handreiking fraudepreventie en naleving wmo en jeugdwet
TRANSCRIPT
LIZZY VAN DER KOOIJ,
I.S.M. HET EXPERTTEAM FRAUDEPREVENTIE EN HANDHAVING
APRIL 2016
Handreiking voor gemeenten: Fraudepreventie en naleving Wmo 2015 en Jeugdwet
Inhoudsopgave
1. Inleiding 2
Aanleiding 2
Doelvandehandreiking 2
2. OnrechtmatigheidinWmo2015enJeugdwet 4
Begrippenkader 4
ProgrammaRechtmatigeZorg 4
3. Investereninrechtmatigheidenhandhaving 5
Preventie 5
Fraudealertheid 5
4. Bevindingenenadviezen 6
Informatieverzamelen 7
Samenwerken 7
Handhavingsexpertise 7
Kwaliteitsstandaardtoegang 7
Kwaliteitenrechtmatigheid 7
Kwetsbaregroepenidentificeren 8
5. Juridischkader 9
Gegevensuitwisseling 9
Toezicht 9
Terugvordering 10
Gemeentelijkeregelsfraudebestrijding 10
6. Adviezenaandehandvandecirkelvannaleving 12
Cirkelvannaleving 12
Voorlichting 13
Inzet van medewerkers in sociale teams 13
Fraude-alertheid 13
Begrip 13
Dienstverlening 14
Poortwachtersfunctie 14
Naleving bevorderen met gedragsbeïnvloeding 14
Aanvullende expertise inroepen 14
Extra aandacht pgb 15
Contractbeheer en inkoop 15
Screening (nieuwe) aanbieders 15
Wmo Protocol huisbezoeken 15
Controleren 16
Meldpunt en risico-gestuurd toezicht 16
Formele controle 16
Materiële controle 16
Themacontrole 17
Toezicht en handhaving 17
Rol van de toezichthouder Wmo 18
Alert zijn op signalen van onrechtmatigheid 18
Opzetten van een onrechtmatigheidsonderzoek 19
Nazorg 19
Sanctioneren 20
Checklist 21
2
Aanleiding
Dedecentralisatiesinhetsociaaldomeinleidentotgroteveranderingenindemaniervan
werkenvangemeenten.Nietdevoorzieningen,maardeeigenkrachtvanburgersenhun
omgevingstaatcentraal.Gemeentenhebbennieuwetakengekregendiezemoetenuitvoeren
metmindergelddanhiervoorheenvoorbeschikbaarwas.
Tegelijkertijdgevengemeentensindsdedecentralisatiesveelmeergemeenschapsgelduitdan
vroeger.Hetbelangvanrechtmatigheidisdaarmeenavenanttoegenomen.Indetransitiefase
laginveelgemeentendenadrukophetorganiserenvandenieuwetaken.Nudeuitvoering
opstoomis,komenbijdeWetmaatschappelijkeondersteuning(Wmo)2015enJeugdwet
handhavenennalevingsteedsmeerinbeeld.BijdeParticipatiewetwasditalhetgevalvanuit
deoudesituatiemetdeWetwerkenbijstand(Wwb).Hetisnugewenstomhetperspectiefop
rechtmatigheidteverbredennaarhetgehelesociaaldomein.
Doelvandehandreiking
Dezehandreikinggeeftgemeenteneentheoretischkaderenpraktischehandvattenophet
gebiedvantoezichtenhandhaving.Hetdoelisdatzorggeldrechtmatigwordtingezetals
onderdeelvangemeentelijkedienstverlening.Beleidenvisiekomenaandeorde,metdaarbij
juridische,organisatorischeenpraktischeaanknopingspuntengebaseerdopdewelbekende
cirkelvannaleving(HoogwaardigHandhaven).Dehandreikingkaneenaanknopingspuntzijn
voorhetagenderenvanhetonderwerpindegemeente.
1. Inleiding
VerenigingvanNederlandseGemeenten 3
Begrippenkader
Onrechtmatigheden:Het(on)bewustonrechtmatiginrekeningbrengenvanzorg,omdatde
declaratienietovereenkomtmetde(matevan)geleverdezorgofomdatdezorgonterecht
wordtgedeclareerd.Teonderscheidenin:
• Foutenwaarbijregelsalsgevolgvanonduidelijkheidofvergissingenonbedoeld
wordenovertredenen
• Fraudewaarbijopzettelijkendoelbewustinstrijdmetderegelswordtgehandeldmethet
oogopeigenofandermans(financieel)gewin.
Oneigenlijk gebruik:eendeclaratieisjuistnaardelettervandewet,maardruistintegen
degeestvandewet.
Ondoelmatig/ongepast gebruik:eendeclaratieisinovereenstemmingmetgeleverde
ondersteuningen/ofjeugdhulp,maarisnietnoodzakelijken/ofeffectief.Erissprakevan
overbehandeling”(verspilling)ofjuistonderbehandeling.
ProgrammaRechtmatigeZorg
‘RechtmatigeZorg,aanpakvanfoutenenfraude2015-2018’ishetprogrammaplanvande
directieFraudebestrijdingZorgvanhetministerievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(VWS)
voorhetversterkenvanderechtmatigheidvandezorg.Hetbevateensamenhangendeaanpak
vanfoutenenfraudevoordeZorgverzekeringswet(Zvw),deWetlangdurigezorg(Wlz),
deWmo2015endeJeugdwet.
InhetverlengdehiervanondersteuntdeVerenigingvanNederlandseGemeenten(VNG)
gemeentenophetgebiedvanrechtmatigheidindeWmo2015endeJeugdwet.Daarbijstaat
eengezamenlijkeaanpakdoordegeheleketencentraal:vanpreventie,tijdigsignalerenen
corrigerentotpassendehandhavingbijovertredingen.Dezehandreikingiseenonderdeelvan
ditproject.InsamenwerkingmethetministerievanVWSwildeVNGgemeentenookin2016
en2017faciliterenmetkennis,beleidsontwikkelingen-implementatieophetgebiedvan
fraudepreventie,controleenhandhavingindeJeugdwetendeWmo2015.
Hetuitwisselenvanpraktijkervaringeneninformatieisvoorgemeentenvanbelangbij
hetinrichtenvaneenfraudebestendigeWmo2015enJeugdwet.Vanuithetprojectkomt
dezeinformatiebeschikbaarindevormvanhandreikingen,kennisbijeenkomsteneneen
onlineplatform.
2.OnrechtmatigheidinWmo2015 &Jeugdwet
VerenigingvanNederlandseGemeenten 4
Inhetgemeentelijksociaaldomeingaatnadedecentralisatiesaanzienlijkmeer
geldomdanvoorheen.Nieuwedoelgroepen,uitkeringenenvoorzieningenzijn
erbijgekomen.Dereikwijdtevandehandhavingwordtdaardoorgroter,evenals
hetbelang.Juistomdebelangenvankwetsbareburgerstebeschermen,zijn
fraudepreventieenhandhavingcruciaal.
Factorendiedekansopfraudevergrotenzijn:
• Complexiteitvandewet-enregelgevingendebekostigingssystematiekvraagtveelvan
administratie,internecontroleenverantwoording.Onervarenheidwerktfoutenindehand.
• Aanbiedersmetverkeerdebedoelingenkunnenbetrekkelijkeenvoudigdezorgmarkt
betreden.Deopstartkostenzijngering.Vooraldecuratievegeestelijkegezondheidszorg
(GGZ)enaanbiedersofbemiddelingsbureausdiewerkenmetpersoonsgebondenbudgetten
(pgb’s)zijnkwetsbaar.
