guía promotor y promotora rural miskito

28
INTA INSTITUTO NICARAGÜENSE DE TECNOLOGÍA AGROPECUARIA Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 1 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka “Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara prumutur waitna tapahkaika” ulbanka ba, tawan sirpi nani tilara prumutur warkka wapanka ba daukaia dukiara lan daukanka dukia kum sa. Ai nitka nani bara sanska nani ansika yabaia dukiara lan daukanka wapanka nani tilak sins laka nani aslika kasak yus munaia sanska yabisa, naku tawan sirpi karnika nani bara ma mangkanka pawanka ra, upla, lalha apahkaika bara kir wan bri nani karnika yabisa. Naha tapahkaika ulbanka piska wal ra baiki sakan sa. Taura ya ba piska ba plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna warkka nani, nahki yaba tanka bara kau nit lukanka tanka nani brisa. Sikan piska ba tawan sirpi nanira prumutur warkka nani, tanka turbi kaikanka ba, sinska pakaia planka, tikniku yula kahbanka planka bara mani kum bilkara dia daukaia ba planka nani nahki daukaia ba tanka wisa, purkara dakni nanira daukanka nani daukaia dukiara pain sa wisa. Baku sin tawan sirpi ra plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna warkka ulbi brih waia ulbanka tilara dinkansa. Kli kupia kumi laka ra dauki bara kuntri aiska asla laka Gabamintka INTA tilak publik munanka kum. Kli kupia kumi laka ra dauki bara kuntri aiska asla laka Gabamintka INTA tilak publik munanka kum. Sturka ani wina wahbi sakan: INTA sinska lâka nani aslika Lilka nani: INTA © INTA raitka nani ul brisa Pas Ulbi Sakanka Ulbanka sakanka: 2,000 ulbanka Manawa - Nikarawa - 2010 [email protected] Plun ma mangkanka bara Edición No. 5 Agosto de 2010 Tiraje: 500 ejemplares

Upload: inta-tecnologia

Post on 26-Mar-2016

224 views

Category:

Documents


3 download

DESCRIPTION

INSTITUTO NICARAGÜENSE DE TECNOLOGÍA AGROPECUARIA Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka Daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka Daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 1 Plun ma mangkanka bara Edición No. 5 • Agosto de 2010 • Tiraje: 500 ejemplares

TRANSCRIPT

Page 1: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 1

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

“Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara prumutur waitna tapahkaika” ulbanka ba, tawan sirpi nani tilara prumutur warkka wapanka ba daukaia dukiara lan daukanka dukia kum sa. Ai nitka nani bara sanska nani ansika yabaia dukiara lan daukanka wapanka nani tilak sins laka nani aslika kasak yus munaia sanska yabisa, naku tawan sirpi karnika nani bara ma mangkanka pawanka ra, upla, lalha apahkaika bara kir wan bri nani karnika yabisa.

Naha tapahkaika ulbanka piska wal ra baiki sakan sa. Taura ya ba piska ba plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna warkka nani, nahki yaba tanka bara kau nit lukanka tanka nani brisa. Sikan piska ba tawan sirpi nanira prumutur warkka nani, tanka turbi kaikanka ba, sinska pakaia planka, tikniku yula kahbanka planka bara mani kum bilkara dia daukaia ba planka nani nahki daukaia ba tanka wisa, purkara dakni nanira daukanka nani daukaia dukiara pain sa wisa. Baku sin tawan sirpi ra plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna warkka ulbi brih waia ulbanka tilara dinkansa.

Kli kupia kumi laka ra dauki bara kuntri aiska asla laka Gabamintka INTA tilak publik munanka kum.

Kli kupia kumi laka ra dauki bara kuntri aiska asla laka Gabamintka INTA tilak publik munanka kum.

