haber 10 - ‘dönmeden sarhoş semâzen’lerden bugüne_ yasaklı tasavvufun hâli - dr. hayati...

haber10.com

Haber 10 - Dnmeden SarhoSemzenlerden Bugne: YasaklTasavvufun Hli - Dr. Hayati Bice

Dr. Hayati Bice

Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavvufun

Hli

Dr. Hayati Bice

18 Kasm 2011 Cuma 22:57

Osmanlnn son devrindeki tasavvuf hayattan izler tayan

hatrtlar, belge niteliinde unsurlar ieren romanlar dneme k

tutan nemli bilgiler iermektedir.

Cumhuriyet Kurulurken Maneviyat leminde Neler Oldu? balkl

yazm[1] vesilesi mesaj gnderen bir okurun nemli bir sorusu

vard. Madem byle maneviyat gl mridler vard da

Cumhuriyetin ilnndan ksa bir sre sonra binlerce dergh

mhrlenirken yzbinlerce derviten neden bir ses-seda

kmad?

Haber 10 - Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavv... about:reader?url=http://www.haber10.com/makale/26072/

1 / 10 21.06.2015 00:17

Bu sorunun yantn vermek iin dnemin artlarn ve lkenin

ierisinde bulunduu ortam iyi anlamak gerekiyor. Ayrca dnemin

derghlarnn ne durumda olduu da gz nnde

bulundurulmaldr. Bu sonuncu hususta bize bir fikir verebilecek

tanklarn hemen tamam, artk dnyada yaamakta olmadklarndan

birinci elden tanklklara bavurabilme imkn kalmad. Ancak, o

devrin tasavvuf hayatndan izler tayan hatrtlar -ve hatt belge

niteliinde unsurlar ieren romanlar- bu konuda bize k tutan

nemli bilgiler iermektedir.

Bunlardan belirgin tasavvuf bir kimlii olmayan Yakup Kadri

Karaosmanolunun Nur Baba roman [2] ile son

mesnevihanlardan, Mevlev dervii Tahir Olgun (Tahirul-

Mevlev)nin ilehane Mektuplar adl hatrt tr eserinden [3]

hareket ile cumhuriyet kurulurken tasavvuf hayatn -en azndan iki

dergh leinde- bir resmini vermek mmkndr.

Nur Baba Kimdir?

1921de Akam gazetesinde tefrika edilen Yakup Kadri

Karaosmanolunun Nur Baba roman gelen tepkiler zerine

gazetede yayn yarda kaldktan sonra 1922de kitap olarak

yaynlanr. Kitabn yaynlanmas ile ve arkasndan filme alnmas

srasnda kan olaylar, kitabn bakahraman olan Nur Baba ile ba

kadn kahraman Nigr hanm ile dier kadnlarn ( Ziba Hanm,

Celile Hanm, Sheyl ve dierleri) kimler olduu hakknda

speklasyonlar yaplr. Zamann Bekta derghlarn tanyan kiiler,

roman kahramanlarnn gerek hayattaki kimlii hakknda hemen bir

hkm verseler de henz bir gen olan Yakup Kadri Karaosmanolu

-gelen tepkilerden ekinmi olsa gerek- uzun sre roman

kahramanlarnn hayl olduunu iddia edip anlatlanlarn

gerekd kurgulama olduunu ileri srer. Ancak mrnn son


2 / 10 21.06.2015 00:17

yllarnda kendisi ile yaplan bir rportajda amlca Bekta dergh

postniini Ali Babann romannn bakahraman Nur Babann

hammaddesi olduunu Mustafa Kemale itiraf ettiini syler. Yakup

Kadrinin anlatmna gre roman okuyup Nur Babay merak eden

Mustafa Kemal, bir tanyan vastas ile Ankaraya getirttii Nur

Babann hammaddesi olan Bekta eyhi ile grm ancak pek

de beenmemitir. Ayn sofraya konuk ettii Yakup Kadriye bu

hayl krkln da : Bu herifte, senin Nur Babandan hibir ey

gremiyorum. szleri ile aklamtr. [4]

