Hannah Arendt Ktln Sradanli Adolf Echmann Kuds'te

1906 Hannover doumlu siyaset bilimci. Marburg, Freiburg ve Heidelberg niversitelerinde felsefe eitimi grd; Heidegger, Husserl ve Karl Jaspers'ten dersler ald. 1933'te Almanya'da Naziler iktidara gelince Fransa'ya kat ve bir sre Yahudilerin gmen rgtleri iin alt. Alman Ordusu'nun Kuzey Fransa'y igal etmesi, Yahudilerin toplama kamplarna gnderilmesi zerine Fransa'dan da kamak zorunda kald ve 1941 'de ABD'ye gitti. ABD'de eitli niversitelerde konuk retim grevlisi olarak altktan sonra Chiago niversitesi ve The New School'da felsefe profesrl yapt. Origins of Totalitarism (Totalitarizmin Kaynaklar, 1951), On Revolution (Devrim zerine, 1963), Men in Dark Times {KaranlkDnemlerde nsanlar, 1968), Crises of the Republic (Cumhuriyetin Buhran, 1972) gibi nemli eserler veren yazarn Trkeye evrilen kitaplar ise unlar: nsanlk Durumu (letiim, 1994), Gemile Gelecek Arastnda (letiim, 1996), Antisemitizm (letiim, 1996), iddet zerine ([fetiim, 1997), Emper/alizm (letiim, 1998).

Metis Yaynlarpek Sokak 5, 34433 Beyolu, stanbul Tel: 212 2454696 Faks: 212 2454519 e-posta: nfo@metiskitap.com www.metiskitap.com Vayfnevi Sertifika No: 10726

Ktln Sradanli Adolf Eichmann Kuds'te Hannab Arendt

ngilizce Basm:Eichmann in Jerusalem A Report on the Banality of Evi!Penguin Books, 1994

Hannah Arendt, 1963,1964 Yenilenmi Yaym Haklar: Lotte Kohler, 1991,1992 Metis Yaynlar, 2008 Trke eviri: zge elik, 2009

ilk Basm: Aralk 2009 kinci Basm: ubat 2012

Yayma Hazrlayan: Sava Kl Kapak Tasarm: Emine Bora Kapak Fotoraf: Adolf Eichmann mahkeme salonunda, 1961.

Dizgi ve Bask ncesi Hazrlk: Metis Yaynclk Ltd. Bask ve Cilt: Yaylack Matbaaclk Ltd.Fatih Sanayi Sitesi No. 12/197-203 Topkap, stanbul Tel: 212 5678003'Matbaa Sertifika No: 11931

ISBN-13: 978-975-342-732-6

Hannah ArendtKtln SradanlADOLF EICHMANN KUDS'TE

eviren:

zge elik

H 0 metis

indekiler

Ot.ra Not 9

I Adalet Evi 13

II Sank 31

III Yahudi Meselesi Uzman 46

IV Birinci zm: Srmek 66

V kinci zm: Toplamak 78

VI Nihai zm: ldrmek 92

VII Wannsee Toplants veya Pontius Pilatus 120

VIII Yasalara Bal Bir Vatandan Grevleri 142

IX Reich - Almanya, Avusturya ve Protektora 158X Bat Avrupa - Fransa, Belika, Hollanda,

Danimarka, talya 169

XI Balkanlar - Yugoslavya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya 188

XII Orta Avrupa - Macaristan ve Slovakya 202

XIII Dou'daki Katliam Merkezleri 214

XIV Kantlar ve Tanklar 227

XV Hkm, Temyiz, nfaz 240

Sonsz 259 Ek 285

Kaynaka 305

Dizin 309

Okura Not

ELNZDEK KTAP, ilk defa Mays 1963'te yaymlanan bir kitabn gzden geirilmi ve geniletilmi versiyonu. 1961 ylnda The New Yorker iin Eichmann davasyla ilgili bir yaz yazdm. Bu yaz biraz ksaltlp ncelikle derginin ubat-Mart 1963 saysnda yaymland. Kitab 1962 yaznda ve gznde kaleme aldm ve ayn senenin kasm aynda, Wesleyan niversitesinin Yksek renim Merkezin- de retim grevlisi olarak altm srada tamamladm.

Bu basmdan nce yaplan bir dolu dzeltmenin hepsi teknik konularla ilgili, hibirinin zgn metindeki zmlemeyle veya argmanla alakas yok. Sz edilen dnem daha btn gerekliiyle ve ayrntlaryla kayda geirilmedi; baz meseleler, bunlar hakknda bilgi sahibi olanlar iin tamamen gvenilir bir bilginin yerini muhtemelen hi tutmayacak. Nitekim Nihai zmn kurban olan Ya- hudilerin toplam says hl bir tahminden ibaret -drt buuk ila alt milyon- imdiye kadar hi dorulanamad; ayn durum ilgili lkelerdeki madurlarn says iin de geerli. zellikle Hollanda'yla lgili baz yeni malzemeler kitap basldktan sonra ortaya kt, ama bunlarn hibiri meselenin btn asndan can alc bir neme sahip deil.

Yaplan eklemelerin ou teknik meselelerle ilgili; belli bir konu biraz daha netletirildi, yeni olgularla desteklendi veya baz yerleri farkl kaynaklardan alntlarla zenginletirildi. Kaynaka'ya eklenen bu yeni kaynaklar Ek'te ele almyor. Bu blmde ayrca ilk basmn ardndan alevlenen tartmalara da yer veriliyor. Ek haricinde, teknik olmayan tek ekleme, 20 Temmuz 1944'te Hitler'e d

zenlenen suikast giriimiyle ilgili; kitabn ilk versiyonunda bu meseleye yle bir deiniyordum, o kadar. Bir btn olarak kitabn yaps neredeyse hi deimedi.

Bu basm iin Ek'i hazrlamama yardm eden Richard ve Clara Winston'a ok teekkr ederim.

Hannah Arendt Haziran, 1964

Almanya, sen yok musun sen - Hanenden ykselen konumalar duyunca, glesi geliyor insann. Ama yzn gren,

hemen bana sarlyor.

BERTOLT BRECHT

Adalet Evi

"BethHamishpath" - Adalet Evi: Avaz kt kadar baran mbairden ykselen bu szlerle ayaa frlyoruz, ite hkimler de geliyor. Ba plak, siyah cbbeli hkim, yksek krsnn en tepesindeki yerlerini almak zere, yan kapdan mahkeme salonuna giriyor. ok gemeden saysz kitapla ve bin be yzn zerinde belgeyle kaplanan bu uzun masann iki ucunda zabt ktipleri bulunuyor. Hkimlerin hemen aasnda evirmenler var, daval veya avukat ile mahkeme arasnda dorudan iletiimi salamak zere buradalar. branice yrtlen durumay, dier izleyicilerin hemen hepsi gibi, Almanca konuan daval taraf da, bir radyo yayn araclyla herkese ulaan simltane eviriyle takip ediyor. Franszca eviri ok iyi, ngilizcesi idare eder; Almanca olanysa tam bir kepazelik, ou zaman ne dedikleri bile anlalmyor. (Durumann hakkaniyeti iin bir dnya teknik dzenleme yapld dnlrse, Almanya doumlu bir sr insan olan yeni srail Devleti'nin, nasl olup da sann ve avukatnn anlayabildii tek dile doru drst eviri yapabilecek bir evirmen bulamad tam bir muamma. nk Alman Yahfudlerine ynelik o eski nyarg -bir zamanlar srail'de ok barizdi- artk nceden olduu kadar gl deil, bu durumu aklamaya yetmiyor. yleyse geriye tek bir aklama kalyor: bu nyargdan da eski ve hl ok gl olan "K Vitamini", yani srail devlet evrelerinin ve brokrasisinin tabiriyle kayrma.) evirmenlerin alt srasnda, kar karya ve dolaysyla izleyicilere yanlan dnk olarak, sann iinde durduu cam kabin ve tank krss bulunuyor. Son olarak da en alt srada, drt yardmc savc-

dan oluan ekibiyle savc ve -ilk haftalarda kendisine elik eden- yardmcsyla birlikte savunma avukat var.

Hkimlerin davranlar bir an iin bile yapmacklamyor. Yryleri yapaylktan uzak, ne aclar ekildiini anlatanlar dnlerken duyduklar zntnn etkisiyle aka artan ll ve youn ilgileri ok doal, savcnn bu durumalar sonsuza kadar uzatma giriimi karsndaki sabrszlklar kendiliinden ve mit verici. Savunmaya belki de biraz fazla nazik yaklayorlar; sanki akllarnn bir kesinde hep Dr. Serv alk'un bu zorlu savata neredeyse bir bana olduu, yabanc bir ortamda bulunduu var; sana kar tavrlarna diyecek yok. Bu adamn nasl iyi, nasl drst olduu o kadar belli ki, byle bir ortamda rol kesmenin ba dndrc cazibesine kaplmamalar -Almanyada domu ve renim grm olan bu adamn branice eviriyi beklemeleri gerekiyormu gibi davranmamalar- kimseyi artmyor. Mahkeme reisi Moshe Lan- dau, cevap vermeden nce evirmenin iini bitirmesini neredeyse hi beklemiyor; sk sk eviriye mdahale edip dzeltmeler ve eklemeler yapyor; ilgisini datp -aksi takdirde i karartc bir hal alan- bu iten baka tarafa ektii iin, eviriye ne kadar minnettar olduu yznden okunuyor. Nitekim aylar sonra, sann apraz sorgusu srasnda, ii iyice ileri gtrp, Eichmann'la konuurken anadilleri olan Almanca'y kullanma konusunda meslektalarna nclk edecek - Landaunun o dnemde srail kamuoyundan ne kadar bamsz olduunu gsteren anlaml bir kant, hl kanta gerek varsa tabii.

En bandan beri durumann havasm belirleyen hi kukusuz Hkim Landau; bu durumann savcnn ovmenlik merak yznden bir duruma ovuna dnmesini engellemek iin elinden geleni, gerekten elinden gelen her eyi yapyor. Bu konuda her zaman baarl olamamasnn nedenlerinden biri aslnda ok basit: Duruma, mbairin her celsenin banda ykselen ve perde alyormu gibi bir his veren o muhteem nidasyla, sahnede ve izleyicilerin karsnda gerekleiyor. Yeni ina edilen Beth Ha'am'daki, yani Halkn Evindeki (artk yksek itlerle evrili olan; batan aa her taraf ar silahl polisler tarafndan ve n avluda bulunan, her gelenin tepeden trnaa arand bir dizi barakayla korunan bu binadaki) oditoryumu kim tasarladysa, aklnda orkestras ve galerisiyle, per

de nyle ve sahnesiyle, oyuncularn girii iin ayrlan yan kaplaryla tam bir tiyatro varm. Bu mahkeme salonu, srail Babakan David Ben-Gurionun Arjantin'de bulunan Eichmann' kartp "Yahudi meselesinin nihai ozm"ndeki rol sebebiyle yarglanmak zere Kuds Blge Mahkemesi'ne kartmaya karar verdii zaman aklndan geirdii duruma ovu iin kukusuz hi de fena bir yer deil. Gayet doru bir biimde "devletin mimar" olarak anlan Ben- Gurion, durumann grnmez sahne amiri. Tek bir celseye bile katlmyor; mahkeme salonunda, devleti temsil eden Gideon Hausner in, efendisine itaat etmek iin elinden geleni, gerekten elinden gelenin en iyisini yapan Basavcnn sesiyle konuuyor. Neyse ki, Hausner srail Devleti'ne ne kadar sadksa durumaya bakanlk eden kii de Adalet'e o kadar bal da, Hausner'in elinden gelenin en iyisi ou zaman yeterli olmuyor. Adalet iin, sank aleyhine dava amak, onu savunmak ve yarglamak ve daha nemli grnen btn dier sorular askya almak gerekir: "Bu nasl oldu?", "Neden oldu?"; "Neden Yahudiler?", "Neden Almanlar?; "Dier devletlerin rol neydi?", "Mttefikler bundan ne lde sorumluydu?"; "Yahudi liderler kendi insanlarnn sonunu hazrlayanlarla ibirlii yapmaya nasl yanamlard?", "Yahudiler neden kurbanlk koyun gibi lme gitmilerdi?" Adalet srarla, Kari Adolf Eichmann'dan olma Adolf Eich- mann'n, gvenlii iin ina edilen cam kabindeki bu orta boylu, narin, orta yal, tepesi yice alm, arpk dili, miyop olduu iin o incecik boynunu duruma boyunca turna gibi krs tarafna uzatan (izleyicilerle bir kere bile gz gze gelmeyen), durumadan ok daha nce snr bozukluu yznden balayan az tikine ramen aresizce kendini kontrol etmeye alan ve ou zaman da bunu baaran adamn roln vurguluyor. Yarglanan, bu adamn yaptklar; Yahudileriri ektii aclar, Almanlar ya da insanlk, hatta antisemi- tizm ya da rklk bile deil.

Ben-Gurioh gibilerin zihniyetine gre belki de bir "soyutlama" olan Adaletin, byk bir gce sahip Babakan'dan daha sert bir efendi olduu anlalyor. Babakan'n ynetimi, Hausner'in de gstermekten geri kalmad gibi, gayet msamahakr; duruma devam ederken, savcnn basn toplantlar dzenlemesine ve televizyona rportajlar vermesine (Glickman irketinin sponsor olduu Amerikan yapm program -her zaman olduu gibi- ikide bir gay

rimenkul reklamlaryla kesiliyor) ve hatta mahkeme binasndaki muhabirlere "durup dururken" patlamasna msaade ediyor nk savc, Eichmann'm apraz sorgu srasnda btn sorulara yalan dolan cevaplar vermesinden bkp usanm artk. Bu ynetim, savcnn sk sk gz ucuyla izleyicilere yle bir bak atmasna ve olaand bir kibre zg abartl davranlarna msaade ediyor (bu kibir sonunda ABD Bakanmn "iyi i kardlar" vgsyle Beyaz Sarayda byk bir zafer kazanyor). Adalet byle eylere msaade etmez; mahremiyet gerektirir, fkeden ziyade kedere msamaha gsterir ve spotlar kendi stne ekmenin btn o gzel hazlarn- dan byk bir zenle kanmay emreder. Hkim Landaunun durumann hemen ardndan sz geen lkeye gidecei, onu arlama iini stlenen Yahudi tekilatlan dnda kimselere duyurulma- mtr.