Sturka ani wina wahbi sakan: INTA sinska lâka nani aslika

Lilka nani: INTA

© INTA raitka nani ul brisa

Pas Ulbi Sakanka

Ulbanka sakanka: 2,000 ulbanka

Manawa - Nikarawa - 2010

[email protected]

Plun ma mangkanka bara

Edición No. 5 • Agosto de 2010 • Tiraje: 500 ejemplares

Daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

Page 2: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka2 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

U L B A N K A L A L K A N A N I

Tawan sirpi nanira plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara prumutur waitna tanka marikanka 3

Tawan sirpi nanira plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara prumutur waitna kau nit lukanka tanka 4

Tawan sirpi nanira plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna nahki yaba tanka 5

Tawan sirpi nanira plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna warkka nani 6

Tawan sirpi nanira plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka daukanka 9

� Sins smalkanka planka 11

� Prumutur waitna bara prumutur mairin ra tikniku natka ra yula kahbanka planka 15

� Diara daukaia yabaia 22

� Prumutur waitna ar prumutur mairin daukanka nani planka 23

Page 3: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 3

Naksa aisikakaikra latuankira nani, yang nini Slilma Lupis sa, tawanki sirpi

ra plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumuturika mairin.

Nahki bangwisma! Yang nini Omar Guiriro bara yang sin tawanki sirpi plun ma mangkanka bara

daiwan sahwanka prumuturka sna. Naha minitka wina tawan sirpi ra plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur warkka nahki

dauki balbangwisna ba manani wal aisibangwamna.

Page 4: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka4 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

Slilma prumutur warkka ba diara dauki lan taki ya ba

samalkanka wapanka kum ya ba wan kupia krawaia sa bara yawan tikniku ta

baikanka wal warkka taura aimakisa.

Dun Umar raitkam kasak brisma, wan tawanka sirpi nanira prumutur

warkka ba insla mamankra pamalika nani tilara daukaia sip ya

ba laka nani sins munanka, insla mamangkra pamalika nani ma

ailal kau pura sakanka, ai watlara lalah brin tanka nani bara ai iwanka

on kau bitar kabia dukiara nit ya ba sinska laka aslika nani yus munibangbia ya ba dukiara ta

baikaia sanska nani wan kisa.

Tawan sirpi ra plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin ar prumutur waitna kau nit lukanka tanka

Page 5: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 5

Dun Umar, purkara yawan ta uplika mairin ar ta uplika waitna kaia sa,

sins munanka tanka wal wilin kaia, aisikaikaia bara ulbaia lan kaia,

rispikkira kaia, ilp mamunra, upla wala ra smalkaia wilin kaia, upla walara ilp munaia wilin kaia, ai tasba un brikaia bara sinska laka nani aslika raya nani

tânka kaikaia.

Tawan sirpi nanira plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna nahki yaba tanka

Wan tawanka sirpi tilara sins munanka uplika baku, pamali

nani wala ra smalkaia dukiara Kupia lâka

bara tanka brisa.

Prumutur mairin nani bara prumutur waitna nani ba

diara sut purkara yawan insla mamangkra waitna bara insla mamangkra mairin wan nasla nani ra kasak ya ba wapanka

nani bara sinska laka nani aslika yus muni bangwi ba

mita tara wan kulkisa.

Page 6: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka6 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

Tawan sirpi nanira plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara prumutur waitna warkka nani

Bara tawan sirpi nanira plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara prumutur waitna baku, wan insla mamangkrika waitna bara insla mamangkrika mairin daknika nani tilara nasla ba aiska nahki brih impakanka dukiara sinska laka nani aslika daukanka ta baikaia wan warkka sa.

Slilma baku sin wan warkka taka ya ba upla sut kankahbanka bara Yapti Tasba main kaiki briaia ya ba praptiska nani ta baikaia wan kupia krawaia sa.

Page 7: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 7

Wan daknika wina insla mamangkra nani sut brih bangwi ilpka nani tanka plikanka kum dauki ai nitka nani bara ai sanska nani wahbi sakaia dukiara wan warkka nani ta krikisa.