• Depakkansendebewijsbaarheidzijngering.
• Aanbiedersovertredensnellerregelsalszeerfinancieelvoordeelbijhebbenomminderof
kwalitatiefmindergoedezorgtebieden.
• Cliëntenkunnenonjuisteinformatieverstrekkenmethetdoeleenhogerpgbteontvangen
dannodig.
Preventie
Bijhandhavingisdegrootstewinsttebehalenmetpreventie.Onbedoeldmisbruikiste
voorkomenmetgoedevoorlichting,transparantieenduidelijkecommunicatie.Optimale
dienstverleningeneenduidigewerkprocessenverkleinenderuimtevoorhetplegenvanfraude.
Hetprocesvantoegangtotmaatwerkvoorzieningeniseenbelangrijkinstrumentomtesturen
opeenrechtmatigeinzet.
Fraudealertheid
Wmo-consulentenenmedewerkersinsociaal(wijk)teamsbeoordelenofmenseninaanmerking
komenvooreenmaatwerkvoorziening.Dezorgbehoefteisleidend.Handhavershebbeneen
andereberoepsblikdieanderevaardighedenvereist.Omhandhavingopdeagendatekrijgen
alsonderdeelvandedienstverleningishetvanbelangomuitwisselingteorganiserentussen
handhaversenWmo-consulenten.Daarnaastverdienthetaanbevelingeengroterealertheid
enfocusoprechtmatigheidtecreërenindegehelegemeentelijkeorganisatie.Ditgeldtvoor
ambtenareninstaf-enmanagementfuncties,beleidsfuncties,kwaliteitsfuncties,inkoopen
contractbeheerfunctiesenuiteraardbijmedewerkersmeteenrolinhettoegangsprocesvan
maatwerkvoorzieningen,ondersteuningenhulpverlening.Daarnaastishetvanbelangdat
politiekenbestuurwordenmeegenomeninditproces.
3. Investereninrechtmatigheid&handhaving
VerenigingvanNederlandseGemeenten 5
HetdepartementBestuurskunde(vandeFaculteitSocialeWetenschappen)vande
ErasmusUniversiteitRotterdam(EUR)deedinopdrachtvandestuurgroepvande
pilotVoorkomenfraudeonderzoeknaardegrootsterisico’sopfoutenenfraudeinde
uitvoeringvandeWmo2015endeJeugdwet.Daaruitblijktdathetgrootsterisicozit
bijdezorgaanbieder.SindsdeSocialeVerzekeringsbank(SVB)debetalingvanpgb’s
uitvoerthebbencliëntenveelminderbelang,maardatgeldtnietvoordeaanbieder.
BijdeWmo2015zittendegrootsterisico’sindevoorzieningen
begeleidingenbeschermdwonen.Ditzijnnieuwetakenvoor
gemeentenwaardoororganisatorischeprocessennogniet
volledigopordezijn.Ditgeldtvoorbeschermdwonensterker
danvoorbegeleiding.Daarkomtbijdathetvaakmoeilijkte
beoordeleniswelktypezorgnodigis.Hetindicerenvraagt
specifiekekennisdiedegemeenteafhankelijkmaaktvan
bijvoorbeeldmedischeprofessionalsofzorgaanbieders.Ook
zijnderesultatenvandegeleverdezorgnietdirectmeetbaar.
Hetgaatbovendienvaakomgrotebedragen.Indejeugdzorg
ervarengemeentenhetgebrekaantransparantiealseen
risico.Voorgecontracteerdeaanbiederszittenrisico’svooral
inonbewustefouteneninoverbehandeling.Ditkanleiden
totbehandelingendiemedischnietnoodzakelijkzijn,maar
gemeentenhebbennietdeexpertiseofjuridischemogelijkheden
omdittevoorkomen.
Hoeveelgelderomgaatinfraudemetzorggeldisonbekend.Deonderzoekers,noch
deverzekeraarsendeNederlandseZorgautoriteit(NZa)wetenhet.Partijenschattenhet
fraudepercentagetussende1ende10.
4. Bevindingen&adviezen
PilotVoorkomenfraude
PilotVoorkomenfraudegemeentelijk
sociaaldomeiniseengezamenlijk
initiatiefvaneengrootaantal
partijen(in2014):degemeenten
Cromstrijen,Gorinchem,Schiedamen
DrechtstedenendeServiceorganisatie
JeugdZuid-HollandZuid,deWmo
uitvoeringsorganisatieROGplus,de
zorgkantorenvanDSWenVGZenPer
Saldo,debelangenverenigingvoor
mensenmeteenPgb,insamenwerking
metdeVNGenhetministerievanVWS.
VerenigingvanNederlandseGemeenten 6
AandachtspuntenEUR
Informatieverzamelen
DeonderzoekersvandeEURbevelengemeentenaanonderlingkennistebundelenenuit
tewisselen.Bijvoorbeeldvoorhetontwikkelenvanbenchmarkgegevensoverkostenvan
verschillendeproductenofkennisoverongepastgebruik.Daarnaastishetookverstandigom
iniedergevalmethetgrootstezorgkantooruitderegioingesprektegaanoverhetonderwerp
vanrechtmatigheid.HetzorgkantooralsuitvoerdervandeWlzendegemeentehebbenveel
metelkaaruittewisselen.
Maarinformatieenkennisdelenenhetontsluitenvangegevensgaatnietzomaar.Inhetkader
vanprivacyzijnerbelemmeringen.IndeMatrixgegevensuitwisselingvandeVNGstaatop
welkegrondenhetistoegestaanpersoonsgegevensuittewisselen(metwelkepartijen).
Samenwerken
Deonderzoekersbevelenvoortsaandatgemeentenzichkritischopstellentenopzichtevan
zoweldecliëntalsdezorgaanbieder.Ookcliëntenmoeteninstaatwordengesteldzichkritisch
teverhoudentotzowelgemeentealszorgaanbieder.Voorzorgaanbiedersishetvanbelangom
prikkelsenmogelijkhedenvoorfraudeenfoutentebeperken.
Handhavingsexpertise
Delaatsteaanbevelingvanuithetonderzoekbetreftversterkingvandehandhavingscapaciteit.
Gemeentenhebbendelaatstejarenveelgeïnvesteerdindeaanpakvanuitkeringsfraude.
Hetinstrumentariumisveelalgerichtopindividuelefraudeurs.Zorgfraudeheeftvaakeen
meergeorganiseerdkarakterenismindereenduidigvasttestellen.Hetbetreftdikwijls
ondernemingeninplaatsvanindividuen.Ditvraagtomeenandertypeexpertise,bijvoorbeeld
hetvermogenomopvallendepatroneninfinanciëledataofhethebbenvanmedischekenniste
onderscheiden.
Overigeaandachtspunten
Kwaliteitsstandaardtoegang
MetdeWmo2015biedengemeentenmaatwerkaaninwonersdiebehoeftehebbenaan
maatschappelijkeondersteuning.Naeenmeldingdooreeninwonervolgtonderzoek,een
aanvraagenmogelijkeenbeschikkingvooreenmaatwerkvoorziening.Gemeentenhebben
hetprocesvanmeldingtotenmetinzetvanmaatwerkvoorzieningverschillendingericht.
