hagaha waalidka - home | children's minnesota · 2012-05-01 · • isku day inaad jadwal...

Tarbiy

eynta

Wanaagsan

Hagaha waalidka

Somali

Horudhac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Tarbiyaddu waa barasho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Arimaha guud ee waalidkaIlmaha yar (dhalasho ilaa 9 bilood) . . . . . . . . . . . . . . 7

Koritaanka iyo tarbiyeyntaKalsooni helida waalidkaMarka ilmuhu ooyaanIlmuhu marna habeynkii oo dhan ma seexdaan?

Ilmaha roon (9 bilood ilaa 21/2 sano) . . . . . . . . . . . 15Koritaanka iyo tarbiyeyntaWax kasta qabsanayaBaridda cunugu inuusan wax taabanTababarka xanaaqaWuxuu u qabaa inuu isagu taliyoQaniinyadaTababarka musqushaWax qeybsigaHal waalid doorashoWax wasakheyn Aan fariisaneyn

Caruurta roon (21/2 ilaa 5 sano) . . . . . . . . . . . . . . . . 27Koritaanka iyo tarbiyeyntaDagaalka xilliga hurdadaHal wax keliya cunayaAwood sheegashadaIsku kaadinayaCabanaya

1

Tusmada hagaha

Iskuuleyda (5 ilaa 9 sano) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Koritaanka iyo tarbiyeyntaMarka ilmuhu sharciga jebiyaanBeen sheegidDagaalka caruurtaErayada xun xunKula murmaya

Dharbaaxada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Xanaaqa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Waqtiga xaddidan (time out) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Qeybta macluumaadka iyo akhbaarsiinta waalidka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Sida dhaqtarkaagu kuu caawin karoQadka diirinta waalidkaQadka INFO-U

Hirgelinta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

2

Waalidka qiimaha lahow:

Waalidnimadu waa arin aan sahlaneyn.Maalmaha qaarkood waa wax wanaagsan, xiisoleh, isla markaana farax ku dheehan yahay.Maalmaha qaarna ma sahlana mana hubtid inaadhowshaada waalidnimo qabsan karto iyo in kale.Waalid noqoshadu ma aha wax xun.Waalidnimadu waa howsha ugu muhiimsan eeaad weligaa qaban doonto.

Waan ognahay in waalidnimadu ahaan kartohawl adag. Waxaan kaloo ognahay in caruur-taadu kugu weyn yihiin. Mar kasta sida aaddooneyso uma dhaqmaan. Hadana, marka aadbarato sida wax loogu sheego, waxaad moodaa inmarka ay weynaadaan ay u baahan yihiin qaabcusub kaas oo ah mid dhib iyo farxadiba ay kudheehan yihiin.

Tarbiyeynta Wanaagsan: Hagaha Waalidku wuxuuka hadlayaa arimaha guud ee waalidka la soogudboonaada marka ilmuhu dhasho ilaa inta uuka gaarayo bilowga dugsiga hoose. Ujeedadeenuwaa inaan kuu sheegnaa qaababka aad u xalinkartid arimahaas kula soo gudboonaada, inagooisticmaaleyna qaabka tarbiyeynta wanaagsan eehagidda akhlaaqda ilamaha. Buuggaan waxaa kabuuxa fikrado aan ognahay run ahaantii inayshaqeeyaan.

3

Hal arrin oo aanaan marnaba ku talin dooninwaa dharbaaxidda ilmaha. Waan ognahaywaalidka badankiisu ma dharbaaxaan ilmaha,balse mararka qaarkood waxaad moodaa inaanwax kale shaqeyneynin. Run ahaantii, waxaa jirasiyaabo kale oo ka wanaagsan oo ilmuhu u barankaro sida wax loo qabto ama u muujiyo akhlaaqwanaagsan adigoo aan dharbaaxin.

Waxaa muhiim ah inaad ogaato in uu jiro xiriir udhexeeya dharbaaxada iyo caafimaadkailmahaaga. Caruurta aan la dharbaaxin waxayleeyihiin maskax fiican, isku kalsoonaan, iyoiyagoo aan aad isugu buuqin. Caafimaadkawanaagsan waa waxa aan higsaneyno. Waxaa jiramacluumaad badan oo aad ka heli karto bulshadaiyo degmadaada kaana caawin kara sidii aad unoqon lahayd waalid wanaagsan - meelahaaswaxaa ugu muhiimsan rugta caafimaadkaqoyskaaga.

Marka aad waalid noqoto, waxaan rajeyneynaa inbuugaan ku siiyo fikrado iyo talooyinka aad ubaahan tahay, si aad u gudato waajibkaagawaalidnimo.

Children’s Hospitals and Clinics

4

TARBIYADDU WAABARASHO

Erayga discipline (tarbiyad) waa eray Laatiin ahmacnihiisuna yahay “barid.” Marka aad waalidtahay, waxaad tahay bare/macalin. Qaabka aad utarbiyeyso ilmuhu wuxuu kaa caawinayaa inaybartaan akhlaaqda.

Halkaan waxaa ku qoran saddex siyaalood oowax loo tarbiyeeyo:

Kalgaceylka ilmahaagaHalkaani waa meesha u baahan inaad awoodasaarto. Caruurtu waxay wax bartaan marka ayogyihiin in la jecel yahay lana caawiyo. Halkaanwaxaa ku qoran fikrado:

• Jeclow ilmahaaga, wax kasta oo uu sameeyo• Dhageyso ilmahaaga• Marka ay fiican yihiin - u sheeg• Ka rajee ilmahaaga wanaag• Hubi in ilmahaagu bed qabaan - muuqaal

ahaan ama maskax ahaanba• Wax san u horseed

Hagidda ilmahaagaCaruurtu waxay kaaga baahan yihiin inaad bartosida loo dhaqmo, bar sida loo maamulodareenkooda ay mas’uuliyad u baran karaan.Waa in dhaqankooda aad sharci u dejisaa.Ilamahaagu wuxuu u baahan yahay inuu ogaado

5

Tarbiyadduwaabarasho.

Tarbiyaduwaxaycaruurta kacaawisaainayfahmaanwaxa lagasugayo, sidawanaagsanee loodhaqmo, iyowaxa kudhacayamarka ay sixun udhaqmaan.

Tarbiyaddu waa barasho

??SU' AASHA WAALIDKA

waxa dhacaya haddii ay sharciga jebiyaan. Halkaanwaxaa ku qoran fikrado :

• Ka caawi ilmahaaga sida loo xaliyo qilaafaadka• Tus sida wax loo sameeyo• Ka daa wixii aysan qaban karin• Bar sida la isu dejiyo• U diyaari arimaha adag• Dheh “haa” marka aad awoodo iyo “maya” markii

loo baahdo• Fursad u sii inay saxaan wixii qaldan

Sixitaanka akhlaaqda ilmahaagaMarka ilmahaagu si xun u dhaqmo, ugu jawaab qaab kacaawin kara sida wanaagsan ee loo dhaqmo hada ka dib.Halkaan waxaa ku qoran fikrado:

• Adigoo aan dillin, tus cinqaabta wixii qaldan ee aysameeyaan

• Ka jooji wax loo ogolaa• Cinqaab ahaan u sheeg in wax horey loogu ogolaa

aan hada loo ogoleyn• Haddii ay wax jebiyaan, u sheeg inay sameeyaan

ama ay bixiyaan• Isticmaal “waqti xaddidan” (time out)

Muxuu yahay macnaha “cinqaab”?Cinqaab waa waxa ka soo baxa marka qofku qaladsameeyo. Marka caruurtu si xun u dhaqmaan, waalidkuwaa inay jawaab ka bixiyaan. Jawaabtaas waa in ilmshuka bartaa waxa laga rajeynayo hadda ka dib. Haddiiilmuhu darbiga guriga qalin ama midab ku haleeyaan, barin laga sugaayo inuu nadiifiyo darbiga. Haddii ilmuhubushkaleetiga banaanka uga soo tago, hal maalin u diidinuu bushkaleetiga isticmaalo.

6

KORITAANKA IYOTARBIYADDAIlmuhu waxay dhashaan iyagoo diyaar u ah inwax la baro ayna koraan.

• Ilmuhu waxay wax ku bartaan dareemid.Badanaa wax kasta oo ka agdhow, afka ayeyla aadaan

• Ilmuhu waxay hadalka ku bartaandhageysasho iyo iyagoo u jawaabo dadkagacanta ku haya

• Ilmuhu waa ooyaan marka ay doonayaaninay kuu sheegaan wax dhibaya

• Ilmuhu waxay u baahan yihiin in la jeclaado,ay bed qabaan, ayna amaan qabaan

Sidee baan ku ogaan karaa marka aanilmaha anshaxa bari karo?• Mar kasta jeclow ilmahaaga. Xasuusnow,

jeclaanta ilmuhu ma haleyn karto• Weligaa ilmaha ha dharbaaxin ama ha ruxin• Ka dhaqaaji meesha haddii ilmuhu uu samey-

nayey wax aan loogu talo galin inuu sameeyo• Waxyaalaha qatarta ah gee meel aan ilmuhu

gaari karin• Haddii ilmahaagu rabo wax aan loo ogoleyn,

ugu bedel wax loo ogol yahay• Isku day inaad jadwal joogta ah sameysato

maalintii• Markii aad daasho ama arimuhu kugu

adkaadaan, isku day inaad biririf ama bareegqaadato

7

Arimaha guud ee waalidkaIlmaha yar (dhalasho illaa 9 bilood)

SU' AASHA WAALIDKA

??

KALSOONI HELIDAWAALIDKA

Waqti ayey qaadaneysaa intaadan sahlanaandareemin. Adiga iyo ilmahaagu waadisbaraneysaan. Ilmuhu waa kala duwan yihiin.Waqti ayey qaadataa in waalidku ogaado baahidailmaha wax cunidiisa, hurdadiisa iyo inta uu ubaahan yahay in la hayo. Ka dhig maalmahaagasida ugu sahlan. Isku day inaad si joogto ah ulahadasho saaxiib, qof qoyskaaga ka mid ah, amaqof weyn oo daneynaya. Haddii aad dareentoinaad niyadaadu aad u hooseyso, la xiriirdhaqtarkaaga, ama wac lambarada ku qoranbuuggaan.

