grzegorz pazura - współczesne konwencjonalne sił zbrojne federacji rosyjskiej

5/12/2018 Grzegorz Pazura - Współczesne konwencjonalne sił zbrojne Federacji Rosyjskiej - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/grzegorz-pazura-wspolczesne-konwencjonalne-sil-zbrojne-federacji-rosyjskiej 1/128

Współczesne

konwencjonalne siły

zbrojne FederacjiRosyjskiej

Grzegorz Pazura

2010

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Wydział PolitologiiLublin 2010



Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Wydział Politologii

Grzegorz Pazura

Współczesne konwencjonalne siły zbrojne

Federacji Rosyjskiej

Praca magisterska

napisana pod kierunkiem naukowym

prof. zw. dra hab. Henryka Chałupczaka

Lublin 2010

2



Spis treści

Spis treści........................................................................................................... 3

Wstęp ................................................................................................................. 4

Siły zbrojne Federacji Rosyjskiej....................................................................... 10

1.1. Ewolucja po upadku ZSRR ...................................................................... 10

1.2. Podstawy prawne i doktrynalne ............................................................. 15

1.3. System kierowania ................................................................................. 22

1.4. Struktura sił zbrojnych ........................................................................... 25

1.5. Wydatki obronne .................................................................................... 28

Wojska Lądowe ................................................................................................. 31

2.1. Struktura ................................................................................................ 31

2.2. Potencjał bojowy i funkcjonowanie ......................................................... 44

2.3. Modernizacja .......................................................................................... 55

Siły Powietrzne ................................................................................................. 61

3.1. Struktura ............................................................................................... 61

3.2. Potencjał bojowy i funkcjonowanie ......................................................... 65

3.3. Modernizacja .......................................................................................... 71

Marynarka Wojenna .......................................................................................... 76

4.1. Struktura ................................................................................................ 76

4.2. Potencjał Bojowy i funkcjonowanie ......................................................... 83

4.3. Modernizacja .......................................................................................... 93

Siły specjalne .................................................................................................... 96

5.1. Wojska powietrznodesantowe ................................................................ 97

5.2. Specnaz ................................................................................................ 103

5.3. Jednostki antyterrorystyczne ................................................................ 109

Zakończenie ................................................................................................... 116

Wykaz źródeł.................................................................................................. 120

3



Wstęp

Zagadnienie sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej wywołuje w Polsce dużo

emocji i dyskusji. Jest stale obecne również w dyskursie politycznym, ponieważ

postrzegane jest jako zagrożenie dla bezpieczeństwa naszego państwa. Pomimo

dużego znaczenia temat ten wydaje się być nieco zaniedbany w środowisku

naukowym. Brak nam ciągłej i kompleksowej analizy stanu i potencjału rosyjskiej

armii. Dostępnym w naszym kraju opracowaniom brakuje też niestety

holistycznego podejścia do tego zagadnienia. Część autorów zajmuje się jedynie

historyczną analizą transformacji Armii Czerwonej i podstawami instytucjonalno-

4



doktrynalnymi nowej, narodowej struktury, która na jej bazie powstała. Za sprawą

takiego podejścia nie uzyskujemy żadnych istotnych informacji dotyczących

potencjału jakim dysponują rosyjskie siły zbrojne. Z drugiej strony inni badacze

przeprowadzają tylko szczegółową analizę obecnego stanu poszczególnychelementów rosyjskich struktur wojskowych. Może to skutkować brakiem

zrozumienia zachodzących w nich procesów oraz nieprofesjonalną ich oceną.

Wszystkie problemy, z którymi boryka się rosyjska armia ma podłoże historyczne i

by je zrozumieć potrzebne jest cofnięcie się do początku lat 90-tych, a czasami

nawet do okresu zimnej wojny.

Jednym z celi niniejszej pracy jest próba połączenia tych dwóch podejść.

Przedstawiony został tutaj zarówno proces przekształcenia Sił Zbrojnych ZSRR w

Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej, podstawy instytucjonalno-prawne jak też

możliwie najbardziej aktualne informacje i oceny dotyczące funkcjonowania

rosyjskich sił zbrojnych. W rezultacie, głównym celem pracy jest dokonanie

kompleksowej analizy faktycznego stanu rosyjskiej armii. Struktura pracy w pełni

wyczerpuje zagadnienie, dzięki czemu możliwa jest przynajmniej częściowa

odpowiedź na pytania i lęki polityków i polskiego społeczeństwa.Główną hipotezą zawartą w tej pracy jest stwierdzenie, że rosyjskie siły

zbrojne przeżywają głęboki kryzys, który trwa od początku lat 90-tych XX wieku.

Ma on przede wszystkim podstawy ekonomiczne, ale istnieje również szereg barier

o charakterze niematerialnym, które uniemożliwiały przeprowadzenie głębokich

reform. Problemy jakie dotykają rosyjską armię w znaczący sposób ograniczają jej

potencjał bojowy oraz prestiż we własnym społeczeństwie i w środowisku

międzynarodowym. Najważniejszym skutkiem kryzysu jest ograniczona możliwośćrealizacji przez Federację Rosyjską własnej polityki zagranicznej oraz zapewniania

bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Najlepszym tego przykładem jest konflikt

w Czeczenii, który obnażył nie tylko słabość rosyjskiej armii, ale także całego

państwa. Drugą hipotezą jest teza autora, że procesu degradacji możliwości

bojowych nie zahamował program reformy i modernizacji rosyjskiej armii.

Założenia tego planu były słuszne i mogły doprowadzić do znacznej jakościowej

poprawy, ale w obliczu ograniczonych możliwości finansowych reformy nie

5



zaspokajały nawet absolutnego minimum potrzeb sił zbrojnych. Pomimo

zwiększonego budżetu obronnego w ciągu kilku ostatnich lat, zaległości

prawdopodobnie nie zostaną nadrobione w najbliższej dekadzie.

Autor wprowadził ograniczenia merytoryczne i czasowe przy analizie tegozagadnienia. W pracy został omówiony jedynie konwencjonalny komponent

rosyjskich sił zbrojnych. Powodem takiego zabiegu jest ograniczony charakter i

pojemność pracy magisterskiej. Po drugie, autor pominął komponent jądrowy,

ponieważ możliwości jego wykorzystania są obecnie minimalne. O ile konflikt

atomowy pomiędzy mocarstwami militarnymi jest prawie niemożliwy, to bardzo

prawdopodobne są wybuchy lokalnych konfliktów z państwem o słabszym

potencjale albo walka z przeciwnikiem asymetrycznych, np. ugrupowaniami

terrorystycznymi. Dlatego obecnie to potencjał konwencjonalny stanowi o sile

militarnej państwa i możliwościach realizacji własnych interesów narzędziami

wojskowymi. Zakres czasowy pracy zawiera się w okresie od powstania Federacji

Rosyjskiej do chwili ukończenia tej pracy, czyli kwietnia 2010 roku. Jednakże, aby

wytłumaczyć pewne procesy, autor nawiązuje chwilami również do okresu ZSRR.

Praca została napisana w oparciu o źródła o różnorodnym charakterze.Materiały dostępne w języku polskim można podzielić na trzy kategorie. Pierwsza z

nich to rozbudowane monografie, które w sposób całościowy opisują proces

tworzenia i funkcjonowania sił zbrojnych. Najważniejszym opracowaniem tego

typu jest praca Roberta Śmigielskiego, Osierocona armia: założenia polityki

obronnej oraz Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej w latach 1992-20041. Wśród prac o

podobnym charakterze wykorzystane zostały opracowania K. Malaka2, I.

Topolskiego3 oraz B. Potyrały i H. Szczegóły4. Drugi typ źródeł to monografie

1 R. Śmigielski, Osierocona armia: założenia polityki obronnej oraz Siły ZbrojneFederacji Rosyjskiej w latach 1992-2004, Warszawa 2006.2 K. Malak, Czynnik wojskowy w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej (1991-2000),Warszawa 2001.3

I. Topolski, Siła militarna w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej, Lublin 2004.4 B. Potyrała, H. Szczegóła, Armia Rosyjska po upadku ZSRR (1992-2000), ZielonaGóra 2000.

6



skoncentrowane na jednym z elementów rosyjskiej armii – koncepcjach i

doktrynach obronnych albo konkretnym rodzaju sił zbrojnych, np. siłach

specjalnych5. Pozostałe źródła to artykuły pochodzące ze specjalistycznych

czasopism wojskowych i serwisów internetowych. Mimo ograniczonego charakteru były one bezcennym źródłem najnowszych informacji i ocen odnoszących się do

rosyjskich sił zbrojnych.

W pracy wykorzystano również dużą ilość źródeł anglojęzycznych.

Konieczna była ich selekcja, ponieważ amerykańskie i brytyjskie środowiska

naukowe i wojskowe poświęcają temu zagadnieniu znaczną ilość opracowań i

artykułów naukowych, a charakter tej pracy uniemożliwia odniesienie się do

wszystkich. Spośród oryginalnych źródeł w języku rosyjskim autor wykorzystał

dokumenty prawne i doktrynalne regulujące funkcjonowanie sił zbrojnych

pochodzące z serwisów internetowych Ministerstwa Obrony6 i Rady

Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej7. Bieżące informacje o funkcjonowaniu armii

pochodzą z rosyjskich serwisów militarnych8. Autor wykorzystał także jeden

artykuł naukowy w języku czeskim9.

W niniejszej pracy wykorzystane zostały różne metody badawcze wzależności od charakteru danego rozdziału. W pierwszym rozdziale wykorzystano

metodę instytucjonalno-prawną, dzięki której omówione zostały podstawy prawne i

koncepcje działania sił zbrojnych. Zarówno w pierwszym, jak i w pozostałych

rozdziałach autor wykorzystał jeszcze inne metody badawcze. Analiza systemowa

umożliwia postrzeganie sił zbrojnych jako całości i poprzez omawianie

poszczególnych jej elementów i łączących je powiązań można zrozumieć

holistyczną strukturę armii rosyjskiej. Analiza statystyczna stosowana była na początku każdego rozdziału w celu zobrazowania potencjału ilościowego,

szczególnie w odniesieniu do posiadanego uzbrojenia i ilości żołnierzy. Metodę tę

wykorzystano również w podrozdziale dotyczącym budżetu obronnego. Żeby5 H. Herman, Działania specjalne : wczoraj, dziś, jutro, Toruń 2001.6 http://mil.ru.7 http://www.scrf.gov.ru/index.html.8 http://nvo.ng.ru.9

L. Visingr, Zarazowani nove vojenske techniky do ozbrojenych sil ruske federacje,http://www.defenceandstrategy.eu/cs/aktualni-cislo-2-2007/clanky/zarazovani-nove-vojenske-techniky-do-ozbrojenych-sil-ruske-federace.html, 12.1.2008.

7



urealnić opis procesów zachodzących w rosyjskiej armii i odnieść je do

międzynarodowych trendów i potencjału armii innych państw, autor wykorzystał

także metodę porównawczą.

Praca została podzielona na pięć rozdziałów, co spowodowane jest chęcią oddzielnego opisu poszczególnych rodzajów sił zbrojnych. Pierwszy rozdział

dostarcza ogólnych informacji dotyczących sił zbrojnych. W pierwszej kolejności

przedstawiony jest historyczny proces ewolucji i reform dokonujących się w

ramach radzieckich, a następnie rosyjskich sił zbrojnych. Następnie omówione

zostały wszystkie najważniejsze akty prawne oraz dokumenty o charakterze

doktrynalno-koncepcyjnym, które regulują różne aspekty funkcjonowania sił

zbrojnych oraz realizacji polityki bezpieczeństwa przez organy państwowe. Analiza

tych źródeł dostarczyła także informacji niezbędnych do stworzenia podrozdziału

analizującego zadania i prerogatywy najważniejszych organów politycznych i

wojskowych w dziedzinie obronności. Czwarty podrozdział stanowi szczegółowy

opis aktualnej struktury sił zbrojnych i zawiera informacje dotyczące osób

sprawujących najważniejsze funkcje w rosyjskiej armii. Ostatni podrozdział

przedstawia ekonomiczny aspekt funkcjonowania sił zbrojnych. Umożliwia onzrozumienie podstawowych problemów ich dotyczących oraz tendencji

rozwojowych budżetu obronnego. Cały rozdział ma charakter teoretyczny i

wprowadza podstawy potrzebne do zrozumienia następującego w dalszej części

dokładnego opisu poszczególnych części rosyjskiej armii.

Drugi rozdział zawiera szczegółową analizę największego z rodzajów sił

zbrojnych, czyli Wojsk Lądowych. W pierwszej części zawarty jest rozbudowany

opis procesu odzyskiwania potencjału materialnego i osobowego pozostawionegona terenie państw Układu Warszawskiego oraz republik związkowych, które

uzyskały niepodległość. Stanowi to wprowadzenie do właściwego opisu

formowania się struktury armii stricte rosyjskiej. Następująca potem analiza

ilościowego potencjału Wojsk Lądowych odbywa się na poziomie całego kraju oraz

poszczególnych Okręgów Wojskowych. Drugi podrozdział zawiera szereg

informacji dotyczących potencjału bojowego Wojsk Lądowych na przestrzeni

dwóch ostatnich dekad. Zawarte tutaj oceny odnoszą się do takich problemów jak

8



wiek i stan uzbrojenia, częstotliwość i charakter ćwiczeń wojskowych, poziom

wyszkolenia i morale żołnierzy. Najważniejsze wnioski wyciągnięte zostały na

podstawie konfliktów zbrojnych w których armia rosyjska uczestniczyła. Ostatni

podrozdział zawiera spis priorytetów programu reformy tego rodzaju sił zbrojnychoraz ocenę przebiegu tego procesu do chwili obecnej.

Trzeci rozdział skonstruowany jest według podobnego schematu. Pierwszy

podrozdział wyróżnia się tym, że opis struktury przebiega według podziału

przedmiotowego a nie terytorialnego jak to miało miejsce w rozdziale pierwszym.

Podobne są też elementy na jakie autor zwraca uwagę analizując potencjał bojowy

Sił Powietrznych oraz przebieg programu modernizacji. Struktura rozdziału

czwartego powiela schemat dwóch poprzednich rozdziałów. Jego wyróżnikiem jest

to, że analiza odbywa się na poziomie poszczególnych Flot i Flotylli, które

funkcjonują w separacji, ze względu na dystans je dzielący i charakter zadań na

poszczególnych akwenach.

Ostatni rozdział jest autorskim pomysłem twórcy tej pracy. W tym rozdziale

zebrano i omówiono poszczególne formacje, uznawane przez ekspertów za elitarne

w rosyjskich strukturach siłowych. Poszczególne jednostki różni wielkość,umiejscowienie w strukturach bezpieczeństwa i charakter zadań przed nimi

stawianych. Łączy je wysoki profesjonalizm i skuteczność, reputacja w kraju i za

granicą, rygorystyczny nabór i charakter służby oraz tajemniczość jaka je otacza. W

strukturach sił zbrojnych państw członkowskich NATO powszechna jest praktyka

łączenia elitarnych formacji w jedną strukturę, pod dowództwem najlepiej

wyszkolonych oficerów. W Federacji Rosyjskiej taki zabieg się nie udał, ale autor

uważa za uzasadnione by zestawić w jednym rozdziale najbardziej znane rosyjskie jednostki specjalne.

