Hanna WitczakAgnieszka Kawałko

Prawo spadkowe

5. wydanie

Skrypty Becka

SKRYPTY BECKA

Prawo spadkowe

W sprzedaży:

E. Skowrońska-BocianPRAWO SPADKOWE, wyd. 10Podręczniki Prawnicze

A. Kawałko, H. WitczakPRAWO CYWILNE – CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 5Skrypty Becka

H. Witczak, A. KawałkoPRAWO RZECZOWE, wyd. 3Skrypty Becka

J. Biernat, P. CybulaPRAWO SPADKOWE. PYTANIA. KAZUSY. TABLICE, wyd. 3Repetytoria C.H.Beck

KODEKS CYWILNY, wyd. 37Twoje Prawo

www.ksiegarnia.beck.pl

WYDAWNICTWO C.H.BECKWARSZAWA 2014

Prawo spadkowe

dr Hanna Witczak dr Agnieszka KawałkoKatolicki Uniwersytet Lubelski

Jana Pawła II

5. wydanie zmienione i uzupełnione

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C.H.Beck 2014

Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: Marta ŚwierkDruk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa

ISBN 978-83-255-6642-5

ISBN e-book 978-83-255-6643-2

SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów ............................................................................................................. XIIIWykaz literatury .......................................................................................................... XVPrzedmowa ................................................................................................................... XVII

Rozdział I. Pojęcie i skład spadku .............................................................................. 1 § 1. Pojęcie spadku. Pozytywne i negatywne kryteria określenia składu spadku

(art. 922 KC) ....................................................................................................... 2 I. Prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym ...................................... 3 II. Prawa i obowiązki o charakterze majątkowym .............................................. 4 III. Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy ............................. 5 IV. Prawa przechodzące na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one

spadkobiercami ................................................................................................ 7 § 2. Prawa wchodzące w skład spadku ..................................................................... 10 § 3. Dziedziczenie ekspektatywy ............................................................................. 11 § 4. Dziedziczenie posiadania ................................................................................... 11 § 5. Obowiązki wchodzące w skład spadku ............................................................. 12 I. Obowiązki powstałe za życia spadkodawcy ................................................... 12 II. Obowiązki związane z otwarciem spadku...................................................... 13

1. Koszty pogrzebu i koszty związane z chorobą spadkodawcy ................... 132. Koszty postępowania spadkowego ............................................................. 143. Inne długi spadkowe ................................................................................... 14

Rozdział II. Otwarcie spadku. Nabycie spadku przez spadkobierców .................. 17 § 6. Pojęcie otwarcia spadku. Chwila otwarcia spadku ............................................ 18 I. Śmierć spadkodawcy ....................................................................................... 19 II. Uznanie za zmarłego ....................................................................................... 19 III. Sądowe stwierdzenie zgonu ............................................................................ 20 § 7. Nabycie spadku przez spadkobierców ............................................................... 20 I. Nabycie spadku z mocy prawa ........................................................................ 20 II. Dziedziczenie jako sukcesja uniwersalna ....................................................... 21 III. Przesłanki nabycia spadku .............................................................................. 21 § 8. Zdolność do dziedziczenia ................................................................................. 22 I. Pojęcie zdolności do dziedziczenia ................................................................. 22 II. Zdolność do dziedziczenia osób fizycznych. Status prawny nasciturusa ...... 22

VI Spis treści

III. Zdolność do dziedziczenia osób prawnych ..................................................... 23 IV. Warunkowa zdolność do dziedziczenia fundacji ............................................ 24 § 9. Bezwzględna i względna niezdolność do dziedziczenia ................................... 24 § 10. Niegodność dziedziczenia .................................................................................. 25 I. Pojęcie i funkcja niegodności dziedziczenia .................................................. 25 II. Przyczyny niegodności dziedziczenia ............................................................ 26

1. Ciężkie, umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy .......................... 262. Nakłonienie spadkodawcy podstępem lub groźbą do spo rządze nia

lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodzenie mu w dokonaniu jednej z tych czynności ......................................................... 27

3. Ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, jego podrobienie, przerobienie, bądź świadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę ........................................................... 27

III. Tryb orzekania o niegodności dziedziczenia .................................................. 281. Termin do wniesienia powództwa .............................................................. 282. Legitymacja czynna i bierna w procesie o niegodność dziedziczenia.

