëllimi përfun-

dimtar i definuar qartë i mundëson planifikue-sit operativ që mjetet dhe forcat me të cilat disponon ti orientojë në mënyrën e duhur.Gjendja dhe mundësia e rrethit operativ. El-ementi i dytë i dizajnit është kuptimi i gjendjes dhe mundësisë së rrethit operativ në kuptimin më të gjërë. Luftimi modern është dinamik dhe gjendja dhe mundësitë si dhe kushtet në terren ndryshojnë shumë shpejtë gjatë realizimit të operacioneve. Operacionet i për-shtaten rrethit, por mund edhe ta anashkalo-jnë të njejtin. Kuptimi i rrethit operativ është kyç në definimin e problemit në kontekstin e qëllimit që duam ta arrijmë. Qendra e gravitacionit. Identifikimi i qendrave të gravitacionit është i nevojshëm për përpi-limin e një plani të dobishëm dhe real si dhe për përdorim racional të resurseve që janë në dispozicion. Qendra e gravitacionit paraqet

DIZAJN OPERATIV

45

gjejë qasjen indirekte operative në mënyrë që të anashkalojë forcat armike, për arsye se sot qendra e gravitacionit është shumë më komplekse se sa që ishte më parë dhe me një qasje direkte pothuajse është e pamundur të asgjësohet armiku.Momentet vendimtare. Momenti vendimtari përfshin vend gjeografik, një ngjarje të cak-tuar, faktor kritik apo veprim që ndikon në asgjësimin e qendrës armike të gravitacionit, apo ndikon në mbrojten e atij që ndërmer atë veprim. Momentet vendimtare caktohen në nivel operativ dhe taktik. Ata janë të njohura edhe nga ajo që armiku gjithmonë synon që të njejtat t’i merr apo t’i mbrojë. Detyrë e diza-jnit operativ është ti identifikojë momentet vendimtare të cilat janë të rëndësishme për ne kundrejt momenteve të rëndësishmë për armikun.Linjet e operacionit dhe përpjekjet. Linjet e operacionit dhe linjet e përpjekjeve përshk-ruajnë rrjedhën e operacioneve në kohë dhe hapsirë sepse shërbejnë për lidhje koncep-tuale të qëllimeve operative dhe taktike drejt realizimit të qëllimit përfundimtar strategjik. Linja e operacioneve ka të bëjë me rrjedhën e ngjarjeve përmes së cilave janë të orientuara forcat e armatosura në kohë dhe hapësirë në raport me armikun dhe me lidhjen e rajoneve me qëllime taktike. Mes tyre, dizajni operativ duhet të indentifikojë një sërë momentesh vendimtare të cilat duhet të anashkalohen apo duhet të mos vihen re. Planifikuesi op-erativ duhet që patjetër t’i definojë linjet e jashtme dhe të brendshme të operacioneve. Përderisa linjet e jashtme të operacioneve janë në kontakt direkt me armikun dhe zhvil-lohen drejt tij, linjat e brendshmë shërbejnë për mbajtje, për mbështetje, për sjelljen e trupave dhe mjeteve të reja si dhe për zhven-dosjen e njësive të cilat zakonisht përputhen me linjet e komunikimit dhe të transportit. Definimi i linjeve të përpjekjes janë ndoshta pjesa më kryesore e dizajnit operativ, sepse paraqesin një bashkëdyzim logjik të detyrave dhe misioneve për shkak fokusimit të tyre drejt formimit të kushteve dhe ngjarjeve në rrethin operativ. Ky është koncepti për lidhje të detyrave, efekteve dhe kushteve me qëlli-min e dëshiruar përfundimtar strategjik. Linjet e përpjekjes janë deklarative të cilët i tregojnë planifikuesit operativ se cilat kapacitete nga ato që ka në dispozicion ai duhet t’i shfrytëzo-jë në fazë të caktuar të operacionit me qëllim të arritjes dhe realizimit të detyrës. Vargu operativ. Vargu operativ është gjerësia gjeografike në terren përmes së cilës forcat mund të veprojnë me sukses para se të ar-rinë kulminacionin. Ky është element i rëndë-sishëm i dizajnit operativ sepse identifikon pikën përfundimtare të qëndrueshmërisë me të cilën forcat do të mund të vepronin me suk-ses në hapsirë dhe kohë të caktuar. Gjatësia e vargut operativ varet nga mundësitë dhe kapacitetet e njësisë, varet prej përbërjes, madhësisë, mënyrës dhe nga mbështetja që do ta ketë. Për shkak të vazhdimit të vargut operativ apo ndërprerjes së kulminacionit, planifikuesit operativ parashikojnë pauzë op-erative apo ndërprerje të qëllimshme të vep-rimeve. Kjo pauzë dhe ndërprerje shërben për rigrupimin e forcave, mjeteve, paisjeve, si dhe për përkrahje dhe përgaditje për vazhdim të suksesshëm të veprimeve. Теmpo. Tempoja paraqet shpejtësi dhe ritëm relativ me të cilat zhvillohet operacioni në

e identifikon momentin në kohë dhe hapsirë, kur fuqia nuk është e aftë më që të vazhdoj së vepruari. Forcat e armatosura kulminacionin e tyre e arrijnë në momentin kur do ta humbin iniciativen dhe për këtë shkak ato duhet ose të ndalen ose ta ndryshojnë llojin dhe kahjen e veprimit. Shkathtësia e planifikimit operativ është të identifikohet pika e kulminacionit të armikut. Në nivel operativ, për dallim nga niveli taktik, kulminacioni arrihet më vështirë. Për këtë shkak, për të vendosur kundërshtarin në këtë pozitë është i nevojshëm planifikimi i disa sukseseve taktike për përmbushjen e qëllimeve operative. Qëllimi i luftës është që të drejtohen të gjitha veprimet drejt kulmina-cionit të armikut, dhe kjo gjë është në mënyrë të drejtpërdrejt e lidhur me qëllimin përfun-dimtar – fitoren.Rreziku. Elementi i fundit i dizajnit operativ është vlerësimi i rrezikut. Rreziku nënkupton mundësinë e humbjes së forcave, mjeteve, hapsirës dhe kohës si dhe është më i matshëm në mënyrë kualitative dhe kuanti-tative. Vlerësim i rrezikut është i nevojshëm për procesin e vendimarrjes për shkak të zgjedhjes të kursit të duhur të aksionit. Për dallim nga e kaluara, sot faktori i rrezikut luan rol më të madh gjatë luftës. Shkathtësia e pl-anifikimit operativ është gjetja e barazpeshës mes rrezikut dhe mundësive.Dizajni operativ si metodologji e armatës së SHBA-ve me siguri që do të dominojë në men-dimin shkencor ushtarak edhe në dekadën vijuese. Por, për trajnimin e planifikuesve op-

erativ në shkathtësinë e planifikimit koncep-tual gjatë luftërave në të ardhmen, është e nevojshme një analizë e thukët e luftërave të kaluara. Bashkimi i elementeve të dizajnit operativ e ofron pikërisht këtë. Me këtë mjet mund të bëhet analizë e secilës luftë, kam-panjë dhe operacion gjatë historisë, pa marë parasysh periudhën, armët, teknologjinë, prej luftërave të Pelaponezit e deri në shek. XXI, me qëllim që të kemi një kuptim më të qartë për atë se cili mund të jetë çelësi i suksesit që do të na shpiej drejt fitores, dhe cilat janë dështimet që do të na shpienin drejt disfat-ave. Për planifikuesit operativ mësimi i histo-risë së luftërave nuk duhet të jetë në formë të tregimit të ngjarjeve, por të ketë një kuptim sipërfaqësor dhe thelbësor të varësisë prak-tike dhe sqarim të shkaqeve të ngjarjeve.

Gjorgji Velovski

raport me armikun. Tempoja është e lidhur me vargun operativ dhe qëndrushmërinë e njësive në atë mënyrë që me sukses t’i vazh-dojnë veprimet luftarake me qëllim që armiku të kulminojë i pari. Dizajni operativ përmes definimit të tempos ka për qëllim anashka-limin e përdorimit josipërfaqësor të forcave dhe mjeteve. Tempoja e operacioneve mba-het me planifikim të operacioneve simultane dhe sukcesive në nivel operativ të cilat duhet të kenë mundësi reale. Shpesh, kushtimisht thënë detyrimi ambicioz dhe joreal i forcave mund të shpie deri te kulminacioni vetanak dhe deri te pauza e panevojshme operative.Thellësia dhe simultanca. Shkathtësia opera-tive nënkupton aftësi për t’u sinkronizuar dhe për të koordinuar veprimet dhe përpjekjet e njësive më të mëdha me ato që kanë detyra të ndryshme. Për këtë qëllim, dizajni operativ, ka mjetet e veta të cilat sigurojnë simultancë dhe thellësi të operacioneve në hapësirë dhe kohë. Planifikuesit duhet t’i identifikojnë kush-tet e nevojshme në mënyrë që operacionet të kenë rrjedhën e tyre pozitive, të përmbushen dhe të përkrahen. Simultanca mundëson liri të veprimit, opcione të hapura dhe adaptim drejt ndryshimeve me qëllim që të mos i lejo-het armikut që të reagojë në mënyrë të duhur dhe me kohë. Thellësia ka të bëjë më shtrirjen e operacionit në kohë, hapësirë dhe resurse. Veprimi në thellësinë e armikut është qasje më efikase drejt fitores, sepse me këtë sul-mohen kapacitetet armike para se ai ti përdor të njejtat, e në këtë mënyrë ndikim të rëndë-

sishëm ka vullneti i forcave armike për luftime dhe për përballje. Arritja e thellësisë imponon një tempo të lartë të operacioneve. Faza dhe tranzicioni. Operacionet komplekse duhet të ndahen në faza për shkak të koordin-imit dhe sinkronizimit më të mirë të forcave. Luftërat moderne karakterizohen me një numër të madh të qëllimeve taktike opera-tive të cilat duhet të realizohen. Ndarja e op-eracioneve në faza, i mundëson planifikuesit operativ një parashikim më të mirë të rrjed-hjes së operacioneve në kohë, hapsirë dhe resurse. Njëkohësisht, mundëson kontroll dhe komandim më të lehtë në nivel taktik. Për tu kufizuar dhe për të caktuar fazat e opera-cionit, dizajni operativ definon atë se cilat qël-lime dhe kushte duhet të realizohen, ndërsa e gjithë kjo quhet tranzicion. Kulminacioni. Ky element i dizajnit operativ

