gtphattriennongthon

B GIO DC V O TO TRNG I HC NNG NGHIP H NITS. MAI THANH CC - TS. QUYN NH H (ng ch bin) ThS. NGUYN TH TUYT LAN - ThS. NGUYN TRNG C

GIO TRNHPHT TRIN NNG THN

H NI - 2005Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..1

LI NI U

Nng thn Vit Nam vi 74,8 % dn s, 72 % lc lng lao ngx hi, to ra 40% GDP ca c nc, l ni phn b hu ht cc ngun ti nguyn thin nhin, ni sinh sng ca 54 dn tc trong cng ng cc dn tc Vit Nam. V vy, pht trin nng thn c vai tr ht sc quan trng v c ngha chin lc i vi s pht trin kinh t x hi ni chung ca t nc. Pht trin nng thn l phm tr rng, lin quan n nhiu lnh vc nghin cu v chuyn ngnh khoa hc khc nhau. Trong gii hn ca khoa hc kinh t v qun l, gio trnh Pht trin Nng thn c tp th tc gi B mn Pht trin nng thn, Trng i hc nng nghip I bin son nhm p ng yu cu o to cn b kinh t v qun l thuc chuyn ngnh Kinh t nng nghip, Pht trin nng thn, Khuyn nng v nhng chuyn ngnh khc lin quan n hot ng pht trin nng thn. Gio trnh c bin son trn c s s dng v tham kho thng tin ca cc bi son ging, cc cm nang, sch xut bn, gio trnh lin quan v nhng kt qu nghin cu cng b v pht trin nng thn ca cc tp th, c nhn cc nh khoa hc trong v ngoi nc. Cc chnh sch pht trin nng nghip v nng thn ca ng v Nh nc ta l c s l lun ch yu cho gio trnh ny. Trch nhim bin son c phn cng c th cho cc tc gi nh sau: TS. Quyn nh H bin son chnh Chng 2, Chng 3 v Chng 4; TS. Mai Thanh Cc bin son chnh Chng 1, Chng 5, Phn 1 ca Chng 2 v Phn ph lc; ThS. Nguyn Tuyt Lan cngTrng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 2

tham gia bin son Chng 1; ThS. Nguyn Trng c cng tham gia ng gp kin cho cc chng v Phn ph lc. Trong qu trnh bin son, tp th tc gi nhn c nhiu kin ng gp rt hu ch cng nh s khch l v ng h ca tp th B mn Pht trin Nng thn, cc ng nghip trong Khoa Kinh t v Pht trin Nng thn. c bit l cc kin ng gp qu bu ca GS. TS. Phm Vn nh, PGS. TS. Kim Chung, Thc s Nguyn Xun Tin gip chng ti chnh sa v b sung hon thin bn tho gio trnh. Chng ti xin chn thnh cm n s ng h v gip nhit thnh . Gio trnh c bin son ln u, mc d tp th tc gi c gng s dng c chn lc v cp nht cc thng tin nhng chc chn khng trnh khi nhng khim khuyt. Chng ti rt mong nhn c s ng gp kin ca cc nh khoa hc, cc cn b chuyn mn, cc ng nghip gn xa v ton th bn c cho gio trnh ny hon thin hn. Chng ti xin trn trng cm n.

Tp th tc gi

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..3

Chng I

NHP MN I. GII THIU V MN HC1. Vai tr ca pht trin nng thn Pht trin nng thn c vai tr v v tr quan trng trong s pht trin chung ca mi quc gia. c bit vi Vit Nam, mt nc c nn sn xut nng nghip lm nn tng, s ng gp ca nng thn vo s pht trin chung ca quc dn cng to ln. Vai tr c bn ca nng thn v pht trin nng thn c th hin di y: - Nng thn l a bn sn xut v cung cp lng thc thc phm cho tiu dng ca c x hi. Ngi nng dn nng thn sn xut lng thc, thc phm nui sng h v cung cp cho nhn dn c nc. S gia tng dn s l sc p to ln i vi sn xut nng nghip trong vic cung ng lng thc, thc phm cho ton x hi. V vy, s pht trin bn vng nng thn s gp phn p ng nhu cu lng thc v thc phm tiu dng cho ton x hi v nng cao nng lc xut khu cc mt hng ny cho quc gia. - Vi 74,8% s dn sng bng nng nghip, khu vc nng thn thc s l ngun nhn lc di do cho khu vc thnh th. S thm nhp ca lao ng vo thnh th cng nh s gia tng dn s u n cc vng thnh th l khng p ng nhu cu lu di ca pht trin kinh t quc gia. Nu vic di chuyn nhn cng ra khi nng nghip sang cc ngnh khc b hn ch th s tng trng s b nh hng v vic pht trin kinh t s phin din. V vy, pht trin bn vng nng thn s gp phn lm n nh kinh t ca quc gia. - Nng thn l th trng quan trng tiu th sn phm ca khu vc thnh th hin i. Trc ht nng thn l a bn quan trng tiu th cc sn phm ca cng nghip. Nu th trng rng ln nng thn c khai thng, thu nhp ngi dn nng thn c nng cao, sc mua ca ngi dn tng ln, cng nghip c iu kin thun li tiu th sn phm sn xut ca ton ngnh khng ch hng tiu dng m c cc yu t u vo ca nng nghip. Pht trin nng thn s gp phn thc y s pht trin cng nghip v nhng ngnh sn xut khc trn phm vi ton x hi. - Nng thn c rt nhiu dn tc khc nhau sinh sng, bao gm nhiu tng lp, nhiu thnh phn khc nhau. Mi s bin ng d tch cc hay tiu cc u s nh hng mnh m n tnh hnh kinh t, chnh tr, x hi v an ninh quc phng ca c nc. Do , s pht trin v n nh nng thn s gp phn quan trng trong vic m bo n nh tnh hnh ca c nc.Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 4

- Nng thn chim i a s ngun ti nguyn, t ai, khong sn, ng thc vt, rng, bin, nn s pht trin bn vng nng thn c nh hng to ln n vic bo v mi trng sinh thi; vic khai thc, s dng c hiu qu cc ngun ti nguyn khu vc nng thn bo m cho s pht trin lu di v bn vng ca t nc. - Vai tr ca pht trin nng thn cn th hin trong vic gn gi v t im cho mi trng sinh thi ca con ngi, to s gn b hi ho gia con ngi vi thin nhin v hnh thnh nhng ni ngh ngi trong lnh, gii tr phong ph, vng du lch sinh thi a dng v thanh bnh, gp phn nng cao cuc sng tinh thn cho con ngi. Cng cuc pht trin nng thn ngy cng c chnh ph cc nc trn khp th gii, nht l cc nc ang pht trin c bit quan tm. cc quc gia km pht trin, vn ny cng c nhn mnh trong nhng nm gn y. Quan im tp trung pht trin cc vng th ca nhiu quc gia dn n s lc hu ca cc vng nng thn. Chnh s lc hu ny l mt trong nhng nguyn nhn to nn s suy thoi kinh t, v ang lm chm li tc tng trng ca cc khu vc th v ca c nn kinh t ca quc gia. S giu c ca cc vng nng thn s h tr v thc y mnh qu trnh tng trng v pht trin ca cc thnh ph v khu vc th, thc y qu trnh pht trin chung ca t nc. Vi nhng vai tr quan trng nu trn, pht trin nng thn l phn c bn v l i hi tt yu trong qu trnh pht trin quc gia. 2. Gii thiu v mn hc Pht trin nng thn Vi vai tr ca nng thn nh ni trn, Ngh quyt i hi ng ln th IX t pht trin nng thn tr thnh v tr trung tm ca chin lc pht trin kinh t x hi ca quc gia trong thp k 2001-2010. Mn hc Pht trin nng thn nhm p ng nhu cu o to cn b qun l pht trin nng thn. i tng s dng gio trnh "Pht trin nng thn" ch yu l sinh vin chuyn ngnh Kinh t nng nghip, chuyn ngnh Pht trin nng thn v Khuyn nng. Ngoi ra, gio trnh cn l ti liu nghin cu v tham kho cho sinh vin i hc v sau i hc ca cc lnh vc lin quan n hot ng pht trin nng thn. Pht trin nng thn l mt phm tr rng v a dng, lin quan n nhiu lnh vc nghin cu v cc chuyn ngnh hc khc nhau. Trong gii hn gio trnh ca mt mn hc, vi gc chuyn mn v kinh t v qun l, nhm bin son ch c gng hng ti mc tiu ch yu ca gio trnh l cung cp cho cc i tng s dng: (i) Nhng l lun v khi nim c bn v nng thn v pht trin nng thn; (ii) Chin lc v chnh sch pht trin cc lnh vc kinh t, x hi v ti nguyn, mi trng nng thn; (iii) Vai tr ca th ch v cc t chc trong pht trin nng thn v (iv) C s l lun v cc phng php nghin cu pht trin nng thn. p ng bn mc tiu nu trn, trong phm vi thi lng 3 hc trnh, gio trnh c b tr thnh 5 chng nh sau: Chng I- Nhp mnTrng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..5

Ngoi phn gii thiu mn hc, ni dung c bn ca chng I: Nu v gii thch khi nim pht trin nng thn. Theo khi nim ny, pht trin nng thn l: mt qu trnh tt yu ci thin mt cch bn vng v kinh t, x hi, vn ha v mi trng, nhm nng cao cht lng cuc sng ca dn c nng thn. Qu trnh ny, trc ht chnh l do ngi dn nng thn vi s h tr tch cc ca Nh nc v cc t chc khc. Khi nim ny ch ra: (i) i tng pht trin l c dn nng thn (cc c nhn; gia nh/dng h; cng ng, trong nng dn l ch yu); (ii) Yu t/lnh vc pht trin l kinh t (nng nghip; cng nghip; dch v...), vn ha - x hi v mi trng; (iii) Vai tr ca cc bn tham gia i vi pht trin (ch th dn c nng thn l chnh, Nh nc v t chc khc ng vai tr h tr tch cc). Mt cch tng qut, chng ny ch ra mt khung l lun v pht trin nng thn lm c s ni dung cho cc chng sau ca gio trnh. Chng II- Pht trin kinh t nng thn Ni dung c bn ca chng II cp n cc vn v pht trin kinh t nng thn, c th l: (i) Khi qut vai tr ca pht trin kinh t nng thn i vi s pht trin kinh t quc dn t nhn mnh thch thc v tng cng kinh t nng thn; (ii) Gii thiu tm tt cc nguyn tc kinh t trong pht trin kinh t nng thn; (iii) M t tm tt tnh cht v c cu ca nn kinh t ni chung, ca kinh t nng thn ni ring; (iv) Khi qut 4 loi hnh doanh nghip hnh thnh nc ta v s ng gp i vi pht trin nng thn; (v) Vai tr v quan im, chin lc pht trin nng nghip, lm nghip, thy sn v nui trng thy sn; (vi) Vai tr v chnh sch, chin lc pht trin sn xut cng nghip, tiu th cng nghip, cng nghip ch bin v dch v trong kinh t nng thn. Ph lc 1 b sung kin thc v Chin lc pht trin kinh t x hi n 2010 v nhng vn lin quan n hoch nh chin lc gip bn c c s nhn nhn tt hn v pht trin nng thn v kinh t nng thn trong bi cnh pht trin kinh t x hi ca t nc. Chng III- Pht trin c s h tng, dch v x hi v mi trng nng thn Nhm chi tit thm khi nim pht trin nng thn, chng ny tip tc phn tch vai tr v chin lc, chnh sch pht trin cc kha cnh x hi v mi trng trong nng thn. Ngoi cc ni dung chnh c trnh by trong chng, phn Ph lc 3 s b sung thm nhng ni dung chi tit hn v chin lc bo v mi trng ca Chnh ph n nm 2010. Ngi dn ng vai tr trung tm ca cng cuc pht trin nng thn. Ngi dn nng thn phi l ngi hng li chnh, l tc nhn chnh ca pht trin nng thn.Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 6

Nhng kha cnh x hi ch yu lin quan n ch th nng thn m chng III cp n bao gm: tnh trng nh thp km nhiu vng, ngho i v suy dinh dng, khng y dch v chm sc sc khe v gio dc v c s h tng: ng s, h thng cung cp nc ti, tiu v khng ch l lt, nng lng, vn ti v thng tin. Mi trng l c s bn vng cho pht trin nng thn Vit Nam. t l ti nguyn quan trng nht. i sng quc gia ph thuc vo nng sut ca ti nguyn thin nhin - t, rng, rung, bin, sng v ao h. iu kin mi trng c tm quan trng thit yu cho hin nay v cho cc th h tng lai. Thch thc pht trin nng thn l qun l v s dng ti nguyn thin nhin theo cch phc v nhu cu ca con ngi ng thi bo v cht lng lu di ca nhng ti nguyn . Chng IV- Vai tr ca Nh nc v cc t chc trong pht trin nng thn thc hin pht trin nng thn phi c s tham gia ca rt nhiu thnh phn lin quan. C th phn cc thnh phn ny ra 3 nhm: (i) Ch th dn c nng thn, (ii) Nh nc v (iii) Cc t chc. Ni dung c bn ca chng IV l phn tch vai tr ca th ch c th hin qua nhim v, vai tr ca Nh nc v cc t chc i vi pht trin nng thn. Ngi dn ng vai tr l trung tm, ch ng trong pht trin nng thn. Nh nc c vai tr thit yu nh mt ngi h tr chnh cho tin trnh ny. Vai tr ca Nh nc l t chc, hng dn v phi hp tt c cc hot ng, ng thi cng nhn v khuyn khch hot ng ca bn thn ngi dn v ca chnh quyn cc cp tnh, huyn, x, thn (bn), cc t chc qun chng, nhm t lc, hp tc x kiu mi, khu vc t nhn v doanh nghip nh nc. Cc t chc ng vai tr ht sc quan trng trong pht trin nng thn, l: (i) Chnh quyn cp tnh, huyn, x, thn; (ii) Cc t chc qun chng, hi nng dn, hi ph n, on thanh nin, hi cu chin binh; (iii) Hp tc x kiu mi; (iv) Ngn hng v cc t chc tn dng; (v) Khu vc t nhn v (vi) Cc doanh nghip nh nc. Vai tr ca cc t chc ny, vi cc kha cnh ng gp khc nhau c cp phn cui ca chng. Chng V- Nghin cu pht trin nng thn Chng V cung cp mt ci nhn tng qut v nghin cu pht trin nng thn qua hai phng php tip cn nghin cu, l: (i) Nghin cu truyn thng (thng thng) v (ii) Nghin cu tham d (c tnh tham gia). Chng ny cng cung cp cho bn c (nhng ngi trc tip, gin tip qun l v nghin cu pht trin nng thn) nhng ch trng chnh sch ca Nh nc i vi hot ng khoa hc v cng ngh ni chung cng nh hot ng nghin cu pht trin nng thn ni ring Vit Nam. Phn quan trng ca chng V l mt s phng php nghin cu pht trin nng thn (Nghin cu thng k, PRA, PLA). Phn ny cp n nhng l lun c bn ca


tng phng php nh: khi nim, trit l, nguyn tc, c im v h thng cng c, k thut, t chc thc hin, vit bo co kt qu nghin cu. Ph lc 2 trnh by chi tit mt s k thut, cng c v phng php c th ca PRA v PLA nhm gip bn c c kh nng vn dng c cc phng php ny trong thc tin nghin cu pht trin nng thn. Nh trnh by, xy dng v pht trin nng thn l cng vic rng ln v phc tp, lin quan n nhiu ngnh khoa hc t nhin, khoa hc k thut v khoa hc x hi. Trong phm vi chuyn ngnh, mn hc Pht trin nng thn c nhn nhn nh mt mn khoa hc qun l pht trin. Tuy vy, phm vi qun l pht trin y li lin quan n tt c cc kha cnh kinh t, x hi v mi trng trong nng thn. Do , Mn hc c lin quan rt cht ch vi nhiu mn khoa hc khc nh Kinh t nng nghip, Kinh t cng nghip, Kinh t h, Kinh t thng mi, X hi hc nng thn, Ti chnh nng thn, Kinh t hp tc, Kinh t ti nguyn mi trng, Quy hoch pht trin nng thn. Ngoi ra, cc mn khoa hc k thut nh H thng canh tc, Th nhng hc, Trng trt, Chn nui, Bo v thc vt, C in kh ho, v.v... cng l nhng mn hc c lin quan nhm h tr kin thc k thut phc v cho qun l pht trin nng thn.