DatpastbijhetkaraktervandeWmo2015dieveelbeleidsvrijheidbiedt.Dezevrijheidkan
leidentotonzorgvuldigheidenongelijkheid.Hetisvanbelangdatgemeenteninvestereninde
kwaliteitvanhuntoegangsproces.Metdeinvesteringinkwaliteitwordtdekansopfoutenen
onzorgvuldigheidendaarmeeonrechtmatigheidverminderd.IndeMemorievanToelichting
(MvT)ophetwetsvoorstelWmo2015wordenveldpartijenengemeentenuitgenodigdeen
kwaliteitsstandaardteontwikkelendiebetrekkingheeftopdewijzewaarophetonderzoek
moetwordenuitgevoerd(MvTp.26).
Kwaliteitenrechtmatigheid
Inhetalgemeengeldtdatalserklachtenen/ofsignalenzijnoverdekwaliteitvanondersteuning
enjeugdhulp,ermeestalookietsmisismetderechtmatigheid.Daaromishetbelangrijkdie
signalenooktebesprekenmetdebeleidsmedewerkers/toezichthoudersWmoenJeugd.Een
integraleblikvereistgoedsamenwerkentussenbeleidsmedewerkersentoezichthoudende
VerenigingvanNederlandseGemeenten 7
ambtenaren.Werkprocessenendeorganisatiemoetendaaropingerichtzijn.Ditgeldtook
voorcontractmanagersen–beheerders.Toezichtbegintbijdestartvanhetinkoopproces.
Gemeentenwerkenveelmetbestuurlijkaanbesteden.Ditiseeninteractiefprocesmet
aanbiederswaarbijerruimteisvoorcocreatie.Idealiterbeginthierookhetgesprekoverfouten,
fraudeenhettoezichtdaarop.Toezichtkanrisico-gestuurdwordenuitgeoefend.Risicoanalyses
wordenvantevorenduidelijkmetaanbiedersbesproken.
Kwetsbaregroepenidentificeren
Depositievancliënteniseenfactorvoorhetrisicoopfraude.Cliëntenkunnenmeldingmaken
vanonrechtmatigheden.Ditgebeurtweinigomdatzijhunaanbieder,ofdegenediezeinhet
kadervaneenpgbhebbeningehuurd,vertrouwenofdaarmeeeenafhankelijkheidsrelatie
hebben.Somszijncliëntenzokwetsbaardatzenietdoorhebbendatermisbruikvande
voorzieningenookvanhenwordtgemaakt.Denkaandegroepenmensendielaaggeletterd
zijn,mensenmeteen(lichte)verstandelijkebeperking,laagopgeleidemensenofbijvoorbeeld
mensendieineensituatieverkerenmetproblemenopmeerderegebiedenwaardoorzijzaken
(tijdelijk)nietoverzien.Hetrisicobestaatdataanbiedersmisbruikmakenvandekwetsbaarheid
vandecliëntdoorbijvoorbeeldonterechtedeclaratiesintedienen.
VerenigingvanNederlandseGemeenten 8
IndeWmo2015endeJeugdwetstaanregelsvoorhetvoorkomenenbestrijdenvan
misbruik/oneigenlijkgebruik.Daarnaastmoetengemeentenhiervoorzelfregels
opnemenindeverordening.Maar,hetstaatnognietvastwelkeruimtedewetgeving
daarvoorbiedt.Dejurisprudentiemoetzichnogontwikkelen.
Cliëntenhebbeneenwettelijkelegitimatieplichteneeninlichtingenplicht(artikel2.3.8lid
1Wmo2015en8.1.2lid1Jeugdwet).Cliëntenzijnookverplichtommeetewerkenaan
onderzoek(artikel2.3.8lid2Wmo2015en8.1.2lid3Jeugdwet)voordecliënt.
Gegevensuitwisseling
GegevensuitwisselingmetandereinstantiesisindeJeugdwetendeWmo2015geregeld,zij
hetbeperktenvoorwaardelijk.Ophetgebiedvanwerkeninkomenwisselengemeentelijke
socialedienstenpersoonsgegevensuitmethetUitvoeringsorgaanwerknemersverzekeringen
(UWV)endeSVBinSuwinet.Ditbetreftzeerprivacygevoeligeinformatie,hetgebruik
vanSuwinetisdaaromaanstrikteregelsgebonden.HetgebruikenvanSuwinetvoor
fraudeonderzoekindeWmo2015endeJeugdwetisniettoegestaan.Demogelijkhedenen
beperkingenbijhetuitwisselenvangegevensstaanindeVNGMatrixgegevensuitwisseling.
Toezicht
BinnendeWmo2015hebbengemeentendewettelijkeplichteentoezichthouderaantestellen
opgrondvanartikel6.1lid2.Dezeziettoeopdenalevingvandewet.Hetheronderzoeken
vanverstrekkingenisookeenwettelijketaakvangemeentenopgrondvanartikel2.3.9
Wmo2015.
Opgrondvanartikel2.1.3lid4vandeWmo2015moetdegemeenteraadbijverordening
regelsstellenvoordebestrijdingvanhettenonrechteontvangenvaneenmaatwerkvoorziening
ofeenpgb,alsmedevanmisbruikofoneigenlijkgebruikvandewet.
IndeJeugdwetisinartikel9.2geregelddattoezichtopnalevingvandewetbijdesamen-
werkendejeugdinspectiesisondergebracht.Dezebestaanuitdeinspectiejeugdzorg,inspectie
voordegezondheidszorg,inspectieveiligheidenjustitie,inspectievanhetonderwijsende
inspectiesocialezakenenwerkgelegenheid.Hetheronderzoekenvanpgbverstrekkingenisook
eenwettelijketaakvangemeentenopgrondvanartikel8.13Jeugdwet.Opgrondvanartikel
2.9subvandeJeugdwetsteltdegemeenteraadbijverordeningregelsvoordebestrijdingvan
hettenonrechteontvangenvaneenindividuelevoorzieningofeenpgb,alsmedevanmisbruik
ofoneigenlijkgebruikvandewet.
Toezichtsbevoegdhedenwordeninhoofdstuk5vandeAlgemenewetbestuursrecht
(Awb)geregeld.
5. Juridischkader
VerenigingvanNederlandseGemeenten 9
Terugvordering
Dewetmaakthetmogelijkomgeldterugtevorderenvancliëntendietenonrechteeen
voorzieninghebbengekregen.Deredenvaneenterugvorderingkanzijndatdevoorziening
onterechtisverstrekt,deomstandighedenzijngewijzigd,hetbudgetniet(geheel)isbesteed,
hetbudgetisnietbesteedaandezorgzoalsindetoekenningisomschreven,ofdebesteding
voldoetnietaandevoorafgesteldeeisenenvoorwaarden.Deterugvorderingisgeregeldin
artikel2.4.1.vandeWmo2015.Hetgaatomdesituatiewaarineencliënt/budgethouder(en/
ofderden)opzettelijkonjuisteofonvolledigegegevensheeftverstrekt.Omdathetnietaltijd
mogelijkiseenmaatwerkvoorzieningterugtevorderen,kanhetcollegedewaardedaarvan
uitdrukkenineenbedrag.
IndeJeugdwetisinartikel8.1.4lid3geregelddateenonrechtmatigverkregenpgbkan
wordenteruggevorderd.Indewetstaatdat‘alseenbeslissingaangaandeeenpgbisherzien
ofingetrokkenomdatdejeugdigeofzijnoudersonjuisteofonvolledigegegevenshebben
verstrektendeverstrekkingvanjuisteofvolledigegegevenstoteenanderebeslissing
zouhebbengeleid,bijdwangbevelgeheelofgedeeltelijkhettenonrechtegenoten
persoonsgebondenbudgetkanwordeningevorderd.’
Overigenswordenpgb’snietmeerdirectaandecliëntuitbetaald,maaraandeSVB.Deze
instellingbetaaltuithetbudgetdefacturenvanzorgverleners.