Her ne kadar spotlar kendi stlerine ekmekten mtemadiyen kansalar da, tpk bir oyundaki gibi sahnede, izleyicilerin karsnda, yksek krsnn tepesinde oturuyorlard. Dnyann her yerinden izleyicilerin gelmesi bekleniyordu; sahiden de, ilk haftalarda izleyicilerin byk blm dnyann drt bir yanndan Kudse akn eden gazeteci ve dergicilerden oluuyordu. Nmberg Durumalar kadar sansasyonel bir gsteri izleyeceklerdi; ama bu sefer, "bir btn olarak Yahudiliin trajedisi ele alnacakt". "Eichmann Yahudi olmayanlara kar ilenmi sularla da itham edersek... bilin ki bunun nedeni" sz konusu sulan ilemi olmas deil; u ie bakn ki, "bizim etnik ayrm yapmamamzdr". Bir savcnn al konumas iin phesiz srad olan bu cmlenin, iddia makamnn argmannn anahtar cmlesi olduu anlalacakt. Zaten bu argman Eichmannm yaptklar zerine deil, Yahudilerin ektii aclar zerine kurulmutu. Hausner'e gre, bu aynmn davayla bir ilgisi yoktu; zira "neredeyse sadece Yahudilerle ilgilenen, ii Yahudile- ri mahvetmek olan, hukuktan nasibini almam bu rejimin inasndaki rol Yahudilerle snrl kalan tek bir kii vard ve bu kii de Adolf Eichmannd". nce Yahudilerin (elbette bir kere bile tartma konusu olmayan) strabn btn gerekliiyle mahkeme nne karmak, sonra da Eichmann'm bu olaylarla yle ya da byle ilikili olduunu gsteren kantlar bulmak daha mantkl olmaz myd? Davallann "eitli uluslara kar sularla itham edildii" Nmberg

Durumalar'nda Yahudilerin trajedisinin dikkate alnmamasnn gerekesi ok basitti: Eichmann orada deildi.

Hausner, Nrnberg Durumalar'nda Eichmann sank sandalyesine oturtulsayd, Yahudilerin kaderine daha fazla nem verilirdi diye dnyor muydu gerekten? Pek saylmaz. sraildeki hemen herkes gibi, Hausner de Yahudilere ancak bir Yahudi mahkemesinin adalet getirebileceine ve dmanlarm yarglamann Yahudilere dtne inanyordu. srail'deki hemen herkesin, Eichmann' "Yahudi halkna kar" sularla deil, Yahudi halk ahsnda insanla kar iledii sularla itham edecek uluslararas bir mahkemenin adnn anlmasna bile kar kmasnn nedeni buydu. Tuhaf bir biimde "biz etnik ayrm yapmayz" diye bbrlenmelerinin nedeni de buydu. Byle laflarn insanlarn kulana pek tuhaf gelmedii bu lkede, Yahudi vatandalarn aile durumunu Yahudi hukuku belirler; buna bal olarak, Yahudiler Yahudi olmayanlarla evlenemez, yrtdmda yaplan evlilikler tannr ama karma evliliklerden doan ocuklar gayrimeru (iki Yahudinin evlilik d ilikisinden doan ocuklarsa meru) saylr ve Yahudi olmayan bir anneden doanlar ne evlenebilir ne de gmlebilir. 1953'te aile hukuku kapsamna giren meselelerle ilgili yetkinin byk lde laik mahkemelere devredilmesiyle, btn bunlarn insanlarn haklarnn gz gre gre nenmesinden baka bir ey olmad iyice ayyuka kmtr. Kadnlar artk miras hakkna ve genelde erkeklerle eit statye sahiptir. Ama bu haklarn ar dinci aznln inancna veya gcne pek uygun olmamas, srail ynetimini evlenme ve boanmayla ilgili meselelerde Yahudi hukukunun yerine laik hukuku getirmekten alkoymaktadr. nanan veya inanmayan srail vatandalar, Yahudilerin Yahudi olmayanlarla evlenmesini yasaklayan bir hukuku herkesin kabul edebilecei konusunda hemfikirdir. Tam da bu nedenle -mahkeme salonu dndaki resmi grevlilerin sylemeye can att gibi- bylesine utan verici bir yasann en ince ayrntsna kadar aklanmasn gerektirecek yazl bir anayasann kimseye cazip gelmedii konusunda da hemfikirdir. (Philip Gillonun yakn bir zamanda Jewish Frontier'da [Yahudi Snr] yaymlanan szlerine gre, "Kart argmana gre resmi nikah, srail Evi'ni blme ve bu lkenin Yahudilerini Diaspora Yahudilerinden koparma tehlikesi tar".) Sebebi ne olursa olsun, iddia makamnn kt bir hrete

sahip olan 1935 tarihli Nmberg Yasalar'n knamasndaki naifli- in phesiz insan az ak brakan bir taraf vard: Bu yasalarla, Yahudiler ile Almanlarn evlenmesi ve cinsel ilikiye girmesi yasaklanmt. Konuya hkim olan muhabirler, durumun ne kadar iro- nik olduunu gayet iyi biliyorlar ama hazrladklar haberlerde bunu dile getirmiyorlard. Yahudilere kendi yasalarndaki ve yerlemi uygulamalarndaki aksaklklar gstermenin hi de sras olmadn dnyorlard.

Btn dnyann dikkatini bu durumaya ekmeyi ve Yahudile- rin ektii aclarn genel grnmn sunan bir oyun sergilemeyi dndlerse eer, gerekliin beklentileri karlamaya ve bu amalara ulamaya yetmediini grdler. Gazeteciler iki haftaya kalmadan su koyuverince, durumay izleyenler de birdenbire deiti. Artk izleyicilerin sraillilerden, hikyeyi bilmeyecek kadar gen ya da -Doulu Yahudiler rneinde olduu gibi- hi duymam olanlarndan olumas gerekiyordu. Bu durumann onlara Yahudi olmayanlarn arasnda yaamann ne demek olduunu gstermesi, onlar bir Yahudinin sadece srail'de gvende olabileceine ve onurlu bir yaam srebileceine ikna etmesi gerekiyordu. (Muhabirlerin bu durumalardan karaca ders, srail hukuk sistemiyle ilgili bir kitapkta aklanyordu. Basma datlan kitapn yazar Dors Lankin Yksek Mahkeme kararlarndan bir blm aktarr; buna gre, "ocuklarn karp srail'e getiren" iki babann, yavrularn, yurtdnda yaayan ve yasal olarak ocuklarn velayet hakkna sahip annelerine geri gndermesi emredilmitir. Tpk kurbanlar Yahudi olmasa bile cinayet sulamasyla seve seve dava aacan syleyerek vnen Hausner gibi, yasalarn harfiyen uygulanmasyla gurur duyan yazar da yle devam eder: "Ne var ki, ocuklar annelerinin velayetine ve bakmna geri vermek, onlar Diaspora'daki dman evrelere terk etmek ve zaten adil olmayan bu mcadelede yalnz brakmaktr.") Ancak izleyicilerin ou ne genti ne de Yahu- diden ziyade srailliydi. Hemen hepsi "hayatta kalan", orta yal ve yal insanlar; Avrupadan g etmi ve tpk benim gibi bilinecek ne varsa zaten ezbere bilen, ders karacak havada olmayan ve kendi bana bir kanya varmak iin phesiz bu durumaya ihtiyac olmayan insanlard. Tank stne tank gelirken ve dehet stne dehet eklenirken, orada oturuyorlard; hikyeyi anlatanla ba baa olsalar,

onun gznn iine bakmak zorunda kalsalar dinlemeye kazanamayacaklar hikyeleri herkesin iinde dinliyorlard. "Bu nesilden Yahudilerin bana gelen felaket gzler nne serildike ve Hausner daha byk laflar ettike, cam kabinin iindeki figr de sararp soluyor, yava yava bir hayalete dnyor ve Hausner'in parmayla onu gstermesine bile gerek kalmyordu: "Btn bunlarn sorumlusu olan canavar tam karnzda duruyor" lafm duyunca hayata geri dnyordu.

nsann tylerini diken diken eden bir vahetin arl altnda ken, tam da durumann oyuna yakn duran tarafyd. Her duruma, kurbanla deil de faille balayp bitmesi asndan oyunu andrr. Bir duruma ovunda, neyin nasl yapldn snrlarn izerek ve gzelce tanmlamak, alelade bir durumadakinden daha acil bir gereksinimdir. Davann merkezinde sadece fail yer alabilir - fail bu bakmdan oyun kahramanna benzer. Eer fail ac ekecekse, bakalarna ac ektirdii iin deil de yaptklar yznden ac ekmelidir. Kimse bunu mahkeme reisinden daha iyi bilemezdi; duruma gzlerinin nnde kanl bir gsteriye,- "dalgalarn arasnda oradan oraya srklenen basz bir gemiye" dnyordu. Bu durumu engelleme giriimleri sk sk baarszla uradysa, ne tuhaftr ki bu baarszln kayna ksmen savunmayd; davayla ne kadar ilgisiz olursa olsun, savunma tanklarn ifadelerine hemen hemen hi itiraz etmiyordu. Ancak i mahkemeye belge sunmaya geldi mi -istisnasz herkesin hitap biimiyle- Dr. Servatius biraz daha cesaret buluyordu; o nadir mdahalelerinden en etkileyici olann, ddia makam bir zamanlar Polonya Genel Valisi olarak grev yapan ve Nrn- berg'de aslan ba sava sulularndan biri olan Hans Frank'n gnlklerini mahkemeye delil olarak sunduunda gerekletirmiti. "Tek bir sorum olacak. Bu yirmi dokuz cildin [ki aslnda otuz sekiz cilt vard] herhangi bir yerinde Adolf Eichmann ad, sann ad geiyor mu? ... Adolf Eichmann ad bu yirmi dokuz cildin tek bir yerinde bile gemiyor ... Teekkr ederim, baka sorum yok."

Nitekim duruma hibir zaman oyuna dnmedi ama Ben-Gu- rion'un daha iin en banda aklndan geirdii ov sahnelendi; daha dorusu, Ben-Gurion'un Yahudilerin ve Yahudi olmayanlarn, sraillilerin ve Araplarn, ksacas btn dnyann bu durumadan karmas gerektiini dnd "dersler" herkese belletildi. Fark-

h alclarn byle bir ovdan karacaklar derslerin de farkl olmas gerekiyordu. Ben-Gurion, duruma balamadan nce, srail'in san neden kardn aklamak iin yazlan pek ok yazda, kimin ne ders karmas gerektiini ana hatanyla anlatmt. Yahudi olmayan dnyann karaca ders uydu: "Dnyann btn uluslarna Nazilerin milyonlarca insan srf Yahudi olduklar iin ve bir milyon bebei de srf Yahudi bebekler olarak dnyaya geldikleri iin ldrdklerini gstermek istiyoruz." Ya da Ben-Gurion'un partisi Mapainin yayn organ Davar'n ifadesiyle: "Dnya kamuoyunun, Avrupa'nn alt milyon Yahudisinin ykmndan sadece Nazi Almanyas'nm sorumlu tutulamayacan anlamasn istiyoruz. Bu nedenle, yine Ben-Gurion'un kendi szleriyle, "Dnya uluslarnn bunu anlamasn ve utan duymasn istiyoruz". Diaspora Yahudile- ri, "Manevi eserleri, etik mcadeleleri, Mesihi itiyaklaryla drt bin yllk" Museviliin her zaman "dman bir dnya" ile karlatn; Yahudilerin koyun gibi lme gidecek kadar yozlatn; Yahudilerin ancak bir Yahudi devleti kurduktan sonra -sraillilerin Bamszlk Savanda, Svey macerasnda ve srail'in talihsiz snrlarnda neredeyse gndelik hale gelen karklklarda yapt gibi- karlk verebilecek hale geldiini hatrlayacakt. srail dndaki Yahudilere sraillilerin kahramanl ile Yahudilerin itaatkr uysall arasndaki fark gstermek gerektiyse, srail'dekilerin de bu durumdan karaca bir ders vard: "Yahudi soykrmndan sonra dnyaya gelen srailli nesil" Yahudi halkyla, dolaysyla da kendi tarihiyle arasndaki ba kaybetme tehlikesiyle kar karyayd. "Genlerimizin Yahudi halknn bana gelenleri unutmamas gerekir. Gen insanlarmzn, tarihimizin en trajik gereklerini bilmelerini istiyoruz." Son olarak, Eichmann' yarglamann gerekelerinden bizi de "baka Nazileri ortaya karmakt - mesela Naziler ile baz Arap liderleri arasndaki balanty".