Waa maxay “kalgaceyl”?“Kalgaceyl” waa dareenka waalidka iyo caruurtuisu hayaan. Badanaa caruurta kalgaceyl qoto dheerayey leeyihiin waalidkood iyo dadka kale eemuhiimka u ah kuna xeeran, waxay koraan iyagookalsooni iyo jaceyl qaba.

MARKA ILMUHU OOYAAN

Oohintu waa hab ilmuhu kuula hadlaan. Ilmuhuwuxuu ooyaa marka:

• Uu gaajeysan yahay • Uu keli noqdo doonayana inaad kor u qaado • Uu doonayo in marada looga geliyo kaadida

ama xaarka (dhaayber) laga bedelo

8

“Dareenfiican oowaalidnimoayaan lahaamarkii aanilmahaygahadadhashayIsbitaalkakula jiray,balse markiiaan gurigaimidkalsoonidiiayaa igadhuntay.”

SU' AASHA WAALIDKA

??

“Mararkaqaarkoodwaxaadmoodaa waxkeliya eeilmuhusameeyo inaytahay oohin.Waxaan kabaqayaahadaan markasta oo ayilmuhuooyaan aankor u qaado,inay kutagaan.”

• ay dad badan ilmaha la hadlaan • Iyo mararka qaarkood markii ilmuhu aysan

caadi dareemeyn (dheybarka qabto, caloolxanuun, kulul yahay ama qabow yahay)

Ilmahaaga ma haleyn kartid. Ilmuhu badanaawax ay ayuu ooyaa marka kor loo qaado islamarkaana kor loo haayo. Wax badanse ilmaha koruma hayn kartid. Ilmuhu wuxuu baranayaa inuu kuaamini karo, isla markaana uu ku heli karo markauu kuu baahan yahay. Ayaamo ka dib, waxaadbaran doontaa wax ilmaagu doonayo marka uuooyo.

Markii ilmuhu iska ooyo oo hadana ooyo, iskuday sidii aad u deganaan lahayd.

• Isku day inaad ilmahaaga “geliso” ama kuduuduubto buste aan adkeyn isla markaanaaad kor u hayso adigoo isku soo dhoweynaya

• Dhowr daqiiqo oo biririf ah qaado oo naso.Dhig ilmahaaga meel amaan ah, sida sariirtacaruurta oo kor ka furan. Ka dibna aad meelkale oo guriga ka mid ah oo aadan oohintailmaha maqli karin, ilaa aad xoogaa soodegto/xanaaqu kaa ba’o

• Ku rid ilmaha gaariga caruurta ka dibnabanaanka u bax soona lugee

• Ilmahaaga ku rid gaarigaaga ka dibnameelahaas soo warwareeg

• Isku day inaad “xambaarto” ilmahaaga amaaad ku qaado bahalka ilmaha lagu qaado.Socodkaa ama garaaca wadnahaagu waa kudejin karaa

9

TUSAALEYNTA WAALIDKA!!

• Isku day inaad ilamaha gaarigiiisa aad kuruxdo adigoo u si jilicsan ugu heesaya

• Wac saaxiib

Badanaa, marka aad ogaato wax dhibka keenayaiyo waxa xalka u ah, oohintu waa istaageysaa.

In kastoo ay ku hayso inaad ilmaha aad ruxdoama aad dhirbaaxdo, waa arin aan marnaba laaqbali karin. Ruxitaanka ama dharbaaxiddadhibaato weyn ayey u keeni kartaa ilmahaaga,xataa dhimasho ayey keeni kartaa.

Waa maxay calool xanuunkumaxaanse ka sameeyaa?Lama yaqaano waxa sababa calool xanuunka.Calool xanuunku badanaa wuxuu bilaabmaa markaay ilmuhu saddex asbuuc jiraan socona kara ilaa aysaddex bilood gaaraan. Ilmahoo dhami waa kakoraan calool xanuunka. Ilmaha qaba caloolxanuunka kor ayey u ooyaan, maalin kasta iskuwaqti ayey ooyaan. Markii ilmahaagu sidaan uooyaan, isku day inaadan kululaan. Isku day waxilmaha dejin kara. Bareeg ama biririf qaado, wacsaaxiib, la xiriiri dhaqtarka ilamahaaga, ama waclambarada telefoonka ee ku qoran buuggaan.

10


“Waxaa jiramararilmuhu aad uooyo. Markiiuu ilmuhuaad waqtidheer u ooyo,waxaay igadhigtaa qofxanaaqsanislamarkaanaiskubuuqsan.”

ILMUHU MARNAHABEENKII OO DHANMA SEEXDAAN?

Ilmaha hadda dhasha:Inta badan ilamaha hadda dhasha habeynkii oodhan ma hurdaan. Ilmuhu inuu wax uu cuno, inla hayo ama laga bedelo waxa uu ku jiro kaadiiwm ayuu rabaa. La qaado waqti degan ilmahahadda dhashay. Ilmahaagu ma doonayaan inaynolosha kugu adkeeyaan.

3 Bilood Jira:Caloosha ilmahaagu waa kortay, marka ilmuhuuma baahna inay wax cunaan badanaa habeynkii.Arintu si kastaba ha ahaatee, badanaa caruurtasaddexda bilood jira waxay weli u baahan yihiinin ugu yaraan hal mar wax la siiyo. Si aad ucaawiso in ilmuhu habeynkii oo dhan seexdaan:

• Hubi in ilmuhu ay intii ku filan maalintiicunaan

• Isku day inaad cunto fiican siiso intaadanhabeynkii seexin

• Aad ha isku mashquulin inta la hurdohabeynkii. Cunto sii ilmahaaga kana bedelmarada loo xiro (dhaayber) haddii uu aad uqoyan yahay

Haddii aan ilmaha mushaaryo/boorashsiiyo habeynkii si fiican ma u seexanayaa?Maya. Ilmaha badankoodu ma qaadan karaanmushaaryo/boorash ilaa ay ugu yaraan afar ilaa lixbilood gaaraan. Haddii aad ilmaha mushaaryo siisohadda, calooshiisu ma qaadan karto, waanadhaafeysaa. Inuu seexdana ka caawin meyso.

11

SU' AASHA WAALIDKA

??

“Qof kastawuxuu iweydiiyaa inilmuhuhabeynkii oodhan seexdo.Waxaan is-iraahdaawaxbaaqaldan markiiaan dhahomaya.”

Hurdo ku celinta ilmahaIlmaha dhabarka u seexi si aad u yareysan qatartaDhimashada Ilmaha ee Deg degga ah (SuddenInfant Death Syndrome). Hubi inaad ilmaha kuseexisi joodari siman isla markaana le’eg sariirtailmaha. Sariirta ilmaha ka bixi waxyaalahacaruurta lagu cayaarsiiyo. Isticmaal marada ilmahala dhex geliyo intii aad isticmaali lahayd buste.Hadaad buste isticmaasho, ilmaha cagahiisa soomari dhinaca lugta sariirta. Buste qafiif ah huwiilmaha adigoo ku simaya ilaa xabadkiisa,darafyada bustahana hoos geli joodariga. Ilmahaka ku seexin joodariga biyuhu ku jiraan, kursi, kursisariireed, barkin, ama waxyaalo kale oo jilicsanlagu seexdo.

6 Bilood Jir:Ilmaha qaarbaa habeynkii oo dhan seexdamarkay jiraan 6 bilood. Badanaa, ilmuhu waa kukicinayaa si aad u hayso. Ilmaha qaar waxay ubaahan yihiin inay wax cunaan.

Hel wax ilmaha ka caawiya inuu iskiis hurdadadib ugu laabtaan.

Waxyaalahan soo socda mid ka mid ah ayaadisku dayi kartaa.

• Garab istaag sariirta ilmaha. Dareensiiinaad la joogto. Inaad kor u qaado qasabma aha

• Si tartiib ah u salaax• La hadal ilmahaaga. Codkaaga ayaa u

sheegaya in wax kasta caadi yihiin aynatahay inuu seexdo

12


Ilmaha qaab uu ku seexdo u samee. Qadkaaswuxuu noqon karaa inaad u qubeyso, aad sheekou akhrido, aad nalka ka gaabiso, aad sariirta kuruxdo ama u heesto.

Haddii aad fikrado kale u baahan tahay wacdhaqtarka ilmahaaga ama lambarada ku qoranbuuggaan.

Ka cabsashada qariibkaMarka ay 8 ilaa 9 bilood jiraan, ilmo badan ayaaraba inay ka ag-dhowaadaan dadka ay aadka uyaqaaniin keliya. Ogow ilmahaagu wuxuu doonyaainuu la joogo dad uu isku aamini karo. Sii waqtiilmahaagu ku barto dadka ku cusub. Ha ku qasbinin qof ku cusub uusan hayn, ama qof uusanbadanaa arkin.

Haddii aad su’aal ka qabto korriinkailmahaaga xilligan, kala tasho dhakhtarkailmahaaga ama eeg qeybta macluumaadka eebuuggan.

13


KORITAANKA IYOTARBIYEYNTA

Ilmaha waaweyn waxay noqdaan kuwo madaaxbanaan isla markaana barta adduunka ay ku noolyihiin.