II. L LUN V NNG THN1. Khi nim v nng thn Cc quc gia trn th gii trong qu trnh pht trin u phn cc vng lnh th ca mnh thnh hai khu vc l thnh th v nng thn. Cc nh x hi hc a ra mt s tiu ch phn bit khu vc nng thn v khu vc thnh th nh: thnh phn x hi ca dn s, cc di sn vn ho, s phn thnh, s phn ho x hi ca dn c, mc phc tp ca cu trc v i sng x hi, cng v s a dng ca mi lin h x hi, v.v. S khc nhau cn bn gia nng thn v th c phn nh r nt trong nhng nguyn l ca x hi hc nng thn - th. Trong , nhng tiu ch quan trng gip vic phn bit khu vc nng thn v khu vc th bao gm: s khc nhau v ngh nghip, v mi trng, quy m cng ng, mt dn s, tnh hn tp v thun nht ca dn s, hng di c, s khc bit x hi v phn tng x hi, h thng tng tc trong tng vng (bng 1). S phn bit nng thn v thnh th c th da vo cc tiu ch quy nh cho tng vng. i vi khu vc thnh th, nhiu nc thng nht coi s lng dn c lm tiu ch quy nh th. Theo T in Bch khoa ca Lin X (c) nm 1986 th th l khu vc dn c m phn ln dn c lm ngoi nng nghip. T in Ting Vit ca Vin Ngn ng hc xut bn nm 2002 nh ngha th l ni dn c ng c, l trung tm thng nghip v c th c cng nghip, thnh ph hoc th trn. Cho n nay trn th gii u thng nht coi th l mt im dn c tp trung vi s lng ln, mt cao v t l ngi lm cng nghip, dch v nhiu hn hn ngi lm nngTrng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 8

nghip. Tuy nhin, v tiu ch c th th c s khc nhau gia cc nc, xut pht t c im ring ca tng nc. Nu xt v dn s ti thiu ca mt th th Lin bang Nga quy nh 12.000 ngi, Thy S - 10.000 ngi, trong khi Cu Ba, Knya - 2.000 ngi, Grnada - 200 ngi, Uganda - 100 ngi. V mt dn c th, cc nc cng c quy nh khc nhau, Phn Lan quy nh t nht l 500 ngi trn mt dm vung (xp x 2.600.000 m2), n - 1.000 ngi. V t l dn s khng lm vic trong ngnh nng nghip mt th, Nht Bn v H Lan quy nh l 60-65%, Lin bang Nga quy nh l 85%. Bng 1. Tiu ch phn bit khu vc nng thn v khu vc thnh th Tiu chNgh nghip Mi trng Kch c cng ng Mt dn s c im cng ng Phn tng x hi Di ng x hi

Khu vc nng thnNhng ngi sn xut nng nghip, mt s t phi nng nghip. Mi trng t nhin u tri, quan h trc tip vi t nhin. Cng ng lng bn nh, vn minh nng nghip. Mt dn s thp, tnh nng thn tng phn vi mt dn s. Cng ng thun nht hn v cc c im chng tc v tm l. S khc bit v phn tng x hi t hn so vi th. Di ng x hi theo lnh th, theo ngh nghip khng ln, di c c nhn t nng thn ra thnh th. Tc ng x hi ti tng c nhn thp hn. Quan h x hi s cp, lng ging, huyt thng.

Khu vc thNhng ngi sn xut cng nghip, dch v. Mi trng nhn to u tri, t da vo t nhin. Kch c cng ng ln hn, vn minh cng nghip. Mt dn s cao, tnh th v mt dn s tng ng vi nhau. Khng ng nht v chng tc v tm l. S khc bit v phn tng x hi nhiu hn nng thn. Cng di ng ln hn, c bin ng x hi mi c di c t thnh th v nng thn. Tc ng x hi ti tng c nhn ln hn. Quan h x hi th cp, phc tp, hnh thc ho.

Tc ng x hi

Vit Nam, do c th t cht, ngi ng nn nhng quy nh v cc tiu ch ca mt th khc nhiu so vi cc nc khc. Quyt nh s 132-HBT ngy 5/5/1990 ca Hi ng B trng (nay l Chnh ph) quy nh nc ta c nm loi th nh sau: - th loi 1: Dn s t t 1 triu ngi tr ln, mt dn c t 15.000 ngi/km2 tr ln, t l lao ng ngoi nng nghip t 90 % tr ln. - th loi 2: Dn s t 350.000 n 1 triu ngi, mt dn c 12.000 ngi/km2, t l lao ng phi nng nghip t 80% tr ln.Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..9

- th loi 3: Dn s t 100.000 n 350.000 ngi, mt dn c t t 10.000 ngi/km2 tr ln, t l lao ng phi nng nghip t 70% tr ln. - th loi 4: Dn s t 30.000 n 100.000 ngi, mt dn c t t 8000 ngi/ km2 tr ln, t l lao ng phi nng nghip t 70% tr ln. - th loi 5: Dn s t 4.000 n 30.000 ngi, mt dn c t 6.000 ngi/km2 tr ln, t l lao ng phi nng nghip t 60% tr ln. Nh vy, khu vc nng thn c xc nh l nhng khu vc nm ngoi cc tiu ch quy nh trn. C th coi nng thn Vit Nam bao gm cc a bn dn c c s lng dn tp trung di 4.000 ngi, mt dn c t hn 6.000 ngi/ km2 v t l lao ng phi nng nghip di 60%, tc l t l lao ng nng nghip t t 40% tr ln. Vic phn bit gia nng thn v th ch c tnh cht tng i. Thc t cho thy, vn cn c s xen ln v t ai, a bn dn c v cc hot ng kinh t x hi, c bit cc th nh, th t, th trn. cc nc ang pht trin, nhng khu vc nng thn ang din ra qu trnh th ho nhanh chng . Hin nay trn th gii vn cha c nh ngha chun xc v nng thn, cn nhiu quan im khc nhau. C quan im cho rng cn da vo ch tiu trnh pht trin ca c s h tng, c ngha vng nng thn c c s h tng khng pht trin bng vng th. Quan im khc li cho rng nn da vo ch tiu trnh tip cn th trng, pht trin hng ho xc nh vng nng thn v cho rng nng thn c trnh sn xut hng ho v kh nng tip cn th trng so vi th l thp hn. Cng c kin nn dng ch tiu mt dn c v s lng dn trong vng xc nh. Theo quan im ny, vng nng thn thng c s dn v mt dn thp hn vng thnh th. Mt quan im khc nu ra, vng nng thn l vng c dn c lm nng nghip l ch yu, tc l ngun sinh k chnh ca c dn trong vng l t sn xut nng nghip. Nhng kin ny ch ng khi t trong bi cnh c th ca tng nc, ph thuc vo trnh pht trin, c cu kinh t, c ch p dng cho tng nn kinh t. i vi nhng nc ang thc hin cng nghip ho, th ho, chuyn t sn xut thun nng sang pht trin cc ngnh cng nghip v dch v, xy dng cc khu th nh, th trn, th t ri rc cc vng nng thn th khi nim v nng thn c nhng i khc so vi khi nim trc y. C th hiu nng thn hin nay bao gm c nhng th nh, th t, th trn, nhng trung tm cng nghip nh c quan h gn b mt thit vi nng thn, cng tn ti, h tr v thc y nhau pht trin. Hi ngh nhm chuyn vin ca Lin Hp Quc cp n mt khi nim CONTINIUM nng thn- th. C th hiu nng thn- th l mt khu vc kinh t hn hp gm nng thn, nng th v th k tip, xen k nhau. Trong , nng thn c coi l cc lng x nng nghip c truyn, nng th l cc th nh, th trn, th t, ch c chc nng nh cu ni gia nng thn v thnh th, cn th l cc thnh phTrng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 10

ln, va, hoc cc khu cng nghip tp trung. Trong CONTINIUM nng thn- th, cc hot ng nng nghip c gn vi cng nghip v cc ngnh dch v, c tc dng chuyn dch nng thn theo hng cng nghip ho, v th ho. Nh vy, khi nim v nng thn ch c tnh cht tng i, thay i theo thi gian v theo tin trnh pht trin kinh t, x hi ca cc quc gia trn th gii. Trong iu kin hin nay Vit Nam, nhn nhn di gc qun l, c th hiu nng thn l vng sinh sng ca tp hp c dn, trong c nhiu nng dn. Tp hp c dn ny tham gia vo cc hot ng kinh t, vn ha-x hi v mi trng trong mt th ch chnh tr nht nh v chu nh hng ca cc t chc khc. Mt s c im ring ca nng thn Vit Nam, l: - vng nng thn, cc c dn ch yu l nng dn v lm ngh nng, y l a bn hot ng ch yu ca cc ngnh sn xut vt cht nng, lm, ng nghip v cc ngnh ngh sn xut kinh doanh, dch v phi nng nghip. Trong cc lng x truyn thng, sn xut nng nghip chim v tr ch cht v l ngun sinh k chnh ca i b phn nng dn. Cng vi s pht trin v tin b ca t nc, c im ny c s thay i. Cc vng nng thn trong tng lai s khng phi ch yu c cc nng dn sinh sng v lm nng nghip, thay vo l cc c dn c tr v tin hnh nhiu hot ng kinh t khc nhau, gm c sn xut nng nghip, sn xut cng nghip v thng mi dch v. Theo , t trng lao ng v GDP ca cc ngnh kinh t nng thn cng thay i theo hng gia tng cho cng nghip v dch v. - Nng thn th hin tnh cht a dng v iu kin t nhin, mi trng sinh thi, cc vng nng thn qun l mt lng ti nguyn thin nhin to ln, phong ph v a dng, bao gm cc ti nguyn t, nc, kh hu, rng, sng sui, ao h, khong sn, h ng thc vt gm c t nhin v c do con ngi to ra. - C dn nng thn c mi quan h h tc v gia nh kh cht ch vi nhng quy nh c th ca tng h tc v gia nh. nng thn, c nhiu gia nh trong mt dng h cng sinh sng v gn b vi nhau gn gi, khng kht lu i. Nhng ngi ngoi dng h cng chung sng, gp sc phng trnh thin tai, gip nhau trong sn xut v i sng to nn tnh lng ngha xm lu bn. - Nng thn lu gi v bo tn nhiu di sn vn ho ca quc gia nh cc phong tc, tp qun c truyn v i sng, l hi, sn xut nng nghip v ngnh ngh truyn thng, cc di tch lch s, vn ho, cc danh lam thng cnh, v.v... y chnh l ni cha ng kho tng vn ho dn tc, ng thi l khu vc gii tr v du lch sinh thi phong ph v hp dn i vi mi ngi. 2. Nhng hp phn c bn ca nng thn T khi nim v nhng c im nu trn, nh qun l cn xc nh mt s c trng to nn cc hp phn c bn ca nng thn. Trc ht, ngi dn c xc nh l ch th nng thn. Ngi dn vi a dng v thnh phn ngh nghip v sinh k cng nh sc tc, tn gio. Tuy nhin, nt c trng c bn c th nhn thy y l ch thTrng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..11

(ngi dn) nng thn c lc lng lao ng nng nghip chim mt t l ln v c coi l lc lng nng ct ca ch th nng thn Vit Nam. Tuy a dng v thnh phn, nhng xt gc quan h gn kt nh hng ln nhau, cng nh quyn quyt nh v sinh k v cc hot ng kinh t-x hi khc c th thy rng ch th nng thn tn ti (c v ngha en v ngha bng) nhiu hnh th, cp v vai tr khc nhau nh: c nhn, gia nh, dng h, cng ng. Cc c nhn hay thnh vin ca ch th nng thn vi nhng nhu cu, nguyn vng, nng lc v ng x khc nhau, tu thuc vo c tnh ring ca tng ngi. Vai tr ca c nhn hay thnh vin c ngha ln trong quyt nh v tham gia cc hot ng kinh t, vn ha x hi nng thn. Huy ng v pht huy tim nng ca cc c nhn trong pht trin nng thn l mt hng tip cn ca nh qun l pht trin. cp gia nh vi nhng quan h ph thuc, gn kt, vi n np, quan nim v ng x cng rt khc nhau. Trong nng thn, cc gia nh nng dn (gi l nng h) ng vai tr ht sc quan trng trong pht trin kinh t, c coi l mt n v sn xut t ch, c quyn quyt nh trong sn xut kinh doanh. Mt nt c trng nng thn Vit Nam l gia cc gia nh nng thn c mi quan h h tc rt gn kt. Mi dng h c nhng truyn thng, di sn v nhng c nh ca ring mnh. Sc mnh tinh thn v vt cht ca mi dng h nu c khch l v huy ng s to nn ng lc pht trin trong nng thn. Bao trm ln tt c l s tn ti ca ch th nng thn cp cng ng. Cc cng ng c th hiu nh l tp hp ca nhng ngi dn c cng nn vn ho, cng phong tc, cng sinh sng mt ni nht nh, hoc c cng s thch trong sn xut, kinh doanh, mi quan tm, hoc ngh nghip. Theo ngha hp ca qun l, c th coi cc n v lng, bn, xm, thn, x, huyn, l cc cng ng nng thn Vit Nam. Nh vy, c th nhn mnh rng: ch th nng thn l cc c nhn, gia nh, dng h, cng ng ca c dn trong nng dn chim mt t l ng k v ng vai tr ch o. khi nim nng thn nu trn, ch th nng thn l yu t con ngi. To nn mt chnh th nng thn chnh l hot ng ca ch th (ngi dn nng thn) trong cc lnh vc kinh t, vn ha - x hi, mi trng v mi quan h ca h vi th ch chnh tr (Nh nc) cng nh cc t chc khc trong nng thn. Vi ngha tng i trong cch phn loi, nhng hot ng kinh t, vn ha - x hi, mi trng v cc mi quan h bao gm: - Cc hot ng kinh t: Bao gm cc hot ng sn xut nng nghip, sn xut cng nghip v tiu th cng nghip, cc hot ng thng mi dch v. Tham gia vo cc hot ng gm y cc thnh phn kinh t vi cc hnh thc t chc a dng. T trng cc ngnh kinh t trong tng GDP ca vng nng thn ph thuc vo mc