Adolf Eichmann Kuds Blge Mahkemesi'ne sadece bu gerekelerle kardlarsa, duruma pek ok adan tam bir fiyaskoydu. Verilen dersler baz alardan lzumsuz, baz alardan da son derece yanltcyd. Hitler saolsun, sonsuza kadar olmasa da en azndan bu sralar, antisemitizm iyice gzden dt. Bu durumun sebebi Yahudilerin birdenbire daha popler olmas deil, Ben-Gurion' un kendi ifadesiyle, artk pek ok insann "antisemitizmin ii gaz

odalarna ve sabun fabrikalarna kadar gtrebileceini anlam" olmasdr. Diaspora Yahudilerine verilen ders de bir o kadar lzumsuzdur ~ zaten btn dnyann kendilerine dman olduunu anlamalar iin, insanlarnn te birini kaybedecekleri korkun bir faciaya gerek yoktu. Antisemitizmin ezeli ve ebedi, her zaman her yerde olduu ynndeki kanaatleri, hem Dreyfus Meselesi'nden bu yana Siyonist hareketin en etkili ideolojik faktryd hem de Alman Yahudi cemaatinin rejimin ilk dnemlerinde Nazi yetkililerle mzakerelerde bulunmaya hazr olmalarnn nedeniydi - grmeyi kabul etmeleri baka trl aklanamazd zaten. (Bu mzakereler ile Judenrte'nin [Yahudi Konseyleri] daha sonraki ibirlii giriimleri arasnda dalar kadar fark olduunu belirtmeye gerek bile yok. Ahlaki meseleler daha iin iine girmemiti, sadece siyasi bir kararn "gerekilii" tartlyordu: Bu argmana gre "somut" yardm, "soyut" sulamalardan daha iyiydi. Makyavelizmi artrmayan bir Reelpolitik'ti bu ve barndrd tehlikeler yllar sonra, sava patlak verdikten sonra; Yahudi tekilatlan ile Nazi brokrasisi arasndaki u gnlk temaslarn, Yahudi yetkililerin, Yahudilerin kamasna yardm etmekle Nazilerin Yahudileri snrd etmesine yardm etmek arasndaki uurumu amalarm epey kolaylatrmasyla gn yzne kmt.) Yahudilerin dostu dmandan ayrama- yacak hale gelmeleri gibi byk bir tehlikenin nedeni de bu kanaatleriydi ve her naslsa Yahudi olmayan herkesin birbirine benzediini dndkleri in dmanlann hafife alanlar, sadece Almanya Yahudileri deildi. Esasen Yahudi Devleti'nin ba olan Babakan Ben-Gurion byle bir "Yahudi bilinci" yerletirmeye niyetlendiyse, dorusu yanl akl vermiler: Bu zihniyetteki bir deiiklik aslnda srail'in devlet olmasnn vazgeilmez n koullarndan biriydi - Yahudileri tanm gerei halklar iinde bir halk, uluslar iinde bir ulus, devletler iinde bir devlet haline getiren bu devlet olma durumu, ok eski zamanlardan kalma ve ne yazk ki din temeline dayal Yahudiler-Yahudi olmayanlar kartlna artk izin vermeyen bir oullua balyd.

sraillilerin kahramanl ile Yahudileri lme srkleyen itaatkr uysallk -belirlenen zamanda ulam noktalarnda olmalar, infaz yerlerine kendi ayaklaryla gitmeleri, kendi mezarlann kazma- lan, soyunmalan ve giysilerini muntazam bir biimde ymalar,

kuruna dizilmek zere yan yana yere yatmalar- arasndaki tezat iyi bir konu gibi grnyordu ve savc da ard ardna dinlenen tanklara "Neden kar kmadnz?", "Neden trenlere bindiniz?", "Siz orada tam on be bin kiiyken, banzda sadece birka yz muhafz vard - neden ayaklanmadnz ya da saldrmadnz?" gibi sorular sorarak var gcyle bu konunun stne gidiyordu, iin zc taraf, meselenin tek tarafl ele almmasyd; zira Yahudi olmayan gruplar veya insanlar da farkl davranmamt. Bir zamanlar Buchenwald toplama kampnda tutulan David Rousset bundan on alt yl nce, hl olaylarn etkisi altndayken, btn toplama kamplarnda olduunu bildiimiz eyi betimler: "SS'in zaferi, ikence kurbannn hi kar kmadan daraacma gtrlmeyi kabul etmesini, kimliini olumlamay brakacak kadar kendinden vazgemesini gerektirir. Bu durumun elbette bir sebebi vardr; SSIer kurbann yenilgiye uramasn yok yere, srf sadistliklerinden istemezler. Kurbann daha daraacma kmadan yok etmeyi beceren sistemin... koca bir halk esaret altnda tutmak, itaat altna almak iin tartmasz en iyi sistem olduunu gayet iyi bilirler. Bu insanlarn kendilerine syleneni harfiyen yapp lme gitmelerinden daha korkun bir ey yoktur" (Les Jours de ntre mort, 1947). Mahkeme bu gaddarca ve aptalca soruya yant alamad ama, birka dakikasn ayrp Hollanda Yahudilerinin bana gelenleri hatrlamaya alan herhangi biri sorunun yantn ok rahat bulabilirdi. Bu insanlarn 1941 ylnda, Amsterdam'm eski Yahudi mahallesinde, Alman gvenlik glerinden bir polis mfrezesine saldrmaya cret etmelerine misilleme olarak* 430 Yahudi tutukland ve nce Buchenwald daha sonra da Avusturyadaki Mauthausen toplama kampnda kelimenin tam anlamyla lmne ikence grd. Tek tek hepsi aylar boyunca lp lp dirildi, Auschwitz ve hatta Riga ya da Minsk'teki kardelerine imrenecek duruma geldi. lmden ok daha beter bir sr ey vard ve SS de bunlarn kurbanlarnn akimdan ve gnlnden rak kalmamasna bakyordu. Bu bakmdan, belki de her eyden ziyade bu bakmdan, durumada hikyeyi sadece Yahudilerin tarafndan anlatmaya ynelik kastl giriim, hakikati, Yahudilerin hakikatini bile arptmt. Varova gettosundaki ayaklanmann ve saldrya karlk veren birka insann an tam da Nazilerin sunduu nispeten kolay lm -idam mangas karsnda ya da gaz odasnda lmeyi- reddetmesinden ge

liyordu. Direni ve isyana, "Yahudi soykrmnn tarihindeki o kck yere" ahit olmu Kuds'teki tanklar, byk bir kararllkla "kurbanlk koyun gibi, kendi ayaklarmzla lme gidemeyiz" diyebilenlerin sadece genler olduunu bir kere daha doruluyorlard.

Bir bakma, Ben-Gurion'un durumayla ilgili beklentileri bsbtn suya dmemiti; duruma aslnda baka Nazileri ve sulular ortaya karmann nemli aralarndan biri haline gelmiti. Ama yzlercesine ak ak iltica hakk teklif eden Arap lkelerindeki Naziler ve sulular buna dahil deildi. Bamft'nn sava srasnda Nazilerle irtibat halinde olduunu duymayan kalmamt; Bamf- t, Yakn Douda bir "nihai zm"n uygulamaya konulmasnda Nazierin kendisine yardm etmesini umuyordu. Bu nedenle am ve Beyruttaki, Kahire ve rdn'deki gazeteler Eichmann'a duyduklar sempatiyi ya da "iini bitirmemi olmasndan" duyduklar znty saklamyorlard. Durumann ilk gn Kahire'den yaplan bir yayn, yorumlarnn arasna hafiften Alman kart bir deerlendirme sktrmt; "Alman uaklarnn son dnya sava boyunca bir kere olsun Yahudi yerleim yerlerine gidip buralar bombalamadndan yaknlyordu. Arap milliyetilerinin Nazi sempatizan olduunu bilmeyen yoktu, gerekeleri barizdi ve dier Nazileri "ortaya karmak" iin ne Ben-Guriona ne de bu durumaya gerek vard - zaten hi saklanmamlard ki. Duruma, sadece Eichmannn eski Kuds Bamfts Hac Emin El-Hseyni ile irtibat halinde olduuna dair rivayetlerin aslsz olduunu ortaya kard. (Eichmann Bamf- tyle, btn dier ube bakanlar gibi, bir resepsiyonda tanmt.) Bamft, Almanya Dileri Bakanl'yla ve Himmlerle yakn temas halindeydi, ama bu da yeni bir haber deildi.

Ben-Gurion'un "Nazilerle baz Arap liderleri arasndaki balantya" dikkat ekmesi anlamszsa da, bu balamda gnmz Bat Almanyasna deinmemi olmas artcyd. srailin "Adenaueri Hitlerden sorumlu tutmadn" ve sraillilere gre "iyi bir Alrrjm' n, her ne kadar yirmi yl nce milyonlarca Yahudinin ldrlmesine yardm eden o ulustan gelse de, iyi bir insan olduunu" duymak phesiz gven vericiydi. (yi Araplarn adn anan yoktu.) Almanya Federal Cumhuriyeti -muhtemelen Arap lkelerinin Ulbrichtin Almanya'sn tanmasndan korktuu iin- srail Devletini henz tanmam olsa da, sraile sava tazminat olarak son on ylda 737

milyon dolar demiti. Bu demeler yaknda son bulacak, srail imdi de Bat Almanyayla uzun vadeli bor konusunda anlamaya alyor. Ksacas, bu iki lke arasndaki ilikiler ve zellikle de Ben-Gurion ile Adenauer'in kiisel ilikisi hep ok iyi olmutu. Bu davann sonucunda, srail Parlamentosu Knesset'teki baz milletvekillerinin srail ile Bat Almanya arasndaki kltrel mbadele programna birtakm kstlamalar getirme giriimi baarl olsayd, bu kukusuz Ben-Gurion'un ne ngrd ne de mit ettii bir ey olacakt. Daha da nemlisi, Ben-Gurion, Eichmannm yakalanmasnn Almanya'nn en azndan cinayet suuna dorudan karanlarn mahkemeye karlmasna ynelik ilk ciddi giriimlerini tetikleye- ceini ngrmemi veya bu meseleye dikkat ekmeye gerek duymamt. Bat Almanya'nn 1958de, i iten getikten sonra kurduu ve bama da Savc Erwin Schle'yi geirdii Nazi Sularnn Tetkikinden Sorumlu Merkez Tekilat binbir glkle karlamt. Bunun nedeni ksmen Alman grg tanklarnn ibirlii yapmaya yanamamas, ksmen de yerel mahkemelerin Merkez Tekilat' ndan gelen bilgilere dayanarak dava amay istememesiydi. Kuds' teki duruma Eichmann'n su ortaklarn ortaya karacak nemli, yeni deliller sunmad; ama Eichmann'n sansasyonel bir biimde yakalanmasyla ve gn yaklaan durumayla ilgili haberler, yerel mahkemeleri, Schlenin tetkik sonularndan yararlanmaya ve yerli halkn "aramzdaki katiller" ile ilgili bir eyler yapma konusundaki isteksizliini -herkesin bildii sulularn yakalanmas iin dl vaat etmek gibi geleneksel bir yntemle- ortadan kaldrmaya ikna etmeye yetmiti.

Sonular inanlmazd. Eichmann'n Kuds'e getirilmesinden yedi ay sonra -yani durumann balamasndan drt ay nce- Rudolf Hssn ardndan Auschwitz'in bana getirilen Komutan Richard Baer nihayet tutuklanmt. Eichmann Komando Birlii olarak bilinen birimin pek ok yesi -matbaac olarak Avusturya'da yaayan Franz Novak, avukat olarak Bat Almanya'ya yerleen Dr. Otto Hunsche, eczaclkla uraan Hermann Krumey, Romanyadaki eski "Yahudi danman" Gustav Richter ve ayn grevi Amsterdam' da yerine getiren Willi Zpf- de arka arkaya tutuklanmt. Almanya'da yllar nce yaymlanan kitaplarda ve dergi yazlarnda aleyhlerine onlarca delil bulunmasna ramen, hibiri sahte bir isimle ya

amaya gerek duymamt. Sava bittiinden beri ilk defa Alman gazetelerinin hepsi, katliamdan sorumlu bu Nazi sulularn durumalaryla ilgili haberlerle doluydu (Eichmann'm yakaland Mays 1960'tan sonra, sadece kasten ve taammden adam ldrenlere dava alabilmiti; cinayetlerin zerinden yirmi yl akn bir zaman getii iin, dier btn sular zamanamna uramt) ve yerel mahkemelerin bu sulara dayanarak dava ama konusundaki isteksizlikleri, sanklara verilen an toleransl cezalarda kendini aka gsteriyordu. (Nitekim, SSin Doudaki mobilize katliam birlikleri Einsatzgruppen dm Dr. Otto Bradfsch, on be bin Yahudiyi ldrme suundan on yl ar hapis cezasna; Eichmann'm hukuk mavirliini yapan ve en az alt yz daha sonra ldrlen bin iki yz Macar Yahudisinin son anda snrdt edilmesinden ahsen sorumlu olan Dr. Otto Hunsche, be yl ar hapis cezasna; Rusya'daki Slutsk ve Smolevichi kentlerinde yaayan Yahudileri "tasfiye eden" Joseph Lechthaler de yl alt ay ar hapis cezasna arptmld.) Yeni tutuklananlar arasnda Nazi rejiminin tannm isimleri de vard; mahkemeler, Almanya'y Nazi rejiminin kalntlarndan temizleme srecinde, bunlarn ou iin zaten grevden alma karar karmt. lerinden biri, eskiden Himmler'in emir subaylarnn ba olan SS Generali Karl Wolfftu; 1946'da Nrnberg'de mahkemeye sunulan bir belgeye gre, "Seilmi Halk'm be bin yesinin iki haftadr her gn trenle" Varovadan Treblinka'ya, Dou'daki katliam merkezlerinden birine tandn haber ald zaman "olaanst bir sevin" duymutu. Bir dieri de Wilhelm Koppe'ydi; nce Kulmhof taki gaz odalann idare etmi, daha sonra da Polonyada Friedrich- Wilhelm Krger'in yerini almt. Polonyay judenrein (Yahudiler- den anndrlm) hale getirmekle grevli en tannm st Dzey SS Liderleri'nden biri olan Koppe,, savatan sonra Almanyadaki bir ikolata fabrikasnn bana gemiti. Ara sra ar cezalar da veriliyordu, ama bu cezalarn eskiden st Dzey SS Generali ve Askeri nzibat Lideri olan Erich von dem Bach-Zelewski gibi sululara verilmesi insanda hayal krkl yaratyordu. 1961'de Rohm isyanna katlma suundan yarglanm ve buuk yla mahkm edilmiti; 1962de, 1933'te alt Alman Komnisti ldrme suuyla tekrar yargland, Nrnbergde jri karsna karld ve mr boyu hapis cezasna arptrld. ddianamelerde, Bach-Zelewski'nin Dou sn

rndaki anti-partizan biriminin banda bulunduundan da, Beyaz Rusyann Minsk ve Mogilev kenlerinde yaplan Yahudi katliamlarnda parma olduundan da bahsedilmiyordu. Bu durumda Alman mahkemeleri, sava sularnn su olmamasn bahane ederek "etnik ayrm" m yapmalyd? Yoksa Bach~Zelewski, katliamlardan sonra sinirleri gerekten bozulan, Yahudileri Einsatzgrupperiden korumaya alan ve Nmberg'de iddia makam iin tanklk eden birka kiiden biri olduu iin -en azndan sava sonras Alman mahkemelerinde bu kadar ar bir ceza alm olabilir m? Katliama bulat iin piman olduunu 1952'de aklam bu kategorideki tek kiiydi kendisi, ama bu itirafndan tr hibir zaman yarglanmad.

