I-Demodagen | 2010

I-demodagen 2010woensdag 15 september van 11.00 tot 18.00donderdag 16 september van 13.00 tot 18.00

Greenport Campus lanceert opleidin-genportfolio

Diverse onder-zoeken omtrent teeltsystemen

Aftrap I-Demoda-gen door voorzitter VNO-NCW

Innovatieoverzicht participanten

Alles over het thema Arbeid & Robotisering

Ondanks de teruglopende economie blijft er naar mijn mening al-tijd behoefte aan duurzame en efficiënte innovaties. Demokwekerij Westland probeert de Glastuinbouw op vele manieren te stimule-ren. Een van die manieren zijn de jaarlijkse I-demodagen, waar we kwekers en toeleveranciers bij elkaar brengen.Zoals de kwekers geïnteresseerd zijn in de mening van de con-sument, zo zijn technische toeleveranciers betrokken in wat de kwekers bezig houdt en beweegt. Continu inventariseren van de behoeften en wensen bij de kwekers zal uiteindelijk tot duurzame innovaties leiden. Arbeid & Robotisering en Teeltsystemen zijn de thema’s voor 2010 tijdens de I-demodagen. Het eerste thema omdat we in de toekomst verwachten dat onze handen nog schaarser en duurder worden en robotica hiervoor een uitkomst kan bieden. Het thema teeltsystemen, omdat wij geloven dat er nog een efficiëntieslag kan worden bereikt en kwalitatief beter geproduceerd kan worden. Er zijn veel onderzoeken geweest op het gebied van teeltsystemen en er staan er nog een aantal op de planning. De resultaten en de te verwachten resultaten hiervan, hopen wij tijdens de I-Demodagen met u te kunnen bespreken. Om de wenselijkheid en noodzaak van innovatie in de glastuin-bouw te onderstrepen, zal dhr. Bernard Wientjes, Voorzitter VNO-NCW, de openingstoespraak van de I-Demodagen houden. Hierbij geeft hij zijn visie op innovatie in marktbenadering en biobased

product en het toekomstig effect voor de glastuinbouw en daarmee op de economie van Nederland.Bij al die innovaties en veranderingen in de branche horen ook de juiste opleidingen. U als bezoeker van de I-Demodagen krijgt de primeur om de website met het complete opleidingsportfolio van de glastuinbouw sector te zien. De website met het aanbod van alle opleidingen is samengesteld door Greenport Campus en wordt gelanceerd door Burgemeester van het Westland, Sjaak van der Tak. Kortom dit jaar wederom een breed programma tijdens de I-Demo-dagen met vooraanstaande sprekers, inspirerende themapleinen, de laatste onderzoeken, interessante workshops en innovaties van de participanten.Bij deze nodigen we u van harte uit voor de I-demodagen 2010. Meer informatie over de I-Demodagen vindt u in deze bijlage en op onze website www.idemodagen.nl.

Ik hoop u persoonlijk te mogen begroeten,

Peet van Adrichem

Voorwoord

Participanten van Demokwekerij Westland

Scherming Verduistering Insectengaas

2 | I-Demodagen | GTT

I-Demodagen | GTT | 3

de nieuwe website van greenport Campus met alle opleidingen in de tuinbouwbranche

wordt tijdens de I- demodagen op woensdag 15 september om 14.30 uur gelanceerd door de

burgemeester van westland. greenport Campus zal aanwezig zijn op de I-demodagen voor

vragen over het opleidingenportfolio of voor vragen over innovaties.