Smalkanka planka bara upla sut brinka ya ba sinska laka nani aslika dukiara daukanka wan daknika wal asla daukibangwanka, insla kumi bani ra daukan tanka plikanka kulki.

Daknika wina mimbarska nani ra smalki lakaia dukiara ulbanka lalka nani tikniku, asla takanka tanka nani, insla mankaia tanka nani bara diara kum pliki briaia tanka nani wan smalki bangwisa.

Page 8: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka8 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

Baku sin yawan blestu…m Wan nasla smalkaia dukiara yus munaia bara diara pawi

sut aslika ba wal kupia kumi tankara, plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka praptiska nani pain dauki, pura luanka wal warktakaia sip ya ba dauki marikaia.

m Yawan saumuk sakanka piska nani mangkanka ba tabaikaia sa bara tawan sirpi bankka nani tnatkara asla takibangwaia.

m Wan insla mamangkrika nani trabil brih bangwi piuara wapnika mangkaia ra ilp munaia.

m Wan nasla nanira aikuki asla prawi tanka, apahki bri tanka bara ma ailal sakanka pawanka, prais mangkaia.

m Wan nasla nanira rayaka nani sat, sat asla pana, pana ai kaina suni iwi bangwi ba aiska sut nahki brih impakanka kum yabia ya ba sinska laka nani daukanka ta baikaia.

Pana, naha diara ailal sa, yawan karna wark takaia sa.

Au, bamna Yapti Tasba bara upla sut aslika trabil ra bangwi sa, yawan diara kum daukaia sa.

Page 9: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 9

Tawan sirpi nanira plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur warkka daukanka

Tanka pliki kaikanka tapahkaika ulbanka ba yawan bangbia piuara, tikniku ba yawan wahban sturka tanka plikaia bara sut brinka ya ba ulbanka lalka wal smalkanka planka kum daukaia ilp wan munbia. Naha smalkanka planka ba dakni ul ba aitani kulkan kaia sa.

Dun Umar yawan tanka plikanka daukbia piuara plun ma mangkanka, insla warkka wina yamnika taki ba piska nani, dia prais saki ba, yabal nani, yus munaia sip ba ilpka nani bara diara wala nani kakaira takbia kupiam kraukaia sanska aik.

Tanka plikaika tapahkaika wahia walara kaiks...

Page 10: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka10 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INSLA WARKKA DUKIARA TAPAHKAIKA

Plun ma mangkanka: Mangkaia Piua: Tawan Sirpi:

Insla mamangkra waitna ar mairin nina: Piua:

DAIWAN TANKA PLIKANKA DUKIARA TAPAHKANKA

Tawan Sirpi:

Insla mamangkra mairin ar waitna nina (a) wih kaikan: Piua:

Tanka plikanka Wina wahbi sakan trabilka nani

Brabra bara siknis nani

Li awras piua (¿Ani katka nani?)

Tasba main kaiki briaia tanka

Satka nani (Yus munanka)

Wala nani

Siknis nani bri ya ba Taura trabilka nani

Bip nani:

Aras nani:

Daiwan kau sirpi nani:

Tnawira nani:

Guts mairin nani:

Kwirku nani:

Wala nani:

Page 11: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 11

Wan insla mamangkrika nani aitani kulkan planka wal yawan wan warkka

planka daukibangwi ba wan auya tiwibangwaia apia sa.

Yawan brihbangwan smalkanka ba bara yawan wan insla mamangkra nanira yaban kabia smalkanka tilak piu uba wihka apu kabia nit sa. Dia muni? Bamna praptis munras

sinska laka ya ba wan auya laptiwisa.

Sins smalkanka PlankaNaha planka yawan wan nasla nani kau bitar kabia dukiara nahki warktakaia luki saki ba lukanka, mangkanka piua, daukanka pliska bara daknira dia sat

daukanka yus munaiba wal ta krikisa.