Adenauer ynetimi adli sistemi temizlemek iin (karanlk bir gemii olan onlarca polis memurunun yan sra) yz krkn zerinde hkim ve savcy ve Federal Yksek Mahkeme Basavcs Wolfgang Immerwahr Frankel'i -Nazi gemiiyle ilgili sorulara, ikinci adna ramen,* pek de drst cevaplar vermediinden dolay- grevden uzaklatrmak zorunda kalm olsa da, kimse baz eylerin deiebileceine inanmyordu artk. Bundesrepublik'teki (Almanya Federal Cumhuriyeti) 11.500 hkimden be bininin, Hitler rejiminin mahkemelerinde grev ald tahmin ediliyordu. Kasm 1962' de, adli sistemdeki temizlikten ksa bir sre ve Eichmann ad haberlerde grnmez olduktan alt ay sonra, uzun zamandr beklenen Martin Fellenz durumas Flensburg'da, neredeyse bo bir mahkeme salonunda yapld. Adenauer Almanyas'ndaki Hr Demokrat Parti'nin nde gelen isimlerinden olan bu eski st Dzey SS Generali ve Askeri nzibat Lideri, Haziran 1960'ta, Eichmann'm yakalanmasndan birka hafta sonra tutuklanmt. Polonya'daki krk bin Yahudinin ldrlmesine itirak ve ksmen sorumlulukla sulanyordu. Alt haftay akm bir srede sann ayrntl olarak ifadesi alndktan sonra, savc azami ceza talebinde bulundu - mr boyu ar hapis cezas. Mahkeme Fellenz'e, durumay beklerken hapiste geirdii iki buuk sene cezasndan dlmek zere, drt yl verdi. Ne olursa olsun, Eichmann durumasnn sonular kukusuz en

* Basavcnn ikinci ad Immerwahr "daima doru" anlamna gelmektedir.--n-

ok Almanya'da etkili oldu. Alman halknn kendi gemiiyle ilikisini (konuyla ilgilenen uzmanlar on be yl akn bir sredir bu iin iinden kamyordu) ok az ey bu kadar aka ortaya koyuyordu: yle ya da byle, aldr etmiyorlard, katillerin lke iinde elini kolunu sallaya sallaya dolamasn nemsemiyorlard, nk bunlarn hibiri kendi zgr iradesiyle cinayet ileyecek gibi deildi. Ne var ki dnya kamuoyu -daha dorusu Almanya dndaki btn lkeler, Almanlarn tek kelimeyle das Ausiand dedii ey- Almanlarn cezalandrlmas konusunda diretse, Alman halk bu istei seve seve (en azndan bir dereceye kadar) yerine getirirdi.

anslye Adenauer utan verici bir duruma dme tehlikesini nceden grm, durumann "nefreti yeniden uyandrmasndan" ve btn dnyada tekrar Alman kart bir duygu dalgas yaratmasndan duyduu endieyi dile getirmiti ilerleyen zamanlarda, Adenauer'in endielerinde hi de haksz olmad ortaya kacakt. srail'in duruma hazrlklaryla geirdii on ay boyunca Almanya, lke iindeki Nazi sulularnn bulunmas ve yarglanmas konusunda ei benzeri grlmemi bir evk gstererek, kendisini durumann olas sonularna kar salama almaya almakla meguld. Egemen devletler kendi sulularn yarglamaya ok merakl olduklarndan, Almanyann Eichmannn iadesi talebinde bulunmas beklenirdi; ama ne Alman yetkililer ne de kamuoyunun kayda deer bir kesimi byle bir talepte bulunmutu. (Almanya ile srail arasnda sulularn iadesine ilikin bir anlama yaplmad iin Adenauer hkmeti asndan bunun resmen imknsz olmas balayc deildi, bu sadece kimsenin sraili adeye zorlamad anlamna geliyordu. Hessen Basavcs Fritz Bauer bu durumu fark edip sulunun lkesine iadesi iin muameleleri balatmak zere Bonn'daki federal hkmete bavurdu. Ama Bauer'in bu konu hakkndaki hisleri, bir Alman Yahudisinin hisleriydi ve Alman kamuoyunun Bauer'in hislerini paylat sylenemezdi; bavurusu Bonn tarafndan reddedildii gibi, ne ilgi uyandrd ne de destek grd. Eichmann'n iadesine kar baka bir argman da Bat Almanya hkmetinin Kuds'e yollad gzlemciler tarafndan ortaya atlmt; buna gre Almanya, lm cezasn yrrlkten kaldrd iin, Eichmann'a hak ettii cezay zaten veremeyecekti. Alman mahkemelerinin Nazi katliamclara nasl hogrl davrand dnlrse, bu itirazn

samimiyetinden kuku duymamak veya altnda bir ey aramamak zordur. J. J. Jansen'in Rheinischer Merkr'de ifade ettii gibi [11 Austos 1961], Almanya'da yaplacak bir Eichmann durumasnn en byk siyasi rizikosu phesiz crme niyet olmad iin beraat kararnn kma olaslyd.)

Bu meselenin daha hassas, siyasi adan konuyla daha ilgili bir taraf da var. Saklanan sulular ve katilleri ortaya karmak baka bir ey, kamusal alanda n kazanp ykseldiklerini -Hitler rejimi srasnda kariyer basamaklarn hzla trmanan pek ok insann federal ynetime, devlet ynetimine, yani genel anlamda kamu grevine getirildiini- ortaya karmak baka. Aslna bakarsanz, Adena- uer ynetimi devlet kademelerine getirecei kiileri seerken karanlk bir Nazi gemii olmamasna ok zen gsterseydi, belki de geriye hi kimse kalmayacakt. in asl hi de Dr. Adenauer'in iddia ettii gibi deildi kukusuz; ne Naziler Almanlarn "nispeten kk bir kesimini oluturuyordu ne de "Almanlarn byk ounluu bir frsatn bulduu zaman Yahudi hemehrilerine seve seve yardm etmiti. (En azndan bir Alman gazetesi, Frankfurter Rundschau, biraz ge de olsa kendine o bariz soruyu sordu - onca insan, mesela basavcnn sicilini gayet iyi bildii halde neden sessiz kalmt? Ve daha da bariz olan o cevab verdi: "nk sulu durumuna dm gibi hissediyorlard.) Hukuki incelikleri hi dikkate almadan genel meseleler zerinde duran Eichmann durumasnn mant, Ben-Gurion'un anlad kadaryla, Almanya'daki btn devlet dairelerinin ve yetkililerin -devlet bakanlklarndaki, Genel Kurmay'la birlikte dzenli ordudaki, adli sistemdeki ve i dnyasndaki btn resmi grevlilerin- Nihai zmdeki su ortakln ifa etmeyi gerektirecekti. Hausner'in idare ettii, iddia makam -ne kadar dehet verici ve doru olursa olsun- sann eylemleriyle alakasz veya ok az alakal eylere ahitlik edenleri birbiri ardna tank krssne kararak konuyu iyice datsa da, bu patlamaya hazr meseleye deinmekten zenle kand - insann neredeyse her zaman her yerde karsna kan, st dzey Parti yeleriyle snrl olmayan su ortaklndan hi bahsedilmedi. (Durumadan nce, Eichmann1 m "Federal Cumhuriyetin en nde gelen ahsiyetlerinden yzlercesini su ortaklyla itham ettii sylentileri kulaktan kulaa yaylyordu, ama bunlar sadece sylentiydi.

Hausner al konumasnda, Eichmann'n "su ortaklarnn ne gangsterler ne de yeralt dnyasndan kiiler olduuna" dikkat ekmi ve "Yahudilerin kkn kazmay kafasna koyan meclislerde bu kiilerin -doktorlar, avukatlar, akademisyenler, bilimciler, bankaclar ve ekonomistlerin karsna dikilme" sz verdi. Verilen sz tutan olmad, bu haliyle kimsenin tutmas da mmkn deildi zaten. nk bir ey yapmay "kafasna koymu bir meclis" hi olmamt; "akademik unvanlar olan cppeli kodamanlar" da yalnzca Hitlerin emrini yerine getirmek iin ne gibi admlar atmak gerektiini tasarlamak zere bir araya gelmilerdi, Yahudilerin kkn kazmaya karar veren onlar deildi.) Yine de, mahkemenin dikkatine sunulan bir nokta vard: Durumann bir yerinde, Adenauer' in en yakn danmanlarndan birinin; yirmi be yl akn bir sre nce, Nmberg Yasalar ile ilgili o kt hretli yorumu yazanlardan biri olan ve daha sonra da, btn Alman Yahudilerini "srail" veya "Saral" ikinci ismini almaya mecbur tutmak gibi dahice bir fikir ortaya atan Hans Globke'nin ad geiyordu. Savunma, muhtemelen sadece Adenauer hkmetini iade muamelelerini balatmaya "ikna etme" midiyle, Globke'nin adn -ama yalnzca adm- Blge Mahkemesi tutanaklarnn bir yerine sktrmt. Ne olursa olsun, Nazilerin Yahudilere ektirdikleri aclarn tarihinde yer almak, eski Kuds Mfts'nden ziyade bir zamanlar ileri Bakanlnda badanman ve artk Adenauer'in anslyeliinde mstear olan Globkeye yakrd.

ddia makamna gre, davann merkezinde tarih yer alyordu. "Bu tarihi davada, sank krssnde oturan bir birey veya tek bana Nazi rejimi deil, tarihin her dneminde karmza kan antise- mitizmdir." Ben-Gurion byle bir hava tutturmu, Hausner de byk bir sadakatle ayn yolda ilerlemiti. Hausner ( celse sren) al konumasna Msr Firavunu'yla ve Hamann "mahvedin, yok edin, kklerini kurutun" emriyle balad. Daha sonra szlerine Hezekiel'den bir alntyla devam etti: "Yanndan getim [ben Rab- bin], senin kendi kannn iinde kmldadm grdm. Kendi kannn iindeyken yaa! dedim. Evet, Kendi kannn iindeyken yaa! dedim." Ve bu szlerin "tarih sahnesine kt ilk gnden beri, bu ulusun kar karya olduu emir" eklinde anlalmas gerektiini dile getirdi. Kt tarih ve ucuz retorikten baka bir ey deildi bu;

daha da kts, Eichmann mahkemeye karma fikrine aka ters dyordu. nk Eichmann'm sadece esrarengiz bir biimde yazlm bir kaderi, hatta (bu halkn kaderini gerekletirmek zere "yrd kana bulanm yolu amak iin belki de gerekli olan) antisemitizmi gerekletiren masum biri olabilecei anlamna geliyordu. Birka celse sonra, Columbia niversitesi'nden Profesr Sa-lo W. Baron Dou Avrupa Yahudilerinin yakn tarihi hakknda ifade verince, Dr. Servatius daha fazla dayanamayp beklenen sorular sordu: "Neden btn bu talihsizlikler Yahudi lerin bana geldi?" "Bu halkn yazgsnn temelinde akld, insan kavrayn aan sa~ ikler olduunu dnmyor musunuz?" Tarihin "insan etkisi olmakszn ... tarihi ileri gtren bir tini" olabileceini dnmyor musunuz? Hausner aslnda -bir Hegel antrmasyla- "tarihsel hukuk okulu" ile ayn grte deil mi ve "liderlerin yaptklarnn her zaman istedikleri hedef ve amaca ulamadm gstermi olmuyor mu?.. Burada asl niyet Yahudi halkn yok etmekti, bu amaca ulalamad ve yava yava yeni bir Devlet ortaya kt". Savunma ma- kamnn iddias tehlikeli bir biimde, Dileri Bakan Yardmcs Hseyin Zlfikar Sabrinin daha birka hafta nce Msr Millet Meclisi'nde byk bir ciddiyetle ileri srd, Siyon Liderleri'ne ilikin en yeni andsemit tasavvura yaklamt: Yahudi katliam konusunda Hitler masumdu; o sadece kendisini, "nihayet amalarna ulamalarna -srail Devleti'nin kurulmasna- olanak salayacak sular ilemek zorunda brakan" Siyonisilerin kurban olmutu. Yalnz Dr. Servatius, savcnn aklad tarih felsefesini izlerken, genellikle Siyon Liderleri'ne ayrlan yere Tarih'i yerletirmiti.

Ben-Gurion neye niyetlenmi, savc ne kadar uram olursa olsun, sank krssnde bir birey, etten kemikten bir insan oturuyordu; Ben-Guron "Eichmann'a nasl bir hkm verileceini nemsememi" bile olsa, Kuds mahkemesinin yegne grevi phesiz bir hkm vermekti.

Sanik

KARL ADOLF EiCHMANN ile Maria'nm (kzlk soyad Schefferling) olu olan Otto Adolf, 11 Mays 1960'ta Buenos Aires'in kenar mahallelerinden birinde yakaland ve dokuz gn sonra srail'e getirildi. 11 Nisan 1961'de Kuds Blge Mahkemesi'ne karld ve on be ayr iddiayla suland: "Bakalaryla birlikte", Nazi rejiminin bandan sonuna kadar ve zellikle de II. Dnya Sava srasnda Yahudi halkna kar sular, insanla kar sular ilemiti. 1950 tarihli "Nazi ve Nazi birlikileri (Ceza) Yasas"na gre, "bu sulardan herhangi birini leyen kii... lm cezasna arptrhr"d. Bu yasaya gre yarglanan Eichmann her sulamay yle reddediyordu: "Bu iddianame bakmndan susuzum."

Ne bakmdan sulu olduunu dnyordu o zaman? Sann uzun -kendisine gre "gelmi gemi en uzun"- apraz sorgusu srasnda, ne savunma ne iddia makam ne de hkimden biri Eich- mann'a bu bariz soruyu sorma zahmetine girdi. Eichmann'n tuttuu ve cretini de srail hkmetinin dedii (nk btn savunma avukatlarnn cretlerinin savatan galip kan lkelerin Mahkemeleri tarafndan dendii Nmberg Durumalar bu konuda emsal tekil ediyordu) Klnl avukat Robert Servatius bir rportajda bu soruyu cevaplad: "Eichmann Tanr'ya kar sululuk duyuyor, hukuka kar deil." Ama bu cevab sann azndan duyan olmad. Grne gre savunma Eichmann'n, itham edildii sular, dnemin Nazi hukuk sistemine gre yanl bir ey yapmam olmasna; itham edildii eylerin sutan ziyade, zerinde baka hibir devletin yetkiye sahip olmad (par in paremdmperium non habet) "hkmet tasarruflar" olmasna; itaat etmekle ykml tutulduunuz

ve Servatiusun ifadesiyle "baarrsanz madalya ve nianlara boulacanz, baaramazsanz daraacn boylayacanz" eylemler gerekletirmi olmasna dayanarak reddetmesini tercih etmiti. (Nitekim Goebbels 1943te, "Ya gelmi gemi en byk devlet adamlar ya da en byk sulular olarak tarihe geeceiz" demiti.) Serva- tius srail dna kt zaman (Bavyera'daki Katolik Akademisinde dzenlenen, Rheinischer Merkr gazetesinin deyiiyle "hassas bir meseleyle", yani "tarihi ve siyasi sulan cezai takibat yoluyla ele almann olabilirlii ve kstlaryla" ilgili bir toplantda) bir adm daha ileri gidip "Eichmann durumasnn meruluuna glge dren tek cezai sorunun ancak san yakalayan sraillileri yarglamakla zlebileceini, ama bunun imdiye kadar yaplmadm" dile getirdi - bu arada, Servatius'un beyann srail'de sk sk tekrarlanan ve herkese duyurulan szleriyle badatrmak biraz zordur; nk durumann ileyiini, olumlu bir anlamda Nmberg Durumalaryla karlatrarak "byk bir manevi baar" olarak nitelendirmitir.

