halk bilimi 1

7/24/2019 halk bilimi 1

1/26

DR. SHEYLA SARITA 1

HALKBLMNE GR I


2/26

DR. SHEYLA SARITA 2

Metin Merkezli Halkbilimi

Kuram ve Yntemleri


3/26

DR. SHEYLA SARITA 3

A) TARH-CORAF FN OKULU

B) TARH YENDEN KURMA KURAMIC) EVRMSEL HALKBLM TEORS

D) PSKOANALTK KURAMLAR

E) MT-RTEL HALKBLM KURAMIF) TARH KLTREL HALKBLM OKULU

G) BYOLOJK HALKBLM KURAMI

H) SEKN KLTRN DBE BATMASI KURAMI

I) DEOLOJK HALKBLM KURAMLARI) KLTRLER ARASI APRAZLAMA YNTEM

J) YIIN KLTR KURAMI

K) YAPISAL HAKBLM KURAMLARI

Metin Merkezli Halkbilimi Kuramlar


4/26

DR. SHEYLA SARITA 4

Tarihi-corafi Fin Okulunun tarihesi adndan da anlalacagibi halkbiliminin Finlandiya bata olmak zere Danimarka,zlanda, Norve ve sve gibi devletlerden oluan skandinav

lkelerindeki gemii ve gelime izgisiyle yakndan ilikilidir..

A) Tarihi-Corafi Fin Okulu


5/26

DR. SHEYLA SARITA 5

Farkl amalarla balam da olsa, skandinavyadamateryal derleme anlamnda, halkbilimifaaliyetlerinin uzun bir gemii vardr.



6/26

DR. SHEYLA SARITA 6

sve kral Gustavus Adolphusun 1632 ylndapapazlara bugnk folklor olarak adlandrlanmalzemeyi toplamalar iin emir vermesiyle balar ve1830lardan sonra Herder ve Grimm kardelerinalmalarnn tesiriyle daha istikrarlbir yapyakavuur.



7/26

DR. SHEYLA SARITA 7

Bu anlamda ada sve halkbilimi almalarnnbalatcs olan G.O.Hylten Cavallius(1818-1889) veyaynlad makaleleriyle halkbilimi kuramlartarihinde nemli yere sahip olan C.W.Von Sydowun

almalar gsterilebilir.



8/26

DR. SHEYLA SARITA 8

Danimarkal ilk halkbilimciler arasnda,Ossianclkakmnn etkisiyle oluturduu Eski DanimarkaBaladlar adl eseriyle Svend H. Grundtving(1824-

1883) ve onun izinde yetien E.T.Kristiensen(1843-19289) ile A. Olrik(1864-1927) saylabilir.

Norvete ise Jrgen Moltke olu Moe Moltke ve

Reider Th. Christiansen dnya apnda tannmnemli halkbilimcilerdendir.



9/26

DR. SHEYLA SARITA 9

Finlandiyada ise halkbilimi almalarNorveebenzemekle birlikte sveten farklbir grn arzeder. Finlandiya on ikinci yzylda sve tarafndanigal edilerek bamszln kaybeder ve 1908ylndan sonra da svelilerin yerini Ruslar alr.Finlandiya bamszln ancak 1918da kazanr.sve, igali sresince, Fin kltrnn bamszln

ortadan kaldrmak iin devaml aba harcamtr.



10/26

DR. SHEYLA SARITA 10

Ancak, Finliler arasnda asl milliyetilik ve ona balbamszlk hareketlerinin gelimesi Fin aydnlarnn,Fin halk kltrn derlemek suretiyle yaptklaralmalarn sonucudur. Bu dorultuda Herderinfikirlerinden etkilenen Abraham Poppius veAndersSjorgen adl iki niversite rencisiimkanszlklar iinde derleme faaliyetlerine giriirler.



11/26


Fin halkbilimi almalarnn efsanevi temsilcisi EliasLnnrot yllarca sren almalar sonunda Kalevala adlepik destan paralarn derler ve 1853 ylnda yaynlar. Fin

milliyetilerinin ba

ms

zl

k bayra

haline dnen budestan deta Finliler iin kutsal bir metin zelliine sahiptir.