Cumhuriyetin Hemen ncesinde Bir Bekta Derghnn Hl-i

Perin

Dedikodu retmee uygun bir merakn tesinde romann

kahramanlarnn kim olduu hakknda bir yorum yapmaktan teye

Yakup Kadrinin Nur Baba romannn zamann stanbulunda bir

derghn halini ele veren gzlemlerinden hareketle yazld ok

aktr. Meclis-i Meyh [5] adl dzenleyici st kurulun varln

srdrrken bir derghn ierisinde bulunduu yozlamaya bakarak

devrin tm tarikatlarnn tm derghlarn balayc bir hkm

vermek insafszlk olur. Ancak sadece bir derghta bile olsa,

tasavvuf adna yaplan bir faaliyette gzlenen istisna bir yozlama

bile olsa, bnyeye siryet eden bir hastaln belirtisidir.

Dokuz blmden oluan Nur Baba kitabnn Bir Zhir Nasl rad

Edilir? balkl iki blm [6] bir bekta derghna intisb trenini

ve sonrasndaki gelimelerin, birebir gzlemlerle anlatld ok

aikrdr. Bu blmde yeni bir dervi adaynn psikolojisini ok iyi

yanstan Yakup Kadrinin anlatm derghn deta birincil riteli

haline gelmi olan iki meclislerini, sarho muhabbetine fon mzii

haline gelen nefesleri ok ayrntl olarak anlatmaktadr. Kitaptaki

kadnlar arasndaki bir ekimeyi yanstrken, bir dervienin


3 / 10 21.06.2015 00:17

kzdrmak istedii bir bakasna Pr Sultan Abdaln Bu bir rza

lokmasdr; yiyemezsin demedim mi? nakaratl deyiini dne

dne okutmas; okura bir ynyle komik gelirken, konunun tasavvuf

boyutuna bakan birisi iin durum bir o kadar elem vericidir.

Kitapta ok ne karld zere kadn dervielerine zel bir ilgisi

olan Nur Babann hlini behimyyt[7] olarak vasflandrlan

Yakup Kadri, derghn kadn mdvimlerine ynelik olarak

sergilenen cinsel nitelikli taknlk ve azgnlklar hakknda bakaca

sz sylemee gerek brakmaz.

Kitabda ismi verilmesi bile yazarn yakn arkada olan Yahya

Kemalin de ayn dergha devam ettiini anlalmaktadr. Beir

Ayvazolunun Bozgunda Bir Fetih Ryas ismi ile yaynlad

Yahya Kemal biyografisinde de [8] bu amlca Bekta dergh

safahat ayrntl olarak anlatlmaktadr.

Kitab hakknda daha fazla bilgi vermeden konunun sosyal boyutuna

dnecek olursak devrin derghlar dzene sokmak ile grevli olarak

resm kurumu olan Meclis-i Meyhn en azndan amlca Bekta

dergh rneinde hibir denetimi olmad anlalr. Bu durum

genelletirilemezse bile yine de bir baboluk tablosuna iaret eder.

Bu baboluun yol at sosyal facialarn 1925 ylnda btn

dergh ve zaviyelerin toptan kapatlmasnda ne kadar etkili olduu

bilinememekle birlikte tamamen gz ard edilmedii de ortadadr.

Dier yandan T.C. ynetimin en st dzeyinden bu konulara ilgisi

ise konuyu daha hassas bir noktaya tam olmaldr.

Ya Dnmeden Sarho Semzene Ne Buyurulur?

Ad km doksana, inmez seksene durumundaki bu Bekta

derghn bir kenara brakalm; Osmanldan Cumhuriyete


4 / 10 21.06.2015 00:17

devredilen devrin nemli sufilerinden Tahirul-Mevlevnin 30

Austos 1896 tarihli bir mektubunda anlatt u sahneye ne

dersiniz? sarholar ile ile mehur stanbul Kulekaps

Mevlevihanesinde Kudretullah Efendi merhumun mehatinde

hcreye kacak bir cn kapdan gemesi iin meydan verilir.

