gt dien tu co ban 572

176
  B LAO ĐỘNG - THƢƠ NG BINH VÀ XÃ HI T NG CC DY NGH D án Giáo dc K  thut và Dy ngh (VTEP) GIÁO TRÌNH 5 Hà Ni - 2007 Môn hc: ĐIN TỬ  CƠ  BN Mã s: CIE 0109 00  NGH SỬ A CHỮ A THIT B ĐI N CÔNG NG HIP Trình độ: Lành ngh  Logo

Upload: ngoc-son-nguyen

Post on 03-Nov-2015

228 views

Category:

Documents


1 download

DESCRIPTION

Gt Dien Tu Co Ban

TRANSCRIPT

  • B LAO NG - THNG BINH V X HI TNG CC DY NGH

    D n Gio dc K thut v Dy ngh (VTEP)

    GIO TRNH

    5

    H Ni - 2007

    Mn hc: IN T C BN M s: CIE 0109 00

    NGH SA CHA THIT B IN CNG NGHIP

    Trnh : Lnh ngh

    Logo

  • 2

    (Mt sau trang ba)

    M tI liu:

    M quc t ISBN:..

    Tuyn b bn quyn:

    Ti liu ny thuc loi sch gio trnh Cho nn cc ngun thng tin c th c php dng nguyn bn hoc trch dng cho cc mc ch v o to v tham kho . Mi mc ch khc c lch lc hoc s dng vi mc ch kinh doanh thiu lnh mnh s b nghim cm. Tng Cc Dy ngh s lm mi cch bo v bn quyn ca mnh.

    Tng Cc Dy Ngh cm n v hoan nghnh cc thng tin gip cho vic tu sa v hon thin tt hn tI liu ny.

    a ch lin h: D n gio dc k thut v ngh nghip Tiu Ban Pht trin Chng trnh Hc liu ................................................................

    ..

  • 3

    LI TA

    (Vi nt gii thiu xut x ca chng trnh v ti liu)

    Ti liu ny l mt trong cc kt qu ca D n GDKT-DN ..

    (Tm tt ni dung ca D n)

    (Vi nt gii thiu qu trnh hnh thnh ti liu v cc thnh phn tham gia)

    (Li cm n cc c quan lin quan, cc n v v c nhn tham gia)

    (Gii thiu ti liu v thc trng)

    Ti liu ny c thit k theo tng m un/ mn hc thuc h thng m

    un/mn hc ca mt chng trnh, o to hon chnh Ngh Sa cha thit b

    in cng nghip cp trnh lnh ngh v c dng lm Gio trnh cho hc

    vin trong cc kho o to, cng c th c s dng cho o to ngn hn hoc

    cho cc cng nhn k thut, cc nh qun l v ngi s dng nhn lc tham kho.

    y l ti liu th nghim s c hon chnh tr thnh gio trnh chnh

    thc trong h thng dy ngh.

    H ni, ngy ... thng. nm....

    Gim c D n quc gia

  • 4

    MC LC

    TT NI DUNG TRANG

    1 Li ta

    ..........................................................................................................

    3

    2 MC

    LC..........................................................................................................

    4

    3 GII THIU V MN

    HC...................................................................................

    5

    4 S quan h theo trnh t hc

    ngh...........................................................

    6

    5 CC HNH THC HOT NG HC TP CHNH TRONG

    MN HC................................

    8

    6 BI 1: CC KHI NIM C

    BN.........................................................................

    9

    7 Bi 2: Lnh kin th

    ng..............................................................................

    21

    8 BI 3: LINH KIN BN

    DN...............................................................................

    38

    9 BI 4: CC MCH KHUCH I DNG TRANZTOR

    ................................................

    71

    10 Bi 5: Mch ng dng dng

    BJT..................................................................

    99

    11 TR LI CC CU HI V BI

    TP........................................................................

    121

    12 TI LIU THAM

    KHO.........................................................................................

    129

  • 5

    GII THIU V M UN/MN HC

    V tr, ngha, vai tr m un/mn hc:

    Vi s pht trin v hon thin khng ngng ca thit b in trn mi lnh

    vc i sng x hi, mch in t tr thnh mt thnh phn khng th thiu c

    trong cc thit b in, cng dng chnh ca n l iu khin khng ch cc thit

    b in, thay th mt s kh c in c nhy cao. Nhm mc ch: gn ha cc

    thit b in, gim tiu hao nng lng trn thit b, tng nhy lm vic, tng tui

    th ca thit b....Do , nhn dng c cc linh kin, mch in t, kim tra, thay

    th, c cc linh kin, mch in h hng l mt yu cu quan trng khng th

    thiu c, nht l trong lnh vc in t cng nghip, khi m cc dy chuyn cng

    nghip c hnh thnh v pht trin mnh trn phm vi c nc.

    Mc tiu thc hin ca mn hc:

    Sau khi hon tt mn hc ny, hc vin c nng lc:

    Phn bit c hnh dng, k hiu, cu to, nguyn l lm vic ca cc linh

    kin in t thng dng theo cc tiu chun c hc.

    ng dng cc linh kin in t, mch in t c bn v thc t theo yu

    cu k thut.

    S dng my o VOM phn loi, o kim tra xc nh cht lng linh

    kin v mch in t c bn trong cng nghip theo cc c tnh

    linh kin v mch in t

    Ni dung chnh ca mn hc:

    Mn hc ny c nm bi, hc trong 90 gi, trong 40 gi l thuyt v 50 gi

    thc hnh. Cc bi hc nh sau:

    Bi 1: Cc khI nim c bn

    Bi 2: Linh kin th ng

    Bi 3: Linh kin bn dn

  • 6

    Bi 4: Cc mch khuych i dng tranzito

    Bi 5: Cc mch ng dng dng tranzito

  • 7

    2.4. S MI LIN H GIA CC M-UN V MN HC TRONG CHNG TRNH

    CHNH TR - 01

    PHP LUT - 02

    TH CHT - 03

    Q. PHNG - 04

    TIN HC - 05

    ANH VN - 06

    ATL - 07

    KH C IN - 14

    VT LIU IN -13

    K THUT IN - 08

    K THUT NGUI - 12

    V KT C KH- 10

    T-H TRANG B IN 1 - 22

    IN T NG DNG - 23

    K-THUT CM BIN -

    24

    K THUT S - 25

    TRANG B IN 1 - 21

    Q -DY MY IN -18

    CUNG CP IN 1 - 19

    MY IN -17

    TRANG B N 2 - 26

    PLC C BN -27

    THC TP SN SUT

    U RA

    MT M-UN B TR

    O LNG IN 1 - 16

    V IN - 11

    THIT B IN GD - 15

    IN T C BN - 09

    KT LP T IN - 20

  • 8

    Ghi ch:

    Mn hc in t c bn cung cp nhng kin thc c s hc vin c th phn tch hot ng, lp rp v sa cha ca cc

    mch in ttng thit b in, Kh c in. Mn hc ny c tm quan trng khng th thiu c trong phn o to tay ngh cho

    cng nhn hot ng trong lnh vc in.

    Khi hc vin hc tp v thc hnh mn hc ny, nu phn no khng t yu cu, cn phi c hc li v kim tra kin thc v

    thc hnh v phn cha t .

    Khi chuyn trng, chuyn ngnh, hc vin nu hc mt c s o to khc ri th phi xut trnh giy chng nhn; Trong

    mt s trng hp c th vn phi qua st hch li.

  • 9

    CC HOT NG HC TP CHNH TRONG MN HC

    Hot ng hc trn lp c tho lun.

    Hot ng t hc, t su tm cc ti liu lin quan v lm cc bi tp v mn

    hc in t c bn.

    Hot ng thc hnh ti xng v cc mch in t c bn hc, lp rp v

    pht hin nhng sai li ca cc mch in t c bn.

    YU CU V NH GI HON THNH MN HC

    Ni dung kim tra vit:

    Trnh by cu to, nguyn l hot ng, ng dng cc linh kin in t c bn.

    Trnh by ng dng ca cc mch in t c bn.

    Phn tch cc mch in t c bn.

    Ni dung kim tra thc hnh:

    Kim tra k nng thc hnh lp rp, sa cha, thay th cc linh kin c nh

    gi theo cc tiu chun:

    - chnh xc ca cc dng tn hiu ng ra, sau khi lp rp, sa cha.

    - Tnh thm m ca mch lp rp, sa cha .

    Cc vt liu khi thc hnh:

    Cc linh kin in t th ng v bn dn cc loi theo yu cu mch in thc

    t

  • 10

    BI 1

    CC KHI NIM C BN

    M BI: CIE 01 09 01

    GII THIU:

    Nn tng c s ca h thng in ni chung v in k thut ni ring xoay

    quanh vn dn in, cch in ca vt cht gi l vt liu in. Do hiu c

    bn cht ca vt liu in, vn dn in v cch in ca vt liu, linh kin l mt

    ni dung khng th thiu c trong kin thc ca ngi th in, in t. chnh

    l ni dung ca bi hc ny.

    MC TIU THC HIN:

    Hc xong bi hc ny, hc vin c nng lc:

    nh gi / xc nh tnh dn in trn mch in, linh kin ph hp theo yu

    cu k thut.

    Pht biu tnh cht, iu kin lm vic ca dng in trn cc linh kin in t

    khc nhau theo ni dung hc.

    Tinh ton in tr, dng in, in p trn cc mch in mt chiu theo iu

    kin cho trc.

    NI DUNG:

    Vt dn in v cch in

    Cc ht mang in v dng in trong cc mi trng

    HOT NG I: HC L THUYT TRN LP

    1.1.Vt dn in v cch in:

    1.1.1 Vt dn in v cch in: Trong k thut ngi ta chia vt liu thnh hai

    loi chnh:

    Vt cho php dng in i qua gi l vt dn in

  • 11

    Vt khng cho php dng in i qua gi l vt cch in

    Tuy nhin khi nim ny ch mang tnh tng i. Chng ph thuc vo cu to

    vt cht, cc iu kin bn ngoi tc ng ln vt cht

    V cu to: vt cht c cu to t cc nguyn t. Nguyn t c cu to gm

    hai phn chnh l ht nhn mang in tch dng (+) v cc electron mang in tch

    m e-- gi l lp v ca ngyn t. Vt cht c cu to t mi lin kt gia cc

    nguyn t vi nhau to thnh tnh bn vng ca vt cht. Hnh1.1

    Hnh 1.1: Cu trc mng lin kt nguyn

    t ca vt cht

    Cc lin kt to cho lp v ngoi cng c 8 e--, vi trng thi nguyn t mang

    tnh bn vng v c gi l trung ho v in. Cc cht loi ny khng c tnh dn

    in, gi l cht cch in

    Cc lin kt to cho lp v ngoi cng khng 8 e--, vi trng thi ny chng

    d cho v nhn in t, cc cht ny gi l cht dn in

    V nhit mi trng: Trong iu kin nhit bnh thng (< 250C) cc

    nguyn t lin kt bn vng. Khi tng nhit , ng nng trung bnh ca cc nguyn

    t gia tng lm cc lin kt yu dn, mt s e-- thot khi lin kt tr thnh e-- t do,

    lc ny nu c in trng ngoi tc ng vo, vt cht c kh nng dn in.

    V in trng ngoi: Trn b mt vt cht, khi t mt in trng hai bn

    chng s xut hin mt lc in trng E. Cc e-- s chu tc ng ca lc in trng

    ny, nu lc in trng ln, cc e-- s chuyn ng ngc chiu in trng, to

    thnh dng in. ln ca lc in trng ph thuc vo hiu in th gia hai

    im t v dy ca vt dn.

    Tm li: S dn in hay cch in ca vt cht ph thuc nhiu vo 4 yu t:

    Cu to nguyn t ca vt cht

    Nhit ca mi trng lm vic

    Hiu in th gia hai im t ln vt cht

  • 12

    dy ca vt cht

    a. Vt dn in: Trong thc t, ngi ta coi vt liu dn in l vt cht trng

    thi bnh thng c kh nng dn in. Ni cch khc, l cht trng thI bnh

    thng c sn cc in tch t do to thnh dng in

    Cc c tnh ca vt liu dn in l:

    - in tr sut

    - H s nhit

    - Nhit nng chy

    - T trng

    Cc thng s v phm vi ng dng ca cc vt liu dn in thng thng c

    gii thiu trong Bng 1.1:

  • 13

    BNG 1.1: VT LIU DN IN

    tt

    Tn vt liu

    in tr

    sut

    mm2/m

    H s

    nhit

    Nhit

    nng

    chy

    t0C

    T

    trng

    Hp kim

    Phm vi ng dng

    Ghi ch

    1 ng hay

    ng k

    thut

    0,0175 0,004 1080 8,9 Ch yu dng lm dy dn

    2 Thau (0,03 -

    0,06)

    0,002 900 3,5 ng vi

    km

    - Cc l tip xc

    - Cc u ni dy

    3 Nhm 0,028 0,0049 660 2,7 - Lm dy dn in

    - Lm l nhm trong t

    xoay

    - Lm cnh to nhit

    - Dng lm t in (t ho)

    - B xyt ho nhanh, to

    thnh lp bo v, nn kh

    hn, kh n mn

    - B hi nc mn n

    mn

    4 Bc 960 10,5 - M v ngoi dy dn

    s dng hiu ng mt

    ngoi trong lnh vc siu

    cao tn

  • 14

    5 Nic ken 0,07 0,006 1450 8,8 - M v ngoi dy dn

    s dng hiu ng mt

    ngoi trong lnh vc siu

    cao tn

    C gi thnh r hn bc

    6 Thic 0,115 0,0012 230 7,3 Hp cht

    dng lm

    cht hn

    gm:

    - Thic 60%

    - Ch 40%

    - Hn dy dn.

    - Hp kim thic v ch c

    nhit nng chy thp

    hn nhit nng chy

    ca tng kim loi thic v

    ch..