• Waxay isku dayaan inay wax ogaadaan,ordaan, fuulaan, ama wax taabtaan. Waxaalaga yaabaa inay xanaaqaan marka aad wax kaceliso

• Ilmuhu waa yaqaanaan waxa ay doonayaan,wayna kuu sheegaan. Aad ayey ugaxumaadaan marka aad fahmi weydo waxa aykuu sheegayaan

• Ilmuhu waxay marka fiirshaan wax dadkusameynayo, ka dibna way isku dayaan. Waxaysameeyaan waxa ay kugu arkaan, reerkaintiisa kale sameeyaan, waxay ku daydaanwaxyaalaha ay ku arkaan telefishanka amafilimaanta

• Ilmaha da’daani ahi wax waa gartaan, balsewaxay kaaga baahan yihiin inaad caawisomarka ay wax garan waayaan aad ka ilaalisowaxyaalaha qatarta ah

Sidee ayaan cunugga u edbin karaa?• Aad u jeclow cunuggaaga• U sheeg ilmahaaga in aad ku qanacsan tahay

marka uu muujiyo anshax wanaagsan

15

Ilmaha roon(9 bilood ilaa 21/2 sano)

SU' AASHA WAALIDKA

??

• Marna cunuggaaga ha dharbaaxin ama ruxin• Waxyaalaha qatarta ah dhig meel aan cunuggu

gaarin• Haddii ilmahaagu doonayo wax aan loo

ogoleyn, ku qalqaali wax kale oo loo ogolyahay

• Isku day inaad jadwal joogto ah aad maalinwalba leedahay

• Marka aad daalan tahay ama howshu kugubadato, bareeg ka qaado howlaha waalidka

• Isweydii in ilmahaagu si xun u dhaqmayo amauu isku dayayo inuu wax barto

• U dhaqan sida aad dooneyso in ilmahaagu udhaqmaan. Hadaad ku qeyliso, isla waa kuguqeylin

• Si toosan oo qayaxan ugu sheeg waxa aadilmahaagu ka rabto inuu sameeyo

• Ogsoonow waxa ilmahaagu isku sameyn karo

ILMAHA WAX KASTAQABSANAYA

Marka ilmahaagu 9 bilood gaaro, guriga ayeyisaga dhex rafataa. Waxay kaaga baahan tahayinaad mar kasa la joogto. Waxaa laga yaabaainaad ogaatay inay wax isku dayeyso. Waashaqada ilmaha roon-roon ay doonayaan inayadduunkooda ku bartaan. Waa sidan sida ilmuhuwax ku bartaan.

16

“Haddailmahayguwaa socdaa,wax kastanagacanta ayeyla galaysaa.Sidee baan ubaraaineysan waxtaaban?”

SU' AASHA WAALIDKA

??


Siyaalaha aad gurigaaga amaan uga dhigi kartoilmahaaga waxaa ka mid ah:

• Waxyaalaha jabi karo ama aan amaankaahayn, ka dheeree meelaha ilmahaagu gaaro

• Dabool meelaha korontada godadkeeda amafiilooyinka la geliyo

• Ka xir ilmaha armaajooyinka iyo qaanadaha• Jid gooyo uga samee ilmaha jaran-jarada iyo

albaabada aan amaanka ahayn

Marka aad ilmaha wax aan amaan ahayn aad kaqaado, ilmuhu waa kaa xumaanayaa. Isku dayinaad siiso boonbale amaan oo ay ku iloobaan kiihore.

Maxaa ilmaha looga celinayaa?Waa inaad hubisaa in meel kasta oo cunuggaaguuu aado ay amaan tahay. Ilmuhu waxay iskudayayaan inay wax kasta ogaadaan. Waxa ayarkaan waa taabanayaan, cunayaan, ridayaan,haleynayaan, ama tijaabinayaan. Sidan ayaacunuggu wax ku bartaa. Ka caawi inay wax kastaogaadaan iyaga oo bed qaba adigoo kadheereynaya waxyaalaha aan loogu talo galin inaygaaraan. Markii cunuggu sii koro, u sheeg inuusantaaban waxyaalaha qaarkood.

Muxuu ilmahaygu telefishanka kabaranayaa?Badanaa caruurtu waxa ay telefishanka ku arkaanayey ku daydaan. Haddii ilmahaagu si xun udhaqmo, dhibku wuxuu noqon karaa barnaami-jyada uu telefishanka ka fiirsado. 17

Ogow barnaamijyada ilmahaagu fiirsado. Waxaafiican inaad xadido waqtiga ilmuhu telefishankafiirsado. U hel wax kale oo ilmuhu qabto sidaakhrin, sawirid, ama uu banaanka ku cayaaro.

BARIDA CUNUGUINUUSAN WAX TAABAN

Intii aad gacanta ka dharbaaxi lahayd, gacantiisaka qaad meesha uu taabanayo kuna dheh“Maya.” Caruurta waa fahmaan waxa aanamaanka ahayn marka aad dhowr jeer u sheegto.Ilmahaagu waa iska deynayaa makiinaddaraashinka markii uu ogaado in “xaax” ay mecna-heedu tahay “kuleyl.”

Inta uu ilmuhu wax baranayo:• Ka qaad agagaarka makiinadda raashinka • U hel wax kale oo uu jecelyahay• U hel meel amaan ah oo uu ku cayaaro inta

aad jikada ku jirto. Sii wax kale sida baaqulicaag ah, qaado alwaax ah ama boonba-leyaashiisa

“Ma sameeyaa!”Hadaad cunug leedahay, wax badan ayaadmaqashay su’aashan. Badanaa, “Ma anaasameeya” wax dhibaato ah ma leh inaad daahsantahay mooyee. Ku dhiiri-geli ilmahaaga marka aydoonayaan inay wax qabsadaan. Sii fursad ilmahaay inay lebistaan, ay cadeysadaan, ay kursiga

18

“Markailmahayguisku dayo inuutaabtomakiinaddaraashinka ookulul, gacantaayaan kadhirbaaxaa siaan u faham-siiyo inuusantaaban.”


gaariga iyagu fuulaan. Arintan waqti ayeyqaadaneysaa, inta ay wax isku dayayaan, markayhorey isaga degaan, horey ka bartaan taasinaadiga waqti ayey baajineysaa.

TABABARKA XANAAQA

Ilmahaagu wuxuu baranayaa xanaaqa iyo iskuwareeridda. Feer ayuu duubtaa, indhaha iskuqab-qabtaa, isla markaana qayliyaa. Waxaa lagayaabaa nuu wax laado, dhulka isku dhufto, amauu dhibaato geysto.

Isku day inaad ka hortagto xanaaqa noocaan ah.Ka fogow inaad ilmahaaga meel u qaado markauu baahan yahay ama daalan yahay. Haddii ayqasab kugu tahay inaad u qaado, cunto fudud,buugaag, boonbalayaal uu jecel yahay, amaqalimaan iyo waraaq uu wax ku sawiro si uusan ucaajisin ama u xanaaqin.

Maxay oohintu ugu badan tahay da’daan?• Ilmuhu ma fahmi karaan sababta aysan wax u

taaban karin, u cuni karin, aysan u aadi karinmeeshii ay rabaan

• Ilmuhu badanaa kuuma sheegi karaan waxaay rabaan. Taas ayaa ka xanaajisa

• Marka ilmuhu gaajeysan yihiin, daalanyihiin, kulul yihiin, si xun u jiifaan, ama in laqaado rabaan, badanaa way ooyaan

19

“Waxaanleeyahay ilmo18-bilood jir,balse markiiuu xanaaqowaa naftaayuu iskagooyaa!”

Iskaa ilmahaagu ha is waalee, mar haddii uusandhibaato isku geysaneynin ama cid kale wax ugeysaneynin. Fahamsii inaad ogtahay inuuxanaaqsan yahay.

• Marka aad guriga joogto waxaa fiican in aadisdejiso aad iska dhegatirto is-waalitaankailmaha

• Marka aad joogto meel caam ah, is-dejiilmahana iska fur. Meel aan buuq lahayn tag,ilaa ilmuhu joojiyo is-waalitaanka

• Caruurta qaar ayaan xanaaq jebi kain. Tartiibu qabo, si degan ula hadal, una sheeg inaycaadi tahay

Meel kasta oo aad joogto, hadaad ilmaha tartiibugu jawaabto, is-waalku waa dhamaadaa.

Markii ilmuhu isku waalo meel caam ah, waxaalaga yaabaa inaad imaha siiso waxa uu rabo si uuqaylada u joojiyo. Markii waalidku saas yeelaan,caruurtu waxay baranayaan in haddii ay is-waalaan inay helayaan waxa ay rabaan. Ha uogolaan in ilmahaagu qaylo wax ku helo. Haddiikale waxaa dhici doono qaylooyin badanaakhirka.

Isku day inaad mashquuliso.Sida ugu wanaagsan ee loo hago ilmaharabitaankooda waa adigoo meel kale ku mashqu-uliya. Haddii ilmahaagu rabo wax aan looogoleyn, sii wax kale oo uu ku cayaari karo. Haddiiilmuhu aadaan dhinaca jaranjarada, kor u sooqaad, isla markaana gee qol kale oo amaan ah.

20


WUXUU U QABAAIN ISAGU TALIYO

Marka ilmuhu laba sano gaaraan, waxaybilaabaan inay iskood wax u sameeyaan.Fikradahaan ayaa kaa caawin kara in ilmuhukhibradiisa cusub isticmaalo isla markaana kuusahlo howl maalmeedkaaga.

• Sii fursad uu ku doorto waxa uu rabo markiiaad awoodo. Weydii, “Ma waxaad rabtaainaad gaariga adeegga aad fuusho maanta,mise waxaad rabtaa inaad lugeyso?”

• Ha bedelin xeerarkaaga. Ilmuhu wuxuubaranayaa waxa laga sugayo. Tusaale ahaan,waa inuu ku fariistaa kursigiisa gaariga; maaha wax uu dooran karo

• U ogowlow inuu ilmuhu fuulo kursigiisagaariga. Haddii uusan awoodin, weydii inuucaawimaad u baahan yahay

• U ogolow waqti saa’id ah oo ilmuhu waxisugu dayo, isagoo aan buuq kugu dhalineyn

Isqabqabsi ka fogow.Ha ka rajeyn cunuggu inuu amarka qaato.Jahawareer ayey adiga iyo ilmahaba ku rideysaa.Haddii aad mar kasta ilmaha “maya” ku tiraahdo,isku day inaad mararka qaarkood “haa” tiraahdo.Haddii aan ilmuhu wax kaa maqleyn, isku dayinaad ka fogaato meelaha aad isaga dhacdaan.Xasuusnow inaad ilmaha ku amaanto markii uu waxsan sameeyo.