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 12

pht trin ca tng vng, nhng theo xu hng t trng sn xut nng nghip s ngy cng gim v t trng cc ngnh cng nghip v thng mi dch v ngy cng tng. - Cc t chc: Bao gm nhiu loi hnh c chnh thng v phi chnh thng nh cc t chc chnh quyn a phng, cc t chc kinh t, cc on th qun chng, v.v. Nhng t chc ny c hnh thnh, hot ng trong khun kh cc th ch, chnh sch, nh hng v c tc ng trc tip, gin tip n cc hot ng chung ca cng ng hoc nhng nhm dn c nht nh trong qu trnh pht trin nng thn. - C s h tng nng thn: Bao gm ng giao thng, h thng thu li, h thng thng tin lin lc, trng hc v.v... Nhng c s ny phc v c lc i sng sinh hot v sn xut kinh doanh ca cc c dn nng thn. - Khoa hc v cng ngh p dng: y l mt hp phn quan trng nng thn. Kha cnh khoa hc v nhng k thut - cng ngh bao gm c cc kin thc bn a v kinh nghim truyn thng ca ngi dn nng thn v tt c cc lnh vc tc ng n i sng ca h. Kha cnh khoa hc - cng ngh nng thn cn l s nhn thc, tip nhn v chuyn giao khoa hc v cng ngh hin i, tin tin t bn ngoi ca ch th nng thn thc y qu trnh pht trin ca chnh h. - Y t, sc kho cng ng: y l mt yu t chi phi v nh hng quan trng ti cc hot ng nng thn. Vn sc kho ca ngi dn trong cng ng lun c coi trng trong mi chng trnh pht trin. H thng y t, cc hot ng chm sc sc kho thng xuyn c duy tr nhm m bo cc hot ng sng v sn xut ca mi thnh vin trong cng ng. - Vn ho - gio dc: y l yu t lun c coi trng trong pht trin nng thn. Kha cnh vn ha trong nng thn v ngha rng l tng ha cc mi quan h ng x gia con ngi vi nhau v vi thin nhin, c th hin s an xen gia cc yu t truyn thng v hin i. Vic lu gi, gi gn bn sc vn ho dn tc v ca tng vng l ht sc cn thit. Tuy nhin, cng cn m ca du nhp nhng loi hnh vn ho hin i, lnh mnh c nh hng tch cc n i sng tinh thn ca ngi dn nng thn. - Mi trng v ti nguyn thin nhin: Vng nng thn gn lin vi cc iu kin mi trng ti nguyn thin nhin, l iu kin quan trng, l c s cho vic pht trin kinh t ca tng vng. - Cc chnh sch kinh t v x hi: Nhng chnh sch ny nhm pht huy li th v to iu kin pht trin bnh ng, ng u gia cc thnh vin trong vng cng nh gia cc vng, min. Cc hp phn kinh t x hi nng thn c trnh by tm tt trong bng 2. Trong pht trin nng thn, mi s tc ng hoc hot ng pht trin nu ch cp n mt hp phn ring r m khng tnh n nh hng ti cc hp phn khc th kh mang li kt qu tt, bi v cc hp phn y to nn s thng nht v tc ng qua li ln nhau hnh thnh mt chnh th kinh t x hi nng thn.


Bng 2. Cc hp phn kinh t x hi ca nng thn Kinh t Khoa hc - Cng ngh Y t - sc kho

Cc t chc

CH TH

Th ch v chnh sch Nh nc

NNG THN - C nhn - Gia nh/ dng h - Cng ng

Ti nguyn - Mi trng

Vn ho gio dc

C s h tng


III. L LUN V TNG TRNG V PHT TRIN1. Tng trng Tng trng v pht trin l nhng vn quan tm hng u i vi x hi loi ngi trn th gii v trong tng quc gia. Mc ch cui cng cn t c ca mi hot ng ca con ngi l nhm c c cuc sng m no, t do v hnh phc. Trong lnh vc ny, th gii t c nhiu thnh tu to ln. Trong nhng thp k gn y, hu ht cc quc gia trn th gii u rt quan tm v pht trin. Hng lot cc chng trnh, d n c xy dng nhm gii quyt cc vn v khoa hc v cng ngh, v pht trin kinh t, pht trin nng nghip v nng thn, pht trin vn ho x hi, bo v mi trng, pht trin bn vng cc kha cnh ca nn kinh t v x hi, v.v... thu c nhng kt qu tt p. Tuy nhin, trong thc t, c nhng quan nim cha ng n v tng trng v pht trin. Tng trng c hiu l s gia tng v mt s lng ca mt s vt nht nh. Trong kinh t, tng trng th hin s gia tng hn trc v sn phm hay lng u ra ca mt qu trnh sn xut hay hot ng. Tng trng kinh t l phm tr c bn nht ca l lun kinh t, l tin vt cht v c s kinh t ca s tn ti v pht trin ca mi hnh thi x hi. c rt nhiu nghin cu v tng trng kinh t ca cc nh kinh t hc c in v hin i. Trong tc phm "Quy hoch pht trin kinh t x hi - Mt s vn l lun v thc tin" ca Vin Chin lc pht trin, tng trng kinh t c nh ngha l mc tng lng ca ci (ti sn) trong mt thi k nht nh. Khi nim tng trng kinh t ny c th c p dng cho mi quy m cp , cho ton nn kinh t, cho tng ngnh, cho cc doanh nghip, cho cp gia nh v cp c nhn. Tng trng kinh t c th hiu nh l kt qu ca mi hot ng kinh t trong cc lnh vc sn xut cng nh trong lnh vc dch v c to ra trong mt thi k nht nh. Lng ca ci c th c tnh bng hin vt hay bng tin. phn nh mc tng trng kinh t ca mt thi k, ngi ta thng dng gi tr tuyt i ca cc i lng so snh chng vi nhau. Chnh lch gia cc thi im chnh l mc tng trng kinh t ca mt thi k c th. Ngoi ra, tng trng kinh t cn c phn nh bng tc gia tng ca cc i lng trong cc giai on vi nhau v c o bng phn trm thay i, gi tr phn trm cao hay thp th hin tc tng trng nhanh hay chm. Hin nay, c nhiu quan im nhn mnh vo tng trng, coi tng trng nh l gii php chnh tng thu nhp, nng cao mc sng, t gip gii quyt cc vn v kinh t, chnh tr, vn ho, x hi v mi trng. Tuy nhin, nu ch tp trung vo tng trng, p ng nhng li ch trc mt, cc b, s dn n vic khai thc, s dng ba bi cc ngun lc ca quc gia v a phng, lm cho nhng ngun lc ny nhanh chng cn kit, mi trng b suy gim nhanh chng, nh hng nng n ti s pht trin chung ca quc gia v ca cc th h tng lai. Khng nhng vy, tng trng cc b cn tc ng mnh m n cc vn v an ninh x hi, bt bnh ng v kinh t v chnh tr, v.v...Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..15

2. Pht trin Pht trin c coi nh tin trnh bin chuyn ca x hi, l chui nhng bin chuyn c mi quan h qua li vi nhau. S tn ti v pht trin ca mt x hi hm nay l s k tha nhng di sn din ra trong qu kh. Pht trin theo khi nim chung nht l vic nng cao hnh phc ca ngi dn, bao hm nng cao cc chun mc sng, ci thin cc iu kin gio dc, sc kho, s bnh ng v cc c hi... Ngoi ra vic bo m cc quyn v chnh tr v cng dn l nhng mc tiu rng hn ca pht trin. Tng trng kinh t mi ch th hin mt phn, mt yu t cha y ca s pht trin. C th hiu, pht trin l vic to iu kin cho con ngi sinh sng bt c ni no u c tho mn cc nhu cu sng ca mnh, c mc tiu th hng ho v dch v tt, m bo cht lng cuc sng, c trnh hc vn cao, c hng nhng thnh tu v vn ho v tinh thn, c iu kin cho mt mi trng sng lnh mnh, c hng cc quyn c bn ca con ngi v c m bo an ninh, an ton, khng c bo lc. Trong kinh t, pht trin l qu trnh chuyn bin v mi mt ca nn kinh t trong mt thi k nht nh, trong bao gm c s tng thm v quy m sn lng sn phm, s hon thin v c cu nn kinh t v vic nng cao cht lng mi mt ca cuc sng. Nh vy, c th hiu pht trin kinh t trc ht l s gia tng nhiu hn v s lng v cht lng sn phm, s a dng v chng loi sn phm ca nn kinh t. ng thi, pht trin cn l s thay i theo chiu hng tch cc trn tt c cc kha cnh ca nn kinh t, x hi. l s thay i v c cu kinh t theo hng t trng ngnh nng nghip ngy cng gim, t trng cc ngnh cng nghip v dch v ngy cng tng. Mi trng kinh t v x hi, cc kha cnh t chc v k thut ngy cng thun li cho cc tc nhn tham gia. Khng nhng vy, pht trin cn m bo tng kh nng thch ng vi hon cnh mi ca quc gia, cc ngnh, cc doanh nghip v ca mi ngi dn. S pht trin s m bo nng cao phc li ca ngi dn v kinh t, vn ho, gio dc, x hi v s t do bnh ng, s pht trin ng u gia cc vng, gia cc dn tc, cc tng lp c dn v s bnh ng trong pht trin gia nam v n. Trong tnh hnh hin nay, do c quan nim sai lm v vai tr ca tng trng m nhiu quc gia ang phi i mt vi nhng m hnh pht trin theo chiu hng khng tt. ng ch l nm loi m hnh c tng kt sau y: - M hnh pht trin trong t c s tng trng kinh t nhng khng c tin b v cng bng x hi. Theo m hnh ny, tng sn phm quc ni ca ton th gii gia tng nhanh chng, nhng khng c phn phi cng bng, v s tng trng ch lm cho gii ch ca cc cng ty a quc gia giu ln rt nhanh chng, trong khi rtTrng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 16

nhiu ngi lao ng li ri vo cnh tht nghip, ngho i, bnh tt, v hc v b gt ra ngoi l ca s pht trin. - M hnh pht trin ch n tng trng kinh t theo hng cng nghip ho, th ho. Theo m hnh ny, cc ngnh cng nghip v khu vc th c ch u t v ch trng pht trin. Trong khi , lnh vc nng nghip v cc vng nng thn b b ri, phi t mnh thc hin cc hot ng cho s tn ti v pht trin. Chnh v vy, nng nghip v nng thn khng sc to ra tin v iu kin ni sinh cn thit v lng thc, thc phm, nguyn liu, lao ng v th trng cho pht trin cng nghip v th. Trong khi nhng dng ngi v tn t cc vng qu li x v cc thnh ph c m rng mt cch t pht, buc phi sng chen chc ti nhng khu nh chut v li sau lng h nhng vng nng thn x xc, tiu iu. - M hnh pht trin to ra s tng trng kinh t nhng nhng ngi lao ng khng c trao quyn lm ch. Theo m hnh ny, yu t k thut c vai tr thng soi, iu khin mi hot ng ca con ngi. C ngha, cc cng ng ngi khng th c t tr c, khng th t mnh quyt nh cuc sng ca chnh mnh c, m phi phc tng b my k thut, b my em li nhiu tin nghi hn cho cuc sng v tng thm nng sut lao ng. y chnh l chiu bi ca mt s gii cm quyn phng Ty s dng nhm d dng iu khin ngi lao ng phc v cho li ch ca chnh h. - M hnh pht trin to ra tng trng kinh t nhng vn ho, o c xung cp. Theo m hnh ny, nhiu nc ch quan tm n thun n mc tiu tng trng kinh t m qun i mc tiu pht trin x hi, pht trin con ngi. Chnh v vy, vn ho, o c v li sng nhng nc ny b tha ho nghim trng. Ch ngha c nhn ch k c tn th, ch ngha tiu dng n mc phi l c khuyn khch. - M hnh pht trin to ra tng trng kinh t nhng mi trng b suy thoi. t c t l tng trng kinh t cao trong qa trnh cng nghip ho, nhiu nc din ra nhng cuc chy ua khai thc n cn kit cc ngun ti nguyn thin nhin khng c kh nng t ti to. Kt qu l mi trng sinh thi ton cu b ph v, c nguy c ri vo mt cuc khng hong nghim trng. Nh vy, nhng m hnh pht trin m ch ch trng n tng trng kinh t n thun, phc v quyn li ca mt s t ngi c th lc v giu c, thc cht l nhng m hnh phn pht trin v c hi i vi tin trnh pht trin ca mt quc gia v ca ton cu. Ngy nay con ngi nhn thc v s pht trin ton din hn, y hn, pht trin khng ch quan tm n s tng trng kinh t m cn m bo nng cao mc sng, hnh phc ca nhn dn, tin b v x hi, ci thin c cu nn kinh t, an ton v mi trng. 3. Pht trin bn vng Trong nhng nm gn y, do dn s gia tng mnh m, do nhu cu nng cao mc sng, hot ng ca con ngi nhm khai thc cc ngun lc, ti nguyn thin nhin Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..17

lm cho mi trng b cn kit. S can thip qu su ca con ngi vo thin nhin dn n cn bng sinh thi b ph v. Nhiu ni trn tri t, con ngi ang phi i mt vi nhng thm ho thin nhin to ln. Vi nhng m hnh pht trin khng cn bng, nhiu quc gia v ang phi tr gi cho nhng sai lm v quan im pht trin ca mnh. Trc nhng vn ca pht trin, vo na cui ca th k 20, Lin Hp Quc a ra tng v pht trin bn vng. Khi nim v pht trin bn vng xut hin trn c s c rt kinh nghim ca cc quc gia trn hnh tinh, phn nh xu th thi i v nh hng cho tng lai ca con ngi. Theo quan im ca Lin Hp Quc th mt th gii pht trin bn vng l th gii khng s dng cc ngun ti nguyn c th ti to (nc, t ai, sinh vt) nhanh hn kh nng t ti to ca chng. Mt x hi bn vng s khng s dng cc ngun ti nguyn khng th ti to (khong sn, nhin liu, v.v.) nhanh hn qu trnh tm ra nhng loi thay th chng v khng thi ra mi trng cc cht c hi nhanh hn qu trnh tri t hp th v ng ho chng. Nh vy, pht trin bn vng l s pht trin lnh mnh, tn ti lu di, va p ng c nhu cu hin ti, va khng xm phm n li ch ca cc th h tng lai. Mt vn t ra l nhng ngi ang hng th nhng thnh qu ca s pht trin kinh t ngy nay c th s lm cho cc th h tng lai phi chu ng tnh cnh ti t do mi trng tri t b suy thoi qu mc. Cc th h tng lai khng ch k tha tnh trng nhim v cn kit ti nguyn ca hin ti, m cn tha hng cc thnh qu ca lao ng hin ti di dng cht lng gio dc, k thut v kin thc (vn con ngi) cng nh vn vt cht. Nhng cng c th con ngi tng lai c hng li t nhng s u t vo ti nguyn thin nhin, nh canh tc hp l lm tng mu m ca t trng trt, trng rng v bo v rng lm tng che ph trn ton cu v trong tng quc gia. Nh vy, khi xem xt nhng th m th h hin ti chuyn cho cc th h tng lai, chng ta cn phi cn nhc ton b cc ngun vn vt cht, vn con ngi v vn thin nhin. Nhng loi vn ny s quyt nh phc li ca cc th h tng lai v nhng g m h s li cho nhng ngi k tc h. Pht trin tng ca Lin Hp Quc, U ban quc t v pht trin v mi trng (1987) nh ngha: Pht trin bn vng l mt qu trnh ca s thay i, trong , vic khai thc v s dng ti nguyn, hng u t, hng pht trin ca cng ngh v k thut v s thay i v t chc l thng nht, lm tng kh nng p ng nhu cu hin ti v tng lai cu con ngi. Hi ngh thng nh v tri t nm 1992 t chc ti Rio de Janeiro nm 1992 a ra nh ngha vn tt v pht trin bn vng l: Pht trin nhm tho mn nhu cu ca th h ngy nay m khng lm tn hi n kh nng p ng nhu cu ca cc th h tng lai.


