DİNİ TASAVVUFİ TÜRK HALK ŞİİRİ

YUNUS EMRE’NİN HAYATI

TASAVVUF İslamiyet'in temel ilkelerine dayanarak nefsi arıtıp, ahlâkı güzelleştirerek dini yaşama ve bu yolla Allah'a ulaşma düşüncesine tasavvuf denir.

DİNİ SAVVUFİ TÜRK ŞİİRİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

• Dinî tasavvufi halk şiiri geleneği, toplumsal bir görev üstlenmiş, halkı aynı düşünce etrafında kenetlemiş, onların hoşgörü içinde bir arada yaşamalarında kilit rol oynamıştır.

• Özellikle Orta Asya'dan Anadolu'ya göçlerin sürdüğü ve Moğol istilasının birçok yeri kasıp kavurduğu dönemlerde, toplumda birlik, beraberlik ve düzenin oluşmasını yeniden sağlayarak Anadolu'nun vatan olmasında katkıda bulunmuştur.

DİNİ TASAVVUFİ TÜRK ŞİİRİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Kurucusu 12. yüzyılda Doğu Türkistan’da yetişen Hoca Ahmet Yesevi’dir. Tekke Edebiyatı Anadolu’da 13. y.y.’dan itibaren gelişmiştirBu edebiyat şairleri tarikat merkezi olan tekkelerde yetişmiştir. .

DİNİ TASAVVUFİ TÜRK ŞİİRİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Hem aruz hem hece vezni kullanılmıştır. Şiirlerin çoğu ezgilidir.Allah, insan, felsefe, doğruluk, ibadet gibi konular işlenmiştir. İlahi, nefes, nutuk, devriye, şathiye, deme gibi nazım şekilleri kullanılmıştır. Dili Aşık Edebiyatı’na göre ağır, Divan Edb.’na göre sadedir. Aşık, maşuk, şarap, saki gibi mazmunlara yer verilmiştir.

HOCA AHMED YESEVİ KÜLLİYESİ

HOCA AHMED YESEVİAhmed Yesevi, yarattığı eserleri ile Sunni

– Nakşibendi, Alevi – Bektaşi gibi tarikatlara yön vermiş ve etkilemiş bir şahsiyet olarak bilinir. İyi bir eğitim görmüş olan Yesevi, dini konular dışında tasavvuf konularında da önemli eğitimler almıştır. Ayrıca bildiği ya da öğrendiği her şeyi kendine saklamak yerine halka aktarmayı bir görev edinmiştir.

YUNUS EMRE

Allah inancını ve insan sevgisini işler. Şiirlerinde coşkun bir lirizm vardır. Tekke edebiyatının en lirik şairidir. Şiirlerinde hem aruz hem de hece vezni kullanılmıştır. İşlediği konular yönüyle evrenseldir. 

YUNUS EMREEserleri: Türkçe divan sahibi ilk şairdir.

Ayrıca Risaletü’n-Nushiyye adlı öğretici bir mesnevisi vardır.

Yunus Emre hakkında bilgiler sınırlı düzeydedir. Nerde doğduğu bilinmiyor. 13. yüzyılın ortalarında Moğal istilası ve Selçuklu Devleti’nin yıkıldığı dönemlerde yaşadığı tahmin ediliyor. Bu dönemin sarsıntı ve acıları Yunus‘un eserlerinde derin izler bırakmıştır. Medrese eğitimi görmüştür. Şiirlerini hece ölçüyle yazar. Ama aruz denemelerine de yer verir. Hece ölçüseyle yazdığı dörtlüklerin yanı sıra yine hece ile beyitler ve gazeller de yazdı. Dili arı Türkçe değil. Yer yer Arapça ve Farsça tamlamalar kullandı. Sağlığında düzenlediği divanı bulunamadı. Günümüzdeki divanları derlemedir. 1904′te birinci, 1924′te ikinci basımları yapılan Divan-ı Aşık Yunus Emre‘nin yanısıra Burhan Toprak ve Abdülbaki Gölpınarlı’nın derleyip yayınladığı Yunus Emre divanları var.