12/26


Finler ba

ms

z bir kltrleri ve tarihleri olduunaKalevala ile inanmlar ve Kalevala Finlandiyannbamszlk sembol olmutur.



13/26


Ksacas, Finli halkbilimciler tarafndan sistematizeedilip yaygn olarak kullanlmas nedeniyle Tarihi-Corafi Fin Yntemi bu srecin rndr. Bir baka

ifadeyle, halkbiliminde masallarn varyant veversiyonlar derleyip sistematik bir biimdesralayarak allmasNorve, sve, Danimarka ve

Finlandiya gibi skandinav lkelerinde kkleriGrunvtingin almalarna kadar giden bir aratrmaizgisidir.



14/26


Halkbilimciler bata olmak zere dier sosyal ve beeribilimlere mensup bilim adamlarndan bazlar, tarihinelde ok az delil bulunan kaybolmu dnemlerini

kavrayabilmek iin halkbilimi ve halk yaammalzemelerinden yararlanmay dnmler. Bunedenle tarihi yeniden kurma veya oluturma

paradigmasna dayanan bu kuramn kavramsal olarakbalangc, Grimm kardelere kadar uzanmaktadr.

B) Tarihi Yeniden Kurma Kuram


15/26


Bu kuram Grimm Kardelerden Jacob Grimmi etkilemive J. Grimm Teutonic Mytholog adl ansiklopedikalmasnda sadece hayallerde belli belirsiz bir biimdebulunan eski Alman tanr ve tanralarn canlandrmayaalmtr.

Gnmzde de devam etmekte olan szl tarih

al

malar

halkbilimi ile tarih disiplinleri aras

nda sonyllarda gelien metodolojisi ile ok byk bir gelimegstermektedir.

B) Tarihi Yeniden Kurma Kuram


16/26


Bu kuram 19. Yzyl boyunca, ngilterenin

smrgecilik politikas ve Amerika BirleikDevletlerinde devam eden derlemelerin sonucuolarak ortaya kan eitli alan aratrmalarndan elde

edilen malzemeler sonucu ortaya kmtr. Evrimsel Halkbilimi Teorisi veya halkbilimi

almalarnda ngiliz Antropolojik Folklor Okulu

olarak bilinen bu kuram

n kurucusu ngiliz SirEdward Burnett Tylor(1832-1917) dur. Onun yakntakipisi de sko Andrew Lang(1844-1912) dr.

C) Evrimsel Kuram


17/26


D) Psikoanalitik Kuramlar

Halkbiliminin erken dneminde yaygn olan

Mitolojik Teorinin eitli okullarnn tek kavramlve sosyal olaylar ou zaman tek nedeneindirgeyerek aklayan okullarna benzeyen

halkbilimi kuramlarndan birisi de psikoanalitikhalkbilimi kuram ve onun Wundt, Freud ve Jungunad etrafnda olumu okullardr.(Bu konu zerinde

8.haftada daha ayrntlekilde durulacaktr).


18/26


E) Mit- Ritel Halkbilimi Kuram

Mit-ritelist halkbilimciler gre kltr ve sanat ilkel

insann, dini ayinleri mahiyetindeki, riteltrenlerinde yer alan davranlarndan, zellikle dekurban trenlerindeki kalplam hareketlerindenkaynaklanmaktadr.

Mit-Ritel Kuramnn kurucusu Lord Raglandr. Raglana gre, mitlerin tarihsel bir olayla ilikisi

olsun olmasn, mitler dini neme sahip unsurlar

bnyelerinde barndrrlar. Ona gre riteller deinsani ihtiyalarla tekrarlanma gereindendir vebunun gereklemesiyle mitler ortaya kmaktadr.


19/26


F) Tarihi Kltrel Halkbilimi Okulu

ki temel zerine Tarihi-Kltrel Okul ilk olarak tarihsel

zmlemenin zaman ve mekan iinde gereklerininedensel olarak belirlemek ve ikinci olarak da EvrimselHalkbilimi Kuram ve Okulunun daha nce ele alnanyaklamnn yklmasn hedeflemitir.