IV. L LUN V PHT TRIN NNG THN1. Khi nim pht trin nng thn Pht trin nng thn l mt phm tr rng c nhn thc vi rt nhiu quan im khc nhau. c nhiu nghin cu v trin khai ng dng thut ng ny cc quc gia trn th gii. Vit Nam, thut ng pht trin nng thn c cp n t lu v c s thay i v nhn thc qua cc thi k khc nhau. Tuy nhin, nhn di gc l lun qun l, chng ta vn cha c s tng hp l lun h thng v thut ng ny. Nhiu t chc pht trin quc t nghin cu v vn dng thut ng ny cc nc ang pht trin, trong c Vit Nam. Ngn hng Th gii (1975) a ra nh ngha: Pht trin nng thn l mt chin lc nhm ci thin cc iu kin sng v kinh t v x hi ca mt nhm ngi c th - ngi ngho vng nng thn. N gip nhng ngi ngho nht trong nhng ngi dn sng cc vng nng thn c hng li ch t s pht trin. Chin lc ny cng nhm m rng phc li ca qu trnh pht trin cho nhng c dn nng thn, nhng ngi ang tm kim sinh k nng thn. Mt s quan im khc cho rng, pht trin nng thn l hot ng nhm nng cao v th v kinh t v x hi cho ngi dn nng thn thng qua vic s dng c hiu qu cao cc ngun lc ca a phng bao gm nhn lc, vt lc v ti lc. Pht trin nng thn s thnh cng khi chnh ngi dn nng thn tham gia tch cc vo qu trnh pht trin. iu i hi chin lc pht trin nng thn phi c xy dng trn nn tng tnh t tin ca chnh ngi dn nng thn. H phi bit cch t duy tr bn vng cuc sng ca h v ti chnh, s c lp v kinh t, c kh nng tip cn cc hng ho, dch v vt cht v tinh thn ngy cng nhiu hn. Qua , t ngi dn nng thn s nng cao v tr ca bn thn h trong x hi v trong qu trnh pht trin ca t nc. Pht trin nng thn c tc ng theo nhiu chiu cnh khc nhau. y l mt qu trnh thu ht mi ngi dn tham gia vo cc chng trnh pht trin, nhm mc tiu ci thin cht lng cuc sng ca cc c dn nng thn. ng thi, pht trin nng thn l qu trnh thc hin hin i ho nn vn ho nng thn, nhng vn bo tn c nhng gi tr truyn thng thng qua vic ng dng khoa hc v cng ngh. Khi nim pht trin nng thn mang tnh ton din v a phng, bao gm pht trin cc hot ng nng nghip v cc hot ng c tnh cht lin kt phc v nng nghip, cng nghip quy m va v nh, cc ngnh ngh truyn thng, c s h tng kinh t - x hi, ngun nhn lc nng thn v xy dng, tng cng cc dch v v phng tin phc v cng ng nng thn. Pht trin vng nng thn phi m bo s bn vng v mi trng, ngy nay vn pht trin nng thn bn vng c t ra nhm to s pht trin lu di, n nh khng nhng cho cc vng nng thn m cn i vi c quc gia. C th hiu pht trin nng thn bn vng mt cch ngn gn l s pht trin tp trung vo ngi dn (tipTrng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..19

cn t di ln), ng thi phi pht trin a ngnh v gii quyt thch ng mi quan h lin ngnh (tip cn tng hp) v pht trin m bo s cn xng vi vic qun l mi trng (tip cn qun l ngun ti nguyn thin nhin). Pht trin nng thn l s pht trin tng hp ca tt c cc hot ng c mi quan h tc ng qua li ln nhau gia cc yu t vt cht, kinh t, cng ngh, vn ho, x hi, th ch v mi trng. N khng th tin hnh mt cch c lp m phi c t trong khun kh ca mt chin lc, chng trnh pht trin ca quc gia. S pht trin ca cc vng nng thn s ng gp tch cc vo s nghip pht trin kinh t ni ring v s pht trin chung ca c t nc. Nh vy, c rt nhiu quan im v khi nim pht trin nng thn. Trong iu kin ca Vit Nam, tng hp quan im t cc chin lc pht trin kinh t x hi ca Chnh ph, thut ng ny c th hiu nh sau: Pht trin nng thn l mt qu trnh ci thin c ch mt cch bn vng v kinh t, x hi, vn ha v mi trng, nhm nng cao cht lng cuc sng ca ngi dn nng thn. Qu trnh ny, trc ht l do chnh ngi dn nng thn v c s h tr tch cc ca Nh nc v cc t chc khc. 2. L lun v pht trin nng thn T khi nim nu trn, mt s c im cn nhn mnh, cng nh mt s l lun lin quan n pht trin nng thn ny cn c cp n, l: a) Pht trin nng thn l mt qu trnh c im ny nhn mnh hot ng pht trin nng thn khng phi l vic lm c tnh nht thi, trong thi gian ngn, m l cng vic c ch nh v phi phn u trong c qu trnh, thi gian di. V vy, s nng vi trong cc quyt nh chnh sch v hot ng pht trin nhiu khi mang li nhng kt qu khng mong mun. b) Pht trin nng thn phi c tnh bn vng Chnh ph Vit Nam cam kt theo ui nhng nguyn tc ca pht trin bn vng, c thng qua ti Hi ngh thng nh v Tri t t chc ti Rio de Janeiro nm 1992. Nhng nguyn tc ny nhn mnh vo cch nhn lu di v x hi con ngi v vic con ngi s dng ti nguyn thin nhin ca th gii. Pht trin bn vng c nh ngha l: S pht trin nhm tha mn nhu cu ca th h ngy nay m khng lm tn hi n kh nng p ng nhu cu ca cc th h tng lai (Bo co Bruntland 1987). Mt nh ngha khc v pht trin bn vng l: Pht trin to ra dng chy lin tc cc li ch v x hi, kinh t v mi trng. Nhng khi nim bn vng trn l c s cho mt khi nim bn vng trong pht trin nng thn. Trong bi cnh pht trin nng thn, bn vng khng ch l vn tn


trng mi trng, n lin quan n bn chn hoc tr ct ca pht trin nng thn, l con ngi, kinh t, mi trng v t chc. Kha cnh bn vng i vi pht trin con ngi, trong pht trin nng thn phi tun th cc nguyn tc nh: (i) Dn ch v an ton; (ii) Bnh ng v cng bng x hi; (iii) Bn vng cht lng cuc sng cho ngi dn; (iv) S tham gia ca ngi dn trong hp tc vi chnh ph v (v) Tn trng qu kh ca t tin v quyn li ca cc th h mai sau vv Kha cnh bn vng i vi pht trin kinh t, trong pht trin nng thn cn: (i) Tng cng v a dng ha nn kinh t nng thn; (ii) m bo cho ngi dn c li ch t cc hot ng ca a phng h; (iii) Thc y phn vinh lu di nng thn, hn l ch ch n li ch trc mt v (iv) Trnh gy nh hng v tc ng xu n khu vc khc trong nn kinh t quc dn v n cc khu vc v a phng khc trn lnh th a l. Kha cnh bn vng i vi pht trin mi trng, pht trin nng thn phi: (i) Tn trng ngun ti nguyn v tnh ton vn ca mi trng; (ii) Gim thiu s dng ti nguyn khng c kh nng ti to; (iii) S dng ti nguyn thin nhin vi tc khng nhanh hn tc thin nhin c th ti to; v (iv) S dng c hiu qu ngun ti nguyn v khng gy nhim v nh hng xu n mi trng. Kha cnh bn vng i vi s pht trin cc t chc, pht trin nng thn phi m bo: (i) Nng cao nng lc ca cc t chc ph hp vi mc pht trin, nhm p ng yu cu qun l tt c cc hot ng pht trin con ngi, kinh t v mi trng nh ni trn v (ii) Khng gy ra loi chi ph khng c h tr trong tng lai. c) Thut ng ci thin trong khi nim pht trin nng thn Thut ng ny c hiu theo ngha l: lm cho tt hn ln hoc tng ln theo chiu hng c li (c v kha cnh cht v lng ca s vt, hin tng). d) Phng php tip cn ton din trong pht trin nng thn Theo khi nim trn, s pht trin nng thn khng phi ch u tin hoc ch trng vo mt kha cnh, lnh vc nht nh m l s tip cn ton din. S ton din , xt v lnh vc lin quan n ch th nng thn, pht trin nng thn nhn mnh tt c cc kha cnh: kinh t, vn ha-x hi v mi trng. Xt di gc s lin quan ca ch th i vi chnh ph v cc t chc, pht trin nng thn ch trng c t trn xung v t di ln v c s tham gia ca mi khu vc (ch th nng thn, Nh nc v cc t chc) v phi da trn tinh thn hp tc v cng tc. Mt cch tng qut, tip cn ton din trong pht trin nng thn t khi nim trn, c th s dng thut ng bn chn hoc tr ct ca pht trin nng thn, l: (i) Con ngi, cng vi k nng ca h. iu ny lin quan n kha cnh x hi: s cng bng, dch v x hi, c s h tng, vv (ii) Kinh t, lin quan n nng nghip, cng


nghip, dch v, v.v (iii) Mi trng, lin quan n mi trng, ti nguyn thin nhin, di sn vn ha, v.v v (iv) tng v t chc, lin quan n kha cnh th ch nh nc, cc t chc quc gia v quc t, cc t chc khu vc v a phng. Khung sn ca tip cn ton din ny s l c s cho ton b ni dung m chng ta cp n cc chng sau. e) Phng php tip cn pht trin nng thn c s tham gia ca cng ng Khi nim pht trin nng thn trn ch ra mc tiu ca pht trin nng thn l ci thin cuc sng cho ngi dn (cng ng) nng thn v nhn mnh qu trnh ny trc ht l do chnh h (cng ng). iu ny th hin mt phng php tip cn da vo cng ng, ngha l s pht trin nng thn phi da trn li ch v s tham gia ca cng ng sng trong khu vc . Tip cn c s tham gia ca cng ng da vo nhng trit l sau: (i) Chnh ngi dn bit r nht nhng kh khn v nhu cu ca mnh; (ii) Cng ng l ngi qun l cc ngun ti nguyn nh t ai, nh xng, sn phm a phng l nhng c s cho pht trin nng thn; (iii) K nng, truyn thng v nng lc ca cng ng l tim nng chnh pht trin v (iv) S cam kt, ng thun v cng tc ca cng ng l sc mnh sng cn cho qu trnh pht trin. Bt k mt hot ng no khng nhn c s ng h ca cng ng s d tht bi. Mt cng ng cng pht trin v cng nng ng th cng c kh nng thu ht ngi dn li xy dng cng ng ca mnh. g) S hp tc trong pht trin nng thn Khi nim ni trn cn ch ra mt kha cnh quan trng khc, l s tham gia hay hp tc gia Chnh ph, ngi dn v cc t chc khc trong pht trin nng thn. Pht trin nng thn l mt cng vic phc tp. N i hi s ng gp ca tt c mi ngi, mi t chc cng nh h tr ca Nh nc. S hp tc v cng tc gia nhiu li ch khc nhau trong pht trin nng thn Vit Nam cng nh mt s nc khc gp phi nhng kh khn, v nhng l do sau: (i) Chnh ph thng c chia thnh cc b v ngnh khc nhau. Mi b hoc ngnh nh hng n nng thn thng qua nhng chng trnh, h thng v nhng c trng ring ca mnh. V vy, khng d dng kt hp nhng quan im khc nhau gii quyt mt mc tiu chung. (ii) C rt nhiu t chc khc nhau: t chc quc t, t chc phi chnh ph v cc t chc khc cng gip , tc ng n qu trnh pht trin nng thn, nhng h c cc u tin v quan im khc nhau i vi pht trin nng thn; (iii) Cc cng ty t nhn, k c cng ty lin doanh v nh u t nc ngoi c ng c v tiu ch ring ca mnh khi u t vo khu vc nng thn: nhng tiu ch ny c th khc vi tiu ch ca t chc nh nc; (iv) Ngi dn l nhn t tham gia chnh trong qu trnh pht trin nng thn, nhng h c nhng hn ch v kin thc hoc thng tin hoc c hi tham gia.Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 22

C nhng gii php khc phc nhng kh khn ni trn trong vn hp tc. Mt trong nhng chng trnh pht trin nng thn mang li l lun v bi hc kinh nghim tt cho vic hp tc l Chng trnh LEADER ca chu u. Qu trnh ny c th tm tt nh sau: - Vo nhng nm 50 ca th k XX, Lin hip chu u (EU) cp vn cho cc nc thnh vin khuyn khch pht trin khu vc. Vn ny tp trung cho cc nc hoc vng c nn kinh t yu km nht. Trng tm ca Chng trnh l nhng k hoch pht trin c s h tng v nhng cng trnh cng nghip ln nhm to cng n vic lm. n thp k 80, ngi ta nhn thy rng, cc chng trnh ny khng gii quyt c cc vn ca nng thn. Thc t cho thy, mt s lng ln dn nng thn di n cc thnh ph tm vic lm cng lm cng ng nng thn thm yu km. Do , vo nm 1991, EU a ra chng trnh gip cc vng nng thn yu km hn, trong gm mt sng kin c bn, gi l Chng trnh LEADER. Chng trnh ny nhm khuyn khch s hp tc gia cc li ch khc nhau nng thn ni chung v tng a phng ni ring. Cc nhm hnh ng a phng c thnh lp v tin ca EU c chuyn ti cc nhm phc v cho mc ch ny. Cc nhm ny hot ng di hnh thc hp tc chnh thc gia cc li ch ca cc t chc cng cng, t nhn v tnh nguyn trong khu vc. iu rt c trng l cc t chc tham gia trong quan h hp tc ny l chnh quyn a phng, hi nng nghip, lin hip du lch v cc cng ty a phng. S hp tc ny thng c ng k hp php nh l mt hip hi dn s. Mi nhm hnh ng a phng ph trch mi khu vc c khong 100.000 dn. Nhm phi lm mt bn phn tch kh khn v nhu cu ca vng mnh, cng vi mt k hoch hnh ng v ngn sch gii quyt nhu cu . Giai on I ca Chng trnh LEADER (1991-1994) c 213 nhm v giai on II (1995-1999) c hn 900 nhm c thnh lp v cp vn hot ng. Cc nhm thnh cng ln trong vic thc y pht trin kinh t - x hi ti cc vng v trong vic s dng tim nng ca cc t chc thnh vin, cng vi vn h tr ca chnh ph v EU. Hin nay, EU ang tip tc vi cc giai on sau ca Chng trnh LEADER vi trng tm vo ci tin v chuyn giao cng tc pht trin cho cc cng ng. Chng trnh LEADER gi nhng tng c th p dng trong pht trin nng thn Vit Nam, th hin trong cc nguyn tc sau: (i) Chn mt vng nng thn, hot ng trn c s hp tc gia Chnh ph, chnh quyn a phng, ngi dn v cc t chc c li ch khc; (ii) Tham gia hon ton vi cng ng a phng, huy ng s tham gia v nng cao nng lc ngi dn a phng sau ny h c th t lc theo ui v duy tr chng trnh pht trin ca h; (iii) Phn tch thn trng tim nng v nhu cu ca a phng hiu c cc im mnh, yu, c hi v mi e da nh hng n vng , lm c s cho vic xy dng chin lc pht trin ca vng; (iv) Duy tr v y mnh nng nghip, cho php nng dn a dng ha ngun thu nhp mt cch thch hp; (v) Pht trin lm nghip nh mt hot ng a mc ch, mang li cc


li ch kinh t, x hi v mi trng; (vi) Gia tng gi tr ti a phng ca cc nng, lm sn (thng qua ch bin); (vii) Thc y sn xut, ngnh ngh th cng v dch v, trn c s hp ng a phng; (viii) Thc y du lch nng thn bn vng nhng ni thch hp; (ix) y mnh dch v x hi v c s h tng cc a phng v (x) Bo v v k tha hp l cc di sn vn ha, ng vt hoang d, cc ngun a dng sinh hc v phong cnh.