9



Rozdział 1

Siły zbrojne Federacji Rosyjskiej

1.1. Ewolucja po upadku ZSRR

Siły zbrojne Federacji Rosyjskiej należy uznawać za kontynuację sił

zbrojnych ZSRR. Pierwszym argumentem za takim podejściem jest fakt, że

Federacja Rosyjska przejęła zobowiązania polityczne i prawne imperium

sowieckiego, na którego gruzach powstała. Po drugie, armia rosyjska przejęła

główny trzon struktury armii radzieckiej, większość jej zasobów ludzkich i

materialnych oraz tradycję. Powstanie armii narodowych nie odbyło się

bezboleśnie. Z jednej strony dowódcy wyższego szczebla mający pochodzenie

rosyjskie nie chcieli się pogodzić z faktem, że będzie musiała powstać armia stricte

rosyjska. Nagły upadek mocarstwowości militarnej był dla nich nie do

zaakceptowania, wobec czego do końca wierzyli, że nawet w obliczu

usamodzielnienia politycznego dawne republiki związkowe pozostaną częścią

wielkiej armii. Jednocześnie, tendencje odśrodkowe były tak silne, że nie udało się

zahamować utraty całych oddziałów, obiektów wojskowych i dużej ilości sprzętu

ruchomego, które posłużyły jako podstawa dla tworzących się armii nowych państw

na obszarze poradzieckim. Próby łagodzenia rodzących się napięć i punktów

zapalnych poprzez interwencje elitarnych oddziałów radzieckich przyniosło efekt

odwrotny od zamierzonego – rosła determinacja i poczucie słuszności podjętego

przez republiki radzieckie kierunku niepodległościowego.Kształtujące się samodzielne państwo rosyjskie nie mogło sobie pozwolić na

utratę całego potencjału militarnego pozostawionego poza jej granicami, dlatego

podjęto szereg działań mających na celu jego odzyskanie. Operacja ta przebiegała w

różnym tempie w zależności od miejsca w którym stacjonowała wcześniej armia

radziecka. Najmniejszych strat doznano w wyniku ewakuacji oddziałów

ulokowanych w państwach członkowskich Układu Warszawskiego, tworzących na

ich terenach Grupy Wojsk Radzieckich, a potem Rosyjskich. Państwa te nie rościły

10



sobie praw do sprzętu i żołnierzy Armii Czerwonej. Od samego początku przyjęły

prozachodni kierunek rozwoju, wobec czego 1 lipca 1991 r. podpisano protokół o

likwidacji Układu Warszawskiego. Podobnie wyglądała sytuacja w republikach

bałtyckich, które chciały się jak najszybciej uniezależnić od Rosji. Trudniej byłoMoskwie odzyskać struktury, które mieściły się na terenie mniejszych republik

związkowych ZSRR, bowiem w tamtejszych oddziałach większość na ogół

stanowili miejscowi obywatele. Nowo powstające byty państwowe potrzebowały

tych oddziałów by usankcjonować swój niepodległy status. Największych kłopotów

dostarczył Federacji Rosyjskiej proces podziału sił znajdujących się na terenie

Ukrainy, która posiadała największy potencjał ekonomiczny i militarny oraz

największe ambicje polityczne spośród dawnych republik radzieckich. Podział Floty

Czarnomorskiej zakończył się dopiero w roku 1997. Warto też zauważyć, że

wspomniane działania były wspierane przez państwa NATO, szczególnie USA,

które uważały Federację Rosyjską za jedyny podmiot posiadający prawo i

możliwości do zabezpieczenia komponentu strategicznego radzieckich sił

zbrojnych.

Proces rozkładu ZSRR zapoczątkowany w latach 80-tych, zakończył się wgrudniu 1991 roku. Poprzedzony został przez nieudany pucz z dnia 19 sierpnia 1991

roku, kierowany przez wiceprezydenta ZSRR Giennadija Janajewa. Owa próba

utrzymania starego systemu wywołała szeroki sprzeciw narodu rosyjskiego wobec

interwencji własnych wojsk. W obliczu kryzysu gospodarczego zaczęto postrzegać

armię jako zbyt kosztowny i skoncentrowany tylko na sobie podmiot w strukturze

władz państwa rosyjskiego10. Przed poważnym dylematem moralnym stanęli sami

żołnierze, którzy w większości popierali proces reform, ale jednocześnie nie mogliotwarcie odmówić wykonywania rozkazów ministra obrony marszałka Dmitrija

Jazowa, jednego z przywódców puczu. Doszło do rozłamu armii na dwie frakcje,

bardziej skuteczna okazała się jednak obstrukcyjna postawa przeciwników

Janajewa. Zadecydowało to o upadku puczu i w rezultacie zniechęciło

konstytuujące się młode państwa do utrzymania bliskich związków państwowych z

pozostałościami Związku Radzieckiego. W ciągu następnego roku, w samej armii10 M. Orr, The Russian armed forces as a factor in regional stability , Sandhurst 1998, s.1.

11



doszło do rozliczeń. Obrońcy prezydenta Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej

Republiki Radzieckiej, Borysa Jelcyna - marszałek Jewgienij Szaposzników i gen.

Paweł Graczow zostali odpowiednio ministrem i wiceministrem Obrony, natomiast

300 generałów i 65 tys. oficerów-zwolenników Janajewa pożegnało się ze służbą 11

.W obliczu braku zgody większej liczby państw na głęboką integrację,

zdecydowano o utworzeniu luźniejszej formy współpracy. 8 grudnia 1991 r.

przywódcy Rosji, Ukrainy i Białorusi zdecydowali o utworzeniu Wspólnoty

Niepodległych Państw. W ciągu dwóch tygodni do organizacji przyłączyły się też

pozostałe republiki oprócz Gruzji i państw bałtyckich. 25 grudnia z funkcji

prezydenta ZSRR ustąpił Michaił Gorbaczow, co traktowane jest równoważnie z

zakończeniem historii tego państwa. Militarną podstawą WNP był układ o

zbiorowym bezpieczeństwie, podpisany w Taszkiencie 15 maja 1992 roku i

powołujący Organizację Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym. Państwa

sygnatariusze zobowiązały się do udzielania sobie pomocy wojskowej w przypadku

ataku ze strony państwa trzeciego oraz wyrzekały się chęci uczestnictwa w innych

sojuszach militarnych. Rosjanie planowali za pośrednictwem zdominowanego przez

siebie sztabu WNP kontrolować armie pozostałych państw Wspólnoty. Dlatego pozostali członkowie organizacji nierzadko pozostawali krytyczni wobec

działalności tych struktur. Następne lata wykazały brak skuteczności tej struktury,

udało się jedynie utworzyć wspólny system obrony przeciwlotniczej12. W ostatnim

czasie podjęto próbę jej ożywienia poprzez powołanie wspólnych sił szybkiego

reagowania na wzór sił Sojuszu Północnoatlantyckiego. Mają powstać na bazie 98.

gwardyjskiej dywizji wojsk powietrzno-desantowych z Iwanowa i 31. gwardyjskiej

brygady szturmowej wojsk powietrzno-desantowych z Uljanowska, jednejkazachskiej brygady desantowo-szturmowej oraz batalionów białoruskiego,

ormiańskiego, tadżyckiego i kirgiskiego13.

Tymczasową strukturę pozostałą po Armii Czerwonej określano jako

Zjednoczone Siły Zbrojne, a ich głównodowodzącym pozostawał marszałek

11 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 29.12 S. J. Main, The “Brain” of the Russian Army - The Centre for Military-Strategic

Research, General Staff 1985-2000, Camberley 2000, s. 3.13 Siły proradzieckiego ODKB będą nie gorsze od sił NATO,http://www.rp.pl/artykul/29,258718.html, 04.02.2009.

12



Szaposznikow. Z powodu problemów jakie pojawiały się w związku z

finansowaniem i zarządzaniem armią, prezydent Jelcyn zdecydował się 16 marca

1991 roku podpisać dekret o utworzeniu Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej

i wyodrębnieniu Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej. W ich skład weszły wtedyWojska Lądowe, Wojska Rakietowe Specjalnego Przeznaczenia, Wojskowa Flota

Morska, Wojskowe Siły Powietrzne i wojska Przeciwlotniczej Obrony Kraju14. Na

skutek konfliktu Jelcyna i Szaposznikowa15, prace nad przebudową armii trwały

jeszcze kilka miesięcy. Dopiero od 7 maja zaczęły funkcjonować rosyjskie siły

zbrojne, natomiast ministrem obrony został młody generał Wojsk

Powietrznodesantowych, wspomniany wcześniej gen. Paweł Graczow.

Na kształt formujących się Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej wpływ miała

nie tylko sytuacja polityczna na obszarze poradzieckim, ale również sytuacja

międzynarodowa. Nastąpił upadek dwubiegunowego systemu stosunków

międzynarodowych i zakończenie rywalizacji pomiędzy Układem Warszawskim a

NATO, a wobec tego zmniejszyło się prawdopodobieństwo regularnej wojny z

państwem bądź sojuszem militarnym o podobnym potencjale. Zaistniała wtedy

potrzeba powszechnego ograniczenia zbrojeń.Ze względu na temat tej pracy szczególnie istotny jest proces rozbrojenia

konwencjonalnego. Dzięki porozumieniu obu nieprzyjaznych sobie do tej pory

bloków militarnych, 19 listopada 1990 r. przedstawiciele 22 państw podpisali w

Paryżu Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (ang. Treaty on

Conventional Armed Forces in Europe, CFE). Głównym jego założeniem było

wprowadzenie limitów ilościowych różnych typów uzbrojenia konwencjonalnego,

rozmieszczonego wewnątrz ściśle określonej strefy stosowania porozumienia16.14 Rosja 2005. Raport z transformacji, materiały I Forum Europa – Rosja w KrynicyZdrój, 14-16 kwietnia 2005, Warszawa 2006, s. 190.15 Jelcyn po podpisaniu dekretu sam tymczasowo objął urząd ministra, co osłabiłolegitymację marszałka do przewodzenia zjednoczonej armii.16 Strefa stosowania obejmuje „całe lądowe terytorium Państw-Stron w Europie odOceanu Atlantyckiego do Uralu, które obejmuje także wszystkie europejskie terytoriawysp Państw-Stron, w tym Wyspy Owcze należące do Królestwa Danii, Svalbard, zWyspą Niedźwiedzią włącznie, należące do Królestwa Norwegii, Wyspy Azorskie iMaderę należące do Republiki Portugalskiej, Wyspy Kanaryjskie należące do KrólestwaHiszpanii oraz Ziemię Franciszka Józefa i Nową Ziemię należące do Związku

Socjalistycznych Republik Radzieckich. W przypadku Związku SocjalistycznychRepublik Radzieckich strefa stosowania obejmuje całe terytorium leżące na zachód odrzeki Ural i Morza Kaspijskiego. W przypadku Republiki Tureckiej strefa stosowania

13



Maksymalny poziom przewidziany dla uzbrojenia ZSRR umiejscowionego

wewnątrz tej strefy wynosił 13150 czołgów, 20000 wozów opancerzonych, 13175

systemów artyleryjskich o kalibrze powyżej 100mm, 5150 samolotów bojowych i

1500 śmigłowców uderzeniowych17

. Traktat regulował także maksymalną ilośćżołnierzy jaką mogło posiadać każde z państw-sygnatariuszy. Rozmieszczenie armii

regulowane było również przez stworzenie systemu koncentrycznych rejonów

(środkowego, środkowego poszerzonego i rozszerzonego) oraz strefy flankowej18.

Miało to na celu zapobiegnięcie nadmiernej koncentracji wojsk w strategicznych

obszarach.

W obliczu powstania nowych państw na obszarze dawnego ZSRR, konieczne

było sformułowanie dodatkowego dokumentu wprowadzającego limity dla tych

państw. Stał się nim Akt zamykający rokowania w sprawie stanu osobowego

konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie, podpisany 10 lipca 1992 roku w

Helsinkach. Po wycofaniu się z procesu tworzenia nowego traktatu trzech państw

bałtyckich oraz rozpadzie Czechosłowacji, jego stronami zostało ostatecznie 30

państw. Przez trzy następne lata trwał okres najbardziej intensywnej utylizacji i

przekształcania uzbrojenia. Do roku 2001 wycofano ze służby ponad 59 tys. sztuk uzbrojenia konwencjonalnego19. W ciągu kilku następnych lat zmieniła się też

struktura środowiska międzynarodowego oraz wzajemne podejście dwóch do tej

pory wrogich sobie mocarstw. W miejsce równowagi sił i rywalizacji próbowano

wprowadzić w życie koncepcje współpracy oraz stworzenia jednej wspólnoty

bezpieczeństwa. Dlatego 19 listopada 1999 roku podpisano w Stambule

Porozumienie o Adaptacji Traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w

Europie i Akt Końcowy Konferencji państw-stron Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie. Na skutek braku realizacji przez Rosję wszystkich

obejmuje terytorium Republiki Tureckiej na północ i na zachód od linii ciągnącej się odpunktu przecięcia się granicy tureckiej z 39 równoleżnikiem do Muradiye, Patnos,Karayazi, Tekman, Kemaliye, Feke, Ceyhan, Dogankent, Gozne i dalej do morza”. Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie,http://www.vilp.de/Plpdf/p123.pdf, Paryż 19.11.1991.17 M. Mróz, Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE), „Raport”Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu nr 74, s. 10.18

Z. Lachowski, Kontrola Zbrojeń konwencjonalnych w Europie, [w:] Rodfeld A.D. (red.),Kontrola zbrojeń. Rozbrojenie u progu XXI wieku, Warszawa 2002, s. 21.19 Tamże, s. 22.

14



założonych wcześniej zobowiązań, porozumienie dotąd nie weszło w życie20.

Ostateczne pułapy uzbrojenia jakie ustalono dla europejskiej części Federacji

Rosyjskiej wynosiły: 6350 czołgów, 11280 bojowych wozów opancerzonych, 6315

zestawów artyleryjskich o kalibrze ponad 100 mm, 3416 samolotów bojowych i 855śmigłowców bojowych. 26 kwietnia 2007 roku prezydent W. Putin czasowo

zawiesił wykonywanie traktatu. Była to decyzja o charakterze politycznym i

związana była z decyzją USA o rozmieszczeniu fragmentów obrony

przeciwrakietowej w Polsce i Czechach21.

Mimo, że traktat wprowadzał znaczne ograniczenia dla liczebności armii

rosyjskiej, szybko okazało się, że w sytuacji kryzysu finansowego Federacji

Rosyjskiej, wyznaczone pułapy są zbyt wysokie w porównaniu do możliwości

budżetowych państwa rosyjskiego. Rozpoczął się tym samym proces redukcji, który

miał trwać przez całe lata 90-te. W roku 1991, przed rozpadem państwa

radzieckiego, Armię Czerwoną tworzyło wg różnych danych od 3,75 do 4 mln

żołnierzy. Rok później liczebność sił zbrojnych Federacji Rosyjskie wynosiła 2,73

mln22. Redukcje trwały do roku 1999, kiedy to liczba żołnierzy ustabilizowała się na

poziomie 1 miliona

23

. Jeżeli chodzi o ograniczenia liczebności uzbrojenia to pozostawiono Federacji Rosyjskiej możliwość wycofania ponadliczbowego sprzętu

na terytorium za Uralem. W praktyce mimo, iż stan ilościowy rosyjskiej armii nie

uległ drastycznemu ograniczeniu, bo większość sprzętu przetransportowano poza

obszar objęty działaniem Traktatu, nie udało się zahamować jego faktycznej

degradacji. Obszar azjatycki Federacji Rosyjskiej stał się w efekcie tego wielką

składnicą poradzieckiego złomu.

1.2. Podstawy prawne i doktrynalne

20 M. Madej, Traktat o Siłach Konwencjonalnych w Europie – geneza, istota, perspektywy , „Biuletyn” PISM 2007 nr 25, s. 1.21 N. Fiorenza, Russia suspends CFE compliance, “Jane’s Defence Weekly” 2007 nr2007, s. 9.22 D.V. Trenin, Gold Eagle, Red Star, [w:] S. Miller, D.V. Trenin (red.), The Russian

Military: Power and Policy , Cambridge 2004, s. 220.23 Zobacz szerzej: I. Topolski, Militarna pozycja Federacji Rosyjskiej, [w:] Czarnocki A., Topolski I., Federacja Rosyjska w stosunkach międzynarodowych, Lublin 2006, s. 91.

15



Status i formy wykorzystania sił zbrojnych jest regulowany przez szereg

dokumentów wydanych przez władze Federacji Rosyjskiej. Najważniejszym aktem

prawnym odnoszącym się do tego zagadnienia, jest Konstytucja Federacji

Rosyjskiej z 1993 roku. Zawiera ona zasady mówiące o tym, że „PrezydentFederacji Rosyjskiej jest Najwyższym Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Federacji

Rosyjskiej.”24(artykuł 87) oraz, że mianuje i odwołuje najwyższe dowództwo sił

zbrojnych (artykuł 83).

Bardziej szczegółowo istotę bezpieczeństwa narodowego określają ustawy

federalne. Ustawa „O bezpieczeństwie” z dnia 5 marca 1992 r. definiuje

bezpieczeństwo jako stan zapewniający ochronę żywotnych interesów jednostek,

społeczeństwa i państwa przed wewnętrznymi i zewnętrznymi zagrożeniami. Przy

czym tylko państwo jest podmiotem, który może o nie zabiegać czyniąc to różnymi,

odpowiednimi do zagrożeń środkami. Ustawa wymienia też instytucje

odpowiedzialne za zapewnianie bezpieczeństwa. Wśród nich, oprócz organów

władzy wykonawczej ustawa wymienia i powołuje do życia Radę Bezpieczeństwa

Federacji Bezpieczeństwa.