    Cht hn dng hn

    trong khi lp rp linh kin

    in t

    7 Ch 0,21 0,004 330 11,4 - Cu ch bo v qu dng

    - Dng trong ac qui ch

    - V bc cp chn

    Dng lm cht hn (xem

    phn trn)

    8 St 0,098 0,0062 1520 7,8 - Dy st m kem lm dy

    dn vi ti nh

    - Dy lng kim gm li

    st v bc ng lm dy

    dn chu lc c hc ln

    - Dy st m km gi

    thnh h hn dy ng

    - Dy lng kim dn in

    gn nh dy ng do c

    hiu ng mt ngoi

    9 Maganin 0,5 0,00005 1200 8,4 Hp cht

    gm:

    - 80% ng

    Dy in tr

  • 15

    - 12%

    mangan

    - 2% nic ken

    10 Contantan 0,5 0,000005 1270 8,9 Hp cht

    gm:

    - 60% ng

    - # 40% nic

    ken

    - # 1%

    Mangan

    Dy in tr nung nng

    11 Niken -

    Crm

    1,1 0,00015 1400

    (nhit

    lm

    vic:

    900)

    8,2 Hp cht

    gm:

    - 67%

    Nicken

    - 16% st

    - 15% crm

    - 1,5%

    mangan

    - Dng lm dy t nng

    (dy m hn, dy bp

    in, dy bn l)

  • 16

    Cc c tnh ca vt liu cch in gm:

    - bn v in.

    - Nhit chu ng.

    - Hng s in mi.

    - Gc tn hao.

    - T trng.

    Cc thng s v phm vi ng dng -c trnh by Bng 1.2:

    1.2 in tr cch in ca linh kin v mch in t:

    - in tr cch in ca mch in l in tr khi c in p ln nht cho

    php t vo gia m linh kin khng b nh thng (phng in).

    Cc linh kin c gi tr in p ghi trn thn linh kin km theo cc i

    l-ng c tr-ng.

    V d: T in -c ghi trn thn nh- sau: 47/25vV, c ngha l

    Gi tr l 47 v in p ln nht c th chu ng -c khng qu 25v.

    Cc linh kin khng ghi gi tr in p trn thn th-ng c tc dng cho

    dng in mt chiu (DC) v xoay chiu (AC) i qua nn in p nh thng

    c t-ng quan vi dng in nn th-ng -c ghi bng cng sut.

    V d: in tr -c ghi trn thn nh- sau: 100/ 2W C ngha l

    Gi tr l 100 v cng sut chu ng trn in tr l 2W, chnh l t s

    gia in p t ln hai u in tr v dng in i qua n (U/I). U cng ln

    th I cng nh v ng-c li.

    Cc linh kin bn dn do cc thng s k thut rt nhiu v kch th-c li

    nh nn cc thng s k thut -c ghi trong bng tra m khng ghi trn thn

    nn mun xc nh in tr cch in cn phi tra bng.

    in tr cch in ca mch in l in p ln nht cho php gia hai

    mch dn t gn nhau m khng sy ra hin t-ng phng in, hay dn

    in. Trong thc t khi thit k mch in c in p cng cao th khong

    cch gia cc mch in cng ln. Trong sa cha th-ng khng quan tm

    n yu t ny tuy nhin khi mch in b m -t, b bi m... th cn quan

    tm n yu t ny trnh tnh trng mch b dn in do yu t mi tr-ng.

  • 17

    1.2. Cc ht mang in v dng in trong cc mi tr-ng:

    1.2.1. Khi nim ht mang in:

    Ht mang in l phn t c bn ca vt cht c mang in, ni cch

    khc l cc ht c s ca vt cht m c tc dng vi cc lc in tr-ng,

    t tr-ng.

    Trong k thut tu vo mi tr-ng m tn ti cc loi ht mang in

    khc nhau, Chng bao gm cc loi ht mang in chnh sau:

    - e-- (electron) L cc in tch nm lp v ca nguyn t cu to nn

    vt cht, khi nm lp v ngoi cng lc lin kt gia v v ht nhn yu d

    bt ra khi nguyn t to thnh cc ht mang in trng thi t do d

    dng di chuyn trong mi tr-ng.

    - ion+ L cc nguyn t cu to nn vt cht khi mt in t lp ngoi

    cng chng c xu h-ng ly thm in t tr v trng thi trung ho v

    in nn d dng chu tc dng ca lc in, nu trng thi t do th d

    dng di chuyn trong mi tr-ng.

    - ion-- L cc nguyn t cu to nn vt cht khi tha in t lp ngoi

    cng chng c xu h-ng cho bt in t tr v trng thi trung ho v in

    nn d b tc dng ca cc lc in, nu trng thi t do th chng d dng

    chuyn ng trong mi tr-ng.

  • 18

    BNG 1.2: VT LIU CCH IN

    TT

    Tn vt liu

    bn v

    in

    (kV/mm)

    t0C

    chu

    ng

    Hng s

    in mi

    Gc tn

    hao

    T

    trng

    c im

    Phm vi ng dng

    1 Mi ca 50-100 600 6-8 0,0004 2,8 Tch c thnh

    tng mnh rt

    mng

    - Dng trong t in

    - Dng lm vt cch in trong thit

    b nung nng (VD:bn l)

    2 S 20-28 1500-

    1700

    6-7 0,03 2,5 - Gi cch in cho ng dy

    dn

    - Dng trong t in, n, ct

    cun dy

    3 Thu tinh 20-30 500-

    1700

    4-10 0,0005-

    0,001

    2,2-4

    4 Gm khng

    chu c

    in p

    cao

    khng

    chu

    c

    nhit

    ln

    1700-

    4500

    0,02-0,03 4 - Kch thc nh

    nhng in dung

    ln

    - Dng trong t in

    5 Baklit 10-40 4-4,6 0,05-0,12 1,2

  • 19

    6 bnit 20-30 50-60 2,7-3 0,01-

    0,015

    1,2-1,4

    7 Pretspan 9-12 100 3-4 0,15 1,6 Dng lm ct bin p

    8 Giy lm t

    in

    20 100 3,5 0,01 1-1,2 Dng trong t in

    9 Cao su 20 55 3 0,15 1,6 - Lm v bc dy dn

    - Lm tm cch in

    La cch

    in

    8-60 105 3,8-4,5 0,04-0,08 1,5 Dng trong bin p

    Sp 20-25 65 2,5 0,0002 0,95 Dng lm cht tm sy bin p, ng

    c in chng m

    Paraphin 20-30 49-55 1,9-2,2 Dng lm cht tm sy bin p, ng

    c in chng m

    Nha thng 10-15 60-70 3,5 0,01 1,1 - Dng lm sch mi hn

    - Hn hp paraphin v nha thng

    dng lm cht tm sy bin p, ng

    c in chng m

    poxi 18-20 1460 3,7-3,9 0,013 1,1-1,2 Hn gn cc b kin in-in t

    Cc loi

    plastic

    (polyetylen,

    Dng lm cht cch in

  • 20

    polyclovinin)

  • 21

    1.2.2 Dng in trong cc mi trng:

    Dng in l dng chuyn di c hng ca cc ht mang in di tc dng ca

    in trng ngoi.

    a. Dng in trong kim loi: Do kim loi th rn cu trc mng tinh th bn vng

    nn cc nguyn t kim loi lin kt bn vng, ch c cc e- trng thi t do. Khi c in

    trng ngoi tc ng cc e- s chuyn ng di tc tc dng ca lc in trng to

    thnh dng in.

    Vy: Dng in trong kim loi l dng chuyn ng c hng ca cc e- di tc

    dng ca in trng ngoi.

    Trong k thut in ngi ta qui c chiu ca dng in l chiu chuyn ng ca

    cc ht mang in dng nn dng in trong kim loi thc t ngc vi chiu ca dng

    in qui c.

    b. Dng in trong cht in phn:

    Cht in phn l cht dng dung dch c kh nng dn in c gi l cht in

    phn. Trong thc t cht in phn thng l cc dung dch mui, axit, baz.

    Khi dng dung dch (ho tan vo nc) chng d dng tch ra thnh cc ion tri

    du. Vi d: Phn t NaCl khi ho tan trong nc chng tch ra thnh Na+ v Cl- ring r.

    Qu trnh ny gi l s phn li ca phn t ho tan trong dung dch.

    Khi khng c in trng ngoi cc ion chuyn ng hn lon trong dung dch gi

    l chuyn ng nhit t do. Khi c in trng mt chiu ngoi bng cch cho hai in

    cc vo trong bnh in phn cc ion chu tc dng ca lc in chuyn ng c hng

    to thnh dng in hnh thnh nn dng in trong cht in phn. S m t hot

    ng c trnh by hnh 1.2

  • 22

    Hnh 1.2: Dng in trong cht in phn

    Cc ion+

    chuyn ng cng chiu in trng v cc m, cc ion- chuyn ng

    ngc chiu in trng v cc dng v bm vo bn cc. Li dng tnh cht ny ca

    cht in phn m trong thc t ngi ta dng m kim loi, c kim loi.

    Vy: Dng in trong cht in phn l dng chuyn di c hng ca cc ion

    dng v m di tc dng ca in trng ngoi.

    c. Dng in trong cht kh:

    Cht kh l hn hp nhiu loi nguyn t hay phn t kh kt hp tn ti trong mi

    trng.

    trng thi bnh thng cc nguyn t, phn t trung ho v in. V vy cht kh

    l in mi. cht kh tr thnh cc ht mang in ngi ta dng ngun nng lng t

    bn ngoi tc ng ln cht kh nh t nng hoc bc x bng tia t ngoi hoc tia Rn

    ghen Mt s nguyn t hoc phn t kh mt in t lp ngoi tr thnh in t t do

    v cc nguyn t hoc phn t mt in t tr thnh cc ion+ , ng thi cc in t t do

    c th lin kt vi cc nguyn t hoc phn t trung ho tr thnh cc ion- . Nh vy

    lc ny trong mi trng kh s tn ti cc thnh phn nguyn t hoc phn t kh trung

    ho v in, ion+ , ion- . Lc ny cht kh c gi b ion ho.

    Khi khng c in trng ngoi cc ht mang in chuyn ng t do hn lon gi

    l chuyn ng nhit khng xut hin dng in.

    Khi c in trng ngoi ln cc ion v in t t do chu tc dng ca in

    trng ngoi to thnh dng in gi l s phng in trong cht kh.

    Vy: Dng in trong cht kh l dng chuyn di c hng ca cc ion dng, m

    v cc in t t do, di tc dng ca in trng ngoi.

    Cc ion dng chuyn ng cng chiu in trng, cc ion m v in t t do

    chuyn ng ngc chiu in trng ngoi. S m t th nghim c trnh by

    hnh 1.3:

  • 23

    Hnh 1.3: S m t th nghim dng in trong cht kh.

    p sut thp cht kh d b ion ho to thnh dng in gi l dng in trong

    kh km. Trong k thut ng dng tnh cht dn in trong kh km m ngi ta ch to

    nn n neon v mt s loi n khc, c bit trong k thut in t ngi ta ch to ra

    cc n chng i cao p cc ni c in p cao gi l (spac).

    d. Dng in trong chn khng:

    Chn khng l mi trng hon ton khng c nguyn t kh hoc phn t kh c

    ngha p sut khng kh trong mi trng = 0 at (at : atmt phe l n v o lng ca p

    sut). Trong thc t khng th to ra c mi trng chn khng l tng. Mi trng

    chn khng thc t c p sut khong 0,001 at, lc ny s lng nguyn t, phn t kh

    trong mi trng cn rt t c th chuyn ng t do trong mi trng m khng sy ra s

    va chm ln nhau. to ra c mI trng ny trong thc t ngi ta ht chn khng

    ca mt bnh kn no , bn trong t sn hai bn cc gi l Anod v katot.

    Khi t mt in p bt k vo hai cc th khng c dng in I qua v mi trng

    chn khng l mi trng cch in l tng.

    Khi si nng catt bng mt ngun in bn ngoi th trn b mt catt xut hin

    cc e- bc x t catt.

    Khi t mt in p mt chiu (DC) tng i ln khong vi trm votl vo hai cc

    ca bnh chn khng. Vi in p m t vo Anod v in p Dng t vo catt th

    khng xut hin dng in.

    Khi i chiu t in p; Dng t vo Anod v m t vo catt th xut hin

    dn in I qua mi trng chn khng trong bnh. Ta ni c dng in trong mi

  • 24

    trng chn khng l cc e- bc x t catt di chuyn ngc chiu in trng v

    Anod.

    Vy: Dng in trong mI trng chn khng l dng chuyn di c hng ca cc

    e- di tc dng ca in trng ngoi.

    Trong k thut, dng in trong chn khng c ng dng ch to ra cc n

    in t chn khng, hin nay vi s xut hin c linh kin bn dn n in t chn

    khng tr nn lc hu do cng knh d v khi rung sc va p, tn hao cng sut ln,

    in p lm vic cao. Tuy nhin trong mt s mch in c cng sut cc ln, tng tr

    lm vic cao,hay cn c pht sng trong qua trnh lm vic th v phi dng n in t

    chn khng. Nh n hinh, n cng sut.

    e. Dng in trong cht bn dn:

    Cht bn dn l cht nm gia cht cch in v cht dn in, cu trc nguyn t

    c bn in t lp ngoi cng nn d lin kt vi nhau to thnh cu trc bn vng.

    ng thi cng d ph v di tc dng nhit to thnh cc ht mang in.

    Khi b ph v cc mi lin kt, chng tr thnh cc ht mang in dng do thiu

    in t lp ngoi cng gi l l trng. Cc in t lp v d dng bt khi nguyn t

    tr thnh cc in t t do.

    Khi t in trng ngoi ln cht bn dn cc e- chuyn ng ngc chiu in

    trng, Cc l trng chuyn ng cng chiu in trng to thnh dng in trong

    cht bn dn.

    Vy: dng in trong cht bn dn l dng chuyn di c hng ca cc e- v cc

    l trng di tc dng ca in trng ngoi.