V. H THNG CH TIU PHT TRIN NNG THNKhi nghin cu pht trin nng thn, mt vn t ra l cn c bin php o lng s pht trin cho mi quc gia, mi vng v a phng. Phng php nh gi thch hp l s dng cc tiu ch phn nh s phn thnh ca quc gia, vng hoc a phng . Trong nh gi pht trin ngoi tiu ch tng trng kinh t, cn cc tiu ch phn nh tin b x hi nh gio dc, o to, dn tr, sc kho, tui th, gi tr cuc sng, cng bng x hi, ci thin mi trng. C th phn thnh 3 nhm ch tiu phn nh: - Nhm ch tiu th hin s tng trng kinh t. - Nhm ch tiu th hin s tin b v c cu kinh t. - Nhm ch tiu th hin s tin b x hi. 1. Nhm ch tiu v tng trng kinh t Cc ch tiu thng dng nh gi tng trng kinh t c s dng gm: - Tng sn phm quc ni: GDP. - Tng thu nhp quc dn: GNP, GNI. - Thu nhp quc dn thun: NNP hay NI. Cc ch tiu trn dng tnh tc (%) tng trng kinh t hng nm hay tng trng bnh qun tng thi k ca mt quc gia, mt vng, mt a phng, v d cho bng 3. Bng 3. Tng trng GDP ca Vit Nam t 1990 n 2004 (%)Nm Tng trng 90 5,2 91 6,1 92 8,6 93 8,0 94 8,9 95 9,5 96 9,3 97 8,3 98 5,8 99 4,8 00 6,8 01 6,9 02 7,1 03 7,2 04 7,7

Ngun: Nin gim Thng k 2003 - Tng cc Thng k, H Ni - 2004 Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 24

Bng 4. Tng trng ca cc ngnh kinh t Vit Nam mt s nm (%)Ngnh sn xut Nng nghip Cng nghip Dch v 1995 4,8 14,5 10,3 1996 5,3 14,2 11,7 1997 7,8 13,2 9,5 1998 4,8 12,5 8,7 1999 7,0 11,6 7,2 2000 6,4 17,5 7,9 2001 3,9 14,2 8,0 2002 5,0 14,0 8,1 2003 4,1 16,0 8,0

Ngun: Nin gim thng k 2003 - Tng cc Thng k, H Ni 2004

Bng 5. Tng trng GNP ca mt s nc chu (%)Nm Nc n Bangladesh Nepan Pakistan Srilanca Trung Quc Innsia Hn Quc Malaysia Philipin Thi Lan Nht Bn 1983 8,6 3,5 -3,0 6,8 3,9 9,8 3,3 12,1 6,4 1,1 7,2 3,2 1984 4,2 4,2 9,7 5,1 1,7 13,5 6,1 9,6 6,9 -6,3 7,1 5,0 1985 3,7 3,7 6,1 7,5 7,4 13,0 2,5 6,9 -1,1 -4,5 3,6 4,7 1986 4,7 4,7 4,3 5,5 1,4 8,0 4,0 12,6 1,3 1,4 4,4 2,5 1987 3,9 3,9 2,7 6,5 1,2 10,5 3,4 11,9 5,3 4,9 8,1 4,2 1988 3,8 3,8 9,7 7,1 2,7 11,2 5,5 11,3 8,9 6,5 10,9 5,7

Ngun: World Bank, World Tables 1989 - 1990

2. Nhm ch tiu v c cu nn kinh t x hi a) C cu kinh t phn theo ngnh, theo thnh phn kinh t: C cu kinh t phn theo ngnh, theo thnh phn kinh t l ch tiu phn nh c cu GDP hay GNP ca cc nhm ngnh sn xut chnh nng nghip, cng nghip, dch v trong nn kinh t, hay c cu phn theo thnh phn kinh t l nh nuc, tp th, t nhn, c th, u t nc ngoi. S tin b v c cu kinh t l mt tiu ch quan trng nh gi mc pht trin. C cu kinh t tin b c xu hng gim dn t trng nng nghip, tng dn t trng cng nghip v dch v trong khi tng sn phm v tng thu nhp quc dn khng ngng tng ln. Cc nc pht trin c t trng cc ngnh dch v v cng nghip cao, c cu nng nghip ch chim 2 - 3 % trong GDP c nc. Nhiu nc ang pht trin ang hng ti c cu kinh t ngy cng tin b ( Thi Lan c cu nng nghip ch cn 8%, Trung Quc - trn 10%).


Bng 6. C cu kinh t ca Vit Nam nm 2003C cu GDP theo khu vc kinh t Ngnh sn xut Nng nghip Cng nghip Dch v % 21,83 39,95 38,22 C cu GDP theo thnh phn kinh t Thnh phn kinh t Nh nc C th Tp th T nhn u t nc ngoiNgun: Nin gim thng k 2003 - Tng cc Thng k - H Ni 2004

% 39,08 30,73 7,49 8,23 14,47

b) Ch tiu phn nh thu nhp v mc sng dn c: Thu nhp bnh qun trn u ngi dn: GDP/ngi; GNP/ngi; GNI/ngi l ch tiu quan trng phn nh thu nhp v mc sng dn c, thu nhp trn u ngi cao l iu kin nng cao mc tiu dng c nhn c v vt cht v tinh thn. Ch tiu ny c s dng trn th gii v cc quc gia phn nh nc giu, nc ngho, ngi giu, ngi ngho, c tnh bng tng sn phm quc gia hay tng thu nhp quc dn chia cho tng dn s, trong so snh th gii thng tnh bng n v USD/ngi, tnh theo phng php Atlas hay phng php PPP (bng 7). c) Ch tiu v cn cn thng mi (Export Import hay X-M): Cn cn gia xut khu v nhp khu phn nh s m ca v hi nhp ca nn kinh t. Nn kinh t cng pht trin mc xut khu ngy cng tng, to ra thu nhp rng X-M > 0 tng th hin mc xut siu ngy cng cao v ngc li X- M < 0 l nhp siu, phn nh mt nn kinh t yu v ph thuc vo nhp khu t nc ngoi. Xu hng ton cu ho ngy nay khi lng xut nhp khu gia cc quc gia ngy cng tng, phn nh s pht trin v s hi nhp ca nn kinh t. Tuy nhin, xut nhp khu ca cc nc pht trin thng ln hn cc nc ang pht trin (bng 8). Bng 7. Thu nhp quc dn bnh qun u ngi ca mt s nc chu v khu vc ng Nam (tnh theo phng php Atlas)


VT: USD/ngi Nc v vng lnh th Campuchia Trung Quc Hng Kng n Indonesia Hn Quc Lo Malaysia Philipin Xingapo i Loan Thi Lan Nm 1997 300 860 25.200 370 1110 10.550 400 4.530 930 32.810 13.560 2.740 1998 260 750 23.660 440 640 8.600 320 3.670 890 30.170 12.330 2.160 1999 280 780 24.570 440 600 8.490 290 3.390 810 24.150 13.250 2.010

Ngun: World Bank, World Tables 1997 - 1999

Bng 8. Xut khu v nhp khu trn th giin v tnh: T USD Nhm nc Cc nc pht trin Cc nc ang pht trin 1997 XK 3.600 1.800 NK 3.600 1.900 XK 3.700 1.700 1998 NK 3.700 1.800 XK 3.700 1.900 1999 NK 3.900 1.800 XK 4.000 2.300 2000 NK 4.300 2.200

Ngun: World Bank, World Tables 1997- 2000

d) T l v mc tit kim u t: T l v mc tit kim - u t phn nh kh nng tng trng kinh t trong tng lai. T l u t cao phn nh kh nng ca nn kinh t c c hi dnh vn ln cho u t to ngun thu nhp cao trong tng lai, tch lu ln hn tiu dng nhm tch lu vn tng cng u t to cho nn kinh t pht trin. T l v mc tit kim u t ph thuc vo 2 yu t: (i) Quy m ca GDP v (ii) Lng vn u t ca nn kinh t.Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..27

Lng vn u t ca nn kinh t c tnh theo cng thc: I = GDP - C + ( X M ) Trong : I = Lng vn u t ca nn kinh t C = Thu nhp dnh tiu dng x hi (X M) = Chnh lch xut khu v nhp khu e) Tng trng tiu dng c nhn theo u ngi: Phn nh tc tng mc tiu dng hay s tng ln ca mc sng dn c hng nm v bnh qun qua tng thi k, nu nn kinh t pht trin n nh th mc tiu dng c nhn tng n nh v ngc li. 3. Nhm ch tiu v pht trin x hi a) Tui th trung bnh qun dn c: Ch tiu ny phn nh s gia tng mc sng, iu kin chm sc sc kho, v sinh, mi trng sng, nn kinh t x hi cng pht trin th iu kin mi trng sng cng cao dn ti tui th bnh qun cao. Vit Nam tuy l nc ang pht trin nhng c iu kin bo m cuc sng v chm sc y t kh tt dn n tui th bnh qun dn c t 68 tui. cc nc cng nghip pht trin, tui th bnh qun dn c t 80 tui. b) T l sinh, t l cht, t l tng dn s t nhin: (bng 9) Cc t l ny phn nh iu kin sng, iu kin chm sc sc kho, v sinh, mi trng, trnh dn tr, s p ng k hoch ho gia nh. Khi nn kinh t pht trin, t l cht ca tr s sinh thp, t l cht v bnh tt thp, t l gia tng dn s thp v t ti mc n nh dn s. Vit Nam c nhiu tin b v k hoch ho gia nh, t l tng dn s t nhin t mc bnh qun 1,3 n 1,4%. Tuy vy mc cn kh cao so vi cc nc pht trin. Khu vc nng thn c tc tng dn s cao hn so vi bnh qun chung c nc. b) T l s ngi bit ch tui trng thnh, t l tr em tht hc: Ch tiu ny phn nh trnh dn tr ca dn c, ph thuc vo thu nhp v mc sng. Nn kinh t cng lc hu, ngho nn th t l tht hc cng cao. Nn kinh t x hi cng pht trin, con ngi cng c c hi hc hnh v pht huy nng lc bn thn.


c) T l lao ng c o to: T l lao ng c o to phn nh trnh chuyn mn v k nng ca ngi lao ng p ng yu cu ca nn sn xut hin i vi yu cu cng ngh v tri thc con ngi ngy cng cao. Bng 9. T l sinh, t l cht, t l tng t nhin v tui th trung bnh ca cc chu lc v mt s quc gia nm 2001Chu lc v quc gia Ton th gii Chu Phi - Angiri - Knia -Ruanda Bc M - M Nam M Chu - Trung Quc Chu i Dung Chu u T l sinh (%o) 22 38 25 34 39 14 15 23 22 15 18 10 T l cht (%o) 9 14 6 14 21 9 9 7 8 6 7 11 T l tng t nhin (%) 1,3 2,4 1,9 2,6 1,8 0,5 0,6 1,6 1,4 0,9 1,1 -0,1 Tui th TB (tui) 67 54 69 48 39 77 77 70 67 71 74 74 Tui th TB nam (T) 65 52 68 48 39 74 74 67 65 69 72 70 Tui th TB n (T) 69 55 70 49 40 80 80 73 68 73 76 78

Ngun: World Bank, World Tables 2001

d) T l s ngi c trnh i hc tr ln trong dn c: T l ny phn nh trnh pht trin khoa hc k thut v mc p ng ca x hi cho pht trin mt nn kinh t tri thc vi cng ngh ngy cng cao. e) T l s dn th: Phn nh mc cng nghip ho, th ho nn kinh t x hi, nn kinh t pht trin cao c mc th ho cao, s dn th chim t l cao trong dn c. Hin nay Vit Nam t l c dn th mi t 25,8%, trong khi cc nc pht trin t l ny thng l 70 n 80%.


g) S ging bnh, s bc s tnh trn nghn dn: Phn nh iu kin bo m v chm sc sc kho cho dn c, x hi cng pht trin cng c iu kin u t xy dng cc c s y t chm sc sc kho v iu tr bnh cho nhn dn v s bc s trn mt nghn dn ngy cng cao. h) Ch s pht trin nhn vn (Human Development Index- HDI): y l ch s phn nh tng hp s pht trin con ngi, ph thuc mc thu nhp bnh qun u ngi dn, tui th trung bnh, trnh dn tr... Vit Nam xp th 112/176 nc v ch s HDI mc d thu nhp bnh qun u ngi thp nhng c tui th trung bnh kh (68 tui) v trnh dn tr c nh gi kh cao. i) Nhng ch tiu khc: (i) T l s dn th, nng thn tip nhn cc iu kin v sinh (nc sch, nh v sinh). (ii) T l tht nghip ca ngi trong tui lao ng. (iii) Mc tiu dng nng lng bnh qun trn u ngi dn (in, xng du). (iv) T l lm pht. (v) N nc ngoi. (vi) Nhng tiu ch phn nh s cng bng x hi, bt bnh ng: H s Ghini, ng cong Loren. (vii) Nhng ch tiu phn nh cc quyn t do, quyn dn ch cng dn... cc ch tiu ny mang tnh nh tnh.


CU HI HNG DN THO LUN CHNG I 1. i tng, nhim v v mc tiu ca mn hc? 2. Trnh by v phn tch khi nim nng thn? 3. Phn tch nhng c im c bn ca nng thn? 4. Phn tch khi nim tng trng? 5. Phn tch khi nim pht trin? 6. Phn tch khi nim pht trin bn vng? 7. Trnh by cc khi nim pht trin nng thn? 8. V sao phi pht trin nng thn? 9. Trnh by v gii thch c im ca pht trin nng thn? 10. Gii thch mt s phng php tip cn pht trin nng thn? 11. Trnh by v gii thch cc ch tiu nh gi pht trin nng thn?