Ustawa „O obronie” z dnia 31 maja 1996 r., znowelizowana 30 października2009 r. określa co należy rozumieć pod pojęciem obrony państwa. Są to wszelkie

środki ekonomiczne, polityczne, wojskowe, społeczne i prawne konieczne do

zapewnienia możliwości zbrojnej obrony terytorialnej integralności Federacji

Rosyjskiej. Ustawa czyni siły zbrojne25 odpowiedzialne za obronę kraju oraz

nakłada na obywateli obowiązek służby wojskowej. Szczególne zobowiązania w

ramach szeroko pojętej obronności nałożone są również na wywiad wojskowy

(GRU) oraz służbę bezpieczeństwa (FSB). Zunifikowane działania na rzeczobronności składają się m.in. z przewidywania i oceny zagrożeń, określania

strategicznych kierunków rozwoju struktur wojskowych i rozwijania doktryny

wojskowej, utrzymywania potencjału bojowego sił zbrojnych, ćwiczenia procedur

wprowadzanych w życie na czas wojny, gromadzenia rezerw materiałowych i

osobistych na wypadek mobilizacji i szeregu innych zadań. W dalszej części ustawa

24

Konstytucja Federacji Rosyjskiej, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/rosja.html.25 Ustawa wymienia tutaj zarówno armię, jak też wojska wewnętrzne oraz inneformacje, w tym obrony cywilnej.

16



szczegółowo wymienia zadania poszczególnych organów Federacji Rosyjskiej w

dziedzinie obronności, a także w sposób ogólny nakreśla obowiązki wszystkich

przedstawicieli i obywateli państwa. Czwarta część ustawy reguluje status i zadania

szeroko rozumianych sił zbrojnych. Głównym celem uzasadniającym ich istnienie jest powstrzymywanie agresji wymierzonej w Federację Rosyjską oraz obrona jej

bezpieczeństwa i integralności. Według litery ustawy cała aktywność armii

rosyjskiej ma podstawy w spójnym systemie prawnym składającym się z

Konstytucji, ustaw federalnych, dokumentów i regulacji wydawanych przez

prezydenta oraz wszystkich innych aktów prawnych wydawanych przez organy

Federacji Rosyjskiej. Z ostatniej części możemy zaś uzyskać informacje na temat

stanu wojny, stanu wojennego, mobilizacji, obrony terytorialnej i obrony cywilnej.

Przyjęta w roku 2009 nowelizacja ustawy precyzuje i poszerza zakres możliwości

wykorzystania sił zbrojnych poza granicami kraju oraz zwiększa kompetencje

prezydenta odnośnie podejmowania decyzji o ich użyciu w sytuacji kryzysowej.

Kolejny akt prawny tego typu nosi nazwę „O zamówieniach na rzecz obrony

państwa” i zatwierdzony został 27 grudnia 1995 roku. Ustawa omawia sposoby

finansowania zakupów publicznych uzbrojenia wojskowego, procedury i programytakich zakupów. Wypunktowane również zostały zadania i wymagania jakie musi

spełnić państwo i przedsiębiorstwo, które sprzedaje produkt. Jasno sprecyzowana

została także możliwość wspierania finansowego takich podmiotów poprzez

dostarczanie im nowych technologii, sprzętu oraz środków finansowych

potrzebnych do sprawnego funkcjonowania.

Zagadnienie w mniejszym stopniu związane z bezpieczeństwem, a bardziej

dotyczące handlu uzbrojeniem omówione jest w ustawie federalnej „O współpracywojskowo-technicznej Federacji Rosyjskiej z innymi państwami” z 19 lipca 1998

roku. Ustanowione są w niej regulacje prawne, których celem jest zapewnienie

bezpieczeństwa państwa, ochrony praw autorskich oraz monopolu państwa w sferze

zbrojeniowej. Celami zasadniczymi polityki współpracy i wymiany jest

wzmocnienie militarnej i politycznej pozycji państwa rosyjskiego, rozwój i ochrona

interesów własnego przemysłu zbrojeniowego oraz uzyskiwanie dochodów z

handlu uzbrojeniem by finansować realizację potrzeb państwa. Aby zrealizować te

17



zadania Federacja Rosyjska może zawierać różnego rodzaju umowy i porozumienia

międzynarodowe albo powoływać komisje bilateralnej lub multilateralnej

współpracy wojskowo-technologicznej. Zastrzega sobie również prawo do

nadzorowania transakcji przeprowadzanych pomiędzy przedsiębiorstwami. Największym źródłem informacji o teoretycznych podstawach

funkcjonowania rosyjskich sił zbrojnych są rozmaite doktryny i koncepcje. W

Federacji Rosyjskiej powstał szereg koncepcji odnoszących się do bezpieczeństwa

państwa, zarówno ogólnych jak i odnoszących się do specyficznych dziedzin

związanych z obronnością. Wśród tych pierwszych należy wymienić Koncepcje

polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, wydawane w latach 1993, 2000 i 2008.

Przewartościowywano w nich cele polityki państwowej oraz zagrożenia. Po

zmieniającej się retoryce można było także stwierdzić wzrost pewności siebie i

własnej siły w stosunkach międzynarodowych26. Pierwsza z tych koncepcji kładła

nacisk na niestabilną sytuację w państwach graniczących z Federacją Rosyjską i

niebezpieczeństwa z tego wynikające oraz ochronę praw i interesów Rosjan

przebywających w tych państwach. Następna wersja dodawała do tego konieczność

podejmowania działań zwiększających autorytet i znaczenie Federacji Rosyjskiej wśrodowisku międzynarodowym. Jednym ze strategicznych narzędzi mogących to

umożliwić jest udział w różnych multilateralnych organizacjach i nieformalnych

porozumieniach, ponieważ to właśnie multilateralny układ sił w polityce

międzynarodowej umożliwi zwiększenie międzynarodowej pozycji Rosji27. Ważna

stała się też promocja własnej kultury i dobrych relacji z wpływowymi

uczestnikami stosunków międzynarodowych. Przy okazji miało to też skutkować

wzrostem możliwości rozwojowych państwa, jego potencjału ekonomicznego idobrobytu społecznego.

Podobną serią dokumentów są Koncepcje bezpieczeństwa narodowegoz lat

1997 i 2009. Oprócz opisu i własnej interpretacji aktualnego stanu stosunków

międzynarodowych, zawarte są w nich priorytety obrony narodowej i

26 D. Jankowski, Nowa strategia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej,„Policy Papers” Fundacji Amicus Europae 2009 nr 35, s. 5.27

M. Raś, Doktrynalne uwarunkowania polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, [w:]M. Czajkowski, E. Cziomer (red.), Polityka Federacji Rosyjskiej wobec państwczłonkowskich WNP, Kraków 2006, s. 27.

18



bezpieczeństwa publicznego, co upodabnia je do Koncepcji polityki zagranicznej

Federacji Rosyjskiej. Można powiedzieć, że stanowią wykładnię oficjalnych celów

strategii państwa w dziedzinie zapewniania społeczeństwu i państwu ochrony przed

zagrożeniami wewnętrznymi i zewnętrznymi28

. Różnice są bardziej widoczne wdalszej części tekstu, gdzie obrona narodowa utożsamiana jest już z siłami

zbrojnymi, czego nie podkreślono w poprzednim, bardziej ogólnym dokumencie.

Tutaj natomiast zarysowano konkretne idee takie jak strategiczne odstraszanie,

misje pokojowe a także nie-militarne sposoby rozwiązywania konfliktów. W celu

zabezpieczenia interesów strategicznych Federacja Rosyjska musi rozwijać swoje

zdolności militarne poprzez ulepszanie technologii wojskowych i infrastruktury

obronnej oraz przemysłu zbrojeniowego. Kluczowe dla bezpieczeństwa

narodowego Rosji pozostają siły jądrowe, które należy stale konserwować i

modernizować. Uwagi dotyczące sił konwencjonalnych odnoszą się głównie do idei

powstania i rozwoju sił szybkiego reagowania. Poprawie powinien ulec cały system

zarządzania siłami zbrojnymi oraz ich ogólny stan, poziom wyszkolenia i zgrania

oddziałów, a także należy zwiększyć prestiż służby wojskowej. Za zagrożenia o

charakterze militarnym uważa się m.in. chęć uzyskania supremacji w tej dziedzinie przez któreś z państw, rozwój precyzyjnych technologii, plany budowy

unilateralnego systemu obrony przeciwrakietowej, militaryzację kosmosu,

proliferację broni masowego rażenia i poszerzenie NATO o państwa Europy

Środkowo-Wschodniej29. Nie sposób tutaj uniknąć postawienia ostrej oceny, że

część z tych elementów nie przeszkadzała moskiewskiemu centrum decyzyjnemu

dopóki samo zajmowało pozycję supermocarstwa. Teraz gdy utraciło znaczącą

pozycję w dziedzinie nowoczesnych technologii i obrony powietrznej, stara się przekonać inne państwa, że taka sytuacja stwarza zagrożenie dla powszechnego

bezpieczeństwa.

O ile wymienione wyżej dokumenty traktują kwestie militarne jako jedną z

dziedzin bezpieczeństwa państwa, pośród czynników politycznych, ekonomicznych

28 K Malak, Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej, [w:] S. Bieleń,W.M. Góralski (red.), Nowa tożsamość Niemiec i Rosji w stosunkach

międzynarodowych, Warszawa 1999, s. 119.29 A. Eberhardt, Polityka Obronna Federacji Rosyjskiej, „Biuletyn” PISM 2003 nr 4, s.724.

19



czy kulturowych, doktryny wojenne odnoszą się tylko do interesującego nas

zagadnienia. Do tej pory prezydent Federacji Rosyjskiej zatwierdził koncepcję

wojskową dla całych sił zbrojnych oraz doktrynę dla jednego z ich rodzajów – sił

morskich. Nie można wykluczyć, że w przyszłości powstaną doktryny szczegółowezaprojektowane również dla innych rodzajów sił zbrojnych. W przypadku Doktryny

wojennej Federacji Rosyjskiej interesujący jest fakt, że na pierwszym miejscu

wśród zagrożeń militarnych wymieniane jest NATO. Z dokumentów można też

odczytać tezę, że NATO jest prowodyrem kolejnych zagrożeń, takich jak rozwój

separatyzmów narodowych30. W następnej kolejności jako zagrożenie traktowane

jest rozmieszczanie zewnętrznych sił w krajach sąsiednich, co można rozumieć jako

rozwinięcie zagrożenia widzianego ze strony Sojuszu Północnoatlatyckiego. W

dalszej części Doktryna powtarza zagadnienia pojawiające się we wcześniej

omówionych dokumentach. Ważną tezą dającą fundament do dalszych rozważań

jest stwierdzenie, że środkiem zapobiegania konfliktom i zagrożeniom jest

utrzymywanie ciągłej gotowości bojowej sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej i jej

sojuszników. Rosja uważa za zgodne z prawem użycie ich do odparcia ataku

skierowanego na swoje terytorium albo swojego sojusznika, a także w obronieswoich obywateli poza granicami kraju. Jako sojusznicy rozumiane są tutaj państwa

należące do Wspólnoty Niepodległych Państw/Organizacji Układu o

Bezpieczeństwie Zbiorowym. Ponadto, Federacja Rosyjska zastrzega sobie prawo

do użycia broni jądrowej w odpowiedzi na agresję, która zagraża egzystencji

państwa. Uruchamiane są wtedy również określone plany obronne, w tym plan

powszechnej mobilizacji. Gdy dojdzie do konfrontacji, armia rosyjska musi

odeprzeć atak, a następnie pokonać wojska przeciwnika i zmusić go do zawarciakorzystnego dla Federacji Rosyjskiej porozumienia pokojowego. W momencie

narastania zagrożenia dla państwa, siły zbrojne muszą podjąć szereg działań

mających na celu obniżenie poziomu zagrożenia i podniesienie gotowości bojowej

oraz ewentualnie branie udziału we wprowadzaniu w życie stanu wojennego.. Do

zadań sił zbrojnych na czas pokoju należy m.in.:

30

S. J. Blank, The New Turn in Russian Defence Policy: Russia’s Defence Doctrine andNational Security Concept, [w:] S. J. Cimbala, The Russian military into the twenty-first century, Londyn 2001, s. 60.

20



• ochrona suwerenności i integralności terytorium;

• strategiczne odstraszanie i zapobieganie konfliktom;

• wysyłanie swoich oddziałów w ramach misji pokojowych działających z

mandatu ONZ lub WNP;• utrzymywanie zdolności bojowych i sprawności infrastruktury obronnej;

• ochrona Rosjan przebywających poza granicami kraju ;

• walka z terroryzmem, piractwem i zapewnianie bezpieczeństwa żeglugi;

• zapewnianie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli;

• pomoc w likwidacji klęsk żywiołowych.

Doktryna Wojenna zawiera również szereg bardzo szczegółowych zasad

odnoszących się do funkcjonowania struktur armii oraz celów i zadań współpracy

wojskowo-politycznej i technicznej z innymi państwami. Jest w pewnym sensie

kierunkowskazem dla rozwoju polityki obronnej i reformy organizacji militarnej

państwa rosyjskiego31.

Bardziej szczegółowa Doktryna Morska Federacji Rosyjskiej do roku 2020

stawia sobie za cel nakreślenie celów i zasad „narodowej polityki morskiej”. W

zasadzie można postawić tezę, że dokument ten powtarza elementy DoktrynyWojennej, ale jedynie w odniesieniu do morskich interesów Rosji. Dlatego można

tu przeczytać o ochronie suwerenności obszarów morskich, ich bezpieczeństwa i

wolności żeglugi, handlu i połowów oraz utrzymaniu jurysdykcji nad nimi.

Rosyjska marynarka wojenna oraz Federalna Służba Graniczna odgrywają

kluczową rolę w ich zapewnieniu.

Zagadnienie dotyczące podstaw prawnych i doktrynalnych regulujących

funkcjonowanie sił zbrojnych to temat bardzo obszerny, możliwy do wyczerpania jedynie w przypadku oddzielnej pracy jemu poświęconej. Dlatego zawarto tutaj

jedynie krótki przegląd najważniejszych dokumentów, bowiem bardziej obszerny

ich opis rozmijałby się z założeniami tej pracy.

31 R. Śmigielski, Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej, „Sprawy Wschodnie” 2004 nr2-3, s. 190.

21



1.3. System kierowania

Analiza dokumentów przedstawionych w poprzednim podrozdziale

umożliwia też wyciągnięcie wniosków dotyczących sposobu kierowania siłamizbrojnymi. Do najważniejszych organów państwowych o charakterze politycznym,

odpowiedzialnych za struktury siłowe zalicza się Prezydenta, Zgromadzenie

Federalne (Dumę Państwową i Radę Federacji) oraz Rząd.

Prezydent Federacji Rosyjskiej w dziedzinie obronności, oprócz

powszechnej na świecie roli zwierzchnika sił zbrojnych, posiada większe

kompetencje niż głowy innych państw europejskich. Wynika to ze specyfiki

systemu politycznego Federacji Rosyjskiej, w którym wzmocniona została pozycja

prezydenta kosztem rządu i częściowo także parlamentu. Do najważniejszych

decyzji jakie może podjąć należy32:

• wyznaczanie kierunków rozwoju sił zbrojnych oraz strategii ich użycia i

zatwierdzanie doktryn obronnych;

• obsadzanie stanowisk ministra i wiceministrów obrony, szefa Sztabu

Generalnego i jego zastępcy, dowódców rodzajów sił zbrojnych i innych

ważnych stanowisk;

• zatwierdzenie struktury i liczebności armii oraz struktur paramilitarnych;

• zatwierdzanie planów użycia. mobilizacji i modernizacji sił zbrojnych;

• decydowanie o bezpośrednim wykorzystaniu struktur militarnych i

przeprowadzeniu ataku jądrowego;

• podejmowanie polityki współpracy z innymi państwami w dziedzinie

wojskowej, w tym zawieranie umów i porozumień międzynarodowych.

Ważnym organem pomocniczym, na którego czele stoi prezydent jest Rada

Bezpieczeństwa. Jej skład jest zmienny, ale najczęściej oprócz głowy państwa

uczestniczą w niej Premier, Sekretarz Rady Bezpieczeństwa33, przewodniczący

32 K. Malak, Polityka bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej, Warszawa 1997,s. 41, 42.33 Koordynuje działania Rady. Pochodzi z nominacji politycznej i jest mianowany na

czas nieokreślony. Od 12 maja 2008 funkcję tę sprawuje Mikołaj Patruszew.S. Bieleń, Polityka zagraniczna Rosji, [w:] J. Adamowski, A. Skrzypek (red.), FederacjaRosyjska 1991-2001, Warszawa 2002, s. 286.

22



Dumy Państwowej, przewodniczący Rady Federacji, ministrowie spraw

zagranicznych/obrony/spraw wewnętrznych, szef administracji prezydenta oraz

szefowie Federalnej Służby Granicznej i Federalnej Straży Bezpieczeństwa i

czasem pierwszy wicepremier 34

. Do jej głównych zadań należy przedkładanie prezydentowi informacji o stanie bezpieczeństwa w państwie oraz propozycji

rozwiązania związanych z tym problemów. Rekomendacje dotyczą kierunków

rozwoju polityki zewnętrznej i wewnętrznej państwa, wprowadzania stanów

nadzwyczajnych, reform służb państwowych lub ulepszania ich działalności. Rada

Bezpieczeństwa może przygotowywać dla prezydenta gotowe projekty dekretów35.