BİZ DÜNYADAN GİDER OLDUK

Biz dünyadan gider olduk kalanlara selam olsunBizim için hayır dua kılanlara selam olsun

Ecel büke belimizi söyletmeye dilimiziHasta iken halımızı soranlara selam olsun

Tenim ortaya açıla yakasız gömlek biçileBizi bir arı veçhile yuyanlara selam olsun

Azrail alır canımız kurur damarda kanımızYayıcağız kefenimiz saranlara selam olsun

 

BİZ DÜNYADAN GİDER OLDUKSözdür söylenir araya kimse döymez bu yaraya

İltip bizi makbereye koyanlara selam olsun

Bunda hep gelenler gider hergiz gelmez yola giderBizim halimizden haber soranlara selam olsun

Aşık oldur Hakk'ı seve Hakk derdine kıla devaBizim için hayır dua kılanlara selam olsun

Miskin Yunus söyler sözü kan yaş ile doldu gözüBilmeyen ne bilsin bizi bilenlere selam olsun 

DİNİ TASAVVUFİ TÜRK ŞİİRİNİN TEMSİLCİLERİ

14.yy : Kaygusuz Abdal15.yy : Hacı Bayram Veli16.yy :Pir Sultan Abdal17.yy: Niyaz-ı Mısri 18.yy: Sezai19.yy: Kuddusi- Turabi

DİNİ TASAVVUFİ TÜRK ŞİİRİNİN NAZIM ŞEKİLLERİ

İLAHİ

NUTUK

ŞATHİYE

NEFES

DEVRİYE

DEME

İLAHİ İLAHİ: Din ve tasavvuf konularının işlendiği

şiirlere “ilahi” denir. Tanrıyı övmek, ona yalvarmak için yazılan şiirlerdir. Özel bir ezgiyle okunur. Koşma gibi uyaklanan ilahilerde 8’li ölçü kullanılır. 

Cennet cennet dedikleri Birkaç köşkle birkaç huri

İsteyene ver sen anı Bana seni gerek seni 

NEFESNEFES: Bektaşi şairlerinin yazdıkları

tasavvufi şiirlere denir. Nefeslerde genellikle Hz. Muhammet ve Hz. Ali için de övgüler bulunur.

Pir Sultan Abdal şahımız Hakka ulaşır yolumuz On iki imam katarımız Uyamazsın demedim mi

NUTUKPirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren

dervişlere tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek için söyledikleri şiirlerdir. Daha çok Bektaşi tarikatında söylenir.Türün en önemli temsilcisi Kaygusuz Abdal'dır.Şekil yönüyle koşmaya benzer.

Nutuk Örneği:Evvel tevhid sürer mürşid dilindenErişir canına fazlı Huda'nınKurtulursun emarenin elindenErişir canına fazl-ı Huda'nın

DEVRİYE-DEVRİYE:

*Devir felsefesini ve insanın varoluşunu anlatan şiirlere denir. *“Evrendeki canlı cansız her şey Allah'tan gelmiştir, yine Allah'a dönecektir.” Felsefesi vurgulanır.*İlahiyle benzerlik gösterir.

Devriye Örneği:Ak süt iken kızıl kana karışıpEmr-i Hak'la coşup cevlana geldimMâ-i carî ile akıp yarışıpKatre-i na-çizden ummana geldim  (Hüsni)

ŞATHİYEİnançlardan alaylı bir dille söz eder gibi yazılan

şiirlerdir. Görünüşte saçma sanılan bu sözlerin, yorumlandığında tasavvufla ilgili türlü kavramlara değindiği anlaşılır. Bu tür şiirlere genellikle Bektaşi şairlerinde rastlanır. Medrese hocalarına göre bu şathiyeler küfür sayılır.

Yücelerden yüce gördüm Erbapsın sen koca Tanrı Alem okur kelâm ileSen okursun hece Tanrı