De afgelopen tijd is er hard gewerkt aan de web-site www.greenportcampus.nl. Ondernemers en werknemers kunnen via de website onder andere het opleidingenportfolio met alle vakopleidingen op MBO, HBO en WO niveau gerelateerd aan de glastuinbouw en toeleverende industrie vinden. Het opleidingenportfolio gaat officieel live na de lancering tijdens de I-Demodagen in Demokwekerij Westland in Honselersdijk. Innovatie en kennis zijn sleutelwoorden bij Green-port Campus. Voor vragen of hulp bij innovaties, maar ook voor het gehele opleidingenportfolio kunt u bij Greenport Campus terecht. Greenport Campus innovatie support wordt uitgevoerd met subsidie van het Ministerie van Economische Zaken en de

provincie Zuid-Holland en is een initiatief van diverse (kennis)orga-nisaties in de regio. De Burgemeester van de gemeen-te Westland is vanaf het begin betrokken geweest bij Greenport Campus. “Het Westland moet een kenniscentrum worden en wereldwijd op de kaart komen te staan, initiatieven zoals Greenport Campus leveren hier een belang-rijke bijdrage aan”, aldus Dhr. Van der Tak. De locatie waar de website wordt gelanceerd is geen toeval. Demokwekerij Westland is één van de partners binnen Green-port Campus en hier is tevens het loket gevestigd waar bedrijven uit de branche terecht kunnen met innovatie vraagstukken. “Demo-kwekerij Westland haalt continu

nieuwe technieken in huis en probeert kwekers en toeleveranciers te helpen om stap-voor-stap tot duurzame innovaties te komen”, zegt de Burge-meester enthousiast. Op de vraag waarom de mensen nu juist naar de I-Demodagen moeten komen op 15 en 16 september, zegt Dhr. Van der Tak het volgende:

“De ondernemer van de toekomst investeert in kennis en innovatie. Greenport Campus verhoogt je omzet en de toegevoegde waarde van je producten en bedrijf door kennis en innovatie. Dus als je je kennis wil versterken en je omzet wil verhogen moet je naar de I-Demodagen komen!”

Greenport CampusNieuwe website

Robots wanneer arbeid duurder wordt en technologie

goedkoper en beter wordt, kan het de moeite lonen

om de arbeider te vervangen door een robot. volgens

peet van adrichem van demokwekerij westland moet

je daarbij beginnen met de beschikbare technologie

effectief te gebruiken. geen science-fiction dus, maar

stapsgewijs innoveren.

in de glastuinbouw

Arbeid en robotisering is een van de thema’s tijdens de I-Demodagen op 15 en 16 september, waarbij alle laatste ontwikkelingen en concepten op het gebied van robotica te bewonderen zijn. Zo kun je onder andere de plukrobot in actie zien en tafelvoetballen met een robot. Peet van Adrichem vertelt zijn visie over de ontwikkelingen rondom de plukrobot.

stapsgewIjsIs het überhaupt nodig om een robots te ontwik-kelen voor de glastuinbouw? Peet: ‘Arbeid is nu relatief goedkoop, maar een aantal jaren geleden betaalden we er fors meer voor. Het kan niet anders dan dat de prijs weer omhoog gaat en als je dan een robot kunt aanschaffen die betaalbaar is, lijkt me dat een logische stap voor een tuinder.’Maar er zijn meer redenen dan geld alleen. ‘De condities voor de medewerkers in de kas zijn niet echt optimaal. De concentratie CO2 is vrij hoog en het gros van het werk bestaat uit belastende, mono-tone handelingen. Daarnaast leveren mensen nooit een constante kwaliteit en is het aansturen van je personeel ook een lastige klus. Kortom, genoeg redenen om eens grondig na te denken over de inzet van robots in de kas.’Waar robotisering bij veel mensen science-fiction-

achtige taferelen oproept, is dat absoluut niet de associatie die Peet heeft bij robots. Peet: ‘De rode draad bij de ontwikkeling van een bijvoorbeeld de plukrobot is dat je het stapsgewijs aanpakt. Je moet dus niet een robot willen ontwikkelen die de men-selijke arbeid bij dat proces in één keer vervangt. Nee, je begint met wat je kúnt maken en daarna ga je weer verder. Uiteindelijk kom je waarschijnlijk uit bij een volautomatisch proces, maar als je daar nu al naar streeft, verzand je in dat proces.’