Funkcjonuje również 7 instytucji roboczych, zajmujących się przygotowywaniem

zaleceń i analiz dla Rady Bezpieczeństwa. Są to m.in. Międzyresortowa Komisja ds.

Bezpieczeństwa Wojskowego czy też Międzyresortowa Komisja ds. Planowania

Strategicznego36.

Rząd Federacji Rosyjskiej mimo, że ma ograniczone kompetencje i w

praktyce pozostaje pod wpływem prezydenta, ponosi odpowiedzialność za

bezpieczeństwo i obronność państwa. Do jej zadań należy przede wszystkim

dostarczanie środków finansowych potrzebnych do utrzymania i rozwoju siłzbrojnych, wojsk wewnętrznych i innych struktur siłowych. Poprzez podległe mu

organy sprawuje cywilną kontrolę nad siłami zbrojnymi, oraz polityką współpracy

wojskowo-technicznej, produkcji i sprzedaży uzbrojenia. Przygotowuje akty prawne

regulujące funkcjonowanie sił zbrojnych w czasie pokoju oraz mobilizacyjno-

obronne działania państwa w czasie wojny.

Szczególną rolę w ramach struktury rządowej spełnia Ministerstwo Obrony,

mimo iż należy do grupy resortów „siłowych”, na których działanie znaczny wpływma prezydent. Ministerstwo dba o to by siły zbrojne utrzymywały wysoki poziom

gotowości i potencjału bojowego, koordynuje współpracę z innymi formacjami

siłowymi w celu zwiększenia bezpieczeństwa państwa. Resort zajmuje się zarówno

przygotowywaniem planów koncepcyjnych określających ogólną wizję

funkcjonowania armii, jak też dba o szczegółowe sprawy jej dotyczące, takie jak

34

R. Śmigielski, Osierocona…, s. 58.35 I. Topolski, Siła…, s. 43.36 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 61.

23



bezpieczeństwo socjalne żołnierzy czy stałe uzupełnianie uzbrojenia. Oprócz

mianowanego politycznie ministra ważny wpływ na pracę ministerstwa mają jego

zastępcy, którymi jest szef Sztabu Generalnego oraz szefowie różnych rodzajów sił

zbrojnych37

. Obecnie funkcję ministra pełni Anatolij Sierdiukow.Sztab Generalny jest centralnym organem administracji wojskowej,

określanym czasami jako „mózg armii”. Jego szef jest pierwszym wiceministrem

obrony, wobec czego podlega on zarówno ministrowi obrony jak i prezydentowi.

Odpowiedzialny jest nie tylko za dowodzenie armią, ale także za koordynację jej

działań z jednostkami Federalnej Straży Granicznej, wojsk wewnętrznych MSW,

wojsk kolejowych, Federalnej Służby Bezpieczeństwa i innych struktur siłowych38.

Instytucja ta uzyskała częściową autonomię działania po roku 1992. Wcześniej była

bowiem ściśle podporządkowana decyzjom partii komunistycznej i musiała

realizować polityczno-propagandowe założenia stawiane siłom zbrojnym39. Wśród

zadań szczegółowych Sztabu Generalnego wylicza się40:

• planowanie strategiczne dotyczące użycia sił zbrojnych i wojsk

wewnętrznych;

•

przeprowadzanie permanentnego szkolenia w celu utrzymania wysokiejsprawności bojowej pojedynczych żołnierzy i całych oddziałów;

• bezpośrednie nadzorowanie funkcjonowania jednostek bojowych i

administracyjnych rosyjskiej armii;

• monitorowanie działań wynikających z powszechnego obowiązku służby

wojskowej i przeprowadzenie mobilizacji w czasie wojny;

• koordynowanie wszelkich działań zbrojnych w trakcie toczonego konfliktu;

• pozyskiwanie informacji ważnych dla bezpieczeństwa państwa za sprawą

działalności wywiadu wojskowego;

• przedkładanie resortowi obrony potrzeb sił zbrojnych i zmian koniecznych

do ulepszania ich działalności.

37 C. V. Pallin, Russian Military Reform: Failed exercise in defense decision making,Abingdon 2009, s. 22.38 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 71.39

R. Bonds, Ilustrowany Przewodnik po Uzbrojeniu Radzieckich Wojsk Lądowych.Główne rodzaje uzbrojenia byłej Armii Radzieckiej, Warszawa 1999, s. 6.40 I. Topolski, Siła…, s. 47.

24



Sztab Generalny posiada rozbudowaną strukturę, złożoną głównie z zarządów. Do

najważniejszych spośród nich należą: Główny Zarząd Operacyjny, Główny Zarząd

Wywiadowczy, Główny Zarząd Organizacyjno-Mobilizacyjny, Główny Zarząd

Pracy Wychowawczej, Główny Zarząd Szkolenia Bojowego i Główny ZarządKadr 41. Funkcje szefa Sztabu Generalnego Federacji Rosyjskiej sprawowali: Wiktor

Samsonow (grudzień 1991-maj 1992 i październik 1996-maj 1997), Wiktor

Dubynin (czerwiec 1992-październik 1992), Mikołaj Kolesnikow (grudzień 1992-

październik 1996), Anatolij Kwasznin (maj 1997-lipiec 2004), Jurij Bałujewski

(lipiec 2004- czerwiec 2008). Obecnie stanowisko to zajmuje generał armii Mikołaj

Makarow.

Najmniejszym zakresem działań w dziedzinie obronności charakteryzuje się

rosyjski parlament. Do zadań Dumy państwowej należy przyjmowanie ustaw

dotyczących problematyki wojskowej oraz zatwierdzanie budżetu zawierającego

wydatki obronne. Rada Federacji zatwierdza decyzje o użyciu sił zbrojnych poza

granicami państwa, akty prawne dotyczące obronności oraz dekrety prezydenckie

wprowadzające stany nadzwyczajne.

1.4. Struktura sił zbrojnych

Po zakończeniu przekształceń instytucjonalnych pod koniec lat 90-tych,

ustabilizowała się dosyć klarowna struktura rosyjskiej armii. Nie można jednak

określić dokładnej liczebności całych sił zbrojnych, ponieważ oficjalne źródła

rządowe nie podają takiej liczby. Europejskie ośrodki badawcze przedstawiają

różne szacunki. Z ich obserwacji i badań wynika, że rosyjskie siły zbroje posiadają

nieco ponad 1 milion żołnierzy. Najpopularniejszy ośrodek, londyński International

Institute for Strategic Studies podaje liczbę 1,027 mln żołnierzy42. Są oni

uformowani w 3 główne rodzaje sił zbrojnych43:

41 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 73.

42 „The Military Balance” 2009, s. 217.43 Struktura sił zbrojnych i Ministerstwa Obrony,http://www.mil.ru/848/1045/index.shtml.

25



• Wojska Lądowe – 360 tys. żołnierzy, dowódcą jest generał pułkownik

Aleksander Postnikow;

• Siły Powietrzne – 160 tys. żołnierzy, obecnie dowodzi nimi generał

pułkownik Aleksander Zelin;• Marynarkę Wojenną – 142 tys. żołnierzy, przewodzi niej admirał Władimir

Wysocki.

Ponadto wyodrębnione zostały 3 mniejsze, ale również samodzielne rodzaje wojsk:

• Wojska Powietrznodesantowe – 35 tys. żołnierzy, ich dowódcą jest generał

porucznik Władimir Szamanow;

• Wojska Rakietowe Strategicznego Przeznaczenia – wraz z Wojskami

Kosmicznymi oraz jednostkami morskimi i powietrznymi strategicznego

przeznaczenia tworzą tzw. Siły Strategicznego Odstraszania, liczące 80 tys.

żołnierzy, dowódcą tego rodzaju wojsk jest generał porucznik Andriej

Szwajczenko;

• Wojska Kosmiczne – 40 tys. żołnierzy, którym przewodzi generał major

Oleg Ostapenko;

Dodatkową strukturą jest Służba Tyłów

44

rosyjskiej armii, w której służy około 250tys. żołnierzy. Jest to struktura logistyki i wsparcia, która zapewnia podstawy

funkcjonowania całości sił zbrojnych. Na czele tej służby stoi generał pułkownik

Dmitrij Bułgakow.

The Military Balance sugeruje, że około 170 tys. żołnierzy należy do

jednostek stałej gotowości bojowej, czyli jednostek mobilnych, mogących reagować

w bardzo krótkim czasie. Wydaje się to jednak niemożliwe, uwzględniając

faktyczny potencjał tych jednostek. W dalszej części pracy zostanie wykazane, żetakie oddziały nie mogą być porównywane z jednostkami szybkiego reagowania

państw NATO, jest to jedynie pewien odnośnik w porównaniu do pozostałych

jednostek armii rosyjskiej.

Część jednostek rosyjskiej armii rozlokowana jest poza granicami

Federacji Rosyjskiej. Znajduje się tam 25 baz45 o różnym charakterze46, głównie na

terenie dawnego obszaru Związku Radzieckiego (Azerbejdżan, Armenia, Białoruś,44 Określana jest też czasami w polskiej literaturze jako Wojska Tyłowe.45 M. Łukin, Bez celu do celu, „Forum” 2007 nr 30, s. 12.

26



Gruzja, Kazachstan, Kirgizja, Mołdawia, Tadżykistan i Ukraina). Największe

skupiska baz to obszar Kaukazu i Azji Centralnej. Oprócz tego część wojsk,

działających głównie w misjach pokojowych znajduje się na terenie Bośni i

Hercegowiny, Czadu, Liberii, Republiki Środkowoafrykańskiej, Serbii, SierraLeone, Sudanu, Syrii, Wybrzeża Kości Słoniowej i Zachodniej Sahary. Rosyjskie

okręty biorą także udział w patrolach antypirackich na wodach Morza Czerwonego i

Oceanu Indyjskiego. Łączna liczba żołnierzy przebywających za granicą jest

zmienna i uzależniona od aktualnej sytuacji geopolitycznej i intensywności

konfliktów na świecie. W roku 2000 wynosiła 22,2 tys. żołnierzy. Nie jest to wielka

liczba jeśli porównamy ją z kilkuset tysiącami Amerykanów przebywających w

około 800 bazach na całym świecie. W dodatku, obecność wielu pododdziałów

rosyjskich ma głównie wymiar polityczny, nie biorą oni bowiem udziału w

działaniach zbrojnych. Rzadko dochodziło do kontaktu bojowego z ich udziałem,

tak jak w czerwcu 1999 roku, gdy wysłano 200-osobowy oddział w celu zajęcia

lotniska w kosowskiej Prisztinie47.

Specyfiką rosyjskich struktur bezpieczeństwa jest istnienie bardzo licznych

sił paramilitarnych. The Military Balance

48

ocenia je na 449 tys. funkcjonariuszy, wtym:

• Wojska Wewnętrzne – 200 tys.

• Federalna Straż Graniczna – 160 tys.

• Federalna Agencja Komunikacji i Informacji (FAPSI) i Wojska Kolejowe –

55 tys.

• Federalna Służba Ochrony – 10-30 tys.

• Federalna Służba Bezpieczeństwa – na stanowiskach bojowych znajduje się

około 4 tys. funkcjonariuszy;

46 Są to bazy wojsk lądowych, bazy lotnicze i śmigłowcowe, bazy marynarki wojennej,bazy logistyczne, kosmodrom, stacje radarowe/łączności/sejsmiczne/wczesnegoostrzegania oraz poligony i bazy prób torpedowych. Tamże, s. 13.47 D. Marczak, Rosja jako mediator w konfliktach regionalnych na świecie oraz na

obszarze byłego ZSRR, [w:] A. Dziewulska (red.), Współczesna Wojna: Odsłony ,Warszawa 2006., s. 115.48 „The Military Balance” 2009, s. 226.

27



Są to formacje o bardzo zróżnicowanym charakterze, przeznaczeniu i uzbrojeniu.

Federalna Straż Graniczna wyposażona jest w znaczną ilość artylerii, okrętów,

samolotów i śmigłowców. Wojska wewnętrzne mają do swojej dyspozycji także

wozy bojowe, natomiast pozostałe jednostki dysponują głównie bronią ręczną.Praktyka wykazała, że siły paramilitarne włączane były niejednokrotnie do operacji

o charakterze wojskowym i wspierały działania regularnej armii i sił specjalnych.

Funkcjonariusze jednostek specjalnych Federalnej Służby Bezpieczeństwa zasłynęli

z bardzo trudnych misji o charakterze antyterrorystycznym, natomiast Wojska

Kolejowe brały udział w misjach pokojowych na Kaukazie.

1.5. Wydatki obronne

Przyczyną wielkiego kryzysu jaki dotknął armię rosyjską na początku lat 90-

tych było drastyczne ograniczenie środków finansowych przeznaczonych na

obronność, w sytuacji gdy przejęto większość potencjału materialnego i osobowego

Armii Czerwonej. W latach 80-tych poziom wydatków militarnych Związku

Radzieckiego wynosił prawdopodobnie około 12-14% PKB, co przy potencjaleekonomicznym całego państwa związkowego oznaczało sumę co najmniej 120 mld

dolarów49. Niektórzy eksperci sugerowali liczbę przekraczającą 300 mld, ale wydaje

się to mało prawdopodobne. Takim budżetem mógł się pochwalić jedynie Pentagon,

a wiadomo powszechnie, że państwo radzieckie nie było w stanie dotrzymać tempa

wyścigu zbrojeń narzuconego przez USA.

Dla Federacji Rosyjskiej takie proporcje wydatków w budżecie państwowym

były nie do zaakceptowania. W roku 1992 obniżono poziom wydatków poniżej 6%

PKB50, co przy słabości gospodarczej oznaczało możliwość pokrycia jedynie

niewielkiej części kosztów utrzymania wielkiej armii51. W roku 1995 doszło do

dalszych ograniczeń w budżecie obronnym, który stanowił wtedy około 4%. Była to

49 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 196, 197.50 „SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament” 2001, s. 288.51

Należy pamiętać o tym, że potencjał gospodarki Federacji Rosyjskiej było mniejszyniż połowa potencjału ekonomicznego ZSRR.S. Meyer, The Devolution of Russian Military Power , Cambridge 1995, s. 3.

28



bardzo niefortunna decyzja ze strony rosyjskiego rządu, bowiem wtedy właśnie

rozpoczęła się pierwsza wojna w Czeczenii, która kosztowała co najmniej 5 mld

dolarów52. Okres najtrudniejszej próby dla rosyjskich sił zbrojnych nadszedł wraz z

kryzysem ekonomicznym w roku 1998. Wtedy wydatki obronne spadły do 3,3% jak podaje Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem (SIPRI)53, a

nawet 2,6% w roku następnym54. Dopiero od roku 2001 rozpoczęto zwiększanie

poziomu wydatków, które zaczęły zbliżać się do poziomu 4%.

Przy analizie dostępnych źródeł podających informacje o kwotach

pieniężnych jakie zasilały budżet Ministerstwa Obrony pojawia się bardzo dużo

kontrowersji. Różni eksperci i ośrodki badawcze podają liczby różniące się od

siebie 3- lub 4-krotnie, co wprowadza duże zamieszanie w interpretacji dostępnych

nam danych szacunkowych. Problemy te wynikają m.in. z różnych przeliczników

między dolarem a rublem, denominacji rubla do której doszło po kryzysie

ekonomicznym z roku 1998 oraz z powodu różnych sposobów obliczania PKB 55.

Autor tej pracy przychyla się do najbardziej realistycznej wersji przedstawionej

przez R. Śmigielskiego, który opierał się na danych pochodzących ze źródeł

rosyjskich. Według niego w czasie największego kryzysu budżet obronny wynosił poniżej 10 mld dolarów, czyli trochę więcej niż wydawała rocznie Polska w ciągu

ostatnich lat. Znajduje to potwierdzenie w najnowszych danych instytutu SIPRI56.

Należy też zaznaczyć, że wielokrotnie zdarzało się, że zadeklarowane sumy

przeznaczone w budżecie nie pokrywały się z realnymi środkami, którymi

dysponowało Ministerstwo Obrony57. Dopiero poprawa sytuacji finansowej na

początku następnej dekady oraz znaczne zwiększenie dochodów do budżetu za

sprawą dużego wzrostu cen ropy naftowej na światowych rynkach, pozwoliły nakilkukrotne powiększenie budżetu obronnego. Dzięki temu udało się przeznaczać

na wydatki wojskowe ponad 40 mld dolarów, mimo nowego kryzysu finansowego,

52 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 198.53 „SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament” 2006, s. 348.54 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 199.55 Jeżeli PKB naliczany jest według parytetu siły nabywczej to osiąga wartość prawiedwukrotnie większą niż PKB nominalne.56

Zobacz Szerzej: „SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament” 2006, s. 341.57 L. Porębski, Militarne aspekty światowego układu sił, [w:] R. Borkowski (red.),Konflikty współczesnego świata, Kraków 2001, s. 7.