Kurucusu Friedrich Ratzel (1844-1904). Halkbilimininhedefini insann yeryzndeki hareketleri olarakbelirlerken, evresel faktrlerin insan zerine insan

varl

ndan kaynaklanan faktrlerinde evre zerinetesirler meydana getirmesi gereine dikkat eker. Bu okulun gerek kurucusu Fritz Graebner(1877-1934).


20/26


G) Biyolojik Halkbilimi Kuram

Kurucusu Arnold Van Gennep(1873-1957). Tarihi n plana alan halkbilimi kuramlarn reddeder. Kurama gre halkbilimi yaamakta olan olguyu

incelemelidir.

Halkbilimi gzlem yntemini kullanmaldr. Halkbilimi, Gelenekler ve yaam tarzlarnn

metodolojik, dolaysyla bilimsel olarakallmasdr.

Gei trenleri, doum, sosyal erginlik, evlilik,babalk-analk, sosyal gelime, mesleki uzlama,lm.


21/26


H) Sekin Kltrn Dibe Batmas Kuram

Alman halkbilimci N. Naumann Dibe kmKltr Varl Teorisi (1922).

Kltr varlklarnn oluturucular yukar tabakadan,kabul edici aa tabakaya (halk?) srekli ve aralksz

k ve ilkel cemaat kltr haline dnmesi. Sekin kltrn aa tabakalara inmesini veya

batmasn ileri sren bir yaklamdr.

Ama, folklor unsurlarnn, zellikle de halkazndaki sanat trkleri nin, kaynan sekinyaratcbireylere veya elitist kltre balamaktr.


22/26


I) deolojik Halkbilimi Kuramlar

Bu kuram halkbiliminin, antropolojinin

smrgecilik arac olarak kullanlmasna benzeyen,ideolojik maksatlarla kullanlmas iingelitirilmitir.

Halkbiliminin ideolojik ynden ilenmesi, 19. yyromantik milliyetiliinden kaynaklanr. Halkbiliminin ideolojik amalarda uygulanmas

zellikle Nazi Almanyasnda ve Sovyet Rusyada

faist ve komnist politik ideolojilerlebtnletirilmi ve halkbilimi bir propaganda aracolarak kullanlmtr.


23/26


) Kltrler aras aprazlama Yntemi

Dnyann her yerinden derlenen masal, efsane,trk,

bilmece, atasz, halk inanc, gelenek, grenek, trengibi her trl halkbilimi rnlerinin aralarndakievrensel dzeni tespit edip ortaya koymak amacyla,

benzer kltr belgelerinin daha ziyade saylarna,rten dizilerine ve denkliklerine dayanarak yaplanaratrma eklidir.


24/26


J) Yn Kltr Kuram

20. yzylda kentsel, teknolojik, seri retim kltr

ile krsal, kyl kltr arasnda sava srmektedir. Halkbilimi aratrmaclar 1960larda yn ve halk

kltrlerini yeniden yorumlamlar, kartlklar yerineiice geme olgusunu grmeye balamlardr.


25/26


K) Yapsal Halkbilimi Kuramlar

Ama, halkbilimi trlerini evrensel modellere ve

formllere indirgeyerek evrensel bazda mukayeselialmalar kolay klmak. Bylece insanln kltrelve zihni geliimini anlayp aklayabilmektir.

temel yapsal bak as vardr:1. Kahraman biyografisinin yapsal zmleme modelleri2. Vladimir Proppun yapsal anlat zmleme ve

3. Claude Lvi-Strauss ekol yapsal zmleme yntemi

(Yapsal Halkbilimi Kuram ve Yntemleri zerinde 10.haftada daha ayrntl olarak durulacaktr).


26/26


KAYNAKLAR

obanolu, zkul. 2002. Halkbilimi Kuramlar ve Aratrma YntemleriTarihine Giri. Aka Yaynlar, Ankara.

Dorson, M. Richard. 1968. The British Folklorists. Chicago: The

University of Chicago Press. Dorson, M. Richard. 1959. American Folklore. Chicago: The University of

Chicago Pres.

Ekici, Metin. 2004. Aratrma Yntemleri, Trk Halk Edebiyat El

Kitab, editr: M. cal Ouz, Grafiker Yaynlar, Ankara, s. 69-73.

halk bilimi 1

Documents