plukkenJe zou niet denken dat het gele apparaat, dat zich in de demonstratieruimte van de Demokwekerij bevindt, in staat is tot het plukken van tomaten. De robot -want dat is het wel- is niet bepaald indruk-wekkend op het eerste gezicht. En laat dat nou net ook de bedoeling zijn van Peet van Adrichem, want je moet een robot niet ingewikkelder maken dan nodig is, zo vindt hij.De gele robot bij de Demokwekerij is nu in staat om een trosje kunsttomaten van een artificiële stam te plukken en dat alleen al is een vrij ingewikkeld fenomeen. De robot zelf is gewoon commercieel ver-krijgbaar en wordt veel ingezet in de auto-industrie waar hij onderdelen in motoren stopt. Als tomaten-plukrobot is hij uitgerust met twee camera’s die de ‘ogen’ vormen van degene die het systeem bedient achter de computer. Peet: ‘Je zou natuurlijk een systeem kunnen maken waarin je met Vision-technologie de tomaten identi-ficeert, lokaliseert en vervolgens plukt. Wij heb-ben een stap terug gedaan, want je komt in eerste instantie veel verder als je die identificatie zelf doet. Je kunt de robot vrij eenvoudig zo programmeren dat hij voor elke tomatenplant stopt. Die staan namelijk op gelijke afstand van elkaar. Vervolgens laat de software elke camera een foto maken. Op die foto

4 | I-Demodagen | GTT

in de glastuinbouwkun je beoordelen of de tros geplukt moet worden. Als de tros er goed uit ziet, klik je op beide foto’s de plaats van de steel aan en aan de hand van die twee punten, kan het systeem een coördinaat bereke-nen. Ook dat maken we weer eenvoudig. Je kunt natuurlijk exact de arm naar dat coördinaat laten toe gaan, maar je kunt ook een eenvoudiger en groter punt gebruiken om naar te sturen. De steel komt uit de stam en als je dus de stam weet te vinden, kom je ook bij de steel uit. De hand van de robot gaat naar de stam toe, schuift langs de stam naar boven en snijdt de steel af. De tros rolt vervolgens in het opvanggootje en dan is je tros al geplukt.’

Het hele proces kan nu in vijf seconden worden afge-rond. Precies de tijd die een mens nodig heeft om een tros te plukken. Maar wat is dan het voordeel van de robot? Peet: ‘We laten acht robotarmen tegelijk pluk-ken en die kunnen door één persoon worden aan-gestuurd. In dat geval krijg je acht beelden tegelijk aangeboden en per beeld geef je aan of en waar de tros geplukt moet worden. Even los van onderhoud en andere dingen spaar je dan dus zeven man uit.’

snarenrobotPeet is vrij positief over de ontwikkelingen van de plukrobot: ‘Binnen twee jaar hebben we een werkend prototype en een jaar daarna kunnen we de eerste tuinder van zo’n robot voorzien. Er moet uiteraard nog heel veel gebeuren, maar we zijn op de goede weg.’Een van die dingen is de veiligheid. Waar auto’s in compleet mensvrije omgevingen worden gepro-duceerd, is er in de tuin altijd wel een mannetje te vinden. En daar moet zo’n robot wel voor uitgerust zijn. Peet: ‘Je moet dus een snarenrobot hebben die doordraait op het moment dat hij weerstand ondervindt.’