Gemeentelijkeregelsfraudebestrijding
Gemeentenmoetenregelsstellenvoorfraudebestrijding.Dewetschrijftvoordatinde
verordeningregelsmoetenstaanvoorhetbestrijdenvanhettenonrechteontvangenvaneen
individuelevoorziening/maatwerkvoorzieningofeenpgb,alsmedevanmisbruikofoneigenlijk
gebruikvandewet.IndeJeugdwetisditgeregeldinartikel2.9enindeWmo2015in
artikel2.1.3lid4.Dewetverplichtgemeentendaarnaasttothetuitvoerenvanperiodieke
heronderzoekennaartoegekendemaatwerkvoorzieningenenpgb’s(artikel2.3.9lid1Wmo
2015enartikel8.1.3Jeugdwet).Hoevaakdieonderzoekenmoetenplaatsvindenisnietin
landelijkewetgevinggeregeld.Gemeentenkunnenzelfprioriteitenstellenendaarbijrekening
houdenmetfraudegevoeligheidvanbepaaldevoorzieningen.
Pgb’szijninhetalgemeenfraudegevoeligerdannaturaverstrekkingen.Daarnaastzijn
bepaaldevormenvanmaatschappelijkeondersteuningfraudegevoeligerdanandere.
Hogepgb-bedragenzijnsowiesofraudegevoelig,bijvoorbeeldbijbeschermdwonenen
begeleiding.Alsdegemeentemisbruikofoneigenlijkgebruikconstateertkandeverstrekking
vandemaatwerkvoorzieningstoppen(afhankelijkvandesituatie).Daarnaastbestaatde
mogelijkheidombijpgb-misbruikverderekeuzevrijheidteweigerenenlouterondersteuning
innaturatebieden.Alsgezegdkunnentenonrechteverstrektebedragenofdekostenvan
naturavoorzieningenwordenteruggevorderd.DeJeugdwetendeWmo2015biedengeen
grondslagvoorhetopleggenvanbestuursrechtelijkeboetes.
VerenigingvanNederlandseGemeenten 10
LosvanderegelsindeWmo2015enJeugdwet,ishetjuridischmogelijkfraudestrafrechtelijk
aantepakken,alsersprakeisvanovertredingvanstrafrechtelijkebepalingen,zoalsvalsheid
ingeschriftofoplichting.Datgeldtvoorzowelcliëntenalsvooraanbiedersvannatura-
ondersteuning.Enookvoormensendiehundienstenverleneninhetkadervaneenpgb.
Gemeentenkunnenonrechtmatighedenbijaanbiedersookprivaatrechtelijkvoorkomenen
bestrijdenviacontractbeheerenuiteraarddoor–bijslechteervaringen–contractennietmeer
voorttezetten.
OVERZICHT VAN WETSARTIKELEN
WMO 2015 JEUGDWET
HANDHAVINGSVERORDENING 2.1.3lid4 2.9onderd
TOEZICHTHOUDERS 6.1lid1 9.2
INFORMATIEPLICHT CLIËNT 2.3.8lid1 8.1.2lid1
MEDEWERKINGSVERPLICHTING 2.3.8lid2 8.1.2lid3
INTREKKING EN HERZIENING 2.3.10lid1 8.1.4lid1
TERUGVORDERING 2.4.1lid1 8.1.4lid3bijpgb
VerenigingvanNederlandseGemeenten 11
Cirkelvannaleving
BijhethandhavenvandeWwb,devoorlopervandeParticipatiewet,ishetconcept
HoogwaardigHandhavenontwikkeld.Dekerndaarvanisdecirkelvannaleving.Dezecirkel
bestaatuitviervisie-elementendiehandvattenbiedenvooreenintegraalhandhavingsproces.
Hetinonderlingesamenhanginzettenvandezeelementengeefthetbesteresultaat.Dekracht
vandemethodeisdecombinatievanpreventieve(voorlichtenendienstverlening)enrepressieve
(controleensanctionering)elementen.
6.Adviezenaandehandvandecirkel vannaleving
ControlerenSanctioneren
Voorlichten Dienstverlening
Keten-breedsamenwerken
VerenigingvanNederlandseGemeenten 12
VOORLICHTING
Hetnalevenvanwettenenregelsbegintbijduidelijkheidenhetopmaatinformerenvanmensen.
Hetisvanbelangallebeschikbareinformatietedelenmetdecliënt.Datdieinformatievolledigen
correctmoetzijn,spreektvoorzich.Menseninformerenkanpersoonlijkaandebalie,telefonisch,
viadegemeentelijkewebsiteofineengesprekbijeenhuisbezoek.Dekwaliteitvandeinformatie
iscruciaal.Begrijptiemandwatzijnrechtenenplichteninrelatietotuitkeringofvoorziening
zijn?Hetisvanbelangomineengesprekgeregeldtecontrolerenofdecliëntdeinformatieheeft
begrepen.Naasthetfeitelijkinformerenkrijgtvoorlichtingzoeenpreventieveuitwerking.Hetop
maatinformerenvanmensenvergrootdetransparantieennalevings-bereidheidenverkleintde
kansopvergissingen,onwetendheiden–(semi-)bewuste–regelovertreding.
Inzetvanmedewerkersinsocialeteams
Inveelgemeentenkunneninwonersterechtbijeenwijkteamvoorinformatie,adviesen
laagdrempeligehulp(bijvoorbeeldbijwonen,welzijn,werk,financiën,vervoerenzorg).Deze
teamshebbenvaakookeenrolinhetbepalenvandetoegangtotmaatwerkvoorzieningenen
gespecialiseerdezorg.Hetuitgangspuntvanverantwoordelijkheidenregiebijburgers,vereist
vanmedewerkersdatzeonderzoekenofeenmaatwerkvoorzieningnodigis.Medewerkersin
defrontlijnrealiserenzichnietaltijddathetgoedenrechtmatiginzettenvanvoorzieningen
bijhenbegint.Datstelteisenaandegespreksvoering.Hetisessentieelomdejuistevragen
testellen,doortevragen,aftewegenwatwenselijkennoodzakelijkisenmensentewijzen
ophunrechtenenplichten.IneenonlangsverschenenonderzoekvandeAmerikaanse
gedragswetenschapperAllenLindblijkthetbelanghiervan.Burgersdiezichgehoordwetenen
zichrespectvolbehandeldvoelen,ervareneengrotereprocedurelerechtvaardigheid.Burgers
vindenhetbelangrijkdatzedoordeoverheidprettigennetjeswordenbehandeld.Vaaknetzo
belangrijkalsdevraagofdebeslissinginhunvoordeelofnadeeluitvalt.
Fraude-alertheid
DewetenschapdaterbinnendeWmo2015enJeugdwetmisbruikwordtgemaaktvan
voorzieningen,endatmalafideondernemersvaakdemeestkwetsbaregroepeninzettenvoor
ditmisbruik,isnietwijdverbreid.Medewerkersinhulpverlenendeenondersteunendefuncties
zijnhetzichvaaknietbewust.Hetverdientaanbevelingomdeperspectievenvanhandhaving
enondersteuningdichterbijelkaartebrengenenhierovercollegiaalhetgesprekaantegaan.
Begrip
Begrijpelijketaalgebruikenisookeenbelangrijkaandachtspunt.Inbeschikkingenkomtveel
jargonvoor.DeWmo2015enJeugdwetzijn(ook)gerichtopkwetsbaremensenvoorwie
juridischebepalingeneengrootstruikelblokkunnenzijn.Degemeentekandezedocumenten
screenenopleesbaarheidenbegrijpelijkheid.SommigeburgerszijndeNederlandsetaalniet
goedmachtig,kunnennietlezenofschrijven,ofhebbeneen(lichte)verstandelijkebeperking.