Chng II

PHT TRIN KINH T NNG THN I. TNG QUAN V KINH T NNG THN1. Vai tr ca pht trin kinh t nng thn Chin lc pht trin kinh t-x hi n 2010 nhn mnh mc tiu pht trin nhanh kinh t, to vic lm v gim ngho. thc hin mc tiu ny, cn c s thay i ln trong c cu kinh t quc dn. Chin lc ca Chnh ph trong 20 nm ti da trn s chuyn dch t nn kinh t coi nng nghip l ch yu sang nn kinh t cng nghip ha vi s pht trin mnh ca cc ngnh cng nghip ch bin, sn xut v dch v. S chuyn dch ny lin quan n vic tng t l dn sng vng thnh th. Rt kinh nghim ca cc nc ang pht trin ng Nam v Nam M, Chnh ph c nhng c gng hn ch ti a s di dn t nng thn vo thnh ph, bng to vic lm v y nhanh s pht trin kinh t nng thn. Pht trin kinh t nng thn s tip tc ng vai tr ch cht vo s pht trin kinh t quc dn. Vai tr th hin qua cc nhim v v nhng ng gp sau: - m bo an ninh lng thc cho nhn dn c nc; - Cung cp nguyn liu v sc lao ng cho cc ngnh cng nghip v dch v; - To vic lm v tng thu nhp cho c dn nng thn, hn ch vic di dn t pht t nng thn ra thnh th; - To ngun thu nhp ngoi t thng qua xut khu cc sn phm t nng, lm, ng nghip v ngnh ngh th cng; - Bo v v lm giu mi trng sinh thi v cnh quan, duy tr v bo tn nn vn ha bn sc dn tc. 2. Cc hot ng kinh t trong nng thn Kinh t ca mt nc ni chung, ca nng thn ni ring bao gm cc hot ng kinh t thuc ba loi ln sau: - Nhng hot ng sn xut chnh. - Nhng hot ng sn xut th sinh (hoc ch bin). - Nhng hot ng th ba (hoc dch v).Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 32

Cc hot ng sn xut chnh l nhng hot ng lin quan n vic trng trt, thu hoch hoc khai thc nguyn liu, nh hot ng ca cc ngnh: - Nng nghip; - Lm nghip; - Thy sn hoc nui trng thy sn; - Khai thc m v . Cc hot ng sn xut th sinh (hoc ch bin) l nhng hot ng lin quan n vic ch bin nhng nguyn liu t hot ng sn xut chnh v sn xut cc mt hng c th s dng hoc tiu th, th d: - Sn xut phomt t sa, qun o t len; - Xy dng nh ca, ng s; - Lm gm hoc cc hng ha gia cng khc v v.v Cc hot ng th ba (hoc dch v) l nhng hot ng lin quan n vic cung cp dch v nh: - Bn hng ha cc c hng, cc ch; - Bo dng hoc sa cha cng c, my mc; - Dch v khch sn, du lch; - Xut nhp khu, vn chuyn hng ha, v v.v Ba khu vc kinh t: chnh, th sinh, th ba c lin kt cht ch vi nhau thnh chui xch hot ng kinh t. Th d, mt nng dn sn xut go c th mua chic cy mt ca hng nng c. Anh ta c th bn go ca mnh cho mt thng nhn, ri ngi ny li bn li cho mt cng ty xut khu, cng ty ny thu cng ty vn chuyn chuyn go ti cng, ti y go c th c bn cho ngi mua nc ngoi, mt cng ty vn ti bin li c thu chuyn go v nc mnh v sau thng qua ch bn bun hoc ca hng bn l bn cho nhng ngi tiu dng. mi khu trong chui xch ny, vic kinh doanh hoc doanh nghip lin quan phi trang tri cc chi ph (tin lng, thit b) v phi c li duy tr cng vic kinh doanh. Nhng chi ph ny c phn nh gi bn go, do gi ny s phi cao hn gi m h mua. V vy, gi (mt kg) go khi n tay khch hng nc ngoi c th cao gp nhiu ln m ngi nng dn bn ra. Nhng gi bn cui cng khng th cao hn gi bn go c cht lng tng t, th d t Thi Lan chng hn. Bt k s gim gi bn cui cng no cng u c phn nh (thng qua chui xch kinh t) gi m ngi nng dn nhn c cho sn phm c bn ca mnh.


Trong iu kin nng thn Vit Nam, hu ht cc hot ng kinh t c xu hng tp trung cc giai on u ca cc chui xch kinh t ny, nht l cc hot ng sn xut chnh nh nng nghip, lm nghip v ng nghip. Hot ng kinh t cc giai on sau ca chui kinh t (nh ch bin lng thc, xut khu, vn chuyn) thng c tin hnh cc th x, thnh ph ln hoc cc cng. V vy nhiu doanh nghip cc vng nng thn, c bit l ngi nng dn c th ch nhn c gi c bn cho cc sn phm ban u trong khi tin nhn thm lin quan n sn phm ny c th ch yu cc thnh ph. Nu mun lm cho nn kinh t nng thn vng mnh, th phi gi li thm cc mt xch trong cc chui xch kinh t cho cc vng nng thn, hoc thm ch phi y mt s mt xch ra khi chui sao cho ngi sn xut cng lin quan trc tip n ngi tiu dng bao nhiu cng tt by nhiu. Th d, ngi nng dn bn rau trc tip cho ngi tiu dng s nhn c nhiu tin hn l bn cho ngi bn bun. Ngi lm gm trong lng bn trc tip cc sn phm ca mnh cho khch s nhn c nhiu tin hn l nu bn cho mt cng ty xut khu. 3. Cc thnh phn kinh t trong nng thn Giai on qu chuyn sang nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha ang lm thay i vai tr ca cc thnh phn kinh t. Cc thnh phn kinh t chnh c Chnh ph cng nhn, bao gm: - H gia nh; - Hp tc x; - Doanh nghip nh nc; - Doanh nghip t nhn tn ti di cc hnh thc php l: Doanh nghip c nhn, cng ty hp doanh, cng ty hn vn trch nhim hu hn (TNHH), cng ty c phn TNHH, doanh nghip c vn u t nc ngoi. a) H gia nh: nng thn, hu ht cc hot ng kinh t trong nng, lm, ng nghip, dch v, tiu th cng nghip u do cc h gia nh iu hnh. Lut t ai nm 1993 cng nhn cc nng h l nhng n v kinh t t ch v cp cho h giy chng nhn quyn s dng t. Vic ny lm cho hang triu h nng dn an tm lao ng trn t ai ca mnh v khuyn khch h y mnh sn xut. Kt qu l nhiu nng h thot cnh ngho v tr nn kh gi hn, sn xut go v cc sn phm nng nghip khc tng mnh, gp phn an ninh lung thc v xut khu. Chnh ph khuyn khch v to iu kin cho cc doanh nghip gia nh pht trin v a dng ha hot ng kinhTrng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 34

t. Cc nng h s c khuyn khch chuyn sang sn xut hng ha. Nhng h ngho c cp vn tn dng u i, c t vn v tp hun cc kin thc cn thit. b) Hp tc x: Lut Hp tc x quy nh vic thnh lp cc hp tc x kiu mi da trn c s tham gia t nguyn ca nng dn hoc nhng ngi khc. Cc hp tc x ny khng qun l vic canh tc chnh m cung cp cc dch v cho nng dn nh dch v ging, phn bn, vn vay mua my mc, qun l cc h thng, cng trnh thy li, cung cp in, tn dng, v.v Cc hp tc x ny cng hot ng khc phc nhng nh hng xu ca kinh t th trng, th d nh vic mua v ct gi cc nng sn trong thi k gi h. Mt s hp tc x nng nghip kiu mi cn tham gia vo nhiu loi hnh hot ng a dng, nh iu hnh cc nh my thy in, nh my sn xut thc n gia sc hoc cc x nghip sn xut giy dp, hng dt v cc hng ha khc. c) Doanh nghip Nh nc Cc cng ty do Nh nc s hu gi l doanh nghip Nh nc. Trong thi k bao cp, cc doanh nghip ng gp sn lng cng nghip ch yu. V tr doanh nghip Nh nc c s thay i sau khi c chnh sch i mi t 1989. Nh nc a ra mt chng trnh ci cch cc doanh nghip ny a vai tr ca cc doanh nghip Nh nc nh l mt phn ca ng lc quc gia nhm hin i ha Vit Nam. Chnh ph ch trng a dng ha quyn s hu cc doanh nghip Nh nc thng qua c phn ha (bn cc c phn ca Nh nc), bn ton b hoc chuyn nhng t do cho khu vc t nhn, gii th cc doanh nghip Nh nc lm n khng hiu qu v sp xp li nhng doanh nghip Nh nc cn li. Trong pht trin nng thn, cc doanh nghip Nh nc vn l lc lng lnh o trong mt s khu vc quan trng, nht l cc khu tiu th v ch bin nng sn. Cc cng ty ch bin s c c phn ha v tng bc bn c phn cho nng dn xut khu nguyn liu, iu ny s gn quyn li ca nng dn vi quyn li ca doanh nghip. d) Khu vc t nhn: Ch trng ca Chnh ph l khuyn khch khu vc t nhn ngy cng pht trin gp phn y nhanh s pht trin kinh t nng thn. Chnh ph cng khuyn khch hot ng thng mi trn quy m ln, c bit cc ngnh cng nghip ch bin, chn nui quy m ln v cc ngnh cng nghip khc khng s dng nhiu t nng nghip v khuyn khch s u t trc tip ca nc ngoi (FDI) vo cc lnh vc ny. Qu trnh c phn ha hoc a dng ha ch s hu cc doanh nghip Nh nc s to c hi khu vc t nhn tng cng u t vo kinh t nng thn. 4. Mc tiu pht trin kinh t nng thn Mc tiu chung v lu di ca pht trin kinh t nng thn l cng nghip ha v hin i ha nng nghip v nng thn, tc l xy dng mt nn nng nghip v kinh tTrng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..35

nng thn c c s vt cht k thut hin i, c cu kinh t hp l, k thut sn xut tin tin v ph hp, nhm nng cao nng sut lao ng v cht lng sn phm, gii quyt vic lm, xa i gim ngho, tng nhanh thu nhp v mc sng ca dn c nng thn, a nc ta tin n vn minh hin i v nng cao v th ca cc nng sn nc ta trn th trng th gii. Nhng ch tiu c bn th hin mc tiu trn, l: - y nhanh tc tng trng kinh t cc vng nng thn t khong 7% n 8% trong thi k 2000 n 2005 v 10% n 11% trong 5 nm tip theo. - Tip tc pht trin cc khu vc cng nghip v dch v vi tc nhanh hn khu vc nng nghip to vic lm, to s cn i v GDP gia ba khu vc v vic lm s chuyn dn t nng nghip sang hai khu vc kia. - Mi nm to 800.000 vic lm mi trong kinh t nng thn. - Nng mc thu nhp bnh qun u ngi hng nm ca cc vng nng thn t 230$ nm 2000 ln ti 550$ vo nm 2010, duy tr t l gia thu nhp bnh qun nng thn v thu nhp bnh qun trong ton quc. - Tip tc ci thin h tng c s nng thn v dch v. - Bng cc bin php duy tr mc dn s nng thn tuyt i, ng thi chp nhn s gim t l ny mc tng i (so vi t l dn s trong c nc). 5. Nhng bi hc pht trin kinh t nng thn t cc nc chu Kinh nghim v s chuyn i c cu kinh t nng thn t cc nc v lnh th chu nh Hn Quc, i Loan, Innsia, Malaisia, Thi Lan v Trung Quc l nhng bi hc ng ch . Nhng nc ny t c tc tng trng GDP hng nm theo u ngi kh cao trong vng 20 nm qua. Kinh nghim cho thy, t c s thay i ny l do vic kt hp cc chnh sch sau: - Kim sot lm pht v duy tr t gi hi oi cnh tranh; - u t cho ngun nhn lc thng qua gio dc bng kinh ph t cc ngun cng cng; - Khuyn khch c nhn gi tin tit kim; - T do ha khu vc t nhn v hn ch nhng xo trn v gi; - Cho tip cn, khuyn khch xut khu v tip nhn cng ngh nc ngoi; - Ci thin c s h tng m cc doanh nghip cn nh giao thng, cung cp nc v thng tin lin lc;Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 36

- Trnh phn bit i x vi nng nghip trong vic nh thu v trong cc chnh sch khc. c bit, nhng bi hc ca Trung Quc nhng nm gn y rt c ngha i vi pht trin nng thn Vit Nam. Chng trnh ci cch ca Trung quc cng c bt u t nng nghip, nh sng kin chuyn t sn xut tp th sang cc nng h v c nhn. Cc c nhn khng c t do mua bn t nhng h c quyn s dng t v nh vy h c khuyn khch qun l tt t ai. S thay i ny c s ng h rng ri, c th nghim thnh cng mt tnh v pht trin thnh chnh sch p dng rng ri trn ton quc. Kt qu ca chnh sch ny y mnh sc sn xut. Sau , Chnh ph gii quyt vn gi c theo mt gii php khn kho - mt h thng hai gi c p dng, trong lng thc dng p ng cc ch tiu ca nn kinh t bao cp c c bn theo gi c kim sot theo cch c, phn cn li c bn theo gi th trng. Kt qu lm cho gi th trng thay i v khng gy ra lm pht trn lan. Sau mt thi gian, vic kim sot ga c bi b v th trng t do hin ang hot ng. Tc dng ca vic lm ny lm tng ng k thu nhp ca nng dn v do nhu cu ca h v cc hng tiu dng tng ln, to ra th trng trong nc v cc hng ha cng nghip v dch v. Chnh ph h tr vic thit lp hng triu cc doanh nghip mi cc th trn v lng qu phc v th trng gia tng ny. Chnh ph khuyn khch cc cng ty nc ngoi n tham gia lin doanh v tr thnh quc gia nhn u t trc tip nc ngoi nhiu nht trong s cc nc ang pht trin. Chnh ph Trung quc cng ci t li c cu v c phn ha doanh nghip nh nc. Kt qu s thay i ny lm tng s vic lm trong khu vc phi nng nghip. Thu nhp t phi nng nghip l mt yu t ch yu gp phn thot khi i ngho v lm tng mc sng ca nng thn Trung quc.