46

PROCESI I VENDIMARRJES GJATË KOMANDIMIT DHE KONTROLLIT TË OPERACIONEVE USHTARAKE

e komandimit dhe gjithashtu se ç’ndodhë edhe jashtë këtij sistemi. Përveç kësaj, ai duhet të jetë inspiruesi kryesor për kryerjen e detyrave të forcave të tij, sepse suksesi i tij në masë të madhe varet nga ata që janë nën urdhërin e tij, respektivisht ata që zba-tojnë urdhërat e tij.Për këtë shkak organet e komandimit gjith-monë duhet të jenë në gjendje të plotë gatishmërie, e cila në një masë të caktuar duhet të jetë në gjendje më të madhe dhe më të plotë të gatishmërisë së njësive. Për t’u arritur kjo gjendje e gatishmërisë, nevojitet: pajisje cilësore teknologjike dhe përmbushje e vazhueshme e komandave me kuadro profesionale, stabilitet dhe rez-istencë ndaj parandalimit të sistemit të lidhjeve, organizim shkencor në punën e shtabeve, përsosshmëri të përbërjes gjatë realizimit të obligimeve funksionale, ven-dosje të shpejtë, bashkëveprim të shpejtë dhe komandim.Për zbatim të kontrollit, komandanti përdor shtabin i cili mbikqyr, koordinon dhe e infor-mon komandantin për zbatimn e urdhërave të tij. Shtabi duhet të sigurojë një këshill dhe asistencë të komandantit si dhe të sigurojë përkrahjen e komandantëve tjerë. Shtabi në kuadër të tij nuk ka ingerenca; ingerencat e tij shtabi i mer nga ana e komandantit dhe të njejtat i përdor në emrin e tij. Roli kyç i shtabit është kontrolli me dy funksionet e tij kryesorë: mbikqyrje dhe koordinim. Me funksionin e koordinimit, shtabi mbështet komandantin me anë të përpunimit, grum-bullimit dhe prezantimit të informatave në mënyrë që i ndihmon komandantit që të

e përdorimin e sistemeve bashkëko-hore informativo-komanduese të cilat sot u janë në dispozicion koman-dantëve, mundësohet krijimi i rrjetit

informativo-komunikues i cili me sukses i integron të gjitha nivelet e komandimit në përgjithësi. Edhe pse teknologjia moderne ofron përparësi të cilat sot përdoren në sistemin e udhëheqjes dhe komandimit, është pak e besueshme se për suksesin e operacionit ushtarak vendimtare do të jetë teknologjia. Sistemi i udhëheqjes dhe komandimit është shumë kompleks dhe nuk ka mundësi të mbështetet vetëm në aspektin teknik. Luftërat që janë zhvilluar gjatë viteve të fundit treguan se as sot, por as në të ardhmen, suksesi i operacioneve ushtarake nuk do të varet nga teknologjia moderne, por do të varet nga shkathtësia

e udhëheqjes dhe komandimit. Që të ar-rihet sukses në luftë, nuk mjafton vetëm përparim teknologjik. Është e nevojshme një strukturë e mirë operavive dhe organi-zative, strukturë e cila do të ju mundësojë përgaditje dhe kontroll më të mirë të njësive gjatë kohës së angazhimit të tyre. Parashikimi dhe gjykimi është një shkathësi njerëzore e cila bazohet në përvojë, profe-sionalitet dhe intuitë. Sistemet e automa-tizuara informatike kanë një rol të rëndë-sishëm në grumbullimin dhe përpunimin e të dhënave, por roli i tyre është i kufizuar në krijimin e besimit dhe kuptimit. Kuptimi është marrë nga dijenitë e sintetizuara dhe të zbatuara gjatë situatave specifike në ngritjen e vetëdijes më për situatën konkrete (pse dhe çka ndodhë). Teknologjia nuk mund t’i zëvendësojë kom-ponentët njerëzore të cilat kanë domethënie kyçe dhe parësore në suksesin e sistemit të udhëheqjes dhe komandimit gjatë op-eracioneve ushtarake. Për të qenë i suk-sesshëm komandanti duhet patjetër që me shkathtësinë e tij të vendimarrjes t’i motivo-jë dhe drejtpërdrejt të ndikojë mbi të gjithë personat zyrtarë dhe njëkohësisht të përf-shihet në procesin e zbatimit të detyrave. Ai duhet që patjetër të ketë vizion për atë që do, duhet ta kuptojë shkencën ushtarake (doktrinën), shkathtësinë ushtarake, kon-ceptet, detyrat, prioritetet dhe resurset që ka në disponim. Gjithashtu, duhet ta masë dhe ta vlerësojë aftësinë e ushtarëve të tij, situatën dhe rreziqet, të ketë një pasqyrë të qartë për aktivitetet që zhvillohen si dhe të jetë në dijeni se ç’ndodhë me sistemin

ROLI I SHTABIT

47

zgjdhë një rrjedhojë konkrete të veprimit. Më pas, shtabi është përgjegjës për përgatitje të detajizuar dhe dorëzimin e masave të kon-trollit të cilat rregullisht paraqiten në formë të kontrollit. Në funksionin e dytë të mbikqyrjes, funksion ky i cili përgjigjet dhe mbivendoset, shtabi ka për detyrë të sigurojë një informata të kthyeshme (feedback) apo informata më dinamike të cilat janë të nevojshme për mar-rjen e vendimeve me kohë. Konkretisht funksionet e shtabeve janë:- grumbullimi i informatave/të dhënave; - vlerësimi; - anticipimi, parashikimi; - informimi; - preferencat; - dhënia e direktivave në emër të koman-

dantit; - mbikqyrja; - koordinimi.Si bazë në punën e shtabeve kemi të bëjmë me marrjen e obligimeve dhe shpërndarjen e detyrave të oficerëve në mënyrë efikase, të koordinuar, të paramenduar dhe të orga-nizuar mirë. Gjatë gjithë kësaj, duhet që në mënyrë të saktë dhe precize të definohet puna e kualifikuar dhe profesionale nga ana e punëve teknike, të mbahet llogari për af-tësinë e çdo njërit që i kryen detyrat dhe për afatet dhe mbarëvajtjen e punës.Kursimi në kohë si dhe efikasiteti gjatë pu-nës mund të sigurohen edhe me zbatimin tipik të skemës në organizimin e punës së

shtabeve. Më së shpeshti në te njësitë zba-tohet medotë paralele e punës, sidomos në aspektin e planifikimit, kur njëkohësisht mar-rin detyra në disa instanca. Format organizative duhet që edhe më tej të avancohen me instalimin e normave shkencore në lidhje me kohën lidhur me llo-jin kryesor të punës, shpërndarjes optimale të detyrave në organet e komandës, grupet punuese dhe personave të caktuar.Për t’u sqaruar funksioni i tyre në opera-cione, kontrollin dhe komandimin mund ti krahasojmë me funsionin e sistemit nervor njerëzor. Nervat i regjistrojnë ngjarjet në trupin tonë dhe jashtë tij, si dhe përçojnë

dhe origjinal, ndërsa në bazë të realizimit duhet të jetë i thjeshtë. Një plan fleksibil, do ti mundësonte komandantit që ti shfrytëzo-jë mundësitë që paraqiten gjatë betejës që të njejtat ta mundësojnë të reagojë në kushte dhe rrethana të paparashikuara.Në momentin që komandanti ka shfaqur qëllimin e tij dhe ka vendosur konceptin e operacionit në formë të vendimit, shtabi i tij do ta bëjë gati verzionin final të planit me të gjitha detajet e nevojshme. Më pas nga i njejti plan do të zhvillohet urdhëri opera-tiv. Procedura e cila përdoret për ndarjen e detyrave, zhvillimin e planeve dhe dhënien e instruksioneve ndaj atyre që janë nën urd-hërat e komandantit, me qëllim që misioni të kryhet, paraqet proces të vendimarrjes dhe planifikimit. Me siguri se faktori më i rëndë-sishëm me të cilin ballafaqohen komandanti dhe shtabi i tij në këtë proces është koha që kanë ata në disponim. Për këtë shkak ky proces mbështetet në disa elemente kyçe me qëllim të arritjes së suksesit: - drejtimet e dhëna nga ana e komandantit

janë direkte dhe precize;- koordinimi i suksesshëm i aktiviteteve të

shtabeve të përbashkëta mes shefit të shtabit apo oficerit që është i obliguar me operacionet;

- shtabi detajisht e kupton procesin; - fillimi i procesit shënohet me pra-

nimin e detyrës apo misionit nga ana e përgjegjësve;

- forcat e rënda; - vlerësimi. Forcat e rënda janë të definuara si “kon-centrim i forcave apo mjeteve, në një rreth-zonë të caktuar, ku një komandant duhet të merr vendim”. Ky është aktivitet i cili koman-danti e merr si aktivitetin më të rëndësishëm në mënyrë që misioni në atë moment të ketë sukses. Kur komandanti do ta merr misionin, atij do i jepet një pasqyrim i qartë dhe preciz për atë se ku gjenden forcat e rënda të komandantit përgjegjës. Deklarata për forcat e rënda i mundëson komandantit që t’i fokusojë veprimet e tij mbi qëllimin që e ka komandanti që është nën urdhërin e tij dhe të njejtën ta realizojë, por megjithatë, njëhkohësisht duhet t’i mundësohet apo ti jepet një fleksibilitet gjatë përmbushjes së saj. Kjo është përmbajtja e cila gjendet në konceptin e operacioneve të komandantit dhe si e tillë nuk do të ndryshojë, apo do të pësojë ndryshime vetëm atëherë kur do të paraqitet nevoja me qëllim që misioni të realizohet me sukses. Megjithatë ekzistojnë forca të ndryshme të rënda për periudha të ndryshme të një operacioni. Për shembull: në fillim forcat e rënda mund të jenë forca të cilat do ta fiksojnë armikun si pjesë e op-eracionit në thellësi, para se të kalohet te forcat kryesore të cilat janë të angazhuara në sulm të drejtpërdrejtë ndaj armikut. Ng-jajshëm me këtë, edhe pse forcat e rënda për mbështetje luftarake duhet gjithnjë t’i mbështesin forcat e rënda të njësisë apo formacionit, të njejtat jo gjithmonë duhet të koordinohen me to. Për shembull, forcat e rënda të shërbimeve të gatishmërisë për përkrahje përfaqësojnë një rifillim të një bri-gade tjetër e cila momentalisht nuk është e angazhuar, por këto forca kanë detyrë në të ardhmen, detyrë shumë të rëndësishme për misionin.