Tevecchn hitmndan sonra meydanc kapy aar. Cn, ieriye

girip bir ba keser amma eilip dorulmasndan Galata

meygedelerinin [meyhanelerinin] ufak bir ubesi olan midesi

karmaya balar. Bir iki adm daha yrr. Ba kesmeye meydan

bulamaz. Tavus kuyruu gaseyn [kusmuk] eyhin eteine doru

frlatr. Bre eyh [Kudretullah Efendi], Bunu da m grdk?

Hey gidi Mevln, h diyelim h! diye izhr- zarfet eyler.

Sebebini soranlara da, Herif zten demli. Deme, glbanga ihtiyc

yok. cevabn verir. [9]

Dikkat ediniz; yl henz 1896dr, derghlarn kapatlmas

kararndan neredeyse otuz yl ncesidir. Ve bu satrlar yazan azl

bir tasavvuf dman selefi ya da laiklik a bir reformist deil

binbir gnlk ilesini yaamakta olan bir Mevlev dervii (Tahirul-

Mevlev) ; mektubun muhatab da yine Mevlevlik yolunun son

gzide isimlerinden bir dier dervi (Ahmet Remzi Akyrek)tir.

Islah Deil, Toptan mha

Sadece iki dergh ile ilgili olarak bu yazya konu edilen iki kitaba

yansyan bu yozlama bulgular bile derghlarn bir slaha tabi

tutulmasnn zorunluluk hale gelmi olduunu gstermektedir.

Meclis-i Meyhn gerek kuruluu ve gerekse derghlara ynelik

olarak yaynlad genelgeler bu slah ihtiyacnn zamann nde

gelen eyhlerince de zmnen de olsa- kabul edildiinin kant

olarak deerlendirilebilir.


5 / 10 21.06.2015 00:17

Bugn aradan neredeyse bir asr getikten sonra tm yasaklamalara

ramen yaatlmasna engel olunamayan tasavvuf hayatn yeniden

organizasyonu dnlecekse gemiin bu ac hatralarndan ibret

alnarak ayn yanllara dlmemesi iin dikkatli olunmas

gerekecektir. Sorgulanmas gereken bir konu da, baz dallarnda bir

hastalk belirtisi grlen asrlk bir nar durumundaki tasavvuf

kurumlarn, restore edilmek, hastalkl unsurlarnn budanmas gibi

bir yntem dururken kknden kesilmesi yoluna gidilmesidir.

1925 ylnda btn dergh ve zaviyelerin hepsinin kapsna kilit

aslmasndan sonra cidd anlamda bir tepki verilmemesinde,

zamann ar inzibat basks yannda, insaf ehli mridlerin bu

karar, derghlarn ierisinde bulunduu yozlamaya ilah iradenin

kestii bir fatura olarak alglamalar etkin olmutur, denilmesini

kolaylatran ifadelere rastlanmaktadr.

Mehmet Altandan [10] Mahmud Erol Kla [11] , az-ok akl eren

hemen herkesin hemen hepsinin yaknr durumda olduu nitelik

kaygs olmayan bir mslmanln egemen hale gelmesinde bu

yasaklama kararnn bir tesiri olup olmad da sorgulanmaldr.

Mezra Tasavvufu, sitne Tasavvufuna Kar

Kknden kesilmee teebbs edilse bile, narn toplumun ok

derindeki kklerinden yeniden u veren tasavvuf hayat temsil

edenlerin, arz ettii genel manzarann sonucunun mezra

tasavvufu olarak adlandrlabilecek halinin slah ile tarihi mirasna

uygun olarak sitne tasavvufu [12] olarak yeniden retilmesi

gnmz sufilerinin kafa yorup, tedbir aramas gereken bir baka

durum olarak kaydedilmelidir.