    Cht bn dn c trnh by trn c gi l cht bn dn thun khng c ng

    dng trong k thut v phi c cc iu kin km theo nh nhit in p... khi ch to

    linh kin. Trong thc t ch to linh kin bn dn ngi ta dng cht bn dn pha thm

    cc cht khc gi l tp cht to thnh cht bn dn loi P v loi N

    Cht bn dn loi P l cht bn dn m dng in ch yu trong cht bn dn l cc

    l trng nh chng c pha thm vo cc cht c 3 e- lp ngoi cng nn chng thiu

    in t trong mi lin kt ho tr to thnh l trng trong cu trc tinh th.

    Cht bn dn loi N l cht bn dn m dng in ch yu l cc e- nh c pha

    thm cc tp cht c 5 e- lp ngoi cng nn chng tha in t trong mi lin kt ho

    tr trong cu trc tinh th to thnh cht bn dn loi N c dng in i qua l cc e- .

    Linh kin bn dn trong k thut c cu to t cc mi lin kt P, N. T cc mi

    ni P, N ny m ngi ta c th ch to c rt nhiu loi linh kin khc nhau. Tuyt i

  • 25

    a s cc mch in t hin nay u c cu to t linh kin bn dn, cc linh kin c

    ch to c chc nng c lp nh Dit, tran zitor c gi l cc linh kin n hay linh

    kin ri rc, cc linh kin bn dn c ch to kt hp vi nhau v vi cc linh kin

    khc thc hin hon chnh mt chc nng no v c ng kn thnh mt khi

    c gi l mch t hp (IC: Integrated Circuits). Cc IC c s dng trong cc mch

    tn hiu bin i lin tc gi l IC tng t, cc IC s dng trong cc mch in t s

    c gi l IC s. Trong k thut hin nay ngoi cch phn chia IC tng t v IC s

    ngi ta cn phn chia IC theo hai nhm chnh l IC hn xuyn l v IC hn b mt

    SMD: Surface Mount Device, Chng khc nhau v kch thc v nhit chu ng trn

    linh kin. Xu hng pht trin ca k thut in t l khng ngng ch to ra cc linh

    kin mi, mch in mi trong ch yu l cng ngh ch to linh kin m nn tng l

    cng ngh bn dn.

    CU HI V BI TP:

    Cu hi trc nghim:

    Hy la chn phng n ng tr li cc cu hi di y bng cch t en

    vo vung thch hp:

    TT Ni dung cu hi a b c d

    1.1 Th no l vt dn in?

    a. Vt c kh nng cho dng in i qua.

    b. Vt c cc ht mang in t do.

    c. Vt c cu trc mng tinh th

    d. C a,b.

    1.2 Th no l vt cch in?

    a. Vt khng c ht mang in t do.

    b. Vt khng cho dng in i qua.

    c. Vt trng thi trung ho v in.

    d. C ba yu t trn

    1.3 1. Cc yu t no nh hng n tnh dn in ca vt

  • 26

    cht?

    a. Cu to c. in trng ngoi

    b. Nhit d. C ba yu t trn

    1.4 2. Da vo tnh cht cu to cho bit cht no c kh

    nng dn in tt nht?

    a. Nhm c. Bc Vng

    b. ng d. St

    1.5 3. Da vo tnh cht cu to cho bit cht no c kh

    nng cch in tt nht?

    a. Khng kh. c. Gm.

    b. Thu tinh. d. Mi ca

    1.6 4. Cc ht no l ht mang in?

    a. ion+ I c. on--

    b. e-- d. C ba ht nu trn

    1.7 5. Dng in trong cht in phn l dng ca loi ht

    mng in no?

    a. e-- c. ion-

    ion+

    d.

    Gm b v c.

    1.8 Dng in trong cht kh l dng ca cc ht mang in

    no?

    a. e-- c. ion -

    b. ion+

    d. C a,b,c.

    1.9 Dng in trong kim loi l dng ca ht mang in no?

    a. e- c. ion-

    b. ion+

    d. Gm a,b,c

    1.10 Trong cht bn dn dng in di chuyn l dng ca ht

    mang in no?

    a. e-- c. on--

    b. ion+ d. l trng

  • 27

    HOT NG II: T NGHIN CU TI LIU

    Hc vin tham kho cc ti liu di y :

    Nguyn Tn Phc Linh kin in t, NXB Tng hp TP. HCM, 2003

    Nguyn Minh Gip Sch tra cu linh kin in t SMD. NXB Khoa hc v K

    thut, H Ni, 2003

    Nguyn Kim Giao,

    L Xun Th

    K thut in t 1. NXB Gio dc, H Ni, 2003

    Gio trinh linh kin in t, D n GDKT v DN (VTEP), H

    Ni, 2007

    VT L LP 11, NXB Gio dc, H Ni.

    xun Th K thut in t, NXB Gio dc, H Ni, 2005.

    Ni dung cn nghin cu:

    - Cc vt liu in: Cch in, Dn in, Bn dn..

    - Cc yu t nh hng n c tnh dn in ca vt liu.

    - Dng in trong cc mi trng v ng dng trong k thut in, in t.

    HOT NG III: HC TI XNG TRNG

    1.Ni dung:

    - Phn bit cht dn in cch in, dn in.

    - Nghin cu cc c tnh ca vt liu trong cc iu kin khc nhau.

    a. Hnh thc t chc: T chc theo nhm nh t 2 - 4 hc sinh di s hng dn

    tp trung ca gio vin.

    b. Dng c:

    c. My o VOM.

    d. B ngun bin i c cc mc in p khc nhau t 0-1000v

    e. B dng c cm tay ngh in t.

    f. Cc vt liu dn in v cch in khc nhau.

    a. Qui trnh thc hin:

  • 28

    A. Phn bit cht cch in v dn in: Pht cc vt liu khc nhau hin c trong

    xng cho hc sinh.

    g. Cho bit cht no dn in, cht no cch in bng cm nhn khch quan, trnh

    by l do.

    h. Dng my o VOM xc nh cht cch in, dn in trong iu kin bnh

    thng.

    B. Nghin cu c tnh dn in v cch in trong cc iu kin khc nhau:

    Trnh by cch mc mch o dng (nh hnh v), mc vt liu cn nghin cu ni

    tip trn mch. t ln mch cc in p khc nhau nu xut hin dng in qua mch c

    ngha vt dn in, Nu khng xut hin dng in c ngha vt khng dn in.

    Vt liu cn nghin cu

    in tr hn dng

    my o VOM ch o dng

    Ngun cung cp c cc gi tr thay i khc nhau

    +V

  • 29

    BI 2

    LINH KIN TH NG

    M BI: CIE 01 09 02

    Gii thiu:

    Cc mch in t c to nn t s kt ni cc linh kin in t vi nhau bao gm

    hai loi linh kin chnh l linh kin th ng v linh kin tch cc trong phn ln l cc

    linh kin th ng. Do mun phn tch nguyn l hot ng, thit k mch, kim tra

    trong sa cha cn phi hiu r cu to, nguyn l hot ng ca cc linh kin in t,

    trong trc ht l cc linh kin in t th ng.

    Mc tiu thc hin:

    Hc xong bi hc ny, hc vin c nng lc:

    Phn bit in tr, t in, cun cm vi cc linh kin khc theo cc c tnh ca

    linh kin.

    c ng tr s in tr, t in, cun cm theo qui c quc t.

    o kim tra cht lng in tr, t in, cun cm theo gi tr ca linh kin.

    Thay th / thay tng ng in tr, t in, cun cm theo yu cu k thut ca

    mch in.

    Ni dung:

    in tr

    T in.

    Cun cm.

    HOT NG I: HC L THUYT TRN LP C THO LUN

    2.1. IN TR

    in tr l mt trong nhng linh kin in t dng trong cc mch in t t cc

    gi tr dng in v in p theo yu cu ca mch. Chng c tc dng nh nhau trong c

  • 30

    mch in mt chiu ln xoay chiu v ch lm vic ca in tr khng b nh hng

    bi tn s ca ngun xoay chiu.

    2.1.1. Cu to cc loi in tr

    Tu theo kt cu ca in tr m ngi ta phn loi:

    - in tr hp cht cacbon:

    in tr c cu to bng bt cacbon tn trn vi cht cch in v keo kt dnh ri

    p li, ni thnh tng thi hai u c dy dn ra hn. Loi in tr ny r tin, d lm

    nhng c nhc im l khng n nh, chnh xc thp, mc tp m cao. Mt u

    trn thn in tr c nhng vch mu hoc c chm mu. l nhng quy nh mu

    dng biu th tr s in tr v cp chnh xc.

    Cc loi in tr hp cht bt than ny c tr s t 10 n hng chc mgm, cng

    sut t 1/4 W ti vi W.

    - in tr mng cacbon:

    Cc in tr c cu to mng cacbon c gii thiu trn Hnh 2.1. Cc in tr

    mng cacbon thay th hu ht cc in tr hp cht cacbon trong cc mch in t.

    ng l lp y cc hp cht cacbon, in tr mng cacbon gm mt lp chun xc mng

    cacbon bao quanh mt ng ph gm mng. dy ca lp mng bao ny to nn tr s

    in tr, mng cng dy, tr s in tr cng nh v ngc li. Cc dy dn kim loi c

    kt ni vi cc np c hai u in tr. Ton b in tr c bao bng mt lp keo

    pxi, hoc bng mt lp gm. Cc in tr mng cacbon c chnh xc cao hn cc

    in tr hp cht cacbon, v lp mng c lng mt lp cacbon chnh xc trong qu

    trnh sn xut. Loi in tr ny c dng ph bin trong cc my tng m, thu thanh, tr

    s t 1 ti vi chc mgm, cng sut tiu tn t 1/8 W ti hng chc W; c tnh n

    nh cao, tp m nh, nhng c nhc im l d v.

    Dy dn

    Lp ph pxi

    Lp in tr

    Li gm

    Np kim loi

    Hnh 2.1: Mt ct ca in tr mng cacbon

  • 31

    - in tr dy qun:

    in tr ny gm mt ng hnh tr bng gm cch in, trn qun dy kim loi

    c in tr sut cao, h s nhit nh nh constantan mangani. Dy in tr c th trng

    men, hoc khng trng men v c th qun cc vng st nhau hoc qun theo nhng rnh

    trn thn ng. Ngoi cng c th phun mt lp men bng v hai u c dy ra hn.

    Cng c th trn lp men ph ngoi c cha ra mt khong c th chuyn dch mt

    con chy trn thn in tr iu chnh tr s.

    Do in tr dy qun gm nhiu vng dy nn c mt tr s in cm. gim thiu

    in cm ny, ngi ta thng qun cc vng dy trn mt l cch in dt hoc qun hai

    dy chp mt u cho hai vng dy lin st nhau c dng in chy ngc chiu nhau.

    Loi in tr dy qun c u im l bn, chnh xc, chu nhit cao do c cng

    sut tiu tn ln v c mc tp m nh. Tuy nhin, in tr loi ny c gi thnh cao.

    - in tr mng kim loi:

    in tr mng kim loi c ch to theo cch kt lng mng niken-crm trn thn

    gm cht lng cao, c x rnh hnh xon c, hai u c lp dy ni v thn c ph

    mt lp sn. in tr mng kim loi n nh hn in tr than nhng gi thnh t gp

    khong 4 ln. Cng sut danh nh khong 1/10W tr ln. Phn nhiu ngi ta dng loi

    in tr mng kim loi vi cng sut danh nh 1/2W tr ln, dung sai 1% v in p

    cc i 200 V.

    - in tr xt kim loi:

    in tr xt kim loi c ch to bng cch kt lng mng xt thic trn thanh

    thu tinh c bit. Loi in tr ny c m rt cao, khng b h hng do qu nng v

    cng khng b nh hng do m t. Cng sut danh nh thng l 1/2W vi dung sai

    2%.

    RR

    Hnh 2.2. K hiu in tr trn s mch

    Ngoi cch phn loi nh trn, trong thit k, tu theo cch k hiu, kch thc ca

    in tr, ngi ta cn phn loi theo cp chnh xc nh: in tr thng, in tr chnh

    xc; hoc theo cng sut: cng sut nh, cng sut ln.

    2.1.2. Cch mc in tr :

  • 32

    Trong mch in tu theo nhu cu thit k m ngi ta s dng in tr c gi tr

    khc nhau, tuy nhin trong sn xut ngi ta khng th ch to mi gi tr ca in tr

    c m ch sn xut mt s in tr tiu biu c trng theo cc s nh sau:

    BNG 2.1: CC GI TR THNG DNG TRONG SN XUT

    (theo cc n v m, fara...)

    1 2,

    2

    3,

    3

    4,

    7

    5,

    6

    6,

    8

    8,

    2

    1

    ,2

    2,

    7

    3,

    9

    1

    ,5

    1

    ,8

    Nn trong s dng nh thit k phi s dng mt trong hai phng n sau:

    Mt l phi tnh ton mch in sao cho ph hp vi cc in tr c sn trn th

    trng.

    Hai l tnh ton mc cc in tr sao cho ph hp vi mch in.

    in tr mc ni tip: Cch ny dng tng tr s ca in tr trn mch in

    (Hnh 2.5).

    R1 R2 Rn

    Hnh 2.5:Mch in tr mc ni tip

    Theo cng thc:

    Rt = R1 + R2 + .. + Rn (2.1)

    Rtd: in tr tng ng ca mch in

    V d: Cho mch in nh hnh v. Vi R1 = 2,2K, R2 = 4,7K. Tnh in tr

    tng ng ca mch in

    R2R1

    Gii: T cng thc (2.1) ta c Rt = 2,2 + 4,7 = 6,9K

  • 33

    Trong thc t, ngi ta ch mc ni tip t 02 n 03 in tr trnh rm r cho

    mch in.

    in tr mc song song: Cch ny dng gim tr s in tr trn mch in.