Zijzijnnietgoedinstaatdestrekkingvaneengesprekofdedocumententebegrijpen.
Laaggeletterdheidheeftrelatiesmetandereaandachtsgebiedenzoalsgezondheid,armoede,
digitalevaardighedenenouderworden.Mensenmetproblemenmetlezenenschrijvenzijn
vaakalinbeeldbij(multiproblematiek)ondersteuningsteams.Eenintegraleaanpakheeft
voordezegroepveeleffect.Degemeenteiseenvindplaatsvankwetsbaremensenvoorwie
eenpreventieveinzetergnuttigkanzijn.Erzijnveelinstrumentendiebehulpzaamzijnbijde
dienstverleningaandezegroepen.Zozijnerinstrumentenomlaaggeletterdheidteherkennen,
kunnenerhandigecheckvragengesteldwordenenzijnerookmogelijkhedenomdezegroep
doorteverwijzen(www.lezenenschrijven.nl).
GemeentenzijnviadeWmo2015verplichtomtezorgenvoorcliëntondersteuning.
VerenigingvanNederlandseGemeenten 13
DIENSTVERLENING
Aandedienstverleningvangemeentenwordensteedshogereeisengesteld.Snellere
afhandeltermijnenenbeteretelefonischebereikbaarheidmoetendecliënttevredenheid
verbeteren.Maardienstverleningopmaatenpersoonlijkegesprekkenblijkendenalevings-
bereidheidvanmensentevergroten.Datvraagteromdatmedewerkersbenaderbaaren
bereikbaarzijn,endatdecliëntweetwaarhijterechtkanmetvragenenonduidelijkheden.
Poortwachtersfunctie
Heldere,consistenteenobjectievecriteriazijncruciaalvoorhetbewakenvandetoegangtotde
Wmo2015endeJeugdwet.Ditvraagteenindicatiestellingofeen(toetsings)kaderwaarbijhet
vooraanvragersvanzorg(ofbijeenherbeoordeling)helderisopgrondwaarvandegemeente
haarbeslissingbaseert.Bijveelgemeentenisditonderdeelvanhetproces(toegang)belegdbij
frontofficemedewerkers.Somsmonodisciplinaireninternbinnendegemeentebijvoorbeeld
bijdeWmo-consulent,maarvaakookmultidisciplinairbijeensociaal(wijk)team.Devormen
enuitgangspuntenvandezeteamsverschillenpergemeente.Sommigegemeentenkiezen
bewustvoorhetinternhoudenvandeteamsendefuncties,anderekiezenjuistvoorhet
plaatsenbuitendegemeentelijkeorganisatie.Hetzijnsomsintegraleteamsvooruitvoeringvan
Wmo2015enJeugdwet,maarsomsookgescheidenteams.Veelteamshebbeneenrolinhet
toegangsprocesenkrijgendaardoordefunctievanpoortwachter.
Depoortwachter-enbeoordelingsfunctievereistdatindeverordeningenbeleidsregelsmeer
criteriavoordeinzetvanmaatwerkvoorzieningenwordenuitgewerkt.Ditgeldtmetname
voorbegeleiding,beschermdwonenendeinzetvanhetpgb.Methelderecriteriakunnen
gemeenteneenvoudigereentoegekendevoorzieningopnieuwtoetsenenwaarnodigeen
anderbesluitnemen.
Nalevingbevorderenmetgedragsbeïnvloeding
Gedragswetenschappelijkekennislevertnuttigeinzichtenopvoorhandhaving.Mensenzijnveel
minderrationeeldanmenvaakdenkt.Zoblijktdatgebrekaanpersoonlijkcontactertoeleidt
datmensennietkomenopdagenbijeenafspraak.Grofwegbepalendriefactorenofmensen
ietswelofnietdoen:motivatie(willen),vaardigheid(kunnen)eneentrigger,eensignaalomin
bewegingtekomen.Omhetaspectvan‘kunnen’tebeïnvloeden,helpthetomhandelingente
vergemakkelijkenofbarrièreswegtenemen.Bijtriggerswerkthetomherinneringsberichten
testuren.Ofomeerlijkheidstimuleren.Eenmooivoorbeeldishetvoorafondertekenenvan
eenverklaringdateenformuliernaarwaarheidisingevuld.Uitonderzoekblijktditeenbetere
triggerdaneenverklaringonderaanhetformulier.Detechniekenbeïnvloedenhetgedragvan
mensenenzijntoetepassenindegemeentelijkedienstverleningtervergrotingvannaleving.
Aanvullendeexpertiseinroepen
Gemeentenkunnengebruikmakenvaneenmedischadviseurofexternemedischeexpertiseom
bijaanvragen,eentoets/controletedoennaardebeperkingenvancliënteninrelatietothun
(medische)aandoening.Bijlangdurigdoorlopendemaatwerkvoorzieningenkanditeeneffectief
instrumentzijnomeenpassendetoewijzingtedoen.Hetisookmogelijkombijeenambtshalve
heroverwegingvaneenmaatwerkvoorziening(dusaltoegekend)dooreenobjectievepartij
telatencheckenofdeaanwezigebeperkingenpassenbijhetziektebeelden/ofchronische
aandoening.Ookvanuitkwaliteitsperspectiefkanditeenoverwegingwaardzijn.
VerenigingvanNederlandseGemeenten 14
Extraaandachtpgb
Hetpgbwordtgezienalseeninstrumentdatcliëntenkeuzevrijheidbiedtenruimteom
ondersteuningopmaatteregelen.Dekeerzijdeisdatpgbfraudegevoeligis.Ditiseen
belangrijkaandachtspunt.Isdecliëntbekwaamomoptetredenalsbudgethouder?Investeer
ingesprekkenomcliëntenbewusttelatenkiezenvooreenpgb.Zoweetdecliëntwaarhij
aanbegint.Ditscheptruimtevoormeervoorlichtingoverrechtenenplichteneneenbetere
beoordelingofdecliëntaandeverplichtingenkanvoldoen.Hetrisicodateencliëntonbewust
ofonderdwangkiestvooreenpgbwordtkleiner.Degemeentemagkeuzevrijheidweigeren
alsdecliëntnietaandeeisendaarvoorvoldoet.Degemeentemoetbovendienaandevoorkant
toetsenofdekwaliteitvandeintekopenzorgvoldoendeentoereikendis.Eenverdenkingdat
eeningehuurdedienstverlenermalafideisofonvoldoendekwaliteitbiedt,isredengenoegvoor
hetnietaccorderenvandezorgovereenkomst.Alseencliëntwordtvertegenwoordigd,ishet
noodzakelijktecheckenofdevertegenwoordigerdejuistecompetentiesheeft.
Contractbeheereninkoop
Kwaliteitenrechtmatigheidhangenmetelkaarsamen.Bijdeinkoopvanvoorzieningen,
enbijhetcontractbeheer,isermeestalwelaandachtvoorkwaliteit,maarnietaltijdvoor
rechtmatigheid.Eeninkoopgesprekishetbeginvanrechtmatigedienstverlening.Zokunnen
gemeenteenaanbiederinhetcontractopnemendatdegemeentegegevensmagopvragen
tenbehoevevancontroles.Veelcontractenmetaanbiederskomentotstandineenprocesvan
cocreatieineensfeervanwederzijdseafhankelijkheid,samenwerkingenvertrouwen.Daarin
passenafsprakenoverrechtmatigheid.Watgebeurteralsdegemeentefoutenofopzettelijk
misbruikconstateert?Wanneerwordthetcontractgestopt?Doetdegemeentesteekproeven
opkwaliteitenrechtmatigheid?Juistineensfeervancocreatiezijndezezakenopenenzakelijk
voorafbespreekbaar.Hetstellenvaneisenmaaktaanbiedersbewustvandevoorwaardenvoor
verantwoordezorg.Zozijnzehierbeteropaantespreken.