21

“Cunugeyguwuxuu u qabaainuu yahayboqor isagoolabo sano jira.Waxa aan usheego mayeelo. Ma ogolainuu saarnaadogaarigadukaamadalooga adeegto,waa iladagaalaamarka aankursigiisagaariga kurido, markastana wuxuuyiraahdaa‘Maya’!”


QANIINYADA

Waa iska caado in ilmuhu wax qaniinaan, waxlaadaan, ayna qaniinaan ilmaha kale. Ilmuhu waaxanaaqaan ama caroodaan. Ma yaqaanaan erayoay ugu sheegaan ilmaha kale inay xanaaqsanyihiin. Mararka qaarkood, marka ilmaha ilkuhu usoo baxayaan, waa jecel yihiin inay waxqaniinaan. Fikradahan ayaa kaa caawinaya si aaduga hortagto qaniinyada.

• U toog hay waxyaalaha ilmaha ka xanaajiya• Bedel waxa ilmahaagu sameynayo inteysan

xanaaqin oo aysan wax qaniinin• Ilmhu waa xanaaqaan marka ay baahan yihiin

ama daalan yihiin. Haddii tani dhacdo, iskuday inaad bedesho jadwalka ilmaha, ama kafogee ilmaha kale xilliyadan

• Kala hadal fikradahan dadka kale ee xanaa-neeya ilmahaaga

Haddii ilmahaagu wax qaniino, si cad ugu sheeginuusan wax qaniinin. Marnaba ilmaha haqaniin, hadduu ku qaniino. Hadaad qaniintoma baranayo inuusan wax qaniinin. Qaniiyaduwaa ka sii dareysaa.

Markii ilmuhu wax qaniino, ka wad caruurtakale. Waa inaad u garowdaa ilmaha la qaniinay.Taasi waxay ilmaha wax qaniinay tusaysaa inuuqaldan yahay, waxayna caruurta kale fahamsi-ineysaa in qaniinyadu wax xanuujiso.

22

“Waxa aansameeyo magaranayo.Maalindhoweydcunugeygumid kaleayuuqaniiney.”


TABABARKA MUSQUSHA

Waad ku dhiira gelin kartaa tababarka musqusha,balse ha ku deg degin. Badanaa waalidku waxayrabaan inay ilmaha baraan isticmaalka musqusha,intaan ilmuhu diyaar u noqon. Ilmahaagu waxaalaga yaabaa inuu diyaar u yahay tababarkamusqusha marka:

• Uu kuu sheego in maradu ka qoyan tahayama marada kaadidu halowdo

• Uu kuu sheego inuu u baahan yahaymusqusha

Caruurtu badanaa ma gartaan “inay u baahanyihiin” musqusha ilaa ay saddex sano gaaraan.Labo sano jir waa bilaabi karaa tababarkamusqusha balse waxaa laga yaabaa inuusan sifiican u tababaran ilaa uu gaaro 3 1/2 sano amaka weyn. Marna ha ku cinqaabin ama ku ceebeynhadduu marada loo xiray uu qooyo, haleeyo amasurweelka iska haleeyo.

Aan isku kaadineyn.• Caruurta marka ay ilaa 2 sano jiraan waxay

baran karaan isticmaalka musqusha • Markii ay 3 1/2 sano gaaraan, dhamaan-

toodse ma aha, caruurtu iskuma kaadiyaanmarka ay soo jeedaan

• Markii ay 5 sano gaaraan, dhamaantoodse maaha, iskuma kaadiyaan markii ay in yarseexdaan ama habeynkii oo dhan

• Waxii faahfaahin ku saabsan tababarka istic-maalka musqusha, kala xiriir dhaqtarkailmahaaga ama arag eeg qeybta maclu-umaadka buuggan

23

“Waxay ilatahay inaanku dedaalosidii aanilmahayga ubari lahaaisticmaalkamusqusha.”

WAX QEYBSIGA

Wax wada qaybsigu ma aha wax laba sano jirkufahmo. Ilmahaagu ma garan doono wax wadaqaybsiga ilaa uu saddex ama afar sano gaaro. Sikasta oo aad laba sano jir ugu deydo inuu waxqaybsi ogolaado, aad ayuu u diidayaa. Waxaadseyeeli kartaa.

• Amaan ilmahaaga marka uu wax qeybsisameeyo

• Tus sida wax loo qebsado, adigoo wax aadhaysato wax ka siinaya

• Marki caruurtu ay wada cayaarayaan, hubi inboonbalayaal caruurta ku filan ay yaalaan

Cunuggaagu wuxuu baranyaa in wax wadaqeybsigu fiican yahay.

HAL WAALIDDOORANAYA

Waa dhibaato marka ilmahaagu adigu keligaaaad kabaha u gelin karto, cunto siin karto, amaaad seexin karto. Caruur badan ayaa soo martaarintan doorna bida hal waalid. Isku day inaadarinta wax weyn ka dhigin. Haddii aad la joogin,ilmahaagu waa baran doonaa in dad kalecaawiyaan.

Arintan waxba yeysan kuu dhimin. Mar uun,ayaa ilmahaagu waxa uu u baahan yahay uu ulatagi doonaa dadka kale.

24

“Waa kudaalay sidaanisugu dayayeyin laba sanojirkeygu waxqeybsigaogolaado.”

“Ilmahayguwuxuujecelyahay halwaalid.Aniga mooyeein cid kalecaawiso umaogola.”

WAX WASAKHEYN

Ilmuhu waxay u baahan yihiin fiiro joogto ah.Ilmuhu waxay rabaan inay wax taabtaan, afkageliyaan, arkaan, ayna ogaadaan wax kasta.Sidaan ayey ilmuhu ku bartaan aduunka kuxeeran.

• Ilmuhu wax uma haleeyaan si ay kaagaxanaajiyaan. Waxay wax u haleeyaan iyadooisku dayaya inay wax bartaan

• Isku day inaad caruurta ka dheereyso waxa aywax ku haleyn karaan. Gee ilmaha meelamaan ah oo ay wax ku baran karaan

• Ha iska indha-tirin waxa ilmahaagu haleeyey.Tani waa fursad qaaliya oo aad ilmaha kubari karto inay nadiifiyaan wixii ayhaleeyeen. Ilmuhu ha ku caawiyaan markaaad nadiifineyso wixii ay haleeyeen

La socoshada meesha cunuggu joogo.Mar kasta waa muhiim inaad ogaato meesha cunug-gaagu joogo iyo waxa uu sameynayo. Cunuggahowshiisu waa inuu ogaado wax kasta. Taasiwaxay noqon kartaa inuu wax haleeyo ama in waxku dhacaan. Howshaadu waa inaad hubisaa inuubed qabo. Fiiro joogto ah u lahow cunuggaaga,wixii aadan rabin inuusan taabana ka dheeree.

25

“Maalindhoweydcunugeyga 21/2 sano jirkaayaa shuku-laato dareereah kuhaleeyeyrooggafadhiga oodhan. Aadayaan uxanaaqaywax aansameeyanawaa garanwaayey!”


AAN FARIISANEYN

Ha ka sugin laba sano jir inuu fadhiyo. Macquulma aha inay fadhiyaan. Fadhiga uma diidaan,umana qayliyaan, meelahana uma ordaan inaykaa xanaajiyaan. Laakiin, wax kasta inay ka salgaaraan ayey rabaan, inay socdaan ayey rabaan,wayna jecelyihiin inay adiga iyo dadka kaleba lahadlaan.

Waxaa jira marar aad dooneyso in ilmuhufariistaan, ayna aamusaan. Waxaad isku dayikartaa.

• U keen boonbaleyaal yar yar, buug sawireeday ku cayaaraan

• U keen wax ay cunaan balse aysan meel kuhaleyn karin, sida buskudka, miro la cuno,ama malmalaado

• Mar kasta ka og-dhawow• Tus wax xiiseeya si aad u bedesho hamigooda• La cayaar cayaaraha ilmaha• Mararka qaarkood, adiga iyo ilmahaagu

waxaad tegi kartaan meel aadan dadka kaleqash-qashaadeyn

Haddii aad su’aal ka qabto korriinkailmahaaga xilligan, kala tasho dhakhtarkailmahaaga ama eeg qeybta macluumaadkaee buuggan.

26

“Muxuucunuggaygalabada sanojira uu ufadhiyiwaayey unaaamusnaanwaayey?”

KORITAANKA IYOTARBIYEYNTA

Ilmaha aan iskuulka gaarini waxay u dhaqmaansidii iyagoo koray. Isla markaana, waxay rabaaninay ahaadaan ilmahaaga hada dhashay.

• Ilmahan aan iskuulka gaarini waxay kuadkeystaan inay iyagu wax qabsadaan, xataahaddii aysan aqoon sida loo qabto

• Waxay isku dayaan inay tijaabiyaansharciyada loo dejiyey, isla markaana kamurmaan sharciga aysan jeclayn

• Ilmahaan wax badan ayey is-tusaan. Waxayka cabsan karaan mugdiga, xayawaanka , jini-jiniga, iwm

• Waxay rabaan inay atoore meesha ka yihiindadka kalena amar siiyaan

• Si fiiro leh ayey kuu fiirsadaan. Waxa aadsameyso ayey ka horqaataan waxa aad usheegto

• Waxay mar walbaan inay ku qanciyaan

27

Ilmaha aan iskuulka gaarin( 21/2 ilaa 5 sano)


Sidee ugu wanaagsan oo ilmahaan utarbiyen karaa?• Aad u jecloow cunuggaaga• U sheeg cunuggaaga marka uu sida aad rabtay u

dhaqmo• Ka fogee waxyaalaha qatarta ah cunuggaaga.• Isku day inaad jadwal joogto ah leeday maalin

kasta• Is-weydii: Cunuggu ma si xun ayuu u

dhaqmayaa, mise wax ayuu isku dayayaa inuubarto?