pleInDemokwekerij Westland staat bekend om z’n directe betrokkenheid met de sector. Ook op het gebied van robotisering willen we graag van de tuinders horen wat hun ideeën zijn. Tijdens de komende I-Demoda-gen zal arbeid & robotisering, naast teeltsystemen dan ook een belangrijk thema zijn. Peet: ‘We zullen tijdens de I-Demodagen een roboti-seringplein hebben, waar we op een vernieuwende manier de bezoeker laten kennismaken met robo-tisering. Kijk, als je zoveel mogelijk interactie met de bezoeker wilt hebben, kun je beter geen gewone lezing organiseren. Wat wij gaan doen is met een groepje van een man of zes dat plein op gaan. Daar bevinden zich tien standhouders die een korte pre-sentatie van een minuut of acht geven. Daarna en tussendoor is er direct de mogelijkheid om vragen te stellen en opmerkingen te maken. Doordat de groep klein is, zal dat veel makkelijker gaan dan in een zaaltje met mensen. Om alle storende invloeden te voorkomen, gaat dat plein ook gewoon dicht als die groepjes er zijn. Je hebt dan als standhouder en bezoeker echt de kans om van elkaar te leren. Dat zeg ik overigens expres zo, want als ontwikkelaar kun je van weinig mensen zoveel leren als van de mannen die elke dag in de weer zijn met het gewas. De tuinders dus!’

Alle laatste ontwikkelingen van robotica in de Glas-tuinbouw zijn te vinden op het themaplein Arbeid en Robotisering tijdens de I-Demodagen. Ongeveer tien bedrijven presenteren hun concepten en geven een demonstratie met hun robots. “Naast de plukrobot zijn er ook vele andere toepassingen voor robotica te zien, zoals bijvoorbeeld een robot waar je tegen kunt tafelvoetballen. Kortom er valt genoeg te zien en het is zeker de moeite waard om een bezoek te brengen, aldus Peet van Adrichem”

deelnemende partIjen thema: arbeId en robotIserIng

• WageningenUR

• TNO

• TU Delft

• WPS Horti Systems

• A3 Technology

• Roland Robotics

• Pliant

• Lacquey

• Jentjes

• Viscon / Visser

6 | I-Demodagen | GTT

Thema Teeltsystemenbij veel innovaties wordt vooral vanuit de primaire

teelt en techniek gekeken naar de mogelijkheden om

efficiënter te produceren. door onder andere meerdere

teeltlagen boven elkaar en kortere afstanden tussen

rijen, proberen bedrijven hun rendement te vergroten.

Duurzaam innovatie door samenwerking

Technisch en bedrijfseconomisch worden deze systemen uitgewerkt waarbij de productieverhoging op gevoel wordt ingeschat. In de praktijk blijkt dat het gevoel vaak niet overeenkomt met de werkelijk-heid. De gewenste rendementsverbetering blijft uit en het nieuwe systeem is ten dode opgeschreven. Dit kan voorkomen worden door samenwerking met de juiste partijen en een intensieve ontwikkelfase, met grondige berekeningen en analyses op basis van kennis en ervaring.

Demokwekerij Westland probeert continu verschil-lende partijen bij elkaar te brengen en de nodige faciliteiten te bieden om stapsgewijs duurzame

innovaties te realiseren. Zoals bijvoorbeeld het Optimaat. In dit samenwerkingsverband werken de bedrijven Groen Agro Control, Demokwekerij Westland, Triomaas, Priva, Formflex, Wageningen University en Inno-Agro samen om het rendement in een dubbel systeem met hijsbare goten voor tomaten te vergroten.

Door beschikbare kennis over onder andere licht, lichtonderschepping en fotosynthese te combi-nereen is een goede inschatting te maken over de productie potentie van nieuwe teeltsystemen. “Groen Agro Control ontwikkelt in dit project een rekenmodule om de lichtverdeling driedimensionaal te berekenen. Met behulp van het rekenprogramma is het mogelijk om vooraf uit te rekenen welke systemen het beste resultaat geven,” aldus Ruud Kaarsemaker van Groen Agro Control.

Demokwekerij Westland is betrokken bij een legio aan onderzoeken op gebied van teeltsystemen. Alle laatste ontwikkelingen van Optimaat en onder-staande onderzoeken, kom je te weten tijdens de I-Demodagen!