II. PHT TRIN NNG NGHIP1. Vai tr ca nng nghip trong kinh t nng thn Hin nay v trong tng lai, nng nghip vn ng vai tr v cng quan trng trong i sng quc gia v trong kinh t nng thn. Bt k mt quc gia no xut pht im ca nn kinh t ban u cng l nng nghip, sau qu trnh cng nghip ho mi tr thnh cc nc cng nghip pht trin. Nn kinh t nng thn coi nng nghip l nn tng, ni n nng thn phi cp n nng nghip, coi pht trin nng nghip l iu kin tin quyt cho pht trin nng thn. Trong giai on u pht trin nng thn, gi tr nng nghip chim t trng cao nht trong tng sn phm trong nc (GDP) ca khu vc nng thn, sau trong qu trnh cng nghip ho nng nghip gim dn t trng ca n nhng v tr cho cng nghip v dch v. C th ni, nn kinh t nng thn i ln t nng nghip, pht trin nng thn phi coi trng pht trin nng nghip; nng nghip gip cho t nc n nh kinh t x hi, to cho pht trin nng thn.Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..37

n nm 2004 nc ta nng nghip chim 21,8% GDP cu c nc, s dng 66% lc lng lao ng x hi. Nng nghip bo m an ninh lng thc, l ngun sinh sng chnh ca hng triu gia nh nng dn, l ni cung cp nguyn liu cho cng nghip, l ngun xut khu ngy cng quan trng hoc sn xut cc mt hng thay th nhp khu v l phng tin bo v ti nguyn thin nhin, mi trng sinh thi v cc hnh thc sinh hot vn ho truyn thng cng ng. Nng nghip vn l ngnh ct li ca nn kinh t ca Vit Nam trong vi thp k ti. Trong x hi hin i, vai tr ca nng nghip khng b coi nh m c nhiu nt mi, c sc hn di dng sn xut cng nghip vi cng ngh cao, to ra thu nhp v hiu qu cao. Nng nghip pht trin, to yu t vt cht cho cng nghip v dch v nng thn pht trin, tng bc ci thin c cu kinh t, nng cao i sng mi mt ca ngi dn nng thn. 2. Pht trin nng nghip bn vng Ngy nay pht trin nng nghip bn vng l vn c tt c cc quc gia quan tm, pht trin nng thn khng th t kt qu mong mun nu khng ch trng bo m pht trin nng nghip bn vng. Nng nghip bn vng l mt b phn hp thnh ca mt nn kinh t pht trin bn vng. Pht trin nng nghip bn vng c nh ngha bi T chc Lng thc Nng nghip Lin Hp Quc (FAO) nm 1992: "Pht trin nng nghip bn vng l s qun l v bo tn s thay i v t chc v k thut nhm bo m tho mn nhu cu ngy cng tng ca con ngi c cho hin ti v mai sau. S pht trin nh vy ca nn nng nghip s khng lm tn hi n mi trng, khng gim cp ti nguyn, ph hp v k thut v cng ngh, c hiu qu kinh t v c x hi chp nhn". Nng nghip bn vng phi t 3 mc ch: - t hiu qu kinh t cao. - Bo m cng bng kinh t v cng bng x hi. - Gn gi v lm phong ph mi trng. U ban Pht trin bn vng ca Lin Hp Quc a ra 4 c trng ca pht trin bn vng (thng 5 nm 2002): - Nui dng cc ngun ti nguyn ton th gii cho th h ngy nay v mai sau. - p dng mi ni cch lm nng nghip a phng. - Bo m vai tr ca nng dn trong mi khu ca qu trnh ra quyt nh.Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 38

- Phn phi mt cch cng bng quyn tip cn cc ngun ti nguyn v sn phm sn xut ra. ng thi 4 nhn t m bo cho pht trin nng nghip bn vng trong khu vc nng thn cn c nhn thc mt cch y : - S tham gia ch ng, tch cc ca cc cng ng nng thn, hi nng dn, cc t chc phi chnh ph, khu vc t nhn v cc c quan nh nc. - Mi trng chnh sch quc gia thun li, giu tnh khuyn khch v h tr. - Thng tin minh bch, thng sut v c hiu qu gia cc tc nhn lin quan. - Tp trung hot ng nghin cu ng dng nhng cch lm, nhng k thut ph hp ca a phng. Trong thi i pht trin mnh m ca khoa hc, cng ngh v xu hng ton cu ho nn kinh t, 4 c trng v 4 nhn t ct yu ca pht trin nng nghip bn vng c nu v nhn mnh vo 2 im cn c lu tm: - M rng dn ch, pht huy vai tr ch ng, tch cc ca ng o nng dn v cng ng nng thn. - Coi trng vn dng, cao cch lm v k thut nng nghip ca a phng. Trn thc t, trong cc cng ng nng thn ngi dn sn sng tham gia vo cc hot ng pht trin nu vai tr ca h c cao, nu h c bn bc v tho lun. Nhng kinh nghim v cch lm c nhng ngi nng dn c kt t bao i, trong c khng t nhng tht bi c rt ra v tm cch phng trnh, bi vy cao v vn dng nhng kinh nghim bn a trong sn xut nng nghip l mt yu t bo m s thnh cng. 3. Nhng thnh tu pht trin nng nghip Vit Nam thi k i mi Trong 16 nm i mi t 1988 n 2004, ngnh nng nghip c tin b mnh m vi ch khon trong nng nghip (1988), giao t cho nng dn (1993), ly h nng dn lm n v kinh t. Kt qu l nu nm 1988 phi nhp 450 nghn tn lng thc th t nm 1999 bt u xut khu gn 1 triu tn go, an ninh lng thc trn bnh din quc gia c bo m. - Tc tng trng nng nghip bnh qun t 4,3% nm, thu nhp t nng nghip chim 21,8% GDP ca nn kinh t. Nng nghip pht trin a dng v ni bt l sn xut lng thc. Cy cng nghip, cy n qu, rau, chn nui... pht trin nhanh, phn ln cc mt hng p ng yu cu tiu dng trong nc. - Xut khu nng, lm, thu sn lin tc tng bnh qun 13% nm, nm 2003 gi tr xut khu nng, lm, thu sn t 5,89 t USD chim 29,2% tng kim ngch xut khu ton quc. Xut khu go t 1988 ti nay hng nm u t 3,5 n 4 triu tn ng th 2 th gii, xut khu c ph v ht iu ng th 3 th gii...Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..39

- T nn nng nghip t cung t cp tng bc chuyn sang nng nghip hng ho, hnh thnh cc vng sn xut nng sn hng ho tp trung: La go ng bng sng Cu Long v ng bng sng Hng; c ph Ty Nguyn v ng Nam B; ch min ni v trung du pha Bc; cao su ng Nam B; cy n qu ng Nam B v Ty Nam B. - Lm nghip c nhng chuyn bin su sc, t lm nghip Nh nc ch yu do quc doanh qun l, ly khai thc g rng t nhin lm mc tiu sang lm nghip x hi, giao khon rng v t rng cho h qun l, gn trch nhim v li ch cho nng dn. Cc chng trnh 327 v ph xanh t trng i ni trc, chng trnh 661 v trng mi 5 triu ha rng t kt qu tt gp phn nng t l che ph rng t 27% nm 1988 ln 35% nm 2003. - Trong ngnh thu sn, chuyn t nh bt t nhin l chnh sang nui trng tp trung, pht trin nui trng thu sn theo hng thm canh, thu t nui trng chim 53,2% gi tr ton ngnh thu sn, pht trin mnh cc c s ch bin phc v xut khu. - Gn 40% s hp tc x nng nghip nng thn ng k li hoc xy dng mi theo Lut hp tc x, hng hot ng ch yu l lm dch v h tr kinh t h nng dn. Cc doanh nghip Nh nc trong nng nghip ang c c phn ho hoc sp xp li lm n c hiu qu hn. n nm 2003 c hn 110.000 trang tri, hn 2 triu h nng dn sn xut gii. Mc d t nhiu tin b v thnh tu, nhng nng nghip Vit Nam vn cn nhng tn ti v yu km cn c khc phc: - Thu nhp t nng nghip cn rt thp, 90% s ngui ngho sng nng thn, ch mi c vic lm trung bnh 72% thi gian lao ng ca nng dn, mt s ni nht l min ni, vng su, vng xa cha m bo an ninh lng thc. - t nng nghip t, bnh qun mi h nng dn ch c hn na hecta, t ai cc h b chia thnh nhiu mnh nh manh mn khng thun li cho thm canh, sc p ph rng lm nng ry vn rt ln min ni. Cn nhiu din tch t trng i ni trc cn c a vo sn xut nng, lm nghip. - C cu sn xut nng nghip c ci thin chm, mt cn i gia chn nui v trng trt, n nm 2003 thu t trng trt chim 75,4%, t chn nui 22,4%, t dch v nng nghip 2,2%. Cn nhiu hn ch v ci thin ging cy trng, vt nui v p dng k thut canh tc mi. - Trong lm nghip khu u t trng rng cn yu, giao rng, qun l rng cha t mong mun. Thu lm nghip t khai thc chim 75,4%, thu nht lm sn chim 13,7%, thu t lm sinh ch chim 7,8%.


- Trong thu sn thm canh nui trng cha cao, cng ngh ch bin cha t mong mun dn n sc cnh tranh hng thu sn cn yu. - C kh ho nng nghip tuy c tin b nhng cn chm, c bn vn l sn xut th cng, nng sut thp. H tng c s v ng s, in, thu li nhiu ni cha p ng yu cu cho sn xut nng nghip. - Khu ch bin v bo qun nng sn khng ng b v cng ngh lc hu, ch c 60% ch, 50% ma, 10% rau qu c ch bin... Nhiu sn phm xut khu dng th, tiu th gi thp so vi cc nuc khu vc (th d gao, rau qu, tht) hoc chi ph cao (th d ng) hoc sn lng khng p ng yu cu s dng trong nc (th d cy c si, sa, du thc vt) hoc sn xut qu mc so vi yu cu th trng th gii (th d c ph). - Cc h thng h tr ca Chnh ph cho nng nghip cn nhiu hn ch v khuyn nng, t vn, cc dch v th y, bo v thc vt... Ngi nng dn thiu thng tin y v th trng. Nhng nm qua, nng nghip Vit Nam t c nhng thnh tu v pht trin do nhng nhn t sau y: - ng li i mi ng n ca ng v Chnh ph to sinh kh cho pht trin kinh t x hi t nc trong c nng nghip. - Ci cch chnh sch rung t, trao quyn s dng t nng, lm nghip lu di cho cc h nng dn, to ng lc s dng c hiu qu hn qu t hin c. - Tng cng u t ca Nh nc cho nng nghip v c s h tng nng thn, c bit v thu li, in, giao thng nng thn. - Trnh thm canh ca nng dn c nng cao, nng sut cy trng, vt nui tng ln nh vic p dng ging mi, cc phng thc canh tc mi v cng ngh cao. - Tng din tch t nng nghip, tng lc lng lao ng v huy ng nhiu ngun vn vo pht trin sn xut nng nghip. - Pht trin mnh m cc trang tri nng nghip, cc c s ch bin v xut khu nng sn, tng bc pht trin nn nng nghip hng ho. 4. Mc tiu v nhng bin php ch yu pht trin nng nghip T mt nc nng nghip i ln, vai tr ch cht ca nng nghip ca nc ta trong giai on u pht trin kinh t l khng th ph nhn. Cn thit phi pht trin mt nn nng nghip hin i ho khng ch m bo an ninh lng thc, xo i gim ngho m cn lm ng lc cho pht trin kinh t x hi nng thn. Chin lc n nm 2010 ca Vit Nam nhn mnh vo cng nghip ho, hin i ho nng nghip v kinh t nng thn. Bi v, Vit Nam chp nhn i mt vi mi trng cnh tranh cao ca th trng th gii.Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..41

a) Chin lc pht trin nng nghip Vit Nam: Mc tiu chung v lu di ca cng nghip ho, hin i ho nng nghip v nng thn l: Xy dng mt nn nng nghip v kinh t nng thn c c s vt cht v k thut hin i, c c cu kinh t hp l, sn xut tin b v ph hp, nhm nng cao nng sut lao ng v cht lng sn phm, gii quyt vic lm, xo i gim ngho, tng nhanh thu nhp v i sng ngi dn nng thn, a nc ta tr thnh mt nc vn minh hin i v nng cao v th ca hng nng sn v nng thn nc ta trn th trng th gii. b) Mc tiu pht trin nng nghip n nm 2010: Chin lc ca Vit Nam nu ln tm nhn v mc tiu sau y cho pht trin nng nghip: - Pht trin mt nn nng nghip bn vng, c hiu qu cao, a dng v hi nhp. - Hng ti mt nn nng nghip hng ho. - Sn xut nng nghip da trn cc c s h tng vt cht v k thut hin i. - Tng cng c kh ho nhm gim nh sc lao ng cc khu cng vic nng nhc v t nng sut lao ng cao. - C kh nng sn xut cc sn phm nng nghip c nng sut v cht lng cao, a dng theo vng v ph hp vi cng nghip ch bin tng cng xut khu. - C sc cnh tranh vi cc sn phm cng loi trong khu vc v th gii, p ng nhu cu ca th trng trong nc v xut khu. Cc mc tiu trn c c th ho thnh cc ch tiu phn u ca ton ngnh nng nghip theo tng giai on (bng 10). Bng 10. Cc ch tiu pht trin nng nghip Vit Nam dn 2010 v 2020Ch tiu - Gi tr sn phm nng nghip (t USD) - Gi tr xut khu (t USD) - Sn lng lng thc quy thc (triu tn) - GDP nng nghip trong c cu kinh t nng thn - T trng gi tr sn phm chn nui (%) - T l che ph rng (%) 23 35 2005 12,8 5-6 36 2010 15,0 9 -10 > 40 45 - 50 25 43 2020 22,4 13-15

Cc ch tiu trn da trn c s tc tng trng hng nm trong sn xut nng nghip l 4 n 4,5% tng t vi tc bnh qun 4,3% trong nhng nm va qua.Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 42

Mc tiu cn ra l tng gp i gi tr sn phm nng nghip trn 1 ha t nng nghip t mc 1.000 USD/ha hin ti ln 2.000 USD/ha vo nm 2010 v t mc cao hn na v gi tr sn phm bnh qun trn mt lao ng nng nghip t 310 USD/ ngi ln 1.500 USD/ ngi. Yu cu tng trng t cc ch tiu trn trong mt thi gian di l mt thch thc ln. Trong s cc nc chu , ch ring c Vit Nam v Trung Quc l hai nc t tc tng trng trn 4% nm v sn xut nng nghip trong 2 thp k qua. n , Indonexia v Thi Lan u t tc t 2,6 n 3,9%, Philippin t 1 n 1,5%. Tng trng cao v nng nghip trong cc nc ang pht trin gp phn ng k t tc tng trng cao ca nn kinh t, Trung Quc v Vit Nam l nhng minh chng thc t cho iu . c) Nhng bin php ch yu pht trin nng nghip Vit Nam: t c nhng mc tiu pht trin nng nghip, cc bin php c tho lun v nu ln nhm p ng yu cu chnh sch, ngun lc v t chc thc hin: - Tip tc i mi giao quyn s dng t, cho thu t v s dng t mt cch hp l, c hiu qu cao Thch thc t ra l khai thc hp l tng qu t nng nghip c th, b p qu t nng nghip gim hng nm do nhu cu cng nghip ho, th ho v pht trin h tng. Nhng kt qu v i mi chnh sch t ai tc ng lm cho cc h nng dn s dng t c hiu qu hn, tng cao sn lng nng nghip. Tuy nhin n nm 1999 vn cn 12% s h nng dn v 18% qu t nng nghip, 40% s nng trng quc doanh cha c cp giy chng nhn quyn s dng t. Chin lc n nm 2010 t ra nhim v hon thnh vic giao t v cp giy chng nhn quyn s dng t. Tip tc ch o dn in, i tha khc phc tnh trng manh mn rung t v to iu kin thun li cho c kh ho v cng tc qun l t ai. Khuyn khch pht trin trang tri c quy m ln pht trin sn xut theo hng hng ho v a dng ho. - Tng vn u t cho nghin cu khoa hc v cng ngh, trong tp trung vo ci tin cc ging cy trng, vt nui, k thut canh tc, chn nui sc vt, bo qun v ch bin nng sn Chin lc n nm 2010 nhn mnh n lc u t c chiu rng v chiu su cho nghin cu khoa hc v cng ngh trong nng nghip gm: Cng ngh sinh hc: a nhanh tin b trong cng ngh sinh hc vo sn xut nhm to ra bc t ph mi v nng sut v cht lng cy trng, vt nui. Cng ngh t ng ho: p dng nhng thnh tu trong nc v nc ngoi trong t ng ho vo cc lnh vc: Ch bin nng sn nht l nng sn xut khu; chn nui gia sc, ch bin thc n, git m v ch bin tht, sa; thu li p dng t ng ho trong iu khin ti, tiu, phng chng l lt.