Screening(nieuwe)aanbieders
Hetisvooraanbiedersmetverkeerdemotievenrelatiefgemakkelijkomdezorgmarktte
betreden.Datmaakteengoedescreeningzobelangrijk.Bijscreeningzijnaandachtspunten
bijvoorbeeldhetcontrolerenvaninschrijvingenbijdeKamervanKoophandel(KvK)enhet
checkenvanhetpersoneelsbestand.Kloptditmetdeomvangvandecliëntengroep?Hetisook
mogelijkcontactoptenemenmetanderegemeentendiegebruikmakenvandedienstenvan
deaanbiederentevragennaardeervaringen.Gemeentenmoetenvanaf1januari2015bijde
inspectiesmeldingdoenvannieuwetoetreders(jeugdhulpaanbieder)enditopnemenin
decontracten.
WmoProtocolhuisbezoeken
DeVNGheeftinhetWmoprotocolhuisbezoekentoegelichthoeenopwelkemomenteneen
huisbezoekwordttoegepastbinnendekadersvandewet-enregelgeving.Hethuisbezoek
heeftbijdeWmo2015,indemeldings-/aanvraagfase,nadrukkelijkeendienstverlenend
karakter.Hetisvoornamelijkgerichtophetinbeeldbrengenvandeondersteuningsvraagenzo
nodig,deverbredingdaarvan.Eenhuisbezoekinhetkadervanhandhavingkanplaatsvinden
bijeengegrondvermoedendatdetoegekendevoorzieningnietwordtgebruikt,ofvoorandere
doelenisaangewenddanwaarvoordezeisverstrekt.Transparantiebiedenoverdeaardvanhet
huisbezoekisnoodzakelijk.
VerenigingvanNederlandseGemeenten 15
CONTROLEREN
Gemeentenkunnenopverschillendemanierensignalenoveronrechtmatighedenontvangen:
vandeeigenorganisatie,inwoners,zorgprofessionalsofvantoezichthoudendeinstanties.
Gemeentenkunnenzelfookactiefcontroleren.Ditzijndaarvandeverschillendevormen:
• Formelecontrole
• Materiëlecontrole
• Gepastgebruik
Hetisvanbelangregelmatigtecontrolerenofdegeleverdezorgovereenkomtmetde
geïndiceerdezorg.Nietalleenomfraudeoptesporen,maarookomdekwaliteitte
verbeterenenonrechtmatighedentevoorkomen.Transparantieenduidelijkheidindefasevan
informatievoorzieningenoptimaliseringindefasevandienstverleningmakenhetmogelijkom
bijhettoezichtsignaal-eninformatie-gestuurdtewerken.Doorduidelijkekaderstestellen
aandevoorkant,verloopthettoezichteffectiever.Bestaandewettelijkevoorwaardenzijnhet
vertrekpunt,denkaanklachtrecht,inspraak,hethebbenvaneenzorgplan,hetzorgenvoor
geschooldpersoneelenhethebbenvaneensysteemvoorverbeteringnaincidenten.
Meldpuntenrisico-gestuurdtoezicht
Hetisbelangrijkomeenmeldpuntofpersoonaantewijzenvoorhetmeldenvansignalen
envermoedensvanonrechtmatigheid.Zokunnensignaleninsamenhangwordenbezienen
kanhettoezichtrisicogestuurdplaatsvinden.Hetisbovendienvanbelangdatfraude-alerte
medewerkersergensterechtkunnenmethunvermoedens,endathierietsmeegedaanwordt.
Formelecontrole
Deformelecontroleisdepapierencontrolewaarbijdegemeentetoetstofdedeclaratie
inovereenstemmingismetdevoorwaardenuithetcontract.Hetgaatovertarief,
overeengekomenprestatieenzakenalsbijvoorbeeldhetwoonplaatsbeginsel.Aande
formele/technischecontrolegaatvoorafdaterindecontractvormingdoordeaanbiedereen
controleverklaringwordtverstrektoverdejuistheidvangegevensomtrentdegeleverdezorg.
Hierbijwordtmetnamedeinternecontrolevandezorginstellinggetoetstophetjuisttotstand
komenvandetijdregistratie.Deresultatenvandeformelecontrolekunnen,afhankelijkvande
bevindingen,zowelleidentotactieinderichtingvandezorgaanbiederalsdecliënt.
Materiëlecontrole
Eenmaterieelonderzoekdoorgemeenteofzorgkantoorisniethetzelfdealseen
fraudeonderzoek.Eenfraudeonderzoekheeftinderegeleenveelbrederescopeenkanuit
verschillendeonderdelenenmethodiekenbestaan.Eenfraudeonderzoekstartmeestalin
reactieopeenmeldingdaterietsaandehandis(bijvoorbeeldviatoezichthouder).Hetkan
ookhetgevolgzijnvaneenmateriëlecontroleofvanbevindingenvantoezichthouders.Uit
eenmaterieelonderzoekkaneenstrafrechtelijkonderzoekvoortkomenalservermoedensvan
strafbarefeitenrijzen.
VerenigingvanNederlandseGemeenten 16
Eenmateriëlecontroleiseeninstrumentomhetpubliekebelangvan‘betaalbaarheid’te
borgen.Bijeenmateriëlecontrolegaatdezorgverzekeraar(ofgemeente)naof:
• Dedoordezorgverlener/aanbiederinrekeninggebrachteprestatieisgeleverd
(‘rechtmatigheid’).
• Degeleverdeprestatiehetmeestwasaangewezengeziendegezondheidstoestand/
ondersteuningsbehoeftevandeverzekerde(‘doelmatigheid’).
Hetuitvoerenvanmateriëlecontrolevindtgestructureerdplaatsdoorachtereenvolgensde
volgendestappentedoorlopen:
1. Opstellenvaneenschriftelijkplanvoordemateriëlecontroleopbasisvaneenrisicoanalyse.
2. Uitvoerenvandecontrolevolgenshetplan.
3. Bepalenenuitvoerenvangevolgennaaraanleidingvanuitkomsten.
Hieruitkunnenzakenblijkendienader(fraude)onderzoeknoodzakelijkmaken.Demateriële
controleisvoorgemeenten(enhetzorgkantoor)eenmethodeomtecontrolerenenomnate
gaanoferwellichtonregelmatighedenteconstaterenzijn;eenbelangrijkinstrumentomfraude
optesporen.
Themacontrole
IndehandhavingvandeParticipatiewetishetgebruikelijkdatgemeentensteekproefsgewijs
cliëntencontrolerenoprechtmatigheidendoelmatigheid:themacontroles.Bijvoorbeeld
themaonderzoeknaarcliëntenmetpartiëleinkomsten,controlerenopschijnverlatingenhet
uitnodigenvancliëntendielangerdanzoveeljaarindebijstandzittenvooreengesprek.