Mazide tezhib retilmesinden hsn-i hat eitimine, bestekrlktan


6 / 10 21.06.2015 00:17

sedefkrla, neyzenlikten ebrzenlie binbir sanatn talim edildii

birer gzel sanatlar akademisi olan derghlarnda, zevk-i selim

kazandrlarak inceltilen edebli insanlarnn temsil ettii tasavvuf ile

bugnk -tasavvuf olduu iddia edilen- ortamlarn kaba-saba

mntesiblerinin egemen olduu vasatn kyas dahi kabil deildir.

Tasavvuf hayatn hi kesintiye uramad Msrda, tasavvufu

hayat avm tasavvuf ve havass tasavvufu olarak iki ayr

kategoride tanmlayan eski Ezher niversitesi Rektr Abdulhalim

Mahmudun iaret ettii zere [13] kentli ve iyi eitimli yeni nesillerin

manev ihtiyalarn giderecek her ey tasavvuf gelenekte ve bata

bn Arabnin eserleri olmak zere zengin tasavvuf literatrnde

mevcuttur.

Trk tasavvuf gelenei ise Ahmed Yesevden Yahya irvanye,

Davud Kayserden Mevlna Celaledddin Rumye; Yunus Emreden

Niyz Msrye uzanan muazzam birikimi ile kefedilecek bir hazine

olarak uzansak dokunacak kadar yaknlkla, elimizin altndadr.

Sorun bu klasik tasavvuf metinlerin yeni nesillere aktarlmasnda

kpr grevini stlenecek irad ehlinin yeterli olup olmadndadr.

Dokuz yzyllk Trk tasavvuf geleneinin, gnmzde arz ettii

tablonun bu mezra tasavvufu kuyusundan kartlp yeniden

sitne tasavvufu haline getirilmesi ve gnmzn manev alk

ierisindeki insanna sunulmas iin yaplacak ne ok ey var

Yol uzun, menzil rak; anlayacanz

------------------------

letiim: [email protected]


7 / 10 21.06.2015 00:17

[1] Hayati Bice, Cumhuriyet Kurulurken Maneviyat leminde Neler

Oldu?, 26 Ekim 2011, http://www.haber10.com/makale/25840/

[2] Yakup Kadri Karaosmanolu, Nur Baba, letiim yaynlar, 11.

Bask, stanbul-2004.

[3] Tahir Olgun (Tahirul-Mevlev), ilehane Mektuplar, Aka

yaynlar, Ankara-1995.

[4] Yakup Kadri Karaosmanolunun kendisine mektup ile

bavurarak Nur Baba romanndaki kahramanlar ve Mustafa Kemal

konusuna aklk getirmesini isteyen Mustafa Baydara verdii yazl

cevapta unlar syler: "Atatrk Nur Baba romannn kahramann

grmek meraknda idi, nk, bunun gerekte mevcut bir Bektai

eyhi olduunu kendisine sylemilerdi. ankaya'da oturan Dr.

Ragb adnda bir Bektai de onu ahsen tandn sylemi ve

bulup Atatrk'e takdim etmek grevini stne almt. Trk Dil

Kurumu'nda da belirttiim gibi bu, Kskl Derghnn eyhi Ali

Baba'yd. Bahis konusu romanmn etrafnda yaplan polemiklerde

hep bu adamn ad gemitir. Sebebi u; nk, ben yar tasavvufa

dknlm, yar Bektai srr denilen eye kar merakm

saikasyla Tarikat'a girmek kararm bu derghta

gerekletirmitim. Yani Ali Baba'dan 'Nasib' almtm. Fakat, ilk

gnden itibaren, Ali Baba bata olmak zere orada herkes ve her

ey beni bir hayl krklyla etkilendirmekten teye geememiti.