Eichmann'n yaklam ise daha farklyd. Her eyden nce, cinayet sulamas aslszd: "Yahudilerin ldrlmesiyle hibir ilgim yok. Hayatm boyunca ne bir Yahudiyi ne de Yahudi olmayan birini ldrdm - hayatm boyunca kimseyi ldrmedim. Bir Yahudiyi veya Yahudi olmayan birini ldrme emri vermedim, kesinlikle byle bir ey yapmadm. Veya daha sonra aklamasn biraz daha daraltarak syledii gibi, "Bir kere bile yapmak zorunda kalmadm" - buna karlk byle bir emir alsa, zorunda kalsa, phesiz kendi babasn bile ldrecekti. Bu nedenle sadece -Kudsteyken "nsanlk tarihinin en byk sulanndan biri ilan ettii- Yahudi katliamnda "yardm ve yataklkla" sulanabileceim tekrar tekrar syledi (1955* te Arjantin'de, kendisi gibi kanundan kaan eski bir SS olan HollandalI gazeteci Sassene verdii ve bir ksm Hollandada kan Life'ta ve Almanya'nn Der Stern'inde yaymlanan rportajda, ksacas u mehur Sassen dokmanlarnda bunlar zaten vard). Savunma, Eich- mannm teorisine pek aldr etmedi; ama iddia makam, Eichmann n en azndan bir kere, kendi elleriyle bir insan (Macaristan'daki Yahudi bir delikanly) ldrdn kantlamaya ynelik baarsz bir giriim iin epey zaman harcad. Savcnn stnde daha fazla zaman harcad, ve daha baarl bir biimde ele ald, baka bir ey

de Franz Rademacher'in ald bir nottu. Almanya Dileri Bakanlndaki Yahudi uzman Rademacher'in Eichmannla telefonda konuurken Yugoslavya ile ilgili dokmanlardan birinin zerine karalad bu notta yle bir cmle vard: "Eichmann vurun diyor." Nihayetinde Eichmann'n, czi de olsa bir kant bulunan, tek "lm emri" buydu - tabii bu bir lm emriyse.

Bu kant, duruma srasnda o kadar stnde durumasa da, ok tartmalyd. Hkimler Eichmannn toptan inkrn reddedip savcnn beyann kabul ettiler - Eichmannn inkr hi etkili olmad nk, Servatiusun tabiriyle, "pek de nemli olmayan kk bir olay [topu topu sekiz bin insan]" unutuvermiti. Sz konusu olay 1941 sonbaharnda, Almanya'nn Yugoslavyann Srp kesimini igalinden alt ay sonra gereklemiti. galin ilk zamanlarndan be-, ri, Ordunun ba partizan savalaryla beladayd ve askeri makamlar da ldrlen her Alman askerine karlk yz Yahudi veya ingene rehine ldrerek bir tala iki ku vurmaya karar vermiti. Ya- hudiler de ingeneler de partizan deildi elbette; ama askeri hkmetin ilgili sivil yetkilisi, Devlet Danman Harald Turner, "kamplarda tuttuumuz Yahudiler de Srp uyruklu [naslsa], ayrca ortadan kaldrlmalar gerekiyor" diyordu (aktaran Raul Hilberg, The Destruction o f the European Jews, 1961). Bu kamplar blgenin askeri valisi General Franz Bhme tarafndan kurulmutu ve sadece erkekleri barndryordu. Binlerce Yahudiyi ve ingeneyi ldrmeye balamadan nce, ne General Bhme ne de Devlet Danmam Turner Eichmann'n onaym bekledi. Asl sorun Bhmenin, ilgili polis ve SS makamlanna danmadan kendi sorumluluundaki btn Yahudileri srmeye karar vermesiyle balad; Bhme muhtemelen, Srbistan' judenrein hale getirmek iin bakalarnn komutas altnda faaliyet gsteren zel birliklere gerek olmadn gstermek istiyordu. Mesele tehcirle ilgili olduundan Eichmann durumdan haberdar edildi, ama byle bir hamlenin dier planlan olumsuz etkileyeceini dnerek buna onay vermedi. Zaten General Bhme' ye "dier lkelerde [yani Rusya'da] ok daha fazla sayda Yahudi- nin icabna bakarken, baka komutanlann bu bahsi amaya bile gerek grmediklerini" hatrlatan Eichmann deil, Dileri Bakanl ndan Martin Luther'di. Her halkrda, Eichmann gerekten "vurmay nerdiyse", askerlere sadece bunca zamandr zaten yaptklar

ie devam etmelerini ve rehine meselesini tmyle onlarn inisiyatifine braktn sylemi oluyordu. Sadece erkekler sz konusu olduuna gre, bu meselenin Ordu'yu ilgilendirdii belliydi. Srbistan'da, Nihai zm' yaklak alt ay sonra uygulamaya baladlar; kadnlan ve ocuklan gaz kamyonlarna doldurup ldrdler. apraz sorgu srasnda, Eichmann her zamanki gibi en karmak ve inandrclktan en uzak aklamay seti: Rademacher'in bu konuyla ilgili olarak Dileri Bakanlnda sz sahibi olabilmesi iin, Reich Gvenlik Merkez Brosu'nun (RSHA), yani Eichmann'm birliinin desteine ihtiyac vard; dolaysyla Rademacher bu sahte belgeyi dzenledi. (Rademacher 1952'de, bir Bat Alman mahkemesinde yarglanrken, bu olay ok daha makul bir biimde aklamt: "Ordu, Srbistan'da dzeni salamakla grevliydi ve isyanc Yahudileri vurup ldrmek zorunda kalmt. Rademacher'in syledikleri ne kadar aklmza yatsa da, koca bir yalandan baka bir ey deildi; nk -Nazi kaynaklarndan edindiimiz bilgilere gre- Yahudiler "isyanc deildi.) Telefonda sylenen bir sz emir eklinde yorumlamak zorsa, Eichmannm Ordu generallerine emirler yadracak bir konumda bulunduuna inanmak daha da zordu.

yleyse, cinayetin su orta olmakla itham edilse, bu suu kabul m edecekti? Belki de, ama phesiz sua nemli snrlamalar getirecekti. Gemite yaptklar, ancak bugn iinde bulunduumuz koullar asndan deerlendirildiinde su saylabilirdi ve her zaman yasalara saygl bir vatanda olmutu; zira nc Reich'ta, Hitler'in -phesiz elinden gelen en iyi ekilde yerine getirdii emirleri "kanun saylrd. (Savunma Eichmann'm tezini desteklemek iin, nc Reich dneminde en tannm anayasa hukuku uzmanlarndan biri ve gnmzde de Bavyera Milli Eitim ve Kltr Bakan olan Theodor Maunz'un ifadesinden alnt yapabilirdi. Maunz, 1943te yaymlanan "Polis Tekilatnn Yaps ve Polis Yasas" balkl makalesinde unlar yazmt: "Fhrerin komutas... mevcut yasal dzenin mptlak merkezidir.") Bugn kalkp Eichmann'm zamannda baka trl de hareket edebileceini syleyenler, o dnemde ilerin nasl yrdn ya bilmiyorlar ya da unutmular. Eichmann, aslnda kendilerine sylenenleri seve seve yaptklar halde "her zaman buna karym" gibi davrananlardan biri olmak istemedi. Gelgelelim zaman deimiti ve Profesr Maunz

gibi Eichmann da "artk olaylara ok daha farkl bakyordu". Olan olmutu, bunlar inkr etmeye niyeti yoktu; dahas, "yeryzndeki btn antisemitlere ibret olsun diye, herkesin gz nnde kendini asmay" teklif etmiti. Ama bu szleri, yaptklarndan pimanlk duyduu anlamna gelmiyordu: "Pimanlk kk ocuklara mahsustur" (aynen byle!).

Eichmann, avukatnn youn basksna ramen, duruunu bozmad. Himmler'in 1944 ylnda bir milyon Yahudiye karlk on bin kamyon istemesiyle ve kendisinin bu plandaki rolyle ilgili bir tartma srasnda Eichmanna u soru soruldu: "Sayn Tank, stlerinizle yaptnz grmelerde, Yahudilerin durumuna zldnz ve onlara yardm etmenin bir yolu olduunu sylediniz mi?" Bunun zerine Eichmann, "Yeminli olduum iin hakikati sylemem gerekir. Bu konuyla ilgili muameleleri merhametimden balatmadm," dedi - bu iyi bir cevap olabilirdi, ama muameleleri "balatan" Eichmann deildi. Daha sonra, "Byle dnmemin sebebi, bu sabah da akladm gibi" diyerek szlerine devam etti ve iin asln anlatt: Himmler, Yahudilerin g etmesine ilikin meselelerle ilgilenmeleri iin Budapete'ye kendi adamlarn yollamt. (Bu arada g yeni ve krl bir ikolu haline gelmiti, Yahudiler bir dnya para karlnda bir k yolu bulabiliyorlard. Ne var ki Eichmann bu konuyu hi amad.) Eichmann' asl kzdran "gle ilgili meselelerle Polis Gc dndan bir adamn ilgilenmesiydi"; "nk ben tehcir konusunda elimden geleni yapmak ve bu ii uygulamaya geirmek zorundaydm, kendimi g meseleleri konusunda uzman olarak gryordum ama bu grev birime daha dn katlan birine verilmiti... bu ie fena halde canm sklmt... Gle ilgili meseleleri kendi stme almak iin bir eyler yapmam gerektiine karar verdim."

Eichmann duruma boyunca, genelde baarsz olsa da, "iddianame bakmndan susuzum" derken bu noktay akla kavuturmaya alt. ddianameye gre, Eichmann hem kasten -zaten bunu kendisi de inkr etmiyordu- hem de adi gerekelerle byle hareket etmiti ve fiillerinin su unsuru tekil ettiini gayet iyi biliyordu. u adi gerekelere gelince, tam bir pislik (innerer Schweinehund) olmadndan ad gibi emindi; vicdan diyecek olursanz, sadece kendisine emredileni yapmad -milyonlarca kadn, erkek ve ocuu

byk bir evk ve kl krk yaran bir titizlikle lme yollamad- takdirde vicdan azab ekeceini gayet iyi biliyordu. Kabul etmek gerekir ki, bu hi de yenilir yutulur bir ey deildi. Yanm dzine psikiyatrisi "normal" raporu vermiti - sylenenlere baklrsa, ilerinden biri "benden, onu muayene ettikten sonraki halimden her halkrda daha normal" demiti; bir dieriyse genel itibaryla psikolojik durumunun, eine ve ocuklarna, annesine ve babasna, kardelerine ve arkadalarna kar tavrmm "normal olduunu, hatta insanlarn ok houna gittiini" sylemiti. Aynca, Yksek Mahkeme itirazn batan sona dinledikten sonra, Eichmann' hapishanede dzenli olarak ziyaret eden bakan, onu "gayet olumlu dnceleri olan bir insan" ilan ederek herkesin yreine su serpmiti. Ruh bilimcilerin komik duruma dmelerinin altnda ac bir gerek yatyordu; Eichmannm manevi deerler yle dursun yasalar asndan bile herhangi bir zihinsel sorununun olmad ok barizdi. (Haas- nerin nispeten daha yakn bir dnemde Saturday Evening Fos fa yapt, "duruma srasnda dikkat ekemedii" meselelerle ilgili aklamalar, Kuds'te yapt resmi olmayan aklamalarla eliiyordu. Hausnerin sylediklerine baklrsa, psikiyatristler Eichmann' n "ok tehlikeli, doymak bilmez bir ldrme drtsn saplant haline getirmi bir insan", "sapk, sadist bir kiilik'1 olduunu iddia etmilerdi. Bu durumda, Eichmann'm akl hastanesinin yolunu tutmas gerekirdi.) in daha da kts, Eichmann'm Yahudilerden hastalk derecesinde nefret ettii, fanatik bir antisemit olduu veya birilerinin onun beynini ykad falan yoktu. Hibir zaman "kiisel olarak" Yahudilerle bir alp veremedii olmamt; aksine, Yahudi- lerden nefret etmemek iirt bir sr "zel nedeni" vard. En yakm arkadalar arasnda fanatik antisemitler de vard elbette. rnein, Laszlo Endre: Eskiden Macaristan'da (Yahudilerle ilgili) siyasi meselelerden sorumlu devlet bakanyd, 1946'da Budapete'de asld; ama Eichmann bu durumda bile en yakn arkadalarndan bazlarnn antisemit olmasndan" baka bir ey grmyordu.

Ne yazk ki, kimse ona inanmad. Savc ona inanmad nk ii bu deildi. Savunma avukat bu durumu nemsemedi; anlalan savunma avukat, Eichmann'm aksine, vicdani meselelerle pek ilgilenmiyordu. Hkimler ona inanmadlar; nk ister aptal ister beyni ykanm ister kinik olsun, ortalama bir insann doruyu yanl

tan tam olarak ayramayacan itiraf edemeyecek kadar iyiydiler ve belki de mesleklerinin en nemli esaslarnn bu kadar bilincin- deydiler. Ara sra yalan sylemesine dayanarak, Eichmann'm yalancnn biri olduu sonucuna vardlar ve bylece btn davann en nemli ahlaki ve hatta yasal zorluunu skaladlar. Argmanlar, dier btn "normal insanlar" gibi davalnn da fiillerinin su unsuru tekil ettiinin farknda olmas gerektii varsaymna dayanyordu ve "Nazi rejiminin istisnalarndan olmadna" gre esasen Eich- mara da normal bir insand. Ne var ki, nc Reich koullan altnda sadece "istisnalarn" normal" tepkiler gstermesi beklenebilirdi. Meseleye ilikin bu basit hakikat, hkimlerin ne zebildikleri ne de kaabildikleri bir amaza yol ayordu.