1. Wortelfunctionaliteit in de gerbera

2. Strategisch Innoveren in de Lelie en Asterteelt

3. Telen op water / Telen van Sla op water

4. Wortelkoeling doormiddel van water

5. Microbiologie in beeld, telen zonder chemische meststoffen

6. Wortelwiel / Wortelbesproeing

7. Optimaat

8. Waterbehandeling

1. wps hortI systemsOntmoet onze nieuwe sterspeler tijdens de I-Demodagen! Naast ons scala aan automatiseringoplossingen, zijn complete containersystemen en robotica oplossingen ook aan onze selectie van producten toegevoegd. Voor elk logistiek probleem heeft WPS een oplossing in huis! Tijdens de I-Demodagen laat WPS een live demonstratie zien van een efficiënte robotica oplossing voor de potplantenbranche en dagen wij u uit om te tafelvoetballen tegen onze WPS testrobot!

2. FormFlexFormFlex is wereldmarktleider in het leveren van teeltsystemen en profie-len in de glastuinbouw. Zoals de nieuwste innovatie, een hijsbaar teeltgo-tensysteem, dat we graag aan u presenteren tijdens de I-Demodagen.

3. metazetMetazet is producent en leverancier van producten voor de glastuinbouw, van ophangbeugel tot compleet geautomatiseerde intern transportsyste-men. Maak tijdens de I-Demodagen kennis met onze innovatieve oplos-singen en systemen.

4. kenlogTijdens de I-Demodagen wordt het innovatieve concept van Kopen bij de Bron van Kenlog gepresenteerd en de ervaringen van de pilot. Projectleden laten zien hoe zij tot de gezamenlijke innovatie zijn gekomen om andere kwekers enthousiast te krijgen en aan te sluiten bij Kopen bij de Bron.

5.blgg agroxpertusBLGG verstrekt de teler inzicht in de biologische opbouw van hun teelt-medium (steenwol of kokos) door middel van Soil Food Web-Analyse. Met deze kennis kan de teler de bodemgezondheid verbeteren. Daar-naast staat BLGG uiteraard ook voor u klaar om bemestingsadvies voor paprika- en aubergineteelt afgestemd op teeltstadium te geven tijdens de I-Demodagen.

6. berg produCtBerg Product blijft innoveren op het gebied van gewasbescherming, ver-zorging, transport en verwerking van het geoogste product. Tijdens de I-Demodagen kunt u kennis maken met de Innovatieve BENOMIC serie met onder andere BENOMIC 2 , 3 en 4 schaar, Inductie BENOMIC, BENOMIC met opzet Meto en de nieuwste ontwikkeling; De gewasverzorgingswagen zonder hydraulic ook wel de export BENOMIC.

7. de gIer drIve systems De Gier Drive Systems is een innovatief bedrijf, dat wereldwijd aan-drijfsystemen levert voor de tuinbouw en agrarische sector. Tijdens de I-Demodagen kunnen bezoekers kennis maken met de innovatieve aandrijfsystemen van De Gier Drive Systems.

8. tyCo valves & Controls Tijdens de I- Demodagen zal Tyco Valves en Controls volop aandacht besteden aan de Composiet vlinderklep de CompoSeal. De CompoSeal is een vlinderklep van hoogwaardige compositie materiaal en heeft vele voordelen zoals o.a. licht in gewicht, ongevoelig voor corrosie en uiter-mate geschikt voor toepassing in watersystemen.

9. hortIlux sChréderHet rendement van uw groeilichtinstallatie verhogen? Meer licht op de juiste plek? Hortilux Schréder vertelt u tijdens de I-Demodagen hoe dat ook voor u te realiseren is.

10. tno FIeldlab glastuInbouwTNO verbindt mensen en kennis om innovaties te creëren die de concur-rentiekracht van bedrijven en het welzijn van de samenleving duurzaam versterken. TNO doet dit ook in de Glastuinbouw.

11. leen huIsmanSchermen op het allerhoogste niveau, dat is waar Leen Huisman voor staat. Nieuw in ons assortiment is het GreenTop®-buitenscherm, het eerste systeem voor op de nok van de kas.