    Trong thc t tnh ton cn ghi nh l in tr tng ng ca mch in lun nh hn

    hoc bng in tr nh nht trn mch in, iu ny rt thng sy ra sai st khi thay th

    tng ng trong khi thc hin sa cha. Ngoi ra, d dng trong tnh ton, thng

    thng ngi ta dng in tr cng tr s mc song song, khc vi mc ni tip, mch

    mc in tr song song c th mc nhiu in tr song song t tr s theo yu cu,

    ng thi t c dng chu ti ln theo mn v tng vng din tch to nhit trn

    mch in khi cng sut ta nhit cao(Hnh 2.6).

    R1

    R2

    Rn

    Hnh2.6:Mch in tr mc song song

    Theo cng thc: Rtd

    1

    1

    1

    R+

    2

    1

    R +...+

    Rn

    1

    Rtd: in th tng ng ca mch in

    V d: Cho mch in nh hnh v. Vi R1 = 5,6K, R2 = 4,7K. Tnh in tr tng

    ng ca mch in.

    R1

    R2

    Gii: T cng thc ta c

    Rtd = 21

    2.1

    RR

    RR

    =

    7,46,5

    7,4.6,5

    = 2,55K

    2.1.3. Cc thng s k thut c bn ca in tr:

    - Cng sut in tr l tch s gia dng in i qua in tr v in p t ln hai

    u in tr. Trong thc t, cng sut c qui nh bng kch thc in tr vi cc in

    tr mng dng trn, ghi trn thn in tr vi cc loi in tr ln dng dy qun v bng

    s, tra trong bng vi cc loi in tr hn b mt (SMD).

  • 34

    - Sai s ca in tr l khong tr s thay i cho php ln nht trn in tr. Sai s

    nm trong phm vi t 1% n 20% tu theo nh sn xut v c ghi bng vng mu, k

    t, hoc bng tra.

    - Tr s in tr l gi tr ca in tr c ghi trn thn bng cch ghi trc tip, ghi

    bng vng mu, bng k t.

    2.1.4. Bin tr:

    Bin tr dng thay i gi tr ca in tr, qua thay i c s cn tr in

    trn mch in. Hnh 2.3 minh ho bin tr.

    in p vo

    in p raVR

    Chnh thay i

    Hnh 2.3: Cu trc ca bin tr

    K hiu ca bin tr:

    o K hiu ca bin tr trn s nguyn l c minh ho trn Hnh 2.4.

    K hiu bin tr thng thng

    ,

    2

    1

    Loi tinh chnh thay i rng

    32

    VR

    3,

    2

    VR

    3

    VR

    11--

    VR1...................................

    VR2 22

    31

    Loi hai bin tr chnh ng b (ng trc)

    31

  • 35

    ................................

    3

    ................

    1

    Loi bin tr c cng tc

    2

    Hnh 2.4: K hiu cc loi bin tr

    Phn loi:

    o Bin tr than: Mt bin tr c ph lp bt than, con chy v chn ca bin tr l

    kim loi d hn. Loi bin tr ny dng trong cc mch c cng sut nh dng qua

    bin tr t vi mA n vi chc mA phn cc cho cc mch in l ch yu.

    o Bin tr dy qun: Mt bin tr c qun dy in tr, con chy v chn ca bin

    tr l kim loi. Loi bin tr ny dng gim p hoc hn dng trong cc mch in c

    cng sut ln dng qua mch t vi chc n vi trm mA. Trong k thut in i khi

    dng rt ln c th n vi A thng gp trong cc mch kch t cc ng c in. Khi s

    dng hay thit k mch dng loi in tr ny cn ch n kh nng to nhit ca in

    tr sao cho ph hp.

    Ngoi cch chia thng thng trn trong k thut ngi ta cn cn c vo tnh cht

    ca bin tr m c th chia thnh bin tr tuyn tnh, bin tr logarit. Hay da vo cng

    sut m phn loi thnh bin tr gim p hay bin tr phn cc. Trong thc t cn ch

    n cc cch chia khc nhau trnh lng tng trong thc t khi gi tn trn th trng.

    2.2 T in:

    T in c nhiu loi v nhiu c khc nhau. Phm vi tr s in dung c t 1,8pF

    n trn 10.000F.

    V cu to, t in c chia thnh hai loi chnh:

    - Loi khng phn cc.

    - Loi phn cc.

    i vi dng in mt chiu, t in l linh kin c tc dng ngn dng in i qua,

    mc d c th c mt dng np khi mi kt ni t in vi ngun mt chiu v sau li

    ngng ngay khi t in va mi c np y. Vi trng hp dng in xoay chiu,

    dng in ny tc ng ln t in vi hai na chu k ngc nhau lm cho t in c tc

    dng dn dng in i qua, nh th khng c cht in mi.

    2.2.1. Cu to v k hiu quy c ca mt s t in thng dng

    - T in giy: gm c 2 l kim loi t xen gia l bn giy dng lm cht cch

    in v cun trn li. hai u l kim loi cun trn c dy dn ni ra hn. T ny

  • 36

    c th c v bc bng kim loi hay ng thu tinh v hai u c bt kn bng cht keo

    plastic. T giy c u im l kch thc nh, in dung ln. Nhc im ca t l r

    in ln, d b chp.

    - T in mica: gm nhng l kim loi t xen k nhau v dng mica lm cht in

    mi, ngn cch cc l kim loi. Cc l kim loi l ni vi nhau v ni vo mt u ra, cc

    l kim loi chn ni vi nhau v ni vo mt u ra. T mica c bao bng v plastic.

    T mica c tnh nng tt hn t giy nhng gi thnh t hn.

    - T in gm: t in gm dng gm lm in mi. T gm c kch thc nh

    nhng tr s in dung ln.

    - T in du: t dng du lm in mi, c tr s ln v chu c in p cao.

    - T ho: t dng mt dung dch ho hc l axit boric lm in mi. Cht in mi

    ny c t gia 2 l bng nhm lm hai cc ca t. Khi c mt in p mt chiu t

    gia 2 l th to ra mt lp oxyt nhm mng lm cht in mi, thng lp ny rt mng,

    nn in dung ca t kh ln. T ho thng c dng hnh ng, v nhm ngoi l cc m,

    li gia l cc dng, gia 2 cc l dung dch ho hc. T c bc kn trnh cho

    dung dch ho hc khi b bay hi nhanh, v dung dch b kh s lm cho tr s ca t

    gim i. T ho c u im l tr s in dung ln v c gi thnh h, nhng li c nhc

    im l d b r in. Khi dng t ho cn kt ni ng cc tnh ca t vi ngun cung

    cp in. Khng dng c t ho cho mch ch c in p xoay chiu tc l c cc tnh

    bin i.

    Phin t

    Vt liu in mi pxi

    Phin t

    Dy dn

    Nhn pha bn

    Phin t

    Nhn t trn xung

    Hnh 2.7: Mt ct ca t in kiu bn cc

  • 37

    Hinh 2.8: Cu to ca t gm, t mng kim loi v t Tantalum

    - T bin i: gm cc l nhm hoc ng xp xen k vi nhau, mt s l thay i v

    tr c. Tm tnh (m c nh) khng gn vi trc xoay. Tm ng gn vi trc xoay v

    tu theo gc xoay m phn din tch i ng gia hai l nhiu hay t. Phn din tch i

    ng ln th in dung ca t ln, ngc li, phn din tch i ng nh th tr s in dung

    ca t nh. Khng kh gia hai l nhm c dng lm cht in mi. T loi bin i

    cn c gi l t khng kh hay t xoay. T bin i thng gm nhiu l ng ni song

    song vi nhau, t xen k gia nhng l tnh cng ni song song vi nhau. Nhng l tnh

    c cch in vi thn t, cn l ng c gn vo trc xoay v tip xc vi thn t.

    Khi trc t c xoay th tr s in dung ca t cng c thay i theo. Ngi ta b tr

    hnh dng nhng l ca t t c s thay i in dung ca t theo yu cu. Khi vn

    t xoay cho l ng hon ton nm trong khe cc l tnh, nhm c c din tch i

    ng l ln nht, th t c in dung ln nht. Khi vn t xoay sao cho l ng hon ton

    nm ngoi khe cc l tnh, nhm c din tch i ng xp x bng khng, th lc , t

    in c in dung nh nht, gi l in dung st. T xoay thng dng trong my thu

    thanh hoc my to dao ng t c tn s cng hng.

    - T tinh chnh hay l t bn chun: thng dng chnh in dung ca t in,

    nhm t c tn s cng hng ca mch. Nhng t ny thng c tr s nh v phm

    vi bin i hp. Ngi ta ch tc ng ti t tinh chnh khi ly chun, sau th c nh v

    tr ca t.

  • 38

    - T in in phn: c nhng c tnh khc vi t khng phn cc. T c cu to

    ban u gm c hai in cc c phn cch bng mt mng mng ca cht in phn,

    giai on cui cng, ngi ta dng mt in p t ln cc in cc c tc dng to ra

    mt mng oxyt kim loi rt mng khng dn in. Dung lng ca t tng ln khi lp

    in mi cng mng, nh vy c th ch to t in c in dung ln vi kch thc nh.

    Do t in in phn c ch to c cc tnh, tng ng vi cc tnh ban u khi hnh

    thnh lp in mi, cc tnh ny c nh du trn thn ca t. Nu ni ngc cc tnh

    c th lm ph hu lp in mi, do , t s b hng. Mt hn ch khc ca t in in

    phn l lng in phn cn li sau lc hnh thnh ban u s c tc dng dn in v lm

    cho t b r in.

    Cht liu chnh dng cho t in in phn l nhm v cht in mi l bt dung

    dch in phn. T in in phn c dng hnh ng t trong v nhm. Nhng t in

    phn loi mi c kh nng t c tr s in dung ln vi kch thc nh. Phm vi tr

    s in dung t 0,1 F n 47 F vi c rt nh v t 1 F n 4700 F, thm ch ln

    hn. in p mt chiu lm vic ca t in in phn thng thp t 10V n 250V

    hoc 500V, mi t in in phn u c dung sai ln v t khi chn tr s ti hn.

    - T in plistiren: t c ch to t l kim loi xen vi lp in mi l mng

    mng plistiren, thng plistiren bao bc to thnh lp cch in. Loi t in ny c

    tn tht thp tn s cao (in cm thp v in tr ni tip thp), n nh v tin

    cy cao. Phm vi gi tr t 10pF n 100000pF vi dung sai khong 1%. Trng hp t

    c dng ng vi chiu di xp x 10mm x 3,5 mm ng knh, thng cho tr s in

    dung ln hn. Loi t in ny c dng cho cc mch iu chnh, mch lc, mch tn

    s FM v cc mch iu khin khc c yu cu chnh xc, tin cy v n nh cao

    v tn tht thp.

    - T polycacbonat: loi t ny c ch to di dng tm hnh ch nht c th

    cm vo bng mch in. Chng c tr s in dung ln ti 1 F vi kch thc rt nh, tn

    hao thp v in cm nh. T in polycacbonat thng c thit k c bit v dng

    cho mch in vi kch thc xp x 7,5 mm x 2,5 mm khong cch chn l 7,5 mm.

    K hiu ca cc loi t in trn s nguyn l c gii thiu trn Hnh 2.17.

    +

  • 39

    Hnh 2.9: Gii thiu k hiu cc dng t in thng dng

    T nhm(dng trc)

    T nhm(dng trn)

    T Tantal(dng trn)

    T hnb mt

    T myla(dng trn)

    T gmn khi(dng trc)

    T gmn khi(DIP)

    T agm

    Hnh 2.10 : Cc dng t in thng dng

    2.2.2.Cch mc t in: Trong thc t cch mc t in thng t khi c s dng,

    do cng dng ca chng trn mch in thng thng dng lc hoc lin lc tn hiu

    nn sai s cho php ln. Do ngi ta c th ly gn ng m khng nh hng g n

    mch in. Trong cc trng hp i hi chnh xc cao nh cc mch dao ng, cc

    mch iu chnh...ngi ta mi s dng cch mc theo yu cu cho chnh xc.

    Mch mc ni tip: (Hnh:2.11)

    CnC2C1

    Hnh 2.11: Mch t in mc ni tip

    Cng thc tnh: Ctd

    1=

    1

    1

    C+

    2

    1

    C+...+

    Cn

    1

    Ctd: in dung tng ng ca mch in

    Cng ging nh in tr gi tr ca t in c sn xut theo bng 2.1. Trong mch

    mc song song in dung tng ng ca mch in lun nh hn hoc bng in dung

    nh nht mc trn mch

    V d: Cho t hai t in mc ni tip vi C1= 1mF, C2= 2,2mF tnh in tr tng

    ng ca mch in.

    Gii: T cng thc tnh ta c: Ctd = 21

    21

    CC

    CC

    =

    2,21

    2,21

    = 0,6875mF

    Mch mc song song: (Hnh 2.12)

  • 40

    C1

    C2

    Cn

    Hnh 2.12: Mch t in mc song song

    Cng thc tnh: Ctd = C1+ C2 +...+ Cn

    Ctd: in dung tng ng ca mch in.

    V d: Tnh in dung tng ng ca hai t in mc ni tip, Vi C1= 3,3mf;

    C2=4,7mF.

    Gii: T cng thc ta c: Ctd = C1+ C2 = 3,3 + 4,7 = 8mF

    2.2.3. Cc thng s k thut c bn ca t in

    - chnh xc: Tu theo cp chnh xc m tr s t in c cp sai s nh trnh by

    trong Bng 2.2:

    BNG 2.2: CC CP SAI S CA T IN

    CP SAI

    S

    SAI S CHO

    PHP

    Cp .001 0,1%

    Cp .002 0,2%

    Cp .005 0,5%

    Cp .01 1%

    Cp 0 2%

    Cp I 5%

    Cp II 10%

    Cp III 20%

    Cp IV - 20% n +

    30%

    Cp V - 20% n +

    50%

    Cp VIII - 40% n +

    100%

  • 41

    - in p lm vic l in p t ln t trong thi gian lm vic di m t

    khng b nh thng (Khong 10 000 gi).

    Trn thc t gi tr ghi trn thn l in p lm vic, tuy nhin vi cc t hin

    nay trn th tr-ng do Vit Nam v Trung Quc sn xut th-ng ghi l in p

    nh thng nn trong thay th cn ch n khi thay th t mi trong sa cha

    cn chn ln hn m bo an ton.