Eichmann 19 Mart 1906'da, Rheinland'm baklar, makaslan ve ameliyat malzemeleriyle nl bir Alman kenti olan Solingen'de dodu. Elli drt yl sonra, en byk elencesi olan anlarm yazma iine giriince, bu unutulmaz olay yle betimledi: "Bugn, 8 Mays 1945'ten on be yl ve bir gn sonra, zihnimde Mart 1906'ya, sabahn beinde bir insan suretinde yeryzndeki hayata baladm gne dnyorum." (srailli yetkililer el yazmalanmn yaymlanmasna izin vermemilerdi. Harry Mulisch bu otobiyografiyi "yarm saatliine" incelemeyi baard da, haftalk Alman-Yahudi yayn Der Aufbau baz blmlerini yaymlayabildi.) Nazi dneminden beri deimeyen dini inanlarna gre (Kuds'teyken, Eichmann bir de- ist [Gottglubiger] Hristiyanlk ile balarn koparanlar iin Na- ziler bu terimi kullanyorlard olduunu aklam ve Kutsal Kitap stne yemin etmeyi reddetmiti) bu olay, "daha yksek bir Anlam Taycya" (Hheren Sinnestrger); kendi bana "daha yksek bir anlamdan" yoksun olan insan hayatnn tabi olduu, bir biimde "evrenin hareketiyle" zde bir kendilie atfediliyordu. (Bu terminoloji ok ey anlatr. Dilsel adan, "daha yksek bir Anlam Tayc" demek, Tanry askeri hiyerari iinde bir yere yerletirmektir. Zira Naziler askeri "emir alc" [Befehlsempfnger] yerine "emir tayc" yi {Befehlstrger] kullanarak, eski zamanlann "kt haber taycsnda olduu gibi, emirleri yerine getirmek zorunda olanlarn srtna yklendii dnlen sorumluluun ve nemin arl

na iaret ederler. Dahas, Nihai zm ile ilgisi olan herkes gibi, Eichmann ayn zamanda bir "sr tayc"dr - kendini beenmi insanlar sz konusu olduunda, bu kukusuz hi de yabana atlacak bir durum deildir.) Ama metafizik meselelere pek de merakl olmayan Eichmann, Anlam Tayc ile emir tayc arasndaki daha yakn ilikiler konusunda sessiz kalmay seiyor ve szlerine, varoluunun dier olas nedeninden, annesi ve babasndan bahsederek devam ediyordu: "Talihsizlik Nom'unun, mrmn ipliini, srf talih Nom'una nispet olsun diye, daha ben domadan znt ve kederle eirmeye baladn grebilseydiler, ilk ocuklarnn dnyaya geliine bu kadar sevinmezlerdi. Ama sevecenlikleri, gelecei grmelerini nleyen bir pee indirmiti gzlerine."

Talihsizlikleri daha Eichmann okul amdayken, yani ok abuk balad. nce Solingen'deki Tramvay ve Elektrik irketi'nde muhasebecilik yapan, daha sonra da ayn irketin Avusturya'nn Linz ehrindeki ubesine geen babasnn drd erkek ve biri de kz olmak zere be ocuu vard. lerinden sadece en kk olan, Eichmann liseyi bitiremedi; hatta daha sonra mhendislik eitimi almak iin balad meslek okulunu da bitiremedi. Hayat boyunca, gemite yaad bu "talihsizlikler" konusunda insanlar kandrd; babasnn mali meselelerle ilgili, daha onurlu talihsizlikleri" nin arkasna sakland. Gelgelelim sraildeyken -daha sonra Eich- mann'la birlikte yaklak 35 gn geiren ve 76 ayr ses kaydnn 3564 daktilo sayfas tutan transkripsiyonunu hazrlayan polis mfettii- Bakomiser Avner Less ile ilk grmelerinde ii iine smyordu; "bildii ... her eyi ortaya dkmek" ve ayn ekilde, gelmi gemi btn davallar iinde ibirlii yapmaya en istekli daval mertebesine ykselmek iin bylesine esiz bir frsat yakalam olmann heyecann tayordu. (ok zaman gemeden, kesin belgelere dayanan somut sorularla karlatnda -her ne kadar tamamen kamasa da- hevesi kursanda kald.) Harry Mulisch'e "Ben Eichmannm gnah kard papazydm" diyen Bakomiser Less ile phesiz heba olup giden o ilk balardaki sonsuz gveninin en iyi kant, ok erken yalarda bana gelen felaketleri hayatnda ilk defa itiraf etmi olmasyd; buna karlk verdii bilgilerin, resmi Nazi kaytlarna geen pek ok nemli bilgiyle elitiinin muhtemelen farkndayd.

Bana bunlarn gelmesi doald aslnda: "ok alkan" -veya ok yetenekli- bir renci olmad iin babas onu nce liseden, sonra da meslek okulundan, mezun olmasna frsat vermeden her men almt. Dolaysyla, btn resmi belgelerinde yle grnmesine ramen, mesleinin inaat mhendislii olduu ne kadar doruysa, Filistin'de doduu ve branice'yi ve Yiddi dilini akc konutuu da o kadar doruydu - Eichmann'm hem SS dostlarna hem de Yahudi kurbanlarna gz gre gre syledii yalanlardan biri de buydu. Sylemeyi her zaman sevdii baka bir yalan da, Avusturya'daki Vacuum Oil irketi'nde sat eleman olarak alrken, bu iten srf Nasyonal Sosyalist Parti'ye ye olduu iin atldyd. Bu hikyenin Bakomiser Less'e iini dkerken anlatt versiyonu bu kadar dramatik deildi, ne var ki muhtemelen bu da gerek deildi: kovulmutu, zira o zamanlar isizlik diz boyuydu, nce bekrlar iten karlyordu. (Bu aklama, ilk bakta makul grnse de pek tatmin edici deildi; nk iini 1933 ilkbaharnda, mstakbel ei Veronica -veya Vera- Liebl'le nianlandktan tam iki sene sonra kaybetmiti. Peki Veronica'yla neden daha nce, ii varken evlenmemiti? Mart 1935'te nihayet evlendi; bu kararn nedeni muhtemelen, tpk Vacuum Oil irketi'ndeki gibi, bekr SS'lerin her an ilerini kaybetme tehlikesiyle kar karya olmalar ve asla terfi edememeleriydi.) Yksekten atmak phesiz her zaman en byk zaaflarndan biri olmutu.

Gen Eichmann okulda idare etmeye alrken, babas da Tramvay ve Elektrik irketi'nden ayrlp kendi iini kurmu. Kk bir madencilik irketi satn alp gelecei pek parlak grnmeyen olunu sradan bir maden iisi olarak altrmaya balam; ama daha sonra oluna AvusturyalI Elektrobau rket'nin sat departmannda bir i bulmu ve Eichmann da burada iki yl akn bir sre alm. Yirmi iki yama gelmiti ama bir baltaya sap olacak gibi grnmyordu; sat yapmaktan baka bir ey bildii yoktu, ki bunu ne kadar becerebildii de pheliydi. Daha sonra, Eichmann'm i hayatmdaki ilk ara dedii dnem balyordu. Bu hikyenin de iki farkl versiyonu vard. 1939'da terfi etmek iin SS'e sunduu biyografik bir raporda bu aray yle anlatyordu: 1925'ten 1927ye kadar Elektrobau irketinde sat grevlisi olarak altm. VacuumOil irketi'nden gelen Yukar Avusturya temsilcilii teklifi zerine,

kendi isteimle bu grevden ayrldm." Buradaki anahtar kelime "tekliftir; nk srail'de Bakomiser Less'e anlatt hikyeye gre, kimsenin ona bir ey teklif ettii yoktu. z annesi Eichmann on yandayken lm, bunun zerine babas da yeniden evlenmiti. vey annesinin, Avusturya Otomobil Kulb'nn bakanln yrten ve ekoslovakyal Yahudi bir iadamnn kzyla evli olan kuzeni -Eichmann'n "amca" dedii bu adam- Vacuum Oil irketi'nin Yahudi genel mdr Bay Weiss' araya sokarak, bu talihsiz akrabasna gezici sat eleman olarak bir i bulmutu. Bu yzden Eichmann ona minnettard. Yahudilerden nefret etmemesinin "zel nedenlerinden" biri de kendi ailesindeki Yahudilerdi. Hatta 1943-4'te, Nihai zmn tam gaz devam ettii zamanlarda bile kendisine yaplan iyilii unutmamt: "Nrnberg Yasalar'na gre yan Yahudi olan kz... svire'ye g izni almak iin beni grmeye geldi. Bu ricasn elbette krmadm. Bahsettiim amcam da beni grmeye geldi ve Viyanal bir Yahudi ift iin araya girmemi istedi. Bunu srf Yahudilere kar herhangi bir nefret beslemediimi gstermek iin anlatyorum; zira annem ve babam beni tam bir Hristiyan gibi yetitirdiler; Yahudi akrabalar nedeniyle, annemin grleri, o dnemin SS evrelerinde yaygn olan grlerden farklyd."

Eichmann bu iddiasn kantlamak iin baya urat: hibir zaman kurbanlarna kar kt bir niyet beslememiti; dahas, bu gerei kimseden saklamamt. "Dr. Lwenherz'e [Viyana'daki Yahudi Cemaatinin bakan] bundan bahsetmitim, Dr. Kastner'e de [Budapetedeki siyonist rgtn bakan yardmcs] anlatmtm. Sanrm herkese anlatmmdr; btn adamlarm bilirdi, hemen hepsi vaktiyle benden bunu duymutu. Hatta ilkokuldayken bir snf arkadam vard, bo zamanlarmz beraber geirirdik, evimize gelirdi; ailesiyle beraber Linzde yayordu, soyad Sebba'yd. Son karlamamzda, Linz sokaklarnda beraber yrdk; stmde NSDAP'nin [Nazi Partisi] amblemi vard, ama arkadam bu durumdan rahatsz olmuyordu." Eichmann bu kadar resmi olmasayd ve (muhtemelen ibirliini gvence altna almak iin apraz sorgudan kaman) polislerin soruturmas bu kadar ihtiyatl bir biimde ger- ekletirilmeseydi, Eichmann'n "nyargl davranmad" baka bir adan da gsterilebilirdi. Grnen o ki, Yahudi 'tehcirini'' olaanst bir baaryla organize ettii Viyana'da, Eichmann'n Yahu

di bir metresi, ta Linz zamanlarndan "eski bir taknts" vard. Ras- senschande, yani Yahudilerle cinsel ilikiye girmek, muhtemelen bir SS yesinin ileyebilecei en byk sutu; her ne kadar Yahudi kzlara tecavz etmek cephedeki en gzde elencelerden biri haline gelmi olsa da, st dzey bir SS subaynn Yahudi bir kadnla ilikiye girmesi sk rastlanan bir durum deildi. Nitekim Eichmann'm, Der Strmer'in kak ve edepsiz editr Julius Streicher'jn ahsna ve pornografik antisemitizmine tekrar tekrar ynelttii sert sulamalar belki de kiisel nedenlere dayanyordu; "aydnlanm" bir S S'in, onun kadar aydnlanmam Parti yelerinin hoyrat tutkular karsnda gsterebilecei kmsemeden ok daha fazlasnn ifadesiydi.

Vacuum Oil irketi iin alarak geirdii be buuk sene, Eichmann'm hayatnn en mutlu dnemlerinden biri olmal. sizliin diz boyu olduu bir dnem iin gayet iyi kazanyor ve i seyahatinde olduu zamanlar hari, hl ailesiyle birlikte kalyordu. Gzel gnlerinin son bulduu bu tarihi -avuot, 1933- Eichmann hep hatrlayacakt. Aslna baklrsa, ileri eskisine gre ktyd. 1932fmn sonlarnda, hi istemedii halde, beklenmedik bir biimde Linz'den Salzburga transfer edildi: " konusunda pek hevesli deildim artk, sat yapmak ya da mterileri aramak hi iimden gelmiyordu." alma evkini aniden kaybetmenin acsn hayat boyunca ekecekti. Bu aclarn en byn, Fhrerin "Yahudile- rin fiziksel olarak yok edilmesini" emrettiini duyduunda yaamt; stne stlk bu emrin gerekletirilmesinde kendisine de nemli bir rol dyordu. Bu da beklenmedik bir biimde olmutu, Yahudi meselesini "iddet yoluyla zmek... aklnn ucundan gememiti"; verdii tepkiyi ayn szlerle yle tarif ediyordu: "Demiryolu iyle ilgili btn hevesim, evkim, ilgim kaybolmutu; tabiri caizse, snp gitmiti." 1932 ylnda Salzburg'da da benzer bir his yaam olmal. Sylediklerine baknca, Eichmannm kovulduu zaman hi aramadm aka gryoruz; yine de, her ne kadar iten karlmasna "ok sevindiini" sylese de, buna inanmamz gerekmiyor.

yle veya byle, 1932 senesi Eichmann'm hayatnda bir dnm noktasyd. Bu senenin Nisan aynda, Lnzli gen avukat Emst Kal- tenbrunnerin daveti zerine Nasyonal Sosyalist Parti'ye katld ve

SS'e girdi. Kaltenbrunner (ilerleyen blmlerde Reichssicherheits- hauptamt ya da RSHA olarak geecek) Reich Gvenlik Merkez B- rosunun amiri olacak, sonunda Eichmann da bu birimin alt ana departmanndan biri olan, Heinrich Mller'in komutasndaki B-IV'n iindeki Bro 4'n bana geecekti. Eichmann mahkemede alt orta snfn tipik yelerinden biri olduu izlenimini veriyor ve azndan kan ya da hapishanedeyken yazd her cmle bu izlenimi iyice destekliyordu. Ama btn bunlar ok yanltcyd: Aslnda hali vakti yerinde, orta snftan bir ailenin daha dk bir toplumsal statye sahip oluydu. Kendi babasyla, Katenbrunner'in yine Linzli bir avukat olan babas yakn arkadat; buna karlk oullar, Eichmann ile Kaltenbrunner arasnda esen souk rzgrlar, Eichmann'm toplumsal statsndeki dn gstergesiydi: Katenbrunner'in Eich- mann'a toplumsal adan kendisinden daha aada biri gibi davrand ortadayd. Parti'ye ve SS'e katlmadan nce, Eichmann'm buralara girmeye ok hevesli olduu akt. Almanya'nn resmen yenilgiye urad 8 Mays 1945 tarihinin Eichmann iin nemli olmasnn balca nedeni, artk uraya veya buraya ye olmadan yaamak zorunda olduunun kafasna dank etmesiydi. "Zorlu bir hayat lidersiz, tek bama srdrmek zorunda olduumu anladm; kimseden direktif almayacaktm, artk kimse bana emir vermeyecekti, gerektiinde bavurabileceim bir ynetmelik olmayacakt - uzun lafn ksas, hi bilmediim bir hayat bekliyordu beni. Eichmann daha ocukken, siyasetle ilgilenmeyen anne babas onu Gen Hrist- yanlar Birlii'ne yazdrm; daha sonra Eichmann da buradan Alman genlik hareketi Wandervogel'o, katlmt. Drt senelik baarsz lise hayat srasnda, her ne kadar Alman taraftan ve cumhuriyet aleyhtar olsa da Avusturya hkmetinin gz yumduu Almanya- Avusturya sava gazileri rgt Jungfrontkmpfeverbandm genlik koluna yeydi. Kaltenbrunner SS'e girmesini teklif ettiinde, Eichmann tam da bambaka bir rgte, Masonlarn Schlaraffia Lo- cas'na; "nee ve sevin iin bir araya gelen iadamlar, doktorlar, oyuncular, devlet memurlar, vb.'den oluan ... yelerin zaman zaman, asl zellii mizah, ince mizah olan bir seminer vermek zorunda olduu bir birlie" ye olmak zereydi. Kaltenbrunner Eich- mann'a bu neeli topluluktan vazgemesi gerektiini, Nazilerin Mason olamayacaklarn izah etmi - Eichmann o zamanlar Mason

kelimesinin anlamm bilmiyormu. SS ile Schlaraffia arasnda seim yapmak zor olabilirdi; ama Eichmann, artk nasl becerdiyse, Schlaraffia'dan ~bu kelime Schlaraffenland'dm gelir (Bolluk Diyar, Alman peri masallarnda boazna dkn insanlarn hayali lkesi)- "tekmeyi yemeyi" baarmt. sraildeki hapishanedeyken anlatt hikyeye gre, yllar sonra bile yzn kzartan bir gnah ilemiti: "Yetitirilme tarzma ok aykr olsa da, ilerinde en gen ben olmama ramen, arkadalarma bir kadeh arap ikram etmeye kalkmtm."