12. honeywellHoneywell laat tijdens de I-Demodagen naast de bekende kleppen en servomotoren de ontwikkelingen op het gebied van watergeefsystemen voor groene daken en gevels zien.Ook zal aandacht gegeven worden aan de mogelijkheid tot het software-matig koppelen van diverse technische systemen.

13. beekenkamp verpakkIngenVoor kunststof projecten kunt u terecht bij Beekenkamp. Een recent voor-beeld is de succesvolle aardbeienplant bewaarkrat, genaamd Contrapack. Deze is in samenwerking met een groep aardbeienplantenkwekers ontwikkeld.

14. meerdeurMeerdeur is een innovatief bedrijf, dat wereldwijd schuif –en roldeuren zowel automatisch als handbediende levert voor de Food en Flower industrie. Tijdens de I-Demodagen kunnen bezoekers kennis maken met de innovatieve oplos-singen van Meerdeur.

15. prIvaOf het nu gaat om ontvochtigen met buitenlucht, isoleren met energie-scherm of het toepassen van actieve koeling, ook tijdens de I-Demodagen willen we graag met u in gesprek over de ontwikkelingen binnen Het Nieuwe Telen. De afgelopen jaren hebben we immers nationaal en inter-nationaal ervaring en kennis opgebouwd hoe Het Nieuwe Telen optimaal geregeld kan worden.

16. proeFtuIn zwaagdIjkProeftuin Zwaagdijk zal in samenwerking met verscheidene gewasbe-schermingleveranciers gewasbeschermingproeven demonstreren die worden uitgevoerd in de diverse onderzoekafdelingen van Demokwekerij Westland. De nadruk zal komen te liggen op de huidige ontwikkelingen binnen de chemische gewasbescherming en de uitvoering van het onder-zoek.

17. revahoAls toeleverancier van irrigatietoebehoren in de breedste zin van het woord, laten wij u tijdens de I-Demodagen graag kennis maken met de laatste technieken, methodes en innovaties op dit gebied.

18. betonwerk d. verkadeSpecialist in betonprojecten voor de nationale en internationale tuin-bouw, boomkwekerij en aannemerij.

19. lentIz mbo greenportMet de opleiding Horti Technics en Management wil Lentiz MBO Green-port een brug vormen tussen onderwijs en praktijk, dit doen zij door samen te werken met o.a. Demokwekerij Westland.

20. spx johnson pump SPX Johnson Pump laat tijdens de I-Demodagen weten nog beter inge-speeld te zijn op alle spanningen en frequenties voor ons leveringspro-gramma, dat ook een aantal uitbreidingen in het programma laat zien. Ook zal SPX meer aandacht schenken aan het totale pakket wat SPX voor deze markt ook in het programma heeft zoals filters, warmtewis-selaars e.d.

I-Demodagen | GTT | 7

Innovaties en ontwikkelingenvan de participanten

• openingstoespraak “visie op innovatie” woensdag 15 september 11.00 uur door

dhr. wientjes, voorzitter vno-nCw

• laatste innovaties en nieuws van de deelnemende bedrijven

• themaplein arbeid en robotisering;

• een groot aantal bedrijven met innovaties op het gebied van robotica in de

glastuinbouw

• verschillende live - demonstraties van robotica tuinbouw toepassingen

• themaplein teeltsystemen met de laatste ontwikkelingen enonderzoeksresultaten,

met onder andere:

• telen op water

• microbiologie in beeld

• bezichtiging onderzoeksafdelingen

• lancering greenport Campus opleidingenportfolio 15 september 14.30 uur voor de

tuinbouw door j. van der tak, burgemeester van westland

• preview webshop kopen bij de bron

• expertise centrum haagsche hogeschool

• workshops

Wat kunt u verwachten tijdens de I-Demodagen?

woensdag 15 september 11.00-18.00 en donderdag 16 september 13.00- 18.00

bekijk het volledige programma en schrijf je in op www.idemodagen.nl