Page 12: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka12 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

Yawan bila kaikanka nani daukaia nani ba dia muni dauki ba klir kaia sa. Nit ya ba dukia nani sut piua kat brikaia nit sa, ba dukiara inbait tanka daukaia kainara INTA tikniku ba wal aisaia sa.

Ahhhhhh...Bara warkka bani ta kriki piuara tilara bangwi uplika nani nina ulbaia wan auya tiubia ra. Baku smalkanka ra diman uplika nani tanka marikisa.

Smalkanka ra kaia insla mamangkrika nani wik kum kaina wal inbait munaia

wan kahban ba bara wauhtaya kum ulbi

apia kaka utla banira ra wih inbait munaia sip ba kupiam krauks

Slilma.

Wan smalkanka planka daukaia dukiara yawan dakni warkka

nani asla praki ta krikibangbia

Daknira daukanka nani

Page 13: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 13

No NINA NANI BARA TAIDILKA NANI SIDULA NUMBIKA H M AI NINA SAIN MUNANKA

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

SINS SMALKANKA WARKKA UPLIKA NINA NANI

Warkka nina:

Prumutur waitna ar prumutur mairin nina:

Tikniku waitna ar tikniku mairin nina:

Munisipiuka: Tawan Sirpi nina: Piua:

Prumutur pirmika Tikniku pirmika

Page 14: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka14 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

Dakni warkka nani ba daukaia dukiara naku smalkisa :

� Plis kum pain, pliska, piua bara awarka pain wahbi sakaia..

� Pliska ra kaina manas wal barkaia nit ya ba dukia nani sut bara asla brikaia dukiara.

� Paiwan awarka ba kat ta krikaia bara mitinka bila kaikanka kahbaia.

� Dakni nani ba sirpi bangwi piuara raun bakriki ra mangkaia.

� Brinka nani bara ulbanka lalka nani kaiki warkka ba laki kaiks.

� Tikniku ba prumutur waitna ar prumutur mairin ba dakni warkka nanira piua an nitka takbia ba ra yula kahban kabia.

Page 15: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 15

Prumutur waitna ar prumutur mairin ilp muni insla mamangkra waitna nani ar insla mamangkra mairin nani nina nani wahia wala ra kaikaia. . .

Tikniku mita prumutur waitna ar prumutur mairin ra yula kahbanka planka

Insla mamangkra nanira sturka briwaia dukiara, naha warkka nani daukaia sa:

1. Nasla nani ba ra dairik impakanka Yula kahbanka planka ba ai nasla nanira impakanka nani tilak daukbia sa, takuya trabilka nani bara wapnika mangkaia sip ya ba wapnika mangkaia tanka ra ta baikaia dukiara, wapnika sip mangkras sa kaka tikniku ilpka kahbisa.

¿Impakanka planka ba yawan nahki daukibangbia?Impakanka planka ba yawan insla mamangkra nani aikuki dauki bangwaia sa, insla mamangkra nani aitani kulkanka yabaia sa.

Nasla nani impakanka nanira prumutur purkara insla mamangkra nani daknika wina mimbarska nani wala yula kahbia nit sa, naha sat daukanka prumutur waitna ar prumutur mairin ra karnika kau yabisa.

Prumutur waitna ar prumutur mairin ilp muni insla mamangkrika nani nina nani ulbi brih waia amia laptiubia ra.

Page 16: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka16 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

No

NIN

A B

ARA

TA

IDIL

KA

NA

NI

KUL

DIM

AN

LA

S G

RAD

UK

ASI

DU

LA N

UM

BIK

A

HM

AI N

INA

SA

IN

MU

NA

NK

A

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

PRU

MU

TUR

MA

IRIN

AR

PRU

MU

TUR

WA

ITN

A IL

P M

UN

I IN

SLA

MA

MA

NG

KRA

NA

NI N

INA

Prum

utur

wai

tna

ar p

rum

utur

mai

rin n

ina:

Ti

knik

u w

aitn

a ar

tikn

iku

mai

rin n

ina:

Mun

isip

iuka

: Ta

sbay

a Ba

ikan

ka P

iska

: Ta

wan

sirp

i

Pr

umut

ur s

ain

mun

anka

Ti

knik

u sa

in m

unan

ka

Piua

: __

____

____

____

____

____

___

Page 17: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 17

Impakanka piuara, nasla ra wama wal baku lakula yabaia nit bangwisma ba amia laptiubia ra. Ningkara, insla mamangkra waitna ar insla mamangkra mairin wal ai pramiska nani laki kaiki aisanka ba ta kriks. Ba wina nasla tanka turbi kaikanka bara ai trabilka nani laki kaiks, las ra impakanka wahia ra rikumindasiun nani klir ulbi suis bara insla mamangkra waitna ar insla mamangkra mairin kasak tanka bribia dukiara dauki ya ba sinska laka nani aslika nani ulbi suiaia amia laptikpara.

Impakanka planka wina takuya bila kaikanka nani tawan sirpi nani kakaira takaia sa bara piua wala ra daukanka nani planka daukaia piuara naha yus munaia.

Prumutur waitna ar prumutur mairin ba insla ra impakanka prugramka piua nani bapan ya ba baku daukaia trai kaikaia sa.

Prumutur waitna ar prumutur mairin impakanka wahia ba kaikaia bara sins laka nani aslika wahia nani walara ulbi suiaia . . .

Page 18: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka18 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

Prum

utur

wai

tna

ar

Prum

utur

mai

rin

dauk

an

war

kka

nani

ra w

ahba

n tr

abilk

a na

niRi

kum

inda

siun

nan

i

PRU

MU

TUR

WA

ITN

A A

R PR

UM

UTU

R M

AIR

IN IM

PAK

AN

KA

WA

HIA

Impa

kan

insl

a m

aman

gkra

wai

tna

ar in

sla

mam

angk

ra m

airin

nin

a:

P

iua:

Mun

isip

iuka

: Ta

wan

Sirp

i:

Kaik

anka

nan

i:

Baila

impa

kank

a pi

ua:

Prum

utur

wai

tna

ar p

rum

utur

mai

rin

nina

ar p

irm

ika

I

nsla

mam

angk

ra w

aitn

a ar

mai

rin

nina

ar p

irm

ika

Tikn

iku

nina

Page 19: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 19

Sins laka nani Ma mangkanka

Piska/kumi

Numba Warkka daukaia insla mamangkrika

nani

Kaikanka nani

SINS LAKA NANI ASLIKA ULBANKA

Page 20: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka20 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

2. Dakni daukanka nani Naha daknika daukanka nani daukan kabia:

a) Tayir nani

Insla mamangkra waitna bara insla mamangkra mairin 10 wina 15 dimaia sip bangwisa, sins laka raya nani bara sip kaia laka sins laka nani aslika ar praptis nani yabaia dukiara, ulbanka lalka kasak tanka bribia piua kat.

b) Mitin nani

Mitin nanira upla wal ar kau pura daukanka nani planka sturka briaia ar insla mamangkra waitna ar insla mamangkra mairin nani ai tawanka sirpi nanira bri ba trabilka nani sturka wahbi wapnika mangkaia brinka wal asla takibangwisa.

Page 21: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 21

c) Pana pana sins munaia impakanka nani

Tasba piska kum ra dauki ya ba sins laka nani aslika kum ar kum, kum marikaia brinka wal bara prumutur waitna nani, prumutur mairin nani bara tawan sirpi wala nani insla mamangkrika nani wal pana, pana sins munaia impakanka nani dauki sins laka nani aslika raya nani tanka brih muni ai nasla nanira daukaia.

d) Praptis Marikanka nani

Insla mamangkra waitna bara insla mamangkra mairin 10 wina 15 asla takibangwaia sa nahnani sins laka kum bapanka “dauki lan takaia” (kaikanka bara praptis) tilak lan takibangbia dukiara. Wibia sa kaka kaikaia, walaia bara insla mamangkra waitna ar prumutur mairin ra pakaia sip ba laka nani daukaia.

e) Insla wina lan takanka nani

Sins smalkanka tilara dimanka wina lan takaia dukiara natka kum bara rayaka nani sat, sat asla iwi ba tasbaika bapanka yabalka nanira mangkisa, ma mangkanka ba lan daukanka dukia kum baku yus munisa, sins smalkanka bara sins laka isi nani nani yus munisa.