Zamann frtnasna kaplm bir yaprak gibi Schlaraffia'dan, yemek masalarnn sihirle hazrland ve kzarm tavuklarn havada szlp aznza dt hayal lkesinden -daha dorusu, diplomal, kariyerini salama alm, "ince bir mizah anlayna" sahip ve en byk kuum muhtemelen eek akas yapma arzusunu bir trl bastramamak olan saygn ama kltrsz insanlarn arkadalndan tam tamna on iki sene ve ay sren "Bin Yllk Reich"n yry kollarna savruldu. Her halkrda, ne bu davaya inand in Parti'ye katlm ne de katldktan sonra inanmaya balamt - ne zaman Parti'ye katlma nedeni sorulsa, Versay Antlamas ve isizlikle ilgili tatsz, basmakalp laflar yineleyip duruyordu; ama aslnda, mahkemede de dile getirdii gibi, "btn beklentilerinin aksine, daha nce byle bir karar almad halde, sanki Parti onu yutuverdi. Her ey ok abuk, bir anda oldu." Doru drst bilgi edinmeye ne vakti vard ne de istei, Parti programn bile bilmiyordu, Kavgam! bir kere olsun okumamt. Kaltenbrunner Eichmann'a "Neden SS'e katlmyorsun?" diye sormutu ve buna karlk Eichmann da "Neden olmasn?" cevabm vermiti. te aynen byle olmutu, her ey bundan ibaretti.

Elbette her ey bundan ibaret deildi. apraz sorgu srasnda mahkeme reisine anlatmad bir ey vard: Eichmann, Vacuum Oil irketi daha ondan bkmadan, asl kendisi bu firma iin gezici sat grevlisi olarak almaktan sklmaya balam hrsl bir genti. Rzgr onu anlam ve sonucu olmayan bir hayattan Tarih'e, yani bir Hareket'e srklemiti; Eichmannm anlad kadaryla, srekli devinen bu Hareket'te, kendisi gibi -ayn toplumsal snftan insanlarn, ailesinin ve nitekim kendisinin gznde zaten tam bir fiyasko olan- biri bile sfrdan balayp yine de iyi bir kariyer yapma ans

yakalayabilirdi. Yapmak zorunda kald eyler (mesela, insanlar g etmeye zorlamak yerine azna kadar dolu trenlerle lme gndermek) her zaman houna gitmediyse, Almanya sava kaybederse bu iin sonunun kt olacan daha erken fark ettiyse, byk umutlar balad planlan (Avrupa Yahudilerini Madagaskara sevk etmek, Polonya'nn Nisko ehrinde bir Yahudi blgesi kurmak, Rus tanklarn geri pskrtmek iin Berlin'deki ofisinin etrafna savunma tesisi kurmaya almak) suya dtyse ve ne kadar "zlse ve kederlense de" asla SS yarbaylndan (Obersurmbannfhrer) daha st bir rtbeye ykselemediyse - ksacas, Viyanada geirdii o sene haricinde hsran dolu bir hayat olduysa, bunun alternatifinin ne olduunu hi unutmamt. Hem bir mltecinin bedbaht varoluunu srdrd Arjantin'de hem de hayatnn artk neredeyse pamuk ipliine bal olduu Kuds'teki mahkeme salonunda -kendisine sorulacak olsa- Vacuum Oil irketi iin alan gezici bir sat grevlisi olarak sessiz sakin ve normal yaamak yerine, emekli bir SS yarbay olarak aslmay yeleyeceini syleyebilirdi.

Eichmann'n yeni kariyeri, balarda pek gelecek vaat etmiyordu. 1933 ilkbaharnda, isiz olduu srada, Hitler'in Almanyada iktidara gelmesi nedeniyle Avusturyadaki Nazi Partisinin ve partiye bal btn rgtlerin faaliyetleri askya alnd. Ama bu yeni felaket olmasa bile, Avusturya'daki Partide kariyer yapmas mmkn deildi: SS'e yazlanlar bile hl her zamanki ilerine devam ediyorlard; Kaltenbrunner hl babasnn hukuk firmasnda avukatlk yapyordu. Dolaysyla Eichmann Almanyaya gitmeye karar verir; byle bir karar vermesi gayet doald, zira ailesi Alman vatandalndan hi kmamt. (Bu meselenin davay ilgilendiren bir taraf da vard. Dr. Servatius nce Bat Alman hkmetinden sann iadesi iin harekete geilmesini istedi, bunu yaptramaymca da savunmann masraflarnn karlanmasn talep etti. Ancak Bonn, Eichmannn Alman vatanda olmad gerekesiyle bu talebi de reddetti; ne var ki, bu gereke tescilli bir yaland.) Passauda, Alman snrnda, gezici bir sat grevlisi olmutu yeniden; blge liderine rapor verirken, ona byk bir hevesle "Bavyera Vacuum Oil irketiyle bir balants olup olmadn" sordu. Bir o yola bir bu yola sapyordu yine; Arjantin'deyken, hatta Kuds'te hapisteyken bile, ne zaman onmaz bir Nazi olduu yznden akan biriyle karlasa, zr dileyip "te

yine baladm, hep ayn terane" diyordu. Ama Passau'da yolunu yeniden bulmas zor olmad; askerlik eitimi almasnn iyi olacan sylediler - Bana uyar, diye dndm, neden asker olmuyorum ki?"- Eichmann hemen, "srgndeki Avusturya Lejyonu'nun" eitildii Bavyera'daki iki SS kampna, nce Lechfeld'e ve sonra da Dachauya gnderdiler (buradaki toplama kampyla bir ilgisi yoktu). Nitekim, Alman pasaportuna ramen, bir bakma AvusturyalIyd artk. Austos 1933'ten Eyll 1934'e kadar bu askeri kamplarda kald; onba rtbesine ykseldi, asker olarak kariyer yapmay ne kadar istediini bir defa daha dnecek bol bol zaman oldu. Anlattklarna baklrsa, bu on drt ayda iyice sivrildiini hissettii bir alan vard: ceza eitimi. Bununla ilgili vazifelerini byk bir azimle yerine getiriyor, bu srada da babasna duyduu fkeyi kusuyordu: te imdi hak ettiini buldu. Ellerim souktan donarken, bu adam bana neden bir eldiven almaz." lk terfisini almasn salayan byle pheli hazlar bir yana brakrsa, zor zamanlar geirmiti: "Askerliin tekdzeliine dayanamyordum, her gn bir ncekinin aynsyd, tekrar tekrar ayn eyler oluyordu." Nitekim bu durumdan lmne sklan Eichmann, Reichsfhrer SS'in Gvenlik Servi- sinde (yani Himmler'in Sicherheitsdienst'nda - bundan sonra ksaca SD olarak geecek) ak pozisyonlar olduunu duyar duymaz buraya bavurdu.

mYahudi Meselesi Uzman

EICHMANNIN bu ie bavurup kabul edildii 1934te SD, SSin nispeten yeni organlarndan biriydi. ki yl nce, Partinin istihbarat servisi olarak hizmet vermek zere, Heinrich Himmler tarafndan kurulmutu; imdi de banda, Deniz Kuvvetlerinin eski istihbarat subaylarndan olan ve Gerald Reitlinger'in tabiriyle, ileride "Nihai zmn asl mimar" olacak Reinhardt Heydrich vard (The Final Solution, 1961). Birinci grevi, Parti yelerini gzetlemek ve by- lece SS'in, srekli Parti aygt stnde hkimiyet kurmasn salamakt. Aradan geen zaman iinde, grevlerine yenileri eklendi ve Gizli Devlet Polisi'nin, dier adyla Gestaponun haber alma ve aratrma merkezi haline geldi. Byece SS ile polisin birlemesi iin ilk admlar atlm oldu; ne var ki, Himmler 1936dan beri hem Reichs- fhrer SS hem de Polis efi olmasna ramen, birleme ancak Eyll 1939'da gerekleebildi. Eichmann ileride bunlarn olacan elbette bilemezdi; ama anlalan o ki, SDye girdii zaman da bu aygt hakknda hibir ey bilmiyordu. SD'nin operasyonlar her zaman ok gizli tutulduundan, Eichmann'm bu konuda hibir ey bilmemesi gayet mmkn grnyor. Eichmann asndan, btn bunlar koca bir yanl anlamadan ibaretti ve balarda "byk bir hayal krkl yaratmt: "Her eyin Mnchener lUustnerten gazetesinde anlatld gibi olacan; marpiyede dikilip, arabalar iinde arz endam eden st dzey Parti grevlilerini koruyan bir komando olacam sanyordum. Ksacas, Reichsfhrer S S Gvenlik Servisi'ni Reich Gvenlik Servis'iyle kartrmtm ... ama kimse hatam dzeltmedi, bana bu konuda bir ey anlatmad. Sonu olarak, kendi bama anlayana kadar, neler olup bittii konusunda en ufak bir fikrim, bile yoktu." Eichmannm gerei syleyip sylemedii duru

ma asndan nemliydi; bu i iin gnll m olmutu yoksa buraya doru srklenmi miydi, ite bunu anlamak gerekiyordu. Eich- mannn yanl anlamasn (tabii bu gerekten bir yanl anlamaysa) aklamak imknsz deildi; nk SS, dier adyla zel Schutzstaf- fel birlikleri, balangta Parti liderlerini korumak iin kurulmutu.

Gelgelelim, Eichmann' asl hayal krklna uratan her eye tekrar sfrdan balamak zorunda kalmasyd; bu konudaki tek tesellisiyse, bakalarnn da ayn hatay yapm olmasyd. Haber alma departmanna girdi; ilk ii (Nazi ideolojisinin ilk dnemlerindeki karklkta, her naslsa Yahudilik, Katoliklik ve Komnistlikle bir tutulan) Masonluk ile ilgili btn bilgileri dosyalamak ve bir Masonluk mzesinin kurulmasna yardm etmekti. Sonunda, Kal- tenbrunnerin Schlaraffia ile ilgili tartmalar srasnda Eichmann' m yzne arpp durduu bu tuhaf kelimenin ne anlama geldiini renmek iin iyi bir frsat yakalamt. (Bu arada, Nazilerin tipik zelliklerinden biri de, dmanlar ansna mzeler kurmaktr. Sava zamannda, Yahudi kart mzeler ve ktphaneler kurma erefine eriebilmek iin pek ok hizmet birimi sert bir rekabete girmitir.) lerin yine ok ama ok skc olmas Eichmann'n keyfini karyordu; Masonlukla uraarak geirdii drt-be aydan sonra, Yahudiler ile ilgilenen yepyeni bir departmana getirilince keyfi yerine gelmeye baladr. Kuds mahkemesinde son bulan asl kariyerinin balang noktas da ite tam burasyd.

1935'te, Almanya Versay Antlamas'nn artlarn ihlal ederek, mecburi askerlii tekrar balatt; hava ve deniz kuvvetleri kurmak da dahil, yeniden silahlanma planlarn herkese duyurdu. Yine ayn sene, 1933te Milletler Cemiyeti'nden ayrlan Almanya gstere gstere, Ren blgesinin askerden arndrlm kesimlerini igal etmeye hazrlanyordu. Hitler'n bar konumalar yapt zamanlard hl - "Almanya'nn ihtiyac ve arzusu bartr," "Polonya bizim gzmzde byk bir halkn ve millete bilinli insanlarn yurdudur," "Almanya'nn Avusturya'nn iilerine karmak, Avusturya'y ilhak etmek (Anschluss) gibi bir niyeti veya arzusu yoktur". Hepsinden nemlisi, Nazi rejiminin genel anlamda ve maalesef sahiden kabul grmeye, Hitlerin Alman ulusunun en byk devlet adamlarndan biri olarak herkesin takdirini kazanmaya balamas da bu yla denk der. Almanya iinse tam bir gei dnemidir. Bu muazzam yeni

den silahlanma program sayesinde, isizlik byk lde ortadan kaldrlm, ii snfnn balangta gsterdii direni krlmt; rejimin ilk bata esasen "anti-faistlere" -Komnistler, Sosyalistler, sol cenahtan entelekteller ve yksek mevkilerdeki Yahudiler- gsterdii dmanlk, Yahudilere srf Yahudi olduklar iin zulmetmeye dnmemiti daha.