29



którego wpływ silnie odczuła także Federacja Rosyjska. Według danych CIA, w

roku 2008 wydano na obronność ponad 43 mld dolarów58.

Tak znacząca poprawa sytuacji finansowej zaowocowała zwiększeniem

intensywności ćwiczeń i manewrów wojskowych, zwiększeniem nalotu wśród jednostek Sił Powietrznych oraz częstotliwością rejsów wykonywanych przez

Marynarkę Wojenną. Wcześniej sytuacja finansowa była na tyle zła, że większość

sprzętu nie mogła zostać użyta z powodu braków paliwa. Wszyscy zgadzają się

jednak, że rosyjska armia nie czerpała w pełni korzyści płynących z większych

możliwości budżetowych. Wciąż istotnym problemem pozostaje korupcja i

marnotrawstwo, do których dochodzi na każdym szczeblu dowodzenia w rosyjskiej

armii. Brakuje przejrzystości i cywilnego zarządzania wydatkami, które mogłoby

zwiększyć oszczędność i efektywność finansową struktur wojskowych59. Z drugiej

strony, w obliczu tak wysoce niewystarczających środków potrzebnych na pokrycie

podstawowych wydatków poszczególni dowódcy próbowali zdobywać pieniądze na

własną rękę. Organizowali np. kursy okrętami podwodnymi dla bogatych

biznesmenów, strzelanie z artylerii i czołgów na poligonach. Zdarzało im się też

wynajmować żołnierzy z poboru do prac polowych

60

. Największy problem dotyczyłnielegalnego handlu armijnym uzbrojeniem, które trafiało do grup przestępców i

terrorystów. Oczywistym staje się fakt, że dopiero gdy państwo rosyjskie upora się

z tymi patologiami, można będzie zwiększyć tempo wymiany sprzętu i zapewnić

rosyjskim żołnierzom satysfakcjonujące pensje i warunki socjalne. W tej chwili

mimo podniesienia wydatków są to wciąż główne bolączki rosyjskiej armii.

58 http://www.globalfirepower.com/defense-spending-budget.asp.

59 F. Umbach, Future Military Reform: Russia’s Nuclear & Conventional Forces,Camberley 2002, s. 28.60 Z. Czarnotta, Zapolować na białe niedźwiedzie, „Żołnierz Polski” 1997 nr 10, s. 46.

30



Rozdział 2

Wojska Lądowe

2.1. Struktura

Wojska lądowe (Suchoputnyje Wojska) zawsze odgrywały kluczową rolę w

radzieckich i rosyjskich siłach zbrojnych. Ta tendencja była szczególnie widoczna

w okresie ZSRR, kiedy to wielkie związki operacyjne o przewadze oddziałów

pancernych i zmechanizowanych miały prowadzić działania ofensywne na

zmasowaną skalę celem przełamania obrony państw NATO na wszystkich

kontynentalnych Teatrach Działań Wojennych. Jako najliczniejszemu i najbardziej

różnorodnemu komponentowi sił zbrojnych stawiano za zadanie zajęcie i

utrzymanie zajętych terenów61. Podczas gdy państwa NATO posiadały przewagę w

lotnictwie i marynarce wojennej, wojska lądowe państw Układu Warszawskiego, w

szczególności Związku Radzieckiego, były znacznie liczniejsze zarówno jeśli

chodzi o ilość żołnierzy jak i ilość sprzętu.

W ramach sił lądowych wyróżnić można było oddziały pancerne,

zmotoryzowane, rakietowo-artyleryjskie, obrony powietrznej, lotnictwo sił

lądowych, a w pewnych okresach także Wojska Powietrzno-Desantowe (WDW)62.

Do tego dodać należy również służby znajdujące się w ramach sił lądowych, m.in.

służbę inżynieryjną, łączności, chemiczną 63, samochodową, medyczną oraz

kwatermistrzostwo i żandarmerię wojskową 64

. W niektórych okresach w składwojsk lądowych wliczano też wojska powietrznodesantowe, ale te zostaną

omówione oddzielnie w dalszej części pracy.

Przy analizie struktury radzieckich/rosyjskich wojsk lądowych zwykło się

używać podziału na Okręgi Wojskowe oraz równoważne im Grupy Wojsk, które61 K. Malak, Czynnik…, s. 68.62 Podległość WDW ulegała częstym zmianom o czym mowa będzie w dalszej częścipracy.63

B. Potyrała, H. Szczegóła…, s. 101.64 B. Potyrała, W. Szlufik, Struktura terytorialna sił lądowych Związku Radzieckiego wlatach 1945-1991, Częstochowa 2003, s.12.

31



były zgrupowaniami wojsk znajdującymi się poza granicami ZSRR. Jeszcze w

schyłkowym okresie istnienia ZSRR i Układu Warszawskiego używano także

podziału na Teatry Działań Wojennych65. Spośród znajdujących się w europejskiej

części ZSRR, Zachodni Teatr Działań Wojennych obejmował Bałtycki, Białoruski iKarpacki Okręg Wojskowy, a także wojska stacjonujące na terenie Polski,

Czechosłowacji i NRD. W skład Południowo-Zachodniego Teatru Działań

Wojennych wchodziły Kijowski i Odeski Okręg Wojskowy oraz wojska

zlokalizowane w Rumunii, Bułgarii i na Bałkanach. Południowy Teatr Działań

Wojennych obejmował obszar Kaukazu, Centralny – serce ZSRR, czyli m.in.

Moskiewski Okręg Wojskowy, natomiast Północny Teatr Działań Wojennych –

Leningradzki Okręg Wojskowy oraz inne tereny położone nad Morzem Białym i

Morzem Barentsa. Po upadku Związku Radzieckiego zrezygnowano z

wyodrębniania tego szczebla struktury wojsk.

Historia Grup Wojsk kończy się wraz z wycofaniem ostatnich oddziałów z

byłych państw satelickich ZSRR. Były to związki o największej sile bojowej –

wysokim ukompletowaniu oddziałów, bardzo dobrym wyszkoleniu oraz

wyposażeniu w najlepszy sprzęt. To one były wojskami pierwszego rzutu w razieofensywy skierowanej na państwa NATO. Po niewielkim uzupełnieniu mogły

przybrać charakterystyczną dla okresu wojennego postać Frontu. Wg J. Zielińskiego

posiadały one dużą samodzielność operacyjną, solidne zabezpieczenie logistyczne i

wsparcie artyleryjskie66. Dzięki temu były przygotowane do rozbijania dużych

zgrupowań wojsk nieprzyjaciela na wielkiej przestrzeni67.

Najliczniejszym tego typu zgrupowaniem była Zachodnia Grupa Wojsk 68,

stacjonująca na terenie ówczesnej NRD. Liczyła ona 364 tys. żołnierzy, ponad 4300czołgów, głównie najnowocześniejszych w tym czasie T-80, 7500 Bojowych

65 Zachodni, Południowo-Zachodni, Południowy, Dalekowschodni, Północny i Centralny. J. Zieliński, Siły zbrojne sąsiadów Polski, Warszawa 1993, s. 54.66 J. Zieliński wymienia tu m.in. dywizje artylerii, brygady rakiet i rakietprzeciwlotniczych, brygady inżynieryjno-saperskie, pułki rozpoznania, pułkiśmigłowców bojowych i transportowych, pułki łączności, bazy materiałowe i jednostkiremontowe, a także szpitale polowe.67

Tamże, s.63,64.68 Nazwa ta obowiązywała od 1989 roku, wcześniej mówiono o Grupie WojskRadzieckich w NRD.

32



Wozów Piechoty (BWP)69, 5200 zestawów artyleryjskich o kalibrze większym niż

100mm, 170 wyrzutni rakiet średniego zasięgu mogących przenosić broń jądrową,

250 śmigłowców bojowych i 724 samoloty70. Strukturalnie w skład Zachodniej

Grupy Wojsk wchodziło 5 armii71

, w tym 3 ogólnowojskowe72

, 9 dywizji pancernych, 8 zmechanizowanych, dywizja artylerii i 5 dywizji lotnictwa bojowego

(16. Armia Lotnicza)73. Jeszcze w roku 1992, w trakcie wycofywania z obszaru

Niemiec, grupa stanowiło potężną siłę uderzeniową. Na jej stanie znajdowało się

ok. 177 tys. żołnierzy, 2600 czołgów, 2900 BWP i 900 transporterów

opancerzonych, 2000 zestawów artyleryjskich, 99 wyrzutni rakiet Scud oraz SS-21 i

240 śmigłowców bojowych74. Jak widać była to struktura o sile dorównującej, jeśli

nie przekraczającej siły całych armii największych państw na kontynencie

europejskim. Proces jej wycofywania i rozformowywania trwał w latach 1991-1994

i zakończył się 31 sierpnia 1994 roku.

Następną Grupą Wojsk, interesującą z naszego punktu widzenia gdyż

stacjonującą w Polsce, była Północna Grupa Wojsk. Przed rozpoczęciem procesu

wycofywania jej z obszaru Rzeczpospolitej Polski, liczebność żołnierzy radzieckich

wahała się pomiędzy 50 a 60 tys. Na jej uzbrojeniu znajdowało się prawie 600czołgów, głównie T-80, 700 BWP, 390 zestawów artyleryjskich o kalibrze powyżej

100 mm oraz niemal 520 samolotów75. W roku 1992 stan Północnej Grupy Wojsk

wynosił jeszcze ok. 20 tys. żołnierzy, 220 czołgów i 600 pojazdów

opancerzonych76. W jej skład wchodziły 2 dywizje wojsk lądowych: 20. Pancerną

(Żagań) i 6. Zmechanizowaną Gwardii (Borne-Sulimowo) oraz 2 dywizje lotnicze

w ramach najpierw 37. a potem 4. Armii Lotniczej77. W roku 1991 rozpoczęto

69 W języku rosyjskim BMP - Bojewaja Maszina Piechoty.70 Tamże, s.58.71 Były to: 1. Armia Pancerna Gwardii (Drezno), 2. Armia Pancerna Gwardii(Neubrandenburg), 3. Armia Uderzeniowa (Magdeburg), 8. Armia Gwardii (Weirner-Nohra) i 20. Armia Gwardii (Eberswalde).B. Potyrała, W. Szlufik, s.17.72 J. Zieliński, s.63.73 Tamże, s. 58.74 I. Topolski, Siła…, s.107.75

J. Zieliński, s. 58.76 I. Topolski, Siła…, s.107.77 B. Potyrała, W. Szlufik, s. 17,18.

33



wycofywanie wojsk radzieckich, natomiast ostatni żołnierz opuścił Polskę 18

września 1993 roku78.

Centralna Grupa Wojsk ulokowana była w Czechosłowacji, a jej trzon

stanowiła 4. Armia Ogólnowojskowa Gwardii z siedzibą w miejscowości Milovice. Natomiast Południowa Grupa Wojsk (9. Armia Ogólnowojskowa) stacjonująca na

Węgrzech miała swoją siedzibę w Budapeszcie79. Obie grupy opuściły te państwa

odpowiednio w roku 1991 i 1992. Odrębne Grupy Wojsk stanowiły także wojska

radzieckie na Kubie (stacjonujące tam w latach 1962-1992) oraz kontyngent w

Mongolii80.

Najmłodszą z zewnętrznych struktur była Północno-Zachodnia Grupa Wojsk.

Powstała ona w rezultacie uzyskania niepodległości przez państwa nadbałtyckie.

Wcześniej, jako na integralnej części terytorium ZSRR, rozlokowane były tam

wojska w ramach Nadbałtyckiego Okręgu Wojskowego. W jego miejsce utworzono

15.11.1991 roku Północno-Zachodnią Grupę Wojsk z główną kwaterą w Adaże na

Łotwie81. Obejmowała ona obszar niepodległej Litwy, Łotwy i Estonii. Natomiast

niektórzy badacze uważają też że można doń było włączyć wojska stacjonujące na

terenie Okręgu Kaliningradzkiego, co wydaje się jednak dosyć problematyczne

82

.Jeszcze w roku 1992 było to bardzo duże zgrupowanie wojsk. W jego obrębie, na

terenie Litwy znajdowało się 43 tys. żołnierzy, 180 czołgów, 780 BWP, 800

transporterów opancerzonych, 260 zestawów artyleryjskich i 4 wyrzutnie rakiet

FROG/SS-21. Na Łotwie ulokowanych było 40 tys. żołnierzy, 130 czołgów, 80

BWP, 80 zestawów artyleryjskich i 24 śmigłowce uderzeniowe. W Estonii było

natomiast najmniej wojska – ok. 23 tys. żołnierzy, 190 czołgów, 160 BWP, 130

transporterów opancerzonych, 20 zestawów artyleryjskich i 16 wyrzutni rakiet Scudi FROG/SS-2183. Po wycofaniu tych oddziałów z państw ościennych doszło do

przewartościowania koncepcji obrony regionalno-strategicznej. Struktury

znajdujące się dotąd na terenie Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki78 Zobacz Szerzej: Maja Narbutt, Ogni Moskwy nie ma już w Polsce, Rzeczpospolita,http://www.rp.pl/artykul/153227,192416.html, 18.09.2008.79 B. Potyrała, W. Szlufik, s. 17.80 39. Armia, przeniesiona w roku 1991 do Zabajkalskiego Okręgu Wojskowego.81

Tamże, s. 14.82 J. Zieliński, s. 52.83 I. Topolski, Siła…, s.107,108.

34



Radzieckiej i posiadające rezerwowe wojska drugiego rzutu stały się nagle rejonami

granicznymi. Konieczne stało się zwiększenie ich ukompletowania i uzbrojenia by

mogły podołać roli wojsk pierwszego rzutu, przyjmujących główne natarcie

przeciwnika i prowadzących szeroko zakrojoną kontrofensywę84

. Największą ewolucję przeszły Okręgi Wojskowe. Poza lokalizacją wewnątrz

kraju ta struktura różniła się od Grup Wojsk przede wszystkim tym, że zawierała

mniej ukompletowane i przygotowane do wojny jednostki. Były to często zalążki

do bojowego rozwinięcia po mobilizacji na czas wojny. Poza tym były jednostkami

terenowej administracji wojskowej85. W rękach dowódców OW spoczywała duża

władza i prestiż. W okresie następującym po II wojnie światowej funkcje te pełnili

bohaterowie wojenni, dawni dowódcy frontów i armii. W zakres ich obowiązków

wchodził pobór, szkolenie, zaopatrywanie wojsk, organizacja systemu dowodzenia

w czasie pokoju oraz mobilizacja, operacyjne rozwinięcie wojsk,

przegrupowywanie, zaopatrywanie i uzupełnianie w okresie wojny. Organizacyjnie

i operacyjnie podlegali głównodowodzącemu wojsk lądowych, natomiast im

podporządkowane były jednostki sił powietrznych i obrony powietrznej86, a także

jednostki tyłowe, medyczne i inne służby logistyczne pozostałych resortówsiłowych87. Europejskie okręgi mogą być wykorzystane jako podstawa do

tworzenia regionalnych dowództw operacyjno-strategicznych, mających na celu

lokalizację konfliktów oraz wzięcia na siebie ciężaru obrony w przypadku agresji z

zewnątrz, w pierwszym okresie wojny. Natomiast na bazie okręgów znajdujących

się w azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej można utworzyć dowództwa

operacyjno-terytorialne, których zadaniem byłaby mobilizacja rezerw88.

Uwzględniając okres wojny i powojenny można wyodrębnić aż 40 różnychOkręgów Wojskowych, natomiast w roku 1946, po przeprowadzeniu demobilizacji,

armię radziecką podzielono na 21 okręgów89. Przez cały okres zimnej wojny liczba84 K. Malak, Koncepcja obrony regionalno-strategicznej Federacji Rosyjskiej [w:] NATOa Europa Wschodnia: rozszerzenie NATO na Wschód - ostatnie wyzwanie europejskie XX wieku: materiały międzynarodowej konferencji naukowej, Warszawa 27-28 czerwca1997 r., Warszawa 1998, s. 148.85 J. Zieliński, s. 59.86 B. Potyrała, W. Szlufik, s. 12.87

K. Malak, Czynnik …, s.68.88 Tamże, s. 69.89 B. Potyrała, W. Szlufik, s. 12.

35



ta się zmieniała, by ostatecznie ustabilizować się w latach 1969-89 na poziomie

1690. Należy pamiętać o tym, że poszczególne okręgi różniły się wielkością, ilością

podporządkowanego mu wojska, uzbrojeniem, czy przygotowaniem do

prowadzenia działań bojowych91

.W roku 1989 nastąpiły kolejne zmiany. W lipcu zlikwidowano

Środkowoazjatycki Okręg Wojskowy, włączając jednocześnie jego obszar do

okręgu Turkiestańskiego. W sierpniu zaś doszło do fuzji okręgów Nadwołżańskiego

i Uralskiego, efektem czego powstał Nadwołżańsko-Uralski Okręg Wojskowy.