DitkanookindeWmo2015endeJeugdwet.Omdekwaliteitvaneenzorgaanbiederte
beoordelenkunnenbijvoorbeeldmysteryclientswordeningezet.Daarnaastkunneninoverleg
methetzorgkantoorkunnenrisicoprofielenwordenopgesteldt.b.v.steekproevenonderpgb-
cliënten.Eenanderemogelijkheidisbestandenmetcliëntenenzorgaanbiederstevergelijken
metdecliëntenvanwerkeninkomen.Doublureskunnennaderwordenonderzocht.
Randvoorwaardenensuccesfactorenvoorthemaonderzoekzijn:
• Informerenvandecliëntoverzijnselectieendebedoelingvandethemacontrole.
• Deaanpakwordtgedragendoordeheleorganisatie.
• NauwesamenwerkingtussendeafdelingWmoenSocialeZaken.
• Duidelijkenherkenbaaraanspreekpuntinbeidefunctiegroepen.
• Beschikbaarheidvantijdenmiddelen.
• Vaardighedenencompetentiesvanmedewerkers.
Gerichtecontroleskunnendeschadelastvoorburgersengemeentebeperken.Omdatmisbruik
vanvoorzieningenwordtgestopt.Enomdatvancontroleeenpreventievewerkinguitgaat.
Toezichtenhandhaving
DeVNGheefteenfactsheetuitgebrachtmeteenalgemeenoverzichtvanhettoezichtopde
Jeugdwet,Wmo2015,ParticipatiewetenWetkinderopvangenkwaliteitpeuterspeelzalen.In
dezevierwettenendebijbehorendelagereregelgevingstaandeeisenvoorhettoezichtopde
uitvoeringvandewetten.Defactsheetgaatoverdeachtergrond,hetinterbestuurlijktoezicht
VerenigingvanNederlandseGemeenten 17
endevormgevingvantoezichtenhandhaving.Erzijnverschillendevormenvantoezicht
mogelijk.Inhetsociaaldomeingaathetomondermeernalevingstoezicht,kwaliteitstoezicht,
systeemtoezichteninterbestuurlijktoezicht.Inverbandmetdeinkoopvandedienstverlening
kanookhetmarkt-offinancieeltoezichteenrolspelen.Indefactsheetligtdefocusop
beleidstoezicht(doorderaad)enuitvoeringstoezicht(kwaliteits-ennalevingstoezichtdoor
inspecties),terwijlweindezehandreikingmetnameovernalevingstoezichtspreken.
Deinhoudelijkescheidingtussenkwaliteitstoezichtenrechtmatigheidstoezichtisjuridisch
gezienterecht.KwaliteitstoezichtisgerichtopdekwaliteitvandeWmo-ondersteuningof
Jeugdhulpenmoetwordenonderscheidenvanhettoezichtopderechtmatigheid.Voor
kwaliteitstoezichtiseenanderedeskundigheidnodig,bijvoorbeeldvandeGemeentelijke
Gezondheidsdienst(GGD).Maarindepraktijkiserwelverbandtussenkwaliteitstoezicht
enrechtmatigheidstoezicht.Bijmisbruik,bijvoorbeeldviaeenmalafidezorgbemiddelaar/
leverancier,isersprakevanonrechtmatiggebruikvaneenvoorziening.Alsertenonrechte
geldverdwijntindezakkenvaneenmalafidezorgbemiddelaar/leverancier,heeftditook
consequentiesvoordekwaliteitvandegeleverdezorg.www.verwey-jonker.nl/publicaties/2014/
handreiking-toezicht-wmo
RolvandetoezichthouderWmo
Hetcollegevanburgemeesterenwethouders(B&W)wijstopbasisvanartikel6.1vandeWmo
2015personenaandietoezichthoudenopdenalevingvandewet.Detoezichthoudende
ambtenarenzijnbevoegdtotinzagevandossiers,maarenkelalsditvoordetaaknoodzakelijk
is.Gegevensmoetenvertrouwelijkwordenbehandeld,zoalsbeschrevenindeWetbescherming
persoonsgegevens.
VoorgemeentenishetvanbelangeentoezichthouderWmoaantewijzenentebepalenwelke
roldezetoezichthouderheefttenaanzienvanfraudesignalenWmoenwelkebevoegdheden
dezetoezichthouderkrijgt.
IndetekstvandeWmo2015isergeenonderscheidinkwaliteits-enrechtmatigheids-
onderzoek.Gemeentenkunnenerintheorievoorkiezenomhettoezichtopkwaliteiten
rechtmatigheidbijéénpersoontebeleggen.Ditkanvanuithetoogpuntvansynergieeen
goedezetzijn.Aandeanderekantvraagthettoezichtopkwaliteitandereexpertisedan
hettoezichtoprechtmatigheid.Kwaliteitstoezichtvereistinhoudelijkedeskundigheidophet
gebiedvanzorg.GemeentenschakelendaarvoordaaromvaakdeGGDin.Voortoezichtop
derechtmatigheidisdatmeestaliemanduitdeeigenorganisatie.Contacttussendebeide
toezichthoudersisessentieel.Indepraktijkisersamenlooptussenkwaliteitsgebrekenen
problemenmetderechtmatigheid.
Alertzijnopsignalenvanonrechtmatigheid
DoordeWmo2015endeJeugdwetkrijgengemeententemakenmetnieuwecliëntgroepen.
Ditverhoogtdekansoponrechtmatigheden.Hetisdaaromnoodzakelijkdatgemeentengoede
afsprakenmakenmetdeexternepartnersoverfraudealertheid,endatzedeeigenconsulenten
trainen(enscherphouden)omsignalenvanfraudeteherkennenentemelden.
Signalenvanonrechtmatigheidkomenvoortijdenshetheleproces:vanaanvraagtotaanhet
uitbetalenvaneenfactuurofpgb.Signalenvanonrechtmatigheidzijnaltijdeenoptelsom.URL?
VerenigingvanNederlandseGemeenten 18
Hetgeheelmaaktdatnaderonderzoekgewenstis.Bijdeindicatiekanhetsignaalzijndat
decliëntgeentoestemminggeeftommedischegegevensoptevragen,ofdathijgeen
woonadresopgeeftvooreenkeukentafelgesprek,ofdecliëntgeeftgeeneenduidige
antwoordenopvragen.Bijdeaanvraagiseenonvolledigingevuldformuliermogelijkeenteken
vanonrechtmatigheid.Ofdeingevuldegegevenskloppenniet(naamenadreskomenniet
overeenindeBasisregistratiePersonen).Ofdezorgverlener/bemiddelaar/vertegenwoordiger
bemoeitzichnadrukkelijkmetdeinhoudvandeaanvraagenschermtdecliëntaf.Alseen
gemeenteeenfactuurontvangtvandezorgverlener,rechtstreeksofviadeSVBbijeenpgb,
ishetbelangrijkdefactuurgoedtebekijken.Zietdefactuurerprofessioneeluit?Kloppende
gegevensoverdecliëntendeverleendezorg?Wordthetpgbheelsneloftotdelaatstecent
nauwkeurigbesteed?Ditkunnenallemaalsignalenzijn.
Opzettenvaneenonrechtmatigheidsonderzoek
Watzijndestappenbijhetopzettenvaneenrechtmatigheidsonderzoek?DeVNGheeft
hiervoorhetStappenplanRechtmatigheidsonderzoekWmo2015enJeugdwetopgesteld.