Ali Baba tasavvufla hi alkas olmayan hatta okuyup yazmas kt bir

adamd. Kalbnn, ehresinin baz niteliklerinden baka benim Nur

Babaya benzer taraf yoktur (Kadnlara dknlnden ve

kadnlarn ona kaplmalarndan baka). Nitekim, Atatrk onda Nur

Babay bulmak in hayli yoklama ve denemelerde bulunmu,

(mesel romanda gzel sesli olarak tanttm iin) ark syle,

nefes oku demi, karln alamam ve beni yanna arp onun


8 / 10 21.06.2015 00:17

iitemeyecei bir sesle Yakup Kadri, bu senin anlattn Baba'ya hi

benzemiyor' diye deta yaknr gibi olmutu. te ben de bunun

zerinedir ki, 'Paam', demitim, bu Nur Babann

hammaddesidir'. Milliyet Sanat Dergisi, s.111, 20 Aralk 1974

[5] Meclis-i Meyh: Osmanlnn son dneminde dergh ve

zviyelere bir ekidzen vermek zere oluturulan ve stanbulun

tanm derghlarnn mridlerinin ye olduu resm kurulu.

[6] Yakup Kadri Karaosmanolu, Nur Baba, s.47-70.

[7] Behimyyt: Hayvan gdlerle hareket edilmesi.

[8] Beir Ayvazolu, Bozgunda Bir Fetih Ryas, Kap yaynlar,

stanbul-2008.

[9] Tahir Olgun, ilehane Mektuplar, s. 82-83.

[10] Mehmet Altan, Kent Dindarl, Tima yaynlar, stanbul-2010.

[11] lkemizin tannm tasavvuf akademisyenlerinden Prof. Dr.

Mahmud Erol Kl, verdii bir ok rportaj ve TV mlkatlarnda

tasavvuf hayatn resmen yasakl oluunun yol at sakncalar ve

toptan yasaklama kararnn yeniden deerlendirilme zamannn

geldiini dile getirmitir. Son bir rnek: Netice-i kelam tekkelerde

baz sorunlar vard lakin bu sorunlar devrim gerektirecek nitelikte

miydi? Bence sorulmas gereken esas soru bu. O dnemde

bazlarnn korka korka Efendim ngilizin Oxfordu var Franszn

Sorbonu var; bizim de bunlar var acaba slah etsek yeterli olmaz

m? sorusunu ben bugn de soruyorum. O dnemde, o artlarda ne

dndlerse Hayr dediler ve her ey lavedildi. Ama Trkiyede

tekkelerin kapatlmasn tartacak steril bir ortam hala olumu


9 / 10 21.06.2015 00:17

deil. Bu mevzu dzgn bir biimde tartlmay bekliyor. Ayrca

eer doruysa Snbl Efendi eyhi Nurullah Kla Mustafa

Kemalin syledii Dergahlar ben kapattm ama zaman gelince de

yine ben aacam szn de hukukta alnan kararlarn zaman ve

mekanla yani konjonktrle snrl oluu balamnda okumak lazm...

Aksiyon dergisi; Say: 877, 26.09.2011. nternet versiyonu iin

bkz:http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-30573-inonu-

yasasaydi-bazi-ilahiyatcilara-liyakat-nisani-verirdi.html

[12] sitne: Tasavvufta bir tarikatn merkezi olan dergh.

Literatrde stanbul da sitne olarak isimlendirilmitir.

[13] Ezher niversitesi Rektr Abdulhalim Mahmudun tasavvuf

deerlendirmeleri iin bkz: Dr. brahim M. Abu-Rabi, Modern

Msr'da el-Ezher Sfizmi: Sf Dncesi (eviren: M. Mustafa

akmaklolu) Tasavvuf Dergisi, Say: 8 , s.173-198 , Ankara-2002.

Bu makale 1,661 kez okundu.


10 / 10 21.06.2015 00:17

haber 10 - ‘dönmeden sarhoş semâzen’lerden bugüne_ yasaklı tasavvufun hâli - dr. hayati...

Documents