Później jednak doszło do chwilowego ich rozdziału. W listopadzie 1991 roku

doszło do wspomnianych już przemian w republikach nadbałtyckich i zmiany

Nadbałtyckiego Okręgu Wojskowego w Północno-Zachodnią Grupę Wojsk. Po

tych zmianach, liczba okręgów została ograniczona do 13 i z taką strukturą armia

radziecka weszła w okres transformacji. Proces rozpadu Związku Radzieckiego, a

co za tym idzie, podziału armii radzieckiej pomiędzy jego różne części składowe,

doprowadził w roku 1992 do pozostania przy Federacji Rosyjskiej 8 okręgów:

Moskiewskiego, Leningradzkiego, Północnokaukaskiego, Nadwołżańskiego,

Uralskiego, Dalekowschodniego, Syberyjskiego i Zabajkalskiego

92

. Kiedy doszło dorozwiązania Północno-Zachodniej Grupy Wojsk, sformalizował się status wojsk w

Obwodzie Kaliningradzkim, w którym utworzono Kaliningradzki Rejon Specjalny,

będący odpowiednikiem Okręgu Wojskowego, jednakże o specyficznym

charakterze ze względu na dominującą na tym terenie rolę Floty Bałtyckiej.

Dowódca Wojsk Lądowych nie zaprzecza też, że w przyszłości możliwe jest

połączenie okręgów Moskiewskiego i Leningradzkiego93.

90 Były to okręgi: Moskiewski, Leningradzki, Kijowski, Białoruski, Nadbałtycki,Przykarpacki, Odeski, Północnokaukaski, Zakaukaski, Nadwołżański, Uralski, Turkiestański, Środkowoazjatycki, Syberyjski, Zabajkalski i Dalekowschodni. Tamże, s. 14.91 Wielkością dominowały okręgi znajdujące się w azjatyckiej części imperium,natomiast największym potencjałem bojowym odznaczały się okręgi ulokowane weuropejskiej części, w pobliżu zachodniej granicy.92 Niedługo potem doszło do włączenia tego ostatniego do Syberyjskiego OW, a takżedo ponownego połączenia okręgów nadwołżańskiego i uralskiego.93

J. Estinko, Командиров сажают за парту , http://nvo.ng.ru/realty/2010-03-05/1_commanders.html?mthree=1, 05.03.2010.

36



Redukcję można też było zaobserwować na podstawie zmieniającej się

liczby armii. W latach 1992-93 w Wojskach Lądowych było ich 19, w latach 1995-

96 już 14, natomiast w 1997 roku tylko dziewięć94. Naturalnie, restrukturyzacja

dotknęła również jednostki wojskowe niższego szczebla – korpusy, dywizje i brygady oraz pułki i bataliony.

Przy opisie ilościowym dotyczącym liczebności żołnierzy oraz uzbrojenia

należy uwzględnić możliwość błędów w informacjacj podawanych przez

zagraniczne źródła. Wynika to z faktu, że oficjalne źródła rosyjskie takie jak np.

Ministerstwo Obrony, nie podają danych ilościowych dotyczących armii rosyjskiej.

Dane podawane przez takie ośrodki jak brytyjski International Institute for Strategic

Studies (IISS) są więc danymi szacunkowymi i trzeba do nich podchodzić z pewną

rezerwą. Jeżeli jednak zawierzyć ich danym to w roku 2009 liczebność Wojsk

Lądowych w skali całego kraju wynosiła ok. 360 tys. żołnierzy, czyli 35% całej

armii rosyjskiej95. Jeśli dodamy do tego wojska powietrznodesantowe to liczba ta

powiększy się do 395 tys. (w tym 190 tys. z poboru). Stosunek procentowy do

ogólnej sumy żołnierzy na pierwszy rzut oka obala tezę o dominującej roli wojsk

lądowych, ponieważ w państwach NATO proporcja ta jest wyższa. Trzeba jednak pamiętać, że bardzo duża ilość osób noszących mundur służy w wojskach

strategicznych, kosmicznych i jednostkach wsparcia, co wyróżnia armię rosyjską od

armii państw zachodnich. Jeśli jednak porównamy to ze stanem ilościowym sił

powietrznych (160 tys.) i marynarki wojennej (142 tys.) to uzyskamy właściwą

miarę potencjału tego rodzaju sił zbrojnych. W roku 2010 rosyjska armia

podzielona była na 6 Okręgów Wojskowych i 1 Rejon Specjalny, 8 armii i 1 korpus

armijny96 oraz posiadała 7 centrów treningowych97.Stan uzbrojenia rosyjskich Wojsk Lądowych szacowany jest na 23000 czołgi

podstawowe98, w tym 250-300 T-90, 4500 T-80/T-80UD/T-80UM/T-80U, 9500 T-

72L/T-72M, 3000 T-72, 4000 T-64A/T-64B, 150 T-62, 1200 T-55. Czołgów

lekkich-pływających pozostało obecnie 150 sztuk modelu PT-76. Stan wozów

94 B. Potyrała, H. Szczegóła, s. 104.95 „The Military Balance” 2009, s. 217, 218.96 A w ich ramach m.in. 3 dywizje pancerne, 16 zmechanizowanych.97 Po jednym na każdy Okręg Wojskowy, z wyjątkiem Północnokaukaskiego.98 W języku angielskim MBT - Main Battle Tank.

37



rozpoznawczych wynosi co najmniej 2000 BRDM-2, natomiast wozów bojowych

jest co najmniej 15140, w tym ponad 1500 BMD-1/BMD-2/BMD-3, 8100 BMP-1,

4600 BMP-2, 240 BMP-3 i 700 BRM-1K. Ilość transporterów opancerzonych

szacuje się na co najmniej 9900, w tym 700 BTR-D, 3300 MT-LB, 1000 BTR 50,4900 BTR-60/BTR-70/BTR-80/BTR-90.

Systemów artyleryjskich większego kalibru doliczono się co najmniej 26121.

Rozkłada się to na 6010 dział samobieżnych, w tym 2780 sztuk 2S1 - kalibru

122mm, 550 2S19, 1600 2S3 i 950 2S5 - kalibru 152mm oraz 130 2S7 – kalibru

203mm. Następną grupę tworzą działa ciągnione, których w służbie jest 12765

egzemplarzy. Pośród nich znajduje się 4600 D-30, 3750 M-30 M-1938 - kalibru

122mm, 650 M-46 – kalibru 130mm, 1100 2A36, 750 2A65, 1075 D-20, 700 M-

1943 i 100 ML-20 M-1937 – kalibru 152mm oraz 40 B-4M – kalibru 203mm. Poza

tym Rosjanie dysponują co najmniej 820 działami-moździerzami, w tym 30 2S23

NONA-SVK, 790 2S9 NONA-S, czyli samobieżnymi kalibru 120mm oraz

nieokreśloną ilością ciągnionych 2B16 NONA-K kalibru 120mm. Dodać do tego

należy też 2550 klasycznych moździerzy, w tym 430 sztuk 2S4 – samobieżnych

kalibru 240mm oraz 920 2S12 i 900 PM-38 – ciągnionych moździerzy kalibru120mm. Do najcięższych zalicza się zaś 300 ciągnionych moździerzy M-160 o

kalibrze 160mm.

Najbardziej rozpoznawalnym elementem rosyjskiej artylerii są

wieloprowadnicowe wyrzutnie rakietowe, których na stanie znajduje się co

najmniej 3976. Wśród nich 2500 to modele BM-21, resztę stanowi 50 BM-16, 420

9P138 – kalibru 122mm, nieokreślona ilość BM-13 – kalibru 132mm, nieokreślona

ilość BM-14 – kalibru 140mm, 900 9P140 – kalibru 220mm i 106 9A52 – kalibru300mm99.

Pojedynczy żołnierze do obrony przeciwpancernej wykorzystują

przeciwpancerne pociski kierowane AT-2 3K11, AT-3 9K11, AT-4 9K111, AT-5

9K113, AT-6 9K114, AT-7 9K115, AT-9 9M114M1 i AT-10 9K116. Tę samą rolę

spełniają działa bezodrzutowe kalibru 73mm typu SPG-9 oraz kalibru 82mm typu

B-10. Resztę wyposażenia osobistego stanowią ręczne granatniki przeciwpancerne

99 Znanych także jako BM-30 Smiercz.38



RPG-18 – kalibru 64mm, RPG-7/RPG-16/RPG-22/RPG-26 – kalibru 73mm i RPG-

27/RPG-29 – kalibru 105mm. Do dyspozycji pozostaje też co najmniej 526 dział

przeciwpancernych, w tym samobieżne ASU-57 kalibru 57mm, samobieżne ASU-

85 i D-44/SD-44 kalibru 85mm oraz 526 ciągnionych dział kalibru 100mm typówT-12A/M-55 i T-12.

Obronę przeciwlotniczą zapewnia co najmniej 2465 zestawów ziemia-

powietrze. Wśród nich są zarówno systemy samobieżne, w tym 220 SA-4, 225 SA-

6, 550 SA-8, 350 SA-11, 800 SA-9/SA-13, 200 SA-12A/SA-12B, 120 SA-15 oraz

nieokreślone ilości SA-19, SA-20 i SA-21100, jak również przenośne

przeciwlotnicze zestawy rakietowe SA-7/SA-14/SA-16/SA-18. Bardziej tradycyjną

ochronę przed środkami napadu powietrznego zapewniają działa przeciwlotnicze.

Wyliczyć pośród nich należy samobieżne działka kalibru 23mm typu ZSU-23-4,

samobieżne 2S6 kalibru 30mm, samobieżne ZSU-57-2 kalibru 57mm oraz

ciągnione ZU-23 kalibru 23mm, ciągnione S-60 kalibru 57mm, ciągnione M-1939

KS-12 kalibru 85mm, ciągnione KS-19 kalibru 100mm i ciągnione KS-30 o

kalibrze 130mm.

Poza klasycznym dla armii lądowej uzbrojeniem, Wojska Lądowe dysponują także niewielką ilością bezzałogowych statków powietrznych (BSP) 101 BLA-06,

BLA-07, Tu-134, Tu-243, Tu-300, Pchela-1, Pchela-2. Mimo, że większość broni

rakietowej podporządkowana jest siłom strategicznego odstraszania, na

wyposażeniu Wojsk Lądowych pozostają wyrzutnie pocisków balistycznych

ziemia-ziemia, w tym 200 SS-21, nieokreślone ilości SS-26102 oraz przechowywane

w magazynach przestarzałe wyrzutnie rakiet FROG i Scud.

Rozmieszczenie oddziałów najlepiej obrębie analizować w obrębie poszczególnych Okręgów Wojskowych103. Leningradzkiemu Okręgowi

Wojskowemu, którego sztab znajduje się w Sankt Petersburgu, operacyjnie

podporządkowanych było 28,7 tys. żołnierzy104 oraz 1,3 tys. żołnierzy piechoty

100 Te dwa ostatnie znane bardziej jako S-400 Triumf, czyli najnowsze systemy obronyprzeciwlotniczej.101 W języku angielskim UAV - Unmanned Aerial Vehicle.102 Znane bardziej pod rosyjską nazwą Iskander.103

„The Military Balance” 2009, s. 223-225.104 IISS do liczebności wojsk lądowych wlicza też jednostki powietrznodesantowe orazSpecnazu GRU.

39



morskiej105, 300 czołgów średnich, 2350 pojazdów opancerzonych różnego typu i

690 zestawów artyleryjskich. Podległe okręgowi jednostki to dywizja

powietrznodesantowa (76. „Czernichowska” w Pskowie), 2 samodzielne brygady

zmechanizowane (200. w Pieczendze i 138. w Kamience), brygada piechotymorskiej, brygada Specnazu (2. Samodzielna Brygada Specnazu w

Promierzycach106), 2 brygady wyrzutni rakiet taktycznych ziemia-powietrze,

brygada wyrzutni rakiet ziemia-ziemia, brygada i pułk artylerii oraz pułk artylerii

przeciwpancernej. Ponadto w okręgu znajduje się centrum szkoleniowe w

Siertołowie.

Moskiewskiemu Okręgowi Wojskowemu podlegało 86,2 tys. żołnierzy, 2500

czołgów średnich, 3100 pojazdów opancerzonych oraz 1300 zestawów

artyleryjskich. Podporządkowane mu zgrupowania to 2 armie (22. Armia ze

sztabem w Niżnym Nowogrodzie oraz 20. Armia Pancerna ze sztabem w

Woroneżu), a w tym 2 dywizje pancerne (4. „Kantemirowska” w Naro-Formińsku i

10. „Uralsko-Lwowska” w Boguczarze), 2 dywizje zmechanizowane (2.

„Tamańska” w Ałabinie i 3. „Sormowska” w Mulinie) i jedną samodzielną brygadę

(27. „Sewastopolska” w Moskwie), 2 dywizje powietrznodesantowe (98. wIwanowie i 106. „Tulska” w Tule, Riazaniu, Naro-Formińsku i Jefriemowie),

dywizja artylerii (34. Dywizja Artylerii w Mulinie) oraz 2 brygady i 2 pułki

artylerii107, brygada Specnazu (16. Samodzielna Brygada Specnazu w Tambowie108)

i pułk rozpoznania powietrznodesantowego, 2 brygady wyrzutni rakiet ziemia-

ziemia oraz 3 brygady wyrzutni rakiet ziemia-powietrze oraz jedno centrum

szkoleniowe. Okręgowi temu podlega także Grupa Wojsk Rosyjskich w

Naddniestrzu, ulokowana w jego stolicy -Tyraspolu. Nadwołżańsko-Uralski Okręg Wojskowy, z dowództwem w Jekaterynburgu,

ma pod swoją zwierzchnością 55 tys. żołnierzy, 3000 czołgów średnich, 2300

pojazdów opancerzonych i 2700 zestawów artyleryjskich. W skład oddziałów

wchodzi dowództwo 2 Armii, 2 dywizje zmechanizowane (34. w Jekaterynburgu i

105 Która bezpośrednio podlega Marynarce Wojennej.106 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 348.107

W tym pułk artylerii przeciwpancernej i pułk wieloprowadnicowych wyrzutnirakietowych.108 Tamże, s. 348.

40



27. w Tockim), 1 Baza Wojskowa o strukturze dywizji w Tadżykistanie, 1

samodzielna brygada „mirotworców109”, 2 brygady Specnazu, brygada

powietrznodesantowa (31. Samodzielna Brygada Powietrznodesantowa w

Uljanowsku), 2 brygady piechoty (w Permie i w Tockim110

), jeden pułk artylerii, atakże po 2 brygady wyrzutni rakiet ziemia-ziemia i ziemia-powietrze.

Północnokaukaski Okręg Wojskowy, którego dowództwo znajduje się w

Rostowie nad Donem, kontroluje 58. Armię ze sztabem we Władykaukazie i Grupę

Wojsk Rosyjskich na Zakaukaziu, stacjonującą w Abchazji i Osetii Południowej.

Jest to silny okręg, znajduje się bowiem w bardzo zapalnym punkcie Federacji

Rosyjskiej. Oddziały tego okręgu stanowiły zdecydowaną większość spośród

biorących udział w wojnie z Gruzją w 2008 roku, a wcześniej w konflikcie

czeczeńskim. Jego siły oblicza się na około 88,6 tys. żołnierzy wojsk lądowych i

powietrznodesantowych oraz około 1400 żołnierzy piechoty morskiej111, 800

czołgów podstawowych, 2000 pojazdów opancerzonych oraz 900 zestawów

artyleryjskich. Podległe okręgowi oddziały to 3 dywizje zmechanizowane (19. we

Władykaukazie, 20. w Wołgogradzie oraz 42. stacjonująca w Czeczenii), dywizja

powietrznodesantowa (7. w Noworosyjsku

112

), baza wojskowa wielkości dywizji, 2samodzielne brygady, 2 brygady Specnazu, 3 brygady i 1 pułk artylerii, batalion

chemiczny113 oraz po 2 brygady rakiet ziemia-ziemia i ziemia-powietrze. Podległe

okręgowi centrum szkoleniowe znajduje się w Kamszlowie.