phesiz Nazi hkmetinin ta 1933'lerde yapt ilk ilerden biri, Yahudileri (Almanya'da ilkokuldan niversiteye kadar eitimle ilgili btn mevkileri ve radyo, tiyatro, opera, konserler de dahil olmak zere elence sektrnn pek ok farkl daln kapsayan) devlet hizmetinden karmak, genel olarak devlet dairelerinden uzaklatrmak olmutu. Ancak 1938e kadar zel sektre neredeyse hi dokunulmad, Yahudilerin hukuk ve tpla ilikili mesleklerde almalar bile yava yava engellendi; buna karlk, Yahudi rencilerin niversiteye girmelerine veya eitimlerini baka bir yerde tamamlamalarna izin verilmedi. Bu yllarda, Yahudi gnde an bir art yoktu; g, genel olarak dzenli bir seyir izliyordu. Mali kstlamalar, Yahudilerin g etmelerini zorlatrsa da imknsz hale getirmedi; zira paralarm, en azndan paralarnn byk blmn Almanya dna karma konusunda, Yahudilere de Yahudi olmayanlara da ayn kstlamalar getirilmi ve bu uygulama Weimar Cumhuriyeti zamanlanndan beri hi deimemiti. Birtakm Einzelakti- onen, Yahudileri mallarn ou zaman komik fiyatlara satmalar iin zorlamaya ynelik tek tek eylemler gerekletirildi. Daha ok kk kasabalarda meydana gelen bu olaylann ucu -subaylarm bir yana brakrsak- ounlukla alt snflardan gelen Frtna Svarile- rinden, dier adyla SAdan baz mteebbislerin kendiliinden, "bireysel giriimine kadar uzanyordu. in aslna baklrsa polis bu 'taknlklar" hi durdurmad, ama bu Nazi yetkililerin olaylar memnuniyetle karladklan anlamna da gelmiyordu; zira bu durum gayrimenkul fiyatlarn lke apnda etkilemiti. Siyasi nedenlerle iltica talebinde bulunanlar hari, gmenlerin byk blm Almanyada kendileri iin bir gelecek olmadn fark eden genlerdi. ok gemeden dier Avrupa lkelerinde de kendilerini bekleyen bir gelecek olmadn gren baz Yahudiler, bu dnemde geri dndler. Yahudiler konusundaki kiisel duygular ile yesi olduu Par- ti'nin bariz ve iddetli antisemitizminin arasn nasl bulduu soru

lunca, Eichmann bir ataszyle cevap verdi: "Yerken, hibir ey pi- erkenki kadar scak deildir" - bu atasz, o zamanlar Yahudilerin de azndan dmyordu. Bir hayal leminde yayorlard; burada, birka senedir Streicher bile Yahudi sorununa "siyasi bir zm" getirmekten bahsediyordu. Bu hayal leminden kmalar, Kristallnacht ya da Cam Krklar Gecesi olarak bilinen 9 Kasm 1938'i buldu; organize pogromlarm gerekletirildii bu tarihte, Yahudilere ait yedi bin be yz i yerinin camlan krld, onlarca sinagog alevler iinde kald ve yirmi bin Yahudi apar topar toplama kamplarna gtrld.

Bu meselenin ou zaman unutulan noktalarndan biri, 1935 sonbaharnda karlan u mehur Nrnberg Yasalar'nm hibir ie yaramaddr. Siyonist rgtn sava patlak vermeden ksa bir sre nce Almanyadan ayrlan st dzey yetkilisinin ifadesi, Nazi rejiminin ilk be ylnda neler olup bittiini btn plaklyla gzler nne serer. Nrnberg Yasalar, Yahudilerin siyasi haklarn ellerinden alyordu ama vatandalk haklarn tmyle ortadan kaldrmyordu; Yahudiler artk vatanda (Reichsbrger) deildi ama hl Alman devletinin birer yesiydi {Staatsangehrige). G etmi bile olsalar, otomatikman devletsiz saylmyorlard. Almanlarla Yahudilerin cinsel ilikiye girmesi ve evlenmesi yasakt. Krk be ya altndaki Alman kadnlarn bir Yahudinin evinde almasna da izin verilmiyordu. Btn bu artlardan sadece sonuncusu pratik asndan bir nem tayordu; dierleri yalnzca de facto bir durumu yasallatryordu. Nrnberg Yasalarnm Yahudilerin Alman Reich' mdaki yeni konumunu netletirdii artk iyice hissediliyordu. 30 Ocak 1933'ten beri, biraz yumuatarak syleyecek olursak, Yahudiler ikinci snf vatanda saylyordu; hem terr hem de etraflarndaki dier insanlarn olup bitenlere her zamankinden daha fazla gz yummalar yznden, toplumun geri kalanndan tamamen ayrlmalar iin aylar, hatta haftalar yetmiti. Bernli Dr. Benno Cohn ifade verirken11 Yahudilerle Yahudi olmayanlar arasnda bir duvar vard," diyordu, "Almanya iinde o kadar seyahat ettiim halde, bir H- ristiyanla konutuumu hatrlamyorum. Yahudiler artk, Yahudilere zel yasalarn karlp bittiini, dier yasal haklarnn ellerinden alnmayacam dnyorlard. Kendilerine ayrlan alanda etliye stlye karmadan yaarlarsa (zaten bir biimde bunu yapma

ya zorlanyorlard) kimse onlar rahatsz etmeyecekti. Yahudi Reich- svertretmg'm (Berlin cemaatinin n ayak olmasyla Eyll 1933'te kurulan, Almanya'daki btn Yahudi cemaatlerini ve rgtlerini bir at altnda toplayan ve yneticileri kesinlikle Naziler tarafndan atanmayan ulusal birliin) ifadesiyle, Nmberg Yasalar'yla amalanan "Alman ve Yahudi halklar arasnda, idare edecek kadar bir iliki kurmay mmkn klacak bir zemin oluturmakt". Berlin cemaati yelerinden radikal bir Siyonistin bu aklamaya ekleyecekleri vard; "nsan her trl yasann idaresinde yaayabilir. Gelgele- lim, neye izin verildiini ve neyin yasaklandn bilmeden yaayamaz. Faydal ve saygdeer bir vatanda bile, byk bir halkn iindeki bir aznln yevS haline gelebilir" (Hans Lamm, ber die Ent- wicklung des deuschen Judentums, 1951). Hitlerin 1934'te Rohm' tasfiye ederek SA'nn, nceki pogromlardan ve vahetlerden neredeyse tek bana sorumlu olan kahverengi niformal Frtna S liva- rileri'nin gcn krdndan ve Eichmann'm kibirle "Frtna metotlar" dedii yollara bavurmaktan her zaman kaman siyah niformal SS'lerin gcnn her geen gn biraz daha arttndan habersiz olmann gnl rahatlyla, Yahudiler genellikle geici bir anlamann mmkn olacana inanyorlard; "Yahudi meselesinin zm" iin ibirlii yapmay bile teklif etmilerdi. Ksacas, Eich- mann drt yl sonra "uzman" aylaca Yahudi meselelerinde rakla balad ve Yahudi yetkililerle ilk temaslarn gerekletirdii sralarda, hem Siyonistler hem de Asimilasyonistler Yahudiliin btn ihtiamyla "yeniden canlandrlmasndan", "Alman Yahudiliiyle ilgili byk, yapc bir hareketten" bahsediyor; kendi aralarnda hl ideolojik adan -gn gerekleip gereklememesi kendi kararlarna balym gibi- Yahudi gnn istenen bir ey olup olmadm tartyorlard.

Eichmann'm polis soruturmas srasnda, yeni departmanda almaya nasl baladyla ilgili olarak anlattklar, phesiz arptlm olmakla beraber doruluk pay da tar ve tuhaf bir biimde bu hayal lemini anmsatr. Von Mildensten -ie baladktan sonra Eichmann' Albert Speer'in Todt rgtnn karayollar inasyla ilgili biriminin bana transfer ettiren yeni patronu- Eichmann'dan ilk olarak Theodor Herzls'in nl Siyonist klasii Der Judenstaat' (Yahudi Devleti) okumasn istemiti. Bu kitab okuyan Eichmann,

annda yzn Siyonizme dnd ve hayatnn geri kalannda bu meseleyle hep ilgilendi. Grne gre hayat boyunca okuduu ilk ciddi kitap, Eichmann'm stnde kalc bir etki brakm. O gnden beri, tekrar tekrar syledii gibi (daha sonra nerilen "fiziksel - zm"den, yani balarda Yahudileri kovmak iin kullanlan ama zaman iinde yok etmeye kayan zmden ziyade) "siyasi bir zm" retmekten ve "Yahudilere stnde durabilecekleri salam bir zemin salamann bir yolunu bulmaktan baka bir ey dnemez olmutu. (1939'da Herzl'in Viyana'daki mezanna saygszlk edenleri protesto ettiini ve sivil giysiler iinde, Herzl'in lmnn otuz beinci yldnmnde dzenlenen anma trenlerine katldm gsteren raporlar olduuna dikkat etmekte fayda var. in tuhaf, Yahudi yetkililerle arasnn ne kadar iyi olduuyla srekli vnp durduu Kuds'te, Eichmann bunlardan hi bahsetmedi.) Bu giriime katkda bulunmak iin, sz edilen fikirleri SS arkadalar arasnda yaymaya, bu konu hakknda seminerler vermeye ve brorler hazrlamaya balad. Daha sonra at pat, Yiddi bir gazeteyi kesik kesik okuyacak kadar branice rendi - ok zor bir i baard sylenemez; zira Almanca konuan herkes, birka dzine branice kelimeyi iyice rendikten sonra, esasen branice harflerle yazlan eski bir Alman lehesi olan Yidd'i kolaylkla anlayabilir. kinci bir kitap, Adolf Bhm'n History of Zionism'ini (Siyonizmin Tarihi) bile okudu (duruma boyunca bu kitab Herzl'in Judenstaafyla kartrp durdu); sylediine gre, gazete dnda herhangi bir ey okuma konusunda her zaman ok isteksiz davranm ve srf babasn zmek iin, evdeki ktphaneden asla yararlanmam biri iin byk bir baar saylabilirdi bu. Bhm'den hareketle, btn rgtleri, genlik kollan ve farkl programlanyla Siyonist hareketin organizasyon yapsn inceledi. Bu kadarlk bir alma, Eichmann bu konuda "otorite" yapmasa da, Siyonist brolarnn ve toplantlarnn resmi casusu olarak grevlendirilmesine yetti. Bu noktada, Yahudi meseleleriyle ilgili eitiminin neredeyse sadece Siyonizm ile ilgili olduuna dikkat ekmekte fayda var.

Hepsi uzun zamandr Siyonist hareketin iinde bulunan tannm Yahudi yetkililerle ilk temaslar gayet memnuniyet vericiydi. "Yahudi meselesine" neden bu kadar hayranlkla baktn, kendi "idealizmiyle" aklyordu; her zaman kk grd Asimilasyo-

nistlerin ve kendisine hi ilgin gelmeyen Ortodoks Yahudiler'in aksine bu Yahuder, tpk Eichmann gibi "idealist"ti. Eichmanna gre, her ne kadar bu nitelikleri idealistlikten ayrmak pek mmkn grnmese de, "idealist" olmak sadece bir "fikre" inanmak veya alp rpmamak ya da rvet almamak demek deildi. "dealist" dediin fikri (idea) iin yaard -dolaysyla bir iadam idealist olamazd- ve fikri iin her eyi, dahas herkesi feda etmeye hazr olurdu. Polis soruturmas srasnda, byle bir ey yapmas gerekseydi kendi babasn bile lme gndermekten ekinmeyeceini sylerken, sadece emir kulu olduunu ve emirlere itaat etmeye hazr olduunu vurgulamaya almyordu; kendisinin her zaman tam bir "idealist" olduunu da gstermeye alyordu. Herkes gibi, tam bir "idealistlin de ahsi duygular olurdu elbette; ama "fikri" ile atyorsa, bu duygularn yapacaklarn engellemesine asla izin vermezdi. Eichmann'm karlat Yahudiler arasndaki en byk "idealist" Dr. Rudolf Kastner'di; Yahudilerin Macaristan'dan srlmeleri srasnda mzakerelerde bulunmular ve yz binlerce Yahudinin Auschvvitze nakledilmeden nce tutulduu kamplarda "asayi ve dzen"in salanmasna karlk, Eichmann'm birka bin Yahudinin "yasad yollardan" Filistin'e geiine (aslnda bu trenlerin banda Aman polisi bekliyordu) izin vermesi konusunda anlamaya varmlard. Anlama sayesinde kurtuian, daha ziyade tannm Yahu- dilerden ve Siyonist rgtlerin genlik kollarna ye olanlardan oluan bu birka bin kiilik grup, Eichmannm ifadesiyle, "en iyi biyolojik malzemeydi. Eichmannm anlad kadaryla, Dr. Kastner "fikri" uruna Yahudi kardelerini feda etmiti, zaten olmas gereken de buydu. Eichmann durumasndaki hkimden biri olan Benjamin Halevi, sraildeki Kastner durumasna bakanlk etmiti; bu durumada, Eichmannla ve baka st dzey Nazilerle ibirlii yapt iin kendisini savunmak zorunda kalan Kastner, Halevi ye gre "ruhunu eytana satmt. Sank sandalyesine oturunca, eytan bamza "idealist" kesilmiti. Bu durumda, inanmak ne kadar zor olsa da, ruhunu eytana satan birinin de "idealist olmas gayet mmkndr.

Eichmann, raklnda rendiklerini uygulamak iin ilk frsat, btn bunlar olmadan ok nce yakalad. Anschluss'tan (Reich'n Avusturyay ilhak etmesinden) sonra, Mart 1938'de, g ilerini or

ganize etmek zere Viyana'ya gnderildi. Bu srada, Almanyada kimsenin g diye bir eyden haberi yoktu; nk 1938 sonbaharna kadar, bu lkedeki Yahudiler ok isterlerse g etmelerine izin verilecei ama buna asla zorlanmayacaklar yalanma inandlar. Alman Yahudilerinin bu yalana inanmalarnn sebeplerinden biri, 1920' de hazrlanan NSDAP programyd. Weimar Anayasasyla ayn tuhaf kaderi paylaan bu program da asla resmi olarak feshedilme- miti; hatta Hitler, Yirmi Be Maddeden oluan bu programn tek bir maddesinin bile "deitirilemeyeceini" aklamt. Daha sonra olanlar dnlrse, bu plann Yahudi aleyhtar hkmlerinin aslnda zararsz olduu bile sylenebilirdi: Yahudiler tam vatanda olamayacaklar, devlet kadrolarnda grev alamayacaklar, basn sektrnde alamayacaklard ve 2 Austos 1914'ten, I. Dnya Sava baladktan sonra Alman vatandalna geenler vatandalk haklarndan mahrum braklacaklar, yani snrd edileceklerdi. (Her zamanki gibi, vatandalk haklarndan mahrum etme sreci hemen balatld; Zbaszyn'deki Polonya snrna doru her gn biraz daha srlen ve burada hemen kamplara kapatlan on be bin kadar Yahudinin toptan snrd edilmesiyse bundan tam be sene sonra, artk kimsenin byle eyler olmasn beklemedii bir srada gerekletirildi.) Nazi yetkililer Parti programn hibir zaman ciddiye almadlar; herhangi bir partiden farkl olan bir harekete, hib