Właściwość sądu ......................................................................................... 293. Charakter prawny i skutki orzeczenia o niegodności dziedziczenia ......... 30

IV. Przebaczenie .................................................................................................... 30 § 11. Zrzeczenie się dziedziczenia .............................................................................. 31 I. Pojęcie zrzeczenia się dziedziczenia ............................................................... 31 II. Strony, treść i forma umowy o zrzeczenie się dziedziczenia ......................... 31 III. Skutki zrzeczenia się dziedziczenia ................................................................ 32

Rozdział III. Dziedziczenie testamentowe ................................................................ 37 § 12. Testament jako tytuł powołania do dziedziczenia ............................................. 38 I. Testament jako czynność prawna.................................................................... 38

1. Charakter prawny testamentu..................................................................... 382. Testament bezwzględnie nieważny ............................................................ 39

2.1. Brak zdolności testowania ................................................................. 392.2. Wady oświadczenia woli .................................................................... 40

2.2.1. Brak świadomości albo swobody w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli..................................................................... 41

2.2.2. Błąd ........................................................................................ 432.2.3. Groźba .................................................................................... 432.2.4. Powołanie się na nieważność testamentu spowodowaną

wadą oświadczenia woli ........................................................ 442.3. Niedochowanie zastrzeżonej formy ................................................... 452.4. Stwierdzenie nieważności testamentu ............................................... 46

3. Testament bezskuteczny ............................................................................. 46 II. Testament jako dokument................................................................................ 48 § 13. Sporządzenie i odwołanie testamentu ............................................................... 48 I. Zdolność testowania ........................................................................................ 48 II. Swoboda testowania ........................................................................................ 50 III. Wykładnia testamentu ..................................................................................... 51 IV. Odwołanie testamentu ..................................................................................... 51 V. Rejestr testamentów ........................................................................................ 53

VIISpis treści

Rozdział IV. Treść testamentu .................................................................................... 57 § 14. Uwagi ogólne ...................................................................................................... 59 § 15. Powołanie spadkobiercy ..................................................................................... 59 I. Indywidualizacja spadkobiercy ....................................................................... 59 II. Zakaz powołania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem

terminu ............................................................................................................ 60 III. Powołanie kilku spadkobierców. Zasady ustalania wielkości udziałów ........ 61

1. Podstawienie ............................................................................................... 611.1. Podstawienie zwykłe .......................................................................... 611.2. Podstawienie powiernicze .................................................................. 62

2. Przyrost ....................................................................................................... 62 IV. Testament negatywny ...................................................................................... 63 § 16. Inne rozrządzenia testamentowe ........................................................................ 64 I. Zapis ................................................................................................................ 64

1. Zapis zwykły .............................................................................................. 651.1. Pojęcie i przedmiot zapisu zwykłego ................................................. 651.2. Zapis bezskuteczny ............................................................................ 671.3. Roszczenie o wykonanie zapisu ......................................................... 67

2. Zapis windykacyjny .................................................................................... 692.1. Pojęcie i przedmiot zapisu windykacyjnego ...................................... 692.2. Bezskuteczność zapisu windykacyjnego ........................................... 702.3. Sytuacja prawna zapisobiercy windykacyjnego ................................ 70

II. Polecenie .......................................................................................................... 721. Pojęcie polecenia ......................................................................................... 722. Wykonanie polecenia .................................................................................. 72

III. Wykonawca testamentu ................................................................................... 731. Powołanie wykonawcy lub wykonawców testamentu ............................... 732. Prawa i obowiązki wykonawcy testamentu ............................................... 74

Rozdział V. Forma testamentu ................................................................................... 79 § 17. Uwagi ogólne ...................................................................................................... 80 § 18. Testamenty zwykłe ............................................................................................. 82 I. Testament holograficzny (własnoręczny) ........................................................ 82

1. Własnoręczność pisma testatora ................................................................. 822. Podpis testatora ........................................................................................... 833. Datowanie testamentu................................................................................. 85

II. Testament notarialny ....................................................................................... 851. Testament jako akt notarialny ..................................................................... 852. Obowiązki notariusza ................................................................................. 86

III. Testament allograficzny (administracyjny) ..................................................... 881. Oświadczenie woli testatora ....................................................................... 882. Organy uprawnione do odebrania oświadczenia woli testatora ................. 893. Świadkowie testamentu allograficznego .................................................... 904. Protokół ze sporządzenia testamentu allograficznego ............................... 91

§ 19. Testamenty szczególne ....................................................................................... 91 I. Testament ustny ............................................................................................... 91

1. Przesłanki ważności testamentu ustnego ................................................... 91

VIII Spis treści

1.1. Okoliczności uzasadniające sporządzenie testamentu ustnego ......... 911.1.1. Obawa rychłej śmierci spadkodawcy .................................... 921.1.2. Niemożność lub znaczna trudność w zachowaniu zwykłej

formy testamentu spowodowana szczególnymi okolicznościami ..................................................................... 94

1.2. Oświadczenie woli testatora ............................................................... 941.3. Świadkowie testamentu ustnego ........................................................ 95

2. Przesłanki skuteczności testamentu ustnego ............................................. 962.1. Stwierdzenie treści testamentu ustnego przez spisanie treści

oświadczenia testatora ....................................................................... 962.2. Stwierdzenie treści testamentu ustnego przed sądem ....................... 98

II. Testament podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym .............................................................................................. 991. Dopuszczalność sporządzenia testamentu podróżnego ............................. 992. Podmioty uprawnione do odebrania oświadczenia woli testatora ............. 993. Spisanie woli testatora ................................................................................ 100