Kemo Gjozo

informata deri tek truri i cili i pranon këto in-formata. Truri krahason situatën momentale me situatën e dëshiruar dhe mer vendim i cili përmes sistemit nervor përçohet deri tek muskujt. Sipas kësaj analogjie, komandanti është truri i sistemit ushtarak ndërsa kon-trolli dhe komanda janë sistemi nervor i cili i përçon informatat nga senzorë të ndryshëm të cilët grumbullohen dhe dërgohen deri te njësitë përgjegjëse për t’u implementuar. Në trupin e njeriut gjithashtu ekziston një pjesë nën-ndërgjegjëse e trurit e cila i kon-trollon funksionet rutine dhe e cila siguron përgjigje automatike (reflekse dhe frymë-marrje). Sipas analogjisë së njejtë, kjo pjesë nën-ndërgjegjëse e trurit është komandanti i cili zbaton një spektër të tërë të detyrave, pa pasur instruksione të detajizuara. Nga e lartëpërmendura mund të konkludohet se pjesa ndërgjegjëse e trurit (komandanti) i vërteton drejtimet dhe qëllimet bazike e themelore, ndërsa pjesa nën-dërgjegjëse (komandantët që gjenden nën urdhëra dhe njësitë) i ndjekin, i rregullojnë, u japin kahje dhe realizojnë pjesën më të madhe të ak-soneve.

vendimarrjaEdhe pse pjesa më e madhe e procesit të vendimarrjes që përdor komandanti mund të jetë i drejtuar në anën tjetër, në fund kom-andanti mbetet përgjegjës për të vendosur se si formacioni i tij duhet ta realizojë opera-

cionin. Ai është përgjegjës për përmbushjen e misionit për arsye se ai duhet të zhvillojë koncept të operacioneve. Infomatat i merr nga shtabi i tij dhe gjithashtu përkrahë planin gjatë zhvillimit dhe implamentimit të tij. Kup-tohet, komandanti duhet të mendojë dy nivele, mbi dhe nën nivelin e tij vetanak të komandimit.Qendra e këtij aktiviteti është vlerësuar në atë mënyrë që situata, misioni, si dhe secila informatë e mirëfilltë vlerësohen para se ko-mandanti të vendosë për veprimet fillestare, planin apo për rrjedhojën e mëtejshme të operacionit, për betejën apo për angazhimin. Plani sipas konceptit duhet të jetë kreativ

ROLI I SHTABIT

48

HYRJE NË PUNËN E SPIUNËVESpiunë më të mirë janë ata të cilët kanë qa-sje deri tek funksionarët e lartë apo deri tek informatat sektere të vendeve tjera. Agjen-cionet e spiunazhit punësojnë punëdhënës, njërëz të cilët janë të caktuar si qytatar të vendeve të huaja për të cilët ekziston dyshi-mi që këta të njëjtët të kthehen kundër ven-dit të tyre dhe të bëhen spiunë. Këta dezer-torë janë spiunë të jashtëzakonshëm sepse ata kanë mbështetje dhe mund të sigurojnë informatë të menjëhershme. Ekzistojnë disa faktorë të cilët mund të krijojnë spiunin. Disa prej tyre janë: Mospajtimi ideologjik me shtetin amë. Gjatë Luftës së Ftohtë, KGB-ja ( shkurtesa ruse e Komitetit të Sigurimit Shtetëror, agjension i intelegjencës së Bashkimit Sovjetik) kanë pasur sukses në regrutimin e agjentëve nga SHBA-ja dhe nga Britania e Madhe të cilët kanë qenë të njohur për mbështetjen e tyre ndaj sistemit komunist apo kanë qenë pjesë e organizatave komu-niste.Paratë. Shumë spiunë të cilët kanë janë kyç dhe posedojnë informata të rëndë-sishme dhe domethënëse, shiten për para të gatshme.Si shembull mund të meret Olldriç Ejms, pjesëtar i CIA-s i cili ka spiunuar për Bash-kimin Sovjetik në vitin 1980 për para. Olldriç ka pasur borxhe të mëdha dhe e ka vizituar ambasadën sovjetike në Nju Jork dhe zyr-tarëve të atjeshëm u ka ofruar informata se cilët janë spiunët sovjetik të cilët punojnë në dobi të SHBA-ve, por si shbërblim për këto informata ai ka kërkuar 50.000 dollarë, të

iderët botërorë ballafaqohen me ven-dimmarje shume të rëndësishme për çdo ditë dhe informatat janë çelësi për marrjen e vendimeve të drejta. Sa ush-

tarë kanë forcat armike? Si shkon zhvillimi i armëve sekrete të tyre? A planifikon armiku që të bisedojë në lidhje me ndonjë mar-rëveshje sekrete tregtare me ndonjë vend tjetër? Mos vallë ndonjëri nga gjeneralët pl-anifikon ndonjë grusht shtet, etj. Përderisa ndonjëra nga këto informata të njohura si informata sekrete, janë në dispozicion, shumë nga vendet këto të njëjtat i mbajnë si sekret shtetëror. Kuptohet se në qoftë se i dini këto informata të një shteti, atëherë kjo do të thotë se keni informata shumë të vlef-shme. Me qëllim që të merren apo të ketë qasje deri te ky lloj të informatave sekrete, qeveritë përdorin metoda nga më të ndry-shmet, si për shembull gracka klasike spi-unazhi, teknologji dhe analiza të ndryshme të të dhënave. Spinazha, gjithashtu mund të përdoret edhe në shmangjen e përpjekjeve të spiunëve nga ana e armikut, ku kryesisht të njejtëve u ofrohen informata të rrejshme.

Krijimi i spiUnËveSpiunët rekrutohen në shumë mënyra të ndryshme. Disa i bashkangjiten agjencione-ve të intelegjencës në vendet e tyre amë, kryejnë kurse e trajnime dhe vendosen në vende të punës në kuadër të agjencioneve të lartëpërmendura. Në qoftë se biografia dhe trajnimi i tyre korespondon më ndonjë profil të caktuar, ata mund të dërgohen edhe jashtë vendit me identitet të fshehur.

SI PUNOJNË SPIUNËT

nË BotËn reale spiUnaZhi rrallË herË ngjanË me aKtivitetet e agjentËve tË eKranit tË holivUdit. spiUnaZhi ËshtË njË aKtivitet i rreZiKshËm, por megjithatË QeveritË shpesh e pËrdorin spiUnaZhin pËr tË arritUr deri teK informatat seKrete tË armiQve, por edhe tË miQve. sUKeset dhe dËshtimet e spiUnËve KanË shUmË ndiKim nË politiKËn e jashtme tË njË vendi, ndËrsa nË disa raste Kjo pUnË e Ka ndrYshUar edhe rrjedhojËn e lUftrave dhe KanË lËnË gjUrmË tË thella nË historinË BotËrore

49

cila më vonë edhe i ka marrë. Kur Ejms ua ka dhënë këto informata zyrtarëve sovjetik, tre shtetas të Bashkimit Sovjetik janë ekze-kutuar në bazë të informatave të lartëpër-mendura. dëshira për të qenë “i madh”. Рunëdhënësit kërkojnë njërëz të cilët janë në pozita të rëndësishme dhe njerëz të cilët kanë qasje deri në informata të rëndësishme. Faktorë të caktuar psikologjik mund të ndikojnë që disa njerëz të bëhen spiunë, sepse kjo i bën që ata të ndihen të fuqishëm.shantazh. Shumë shpesh disa punëdhënës nga agjencionet e inteligjencës kanë dëshmi për sjellje të pahijshme drejt arritjes së qël-limit të tyre, sjellje të cilat janë komprom-ituese për personin i cili këto nuk do që të di-hen apo të bëhen publike, si për shembull kur kemi rastin e aferave jashtë martesore etj. Këto dëshmi shërbejnë si një lloj shantazhi me anë të së cilit i kërcënohen personit apo familjes së tij në qoftë se ai nuk pajtohet që të kryejë detyrat e spiunit.Në raste të rralla, rekrutimi i spiunëve është punë e lehtë. Ka edhe disa prej tyre të cilët vetë shkojnë në ndonjë ambasadë apo në ndonjë konzulatë të caktuar me informata dhe ofrohen për të kryer punën e spiunit. Këtij lloji të spiunëve më së shpeshti nuk mund të ju besohet, gjegjësisht ato shihen si burim potencial të dezinformatave nga ana e armikut, por nga ana tjetër këto të njejtët mund të bëhen edhe spiunët më të mirë. Në momentin që agjentët do të regrutojnë ndonjë spiun, ai duhet të kontaktojë me lidh-jet që ka. Këto lidhje atij i ofrojnë trajnim spi-unazhi dhe ia mësojnë metodat e spiunimit si dhe i japin instruksione në lidhje me grum-bullimin dhe përçimin e informatave. Spiuni nuk ka kontakt me askend përveçme lidhjet e lartëpërmendura dhe me këtë ai nuk i di edhe emrat, gjegjësisht identitetin e atij që qëndron në prapavijë, apo nuk do ti njeh për-faqësuesit oficial. Ky proces ndryshe njihet edhe si izolim. Çdo spiun punon në hapsirën e tij dhe në rast se merret në pyetje, kjo do t’i mundësonte që të mos zbulojë informata të rëndësishme apo most ë zbulojë identitetet e spiunëve të tjerë.

spiUnË dhe atentatorËFjala „spiunazhë“ rrjedh nga fjala frënge „es-pionner“ ose nga fjala e vjetër italiane „spi-one“, ndërsa rrënja e fjalës është në gjuhën latine „specere“, që nënkupton „të vërehet

Ekzistojnë edhe një shumë mënyra teknologjike për tu spiunuar shtetet mes veti pa dërguar spiunë për grumbullim të informatave. Njëra ndër mënyrat që mund të shërbejë për këtë është edhe sateliti i pajisur me kamerë për ndekjen dhe për-cjelljen e pozicioneve të njësive ushtarake nga vitet e 60’-ta. Në vitin 1970, për herë të parë u shfaq dhe u zhvillua teknologjia e filmit digjital, duke u lejuar kështu satelitëve dërgimin e fotogravife dhe të dhënave me anë të radios. Satelitet e spiunëve sot mund të bëjnë fotografi me rezolucion te-per të lartë deri në nivel që të mund edhe të lexohet titulli i gazetës të cilën lexoni. Kjo saktësi e precizitet në vitet e 60’-ta dhe 70’-

ta arrihej shumë vështirë. Për shembull me aeroplanët spiunë “U-2” duhej që të fluturo-het mbi territorin e armikut për të inçizuar apo fotografuar një cak i caktuar, e me këtë piloti i aeroplanit i nënshtrohej rreziqeve të ndryshme dhe në qoftë se do ta vërenin menjëherë do të sulmohej e me këtë do të shkaktohej një dështim dhe turp ndërkom-bëtar për kombin që bën spiunazh.Forma tjera të shërbimit sekret teknologjik përfshijë edhe mikrofonë të ndryshëm, pais-je sizmike për zbulimin e armëve bërtham-ore, senzorë nënujorë për pozicionimin e nëndetëseve të armikut, skanim, analizë dhe evidencë të radiofrekuencave të armi-kut si dhe rrjeti i telefonisë mobile.