• U dhaqan sida aad dooneyso in cunuggaagu udhaqmo

• Si toosan oo qayaxan ugu sheeg waxa aadcunuggaaga rabto inuu sameeyo

• Ogsoonow waxa ilmahaagu sameyn karo• Waqti la qaado cunuggaaga, siiba marka uu

cayaarayo taasoo u muuqato iyagu atoore yihiin • Qabo mark ilmahaagu wax fiican sameynayo,

una sheeg inuu fiican yahay• U diyaari cunuggaaga marxalado ka xanaajin

kara• Markii ilmuhu wax ku wareeraan, ka caawi inay

waqti xaddidan (time out) qaataan• U sharax sharciyada u degan iyo waxa ku

dhacaya haddii ay jebiyaan sharciyadaas• Qawlkaaga ha bedelin oo ka dhabee waxa aad

tiraahdo

Isu diyaari marxalado adag. Haddii ay noqoto inaad cunug dhib badan aad ukaxeyso dhaqtarka, dukaanka adeegga, amameelaha kale oo uu si xun u dhaqmi karo, waxaadisku dayi kartaa.• Intaadan bixin, la hadal ilmahaaga una sheeg

sida aad dooneyso inuu u dhaqmo. Tusaale

28


ahaan, u sheeg inaad ka rajeynayso inuugaariga adeegga ku jiro, wax uu dukaanka kuarkayna weydiisan

• Isku day inaadan ilmahaaga u kaxeyn meel aadogtahay inuu ku daalayo ama gaajoonayo

• Sii qaado waxa uu cuno iyo boonbalayaal• Haddii ilmuhu si xun ugu dhaqmo dukaamada

ama dhaqtarka, xasuusi xeerarkii deganaa.Weydii sidii laga rabay inuu u dhaqmo

• U sheeg ilmaha inaad aad ugu hanweyn tahaymarka uu si fiican u dhaqmo

DAGAALKA XILLIGAHURDADA

Waxa ugu fiican ee aad adiga iyo ilmahaaga aadu sameyn karto waa inaad sameysaa xili hurdo oojoogto ah.

• Go’aanso marka ilmahaagu seexanayo.• Hawshaada bilow 30 daqiiqo ama saacad ka

hor xiliga hurdada• Hawshaas waxaa ku jira u qubeyska ilmaha,

cunto fuded siin, u cadeyid, iyo xili sheeko.Xiligan kuma haboona legdan cayaaro

• Isku day inaad jadwalkaas raacdo habeynkasta

29

“Gurigeyguxilligahurdada waamid dhibbadan. Markaaan ilamahsariirta geeyo,aad ayaan udaalanahaywax kalenama qabankaro.”

TUSAALEYNTA WAALIDKA!!Ilmahaagu mugdiga ma ka baqaa?Kala hadal ilmahaaga cabsida. Cabsi run ayey ulamuuqataa ilmahaaga: Marna ka shacatireysan. Isticmaalnalka habeynkii, ama nalka cabaar ha shidnaado.Caruurtaqaar ayaa qaba inay amaan ku yihiin buste ama boonbal-ayaalka xayawaanka marka ay hurdaan. Haddii aadilmaha ka caawiso cabsida mugdiga, cabsiyaha kale inuubarto ayey ka caawin kartaa.

Hadaad isku dayeyso jadwalka xilliga hurdada markaugu horeysay, rajee xoogaa tashuush ah.

• Marka aad seexo, ilmuhu wuxuu ka soo bixi kartaaqolka. Ha ka yeelin diban sariirta si tartiib ah uguceli. Waxaa laga yaabaa in lagaaga baahan yahayinaad sidan dhowr jeer sameyso

• Badanaa caruurtu waxay soo maraan marxalad aymugdiga ka baqaan. Faham in cabsida ilmuhu ayrun tahay, kana caawi inay ka gudbaan cabsida

• Isticmaal nalka hurdada ama nalalka qolokadhexdooda ah oo shidan ka tag

• Caruurta qaar ayaa u baahan waqti badan oo ay kuga’aan. U ogolow in ilmuhu wax akhristaan ama lahadlaan boonbalayaalkooda

• Ilmuhu inuu debecsanaan dareemaa si uu u gam’o.Caruurtu waa ku kala duwan yahay arintan. Iskuday inaad hesho wax ilmaha debcin kara. Ilmuhutartiib ha u neefsado, hees degan ha qaado, amahaysto boonbale xayawaan

• Badanaa hadaad ka goyso, jiifka galabtii ilmahahurdo ayaa qabaneysa xilligii hurdada

30


HAL WAX KELIYACUNAYA

Marka aad leedahay ilmo raashinka kala doorta,xiliga cuntadu ma sahlana. Xilliga cuntada waqtifiican ka dhig.

• Raashin kala duwan oo fiican ku dayilmahaaga

• Haddii ilmahaagu uusan jecleyn inuu raashincusub isku dayo, in yar saxankiisa saar.Weydii inuu isku dayo hal ama laba jeer

• Ha ku qasbin ilmaha inay saxankoodabaneeyaan

• Caruurta qaarkood ma jecla raashimo la iskudaray. Waxaa laga yaabaa in ilmahaagu bariisiyo galey gooni loo kala guray uu cunilahaan, laakiin uusan cuneyn haddii la iskudaro

• Caruurta qaarkood waxaa laga yaabaa inaydhahaan waan dheregsanahay markaadraashin siiso, balse balse ay rabaan inaycunaan macmacaanka. Isku day xeer oranayawaa inay marka hore raashinka cunaan,intaysan macmacaan cunin

• Ogsoonow, dhadhanku waa isbedelaa. Waxaalaga yaabaa in ilmuhu cuno wax uusan horeyu cuni jirin

Jikada kaa caawinayaIlmahaagu wuxuu marayaa da’ uu kaa caawin karojikada. U ogolow ilmahaaga inuu kaa caawiyodoorashada raashinka la karinayo. Ha kala dooratoraashinada wanaagsan ee kala duwan. Ilmuhu wax

31

“Si kasta ooaan isugudayo,ilmahaygaafar-sano jirkaahi ma cunoraashin kastaoo aan ukeeno. Madoonaya inaanlaba cunto aankariyo.”


badan ayuu baranayaa, isla markaana aaminaysaain waxa ay dooratay ay muhiim yihiin.

Macmacaan sidee ah ayaa wanaagsan?Soodada guriga lagu sameeyo oo lagu qasaycabitaanka la qaso iyo biyo aashito leh. Meeshiiaad nacnac ka siin lahayd, sii karooto, moos,tufaax iyo canab. Meeshii aad bataatiga baceysanaad ka siin lahayd, see buskud. Wax uu ku farxo,koob ugu qabooji cabitaan qasan (jilaato).

Waxaa kaloo aad sameyn kartaa:• Xaqiiqso inta aad ama ilmuhu saxanka ku

rito. Caruurtu uma baahna in le’egraashinka dad waaweyn

• Dhadhanka ilmuhu waa ka duwan yahaydhadhankaaga. Caruurtu ma jecla raashinkadhadhanka adag, sida basasha, ama raashinkauusan midabkiisa ama wax uu ka sameysanyahay uusan aqoon

• Waa iska caadi in caruurtu maalin gaajeysanyihiin, maalinta xigtana in yar cunaan

• Caruurtu waa ka calool yar yihiin dadkawaaweyn. Waxay cunaan raashin yarmarkiiba, laakiin waxay u baahan yihiin inaydhowr jeer wax cunaan maalintii

• Ilmahaaga ka caawi inuu maalintii oo dhancuno raashin caafimaad leh

• Kala hadal dhaqtar in ilmuhu raashin kufilan cuno

32

TUSAALEYNTA WAALIDKA!! Wax haleynta xilliga cuntada.Waad ka hortagi kartaa wax wassakheynta xilligacuntada. Dabool koobabka, weelka raashinkailmaha, iyo baaquliga ama saxuunta. Kursigaraashinka ilmaha ayaa ku fiican qaabka fariisintailmaha.

AWOOD SHEEGASHO

Waalidku si xanaaq leh ayey ugu jawaabaanilmaha marka ilmuhu wax sameyn waayo. Markaaad xanaaqdo, ilmuhuna waa xanaaqayaa. Markaaad ilmaha ka rabto inuu wax sameeyo, wax kalela dooransii. Xilliga hurdada, meeshii aad kaweydiin lahayd “Qubeys diyaar ma u tahay?”dheh, “Waa xilligii hurdada. Ma waxaad rabtaasaabbuun mise biyo cad?”

Erayo isticmaal marka aad ilmahaaga lahadleyso. Si qayaxan toosna ah ugu sheeg waxaaad ka rabto in ilmuhu sameeyo. Meeshaad kaoran lahayd, “Waxaan nadiifi,” dheh “Waxaankaa rabaa inaad boonbalayaashaada aad aruurisokuna rido baakadkoodii.”

Marar qaarkood waxaa fiican adigoo tusa intaadla hadli lahayd. Ilmaha waxaad dhowr jeer usheegtay inay fariisato waxna cunto, balse jikadaayey iska wareegeysaa. Hadalka jooji si deganasaxankeeda uga qaad miiska. Haddii ay tiraahdoinaan cunaan rabaa, u sheeg inaad raashinka usoo celi doonto marka ay kursigeeda ku fariisatodiyaarna u tahay inay wax cunto. Badanaa,kursigeeda ayey ku soo noqoneysaa.

33

“Waxaandhahaa‘Maya,’ilmahaygunawuxuudhahaa‘Haa.’Maxaan waxkasta isugudagaalnaa?”



Iska ilow waxyaalaha qaarkood ilmuhu sameeyo.Ha u jawaabin wax kasta oo ilmuhu sameeyo.Mararka qaarkood ilmuhu wax kaa xanaajiyaayuu sameeyaa si uu kuu soo jeediyo. Haddii aadiska dhegatirto, waxay u badan tahay inuujoojiyo. Tamartaada u keydso arimaha waaweyn.