    - in p nh thng l in p m qu in p th cht in mi ca t

    b nh thng.

    - Tr s danh nh ca t in tnh bng Fara hoc cc -c s ca Fara l

    1F (10-6 Fara), nF (10-9 Fara) v pF(10-12 Fara) c ghi trn t in bng m quy c.

    2.3. Cun cm:

    Cun cm gm nhng vng dy cun trn mt li cch in. C khi qun cun cm

    bng dy cng v t vng, lc cun cm khng cn li. Ty theo tn s s dng m

    cun cm gm nhiu vng dy hay t, c li hay khng c li.

    Cun cm c tc dng ngn cn dng in xoay chiu trn mch in, i vi dng

    in mt chiu cun cm ng vai tr nh mt dy dn in.

    2.3.1. Cu to ca cun cm:

    Theo cu to, cun cm gm c cc loi:

    Cun cm khng c li l cun cm c qun trn mt ng cch in, c t s

    vng dy thch ng vi tn s cao.

    Cun cm c qun trn li bng s, cng dng cho tn s cao, loi ny dng s

    l cht in mi tt, tiu hao t nn c h s phm cht cao.

    Cun cm c qun nhiu vng, nhiu lp, dng cho tn s thp hn.

    tng tr s in cm ngi ta thng qun nhiu vng dy trn li c t

    thm ln.

    2.3.2. K hiu ca cun cm

    Trong mch in cun cm c k hiu nh Hnh 2.20

    L1

    Hnh 2.13: Cc k hiu ca cun cm

  • 42

    Ngoi cch k hiu nh trn cun cm c th c k t nh T hay L

    Hnh 2.14: Hnh dng cc loi cun cm

    Trong k thut cun cm c qun theo yu cu k thut t hng hay t qun theo

    tnh ton nn cun cm khng c mc ni tip hay song song nh in tr hoc t in

    v phi tnh n chiu mc cc cun cm vi nhau ng thi gy cng knh v mt cu

    trc mch in. Tr cc mch lc c tn s cao hoc siu cao trong cc thit b thu pht

    v tuyn.

    2.4. CCH C TR S LINH KIN TH NG:

    Cc linh kin th ng c kch thc ln thng d phn bit, d ghi tr s nhng

    vi cc linh kin c kch thc nh th hnh dng i khi gn ging nhau, ch khc nhau

    v mu sc nn trong thc t i khi d b nhm ln. Sau y l cch ghi tr s ca cc

    linh kin th ng.

    2.4.1. Ghi trc tip: L ghi trc tip cc thng s k thut trn thn linh kin. Thng

    thng ch thc hin c vi cc linh kin c kch thc ln.i vi linh kin loi ny

    ch vic c tr s bnh thng.

    V d:

    in tr: Hnh 2.15

  • 43

    470uF - 25v85 0C

    T in: Hnh 2.16

    Cun cm: Hnh 2.17

    Cuon day loi khong kh

    Cuon day loi thep khung ch nhatCuon day loi Ferit tru

    Cuon day loi Ferit vong xuyen

    2.4.2.Ghi bng vng mu: Cch ny thng dng ghi trn thn cc linh kin c

    kch thc nh. Cch ghi thng dng nht l dng 04 vng mu nh hnh v. Hnh 2.18

    Hnh 2.18: Cch k hiu in tr bng cc vng c mu khc nhau

    BNG 2.3: BNG QUI C MU LINH KIN TH NG

    Qui c mu i thnh s S lng s 0 Sai s

    en 0 Khng c 20%

    Vng ch s

    Vng ch s lng s 0

    Vng ch sai s

  • 44

    Nu 1 0 Mt s 0 1%

    2 00 Hai s 0 2%

    Cam 3 000 Ba s 0 3%

    Vng 4 0.000 Bn s 0 4%

    Lc (xanh l) 5 00.000 Nm s 0 5%

    Lam (xanh dng) 6 000.000 Su s 0 6%

    Tm 7 0.000.000 By s 0 7%

    Xm 8 00.000.000 Tm s 0 8%

    Trng 9 000.000.000 Chn s 0 9%

    Vng kim 0,... 0,1 5%

    Bc kim 0,0... 0,01 10%

    V d: c in tr c vng mu nh sau

    - Nu; ; en; vng kim = 1;2; khng c s 0, sai s 5%. c l:12;5%

    - Cam; cam; ; bch kim = 3; 3; hai s 0; sai s 10%. c l: 3300;10%

    c t in c vng mu nh sau:

    - Vng; Tm; Nu; vng kim = 4; 7; mt s 0; sai s 5%. c l: 470pf

    - ; ; ; vng kim = 2;2; hai s0; sai s 5% c l: 2200pf.

    c cun dy c vng mu nh sau:

    - Nu; Lc; cam; vng kim = 1; 5; ba s 0; sai s 5%. c l: 15000H.

    - Lam; Xm; ; Vng kim = 6; 8; Hai s0; sai s 5%. c l: 6800H.

    Ch : Vi c loi linh kin 04 vng mu ch c ba loi sai s 5% vng kim; 10% bc

    kim; 20% en hoc khng c vng mu. Cc linh kin c 5 hoc 6 vng mu l loi linh

    kin chnh sc mi s dng loi sai s khc, c s dng ch yu trong cc mch c

    chnh sc cao nh thit b o lng. Hnh 2.19

    Linh kin k hiu bng 05 vng mu

    Vng ch s

    Vng ch s lng s 0

    Vng ch sai s

    Vng ch u

    Vng ch s

    Vng ch s lng s 0

    Vng ch sai s

  • 45

    Linh kin k hiu bng 06 vng mu

    Hnh 2.19: Cc linh kin ghi nhiu vng mu

    2.4.3. Ghi bng k t: Loi linh kin c ghi gi tr bng k t thng c kch

    thc rt nh c dng ch yu trong cng ngh hn b mt SMD: Surface Mount

    Device. Ngoi nhim v ghi tr s linh kin i khi do nhu cu k t cn c th dng

    ghi m s linh kin do mun tra cu thng s k thut ca linh kin ngi ta cn phi

    tra bng tuy nhin vic dng bng tra trong thc t ch tin hnh vi cc linh kin bn dn

    hoc cc linh kin th ng dng tch hp(nhiu lnh kin t chung vi nhau).

    Gn ging nh loi linh kin ghi bng mu linh kin ghi bng k t c ghi bng s

    hoc ch. V d hnh 2.20

    Hnh 2.20: Cch k hiu bng k t thng thng.

    - Nu l in tr th c nh sau: 12000

    - Nu l t in thi c nh sau: 12000pf

    - Nu l cun cm th c nh sau: 12000H

    Trn thc t t in v cun dy thng c tr s nh. Vi t thng di 1000pf,

    Vi cun dy thng vi chc H.

    Vi cc gi tr nh hn10 ngi ta thng chn thm ch R trong k hiu. V d

    Hnh 2.21

    1 2 3

    ch s S lng s 0

    1 R 2

  • 46

    in tr c c l: 1,2 v 0,47

    Hnh 2.21: Cch k hiu linh kin gi tr nh hn 10

    CU HI V BI TP

    Cu hi nhiu la chn:

    Hy la chn phng n ng tr li cc cu hi di y bng cch t en

    vo vung thch hp:

    TT Ni dung cu hi a b c d

    2.1 in tr c tnh cht g?

    a. Dn in DC

    b. Dn in AC

    c. Dn in DC v AC.

    d. Khng cho dng in i qua.

    2.2 Trong mch in, in tr lm nhim v g?

    a. Gim p.

    b. Hn dng.

    c. Phn cc.

    d. C ba y t trn.

    2.3 Cn c vo u phn loi in tr?

    a. Cu to.

    b. tnh cht.

    c. Cng dng.

    d. Cp chnh sc.

    2.4 in tr mc ni tp c tnh cht g?

    a. Tng gi tr

    b. Gim gi tr

    c. Gi tr khng thay i.

    d. C ba u sai

    2.5 in tr mc song song c tnh cht g?

    a. Tng gi tr

    b. Gim gi tr

    R47

  • 47

    c. Tng cng sut

    d. C ba u ng

    2.6 Thng thng ngi ta mc in tr song song lm

    g?

    a. Tng cng sut chu ti

    b. Gim gi tr in tr trn mch

    c. Tng din tch to nhit trn mch

    d. C ba iu trn

    2.7 in tr c thng s k thut c bn no?

    a. Tr s

    b. Sai s

    c. Cng sut

    d. C ba iu trn

    2.8 Bin tr trong mch in dng lm g?

    a. Thay i gi tr ca in tr.

    b. Thay i in p phn cc

    c. Thay i dng phn cc

    d. C ba u sai

    2.9 Trong k thut bin tr than dng lm g?

    a. Hn ch dng in qua mch

    b. Gim in p cung cp cho mch

    c. Phn cc cho mch in

    d. C ba iu trn.

    2.10 Trong k thut bin tr dy qun dn lm g?

    a. Hn ch dng qua mch in.

    b. Gim in p cung cp cho mch in

    c. Phn cc cho mch in

    d. Gm a,b

    2.11 T in c tnh cht g?

    a. Ngn dng mt chiu

    b. Ngn dng xoay chiu

    c. C a,b ng

    d. C a,b sai

    2.12 Trong k thut t in c chia lm my loi?

  • 48

    a. Phn cc

    b. Khng phn cc

    c. Thng

    d. Gm a, b.

    2.13 T mc ni tip c tnh cht g?

    a. Tng tr s

    b. Gim tr s

    c. Khng thay i

    d. Tt c u sai

    2.14 T mc song song c tnh cht g?

    a. Tng tr s

    b. Gim tr s

    c. Khng thay i

    d. Tt c u sai.

    2.15 Trong thc t thng thng ngi ta mc t theo cch

    no?

    a. Mc ni tip

    b. Mc song song

    c. Mc hn hp

    d. Tt c cc cch trn

    2.16 T in c nhng thng s c bn no?

    a. Tr s

    b. in p lm vic

    c. Cp chnh xc

    d. Tt c cc yu t trn.

    2.17 Cun cm c tnh cht g?

    a. Ngn dng DC

    b. Ngn dng AC

    c. C a, b ng

    d. C a, b sai

    2.18 H s t cm ca cun cm ph thuc vo yu t no?

    a. S vng dy.

    b. Phm cht li

    c. K thut qun.

  • 49

    d. C ba iu trn.

    2.19 C my hnh thc ghi tr s linh kn th ng?

    a. Ghi trc tip.

    b. Ghi bng vng mu.

    c. Ghi bng k t.

    d. C ba cch trn.

    2.20 Cch ghi tr s linh kin th ng da vo u?

    a. Gi tr ca linh kin.

    b. Kch thc ca linh kin.

    c. Hnh dng ca linh kin

    d. Cu to ca linh kin.

    HOT NG II: T NGHIN CU TI LIU:

    Ti liu:

    Nguyn Tn Phc Linh kin in t, NXB Tng hp TP. HCM, 2003

    Nguyn Minh Gip SCH TRA CU LINH KIN IN T SMD. NXB Khoa

    hc v K thut, H Ni, 2003

    Nguyn Kim Giao,

    L Xun Th

    K thut in t 1. NXB Gio dc, H Ni, 2003

    Gio trinh linh kin in t, D n GDKT v DN (VTEP), H

    Ni, 2007

    S tay tra cu linh kin in t,

    xun Th K thut in t, NXB Gio dc, H Ni, 2005.

    Ni dung cn nghin cu:

    - Cu to, tnh cht, k hiu, ng dng cc linh kin in t .

  • 50

    HOT NG III: THC HNH TI XNG TRNG

    1. Ni dung:

    - Phn bit cc linh kin th ng ri v trong mch in.

    - o kim tra nh gi cht lng linh kin.

    2. Hnh thc t chc: T chc theo nhm nh mi nhm t 2 -4 hc sinh.

    Gio vin hng dn ban u hc sinh thc hin cc ni dung di s theo di, ch

    dn ca gio vin.

    3. Dng c:

    - Cc linh kin th ng ri

    - Cc mch in t thc t

    - My o VOM s hoc kim.

    - My o t .

    - My o cun cm.

    4. Qui trnh thc hin:

    - Pht linh kin v mch in cho hc sinh quan st t khng nh vai tr ca

    linh kin th ng trong mch in.

    - Hng dn hc snh cc c im phn bit cc loi linh kin vi nhau.

    - Hng dn hc sinh c tr s cc loi linh kin.

    - Hng dn hc sinh o kim tra tr s ca linh kin.

    - Hng dn hc sinh nh gi cht lng linh kin

    Kt lun cc trng thi h hng ca linh kin.

    BI 3

  • 51

    LINH KIN BN DN

    M BI: CIE 01 09 03

    GII THIU

    Trong mch in t nu ch thun cc linh kin th ng th khng th hot ng

    c, do cc thng tin khng c to ra hoc khng c bin i v khng c x l

    (iu ch, khuch i, chuyn i sang cc dng tn hiu khc..). Linh kin tch cc trong

    mch gi vai tr quan trng khng th thiu c, l iu kin to ra cc thng tin tn

    hiu, bin i v x l thng tin, l nn tng cu to nn thit b in t. Ngy nay, vi s

    pht trin khng ngng ca khoa hc, cng ngh, nht l cng ngh bn dn, trong cc

    thit b in t, chng ta gp ch yu l linh kin bn dn.

    MC TIU THC HIN

    Hc xong bi hc ny, hc vin c nng lc:

    - Phn bit cc linh kin bn dn c cng sut nh theo cc c tnh ca linh kin.

    - Phn bit c cc loi linh kin bng my o VOM theo c tnh ca linh kin.

    - Xc nh c tnh k thut ca linh kin theo ni dung bi hc bng cch s dng

    bng tra cu.

    - Kim tra nh gi cht lng linh kin bng VOM trn c s c tnh ca linh

    kin.

    NI DUNG

    - Khi nim cht bn dn

    - Tip gip PN - it tip mt.