Faton Kryeziu

apo të shiqohet në ndonjë gjë“. Përderisa spiunazhi parimisht merret me grumbullimin e informatave, spiunët ndonjëherë i përdorin shkathtësitë e tyre edhe për të kryer vrasje. Këta spiunë njihen edhe si spiunë – aten-tatorë. Atentatë mund të bëhet me qëllim të parandalimit të zbulimit të informatave sekrete, apo atentati të vijë si dënim ndaj dikujt. Por, nga ana tjetër me atentat ndaj di-kujt mund të dërgohet edhe ndonjë mesazh i qartë edhe ndaj dikujt tjetër.

metodat e spiUnimitMetodat për grumbullimin e informatave janë të ndryshme, siç janë të ndryshme edhe vetë informatat. Elementi më kryesor

për spiunim më afatgjatë është përdorimi i fshehtësisë dhe krijimi i një lloj skeme, ske-më e ashtuquajtur legjendë, ku e njejta do të përmbajë identietin sekret, prapavija e krijimit të tregimit për spiunin si dhe doku-mente të cilat shërbejnë në mbështeetjen e spiunit. Për shembull, një agjent britanik, ku si identiet i rrejshem meret emri i një konta-bilisti rus, do të duhet që të flet rrjedhshëm rusisht dhe ti dijë ligjet financiare ruse. Që kjo të tregohet në mënyrë sa më reale, legjenda duhet të hulumtohet me shumë kujdes. Spi-uni ka një jetëshkrim dhe histori të rrejshme dhe këtë duhet ta mbajë mend shumë mirë. Ku i ka kryer studimet e larta? A ka në të vër-tetë diplomë për të dëshmuar këtë punë? Ku është i lindur? Kush është ish bashkëshort-ja e tij? Cili është hobi i tij? Në qofte se në legjendë shohim se spiuni preferon peshkim-in, në shtëpinë e tij duhet të ketë mjete pesh-kimi. Dështimi apo suksesi i spiunëve varet shumë edhe prej këtyre detajeve të vogla. Përderisa spiuni siguron mbështetjen, aim und të kaloi shumë vite në punën e tij dhe me këtë të krijoi besim. Gjatë karierës së tij spiuni do të përpiqet që të merr dituri dhe të bëjë transfer apo të ndërrojë pozitat me qa-sje tek informatat e rëndësishme dhe vitale, apo nga ana tjetër të lidhet me njerëz që kanë qasje deri tek informatat e njejta. Spiuni informatat që e grumbulluara duhet ti mbaj mend dhe të njejtat ti përçojë deri te lidhjet e tij. Me qëllim që informatat të jenë të sakta dhe të sigurta, spiuni i kopjon dokumentet apo hartat deri tek të cilat ka mund të vijë dhe të njejtat i dorzon në vendin e duhur.

fensivën pranverore te disa hulum-tues do ta hasim edhe nën emrin alternativ Ofanziva e Majit e cila zhvillohej në kuadër të ofanzivës

së 7 armiqësore në territorin e Jugosllav-isë. Ofanziva u zhvillua në një periudhë dy mujore nga 25.04 gjer më 20.06 të vitit 1944, ndërsa luftimet kryesisht janë zhvilluar në territorin e Maqedonisë dhe Serbisë jugore. Në tërë territorin e Maqe-donisë gjatë ofanzivës pranverore janë zhvilluar luftime të ashpra, ku në pjesën lindore të Maqedonisë kanë qenë të an-gazhuar rreth 25.000 forca të armikut dhe ndihmës e bashkëpunëtor të tyre. Okupatorët, të ballafaquar me rrezikun e zgjerimit të territorit të lirë nga Serbia juglindore drejt jugut në rajonin e Ku-manovës, ku do ta humbnin kontrollin e komunikimit me luginën e Vardarit dhe Mavrovës. Në pranverën e vitit 1944 ata planifikuan realizimin e ofanzivës pran-verore me qëllim të thyerjes së njësive të Ushtrisë Nacionalçlirimtare dhe Arad-have partizane të Maqedonisë (UNÇ dhe APM) si dhe të sigurohen komunikime në drejtim të rajonit të Mavrovës dhe Vardarit. Sipas peshës dhe planit të zhvillimeve luftarake, Ofanziva pranverore paraqet operacionin më të madh luftarak të cilën njësitë bullgare realizuan në territorin e Maqedonisë dhe të Serbisë jugore gjatë gjysmës së parë të vitit 1944, ndërsa qël-limi i saj kryesor ka qenë t’ju sigurohojë komunikim dhe komunikacion gjerma-nëve nga jugu në drejtim të veriut në lugi-nën e Mavrovës dhe Vardarit.

50

SUPERIORITETI TAKTIK DHE MANOVRUES I NJËSIVE TË LNÇ DHE APJ

ka qenë gjithsej rreth 40.000 ushtarë në rrethinën e Serbisë jugore dhe Maqedo-nisë. Ofenziva ka filluar më 25 prill të vitit 1944, me luftime rreth territorit të lirë në hapsirën Kumanovë – Kriva Rekë – Crna Trevë - Lluzhnicë.Komandanti i forcave bullgare, gjenerali Bojdev ka ndërmarë masa të jashtëza-konshme duke shpërngulur një pjesë të popullatës, sidomos simpatizantët dhe bashkëpunëtorët e lidhjes nacionalçlirim-tare.

Gjithashtu, komanda bullgare përmes kësaj ofanzive ka synuar që ta shkatër-rojë dhe ta shmangë koncentrimin e një numri të madh të forcave të LNÇ dhe APM si dhe LNÇ dhe AP të Serbisë e cila përbëhej prej 5 AP dhe 4 LN të arradhave partizane. Njëkohësisht, qëllimi i bullgarëve ka qenë që ta likuidojnë udhëheqësinë politike të territorit të lirë të rajonit të Kumanovës dhe Vranjës si dhe rajonin e Crna Travës. Forca e përgjithshme e okupatorit bullgar

OFENSIVA PRANVERORE E VITIT 1944

51

Njëkohësisht Shtabi Kryesor i LNÇ dhe APM dhe Shtatmadhëria e LNÇ-së dhe APS e ndjekin situatën në terren dhe i koordinojnë luftimet e njësive të tyre në anën e Kozjakut dhe Crna Trevës me anë të udhëheqësisë ushtarako-politike serbe si dhe përmes njësive që kanë vepruar në teren. Në fazën fillestare të ofenzivës, njësitë e LNÇ-së të APM-së siç janë Brigada e 3. nacionalçlirimtare, më pas Brigada na-cionalçlirimtare e Kosovës dhe Brigada e 6. nacionalçlirimtare e Moravës së jugut si dhe arradha e Crna Trevës, zhvillojnë beteja të rënda dhe koncentrohen në ra-jonin e Cërna Trevës. Luftime të ashpra janë zhvilluar në territorin e Osogovës në fshatin Sasa dhe f. Llaki, më pas në rrugën Strumicë-Berovë, në malin Kru-sha, në Dojran, në f. Kosturino, në mallet, Pllaçkovicë, Ponikvë, Sulltan Tepe, Çupino Bërdo, Retki Buki, Babina, Poljana dhe në disa vende tjera. Forcat bullgare nuk kanë arritur që ti thyej-në njësitë e LNÇ-së dhe APM-së dhe POS-it dhe shumë shpejt Ofanziva pranverore e armatës bullgare është shëndruar në kundërofanzivë e njësive partizane.Sipas disa të dhënave jo të plota, bullgar-ët gjatë luftimeve në Maqedoninë lindore dhe në Serbinë jugore kanë pasur rreth 1.200 viktima dhe rreth 500 ushtarë dhe oficerë të zënë rob. Pas kësaj gjenerali Bojdev është shkarkuar nga detyra, ndër-sa për komandant të përkohshëm është emëruar gjenerali Marinov, komandanti i divizionit të 15.Se ofenziva pranverore bullgare nuk ka pasur sukses në asnjë nivel dëshmon edhe raporti i shefit të policisë së rrethit të Shkupit, i cili në qershor të vitit 1944 e njofton drejtorin e policisë në Sofje se ushtria, policia dhe zhandarmeria nuk janë më në gjendje që të grumbullohen me njësitë e LNÇ-së dhe APM-së në territorin e Kumanovës-VlladiHanit, dhe në veri nga rruga Kumanovë-Kriva Pallankë, dhe se partizanët janë ata që zotërojnë me këtë rajon- thuhet në raport.Situatë e ngjajshme edhe në rrethinën e Kavadarit, Prilepit dhe Gjevgjelisë. Dësh-timi i forcave bullgare ndikoi edhe në thy-erjen e njësive çetnike nga ana e LNÇ-së dhe AP-së në kuadër të luftimeve që zhvil-loheshin gjatë ofanzivës pranverore. Kah fundi i vitit 1944, Brigada e Parë maqedono-kosovare me një pjesë të Shtabit Kryesor nga Maqedonia e Egjeut u drejtuan kah Debarca me detyrën e rimarrjes së territorit të lirë nga viti 1943. Gjatë këtij rrugëtimi, në maj të vitit 1944, brigada ndërmorri disa luftime që i kaloi me sukses kundër njësive bullgare të për-bërjes së divizionit të 15. (Zavoj, Velmej). Pas luftimeve të gjata në (Botun, Prese-ka, Llazaropole, Galiçnik, Gari dhe Llakov) forcat okupatore u mposhtën dhe kështu u rimor pothuajse i tërë territori i lirë nga viti 1943.Ofanziva e Armatës së Kuqe në Frontin Lindor si dhe iniciative strategjike e Anglo-amerikanëve në jug të Evropës ndikuan që situata në Ballkan në lidhje me Ver-mahtin gjerman të merr kahje tjetër dhe maksimalisht të rëndohet.Në Maqedoni shuarja e Ofanzivës pran-verore armiqësore, e cila zgjati rreth dy muaj dhe në të cilën morrën pjesë njësitë

2. të kalorësisë dhe regjimentit të 1. të armatës, u shkaktuan goditje dhe dëme të konsiderueshme.

2. Gjatë ofenzivë dhe sidomos pas për-fundimit të saj, përveç territoreve të mëparshme të lira në malin e Kozjakut dhe në Kozhuv, u zgjëruan dhe u for-muan zona të tjera të lira në Osogovë, Pllaçkovicë, Ograzhden si dhe territore tjera në pjesën e Maqedonisë perëndi-more.

3. Forcat e okupatorit u detyruan që të koncentrohen në qytetet më të mëdha për shkak të sigurimit të drejtimeve

kryesore të komunikimit në Maqedoni. 4. Udhëheqësia ushtarako-politike e

Maqedonisë dëshmoi se është e aftë të ballafaqohet dhe të udhëheq opera-cione kundër formacioneve shumë më të përgatitura më të pajisura dhe më të armatosura të okupatorit.

5. U krijuan kushte të përshtatshme për mbajtjen e Mbledhjes së parë të AS-NOM-it në 02.08.1944 në manastirin “Prohor Pçinski” në anët e malit Kozjak në verilindje të Kumanovës, ku edhe janë vënë themelet e Maqedonisë bashkëko-hore.