Cng ngh thng tin: Ni mng thng tin n cc x trong c nc, to iu kin cho cc doanh nghip, ngi sn xut nm bt thng tin th trng, tng bc kt ni gia nh sn xut v nh tiu th sn phm trong nc v nc ngoi. Cng ngh vt liu mi: p dng my mc thit b phc v c kh ho nng nghip, bo qun v ch bin nng sn, ng gi nng sn. Thu li, p dng xi mng m lm cc p, s dng vi a k thut lm li p, vt liu mi lm ng dn nc... - u t tip tc xy dng mi, nng cp cc cng trnh thu li v c s h tng khc nh giao thng, in, cung cp nc v vin thng Chin lc n nm 2010 ra: Cn c thm cc bin php kim sot l lt ng bng sng Hng, ng bng sng Cu Long, cng c v nng cao cc sng, bin. M rng din tch ti tiu, m bo ti cho 6,3 triu ha t la, 1,2 triu ha cy cng nghip cc loi. Tng cng hot ng v i mi qun l h thng thu li, gn quyn li v trch nhim ngi dn vi cng trnh thu li. - Tng cng c kh ho v in kh ho nng nghip y mnh vic chuyn sn xut bng th cng sang sn xut bng my nhm tng nng sut v gii phng sc lao ng nng nghip. Chnh ph Vit Nam xc nh pht trin mnh c kh ho v in kh ho l vn thit yu cho vic tng trng kinh t cc vng nng thn. Mc tiu phn u n nm 2020 s c kh ho 70 n 80% khi lng cng vic sn xut nng nghip. u tin c kh ho cc sn phm xut khu, sn phm thay th nhp khu. u tin vo cc khu lm t v ci to ng rung; gieo trng, bn phn, phun thuc tr su bnh, ti tiu, thu hoch, ch bin v bo qun nng sn, vn chuyn, nc phc v chn nui v v sinh gia sc. n 2010 a li in quc gia v 90% s x v 70% s h nng thn. y mnh p dng cc ngun nng lng thin nhin khc: thu in nh, kh t, gi, nng lng mt tri... - Pht trin h thng dch v nng nghip v khuyn nng Thit lp cc trung tm chuyn giao cng ngh chung hoc cng ngh chuyn ngnh cc vng v cc huyn. Xy dng cc t chc khuyn nng Nh nc hoc khuyn nng t nguyn lm cng tc khuyn nng. Gip o to ngh v bi dng lc lng lao ng k thut nng nghip cho cc a phng. M cc trung tm t vn gip nng dn kinh doanh nng nghip. Thnh lp cc trung tm thng tin x v huyn gn lin vi khuyn nng v cung cp thng tin, hng dn k thut, nhu cu th trng gip nng dn v cc trang tri ra quyt nh sn xut. - y mnh sn xut theo hng chuyn mn ho ph hp vi tng vngTrng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 44

Chin lc n nm 2010 pht trin sn xut nng nghip theo nhng m hnh sn xut ph hp vi tng vng sinh thi nhm pht huy li th tng vng. Min ni v trung du Bc B pht trin ch, c ph Arabica, cc qu nhit i v cn nhit i (cam, qut, da, chui, nhn, mn, o, hng...), lm nghip, chn nui tru, b... ng bng sng Hng pht trin la, ng, cy n qu (nhn, vi...), rau, hoa, cy cnh, ln, g, vt, nui trng thu sn, ch c bit cc cy trng ma ng. Khu IV c pht trin lc, ma, ch, c ph, ht tiu, cam, chanh, nui ln, b, lm nghip, thu sn ven bin. Duyn hi min Trung pht trin iu, ca cao, ht tiu, lc, ma, bng vi, thanh long, xoi, nho, nui b, cu, lm nghip, la, ng, sn, nui trng thu sn ven bin. Ty Nguyn pht trin c ph, cao su, ht iu, rau, hoa, ch, ht tiu, bng vi, rng, ng, cy h u, t tm. ng Nam B pht trin ht iu, cao su, c ph, ht tiu, bng vi, qu nhit i, lc, rau, hoa, cy cnh, ma, lm nghip, b sa, ln, g... ng bng sng Cu Long pht trin la, cy n qu nhit i, nui ln, g vt, thu sn, rng. - Tp trung vo cc sn phm nng nghip ch yu n nm 2010, tp trung sn xut 3 nhm sn phm chnh: Cc sn phm c tnh cnh tranh cao: La chn tp trung sn xut mt s sn phm m Vit Nam c th mnh, c li th so snh vi cc nc trong khu vc v trn th gii l u tin trong chnh sch pht trin nng sn xut khu, y cng chnh l nhng sn phm c xp th hng cao v sn lng xut khu trn th trng th gii: la go, c ph, ht tiu... La - duy tr 4 triu ha t la nhm t sn lng 33 triu tn thc trong c khong 8 triu tn xut khu, quan tm la cht lng cao xut khu, ci tin k thut xay xt ci thin cht lng v tin cy trn th trng. C ph - ch trng thm canh c ph rbusta trn din tch 400.000 ha hin c tp trung vng Ty Nguyn, pht trin c ph arabbica cc vng thch hp, tng cng khu ch bin tng li ch kinh t v nng cao sc cnh tranh trn th trng th gii. Ht iu - ci to cc vn c, pht trin trng mi ln 500.000 ha, tp trung duyn hi min Trung v cc vng t thp Ty Nguyn. Ht tiu - thm canh trn 20.000 ha v tng dn din tch ln 50.000 ha nhng nm sau ny ch yu vng ng Nam B, y mnh ci tin khu ch bin tng gi tr xut khu.Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. ..45

Cc sn phm c tnh cnh tranh trung bnh: Nhng sn phm Vit Nam c iu kin v c truyn thng sn xut nhng t trng sn phm so vi th gii khng cao, li th cnh tranh thp hn mt s nc trong khu vc v trn th gii. Ch - tng cht lng sn phm ch v m rng din tch ch ln 110.000 ha tp trung min ni trung du pha Bc, mt s din tch ch Ty Nguyn. i mi cng ngh ch bin ch. Rau, qu v hoa - u tin cho vic pht trin cc loi rau cht lng cao (, ng, nm, mng) v cc loi qu c sn (thanh long, nhn, vi, da, xoi) v ch bin nng cao cht lng sn phm. Cao su - y mnh thm canh trn cc n in hin c, tng din tch ln hn 450.000 ha, sn lng m t khong 600.000 tn/nm, tp trung ng Nam B v Ty Nguyn. Cc sn phm tiu dng ni a: Ma ng - p dng ging mi v k thut thm canh nng cao nng sut, cht lng ma, to ra cc vng nguyn liu n nh, m rng din tch ln 400.000 ha. Cy cho du - y mnh trng lc, vng, tng, da nhng ni c iu kin, phn u a din tch lc ln 350.000 ha, u tng 170.000 ha, sn lng du thc vt 400.000 tn/ nm. Cy ly si - Pht trin cc ging bng mi t mc din tch 50.000 ha tp trung Ty Nguyn, t tm cho nng sut, cht lng cao tp trung Ty Nguyn 5.000 ha, Ty Bc 2.000 ha. Chn nui gia sc, gia cm - phn u a chn nui thnh ngnh sn xut chnh bng vic h tr pht trin cc trang tri chn nui gia sc, gia cm quy m ln v va, p dng cc ging c nng sut, cht lng cao, tng sn lng tht, sa, trng, da. Phn u nng cao mc tiu th tht bnh qun u ngi, hin ti Vit Nam mi t 21 kg tht cc loi trn mt ngi trong khi mc bnh qun ca th gii l 45 kg tht trn mt ngi, sa mi p ng 10% nhu cu trong nc. a n tru b ln 10 triu con, n b sa ln 150.000 con, n ln 24 triu con trn nm, n gia cm 300 triu con trn nm. Sn lng tht cc loi 4 triu tn, sa ti 200.000 tn, ngnh chn nui chim khong 30% GDP nng nghip. - a dng ho sn phm nng nghip Trn th gii, trong qu trnh pht trin, cc gia nh nng dn kim sng t t rt tho vt trong vic tm kim thu nhp hoc trng nhiu loi sn phm phc v nhu cu v h tr nhau v thu nhp, thi gian, vn ... Th d chu u nhiu trang tri "hn hp" truyn thng sn xut cy lng thc, rau, qu, v nui b, ln, g. VitTrng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 46

Nam nhiu ni pht trin m hnh VAC hoc VACR, kiu sn xut rt thch hp vi nng thn cc nc ang pht trin, n bo m thu nhp a dng, phng trnh ri ro, ri u cng vic gim cng thng thi v. Tuy nhin, di p lc ca kinh t th trng, cc gia nh lm nng nghip ngy cng t ph thuc vo sn phm phc v tiu dng m chuyn dn sang sn xut sn phm bn to ra thu nhp cao hn, dn n vic chuyn mn ho sn xut ngy mt cao. Nhiu trang tri cc nc pht trin ch sn xut mt chng loi hng ho rt hp ph hp vi c im t ai v iu kin a phng. Trong iu kin thc t hin nay Vit Nam, nng dn cn c t vn a dng ho sn phm nhm a dng ho thu nhp v to nn s bn vng trong sn xut. Thng s a dng ho da trn s cng sinh hoc tng tc gia cc sn phm th d: la - c, la - vt, rng - ong, vn - ao - chung... d) Nhng bin php ch yu pht trin lm nghip Trn th gii, ngi ta ngy cng quan tm n s bt hp l trong khai thc rng, c bit l s tn ph cc khu rng nhit i; xy ra mu thun gia kh nng cung cp g t rng ngy cng gim st trong khi nhu cu g trn th trng th gii ngy cng gia tng. Nhiu quc gia ra chnh sch bo v rng mt cch nghim ngt, cc quc gia nhp khu g i hi xut x ca g khng nhp khu g khai thc rng t nhin. Vit Nam k Cng c a dng sinh hc quc t ti Hi ngh thng nh v Tri t hp ti Rio de Janeiro nm 1992; Chng trnh pht trin nng thn ca Chnh ph ban hnh thng 5 nm 1996 xc nh vai tr quan trng ca cc rng quc gia v mc tiu cn bo v, phc hi v trng li rng. Chng trnh ra mc tiu phn u v c c th ho bng chng trnh nm triu ha rng (theo Quyt nh s 661 ca Chnh ph): - Rng che ph chim 43% din tch t ca quc gia vi vic gim ng k tnh trng xi mn t rng u ngun, gim t l l lt v t l lng ng bn, cha nc quanh nm mt cch cn i phc v thu in, sn xut v i sng; bo v a dng sinh hc, an ninh mi trng sinh thi, p ng nhu cu g ci trong nc v xut khu. - Xo i, gim ngho cho ngi dn vng i ni, gip h c th sng bng ngh rng. Nhng bin php chnh thc hin mc tiu trn bao gm: - Trin khai trng mi, m rng din tch rng mi nm t 450.000 ti 500.000 ha. - To ra v bo v hiu qu hn na cc rng c dng, cc rng phng h u ngun. - Phc hi v m rng din tch rng p ng nhu cu tiu dng g trong nc v xut khu sn phm g.


- Gim p lc i vi rng nhng khu vc t rng bng vic to thm cng n vic lm v ci thin thu nhp, t chc nh canh nh c cho mt b phn ngi dn tc vng ni c tp qun t nng lm ry. - Thc hin nguyn tc rng phi c ch, t chc ngi dn a phng tham gia qun l, bo v rng, hng li ch mang li t rng. Tip tc giao t, giao rng cho cc t chc, cc h dn v cc c nhn nhng din tch t rng cha giao theo Ngh nh 163/N-CP. - Qun l cht ch v mt mi trng cc vng t rng ca quc gia. Chnh ph Vit Nam quy nh 101 khu vc c bo v gm: 10 Vn quc gia; 53 Khu bo tn thin nhin; 17 Khu vc c bo v cc loi; 21 Khu vc c bo v c phong cnh. e) Nhng bin php ch yu pht trin thy sn L mt nc ven bin vi cc h thng vng nc ven bin, ven sng v ng bng tri di, Vit Nam c u i tim nng v sn lng cc loi thu sn v nhuyn th, c u th trong nh bt v nui trng thu sn. Do tr lng t nhin c hn, vic nh bt qu mc nhng nm qua nn vic khai thc b hn ch, chnh sch ca Nh nc ngy cng tp trung vo nui trng thu sn. Ngh quyt s 09/2000/NQ-CP nu r: Ngun li thu sn l ngun sn xut m ng vt ang c nhu cu ngy cng tng trn th trng trong nc v c tim nng xut khu ln, c th tr thnh mt ngnh sn xut c nhiu li th nht ca nn nng nghip Vit Nam. Cc mc tiu phn u ca ngnh thu sn Vit Nam: - y nhanh qu trnh cng nghip ho, hin i ho ngnh thu sn tr thnh ngnh mi nhn ca nn kinh t quc dn. - Thc hin sn xut c hiu qu v c kh nng cnh tranh, pht trin nhanh s lng ging thu sn cho cc sn phm c cht lng cao, kt hp cht ch gia sn xut nguyn liu, ch bin v xut khu. - Tng gi tr xut khu thu sn t nm 2005 ln trn 2 t USD/ nm. - To thm vic lm, nng cao i sng nhn dn, ci thin b mt nng thn vng ven bin v gp phn gii quyt cc vn mi trng sinh thi. Cc gii php chnh cho pht trin thu sn nc ta: - nh bt hi sn: Pht trin cc i tu nh bt xa b khai thc ngun li ven b mt cch bn vng v khai thc ngun li xa b mt cch c hiu qu. Ci tin thitTrng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Pht trin Nng thn. 48

b v phng tin nh bt, bo qun hi sn; ci thin dch v ngoi khi; xy dng mi h thng cng c v ch c u mi. - Nui hi sn: T chc nui rng ri cc loi hi sn theo phng thc nui lng b v nui cao triu, y mnh nui cc c sn bin. - Nui thu sn nc ngt: Tn dng mt nc sng, h, m hin c nui trng thu sn. B sung c ging vo cc h cha tng ngun li gn vi du lch sinh thi v tng ngun gien. Nui cc loi c bn a ng thi tng nhanh vic nui cc loi c mi to ra cc sn phm c gi tr cao. - Nui tm: Chuyn dn t nui qung canh sang nui qung canh ci tin, bn thm canh v thm canh. Khuyn khch cc hnh thc nui xen canh, ng thi hnh thnh cc vng nui thm canh tp trung. Sp xp li cc tri sn xut tm ging, ch trng vic nui sch bnh, gi thnh thp v nhp khu tm ging b m nhn nhanh tm ging cung cp cho th trng. - Ch bin v tiu th: M rng v nng cp 204 nh my ch bin thu sn hin c vi cng ngh v thit b mi, xy dng mt s nh my ch bin mi, tng cng qun l cht lng nng cao cht lng sn phm p ng cc tiu chun quc t. y mnh xc tin thng mi v cung cp thng tin v cc th trng xut

gtphattriennongthon

Documents