    - Phn loai v ng dng it.

    - Tranzito BJT.

    - Tranzito trng.

    - Diac, SCR, Triac

  • 52

    HOT NG I: NGHE THUYT TRNH TRN LP C THO LUN

    3.1. KHI NIM

    3.1.1. Khi nim: t lu, tu theo tnh cht ca vt cht, ngi ta thng chia vt

    cht lm hai loi l cht dn in v cht cch in. T u th k trc ngi ta ch

    n cht bn dn in (gi tt l cht bn dn).

    nh ngha: cht bn dn l cht c c tnh dn in trung gian gia cht dn

    in v cht cch in.

    S phn chia trn ch c tnh cht tng i, v in tr sut ca cht bn dn cn

    ph thuc vo nhiu yu t khc, nu ch da vo in tr sut nh ngha th cha th

    biu th y cc tnh cht ca cc cht bn dn.

    Cc tnh cht ca cht bn dn:

    in tr ca cht bn dn gim khi nhit tng, in tr tng khi nhit gim.

    Mt cch l tng khng tuyt i (- 2730C) th cc cht bn dn u tr thnh cch

    in. in tr ca cht bn dn thay i rt nhiu theo tinh khit. Cc cht bn dn

    hon ton tinh khit c th coi nh cch in khi nhit thp. Nhng nu ch c mt

    cht tp cht th dn in tng ln rt nhiu, thm ch c th dn in tt nh cc cht

    dn in.

    in tr ca cht bn dn thay i di tc dng ca nh sng. Cng nh sng

    cng ln th in tr ca cht bn dn thay i cng ln .

    Khi cho kim loi tip xc vi bn dn hay ghp hai loi bn dn N v P vi nhau

    th n ch dn in tt theo mt chiu. Ngoi ra, cc cht bn dn c nhiu c tnh khc

    na.

    3.1.2. S dn in trong cht bn dn tinh khit.

    Ngi ta nghin cu v a ra kt lun: dng in trong cc cht dn in l do

    cc in t t do chy theo mt chiu nht nh m sinh ra. Cn dng in trong cht bn

    dn khng nhng do s di chuyn c hng ca cc in tch m (in t), m cn l s

    di chuyn c hng ca cc in tch dng (l trng).

    V d: Mt nguyn t gcmani c bn in t ngoi cng. N lin kt vi bn

    nguyn t chung quanh. To thnh 08 in t lp ngoi cng. Mi lin kt ny kh bn

    vng. Cho nn nhit rt s khng c tha in t t do, do khng c kh nng dn

    in. Gi l trng thi trung ho v in.

  • 53

    Khi nhit tc ng vo cht bn dn tng ln, th in t lp ngoi cng c

    cung cp nhiu nng lng nht. Mt s in t no c nng lng thng c s

    rng buc ca ht nhn th ri b nguyn t ca n, tr thnh in t t do, di chuyn

    trong mng tinh th. Ch ca chng chim trc y tr thnh l trng v tr thnh ion

    dng. Ion dng c nhu cu ly mt in t bn cnh tr v trng thi trung ho v

    in. Ngi ta coi ion dng c mt l trng, khin cho mt in t bn cnh d nhy

    vo lp i. Ch ca in t ny li b trng, ngha l li to nn mt l trng khc v li

    c mt in t cnh nhy vo lp ch trng. C nh vy, mi khi c mt in t t

    do thot khi rng buc vi ht nhn ca n, chy lung tung trong mng tinh th, th cng

    c mt l chy trong . Thc cht, s di chuyn ca l trng l do di chuyn ca cc

    in t chy ti lp l trng.

    Trong cht bn dn tinh khit bao gi s in t v s l trng di chuyn cng bng

    nhau. nhit thp th ch c t cp in t l trng di chuyn. Nhng nhit cng

    cao th cng c nhiu cp in t, l trng di chuyn. S di chuyn ny khng c chiu

    nht nh nn khng to nn dng in. Nu by gi u thanh bn dn vi hai cc

    dng, m ca mt pin, th gia hai u thanh bn dn c mt in trng theo chiu t

    A n B (hnh 3.12.). Cc in t s di chuyn ngc chiu in trng, cc in t ti

    lp l trng cng chy ngc chiu in trng. Dng in t v dng l trng hp thnh

    dng in trong thanh bn dn. nhit cng tng th dng in cng ln.

    B

    0--->

    0--->

    dng l trng0--->

    dng in t

    0---> 0--->

    0--->

    0--->0--->

    o--->0--->0--->

    0--->

    0---> 0--->

    0--->

    0--->

    _

    0--->

    0--->

    0--->

    E

    0--->

    ------------->

    +

    E

    0--->

    A

    ------------->

    0--->

    0--->

    Hnh 3.1: Chiu chuyn ng ca cc in t v l trng

    3.1.3 S dn in trong cht bn dn tp:

    Bn dn N:

    Bn dn loi N cn gi l bn dn in t hay bn dn m. Nu cho mt t tp cht

    asen (As) vo tinh th gecmani (Ge) tinh khit ta thy hin tng sau: nguyn t asen c

  • 54

    nm in t lp ngoi cng, nn ch c 4 in t ca asen kt hp vi bn in t lin

    kt gia asen v bn nguyn t gecmani, cn in t th nm th tha ra. N khng b

    rng buc vi mt nguyn t gecmani no, nn tr thnh in t t do chy lung tung

    trong tinh th cht bn dn. Do , kh nng dn in ca loi bn dn ny tng ln rt

    nhiu so vi cht bn dn thun. Nng tp cht asen cng cao th s in t tha cng

    nhiu v cht bn dn cng dn in tt. Hin tng dn in nh trn gi l dn in

    bng in t. Cht bn dn gi l cht bn dn N,

    Nu cho tp cht ho tr 5 nh pht pho (P), asen (As), antimoan (Sb) vo cc cht

    ho tr 4 nh gecmani (Ge), silic (Si), cacbon (C) ta c bn dn N. Trong cht bn dn

    loi N th cc in t tha l cc ht in tch m chim a s. S lng in t tha ph

    thuc nng tp cht. Cn s cc cp in t - l trng do ph v lin kt to thnh th

    ph thuc vo nhit .

    Nu u hai cc ca b pin vo hai u mt thanh bn dn loi N, th di tc ng

    ca in trng E, cc in t tha v cc cp in t - l trng ang di chuyn ln xn

    s phi di chuyn theo hng nht nh: in t chy ngc chiu in trng cn cc l

    trng chy cng chiu in trng. Nh trong mch c dng in. Dng in do cc

    in t tha sinh ra ln hn nhiu so vi dng in do cc cp in t - l trng to nn .

    V th cc in t tha ny gi l in tch a s.

    Bn dn P:

    Bn dn loi P cn gi l bn dn l trng hay bn dn dng. Nu cho mt t

    nguyn t Ini (In) vo trong tinh th gecmani tinh khit th ta thy hin tng sau:

    nguyn t indi c ba in t lp ngoi cng, nn ba in t ch lin kt vi ba in t

    ca ba nguyn t gecmani chung quanh. Cn lin kt th t ca ini vi mt nguyn t

    gecmani na th li thiu mt mt in t, ch thiu gi l l trng, do c l trng

    nn c s di chuyn in t ca nguyn t gcmani bn cnh ti lp l trng v li to

    nn mt l trng khc, khin cho mt in t khc li ti lp. Do cht bn dn loi P

    c kh nng dn in. L trng coi nh mt in tch dng. Nguyn t ini trc kia

    trung tnh, nay tr thnh ion m, v c thm in t.

    Hin tng dn in nh trn gi l dn in bng l trng. Cht bn dn l bn

    dn loi P hay cn gi l bn dn dng.

    Nu c tp cht ho tr ba nh ini (In), bo (B), gali (Ga) vo cc cht bn dn ho

    tr bn nh Ge, Si, C th c bn dn loi P.

  • 55

    Trong cht bn dn loi P, l trng l nhng ht mang in tch chim a s. S

    lng l trng ph thuc vo nng tp cht, cn s cc cp in t - l trng do ph v

    lin kt to thnh th ph thuc vo nhit .

    Nu u hai cc ca b pin vo hai u mt thanh bn dn loi P th di tc ng

    ca in trng E, cc l trng (a s) v cc cp in t - l trng ang di chuyn lung

    tung theo mi hng s phi di chuyn theo hng quy nh. Nh trong mch c dng

    in. Dng in do l trng sinh ra ln hn nhiu so vi dng in do cp in t - l

    trng. V th trong bn dn loi P cc l trng l in tch a s.

    3.1.4. u nhc im ca linh kin bn dn:

    u im:

    - Linh kin bn dn khng c si nung, nn khng cn ngun si nung, va khng

    tn in va trnh c nhiu tp do si nung gy ra.

    - Linh kin bn dn c th tch nh gn, d lp rp.

    - Linh kin bn dn c tui th tng i di.

    Nhc im:

    - Linh kin bn dn c in p ngc nh hn so vi n in t chn khng,

    - Linh kin bn dn c dng in ngc (Dng r),

    - Linh kin bn dn c in tr ngc khng ln, li khng ng u,

    - Cc thng s k thut ca linh kin bn dn thay i theo nhit .

    3.2 TIP GIP PN - IT TIP MT

    3.2.1.Tip gip PN:

    Cu to: (Hnh 3.2)

    Hnh:3.2: Cu to mi ni PN

    Khi ghp hai loi bn dn P v N vi nhau th in t tha ca N chy sang P v cc

    l trng ca bn dn P chy sang N. Chng gp nhau vng tip gip, ti hp vi nhau

    v tr nn trung ho v in.

    Bn

    dnP

    Bn dnN

  • 56

    vng tip gip v pha bn dn P, do mt l trng nn ch cn li nhng ion m.

    V vy, vng c in tch m. vng tip gip v pha bn dn N, do mt in t

    tha, nn ch cn li nhng ion dng. V v vng c in tch dng, do , hnh

    thnh in dung mt tip gip. n y, s khuch tn qua li gia P v N dng li.

    Vng tip gip tr thnh mt bc ro ngn khng cho l trng t P chy qua N v in

    t N chy qua P. Ring cc ht mang in tch thiu s l cc in t trong bn dn P v

    cc l trng trong bn dn N l c th vt qua tip gip, v chng khng b nh hng

    ca bc x hng ro ngn, m ch ph thuc nhit . Trong bn dn P, cc in tch a

    s l cc l trng, cn trong bn dn N l cc in t tha.

    Nguyn l hot ng:

    + Phn cc thun c trnh by trn Hnh 3.3

    Hnh 3.3: Phn cc thun cho mi ni PN

    Do tc dng ca in trng E, cc in t tha trong N chy ngc chiu in

    trng vt qua tip gip sang P, ti hp vi cc l trng trong P chy v pha tip

    gip. in t t do t m ngun s chy v bn dn N thay th, to nn dng thun c

    chiu ngc li. Dng thun tng theo in p phn cc. Ngoi ra, phi k n s tham

    gia vo dng thun ca cc in t trong cp in t - l trng. Khi nhit tng ln th

    thnh phn ny tng, lm cho dng thun tng ln.

    + Phn cc ngc c trnh by trn Hnh 3.4

  • 57

    Hnh 3.4: Phn cc ngc cho mi ni PN

    Do tc ng ca in trng E cc in t tha trong N v cc l trng trong P u

    di chuyn v hai u m khng vt qua c tip gip, nn khng to nn c dng

    in. Ch cn mt s in tch thiu s l nhng l trng trong vng bn dn N v cc

    in t trong vng bn dn P (ca cp in t - l trng) mi c kh nng vt qua tip

    gip. Chng ti hp vi nhau. Do c mt dng in t rt nh t cc m ngun chy

    ti thay th cc in t trong P chy v pha N v to nn dng in ngc rt nh theo

    chiu ngc li. Gi l dng ngc v n chy t bn dn m (N) sang bn dn dng (P).

    Dng ngc ny ph thuc vo nhit v hu nh khng ph thuc in p phn cc.

    n khi in p phn cc ngc tng qu ln th tip gip b nh thng v dng ngc

    tng vt ln.

    3.2.2 it tip mt:

    it tip mt gm hai bn dn loi P v loi N tip gip nhau. u bn dn P l cc

    dng, u bn dn N l cc m. it tip mt c nhiu c to nh, hnh thc khc nhau.

    Do din tip xc ln, nn dng in cho php i qua c th ln hng trm miliampe n

    hng chc ampe, in p ngc c th t hng trm n hng ngn vn. Nhng in dung

    gia cc cc ln ti hng chc picfara tr ln, nn ch dng c tn s thp nn

    in.

    K hiu ca it tip mt :

    DIODE

    Nguyn l lm vic ca it tip mt

    Khi ghp hai loi bn dn P v N vi nhau th in t tha ca N chy sang P v cc

    l trng ca bn dn P chy sang N. Chng gp nhau vng tip gip, ti hp vi nhau

    v tr nn trung ho v in.

    vng tip gip v pha bn dn P, do mt l trng nn ch cn li nhng ion m.

    V vy, vng c in tch m. vng tip gip v pha bn dn N, do mt in t

  • 58

    tha, nn ch cn li nhng ion dng. V v vng c in tch dng, do , hnh

    thnh in dung mt tip gip. n y, s khuch tn qua li gia P v N dng li.

    Vng tip gip tr thnh mt bc ro ngn khng cho l trng t P chy qua N v in

    t N chy qua P. Ring cc ht mang in tch thiu s l cc in t trong bn dn P v

    cc l trng trong bn dn N l c th vt qua tip gip, v chng khng b nh hng

    ca bc x hng ro ngn, m ch ph thuc nhit . Trong bn dn P, cc in tch a

    s l cc l trng, cn trong bn dn N l cc in t tha.

    By gi ta xt s vn chuyn ng ca cc phn t mang in khi phn cc cho

    it.