6. Komandantët dhe komandirët e njësive të LNÇ-së dhe APM-së gjatë Ofanzivës pranverore morën përvojë të jashtëza-konshme në fushën e luftimeve , e për-vojë kjo e rëndësishme për luftimet e ardhshme për lirinë e qyteteve dhe për lirinë përfundimtare të Maqedonisë.

Prof. Dr. Marjan Dimitrijevski Gjeneral Boris Stojanoski

gjermane dhe bullgare, detashmentet çetnike dhe formacione tjera kuislinge, pati rëndësi të madhe në zhvillimin e mëtejshëm të ANÇM, formim dhe zhvil-lim të njësive të reja ushtarake të LNÇ-së dhe APM-së si fazë përgatitore për lufti-met e ardhshme për lirimin përfundimtar të Maqedonisë.Pas Ofenzivës pranverore njësitë e oku-patorit tërhiqen në qytete dhe në ven-det më të banuara, ndërsa iniciativën në Luftën Nacionalçlirimtare e ndërmarin njësitë e ushtrisë së Maqedonisë në krye me Shtabin Kryesor të LNÇ-së dhe APM-

së, të udhëhequra nga komandanti, gjen-erali Mihajlo Apostollski.Rezultatet nga luftimet e suksesshme në Ofenzivën pranverore për LNÇ dhe APM kanë qenë me rëndësi të madhe, për kohë të shkurtër ka qenë e çliruar Kratova, ka qenë e rimarë dhe e zgjeruar zona e lirë e Maqedonisë perëndimore, ka qenë e siguruar gjithashtu edhe zonë dhe territor i lirë në Maqedoninë lindore ndërsa nga armiku janë marrë një sasi e madhe armësh, municion dhe mjete e pa-jisje tjera. Përfitim më i madh nga Ofen-ziva pranverore ka qenë krijimi i kushteve për mbajtjen e mbledhjes së parë të AS-NOM-it, mledhje për të cilën përgaditjet kanë rrjedhur sipas planit të parashikuar. Rezultatet kryesore të kësaj ofenzive njëkohësisht e karakterizojnë situatën ushtarako-politike se:1. Formacioneve ushtarake të okupatorit

nga përbërja e armatës së 5-të bull-gare sidomos të divizioneve të saja të 17. dhe 19. dhe regjimentit të 1. dhe të

ah fundi i shek. XIX janë përpunuar dhe janë zbatuar disa shpikje mekan-ike të cilat edhe sot merren si shpikje moderne te revolverët, si për shem-

bull korniza monolite, sisteme të ndryshme të sigurimit të shkrepësit, pllaka prej çeliku që është e vendosur mes shkrepësit dhe gjilpërës ndarëse të saj, cilindër që hidhet anësh nga shënjestrat përshtatëse. Zhvillimi i revolverit përfundon me barutin nitrocelulozë në vitin 1888. Duke parë këtë konstruktivisht, revolveri i sotëm e ka marrë formën e vet kah fundi i shek. XIX. Përparimi konstruktiv është arritur me përdorimin e spiraleve të lëmuara duke zëvendësuar ato të pjerrëtat. Revolveri ka arritur zhvillim të hovshëm me përdorimin e gypave të pastra rezistente të cilat njëko-hësisht mundësojnë përdorimin e municionit më të fortë. Me këto risi revolveri bëhet armë më e sigurtë për mbrojtje. Kërkesa ndaj tij është shumë më e madhe në polici dhe në disa formacione ushtarake.Trajnimi për amatorët është i thjeshtë, edhe përpunimi është më i lehtë dhe më i thjeshtë për dallim nga revolverët automatik dhe au-tomatikisht kushton më lirë. Vendet të cilat nuk kanë prodhuar revolverë apo kanë filluar për njëherë me prodhimin e revolverëve au-tomatikë, fillojnë me një prodhim serioz, të tilla janë vendet si Gjermania, Franca etj.Sipas zhvillimit të deritanishëm i cili bazohet në çelik të pastër, të pa ndryshkur si dhe në përpunimin më të mirë të pjesëve edhe e ar-dhmja e revolverit është e kufizuar në shumë gjëra, përveç se në llojet e ndryshme të mu-nicionit. Municion për revolverë ka shumë më tepër se sa municion për pistoleta dhe ky municion vazhdimisht është në rritje. Arsyeja për këtë është ajo që revolveri nuk është

52

MODERNIZIMI I REVOLVERITjtat të ndërrohen, por çdo herë kur ndërro-het gypi duhet të rregullohet dhe adaptohet shënjestra.

KARAKTERISTIKAT E PËRGJITHSHME TË REVOLVERIT Hapësira ku më së shpeshti vendosen gjashtë plumba është ajo që revolverin e bën që të dallohet nga armët tjera. Hapësira në anën e pasme rreth boshtit ka gjashtë flanx-ha në të cilën hyn “dora” tek rrethoja apo ko-rniza e këmbëzës.Gjatë shtrëngimit të këmbëzës, “dora” prek flanxhën e hapësirës dhe rrotullon të njejtën aq sa është e nevojshme në mënyrë që hap-sësira vijuese të rrafshohet apo me gypin e vendousr sipër. Që ky rrafshim të jetë sa më preciz, në hapësirë ka flanxha ku është i ven-dosur hapësi në pjesën e sipërme të kornizës mbi këmbëzën. Gypi i revolverit gjithmonë

ka një kon më të madh (pjesa hyrëse e plumbit) sepse kokrra kalon në një distancë drejt hapsirës para se të hyjë në flanxhat e gypit. Gypi dhe hapë-sira duhet të jenë të ndara në mënyrë që flanxhat të mund të rrotullohen. Te revolv-erët më cilësor dhe më preciz distanca mes gypit dhe hapë-sirës është më e vogël.Më rrallë, shkrepësi i revolverit është i hapur dhe mund

HISTORIA E ARMËVE TË

DORËS

i ndjeshëm në mbushje të vogla të barutit, është më fleksibil ndaj përpunimit të kornizës (në të shumtën e rasteve një kornizë mund të bart disa kalibër të ndryshëm) si dhe ka mundësi të llojllojshme të përdorimit të mu-nicionit, plumba të kombinuar, plumba nga pjesë të ndryshme, etj. Që nga paraqitja e plumbave “magnum 357” në vitin 1935 forca e tyre vazhdimisht është në rritje, kështu që nga revolveri me municion më të fortë - kalibër më të madh, mund të shkrepet me një diametër më të dobët apo të njejtë me kokrrën e barutit apo kapsulës, por assesi të ndodh e kundërta, që me revolver të kalibrit më të dobët të shkrepet me municion më të fortë. Për këtë arsye, por edhe për shkak të precizitetit të revoleve, vendoset shënjestër e instaluar, ndërsa mbajtëset për revolverët më të fortë bëhen prej druri. Prodhohen edhe revole me gypa në mënyrë që të nje-

53

të shtrëngohet me gishtin e madh dhe në këtë mënyrë qitja është e ndarë, gjë që jep përparsi në qoftë se shkrepësi shtrëngohet vazhdimisht.Shumica e revolverëve modern kanë për-dorim të dyfishtë, me tërheqjen e këmbëzës njëkohësisht shtrëngohet edhe tërheqësi duke e rrotulluar në hapsirë, aktivizohet plum-bi dhe kur qitja do të arrijë në pikën e fundit bie nga pas nën veprimin e federit në momentin e krisjes. Shumica e revolverëve modern janë të konstruktuar në atë mënyrë që shkrepësi është i bllokuar në pjesën e poshtme nëse hapësira është e lirë dhe anasjelltas, hapë-sira nuk mund të lihet anash nëse shkrepësi është i shtrënguar.Me mbushjen dhe zbrazjen e revolverit kemi të bëjmë me disa zgjedhje. Modelet e vjetër të revolverit mbushen me hapjen e gypit, hapje e cila gjendet në anën e djathtë e cila hapet lartë ose poshtë. Nga ky tip i gypit më i mirë është sistemi belg “Abadi”, sepse me hapjen e tij, bllokohet shkrepësi, ndërsa hapë-sira lirohet me tërheqjen e këmbëzës pa pa-sur rrezik që të aktivizohen plumbat. Kapsulat boshe gjatë këtyre sistemeve nxirren jashtë me ndihmën e heqësit ku më së shpeshti është i fiksuar paralelisht me gypin në të cilën gjendet edhe federi kthyes tek modelet “Kolt SAA”, apo edhe te pjesa e hapësirës tek modelet “Nagan” dhe “Bulldog”. Ka mod-ele tek të cilat hapësira e plumbave është e vendosur në pjesën e përparme të gypit dhe modele të cilat vetë pjesa e gypit është në hapsirën e revolverit.Për shembull, te modei “Smit” dhe “Veson”, modeli nr. 1, gypi mund të thehet në pjesën e sipërme dhe mund të zbrazet në hapsirën e cila është e shtrënguar nën gyp. Tek revolv-erët ku gypi thehet nga pjesa e poshtme si-pas sitemit “Doxh”, kanë tërheqës në formë të yllit i cili është i vendosur në hapsirë dhe është nën veprimin e federit i cili aktivizohet me thyerjen e gypit dhe në këtë mënyrë i tërheq dhe i nxjerr jashtë kapsulat, ndësa më pas kthehet prapë. Modele të vjetra të re-volverëve janë ato të cilët gypi dhe hapësira gjenden në pjesën e përparme, ndësa kapsu-lat mbesin të vendosura pas. Tek revolverët modern hapësira gjendet anash, së bashku me tërheqësin në formë të yllit i cili aktivizo-het me tërheqjen e këmbëzës. Te këto mod-ele shkrepësi tërhiqet me dorë anash, por para kësaj duhet të shtypet susta në anën e majtë tek “Smith & Wesson” apo nga ana e pasme tek modelet “Kollt”, “Ruger” etj. Ka edhe modele nga më modernet dhe modelet e lira, ku hapsira lihet anash me tërheqjen e këmbëzës përpara, hapsirë që gjendet nën gyp.