Syberyjski Okręg Wojskowy, z dowództwem ulokowanym w Czicie,

kontroluje 2 armie – 36. i 41. Służy w nich 52 tys. żołnierzy oraz znaczna ilość

uzbrojenia – 4000 czołgów podstawowych, 6300 pojazdów opancerzonych oraz

2600 zestawów artyleryjskich. Jak nietrudno się domyślić, jest to okręg ulokowany poza strefą obowiązywania CFE. Główne oddziały w nim ulokowane to dywizja

pancerna (5. „Dońska” stacjonująca w Buriacji), 3 dywizje zmechanizowane (85.,

122., 131.) i samodzielna brygada. Ponadto, dywizja artylerii (12. „Praska” w

109 Mirotworczeskije sily - rosyjskie określenie oddziałów wysyłanych za granicę namisje pokojowe, od ang. peacemaking/peacekeeping.110 Tamże, s. 349.

111 Podległych Flocie Czarnomorskiej.112 Tamże, s. 349.113 Uzbrojony w miotacze ognia.

41



pobliżu Irkucka114), 2 brygady Specnazu, brygada powietrznodesantowa, brygada

wyrzutni rakiet ziemia-ziemia oraz 2 brygady rakiet ziemia-powietrze. Centrum

szkoleniowe znajduje się w Peszance.

Dalekowschodniemu Okręgowi Wojskowemu, ze sztabem ulokowanym wChabarowsku, podlegają 2 armie – 5. w Ussuryjsku i 35. W Biełogorsku. Ich stan

oblicza się na 72,5 tys. żołnierzy wojsk lądowych i powietrznodesantowych oraz

2,5 tys. żołnierzy piechoty morskiej115, 3000 czołgów podstawowych, 6000

pojazdów opancerzonych oraz 4100 zestawów artyleryjskich. Ilość znajdujących się

tam oddziałów jest znaczna – 11 dywizji zmechanizowanych różnego typu o

znacznym nasyceniu broni pancernej116, ale o niskim ukompletowaniu osobowym

czy wręcz fikcyjnych117, brygada Specnazu (67. Samodzielna Brygada Specnazu w

Bierdsku), brygada powietrznodesantowa (87. w Ussuryjsku118), 8 brygad artylerii,

2 brygady wyrzutni rakiet ziemia-ziemia i 3 ziemia-powietrze. Centrum

szkoleniowe ulokowane jest w Chabarowsku.

Specjalny Rejon Kaliningradzki jest co prawda podporządkowany dowódcy

Floty Bałtyckiej, a co za tym idzie dowódcy Marynarki Wojennej a nie Wojsk

Lądowych, ale posiada wyodrębnione od innych Okręgów Wojskowych strukturywojsk lądowych119. Zalicza się do nich 10,5 tys. żołnierzy wojsk lądowych i

powietrznodesantowych oraz 1,1 tys. piechoty morskiej, 811 czołgów

podstawowych, 1239 pojazdów opancerzonych oraz 345 zestawów artyleryjskich.

Samodzielne oddziały lądowe to dywizja, brygada i pułk zmechanizowany, pułk

artylerii, pułk śmigłowców oraz brygada rakiet ziemia-ziemia i pułk rakiet ziemia-

powietrze. Główne bazy znajdują się w Bałtyjsku i Kronsztadzie.

Mapa nr 1. Struktura terytorialna Wojsk Lądowych Federacji Rosyjskiej

114 Tamże, s. 349, 350.115 Podległych dowództwu Floty Oceanu Spokojnego.116 Część z nich powstała na bazie dawnych dywizji pancernych.117 Tamże, s. 350.118 Tamże.119

Do grudnia 1997 roku funkcjonował jako Kaliningradzki Okręg Wojskowy, a jegotrzon stanowiła 11. Armia Gwardii, przekształcona wtedy w lądowy komponent obronybrzegowej Floty Bałtyckiej.

42



Kolor fioletowy - Specjalny Rejon Kaliningradzki, kolor brązowy – Północnokaukaski Okręg Wojskowy,

kolor czerwony – Moskiewski Okręg Wojskowy, kolor niebieski – Leningradzki Okręg Wojskowy, kolor

żółty – Nadwołżańsko-Uralski Okręg Wojskowy, kolor zielony – Syberyjski Okręg Wojskowy, kolor

błękitny - Dalekowschodni Okręg Wojskowy.

Źródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Autonomous_districts_of_Russia.svg.

W ramach wojsk lądowych proponowany jest czasami następujący

podział120:

• Związki taktyczne i oddziały (dywizje, brygady, pułki) stałej

gotowości bojowej, posiadające co najmniej 80% stanu osobowego i

100% uzbrojenia. Mogą wejść do walki w ciągu jednej doby.

Stanowią zdecydowaną mniejszość wśród ogółu oddziałów121.

• Związku taktyczne i oddziały o zmniejszonej gotowości bojowej,

których ukompletowanie waha się w granicach 50-75%. Stanowią one

120 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz.2 , „ZeszytyNaukowe” 2001 nr 2, s. 117.

121 Wg R. Śmigielskiego w 2000 roku można było do tej grupy zaliczyć tylko 4 dywizje i4 brygady.R. Śmigielski, Osierocona… s. 351.

43



podstawę do rozwinięcia mobilizacyjnego w razie wojny oraz

zapewniają utrzymanie sprawności sprzętu wojskowego.

• Rezerwy strategiczne122.

2.2. Potencjał bojowy i funkcjonowanie

Wojska lądowe, podobnie jak pozostałe rodzaje sił zbrojnych Federacji

Rosyjskiej, cierpią na chroniczne niedofinansowanie od czasu upadku ZSRR. W

takiej sytuacji głównym problemem pozostawało utrzymanie wysokiej sprawności

bojowej sprzętu oraz wymiana uzbrojenia, na które skończyły się już resursy. Nie jest tajemnicą fakt, że większość uzbrojenia pochodzi jeszcze z czasów ZSRR i

stanowi o potencjale armii rosyjskiej jedynie na papierze, spełniając bardziej rolę

odstraszającą niż faktyczną siłę bojową. Mimo że ilość sprzętu z okresu zimnej

wojny została zmniejszona trzy- albo czterokrotnie w zależności od typu

uzbrojenia123, to wydaje się, że wyliczone w poprzednim podrozdziale ilości

znacznie przekraczają zarówno potrzeby jak i możliwości finansowe Federacji

Rosyjskiej.Ryzyko konfliktu z przeciwnikiem o podobnym potencjale jest niewielkie, za

to wojny w Czeczenii i w Gruzji pokazały, że istnieje możliwość konfliktu z

przeciwnikiem dużo słabszym albo wręcz o charakterze niepaństwowym. Dlatego

rozsądniejsze wydawałoby się posiadanie mniejszej ilości czołgów i pojazdów

opancerzonych różnego typu, za to nowszych i bardziej mobilnych. Gdyby jednak

doszło do wojny z innym mocarstwem to różnica w ilości sprzętu jest znaczna.

Federacja Rosyjska posiada przewagę w każdej kategorii uzbrojenia lądowego

objętej traktatem CFE. Wg wyliczeń I. Topolskiego, w roku 2003 Rosja posiadała

30020 sztuk czołgów a następna armia – ChRL tylko 8680, Rosja dysponowała

122 Szacowane przez IISS ma około 20 milionów.

“The Military Balance” 2009, s. 217.123 Porównaj: J. S. Skelton, Russian Military Reform Since the Collapse of the Soviet Union: How Effective is the Russian Military as a Fighting Force, Boston 2000, s. 13.

44



27975 pojazdami opancerzonymi a USA 21715 oraz 20746 zestawami

artyleryjskimi w porównaniu do 14000 posiadanych przez armię USA124.

Należy jednak wątpić w sprawność i mobilność oraz zaawansowanie

technologiczne rosyjskiego sprzętu. Wg danych oficjalnych tylko niewielka cześćuzbrojenia znajduje się w magazynach, ale prawdopodobnie niesprawna jest ich

większość125. Wg raportu gen. Liebiedia, w połowie lat 90-tych około 70% sprzętu

była przestarzała, a w wojskach lądowych aż 90%, przy czym np. 80% czołgów

określono jako bezużyteczne126. Do nowoczesnego uzbrojenia porównywalnego z

uzbrojeniem państw NATO zalicza się m.in. czołgi T-90, bojowe wozy piechoty

BMP-3, wozy bojowe przeznaczone dla wojsk powietrznodesantowych BMD-3 i

BMD-4, wozy opancerzone BTR-90. Stanowią one zdecydowaną mniejszość, a ich

zakup i wymiana w miejsce starszych modeli idzie bardzo powoli. Problemem

stawało się nawet uzupełniane strat ponoszonych w wyniku konfliktów i

nieodpowiedniej eksploatacji. Najnowszy sprzęt wojskowy produkowany w Rosji

częściej trafia na eksport. Czołgami, wozami bojowymi czy najnowszą i

najpotężniejszą wersją słynnych „katiusz” - BM-30 Smiercz, a także samolotami i

śmigłowcami zainteresowane są takie państwa jak Wenezuela, Grecja, Cypr,Malezja, Indonezja, Wietnam, Algieria, Iran, Indie, ChRL127. Nie widać też na razie

efektów prac nad czołgiem nowej generacji.

Wg R. Śmigielskiego128, żeby osiągnąć potencjał bojowy129 pozwalający

rosyjskim wojskom lądowym konkurować z najlepszymi armiami, na ich stanie

powinno się znajdować m.in. ok. 1000 czołgów T-90 i T-80U/UD, ponad 4000

BMP-3 oraz BMD-3 i BMD-4, 1600 BTR-90, 1900 samobieżnych haubic 2S17

oraz około 1 tys. zestawów przeciwlotniczych 2S6 i „Tor”. Plany takie funkcjonują 124 Porównaj: I. Topolski, Militarna…, s. 97.125 Szczególnie w części azjatyckiej, jest tam bowiem ulokowana znaczna częśćnajstarszego sprzętu, pochodzącego z lat 50-tych i 60-tych.126 I. Witkowski, Papierowa armia, „Nowa Technika Wojskowa” 1996 nr 12, s. 11.127 http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,33182,3867053.html, 22.01.2007.128 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 354.129 Za elementy budujące potencjał bojowy autor przyjmuje czynniki materialne –wartość bojową, możliwości ogniowe i możliwości manewrowe oraz niematerialne –poziom wyszkolenia wojsk, stopień gotowości bojowej, strukturę organizacyjną,

dyscyplinę i umiejętności wykorzystania środowiska walki.Porównaj: J. Wołejszo, Sposoby obliczania potencjału bojowego pododdziału, oddziału i związku taktycznego , Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2000, s. 4.

45



jednak już od dawna, a część z wymienionych modeli zdążyła się w międzyczasie

zestarzeć i nie jest już sprzętem konkurencyjnym wobec standardów uzbrojenia

najbogatszych państw NATO.

Duże nasycenie oddziałów lądowych sprzętem pancernym i artylerią pokazuje jak daleka od współczesnych koncepcji walki zbrojnej jest armia rosyjska.

Mimo rosnącego zainteresowania nowinkami technologicznymi oraz zmianami

koncepcyjnymi, rosyjskie wojską lądowe przygotowane są wciąż do prowadzenia

działań na wielkich, otwartych przestrzeniach z dużymi zgrupowaniami wojsk

nieprzyjaciela z wykorzystaniem swojego ciężkiego uzbrojenia. Nie są natomiast

przystosowane do współczesnych konfliktów i walki z przeciwnikiem

asymetrycznym. Zinformatyzowane i sieciocentryczne130 pole walki, walka

radioelektroniczna, wykorzystanie BSP czy broni inteligentnej131 pozostaje wciąż

raczej koncepcją i życzeniem rosyjskich dowódców132. R. Śmigielski zwraca uwagę

na brak formacji lekkiej piechoty, przeszkolonej do działania w górach czy w

terenie zurbanizowanym133. Dowództwo Wojsk Lądowym dostrzega te braki i

planuje zwiększyć ilość i mobilność lekkich brygad piechoty134.

Ukompletowanie i wyszkolenie wojsk lądowych również pozostawia bardzowiele do życzenia. Ze względu na fakt, iż większość oddziałów nie jest w pełni

uzupełniona, a duży odsetek stanowią w nich żołnierze z poboru, wystawienie

jednostek gotowych do walki w Czeczenii wymagało łączenia pododdziałów

należących nie tylko z różnych dywizji czy armii, ale nawet z innych części

130 Sieciocentryczność to koncepcja według której centra dowódcze połączone są jedną

strukturę i mają pełen dostęp do bieżących informacji o polu walki, przeciwniku iwłasnych siłach za pomocą różnych środków rozpoznania. Dzięki temu mogą sprawniei racjonalnie wykorzystywać swoje siły oraz dzięki dobrej komunikacji koordynowaćdziałania wszystkich swoich struktur.K. Rokiciński, Możliwości zastosowania koncepcji sieciocentryczności na obszarachmorskich Rzeczypospolitej Polskiej, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej”2007 nr 3, s. 76.131 Jest to grupa broni, która dzięki najnowszym osiągnięciom w dziedzinie elektronikiuzyskała ulepszone wartości bojowe. Jest to przede wszystkim broń precyzyjna,pozwalająca minimalizować straty wśród ludności cywilnej i innych celów niżzamierzone w momencie przeprowadzania ataku.132 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz.2…, s.118.133 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 352.134 J. Estinko, Командиров…

46



Federacji Rosyjskiej135. Wtedy też pojawiła się powtarzana później przez lata

opinia, że ponad milionowa armia rosyjska nie jest w stanie zebrać 50 tys. dobrze

wyszkolonych, uzbrojonych i zorganizowanych żołnierzy136. Powszechną praktyką

było transportowanie elitarnych jednostek Specnazu i powietrznodesantowych zinnych Okręgów Wojskowych, głównie Moskiewskiego, po to by „ratować

sytuację” spowodowaną przez nieudolne działania prowadzone przez regularne

wojska lądowe137.

Problemów organizacyjnych dostarcza zbyt duża ilość oddziałów i związków

taktycznych, których nie da się wykorzystać w całości, można jedynie

wykorzystywać pojedyncze pododdziały im podległe. Innym powodem takiej

sytuacji były problemy z przeprowadzaniem mobilizacji i zwiększaniem

ukompletowania oddziałów, a następnie „zgrywaniem” pododdziałów. Nietrudno

się domyślić, że skoro takie problemy występowały w wojnie z Czeczenią, to

mobilizacja do wojny z mocarstwem wojskowym wprowadziłaby totalny chaos.

Niski poziom wyszkolenia i morale żołnierzy spowodowany jest głównie

niedofinansowaniem i znaczących odsetkiem żołnierzy z poboru. Pierwszy element

sprawia, że nie można odbywać szkoleń, manewrów z taką intensywnością jak wczasach ZSRR. W roku 1997 na szkolenie bojowe wydano tylko 1% budżetu

obronnego138. Brak pieniędzy na płynne uzupełnianie zapasów w czasie wojny w

Czeczenii doprowadzał do tak tragicznych sytuacji jak konieczność zdobywania

żywności przez żołnierzy na własną rękę, m.in. przez kradzież albo nawet zabijanie

zwierząt domowych czy też sprowadzania podstawowego wyposażenia żołnierzy z

innych Okręgów Wojskowych139. Bardzo niskie pensje wpływają niekorzystnie na

morale żołnierzy, powodują też odchodzenie ze służby dużej ilości młodychoficerów.

Fakt, że około połowa żołnierzy to zasadnicza służba wojskowa wprowadza

oczywiste implikacje. Żołnierz z poboru jest zawsze gorzej wyszkolony od135 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 365.136 Rosja 2007. Raport z transformacji, materiały III Forum Europa – Rosja w Wiedniu,23 - 24 kwietnia 2007, Warszawa 2008, s. 224.137 M. Gawęda, Wojska rosyjskie w wojnie z Gruzją, „Nowa Technika Wojskowa” 2008 nr

10, s. 48.138 C. Rudziński, Reforma armii rosyjskiej, „Polska Zbrojna” 1997 nr 37, s. 31.139 I. Witkowski, s. 11.

47



zawodowego, szczególnie w użyciu nowoczesnego i skomplikowanego uzbrojenia

oraz częściej doprowadza do jego niszczenia przez nieodpowiednią eksploatację i

konserwację. Ponadto przymusowo wcielony do wojska ma małą motywację do

ponoszenia ryzyka oraz niską odporność na stres i umiejętność odnalezienia się na polu walki. Dlatego wykorzystywanie ich w działaniach bojowych przeciwko

Czeczenom powodowało powszechną niechęć młodych mężczyzn do armii oraz

kończyło się dużymi stratami własnymi. W roku 2000 na skutek działań bojowych

zginęło ponad 2500 żołnierzy rosyjskich, a 8000 zostało rannych140. Niestety dla

rosyjskiej armii, niskie morale, brak woli walki, niewykonywanie rozkazów, częste

dezercje i szybkie oddawanie się całych pododdziałów do niewoli oraz zachowania

kryminogenne dotyczyły także żołnierzy kontraktowych141.