    + Phn cc thun c trnh by trn Hnh 3.5

    Hnh 3.5: Phn cc thun cho it tip mt

    Do tc dng ca in trng E, cc in t tha trong N chy ngc chiu in

    trng vt qua tip gip sang P, ti hp vi cc l trng trong P chy v pha tip

    gip. in t t do t m ngun s chy v bn dn N thay th, to nn dng thun c

    chiu ngc li. Dng thun tng theo in p phn cc. Ngoi ra, phi k n s tham

    gia vo dng thun ca cc in t trong cp in t - l trng. Khi nhit tng ln th

    thnh phn ny tng, lm cho dng thun tng ln.

    + Phn cc ngc c trnh by trn Hnh 3.6

  • 59

    Hnh 3.6: Phn cc ngc cho it tip mt

    Do tc ng ca in trng E cc in t tha trong N v cc l trng trong P u

    di chuyn v hai u m khng vt qua c tip gip, nn khng to nn c dng

    in. Ch cn mt s in tch thiu s l nhng l trng trong vng bn dn N v cc

    in t trong vng bn dn P (ca cp in t - l trng) mi c kh nng vt qua tip

    gip. Chng ti hp vi nhau. Do c mt dng in t rt nh t cc m ngun chy

    ti thay th cc in t trong P chy v pha N v to nn dng in ngc rt nh theo

    chiu ngc li. Gi l dng ngc v n chy t bn dn m (N) sang bn dn dng (P).

    Dng ngc ny ph thuc vo nhit v hu nh khng ph thuc in p phn cc.

    n khi in p phn cc ngc tng qu ln th tip gip b nh thng v dng ngc

    tng vt ln.

    3.3. PHN LOI V CC NG DNG C BN CA IT

    3.3.1. it nn in: Do c tnh lm vic dng ln, p cao nn it nn in

    c dng l it tip mt nh trnh by phn trn.

    Cc mch nn din c bn:

    - Mch nn in bn k: (Hnh 3.7)

    Vdc OutVac In

    T D

    +

    C

    DIODE

    Hnh 3.7: Mch nn in mt bn k

    Nhim v cc linh kin trong mch nh sau:

    T: Bin p dng tng hoc gim p (Thng thng l gim p)

    D: it nn in.

    C: T lc xoay chiu.

    Nguyn l hot ng ca mch nh sau:

    in p xoay chiu ng vo Vac in qua bin p c tng hoc gim p. c a

    n it nn in. bn k dng it dn in np in cho t C. bn k m it b

    phn cc ngc nn khng dn in. Nn ng ra ca mch nn Vdc out ta c in p

    mt chiu.

    - Mch nn in ton k dng hai it: (Hnh 3.8)

  • 60

    T

    Vac InVdc Out

    D2

    D1

    DIODE

    +

    C

    DIODE

    Hnh 3.8: Mch nn in ton k dng hai it

    Nhim v cc linh kin nh sau:

    T: Bin p dng bin i in p xoay chiu ng vo

    D1; D2: Nn dng in xoay chiu AC thnh dng mt chiu DC

    C: T lc xoay chiu sau nn.

    Nguyn l hot ng nh sau:

    in p xoay chiu ng vo qua bin p bin i thch ng vi mch in. Khi u

    trn ca bin p bn k dng it D1 dn in th u di ca bin p bn k m

    nn it D2 khng dn in. Dng in nn qua D1 np in cho t lc C. Khi u trn

    ca bin p l bn k m it D1 khng dn in th u di ca bin p l bn k dng

    nn it D2 dn in np in cho t C. Nh vy dng in ng ra c lin tc c hai bn

    k ca dng in xoay chiu nn c gi l mch nn in hai bn k. c im ca

    mch l phi dng bin p m cun s cp c im gia nn khng thun tin cho mch

    nu khng dng bin p, hoc bin p khng c im gia. khc phc nhc im

    ny, thng thng trong thc t ngi ta dng mch nn in ton k dng s cu.

    - Mch nn in ton k dng s cu: (Hnh 3.9)

    T

    Vac In

    Vdc Out

    D1D2

    D3D4

    DIODE

    DIODE

    DIODE

    +

    C

    DIODE

    Hnh 3.9: Mch nn in ton k dng s cu

    Nhim v cc linh kin trong mch:

    T: Bin p i in.

    D1;D2;D3;D4: it nn in.

  • 61

    C: T lc xoay chiu sau nn.

    Nguyn l hot ng nh sau:

    Dng xoay chiu ng vo qua bin p T, ng ra trn cun s cp c a n b

    nn cu. Khi u trn ca bin p l bn k dng th u di ca bin p l bn k m.

    Lc ny D1; D3 dn in np in cho t C. Khi u trn ca bin p l bn k m th u

    di ca bin p l bn k dng. Lc ny D2; D4 dn in dn in np cho t C cng

    chiu np ban u hnh thnh in p mt chiu ng ra.

    Mch nn in tng i: (Hnh 3.10) Mch ny dng to ra in p mt chiu c

    gi tr cao gp hai ln in p xoay chiu ng vo.

    Mch nn in tng i mt bn k: (Hnh 3.10 a)

    Vo ACVi AC

    D1

    + C2

    +C1 D2

    Hnh 3.10 a: Mch nn in tng i mt bn k.

    Trong nhim v cc linh kin nh sau:

    D1; D2: Nn in bi p

    C1; C2: T bi p.

    Hot ng ca mch nh sau: bn k dng t C1 dn in qua it D2 np in

    cho t C2. bn k m D1 dn in np in cho t C1. n bn k k tip Pha dng ca

    in p xoay chiu np chng ln t C1 c dn qua it D2 np in cho t C2 Lc ny

    in p DC ng ra l hai ln in p nh ca in p xoay chiu.

    Mch in ny c nhc im l dng in nh, hiu sut khng cao, nn t c s

    dng trong thc t.

    Mch nn in tng i hai bn k: (Hnh 3.10 b)

    Vac in

    D2

    D1

    Vdc out

    +

    C2DIODE

    DIODE

    +

    C1

  • 62

    Hnh 3.10 b: Mch nn in tng i hai bn k.

    Trong nhim v cc linh kin trong mch nh sau:

    D1; D2: Nn in bi p

    C1; C2: T bi p.

    Hot ng ca mch nh sau: u trn ca ng vo l bn k dng it D1 dn

    in np cho t C1 v ngun. Khi u trn i chiu l bn k m it D2 dn in np

    in cho t C2 v ngun. Do hai t C1; C2 mc ni tip nn in p DC ng ra l tng in

    p np trn hai t C1; C2 nn in p c tng i.

    3.3.2. it tch sng: Cn c gi l it tip im.

    - Cu to: hnh 3.11

    Ka tt

    KloiNAnt

    Hnh 3.11: Cu to ca it tch sng

    Gm mi nhn kim loi l cc dng, t ln mt mt ming bn dn loi N l cc

    m.

    - K hiu: ging nh it tip mt

    DIODE

    Hnh 3.12: K hiu ca it tch sng

    -Tnh cht:: Tng t nh it tip mt nhng it tip im c th tch nh, cng

    sut nh, in dung gia hai cc nh, nn dng tn s cao. Vng tip xc ca it tip

    im nh, nn dng in cho php qua it thng khng qu 10 15mA v in p

    ngc khng qu vi chc volt

    -ng dng: Thng dng tch sng tn hiu trong cc thit b thu v tuyn, thit

    b c chc nng bin i thng tin ....

    3.3.3. it zne:

  • 63

    - Cu to: it zne c cu to ging nh cc loi it khc nhng cc cht bn dn

    c pha t l tp cht cao hn c dng in r ln. Thng thng hin nay trong k

    thut ngi ta xn sut ch yu l it Silic.

    - K hiu:

    Dz

    Hnh 3.13: K hiu ca it zne

    - Tnh cht::

    Trng thi phn cc thun it zne c c tnh ging nh it nn in thng

    thng.

    Trng thi phn cc ngc do pha tp cht vi t l cao nn dng r ln v in p

    ngc thp, in p gi l in p zne Vz. Khi phn cc ngc n tr s Vz th dng

    qua it tng m in p khng tng.

    - ng dng: Li dng tnh cht ca it zne m ngi ta c th gi in p ti mt

    im no khng i gi l ghim p hoc n p (Hnh 3.12).

    Vd

    D

    R

    VoVi

    Hnh 3.14: Mch in s dng it zne

    Vi: L in p ng vo

    Vo L in p ng ra.

    . Nu in p ng vo l tn hiu c bin cao hn in p Vz th ng ra tn hiu b

    xn mt phn nh ch cn li khong bin bng Vz

  • 64

    . Nu in p ng vo l in p DC cao hn Vz th ng ra in p DC ch bng Vz.

    . Nu in p ng vo cao hn rt nhiu Vz. Dng qua it zne tng cao n mt

    gi tr no vt qua gi tr cho php th it b nh thng. Lm cho in p ng ra b

    trit tiu. Tnh cht ny c dng trong cc b ngun bo v chng qu p ngun

    m bo an ton cho mch in khi ngun tng cao.

    R trong mch gi vai tr l in tr hn dng hay gim p.

    3.3.4. it quang (Photodiode):

    - Cu to: it quang c cu to gn ging nh it tch sng nhng v bc cch

    in thng c lm bng lp nha hay thu tinh trong sut d dng nhn nh sng

    t bn ngoi chiu vo mi ni PN.

    -K hiu:

    Hnh 3.15: K hiu ca it quang

    - Tnh cht:

    Khi b che ti: in tr nghch v cng ln, in tr thun ln.

    Khi b chiu sng: in tr nghch gim thp khong vi chc K. in tr thun

    rt nh khong vi trm Ohm.

    - ng dng: it quang c ng dng rng ri trong lnh vc iu khin t ng

    mi nghnh c ng dng k thut in t. Nh my m tin, my m sn phm, Ca

    m t ng, T ng bo chy ....v.v.

    3.3.5. it pht quang: LED (Light Emitting Diode)

    - Cu to: Li dng tnh cht bc x quang ca mt s cht bn dn khi c dng

    in i qua c mu sc khc nhau. Li dng tnh cht ny m ngi ta ch to cc Led c

    mu sc khc nhau.

    - K hiu:

  • 65

    Hnh 3.16: K hiu ca LED

    - Tnh cht:: Led c in p phn cc thun cao hn it nn in nhng in p

    phn cc ngc cc i thng khng cao khong 1,4 - 2,8V. Dng in khong 5mA -

    20mA.

    - ng dng: Thng c dng trong cc mch bo hiu, ch th trng thi ca

    mch. Nh bo ngun, ch bo m lng...

    3.3.5. it bin dung (Varicap):

    - Cu to: it bin dung l loi it c in dung thay i theo in p phn cc.

    trng thi khng dn in, vng tip gip ca it tr thnh in mi cch in. in

    dung Cd ca it ph thuc ch yu vo hng s in mi, din tch tip xc, chiu dy

    ca in mi. Theo cng thc:

    Cd = d

    S

    Cd: in dung ca it

    : Hng s in mi

    S: Din tch mi ni.

    d: dy cht in mi.

    -K hiu:

    Hnh 3.17: K hiu ca it bin dung

    -Tnh cht: Khi c phn cc thun th l trng v electron hai lp bn dn b

    y li gn nhau lm thu hp b dy cch in d nn in dung Cd tng ln. Khi it c

    phn cc ngc th l trng v electron b ko xa ra lm tng b dy cch in nn in

    dung Cd b gim xung.

    - ng dng: it bin dung c s dng nh nh mt t in bin i bng cch

    thay i in p phn cc thay i tn s cng hng ca mch dao ng, cng hng

  • 66

    nn c dng trong cc mch dao ng, cng hng c tn s bin i theo yu cu nh

    b r i trong Radio, my thu hnh, my lin lc v tuyn, in thoi di ng ....

    3.4. TRANZITO BJT:

    3.4.1. Cu to:

    Tranzito lng cc l linh kin c 3 chn, tranzito c s dng iu khin chuyn

    mch hoc iu khin khuch i. Cc tranzito c loi c cu trc pnp, c loi c cu trc

    npn (xem Bng tng quan). Tranzito lng cc loi npn dng mt dng nh i vo cc

    bad B (cp dng) v mt in p dng (c quan h vi cc emit E) iu khin

    dng ln hn chy t cc colect C n cc emit E. Ngc li, tranzito loi pnp dng

    mt dng nh i ra khi cc bad B (rt dng) v mt in p m (c quan h vi cc

    emit E) iu khin dng ln hn chy t cc emit n cc colect.

    Tranzito lng cc l linh kin rt tin dng. Kh nng iu khin dng in ca

    tranzito lng cc bng cch t tn hiu iu khin lm cho loi tranzito ny tr thnh

    linh kin c ph dng trong cc mch chuyn mch iu khin bng in, mch iu

    chnh dng, mch khuch i, mch dao ng v cc mch nh.

    Di y l hnh nh n gin v cch lm vic ca tranzito lng cc loi npn (i

    vi loi tranzito lng cc pnp, mi thnh t, cc phn cc v dng u o ngc li).

    Mt tranzito lng cc npn c ch to bng cch ghp ming rt mng cht bn

    dn loi p gia hai ming bn dn loi n. Khi khng c dng t vo cc bad B ca

    tranzito, cc electron b ngn khng chy n cc colect v tip gip p. (Nh li l i

    vi cc electron, chy qua tip gip pn cn mt nh thin cp cho cc electron mt

    nng lng ln cc electron "thot" ra khi lc hp dn ca nguyn t v chy n

    pha bn dn n). Ch rng nu in p m c t vo cc bad B, lc tip gip pn

    gia cc bad v cc emit c thin p ngc. Do vng ngho c to nn v ngn

    cn dng chy qua).

    Nu mt in p dng (t nht bng 0,6V) c t vo cc bad B ca tranzito

    npn, phn tip gip pn gia cc bad B v cc emit E c nh thin thun. Khi c

    nh thin thun cc electron thot ra khi lc hp dn ca nguyn t v c thu ht v

    cc dng bad. Mt s electron qua cc bad thot ra ngoi, nhng iu ny khng

    mong mun.