Fahamka dareenka ilmahaagaMarkii ilmahaagu isku dhexyaaco, xanaaqo, amamurugoodo, u sheeg inaad fahamsan tahay. Dheh“Waa arkaa inaad xanaaqsan tahay.” Mararkaqaarkood intaas keliya ayuu ku qancayaa kunacaro baaba’yaa. Garashada dareenkiisa macna-heedu ma aha inaad “is-dhiibtay” ama ogolaataydhaqankiisa.

Maxay tahay waqti xaddidan (time out)?Waqti xaddidan waxaa loola jeedaa marka aadilmaha ka wadayso arin faraha ka sii baxaysa oouu ilmuhu anshax-xumo sameynayo. Waqtigiidhamaa fursad ayey siineysaa ilmaha iyo waalidkainay qaboobaan. Eeg qeybta “Waqtigii Xaddidan”iyo sida loo isticmaalo dhamaadka buugaan.

34

ISKU KAADINAYA

Caruurta badankeedu waa joojiyaan inay iskukaadiyaan habeynkii marka ay bilaabaanxanaanada ama in yar ka dib. Wiilasho ingabdhaha ka badan ayey ku qaadataa. Haddiiilmuhu ka xun yahay isku kaadiyida, u sheeg inmarka ay weynaadaan ay joojin doonaan iskukaadiyida. Wax weyn ka ha dhigin.

Waxaadse sameyn kartaa: • Ka fogow biyo ama cabitaan siin jiifka ka hor • Isticmaal kastuumooyinka la tuuro• Isticmaal joodari aan kaadidu gudbi karin • Ilmuhu ha soo kaadiyo marka uu seexanayo

Kaadi u kicinta ilmaha habeynkii waxay u keenikartaa isku-buuq mana wanaagsana. Haddii aaduga welweleyso, la hadal dhaqtarka ilmaha.

CABANAYA

Caruurta qaarkood waa cabtaan marka ay waxrabaan, qaarna waa cabtaan marka ay daalanyihiin. Cabashadu waa si ilmuhu kuu soojeediyo. Waxaad ka sameyn kartaa.

• Marka ilmahaagu bilaabo cabasho waayowuxuu rabaa wax aan loo ogoleyn, gaadadasaar una sheeg inay fiinaan lahayd inuu helo,balse aan loo ogoleyn. Waxaa laga yaabaainaad dhowr jeer aad ku celceliso

35

“Waxaan umaleynayey inshan-sanojirkeygujoojiyey iskukaadiyidxilligan.”

• Haddii uu sii cataabo, ha xanaaqin meeshanaka tag

• Waa muhiim inaan cataaw, is-caburin,xanaaq, wax jajabin, ama anshax xumo waxbaaan ilmuhu wax kaaga qaadin. Haddii ilmuhusidaad waxa uu rabo uu ku helo, sidaad ayeyu dhaqmaysaa, si xun ayeyna u dhaqmidoontaa

Marka ilmuhu wanaagsan yahay.U sheeg marka uu si wacan u dhaqmo. Amaanmarkii uu wax fiican sameeyo si ilmuhu u fahmowaxa aad ka sugeyso ama ka rajeynayso.


36

“Maxaan kasameynkaraa shan-sanojirkayga?Waa iskacabanayaa.”


SU' AASHA WAALIDKA

??

KORINTA IYOTARBIYEYNTAIlmaha iskuulka hoose waxay qabaan inadduunku iyaga ku kooban yahay.

• Inay helaan fiiro gaar muhiim ayey u tahayilmaha da’daan

• Saaxiibtinimadu aad ayey muhiim ugu tahayilmaha dugsiga hoose. Waxay u baahanyihiin inay ilmaha kale la hadlaan, midbamidka kale dareenkiisa fahmo, fahmaanamacnaha saaxiibtinimada

• Waalidkuna muhiim ayuu u yahay. Ilmuhuinaad sharci u sameyso isla markaana ayraacaan ayey ilmuhu kaaga baahan yihiin.Waxay kaaga baahan yihiin inaad ka caawisosi ay wax cusub isugu dayaan, aad dhegaysatoaadna tusto si wax loo xaliyo

Maxaa tahay siyaabaha ugu wanaagsanee lagu tarbiyeeyaa ilama iskuulka hoose?• Jeclow ilmahaaga, wax kasta oo uu sameeyo• Sameyso jadwal joogto ah• Tus waxa san• Si cad ugu sheeg ilmaha waxa aad ka sugeyso

inuu sameeyo• Tus ilmaha inaad xiiseynayso waxa uu

sameynayo• Isku day inaad fahamto waxa ilmuhu kuu

sheegayo• U sheekee si aad u fahamsiiso waxa aad rabto

37

Iskuulka hoose(5 ilaa 9 sano)


• Diyaar u ahow inaad sharciyada bedeshoilmaha oo sii koraya awgeed. Isbedel ku sameehaddii loo baahdo

• Ka qaad wax loo ogolaa hadduu akhlaaq xumomuujiyo. Markii ilmuhu waxa saxda ahsameeyo, sii wixii aad ka qaaday

• Ka rajee ilmuhu inuu sameeyo ama bixiyo wixiiuu jebiyo

• Ha is-bedbedalin. Samee wixii aad tiraahdo.• Marka ilmuhu wax ku wareero, u sheeg inuu

“waqti xaddidan” qaato• U sheeg ilmaha marka aadan ku qanacsanayn

akhlaaqdiisa. U sheeg, sidoo kale, markii uu udhaqmo sida aad rabto

Ku caawi ilmahaaga inay hagaajiyaan BTJ-dooda (xarfaha bilowga alfabeetada) si ayu gaaran Y-da (xarafka ugu danbeeyaalfabeetada) Ma ogtahay in badanaa ilmaha iskuulka hoose ay ubaahan yihiin 10 saac oo hurdo ah habeyn kasta?Caruurta aad u nasta waa faham fiican yihiinwaxna baran ogyihiin.

38


MARKA ILMUHUSHARCIGA JEBIYAAN

Caruurtu waxay soo maraan marxalado aytijaabiyaan sharciyada. Ilmahaagu wuxuu is-leeyahay sharciyadii hore waxay noqdeen waxciyaalnimo.

• Dib u eeg sharciyada iyo baahidooda. Eeg insharciga weli shaqeyn karo iyo in ilmuhu kaweynaaday sharcigaas

• Kala hadal ilmahaaga sababta sharciyada ayjiraan

• Hadaad go’aansato inaad bedesho sharciga,kala hadal ilmahaaga sida sharcigu isubedelayo iyo waxa dhacaya hadii la jebiyo

• Markii ilmuhu sharci jebiyo, ha iska dhegatirin. Jawaabtaadu ha barto muhiimadasharciga iyo sida uu si wanaagsan ugudhaqmi karo aayaha dambe

Maxaan sameyn karaa marka ilmuhusharciga jebiyo?Sharciyadu waa na badbaadiyaan, na tusaan sidaloo dhaqmo, isla markaana naga caawiyaa inaandadka kale la dhaqano. Marka ilmuhu sharcijebiyo, waa inaad ugu jawaabtaa qaab uu u fahmikaro sababta ay muhiim u tahay in sharciga laraaco. Waxay noqon kartaa cinqaab. Tusaaleahaan, waxaad sameysay sharci oranaya telefis-hanka lama fiirsan karo ilaa laga shaqeeyoleyliyadii iskuulka. Ilmahaagu wuxuu fiirsadayfiidiyoow intuusan leyligii ka shaqeyn. Cinqaabta uu

39

“Ma fahmin.Ilmahaygusharciga waaraaci jiray,balse hadawuxuu umuuqdaainuu doonayoinuu midkasta jebiyo.”

helayo waa isagoo aan fiirsan karin telefishan halmaalin. Markii aad sidaa u sheegto, hubi inaad siiraacdo.

BEEN SHEEGID

Caruurtu been ayey sheegaan sababtoo ah waxayka baqayaan in la cinqaabo, ama la qabtay, ama isyiraahda waxaa sahlan adigoo been sheegga.Caruurtu waxay kaloo maraan marxaldo ayaabadanaa been sheegaan.

• U sheeg ilmaha inaad ogtahay inay beensheegayaan

• Marka aad ilmaha kala hadalyso beenta, kafogow wax ku keeni kara inay been kuusheegto si ay u daboosho beentii hore

• Hubi in dadka waaweyn ee ku nool gurigaaysan been sheegin. Caruurtu badanaa waxaaad sameyso ayey ka hor qaataan waxa aad usheegto

• Haddii aad ilmaha si cad ugu sheegto inbeentu xun tahay, ilmahaagu wuxuubaranayaa in beenta aan la aqbali karin

• Amaan ilmahaaga markii uu runta kuusheego baxar kasta ha ku jiree

40

“Maalindhoweydgabadhaydubeen ayey kasheegtay lacagay qaadatay.Markii aanweydiiyey,waxay tirishil ayeyahayd.”


DAGAALKA CARUURTA

Caruurta da’dan ahi waxaa ku adag inaywalaalahood nabad ku wada joogaan. Waxaadrabtaa in ilmahaagu isku fiican yihiin. Waxaadrabtaa inay isku farxaan isna tixgeliyaan.Gurigaagu inuu nabad ahaado ayaad rabtaa.

• Dagaalku badanaa wuxuu ka bilaabmaa iskuqabsasho shey ama boos. Si cad u qeex waxala wada leeyahay iyo wax gaarka looleeyahay. Qofka gaarka wax u leh ayey u taalhadduu dadka kale la qaybsanayo iyo in kale

• Isku day inaadan is garab dhigin caruurtaada.Ilmo kasta sidii qof gaar ah ula dhaqan

• Mid kasta mar fiiro gaar ah u lahow• Weydii ilmahaaga siga ugu wanaagsan ee ay

isu tixgalin karaan. Arintu si kastaba haahaatee, adigaa go’aansanayo fikradahamacnaha sameynaya

Qof kasta oo guriga jooga wuxuu u baahan yahaytixgalin iyo inuu amaan qabo.