MBUSHJA E REVOLVERIT Mbushja e revolverit gjithmonë ka qenë kom-plekse dhe punë me kohë më të gjatë në kra-hasim me pistoletat tek të cilat vetëm duhet të vihet korniza me plumba.Një qitës i shkathët mund të mbush revol-verin me dy nga dy plumba përnjëherë, por për këtë gjë duhet shumë përvojë. Për këtë shkak ekzistojnë shumë mënyra për mbushje të shpejtë, mbushës ku janë të vendosur gjashtë plumba me rradhitje të njëjtë si në hapsirën në të cilën mblidhen të gjitha plum-bat dhe me shtypje të butonit lirohen nga hapsira. Një zgjidhje tjetër është një lentë plastike në të cilën janë të vendosur gjashtë plumba dhe vihen dy nga dy. Tek revolverët që përdorin municion pistoletash përdoren të ashtuquajtura gjysëmhëna të cilat fitohen

ka kalibër 11,3 mm, ndërsa modeli “1870/74” 11,5 mm dhe ka një gyp shumë të ngushtë. Dy kapsulat janë me gjatësi prej 32 mm, ndërsa shpejtësia e kokrrës së barutit në gyp arrin diku rreth 230 m/s. Përbërja e revolverit te mostrat e para ka qenë kryesisht prej hek-uri, ndërsa më vonë prej çeliku. Me kalimin e kohës ka pasur edhe shumë ndryshime në përpunimin e pamjes së jashtme si prerjet në hapësirë, gravurat, etj. Të gjithë revolverët e këtij lloji janë me veprim të dyfishtë si dhe me tërheqje të këmbëzës njëkohësisht me çka shtrëngohet shkrepësi dhe ngushtohet hapësira.Me modelin bazë “1870” dalin edhe modele tjera si për shembull modeli “Gase Kropaçek” i cili dallon për nga kalibri i 9 mm, me gjatësi prej 235 mm dhe një peshë prej 770 gr.Gaser, modeli „1873“ është revolver ushtarak ku korniza është e përbërë prej çelikut, gjë që tregon një hap para në aspektin e sigurisë. Hapësira ka pesë plumba, gjatësia e gypit ar-rijn 127 mm, ndërsa gjatësia e përgjithshme 242 mm, mbajtësi i kapsulave është i vënë në fund të hapsirës.Modeli Gaser „1880“, është revolver ushta-rak malazias me kalibër 11,3 mm me pesë plumba. Gypi thyhet në anën e poshtme dhe njëkohësisht shkrepen të gjitha kapsulat. Për këtë kohë është njëri ndër revolverët më të sigurtë. Emrin “gaseri malazias” e ka marë nga knjazi i atëhershëm Nikolla Petroviq i cili ka porositur një numër të madh revolverësh të këtij lloji.Revolveri i zhandarmerisë, Gaser me kalibër 9 mm, gjatësia e gypit është 84 mm dhe gjatësi të përgjithshme prej 187 mm. Korniza është e përbërë prej çelikut dhe ka të bëjë

vetëm me një pjesë, gypi është gjashtëkën-dor dhe nuk ka shtrëngues të kapsulave, gjë që nuk ndodh me modelet tjera.Revolveri policor “Gaser” është me kabiër 9 mm, me gjatësi të gypit 112 mm si dhe gjatësi të përgjithshme 225 mm, korniza përbëhet vetëm prej një pjese dhe kapsulat i shkrep nga ana e prapme e federit.„Rast Gaser“, revolveri ushtarak, modeli „1898“, me kabibër 8 mm, ka plumba me barut pa gaz me kapacitet prej 8 plumbash, gjatësi të gypit prej 114 mm, dhe gjatësi të përgjithshme 225 mm dhe një peshë 850 gramshe. Gjatë Luftës së Parë Botërore kjo armë ka qenë arma zyrtare e armatës aus-tro-hungareze dhe për këtë shkak në këto anë mund të gjejmë të njejtin model të revol-verit. Revolveri është i lehtë për përdorim, gjil-përa e shkrepjes nuk ndodhet tek shkrepësi por në trupin e revolverit. Shkrepja e kapsu-lave ndodhet anash, dhe bëhet pa feder. Ky revolver nuk ka vidë dhe çmontohet shumë lehtë, duke mos përdorur ndonjë vegël.

Dejan Jakov

nga lymi i hollë i çelikut dhe kanë nga tre flanx-ha për plumbat gjë që e lehtëson mbushjen. Humbja e gazrave të barotit në mes të hap-sirës minimale mes hapsirës dhe gypit mer-rej si problem dhe për këtë shkak janë bërë edhe disa prova për tu tejkaluar kjo pengesë. Më i njohur është sistemi “Nagan dhe Pep-er”. Plumbat e tyre kanë pasur kapsula më të gjata, ku kokrrat e barutit të plumbave nuk vërehen nga pjesa e jashtme, por vetë kokrrat janë vënë brenda në kapsulë. Provë tjetër me aktivizimin e plumbit para se të bie këmbëza poshtë, hapësira mbyllet nga pjesa e përparme kështu që një pjesë e kapsulës mbetet në gyp. Në këtë rast gazrat e barutit nuk humben. Ky problem i ashtuquajtur, me humbjen e gazrave të barutit i cili bie në mini-male me përdorimin e barutit nitroceluloz i cili digjet tre here më shpejtë se sa baruti i zi, kështu që humbja e gazrave të barutit është minimal. I gjithë procesi i djegjes së barutit nuk zgjatë shumë, kështu që humbja e gazrave të barutit është pothuajse e parëndësishme. Revolverët “Nagan” gjer më sot mbetën re-volverët më të kërkuar për terroristët sepse me anë të silenciatorit janë ndër revolverët që bëjnë më pak zhurmë gjatë shkrepjes.

gaser, modeli „1870“ – revolver ameriKanKalibri 11 mm është me kapacitet prej 6 plum-ba dhe me shkrepje të kapsuleve nga anash, ngjajshëm si revolveri klasik “Kolt 45 SAA”. Mekanizmi te ky revolver është i dyfishtë, gypi me gjatësi prej 248 mm, ka edhe mostër me gyp prej 130 dhe 180 mm. Pesha e tij me gyp të gjatë është 1,5 kg.Ky revolver ka qenë shumë i njohur dhe është prodhuar në më shumë shtete, por një numër më të madh mostrash të të njejtit janë bërë në Austri dhe Belgjikë. Nga ky revolver ekzis-tojnë dy mostra të modeleve edhe atë mod-elet “1870” dhe “1870/74”. Dallimi mes tyre është në kalibrin e municionit. Modeli “1870”

54

„Ata janë ushtarët më të mirë në botë, ndërsa ju jeni bijtë më të mirë të Meksikës. Nuk mund të shoh meksikanë të mbushur me frigë dhe me zemerngushtësi, që mendojnë se fitorja është e pamundur. Sot do ta ndryshojmë këtë ndjenjë dhe mendim të mallkuar i cili na ndjek dhe na shkatërron si komb, ne do ta ngrisim dhe do ta lyejmë flamurin me gjakun e tyre.“

Gjeneral Ignasio Saragosa

ur përmendet data kalandarike pesë maji, kjo nuk ka asnjë domethënie për shumëkend, por kur do të thuhet „Cinco de Mayo“ (5 mај ), atëherët kemi të bëjmë me një arsye të madhe

për të festuar në kontinentin e amerikano-verior. Kjo datë jashtëzakonisht e rëndë-sishme e vitit 1862, nuk është vetëm një moment markant i historisë meksikane, por është një ngjarje e cila ka ndikim në lëvizjet ushtarako-politike të rajonit. Për këtë shkak, sot një shekull e gjysëm më vonë kjo datë shënohet njësoj edhe në SHBA, sidomos në rajonet dhe vendet ku dominon popullata meksikane. Kjo ditë, e cila promovon traditën dhe kulturën me-ksikane është një rikujtim i guximit dhe krenarisë së popullit meksikan i cili ka korrur fitore të madhe kundër Francës së fuqishme në betejën e qytetit të Puelbës.

DavIDI Dhe GolIjatITregimi në filmin “Beteja e pesë majit” (në origjinal. Cinco de Mayo: La batalla) së pari na jep një parathënie të shkurtër për ngjarjet të cilat zhvillohen pak para ditës së rëndësishme të betejës. Pak para konfliktit meksikano-francez, kryetari i atëhershëm meksikan Benito Huarez, merr vendim për mospagesën e borxheve

Me guxim deri në fitoren e madhe

„Beteja e pesë majit“

ndaj të huajve për shkak të falimentimit të shtetit. Tre fuqitë e mëdha, Anglia, Franca dhe Spanja të pakënaqura nga ai pushtet, arrijnë brigjet e Meksikës për të biseduar dhe për ta marrë borxhin, por vetëm njëra nga këto, përveç delegatëve ka me vete edhe ushtri të përbërë prej gjashtë mijë pjestarëve. Sundimtari francez Napoleoni i III, duke shfrytëzuar tollovinë e luftës së filluar në SHBA, sheh mundësi të zhvillojë agression ndaj Meksikës dhe këtë vend ta shëndrojë në koloni të re franceze.Duke e analizuar përballjen mes ushtrisë franceze dhe asaj meksikane në qytetin e Puelbës është e pashmangshme që ta gjejmë analogjinë me betejën e njohur bib-like në mes Davidid dhe Golijatit. Në numër shumë më të madh forcat franceze duke

pasur edhe reputacion shtesë shumë më të lartë si ushtri e pamposhtur që prej kohës së Napoleonit të I, por edhe për faktin se më shumë se 50 vjet më parë nuk kanë pasur asnjë disfatë me ushtrinë e tyre, janë si favorit kryesor për fitore në betejë. Por duke i thyer rregullat e logjikës dhe besimit, ngjarjet do të marrin drejtim të papritur dhe të gabuar. Meksikanët do të tregojnë një luftë dhe guxim shumë të madh e cila do ta tërheq vëmendjen e tërë botës. Pothuajse gjysëm herë me numër më të vogël, krahasuar me forcat franceze, me një përgaditje më të dobët

mbrojtëse dhe me armatim të vjetruar, populli meksikan arrin që të përballojë dhe të mbrohet ndaj një ushtrie të për-gaditur mirë, një fuqi ushtarake botërore të kohës e cila posedon pajisje ushtarake bashkëkohore. Edhe pse meksikanët e dinin që kjo jobarazi e ushtrive dhe e fuqi-ve shpiente drejt dështimit dhe se ishte e pamundur që të fitohej në këtë betejë të pabarabartë, megjithatë ata vendosin që me ato forca të japin maksimumin dhe të vdesin për atdheun e tyre. Ai maksimum, për fat të tyre, don të thotë fitore.Cila ka qenë arsyja për dështimin e for-cave franceze? Njëra ndër arsyet është gjithsesi vendimi i jo i drejtë që të push-tohet dhe të meret Meksika, vendim ky i marë nga Napoleoni i III, ku si një ekstan-

zion i dobët, as për së afërmi nuk i ka ka-pacitetet dhe cilësit e liderit si që ishte rast me paraardhësin e tij Napoleoni I. Arsyja e dytë është shpejtësia e sulmit, sulm i papërgaditur mirë, si dhe mosn-johja e terrenit dhe vendit të huaj i cili u përshtatej meksikanëve. Por, gabimi më i madh që bën gjenerali francez është nënvlersimi i popullit meksikan dhe i ushtrisë së tyre, përshtypja e gabuar se këta njerëz janë në nivelin e një fisi të pra-pambetur, gjë që i shie drejt idesë se para tyre është një detyrë dhe betejë e lehtë që do të fitohet shumë shpejt dhe lehtë,

pa ndonjë mund apo përpjekjë të madhe.