  • 67

    TNG QUAN V TRANZITO

    LOI

    TRANZI

    TO

    K HIU KIU HOT NG

    LNG

    CC

    e

    c

    b NPN

    Thng tranzito khng dn nhng vi mt dng nh i vo v

    in p dng nh ti cc B lm cho cc E dn (cho php mt

    lng dng ln chy t cc C n cc E). Tranzito hot ng

    vi iu kin VC > VE. S dng trong cc ng dng chuyn

    mch v khuch i.

    e

    c

    b PNP

    Thng tranzito khng dn, nhng vi mt dng nh i ra v

    in p m nh ti cc B lm cho cc E dn (cho php mt

    lng dng ln chy t cc E n cc C). Tranzito hot ng

    vi VE > VC. S dng lm chuyn mch v khuch i.

    JFET

    S

    D

    G NJFET

    Thng tranzito dn, nhng vi mt in p m nh ti cc

    cng G lm cho cc ngun S ngng dn (khng cho dng t

    cc ngun S chy n cc mng D). Tranzito hot ng vi

    iu kin VD > VS. Khng i hi c dng cc cng G. S

    dng lm chuyn mch v khuch i.

    S

    D

    G PJFET

    Thng tranzito dn, nhng vi mt in p dng nh ti cc

    cng G lm cho cc ngun ngng dn (khng cho dng t cc

    ngun S chy n cc mng D). Tranzito hot ng vi iu

    kin VS > VD. Khng i hi c dng cc cng G. S dng

    lm chuyn mch v khuch i.

    MOSFET

    LOI

    NGHO

    S

    D

    G2N3796

    Thng tranzito MOSFET loi ngho dn, nhng vi in p

    m nh t vo cng G lm cho cng ngun S ngng dn (lm

    ngng dng ln chy qua cc mng D - cc ngun S). Tranzito

    hot ng vi iu kin VD > VS. Khng i hi c dng cc

    cng G. S dng trong cc ng dng chuyn mch v khuch

    i.

  • 68

    S

    D

    GPMOS

    Thng tranzito MOSFET loi ngho dn, nhng vi in p

    dng nh t vo cc cng G lm cho cng ngun S ngng

    dn (lm ngng dng ln chy qua cc ngun S - cc mng

    D). Tranzito hot ng vi iu kin VS > VD. Khng i hi

    c dng cc cng. S dng lm chuyn mch v khuch i.

    MOSFET

    LOI

    GIU

    S

    D

    G2N3796

    Thng tranzito MOSFET loi giu ngng dn, nhng vi

    in p dng nh t vo cc cng G lm cho cng ngun S

    dn (cho php dng ln chy qua cc mng D - cc ngun S).

    Tranzito hot ng vi iu kin VD > VS. Khng i hi c

    dng cc cng G. S dng lm chuyn mch v khuch i.

    S

    D

    GIRF9510

    Thng tranzito MOSFET loi giu ngng dn, nhng vi

    in p m nh t vo cc cng G lm cho cng ngun S dn

    (cho php dng ln chy qua cc ngun S - cc mng D).

    Tranzito hot ng vi iu kin VS > VD. Khng i hi c

    dng cc cng G. S dng lm chuyn mch v khuch i.

    UJT E

    B1

    B2

    UJT

    Thng c dng rt nh chy t cc bad B2 n cc bad B1,

    nhng mt in p dng t vo cc emit E lm cho cc

    bad B1 hoc bad B2 tng dng chy. Tranzito hot ng vi

    iu kin VB2 > VB1. Khng i hi c dng cc cng G. Ch

    hot ng nh mt chuyn mch.

    V bad loi p rt mng, nn cc electron o t ri khi emit v chy n colect.

    Khi tng in p t vo bad lm tng hiu ng cc electron ri khi emit v do lm

    tng lung electron chy t emit n colect. Cn nh rng dng theo qui c di chuyn

    ngc vi lung electron. Nh vy, vi thut ng dng qui c mt in p dng v

    dng i vo c t vo cc bad gy ra dng "dng" chy t colect n emit.

    Tranzito ngng dn

    V+ Vng ngho

  • 69

    Hnh 3.18: M t trng thi ngng dn ca tranzito

    Tranzito dn

    Dng chy

    V+ qui c Vng ngho

    IB qui c

    Hnh 3.19: M t trng thi dn ca tranzito

    Hnh di y l ng cong c tuyn ca tranzito lng cc. ng c tuyn

    ny m t mi tng quan ca dng cc bad IB v in p emit-colect VEC c dng

    dn IE v IC.

    +

    Hnh 3.20: c tuyn vn - ampe ca tranzito lng cc

    Cc thut ng m t hot ng ca tranzito l vng bo ho, vng ct, vng tch cc,

    vng ngho v im ch Q (cha c tn hiu vo). Vng bo ho l vng hot ng ti

    c dng colect cc i chy v tranzito hot ng ging nh chuyn mch kn mch t

    colect n emit. Vng ct l vng hot ng gn vi trc honh ca th c tnh

    colect, ti tranzito hot ng ging nh mt chuyn mch h mch - ch mt dng r

  • 70

    rt nh chy trong kiu hot ng ny. Vng tch cc m t tranzito hot ng bn phi

    vng bo ho v bn trn vng ct, ti mi quan h gn nh ng thng tn ti gia

    cc dng cc cc (IB, IC, IE). nh thin thch hp vi cc in p DC v dng DC ca

    tranzito thit lp im yu cu ca kiu hot ng tch cc, im ny c gi l im

    ch hoc im Q.

    3.4.2. Cc tnh cht c bn:

    3.4.2.1. Cc qui tc quan trng:

    Qui tc 1: i vi tranzito npn, in p ti colect VC phi ln hn in p ti

    emit VE t nht l vi phn mi ca mt vn, nu khng th dng s khng chy qua

    tip gip colect-emit. i vi tranzito pnp, in p emit phi ln hn in p colect

    mt lng tng t.

    Qui tc 2: i vi tranzito npn, c st p t bad n emit l 0,6 V. i vi

    tranzito pnp, c in p 0,6 -V tng t bad n emit. V ngha hot ng, iu c

    ngha l in p bad VB ca tranzito npn t nht phi ln hn in p VE l 0,6 V; nu

    khng th tranzito s khng cho mt dng qua emit-colect. i vi tranzito pnp, VB t

    nht phi nh hn in p VE l 0,6 V, nu khng th tranzito s khng cho mt dng

    chy t colect n emit.

    3.4.2.2. Cng thc:

    Cng thc c bn m t quan h ca tranzito lng cc (t nht l trong vng tch

    cc) l:

    IC = hFE IB = IB

    Trong , IB l dng bad, IC l dng colect, v hFE (cng cn gi l ) l li

    dng. Mi tranzito c mt tr hFE ring. li hFE ca tranzito thng l tr khng i,

    khong t 10 n 500, nhng c th thay i cht t theo nhit v thay i theo in p

    colect-emit. ( li hFE ca tranzito c cho trong ti liu tra cu). Gii thch cng

    thc trn ca tranzito mt cch n gin l nu c li hFE ca tranzito l 100 v mt

    dng i vo bad (tranzito npn) hoc dng i ra khi bad (tranzito pnp) l 1 mA, lc

    c dng colect l 100 mA. C gii hn cho dng chy qua tranzito cc cc ca tranzito

    v gii hn mc in p t vo cc cc ca tranzito.

    3.4.2.3. Cc loi tranzito

    Tn hiu nh Loi tranzito ny thng c dng khuch i

  • 71

    tn hiu nh nhng cng c th s dng lm

    chuyn mch. Tr s li hFE t 10 n 500 vi

    dng IC danh nh cc i vo khong t 80

    n 600 mA. Tranzito ny c c hai loi npn v

    pnp. Tn s hot ng cc i l vo khong t 1

    n 300 MHz.

    Chuyn mch nh

    Cc tranzito ny ch yu dng lm chuyn mch

    nhng cng c th dng lm khuch i. Tr s

    li hFE t 10 n 200 vi dng IC danh nh cc

    i vo khong t 10 n 100 mA. Tranzito ny c

    c hai loi npn v pnp, tn s hot ng cc i l

    vo khong t 1 n 300 MHz. Tc chuyn

    mch cc i vo khong t 10 n 2000 MHz.

    Tn s cao (RF)

    Cc tranzito ny c dng cho tn hiu nh v

    cng dng cho cc ng dng chuyn mch vi tn

    s cao v tc chuyn mch ln. Vng cc bad

    rt mng v kch thc ca tranzito rt nh. Cc

    tranzito ny c th dng trong cc b khuch i

    HF, VHF, UHF, CATV v MATV v trong cc

    my to sng. Cc tranzito ny c c hai loi pnp

    v npn v c tn s danh nh cc i vo khong

    2000MHz v IC cc i t 10 n 600 mA.

    Cng sut

    Cc tranzito ny c dng trong cc b khuch

    i cng sut ln v cc b cung cp cng sut.

    Colect c kt ni vi phin kim loi to

    nhit. Cng sut danh nh vo khong t 10 n

    300 W vi tn s danh nh vo khong t 1 n

    100 MHz. Tr s dng IC cc i t 1 n 100 A.

    Cc tranzito ny c c hai loi pnp v npn v loi

    Darlington (npn v pnp).

    Cp Darlington

    y l hai tranzito trong mt v. Cc tranzito ny

    c n nh cao, ti mc dng ln. li hFE

    ca tranzito ny ln hn li ca mt tranzito.

  • 72

    Tranzito ny c c hai loi D-npn v D-pnp.

    Tranzito quang

    Tranzito ny hot ng nh mt tranzito lng

    cc nhy sng (cc bad c l sng). Khi c

    nh sng tip xc vi vng cc bad lm xut

    hin dng bad. Ph thuc vo loi tranzito

    quang, nh sng c th tc ng nh l tc nhn

    nh thin (tranzito hai chn).

    Dy tranzito

    Loi bao gi ny c nhiu tranzito kt hp trong

    mt v bc tch hp. V d, mt dy tranzito

    y c ch to gm 3 tranzito npn v 2 tranzito

    pnp.

    3.5: TRANZITO HIU NG TRNG:

    3.5.1. Khi qut v tranzito hiu ng trng

    Tranzito hiu ng trng (JFET) l linh kin c 3 cc, c dng lm cc chuyn

    mch iu khin bng in, iu khin khuch i v in tr iu khin in p. Khng

    ging nh cc tranzito lng cc, JFET c bit c iu khin bng in p, chng

    khng i hi c dng nh thin. Mt c im khc ca JFET l bnh thng JFET dn

    khi khng c chnh lch in p gia cc cng G v cc ngun S. Tuy vy, nu c s

    chnh lch in p gia cc cc ny, JFET s cn tr mnh dng chy (dng nh chy

    qua cc cc mng cc ngun). Vi l do ny, cc JFET thng c gi l linh kin

    ngho, khng ging nh cc tranzito lng cc l cc linh kin giu (tranzito lng cc

    tr thnh in tr nh khi dng / p t vo cc cc bad).

    JFET c cu dng knh n hoc knh p. Vi mt tranzito JFET knh n, mt in p

    m t vo cc cng G (lin quan vi cc ngun S) lm gim dng chy t cc mng D

    n cc ngun S (tranzito ny hot ng vi iu kin VC > VS). Vi mt tranzito knh

    p, mt in p dng t vo cc cng G lm gim dng chy t cc ngun S n cc

  • 73

    mng D (tranzito hot ng vi iu kin VS > VC). (xem k hiu trong bng tng quan

    v tranzito).

    JFET dn Cn tr ln

    Dng qui c Vng ngho

    Hnh 3.21: Cc trng thi JFET dn v JFET ngng dn

    Mt c im quan trng ca JFET l s dng tr khng c bit ln ng vo (vo

    khong 1010 ). Tr khng ng vo ln c ngha l JFET cho mt dng nh (nh hn

    pico Ampe) hoc khng cho dng qua v do t nh hng hoc khng nh hng n

    cc linh kin bn ngoi hoc khng nh hng n cc mch kt ni vi cng ca

    tranzito, khng ly dng t mch iu khin v khng c dng khng mong mun i vo

    mch iu khin. Kh nng ca mch JFET iu khin dng chy trong khi duy tr mt

    tr khng ng vo c bit ln lm cho linh kin rt tin li trong vic s dng lm cc

    mch chuyn mch analog hai hng, cc tng vo ca cc mch khuch i, ngun dng

    hai cc n gin, cc mch khuch i, mch dao ng, chuyn mch logic in t iu

    khin li, mch trn m...

    Mt JFET knh n c lm bng cht bn dn silicon loi n c cha hai bu

    silicon loi p t hai bn. Cc cng G c kt ni vi cc bu loi p, trong khi cc

    mng v cc ngun c kt ni vi hai cc ca knh loi n (xem hnh v).

    Khi khng c in p t vo cc cng G ca JFET knh n, dng chy t do qua

    trung tm knh n, cc in t khng gp kh khn khi chy qua knh n, c mt t ht

    mang in tch m ti v tr ny gip cho vic dn in. Tuy nhin, nu cng c xc

    lp n in p m (lin quan n cc ngun), vng gia cc bu bn dn loi p v

    trung tm knh n s to nn hai tip gip thin p ngc (mt tip gip lin quan n

  • 74

    bu trn v mt tip gip lin quan n bu di). iu kin thin p ngc to nn

    vng ngho c m rng. in p cng cng m th vng ngho cng rng v khi cc

    electron kh c th i qua knh. i vi JFET knh p, ta o ngc cc tnh hung trn,

    c ngha l thay th in p m cng bng mt in p dng, thay th knh n bng bn

    dn knh p, thay th cc bu bn dn loi p bng cc bu bn dn loi n v thay th cc

    ht mang in m bng cc ht (l) mang in dng.

    vng Vng nh

    in tr bo ho xuyn

    Hnh 4.38: c tuyn vn - ampe ca JFET knh n

    JFET knh p th ID - VDS ca JFET knh p

    Hnh 3.22: c tuyn vn - ampe ca JFET knh p

  • 75

    th JFET knh n Hnh 4.38 trn y m t c