Hagidda qilaafka ilmahaaga dhexdoodaDagaalka walaaluhu waa qaab ilmuhu ku bartaansida loo xaliyo isqabqabsiga. Haddii ay macquultahay u daa ilmaha inay xaliyaan qilaafkooda. Soofara gali marka ay qilaafkooda xalin kari waayaanama aad is leedahay talo fara ayey ka siibaxaysaa.

41

“Inaantimaha iskarifo ayaanjoogaa!Maxaysanilmahayguu heshiinkarin?”

ERAYADA XUN XUN

Waxay u badan yahay in ilmahaagu erayo xunxun ka soo barto iskuulka. Mararka qaarkoodilmuhu waxay bilaabaan isticmaalka erayada xunxun si loogu arko nin balaayo ah.

• U sheeg ilmahaaga in isticmaalka erayadaxun xun aan laga ogoleyn guriga. Si cad ugusheeg ilmahaaga in looga baahan yahay inuuraaco sharcigan xataa marka uu iskuulkajooga

• Ka fiirso erayad aad adigu isticmaasho.Hadaad eray xun isticmaasho ilmuhu waa kaabaranayaa

• Waligaa afka ilmaha ha ku dhaqin saabuunama wax si xun u dhadhama (erayga xun eeuu yiri awgeed)

Eray fiican isticmaal.Qasab waxaa jiray marar aad suulka dhagax kudhufsatay ama suulka dube isaga dhufatay. Wixiiugu horeeyey ee aad tiri ayaa laga yaabaa inuuahaa erayga afarta-xaraf. Caruurtaba waa kudhacday. Bar ilmahaaga eray fiican oo uu istic-maalo.

42

“Waa ogahayilmahayguerayo xun xunayuu iskuulkaka soo bartay.Ma doonayoinuuerayadaadguriga kuisticmaalo.”TUSAALEYNTA WAALIDKA!!


KULA MURMAYA

Waa sahlan tahay si aad u xanaaqdo, markailmuhu uusan ku tusin tixgelin. Sida aad ugujawaabta ilmaha ayaa bari karta ilmaha macnahaay leedahay tixgelintu.

• U sheeg ilmaha inuu ku dhegaysto, laakiinadiga iyo ilmuhu ha sii wadina hadalka ilaaaad ka xanaaq baa’badaan

• Raali gali hadaad xanaaqday oo aad kuqaylisay ilmaha. Macnaha waxaad ilmahatusaysaa tixgelinta akhlaaqda wanaagsan

• Markii aad labadiinuba qabowdaan, si sheegilmaha erayada ama sida uu kuula hadlay eemuujinaya tixgelin la’aan. U sheeg ilmahasida aad hadalka u aragtay. U sheeg ilmahawaxa aad ka sugeyso aayaha dambe

Waa caadi inaad ilmaha raali geliso. U sheeg ilmaha, “Run ahaantii hadaayey aadayaan u xanaaqay. Waan ka xumahay inaan si xunkuula hadlay. Tixgelin la’aan igama ahayn.”Labadeenuba ma saxneyn. Tani waxay ilmahabareysaa inay adiga iyo dadka kaleba raaligeliyaan noloshooda.


43

“Gabadhayduwaa dhaaftay‘ixtiraam’ Maakhbalayo ilmoigu af-celiyamar kasta.”

Waalidku badanaa ma dharbaaxaan caruurtooda.Hadana dad badan ayaa mararka qaarkooddharbaaxa ilmahooda. Waayo? Sababta waalidkuu dharbaaxo waxaa ka mid ah:

“Dharbaaxadu waa ii shaqeysaa.”

Dharbaaxidu waxay soo jeedineysaa dareenkailmahaaga, waxayna joojineysaa wixii ilmuhusameynayey–markaas ayada ah. Dharbaaxaduilmaha ma barto waxa aad ka rajeynayso, amasida loo dhaqmo aayaha dambe. Ilmaha ma bartoinay si fiican u dhaqmaan marka aan waalidkujoogin oo aysan ogeyn in sharciga la raacay.

“Haddii aanan ilmaha la dharbaaxin,akhlaaqda ayaa ka lumeysa.”

Dharbaaxadu ilmaha kama celiso inaysanhalaabin. Caruurta halaabay waxay barteen inaywixii ay rabaan ay ku heli karaan oohin iyo kiisiska waalid. Waalidka caruurtooda haleeya waxayilmaha u qabtaan wixii ay rabaan, meeshii aycaruurta ka bari lahaayeen sidii ay wax u qabsanlahaayeen. Sida ugu wanaagsan ee ilmaha loogailaaliyo inaysan halaabin waa adigoo jeclaada siwanaangsana u daryeela, sharci cadna u sameeyadhaqankooda.

45

Dharbaaxada

TUSAALEYNTA WAALIDKA!!Khasnadda dareenkaaga. Uga feker waalidnimada sida khasnadda bangi-gaaga oo aad ilmahaagu ku haysato. Wax kastaoo wanaagsan–salaanta, amaanida, khibradbarida, iyo meel marinta sharciyadu waa–keyd laguxareeyey akoonkaas. Wixii xun ee aad sameyso–kuqaylin, dharbaaxis, ceebeyn–waa wax aad kalabaxday akoonka. Waa inaad keydiisa in ka badaninta aad la baxeyso si aad xiriir wacan ula lahaatoilmahaaga.

“Dharbaaxada waa iska ilaaliyaa,balse waxaad moodaa wax kale mashaqeeyaan.”

Waalid badan ayaa qaba in dharbaaxaduwanaagsan tahay, mararka qaarkoodna loobaahan yahay. Waalidku hal wax keliya ayey kafekeraan marka ilmuhu si xun u dhaqmo:dharbaaxo. Waalidku waxay ilmaha dharbaaxaanmarkii ay xanaaqsan yihiin ama wareeraan. Warfiican waxaa ah in ay jiraan siyaabo kale oo loogujawaabi karo marka ilmuhu si xun u dhaqmaan.Waalidka waxyaabaha kale u isticmaala inayedbiyaan ilmaha, badanaa waxay ogaadaan inwaxyaabaha kale ka fiican yihiin dharbaaxada.

46

“Dharbaaxadu waa qayb kamid ah dhaqankeyga.”

Dharbaaxada aad ayaa looga isticmaalaadhaqamo badan. Waa wax bulshooyin badanisameeyaan, dhaqan ay gooni u tahayna ma jiro.

“Waa la i dharbaaxi jiray si fiicanayaana u soo koray.”

Badanaa dadka la dharbaaxi jiray waxay u koraansi caadi ah. Arintu si kasta ha ahaatee, taasi umadhicin dharbaaxada awgeed. Macnaheeduse waain waalidkood ay isticmaaleen qaabab kale oowanaagsan oo ay ku tarbiyeynayeen. Waxaandaraasaad la sameeyey ka ogaanay indharbaaxadu ilmaha u horseedi karto dhibaa-tooyin ay ku jiraan isla-hadal, xaas dhibaateyn,iyo isticmaalka kimikada.

47


MAXAA LA SAMEEYAAMARKA ILMAHAAGUKAA XANAAJIYOWaalid kasta wuxuu ogyahay siduu u xanaaqomarka ilmhu uusan si fiican u dhaqmin. Waxaadmaskaxda ku haysaa:

• Xasuusnow, waxaa kaa xanaajinaya waxailmuhu sameynayo, ee ilmahaaga ma aha

• Dharbaaxada iyo cinqaabaha kaleba ilmahama barayaan wax kale ee uu sameyn karo

• Hubi in ilmahaagu sameyn karo waxa aad karajeynayso inuu sameeyo

Run ahaantii kuligeen maalmo dhib badanayaa na soo mara. Mararka qaarkood waxaa na dhiba qaabka ilmuhuu dhaqmayo sababtoo ah run ahaantii qof ama waxkale ayaan ayaan u xanaaqsanahay. Haddii taasmar kasta dhacdo, way fiican tahay inaadcaawimaad ama taageero aad ka hesho cidgurigaaga ka baxsan.

49

Xanaaqa


50

Afar tilaabo oo lagu koontarooli xanaaqaaga

1. Jooji!Naso oo xanaaq baaba’. Sug ilaa aad caro ba’dointaadan tarbiyeyn ilmahaaga.

2. U kuur gal dhageysanaDhibku muxuu yahay? Maxaa sababay in ilmuhu sixun u dhaqmo? Run ahaantii ma ogtahay in ilmuhusi xun u dhaqmayo? Ma caadi sida ilmuhu udhaqmayo marka loo eego da’diisa?

3. Ka fekerMaxaad u maleynaysaa inay dhacaan? Tix-geliwaxyaalaha aad sameyn karto. Maxaad rabtaa inilmahaagu barto?

4. Ku dhaqaaqFuli go’aankaaga.

Fikrado aad ku caro baabi’in kara.• Tiri kow ilaa toban si tartiib ah. Ka feker tirada, ama

wax kale oo kaa farxiya, intii aad ka fekeru lahaydilmahaaga

• Gali gacmaha jeebkaaga. Taasi waxay kaacaawineysaa inaadan ilmaha u dhaaran amadharbaaxin

• Si wanaagsan u neefso, si tartiib ahna u sii daa. Iskadhig inaad qiiq ka sii deynayso jirkaaga

• Ka tag meesha wax ka dhaceen. Qol kale aad amabanaanka soo soc-soco (Tan yeel oo keliya haddiiilmahaaga guriga looga tagi karo keligiis ama haddiiqof kale la joogo.)

• Dhibaatada kala hadal xaaskaaga/ninkaaga, saaxiib,ama qof aad xigaalo tihiin

SU' AASHA WAALIDKA

??

ARIMO LA XIRIIRA WAQTIXADDIDAN (time out)Dhamaad waxaa loola jeedaa marka aad ilmaha kawadayso arin faraha ka sii baxaysa oo uu ilmuhuanshax-xumo sameynayo. Waqti xaddidan fursadayey siineysaa ilmaha iyo waalidka inayqaboobaan.