Film me një estetikë të veçantëBeteja që në pjesën më të madhe të kohës zhvillohet gjatë pjesës së dytë të filmit, paraqitet me një nivel të lartë të forcës dhe gjakderdhjes, e gjithë kjo e paraqitur me kuadro jashtzakonisht të shpejta dhe me lëvizje të njëpasnjëshme të kamerës, që në momente na shpalos vetëm detaje. Pa informata shtesë nuk do të mund të zbulonim se çka në fakt ndodh dhe se pse faza finale e bete-jës duket si një tollovi e padefinuar. Zgjedhja e postproduksionit është një film me kolorit minimal i cili për-shtatet me pasqyrimin e ambientit luftarak, duke shtuar këtu edhe shiun i cili si element paraqitet në fillim të përballjes dhe luftimit mes dy ush-trive dhe vazhdon deri në vrasjen e ushtarit të fundit. Kur shiu ndalet, atmosfera bie dhe logjikisht pason një situatë e përballjes së fotografisë së fundit të betejës si dhe e përlloga-ritjes së fundit.Që ky tregim të mos jetë tregim kla-sik ushtarak, në skenë del edhe his-toria e dashurisë mes ushtarit Hoze dhe vajzës nga fshati Sitlali, si dhe marrëdhënia shoqërore e Artemios dhe Hozes. Këta dy të fundit shërbe-jnë edhe si shembull për të ilustruar gjendjen e dy anëve kundërshtare, një ushtar i cili është i gatshëm për të sakrifikuar gjithçka për atdheun edhe atëher kur nuk ka asnjë shpresë, kundër një ushtari i cili do të ikte si qyqar vetëm për ta shpëtuar kokën

Beteja në qytetin e PueBlës dhe lufta qytetare ameri-kaneData pesë maj është datë shumë e rëndësishme sidomos për SHBA-të, sepse beteja e Pueblës është një moment historik i cili ka ndikim gjatë luftës qytetare në mes të Jugut dhe Veriut. Në vitin 1962 gjatë betejës së Pueblës, SHBA-të janë të ndara në Unionin (Veriu) dhe në Antarët e Konfederatës (Jugu). Franca me pushtimin e Meksikës ka pretenduar që ta mbështesë Konfederatën, një potez i cili me siguri së do ta ndry-shonte rrjedhojën e luftës qytetare dhe ajo nuk do të ishte si që e dimë ne sot. Me fitoren në bete-jën e Pueblës , ushtria meksikane i mposht francezët dhe u pamundë-son depërtim deri në kufirin ameri-kan, gjë që është përshëndetur nga ana e kryetarit të Veriut, Abraham Linkollnit. Pas betejës, Linkolni i ka ofruar ndihmë kryetarit Huarez në luftë kundër pushtuesve.Pesë maji, edhe psë nuk njihet si dita e pavarësisë së Meksikës, kjo ditë njihet si një ndër festat që fes-tohet edhe jashtë kufijëve të vendit, për shkak ndikimit që ka pasur edhe jashtë kufijëve, duke parandaluar ushtrinë e një force të madhe ush-tarake. Në këtë ditë nuk kremtohet dhe festohet vetëm fitorja në Puel-ba, por ngritet dhe lavdërohet edhe guximi dhe krenaria e të qenurit me-ksikan. Apo thënë me fjalët e gjen-eralit Saragosa, ajo është dita kur “heronjët e vendit u lavdëruan”.

Elena Gjorgjievska

55

Këtë rubrikë ja përkushtojme USHTARIT – NJERIU është i pari i cili sulmohet nga stuhija e quajtur luftë – NJERIU është ai i cili është tejet i motivuar për ta mbrojtur atdheun dhe idetë – NJERIU është ai i cili është fizikisht dhe psikikisht i përgatitur në nivel më te lartë – NJERIU është ai i cili la pjesë të shpirtit të tij në shtëpi te familja e vet – NJERIU i cili në fund, është vetem NJERI.Edhe për këtë ai është inspirim për shumë filma dhe vepra artistike të cilat lanë përshtypje të fortë në publikun e gjërë neutral, na bënë ta kuptojme ashpërsinë tonë emocionuse dhe na treguan se sa e dëmshme dhe se si ajo ndikon tek njerëzit.Në numrat vijuese të Shtitit do të veshtrojmë disa prej atyre filmave pa ndonjë ambicie te veçantë për tu bëre kritik filmi. Duam vetem të ju përcjellim pjesë të ndjenjave tona, të ju tregojmë se një ushtare, fati njerëzor mund t’i ndryshojë qëndrimet tona për vlerat në jetë,në veçanti ta theksojmë se sa ajo jetë e rëndë e ushtarit me mund, me baltë, me djersë meriton RESPEKT.

duke u nisur nga ideja se çdo për-pjekje është e kotë kur beteja duket e humbur. Ky i fundit, megjithatë arrin që të gjejë ndjenjat patriotike në vet-vete dhe t’i kthejë e të jetë i vendo-sur në qëllimet e tij, gjë që e verteton edhe vet kur thotë se vetëm bash-kimi dhe guximi si dhe përfshirja e përgjithshme e popullit meksikan në mbrojtje të vendit janë e vetjma ar-sye për fitore dhe sukses në betejë.Fytyra e vërtetë dhe vendosmëria e ushtrisë meksikanë, veti që shquhen edhe në personalitetin e gjeneralit Ignasio Saragosa që së bashku me Porfirio Diazin që njihen si legjenda në historinë ushtarake të Meksikës bëjnë këtë tregim shumë të veçantë. Në momentet më të vështira gjener-ali Saragosa ruan qetësinë e tij dhe në këtë mënyrë t’i udhëheq dhe tu jep kurajo ushtarëve të tij dhe njëko-hësisht edhe vetë të luftojë krah për krah me ta.

Skenari dhe regjia: Rafa Lara

Rolet: Christian Vasquez, Angélica Aragón, Liz Gallardo, Kuno Becker, Ginés García Millán, Noé Hernández

Muzika: Nacho Retally

Kinematografia: Germán Lammers

Viti: 2013

Kohëzgjatja: 125 minuta

Vendi: Meksikë

Çmimet: Filmi huaj më i mirë, Festivali i filmit “Newport Beach”

56

jeri ndër vendet që duhet të vizitohet nga secili entuziast e historian ushta-rak, gjithsesi se është edhe Muzeu i ushtrisë polake në Varshavë, i njohur

me emrin e tij „Muzeum Wojska Polskiego». Muzeu gjendet në pjesën qendrore të kryeqytetit të Polonisë, afër bregut lindor të lumit Vislla. Ky muze është edhe muzeu i dytë sipas madhësisë në Varshavë. Muzeu i ushtrisë polake është formuar më 22 prill të vitit 1920 nga ana e marshalit Jozef Pjusud-ski, lider dhe komandant i ushtrisë polake në atë kohë. Sot 93 vjet më pas, Muzeu i ushtrisë polake është shtëpi e një kolek-sioni jashtëzakonisht të vlefshëm, të cilën e përbëjnë mbi 250.000 eksponate të ndryshme të cilët vizitorëve u ofrojnë të hapërojnë drejt historisë shekullore të Polonisë. Në hapsirat e

1.Мuzeu i ushtrisë polake është njëri ndër të rrallët në botë duke u nisur nga fakti që ky muze posedon monstrën e tankut të rëndë sovjetik “is-2” (iosif stalin 2), i njohur ndryshe edhe me emrin “tanku i fitores”. Ky tank është i pajisur me rezervoarë të jashtëm karburan-ti dhe me top të kalibrit 122mm. për forcat e armatosura polake kanë shërbyer gjithsej 72 tanke të këtij lloji.

KARTOLINË NGA VARSHAVA

polake deri në vitet e shtatëdhjeta të shekullit të kaluar.

3. pZl-130Тc-1 „Тurbo orlik“ (pZl-130tc-i turbo orlik) ëshë versioni final i këtij aero-plani polak, i zhvilluar në mënyrë shumë specifike për të shërbyer në rolin e plat-formës për trajnime luftarake të pilotëve. aeroplani lëviz me ndihmën e motorit tur-bopol “valter” М601Т, me forcë 750Кs dhe është i paijsur me ulëse katapulti të tipit “martin beker”. mk.11 Ky aeropan edhe më tutje është operativ në kuadër të forcave ajrore polake.

4. mostër e aeroplanit dy motorësh fatkeq “pZl m-96 irida” (pZl m-96 iryda), i ekspozuar në muzeun e ushtrisë polake. aeroplani “irida” në fillim shënohej si “i-22” (i-22), dhe kishte për qëllim të sigurojë trajnim bashkëkohor naviga-cioni, trajnim bashkëkohor të pilotëve, trajnim luftarak dhe trajnim për zbulim

2. aero-plani polak

„Тs-8 bies“ (ts-8 Bies) është i dizajnuar

nga ana e institutit të avi-acionit në varshavë. fluturimin e

tij të parë e ka realizuar në korrik të vitit 1955, ndërsa prodhimi serik i tij ka filluar në vitin 1958. gjithsej janë prodhuar 250 fluturake të këtij tipi, fluturake të cilat kanë mbetur në shërbim të forcave ajrore

57

muzeut mund të gjinden mjete të mbyl-lura, shpata të sundimtarëve, e deri te disa mjete që shërbejnë si shembull për përdori-min e hershëm të barutit, e deri në sisteme dhe mjetet më bashkëkohore luftarake të prodhuara dhe të përdorura gjatë shekul-lit të kaluar. Oborri i muzeut që është në fokusin e kësaj kartoline paraqet një park ku janë të ekspozuara disa qindra mjete të blinduara nga më të ndryshmet, mjete artilerike dhe ajrore, të cilat të gjitha së bashku paraqesin një përzierje uni-kale të tekonologjisë ushta-rake sovjetike, polake dhe euro-perën-d i m o r e ,

teknologji kjo e cila në mënyrë efektive e ilustron historinë ushtarake të Polonisë të shekullit të kaluar, më saktësisht që nga fillimi i Luftës së Dytë Botërore, deri në ditët e fundit të Paktit të Varshavës.

KARTOLINË NGA VARSHAVA

në të gjitha kushtet për nevojat e forcave ajrore polake. prodhimi i këtij aeroplani u ndal pas prodhimit të katër prototipëve si dhe nënëtë mostrave. prodhimi i gjashtë aeroplanëve shtesë filloi, por asnjëherë nuk përfundoi.

5. Ky helikopter transportues „Мi-2p“ në atë kohë ka shërbyer në kuadër të regjimentit të 42. të helikopterëve të aviacionit ushtarak polak. Zhillimin më të hovshën e arriti në Bashkimin sovje-tik, edhe pse helikopteri mi-2 u prodhua në poloni nga viti 1965 deri ne vitin 1998 dhe për këtë periudhë u prodhuan gjithsej 5.418 helikopterë në verzione dhe variante të ndryshme.