Page 22: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka22 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

Naha warkka nani daukaia dukiara yawan:

• Wauhtayananibrihulbankamarkkatarawalbaralainnaniwiria,nitsakakalilka nani daukaia.

• Inslamamangkrananibadiarawalara lukisakaka,minitkumtakaski,daknipulanka nani daukaia.

• Wan aisanka tanka klir kaia kasak sa, bila wiria wal bangwi nani sut tilaradimanka ta baikaia bara kumi bani lukanka rispik munaia.

• INTApanikananiwalwansturkaaisaiadukiaradakniwarkkakarnikayabaiadukiara matirial nani briaia sip ba kaisa wan kupia kraukaia.

• Prumuturnaslabaaidaknikamimbarskatilaralandaukankatadukiakaiasa;aima bani sanska nani bara kaka bara prumutur wilin sa kaka.

• Prumuturwaitna arprumuturmairinnaslananira saumukmangkanka, Sinslaka Marikanka Parsilika nani, (SMP) Sins laka Dahra aisanka Pliska nani (SDP) bara dauki kaikanka bara aitani sa tanka bapaia sip kabia.

Diara daukaia yabaia Brikaia sa

Page 23: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 23

Prumutur waitna ar prumutur mairin daukanka nani planka

Mani tnata las ra wan daknika mimbarska nanira inbait munbia sa, inbait munanka dairik kum wal wan tawanka sirpi ra daukanka nani planka wina dia takanka nani brin ba stadi munaia dukiara.

Brn takanka nani ba lan daukanka tanka nanira, asla tanka nanira, ma sakanka tanka nanirabarakirwanbritankanani;tawansirpitilaradahraaisiwiaiasabaraaulapiuadaukanka nani planka daukaia dukiara ilp munbia.

Page 24: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka24 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

Naha matirialka ilp ailal maikan kabia bila kaikisna. Dakni tilara kaia inbait mai munisna bara wan tawanka sirpi

pawanka ra ta baikanka yabisa.Painika waitna bara painika mairin nani, wan kuntri pawanka dukiara

warktaki wan kanra wap, Yapti Tasba bara upla aiska kankahbi sins laka nani

aslika dauki.

! Kasak sa !

Naha tawan sirpi uplika nani ul wal INTA tikniku mairin nani bara tikniku waitna nani wina brin sinska tanka

nani sir munania natka kum.

Page 25: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 25

¿Cómo calcular la dósis letal 50 (DL50) de un producto formulado?La fórmula es la siguiente:DL50 producto formulado = DL50 producto técnico mg/kg x 100% % del ingrediente activo en el producto formulado

Ejemplo: calcular la DL50 del producto formulado Clorpirifos 48% (EC).El resultado es: DL50 = 135 mg/kg x 100% = 13,500 48% 48 DL50 = 281 mg/kg. Moderadamente peligroso

INTA BA NA SAT DUKIA NANI YUS MUNMA APIA MAI KAHBISA

NOMBRES GENÉRICOS NOMBRES COMERCIALES INTERVALOS DE

SEGURIDAD (DÍAS)

Aldicarb Temik 15 gr 90

Carbofuran Furadan 5 gr, Furadan 10 gr, Rimafuran10 gr, Cufuran 5 gr, Cofuran 35 SL 60

ClorpirifosRimpirifos 5 gr

7 - 21Rimpirifos 48 EC, Clorpirifos 48 EC, Lorsnext 48 EC, Lorsban 48 EC, Clorfos, Agromil