• Isku day inaadan waqti xaddidan mar kastaisticmaalin

• Waqti xaddidan waa inaan loo isticmaalinilmaha 3 sano ka yar

• Waalidku waa inay degan yihiin, balse kuadkeystaan, markii ay ilmaha dhahaan waqtixaddidan

Maxay tahay waqti xaddidan?Waqti xaddidan waxaa loola jeedaa marka aadilmaha ka wadayso arin faraha ka sii baxaysa oo uuilmuhu anshax-xumo sameynayo. Waqti xaddidanfursad ayuu siinayaa ilmaha iyo waalidka inayqaboobaan.

Sida loo isticmaalo waqti xaddidan:• U hel meel fiican oo ilmuhu tagaan markii ay

wax haleeyaan. Waa inay ka fogaataa meeshiiwax ka dhaceen ama meeshii akhlaaq xumadaku sameeyey

• U sheeg ilmahaaga inuu bareeg u baahanyahay. U sheeg inaad uga baahan tahay inuu

51

Waqti xaddidan (time out)

joogo meesha loo gartay ilaa uu ka dego amadiyaar u yahay inuu si wanaagsan u dhaqmo

• Haddii ilmuhu isku dayo inuu meeshii katago intaan xiligii dhamaan, si tartiib ah ugusoo celi. U sheeg inuu goobtisii cayaarta kusoo noqon karo markii uu dego ama amadiyaar u yahay inuu si wanaagsan u dhaqmo

• Markii ilmuhu dego, kala hadal sababtii uuugu baahnaa in meesha laga wado iyo waxaaad ka rajeynayso hadda ka dib. Haddiiilmuhu ilmo kale waxyeelay, waa inuu raaligalin ka bixiyaa. Haddii uu wax tuuray, waainuu soo qabtaa. Tani waxay ilmahaagafursad u siineysaa inuu saxo anshax xumadiisa

• Mar kasta amaan ilmahaaga markii uu carobaaba’o kuna soo laabto howshiisii dhibaatola’aan

Fikrado kale:• Waalidka qaarkood waxay isticmaalaan

saacad. Sii hal daqiiqo oo waqti xaddidan ahinta sano ee ilmahaagu jiro. Tusaale ahaan,haddii ilmahaagu 4 sano jiro, 4 daqiiqo ayuujoogayaa meesha ganaaxa

• Markii ilmuhu sii koraan, isku day inaymeesha ganaaxa ka tagaan markii ay diyaaryihiin. Taasi waxay ilmaha ka caawineysaainay ogaadaan markii ay caro baaba’een

• Waa iska caadi in ilmuhu buug akhristo amaxujooyin isku gee-geeyo marka uu ku jiromeesha ganaaxa. Sii boonbalayaal amabuugaag uu ku caro baaba’o

• Ku dhiiri geli ilmaha inuu iskiis u qaatowaqti xaddidan markii uu u baahan yahayinuu dego ama uu u baahan yahay bareeg

52

Isticmaalka waqti xaddidan.Waqti xaddidan waxaa loo isticmaalaa in lagahortago anshax la’aan. U sheeg ilmahaaga inuuwaqti xaddidan inta uu ka caro baaba’yo looganahortago arinta oo faraha ka baxda. Waqtixaddidan waxaa kaloo loo isticmaali karaa markailmuhu muujiyo anshax la’aan. Fursad lagu degoayey cid walba siineysaa. Markii waqtigiidhamaado, waxaad xalin kartaa dhibka jira.

53


QAYBTA MACLUUMAADKA1.Xasuusnoow, rugta caafimaadka ilmahaaga

ayaad ka heli kartaa akhbaarta la xiriirta waalidnoqoshada caafimaadka leh. Kala hadal caafi-maadka ilmahaaga iyo koritaankiisa. Anshaxailmahaagu waxay ku tusi kartaa calaamadodhib muujin kara una baahan in dhaqtarka loosheego.

2.Wac qadka diirinta waalidka (612) 813-6336wixii su’aal ah ee ka qabta asluubta ama korin-taankiisa. Diirinta Waalidku waa adeegtelefoon lagulana tashto Children’s Hospitalsand Clinics. Waqtigan, adeeggan luuqaddaIngiriiska keliya ayaa lagu heli karaa.Luuqadaha Spanish, Hmong, iyo Soomaali,qoysaska waxaa lagu dhiiri geliyaa inay wacaankhadka 2-1-1 ee hay’adda United Way. Haddiiaan luuqaddaada laga helin2-1-1, wac 1-800-543-7709.

3.Wac qadka INFO-U 1-800-525-8636 si aadu maqasho arimo badan oo la xiriira waalidka,loona kala soocay da’ iyo mawduuca.Akhbaarta oo Ingiriis ah, taabo 100. Akhbaartaoo Soomaali ah, taabo 400. Koobiga daaba-cadda waxaa laga heli karaa internetkamarkaad teybgareyso cinwaankawww.extension.umn.edu/info-u. Adeeggaanwaa lacag la’aan waxaana bixiya University ofMinnesota Extension Service 24 saac maalinwalba, 7 maalmood asbuucii.

55

Macluumaadka

Orijinaalka qaybta Ingiriiska ah ee TarbiyeyntaWanaagsan: Hagaha Waalidka waa qayb ka mid ahQorshaha Waalidnimada Wanaagsan ee IlmahaCaafimaad qaba ee Children’s Hospitals and Clinics,waxaana lagala kaashaday University of MinnesotaExtension Service.

La taliyaha Mashruuca:Rose Allen, Ku-xeel-dheere arimaha qoyska,University of Minnesota Extension Service

Qoraa:Tracy Habisch-Ahlin, La taliye

Kooxda Tifatiridda:Audrey Anderson, Maareeyaha isgaarsiinta,Children’s Hospitals and ClinicsMary Braddock, MD, Agaasimaha caafimaadka,caafimaadka bulshada iyo ka hortagga cudurada,Children’s Hospitals and ClinicsColleen Gengler, Ku-xeel-dheere arimahaqoyska, University of Minnesota ExtensionServiceSharon Hills-Bonczyk, Maareeye, arimahaqoyska, Children’s Hospitals and ClinicsKarin Ihnen, Baritaanka adeegga gobolka,University of Minnesota Extension ServiceBecky Hagen Jokela, Baritaanka adeeggagobolka, University of Minnesota ExtensionServiceMary Anne Mathews, Ku taqasusay caafimaadkabulshada, Children’s Hospitals and ClinicsElizabeth Myhre, Agaasimaha caafimaadkabulshada iyo ka hortagga cudurada, Children’s Hospitals and Clinics

57

Hirgelinta

Ronald Pitzer, Ku-xeel-dheere adeegga qoyska(hawl-gabay), iskuulka adeegga bulshada, Kuleejkaarrimaha dadka, University of Minnesota

Qoraalka daabacaadaan waxaa laga soo xigtay PositiveParenting I and II, University of Minnesota ExtensionService, 1997, laga soo aruuriyey akhbaaraha iyoaqoonta dadka eegay daabacadaas, iyo talada waalidka.

Tarbiyeynta Wanaagsan: Turjumidda Hagaha Waalidkaoo Soomaali ah waxaa hirgeliyey

Maareeyaha Mashruuca:Mary Anne Mathews, Ku taqasusay caafimaadkabulshada, Children’s Hospitals and Clinics

Xiriiriyeyaasha Mashruuca: Rose Allen, Ku-xeel-dheere arimaha qoyska,University of Minnesota Extension Audrey Anderson, Maareeyaha isgaarsiinta,Children’s Hospitals and ClinicsParticia Stoppa, University of MinnesotaExtension Service

Habka farshaxanka:Jim Mesick

Turjume:Adan Mursal

La taliye & Tifa-tire:Mursal Khaliif

Waxaa mahadnaq gaara ah mudan Somali AmericanFriendship Association (SAFA) iyo Faysal Omar,Agaasimaha Idman, doorkii ay ka qaateen turjumiddabuugan.

58

Sida loo dalbado:Buugaan waxaad ku heli kartaa Ingiriis,Positive Discipline: A Guide for Parents Hmong, Txoj Kev Pab Rau Cov Niam TxivCob Qhia Kom Me Nyuam Coj ZooSomali, Tarbiyeynta Wanaagsan: HagahaWaalidkaSpanish, Enseñando a crecer, una guia parapadres

Hadaad dooneyso koobiyaal kale ee daabacadan,wac University of Minnesota Extension Service1-800-876-8636 weydiina sheyga

HE-MI-07461 EnglishBU-08094 HmongBU-08095 SomaliBU-08093 Spanish

Daabacaaddan waxaad ku heli kartaaqaab kale, hadaad codsato. Fadlan soo wac1-800-876-8636.

Wixii faahfaahin ee ku saabsan waalidnimada,booqo:

www.childrenshc.orgama

www.parenting.umn.edu

Xuquuqda daabacaada ©2004 (copyright), waxaaiska leh gudiga maamula Jaamacadda Minnesota(University of Minnesota). Xuquuqda iyaga ayeygaar u tahay.

Jaamacadda Minnesota iyo Children’s Hospitalsand Clinics waa wax bare iyo shaqaaleeye loosiman yahay.

59

Qarashka turjumidda iyo daabacaadda TarbiyeyntaWanaagsan: Hagaha Waalidka waxaa bixiyey:

Ramsey County Children’s Mental HealthCollaborativeUniversity of Minnesota Extension ServiceChildren’s Hospitals and ClinicsQarashkii aasaaska buugaan TarbiyeyntaWanaagsan: Hagaha Waalidka waxaa hirgaliyeyTarget Stores.

BU-080956/04 1M

Tarbiyeynta Wanaagsan: Hagaha Waalidka waa qaybka mid ah Qorshaha Waalidnimada Wanaagsan eeIlmaha Caafimaadka qaba ee Children’s Hospitalsand Clinics, waxaana laga kaashaday University ofMinnesota Extension Service.

hagaha waalidka - home | children's minnesota · 2012-05-01 · • isku day inaad jadwal...

Documents