III. Testament wojskowy ....................................................................................... 1001. Dopuszczalność sporządzenia testamentu wojskowego ............................ 1002. Formy testamentu wojskowego .................................................................. 101

Rozdział VI. Dziedziczenie ustawowe ........................................................................ 105 § 20. Spadkobiercy uprawnieni do dziedziczenia z ustawy ....................................... 106 I. Uwagi ogólne ................................................................................................... 106 II. Spadkobiercy ustawowi I grupy ...................................................................... 107

1. Dzieci i dalsi zstępni spadkodawcy. Dzieci przysposobione ..................... 1072. Małżonek .................................................................................................... 110

III. Spadkobiercy ustawowi II grupy .................................................................... 1131. Małżonek .................................................................................................... 1132. Rodzice ....................................................................................................... 114

IV. Spadkobiercy ustawowi III grupy. Dziedziczenie przez rodzeństwo i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy ............................................................ 116

V. Spadkobiercy ustawowi IV grupy. Dziadkowie spadkodawcy i ich zstępni ...................................................................................................... 117

VI. Spadkobiercy ustawowi V grupy. Pasierbowie spadkodawcy ........................ 118 VII. Spadkobiercy ustawowi VI grupy ................................................................... 119

1. Gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy............................. 1192. Skarb Państwa ............................................................................................. 119

§ 21. Ustawowy zapis naddziałowy ............................................................................ 120 I. Treść roszczenia o ustawowy zapis naddziałowy ........................................... 120 II. Przesłanki roszczenia o ustawowy zapis naddziałowy .................................. 120 § 22. Wyłączenie małżonka spadkodawcy od dziedziczenia ..................................... 121 I. Przesłanki wyłączenia małżonka spadkodawcy od dziedziczenia................. 121 II. Legitymacja czynna w procesie o wyłączenie małżonka spadkodawcy

od dziedziczenia. Właściwość sądu ................................................................ 122 III. Charakter prawny i skutki orzeczenia o wyłączeniu małżonka

spadkodawcy od dziedziczenia ....................................................................... 122 § 23. Uprawnienia dziadków spadkodawcy w dziedziczeniu ustawowym ................ 123

IXSpis treści

Rozdział VII. Status prawny spadkobiercy .............................................................. 129 § 24. Sytuacja prawna spadkobiercy do chwili przyjęcia spadku .............................. 130 § 25. Przyjęcie lub odrzucenie spadku ....................................................................... 131 I. Termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku .......... 131 II. Transmisja ....................................................................................................... 133 III. Treść i forma oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ................... 134 IV. Skutki oświadczenia o odrzuceniu spadku. Odrzucenie spadku

z pokrzywdzeniem wierzycieli ....................................................................... 136 V. Wady oświadczenia woli przy przyjęciu lub odrzuceniu spadku .................. 137 VI. Częściowe przyjęcie lub odrzucenie spadku .................................................. 139 § 26. Sposoby dokumentowania praw do spadku ....................................................... 139 I. Stwierdzenie nabycia spadku .......................................................................... 141

1. Właściwość sądu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku ........... 1412. Legitymacja czynna w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku ..... 1413. Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku ............................................ 1424. Charakter prawny i skutki postanowienia o stwierdzeniu nabycia

spadku ......................................................................................................... 1455. Uchylenie lub zmiana postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku ...... 147

II. Akt poświadczenia dziedziczenia ................................................................... 149 § 27. Ochrona dziedziczenia ....................................................................................... 152

Rozdział VIII. Odpowiedzialność za długi spadkowe ............................................. 155 § 28. Uwagi ogólne ...................................................................................................... 155 § 29. Odpowiedzialność za długi spadkowe do chwili przyjęcia spadku .................. 157 § 30. Treść oświadczenia o przyjęciu spadku a zakres odpowiedzialności

spadkobiercy za długi spadkowe ....................................................................... 157 I. Oświadczenie o przyjęciu spadku wprost ....................................................... 157 II. Oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza ................ 158

1. Skutki oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza ................................................................................................... 158

2. Spis inwentarza ........................................................................................... 1593. Zasady spłacania długów spadkowych przez spadkobiercę, który

przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza ........................................... 1604. Bezskuteczność oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem

inwentarza ................................................................................................... 161 § 31. Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe przed i po dziale

spadku................................................................................................................. 161 § 32. Odpowiedzialność zapisobierców windykacyjnych za długi spadkowe ........... 162

Rozdział IX. Zachowek ............................................................................................... 165 § 33. Funkcja i pojęcie zachowku ............................................................................... 166 I. Funkcja zachowku ........................................................................................... 166 II. Uprawnienie do zachowku. Powstanie roszczenia z tytułu zachowku .......... 167 § 34. Podmioty uprawnione do zachowku .................................................................. 168 § 35. Wysokość zachowku .......................................................................................... 169 I. Udział stanowiący podstawę do obliczania zachowku ................................... 169 II. Substrat zachowku ........................................................................................... 170