Endosulfan Thiodan, Thionex 35 EC, Endosulfan 35 EC, Barredor 35 WP 1 - 7

EtoprofosMocap 10 gr

60Mocap 15 gr

Fosfuro de Aluminio

Synfume 56 FT, Detia Gas Ext-t, Celphos 56 FT, Detia Plates 56 FT, Fumitox 56 FT, Gastion 57 FT 5

Monocrotofos Azodrin 60 SL, Monocron 60 SL, Monocrotofos 60 SL, Nuvacron 60 SL 7 - 30

Metomil Nudrin 90 SP, Lannate 90 SP, Methonex 90 SP, Kuik 90 SP, Metomil 90 SP 3 - 14

Terbufos Agrofos 12 gr, Counter 10 gr, Foratex 10 gr, Terbugran 10 gr, Agroment Terbufos, Disefos 60

Paraquat Rimaxone, Radex – D, Casaquat, Boa, Herbaxone, Gramoxone, Angloxone, Pilarxone, Bioquat, Preglone ----

BRABRA SAUHKI TIKI SATKA NANI TANKIRA YUS MUNS INIPIS YUS MUNAIA APIA BRABRA SAUHKI TIKI SATKA NANI 019-2008

KIR WAN BRI NANI MAIN KAIKI BRIAIA TA BAIKI

SAIKA NANI AULA WATLA BRI SAINKA NANI ASLA PRAKANKA SINTRUAMIRIKA BARA PANAMA TILARA

Page 26: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka26 Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

KIR WAN BRI NANI MAIN KAIKI BRIAIA TA BAIKIBRABRA SAUHKI TIKI SATKA NANI TANKIRA

YUS MUNS BRABRA SAUHKI TIKI SATKA NANI 19 ALKI TAKASKAN SA MINSTIRIU BAPANKA

No. 23-2001 WAL

NOMBRES GENÉRICOS NOMBRES COMERCIALES

2,4,5 –T Acido Triclorofenoxiacético

Aldrin Aldrin, Aldrex, Aldrite

Clordano Clordano, Octachlor

Clordimeform Clordimeform

DDT Diclorodifeniltricloetano, DDT

Dibromocloropropano Dibromocloropropano, DBCP, Nemagon, Fumazone

Dieldrin Dieldrin, Octalox

Dinoseb y sales Dinoseb, Premerge, Aretit, Fuosit

Dodecacloro Declorano,Percloropentaciclodecano, Mirex

Endrin Endrin

Etilen-bromuro Dibromuro de Etileno, Etilen Bromuro, EDB

Etil Paration Paration Etílico

Hexaclorobenceno Hexaclorobenceno, HCB

Heptacloro Heptacloro

Lindano Hexaclorociclohexano, BHC, Lindano, Gamma-Col, Lintox

Pentaclorofenol Pentaclorofenol

Metil Paration Folidol 45 CS, Penncap-M, Metil Paration 48 EC, Metil Paration 80 EC

Metamidofos Tamaron 60 SL, Turbo 60 SL, MTD 60 SL, Monitor 60 SL

Toxafeno Toxafeno

ARMoNIZACIÓN DE BANDAS ToXICoLÓGICASA NIVEL DE CENTRoAMERICA Y PANAMÁ

Page 27: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka

INTAINSTITUTO NICARAGÜENSE DETECNOLOGÍA AGROPECUARIA

Plun ma mangkanka bara daiwan sahwanka prumutur mairin bara waitna tapahkaika ulbanka 27

¡ Tawan sirpi prumutur waitna nani bara prumutur mairin nani !Naha ulbanka tawankam sirpi daknika wal sir munaia sipsma ya ba sins

laka dahra nani brihbangwisa. Wamtlara impaki INTA tikniku ba ra makas !

Page 28: Guía Promotor y Promotora Rural Miskito

Guía del Promotor y Promotora Rural Agropecuario28

INTA mita daukan sins laka tapahkaika nani