6. njëra ndër pjesët më ekzotike nga pajisjet ushtarake të eksponuara në muzeun ushtarak në varshavë është edhe

sistemi raketor ballistik sovjetik r-17 i njohur edhe me nato shenjën “skud B” (scud-B). Ky mjet bazohet në autom-jet me rrota të tipit maZ-543, ndërsa raketat e tij balistike arrijnë distancën e 300km. në muze gjithashtu është eksponuar edhe sistemi p-11 (nato: “skud-a”), që bazohet në shasi të tanksit të rëndë dhe arrinë disatncën e 180km. në oborrin e muzeut mund të vërehet edhe obusi i njohur sovjetik 2s1 “gvozdin-ka” me kalibër 122mm e cila gjatë luftës së ftohtë prodhohej edhe nga industria e shërbimeve polake.

7. njëri ndër aeroplanët më të njohur luftarak nga periudha e luftës së dytë

Botërore është gjithësesi edhe aeroplani sovjetik il-2. me aeroplan të tipit të këtillë ishin të pajisur katër regjimente të forcave ajrore polake të cilat në pranverën e vitit 1945 luftuan në frontin lindor. gjithsej në kuadër të forcave ajrore polake kanë shër-byer 158 aeroplanë “il-2m3”. në fotografi shohim aeroplanin e regjimentit të 3. ajror të forcave ajrore polake.

8. shenja e ngjitur në fillim të aeroplanit mig-21 pf sugjeron qartë se ky gjahtar ka shërbyer në regjimentitn e 1. ajror “varshava” të forcave ajrore polake, një-si e cila që nga krijimi i saj në vitin 1943 ka për detyrë mbrojtjen e kryeqytetit polak.

PJESËTARËT E ARM-SË EDHE GJATË KOHËS SË LIRË I PËRMIRËSOJNË DHE AVANCOJNË AFTËSITË E TYRE MENTALE E PSIKIKE

LOJË

QË

ZHVIL

LON

SH

KATH

TËSI

TË

DHE

AFT

ËSIT

Ë USH

TARAKE

hahu është njëra ndër lojrat më të vjetra e cila sipas disa autorëve da-ton qysh prej para 2600 viteve në Indi dhe në Kinë, ndërsa në shek.

VII kjo lojë është marrë nga arabët të cilën më vonë gjatë shek. IX e kanë shpërndarë në Spanjë, ku e njejta gjatë shek.XV është shpërndarë edhe nëpër tërë Evropën. Gjatë lojës së shahut mobilizohen të gjitha aftësitë mentale dhe intelektuale njerëzore dhe për këtë shkak kjo lojë është shumë e dobishme në shumë aspekte. Me lojën e shahut jo vetëm që zhvillohet logjika dhe intuita dhe këmbën-gulja në kërkim të kombinimeve të mundshme, por kjo lojë është e lidhur edhe me shumë el-emente nga sfera e shkathtësive ushtarake e cila shfaqet përmes dhënies së iniciativës, lir-imit apo çarjes, sulmit, mbrojtjes, kundërsulmit etj. Hulumtimet e fundit të disa studijuesve suedez dhe austriak e paraqesin dhe e trego-jnë lidhshmërinë mes lojës së shahut dhe aftë-sisë për vendimarrje ushtarake.Se shahu është një lloj loje ushtarake tregon edhe vet emri i tij gjatë periudhës kur Leka i Madh e ka mposhtur mbretin Indian Poros në betejën te vendi i quajtur “Hisdap” në vitin 326 p.e.s e cila në gjuhën sanskrite ka pasur domethënien vijuese: „chaturanga“ (chatur = katër, anga = pjesë), e që ka pasur të bëjë me katër njësitë e ushtrisë indiane (këmbësorinë, kalorësinë, mjetet luftarake dhe elefantët). Në atë kohë edhe figurat e shahut formën e tyre e kanë marë sipas këtyre njësive të ushtrisë, përderisa mes tyre gjendej raxha (mbreti) dhe këshilltari i tij mantrin (mbretëresha e sotme). Shahu në të gjitha variacionet e tij që është përdorur gjatë historisë për ilustrimin në fush-

ndërkombëtar “Elo” me gjithsej 1764 pikë, ku bën pjesë si lojtar i klasit “B”, ndërsa shkallën më të lartë e ka arritur në vitin 2008 ku u rendit në klasin “A” me 1839 pikë. Ai deri më tani ka marrë pjesë në shumë turne të hapura (Open) në vend dhe në arenën ndërkombëtare, mes të cilëve edhe: “Skopje Open” në vitet 2007, 2008, 2010, 2011 dhe 2013, “Open Mediteran” në Rijekë në vitin 2007, “Zagreb Open” në vi-tin 2009, “Pula Open” në vitin 2012, ka marrë pjesë në Festivalin e shahut në Opatij në vi-tin 2013, në kampionatet shtetërore të R.së Maqedonisë në vitet 2009 dhe 2011 si dhe në disa turne rapide, turne të shpejta në vendin tonë, ndërsa tashmë përgatitet për pjesëmar-rje në turneun e shahut “Open Karposh” i cili do të mbahet nga 29.03 deri më 05.04 të këtij viti në Shkup. Ai merr pjesë edhe në të gjitha lojërat e shahut në nivel armate. Zhezhov më tej shton se në të gjitha kom-andat dhe njësitë e ARM-së ka lojtar shumë të mirë dhe shumë cilësor, ku në qoftë se së bashku marrim pjesë si skuadër e armatës në garat ndërkombëtare ushtarake, me siguri se do të arrinim pozita shumë të larta. Ndoshta është e nevojshme që në ARM të fillohet me organizimin e më shumë turneve të shahut dhe të formohet një skuadër në nivel të ARM-së nën patronazhin e Shtatmadhërisë, siç është rasti edhe me disa sporte tjera, kështu që në këtë mënyrë do të mundësohej pjesë-marje në garat ndërkombëtare ushtarake dhe në mënyrën më të mirë do të kishim prom-ovuar edhe Armatën e Republikës së Maqedo-nisë, sepse Maqedonia ka një traditë të gjatë në lojën e shahut.

Т.Јаnevski

ën ushtarake si dhe gjatë provave të taktikave dhe strategjive të reja në atë kontekst edhe sot nuk ka ndryshuar asgjë. Loja e shahut luhet në të gjitha armatat dhe si e tillë është pjesë e jetës ushtarake. Veçanërisht prefero-het në njësinë e rekrutëve në armatat ku ush-tarët gjatë kohës së lirë këtë lojë e luajnë në mënyrë masive dhe si i tillë shahu është edhe pjesë e listës së inventarit në çdo klasë dhe në çdo zyrë. Loja e shahut është lojë e preferuar te një numër i madh i pjestarëve të ARM-së, edhe pse ndoshta mungon një masovitet më i madh dhe organizim i një numri më të madh të turnirëve të shahut ku aftësitë e tyre do ti demonstronin dhe do të garonin mes vete pjesëtarët e komandave dhe njësive të ARM-së, në këtë mënyrë duke i promovuar edhe karakteristikat e tyre pozitive sportive dhe so-cializuese .Se në Armatën e Republikës së Maqedonisë ka lojtar cilësor të shahut dëshmon pjestari i KBO-së, nënkoloneli Emil Zhezhov, ku në listën renditëse të Federatës ndërkombëtare të shahut “FIDE” renditet sipas sistemit matës

58

Bukurit

ë e

Maqed

on

isë

PJESËTARËT E ARM-SË EDHE GJATË KOHËS SË LIRË I PËRMIRËSOJNË DHE AVANCOJNË AFTËSITË E TYRE MENTALE E PSIKIKE

Bukurit

ë e

Maqed

on

isë

Shënim nga Prilepi

ë gjithë ata që përdorin forcën, pushtuesit, luftëtarët mbesin kujtim, ndërsa Prilepi edhe më tutje qëndron

krenar…Po! Prilepi është qytet dëshmitar i çiltërsisë, liridashjes…Klima e freskët mesa-tare kontinentale ngrohtësisht do t’ju ledhatojë në parkun e qytetit i njohur si Mogilla e të pam-poshturve edhe në kopshtin zoologjik.Natyra ka gjelbëruar diku në dajle të qytetit drej rrugës magjistrale Manastir-Shkup. Të rradhi-tur në rradhë si ushtarë në rradhë të qeta, na presin luftëtarët, ata të cilët sipas tyre qyteti njihet edhe me epitetin qytet-hero. Shkallët prej guri u shpien drejt prapavijës ku janë të vendosur përmendoret monumentale ku qën-drojnë me shekujt mbetjet mortore të 650 luftëtarëve për fjalën e lirë, zgjedhjen e lirë, jetën e lirë, ata qëndrojnë të qetë për arsyen e ndër-timit modern të qytetit me pajme të bukur. Fascinojnë fontanat interesante, urrat e buzëqeshjeve fëmijrore ulëset prej druri, tri-buna e mbledhjeve nga mermeri nën qiellin e hapur, ideale për foto dhe për një kënaqësi relaksuese. Është përjetim vërtetë i jashtëza-konshëm pamja kah Kullat e Markos, ndërti-met interesante prej druri, vendet e hapura për të ceremoni të ndryshme dhe për pushim, etj. Qillimi i gjelbër në shiqim të parë ju shpie dhe ju fton që ta ndjeni butësinë dhe bukurinë e natyrës, ndërsa pjesa e druve gjethëmbajtës fsheh në vehte bukuri të veçanta. Përjetimi është i jashtëzakonshëm dhe pothu-ajse i përkryer tek mini kopshti zologjik. Ai u shpie drejt shpezëve të shumta laramane dhe të bardha, shpezëve shtëpiak dhe mbretëror, lepuj të vegjël, më tej duken drenushat, si dhe poni-kuajt e vegjël duke ju bashkangjitur këtu edhe kali llami që gjason në një deve të vogël. Bukuri e rrallë, jo vetëm për fëmijët. Nëse gjendeni këtu gjatë stinës së pranverës do të hasni edhe në kualitetin dhe shijen e birrave të huaja që vijnë gjithandej nga tërë bota, parku në pamjen e pranverës jep kënaqësi, ndaj zbat-huni dhe ecni drejt qarkut rëror duke e shuar etjen kur të arrini tek çesmja e njohur e qytetit e ndërtuar në nivel me mermer dhe gurrë.. Në brendi të qytetit gjendet edhe palestra e sportit “Maqedonia”, ndërsa jashtë saj ka filluar të ndërtohet edhe një nga objektet e shumta fetare si dhe kanë filluar të rikonstruohen edhe shumë monumente tjera të kulturës. Qyteti nën Kullat e Markos për herë të parë është përmendur dhe është dokumentuar në vitin e largët 1014, kur në të kanë banuar një mijë familje myslimane. Sot ky qytet numëron rreth 70-80.000 banorë dhe gjendet në një lartësi mbitedare prej 629-680 metra. Qyteti gjithmonë mirëpret me duar të hapura, kalimtarë rasti që ndalen për vizitë, fqinjë si dhe turistë vendas dhe të huaj...

Vase Mitreska

55