Het(bestuursrechtelijke)onderzoeksprocesbegintmethetvastleggenvanhetsignaalinhet
gemeentelijksysteem(stap1).Vervolgensmoetditsignaal‘verrijkt’worden,waarbijzoveel
mogelijkinformatieuitopenbronnenwordtverzameld(stap2).Ditgeefteeninschatting
vanaardenomvangvandeonrechtmatigheid(stap3).Opbasisdaarvanwordteenplan
vanaanpakopgesteld,waarinstaatwelkeactieswordenondernomenomhetsignaalverder
teonderzoeken(stap4).Daarbijkangedachtwordenaaneendossieronderzoekeneen
onderzoekoplocatie(stap5en6).Debevindingenvanditonderzoekvormendebasisvooreen
eindrapport(stap7).Hetcollegebepaaltopbasisvanditrapportwelkemaatregelenworden
opgelegd(stap8).Doormiddelvaneenevaluatieenborgingwordthetonderzoeksproces
afgerond(stap9).Tijdensstap3en7vindtoverlegplaatsofhetonderzoekstrafrechtelijkmoet
wordenonderzocht.HetstappenplanisvoorgemeentenbeschikbaarviahetForumSociaal
Domein.
Nazorg
Zelfredzamecliëntenkunnenzelfaangevenofzetevredenzijnoverdeinzetendedienst-
verleningvaneenaanbieder.Alsdecliëntniettevredenisweethijweldewegnaareen
klachtenregelingofnaardegemeente.Alscliëntenofhunfamilieofmantelzorger,niet
zelfredzaamzijn,isnazorgvanuitdegemeenteeenmanieromerzichtoptehoudenofde
afgesprokenondersteuningisgeleverdenvoldoendeis.Degemeentekanervoorzorgendat
eenduidelijkeentoegankelijkeklachtenregelingbeschikbaaris.Daarnaastkunnennazorg-
consulentenineensociaalteamwordenopgenomen.Zijgaanna(signaal-gestuurd)ofdezorg
wordtgeleverd,voldoetenaansluitbijhetdoel.Naastbevindingenvantoezichthoudersgevende
verplichtejaarlijksecliëntervaringsonderzoekeneenindicatievandeprestatiesvanaanbieders.
VerenigingvanNederlandseGemeenten 19
SANCTIONEREN
Sanctioneringopmaatishetsluitstukvandecirkelvannaleving.Alseenaanbiederfraudeert
kandegemeentedeovereenkomstdaarmeebeëindigen,afhankelijkvandebepalingenin
hetcontract.Tenonrechtebetaaldgeldkanwordenteruggevorderd,endaarnaastbestaatde
mogelijkheidschadevergoedingtevorderen.Strafrechtelijkeaangiftetegendeaanbiederisook
eenmogelijkheid.
Tenaanzienvandecliëntkanhetrechtopeenmaatwerkvoorzieningofeenpgbworden
ingetrokken.Ookishetmogelijkomkeuzevrijheidvooreenpgbvoortaanteweigeren.
Eenvoorzieninginnaturaishetalternatief.Dekostenvandevoorzieningkunnenworden
teruggevorderd,alsersprakeisvanhetopzettelijkverstrekkenvanonjuistegegevens.
Strafrechtelijkeaangiftetegendecliënteneventueeltegendegenedievoorzieningenof
dienstenheeftgeleverdviaeenpgb,isookeenmogelijkheid.Hiermeegeefteengemeentehet
signaalafdatzefraudeniettolereert.
HetopleggenvanbestuursrechtelijkeboetesisnietmogelijkindeWmo2015endeJeugdwet.
VerenigingvanNederlandseGemeenten 20
Hieronderispercategorieeennietlimitatieveopsomminggegevenvanonderwerpendie
vanbelangzijnvoortoezichtennaleving.Onderstaandechecklistisaanklikbaar.
Checklist
BELEIDSKADER
ONDERWERP CHECK
Agendasetting
Bewustwordingeninvestereninfraude-alertheid
Formulerenvaneenvisieopnalevinginhetsociaaldomein(bijvoorbeeldWmo-plan)
KennisverzamelenendelenopgebiedvanonrechtmatigheidinWmo2015enJeugdwet
Aandachtvoorpreventie
JURIDISCH KADER
ONDERWERP CHECK
Fraudebeleidopnemenindeverordeningen(Wmo2015enJeugdwet)
Opnemeninbeleidsregelsdaterregelmatig(her)onderzoekenplaatsvindennaarverstrekkingen
FormuleerSMARTineenverordeningwaterverstaanwordtonderkwaliteitvanzorg(voorbeeldhoeveeluurmoeteriemandaanwezigzijn,watiseenschoonhuis,wathoudtbegeleidingin,welketarievenwordenvergoed,etc.)
FormuleerSMARTineenverordeningwateenzorgaanbiedermoetaanleverenaaninformatie(opdefactuur)omtevoldoenaanhetrechtmatigheidscriterium.Aanstellen(enzonodigopleiden)vaneenWmo-toezichthouder(s)voorzowelkwaliteitalsrechtmatigheid
IngevalvaneenregionalesamenwerkingenhetaanstellenvaneenregionaalwerkendtoezichthouderzoalseenGGD:controlerenvanhetmandaat.Bijvoorbeeldingevalvanbeschermdwonen:controlerenofdebevoegdheidomheronderzoektedoen,isgemandateerdaandecentrumgemeente.
Goedenduidelijkopstellenvanaanvraag-/heronderzoeksformulierenendezezonodigaanpassen
Contractenmetaanbiedershelderformulerenenzorgendatdezegetoetstkunnenwordenennatelevenzijn
VerenigingvanNederlandseGemeenten 21
ORGANISATORISCH
ONDERWERP CHECK
Capaciteitvrijmakenvoornalevingentoezicht
Projectmatigeaanpakvoorstartvaninbeddingfraudepreventieopgebiedvan:•Inkoop/contractmanagement•Frontoffice/wijkteam•Backoffice•Financiën•Beleid
Legderelatiemetdeafdelingwerk&inkomen/socialezaken.Daarisveelkennisaanwezigoverhandhaving.Ontwikkelbeleidomsamentewerkenaanhandhavingsociaaldomein
Zorgenvoordejuistehandhavingsexpertise,bijvoorbeeldhetvermogenomopvallendepatroneninfinanciëledatateonderscheidenenommedischekennis
Netwerkontwikkelingmetpartnersopgebiedvannalevinginhetzorgdomein
Investereningoedevoorlichtingaancliëntenenaanburgersinhetalgemeen
Investereninkennisendeskundigheidvanmedewerkersaandepoort
Investereninkwaliteit(opprocesniveau)bijvoorbeelddoorevaluatienafraudegevallen
Investereninrelatiebeheermetaanbieders
Heronderzoekendoen
Risico-gestuurdtoezichtbeleggen
Inrichtenvaneenmeldpuntof–persoonwaarsignalenofvermoedensvanonrechtmatigheidgemeldkanworden
Zorgenvoorheldereentransparantetoekenning:formulerenvancriteriavoortoegangtotmaatwerkvoorzieningenenjeugdhulp.Eventueelaandehandvaneenbeoordelingskader
Afstemmingtussenhandhaving,kwaliteitstoezichteninkoop/contractbeheer
Werkprocesvoorhetdoenvaneenfraudeonderzoekimplementeren
Goedonderzoekdoen,juistevragenstellen,goedregistreren/rapporteren,juisteinformatievastleggenennaarbovenhalen
Zonodigexternadviesinwinnenvoorbeslissingopaanvragen
ImplementerenvanhetWmoprotocolhuisbezoeken
Zorgenvooreengoedeinformatievoorzieningenenjuistegegevensdeling
VerenigingvanNederlandseGemeenten
De rechten van dit document zijn eigendom van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Den Haag.
Niets uit dit document mag zonder toestemming van de VNG geopenbaard, gekopieerd of vermenigvuldigd worden.
22