Jednakże część ekspertów jest przekonana, że od czasu pierwszej wojny w

Czeczenii wzrósł poziom wyszkolenia indywidualnego żołnierzy oraz na szczeblu

pododdziału. Poprawiło się też dowodzenie na różnych szczeblach, wzrosła

elastyczność w podejmowaniu decyzji oraz skuteczność wykorzystania wsparcia

lotniczego i artyleryjskiego.142

Z poborem wiążą się też inne problemy. Ponieważ bardzo wielu młodychRosjan robiło wszystko by nie trafić do wojska, a pomagał im w tym korupcjogenny

system w którym istnieją 24 kategorię zwolnień i odroczeń służby143, to już w latach

90-tych dał się odczuć poważny problem związany z zapełnieniem wymaganej

liczby etatów. Czasami pobór dostarczał tylko 50-70% wymaganych żołnierzy,

efektem czego dochodziło do przypadków, że oficerowie musieli patrolować

jednostki niczym szeregowcy144. Ponieważ od 1 stycznia 2008 roku służba

140 B. Watson, The Requirement for a Modern and Relevant Russian Strategic Nuclear Capability ,http://www.cfc.forces.gc.ca/papers/csc/csc30/mds/watson.htm#_Toc71001746.141 K. Piątkowski, Rosyjskie wojska lądowe 1995, cz. II, „Nowa Technika Wojskowa”1996 nr 2, s. 13.142

K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz.2…, s. 126.143 B. Musiałowicz, Reforma pod ministra, „Polska Zbrojna” 2004 nr 51, s. 33.144 B. Watson, The Requirement…

48



zasadnicza została skrócona z 1,5 do 1 roku145, możliwe są jeszcze większe braki

kadrowe, co będzie wymuszać nasilenie tempa uzawodowienia rosyjskiej armii.

Odrębny problem stanowiło funkcjonowanie Lotnictwa Wojsk Lądowych.

Ich podległość zmieniała się, chwilowo przechodząc pod nadzór Sił Powietrznych.Sytuację dodatkowo komplikował fakt, że pierwsi dowódcy pododdziałów

śmigłowców pochodzili z Lotnictwa Sił Powietrznych i według tamtejszych zasad i

taktyk byli szkoleni powodował, że ciężko było wypracować koncepcje współpracy

z pododdziałami lądowymi i lotnictwem taktycznym, nie mówiąc już o ich

działaniu w praktyce, np. w Afganistanie146. Nie trzeba oczywiście dodawać, że

Wojskom Lądowym brakuje najnowszych śmigłowców takich jak szturmowe Ka-

50 i Ka-52, a wiele wysłużonych Mili może spaść w każdej chwili albo nie jest w

ogóle w stanie wznieść się w powietrze.

Znaczny kłopot stanowi w armii rosyjskiej korupcja. W roku 2008 rosyjska

prokuratura wojskowa skazała m.in. kilku generałów, a łączna suma

zdefraudowanych pieniędzy sięgnęła 3 miliardów rubli. Obliczono, że za tę kwotę

można było kupić np. 50-55 czołgów T-90, 3-4 samoloty wielozadaniowe Su-30 lub

MiG-35 albo jedną korwetę. Pieniądze przechodziły na konta oficerów głównie wtrakcie zakupu mieszkań dla wojskowych rodzin albo przy kontraktach

remontowych147. Ten pierwszy proceder jest kluczowym problemem socjalnym i

niestety dochodzi przy nim do wielu nadużyć. W roku 2007 bez mieszkań

pozostawało około 122 tysiące żołnierzy i ich rodzin148. Ich pensje są bardzo niskie,

wobec czego zdarzały się przypadki zamieszkiwania młodych oficerów i ich rodzin

w namiotach czy budynkach szkół149. Ciężko w tych warunkach zadbać o dobrą

edukację dla dzieci, opiekę zdrowotną czy dostęp do rozwiniętej sieci usługowej.145 W czasach Związku Radzieckiego służba zasadnicza trwała 24 miesiące w WojskachLądowych i Siłach Powietrznych oraz 36 miesięcy w Marynarce Wojennej. DekretemBorysa Jelcyna z 28.09.1992 skrócono ten okres do 18 miesięcy.M. Jędrzejko, Armie w dobie przemian. Kalendarium najważniejszych wydarzeń warmiach Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1989-1997, Warszawa 1997, s. 138.146 B. Potyrała, H. Szczegóła, s. 114.147 Zobacz szerzej: V. Litovkin, Коррупция одолевает армию,http://nvo.ng.ru/realty/2010-02-05/1_corruption.html, 05.02.2010.148

T. Hypki, Rosyjskie siły zbrojne – 16 lat kryzysu, „Raport: Wojsko, Technika,Obronność” 2008 nr 6, s. 24.149 J.S. Skelton, s. 25.

49



Powszechnym zjawiskiem był też handel bronią pochodzącą z jednostek

wojskowych, a procederem tym zajmowali się zarówno oficerowie jak i

szeregowcy150. W Czeczenii dochodziło do sprzedaży miejscowym broni ręcznej i

przeciwpancernej po bardzo niskiej cenie, np. równowartości 35 zł lub nawet za butelkę wódki151. Później z tej samej broni Czeczeńcy niszczyli sprzęt i siłę żywą

rosyjskiego przeciwnika.

Bardzo poważny problem wciąż stanowi fala (diedowszczina). W wojsku

rosyjskim przybierała ona wyjątkowo brutalną formę i masową skalę. W roku 1992

opublikowano raport, który mówił że tylko w I półroczu tego roku śmierć w armii

rosyjskiej poniosło 1615 żołnierzy152, większość z nich właśnie na skutek fali albo

popełnionych samobójstw. Wg oficjalnych danych153 w roku 2007, 471 żołnierzy

zginęło w trakcie odbywania służby, przy czym ponad połowa ofiar to samobójstwa

i ofiary fali. Tysiące żołnierzy boryka się co roku z problemami psychicznymi.

Wypadki takie często są tuszowane, dlatego powstało wiele organizacji takich jak

„Komitet Matek Żołnierzy” czy „Obywatel i armia", które walczą o elementarne

prawa człowieka w rosyjskiej armii, przynajmniej nagłaśniając poważniejsze

wypadki. Powody agresywnego zachowania starszych żołnierzy mogą być różne – przestępczość, alkoholizm, narkomania wśród żołnierzy, a także niski poziom

wykształcenia i duża agresja wśród dowódców najniższego szczebla.

Najlepszą podstawą do analizy potencjału bojowego wojsk lądowych są

obserwacje płynące z konfliktów w których armia rosyjska uczestniczyła. Najwięcej

wniosków dostarczała wojna w Czeczenii. Atak na republikę nie został

odpowiednio przygotowany, brakowało dokładnych map, poruszano się i

odpoczywano łamiąc podstawowe zasady bezpieczeństwa, a sprzęt w trakcie poruszania się w głąb republiki psuł się bardzo szybko154. Szturm na Grozne w noc

sylwestrową 1994/95 pokazał nieroztropność dowódców ze względu na brak

przeprowadzonego rozpoznania i brak osłony czołgów ze strony piechoty. Efektem150 V. Litovkin…151 I. Witkowski, s. 12.152 M. Jędrzejko, s. 140.153 http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708,6817745,Rosja__Matki_Zolnierzy_

oskarzaja_ armie_o_wyjatkowo.html.154 M. Kuleba, Czeczeński specnaz: taktyka działań specjalnych, Warszawa 2001, s. 34.

50



było wpadnięcie w zasadzkę i zniszczenie wielu czołgów granatami i butelkami z

benzyną 155. Przy okazji wyszła na jaw niska odporność czołgów nawet na broń

przeciwpancerną słabej jakości156, szczególnym problemem okazały się wady

konstrukcyjne powodujące częste wybuchy amunicji i śmierć całej załogi. Podobnewnioski dotyczyły bojowych wozów piechoty i samobieżnej artylerii157. W

późniejszej części kampanii na krytyczną ocenę zasłużyły mało finezyjne ataki

piechoty na miasto, brak umiejętności walki w terenie zurbanizowanym i

przestawienia mentalności i taktyki w kierunku walki antypartyzanckiej,

niedostateczne wykorzystanie śmigłowców i broni precyzyjnej, a z drugiej strony

użycie długiego ostrzału artyleryjskiego poprzedzającego szturm piechoty, który

jednocześnie powodował ruinę miasta i duże straty wśród cywili158. Przy czym

stwierdzono, że ogień był często prowadzony dosyć nieprecyzyjnie oraz

wykorzystywano zbyt duże ilości amunicji. Nieliczne były tak udane operacje jak

atak na kwaterę Czeczeńców w miejscowości Wiedieno, gdzie dobrze rozpoznano

teren oraz przeprowadzono rajd powietrzno-lądowy z zaskoczenia, skutecznie

wykorzystując dużą ilość śmigłowców159.

Równie niekorzystne wnioski płynęły z udziału 201 DywizjiZmechanizowanej w wojnie domowej w Tadżykistanie160, gdy pododdziały

wyposażone w sprzęt pancerny i opancerzony miały problemy w poruszaniu się w

terenie górskim, a piechota nie była wyszkolona do wykonywania nietypowych

zadań bojowych.

Nieco korzystniej przedstawia się ocena udziału wojsk rosyjskich w czasie

wojny z Gruzją w sierpniu 2008 roku. Ciężar dowodzenia spadł na dowódcę

Północnokaukaskiego Okręgu Wojskowego, a w kampanii wzięły udział główniewojska mu podporządkowane. Rosjanie byli dobrze przygotowani na wypadek

agresji gruzińskiej na teren Osetii Południowej albo Abchazji, ponieważ w pobliżu

znajdowały się oddziały biorące miesiąc wcześniej udział w manewrach „Kaukaz

155 K. Piątkowski, s. 11.156 Np. powszechnie używane na świecie granatniki RPG-7.157 Tamże, s. 12.158 D. Capezza, Translating Russia’s Military Reform,

http://smallwarsjournal.com/blog/journal/docs-temp/224-capezza.pdf, 17.04.2009.159 K. Piątkowski, s. 13.160 Pełniącej rolę sił pokojowych i ochraniających granicę.

51



2008”. Wobec czego 8 sierpnia po wkroczeniu wojsk gruzińskich do Osetii

Południowej, rozpoczęło się zdecydowane, szybkie i dosyć sprawne

przemieszczanie wojsk lądowych w rejon działań zbrojnych i rozwinięcie ich po

przekroczeniu strategicznego tunelu Roki161

. Świadczy to o tym, że Rosjanie mieligotowy plan operacji przeciwko Gruzji i czekali tylko na odpowiedni moment,

prowokację ze strony przeciwnika. Dopiero po dotarciu do Cchinwali pojawiły się

problemy z brakiem koordynacji, ponieważ pododdziały rosyjskie wchodziły do

walki w różnym czasie, czasem bez odpowiedniego rozpoznania i zabezpieczenia

skrzydeł162.

Początkowo obrona Gruzinów wsparta ostrzałem artylerii odpierała ich ataki

doprowadzając do ciężkich strat po stronie rosyjskiej, ale wobec zwiększającej się

przewagi liczebnej Rosjan, doszło do wyparcia obrońców. Odwrót, który szybko

zmienił się w paniczną ucieczkę, umożliwił Rosjanom osiągnięcie wszystkich

celów operacji, a nawet wkroczenie na integralną część terytorium gruzińskiego,

zniszczenie ich infrastruktury wojskowej oraz przejęcie porzuconego sprzętu.

Nie zmienia to jednak faktu, że powtórzyły się wnioski odnośnie

nieefektywności przestarzałego uzbrojenia pancernego

163

i duży chaoskomunikacyjny. Zobrazowaniem tego problemu jest fakt, że dowódca 58. Armii

chwilami kontaktował się ze swoimi pododdziałami za pomocą pożyczonego od

dziennikarza telefonu satelitarnego164. Może się to wydawać śmieszne, ale efektem

tego było zwiększenie strat wśród żołnierzy rosyjskich spowodowanych przez

własny ostrzał. Zawiodło zabezpieczenie medyczne i ogólnie pojmowana logistyka.

Wiele działań było improwizowanych i tylko słabość przeciwnika nie doprowadziła

do większych strat po stronie rosyjskiej.W ostatnim czasie nastąpiło też zwiększenie intensywności wielkich

manewrów. Już w roku 2006 doszło do dużych manewrów „Bajkał 06” i „Tarcza

161 Tunel ten jest główną drogą łączącą Osetię Północną i Południową. Gdyby Gruzinomudało się go zająć i skutecznie zablokować, to Rosjanie mieliby znacznie utrudnionąprzeprawę w kierunku stolicy Osetii Płd. – Cchinwali.162 K. Kubiak, Wojna Gruzińska (2), „Komandos” 2009 nr 1, s. 23.163 W czasie wojny użyto głównie przestarzałych czołgów T-72 I T-62 oraz wozów BMP-1

I BMD-1.164 R. McDermott, Russia’s Armed Forces: The Power of Illusion, “Russie.Nei.Visions”2009 nr 37, s. 17.

52



Związku”, w których wzięło udział odpowiednio 10 tys. i 8,8 tys. żołnierzy165. W

tych drugich wzięli też udział Białorusini. Były to symboliczne ćwiczenia bowiem

zaniechano podkreślanego wcześniej antyterrorystycznego charakteru działań, za

przeciwnika obierając sobie siły zbrojne wrogiego państwa166

. Latem 2009 roku przeprowadzono ćwiczenia „Kaukaz 2009”, „Ładoga 2009” oraz wspólnie z

białoruskim wojskiem „Zachód 2009”. Ostatnie z nich przeprowadzono na dużą

skalę, wzięło w nich bowiem udział około 6 tys. żołnierzy, 63 samoloty, 40

śmigłowców, 470 pojazdów opancerzonych, 228 czołgów, 234 samobieżne działa i

moździerze167. Manewry odbywały się w wielu miejscach, ponieważ ćwiczono tak

różne elementy jak obrona przeciwlotnicza, desant piechoty morskiej i

powietrznodesantowy168, tłumienie zamieszek spowodowanych przez „mniejszość

narodową”, zajmowanie terenów wroga przez wojska pancerne oraz według

niepotwierdzonych informacji odpalanie rakiet z głowicami jądrowymi na nasz kraj.

Nie wiadomo dokładnie jak z militarnego punktu widzenia oceniono te manewry,

ale wywołały one protesty ze strony państw NATO, szczególnie Polski i Litwy,

które były domyślnymi ofiarami interwencji wojsk rosyjskich i białoruskich.

Zwraca jednak uwagę fakt, że operowano samodzielnymi brygadami a niedywizjami169, co jest częścią większego planu zmian strukturalnych związanych z

przejściem z systemu dywizyjnego na brygadowy i krokiem w kierunku

zwiększenia mobilności, elastyczności i skuteczności oddziałów piechoty.

Wśród niedociągnięć ponownie dostrzeżono problemy z zaopatrzeniem oraz

opóźnienia w przemieszczaniu się wojsk rosyjskich. Powtarzają się też zarysowane

już wcześniej a odnoszące się do zacofania koncepcyjnego i technologicznego

wojsk rosyjskich oraz wymogów „sieciocentryczności” prowadzonej walki. Przedewszystkim pojawiły się duże problemy z łącznością pomiędzy pododdziałami i

słabym rozpoznaniem pola walki z powietrza170, prowadzonym w dodatku przez

165 „The Military Balance” 2007, s. 404.166 Rosja 2006. Raport z transformacji, materiały II Forum Europa – Rosja w Wilnie, 23 -24 marca 2006,Warszawa 2007, s. 175.167 M. Jastrzębski, Na Zachód patrz!, „Polska Zbrojna” 2009 nr 49, s. 48.168 Oba desanty udało się przeprowadzić tylko częścią pierwotnie przeznaczonych do

tego jednostek.169 A. Goławski, T. Wróbel, Manifestacja siły , „Polska Zbrojna” 2009 nr 49, s. 52.170 M.in. przez znikome użycie BSP.

53



samoloty TU-22MR będące pod komendą lotnictwa strategicznego171. Manewry

mają się odbywać cyklicznie również w następnych latach.

Nie mniej spektakularnie przebiegły ćwiczenia „Kaukaz 2009”. Wg danych

oficjalnych prowadził je sam szef sztabu generalnego gen. Mikołaj Makarow.Odbywały się na obszarze Abchazji, Osetii Południowej oraz sąsiednich rejonów

Federacji Rosyjskiej. W manewrach wzięło udział 8,5 tys. żołnierzy, ok. 200

czołgów, 450 transporterów opancerzonych i 250 dział, samoloty i śmigłowce, jak

również jednostki wchodzące w skład Floty Czarnomorskiej i Flotylli Kaspijskiej172

a nawet funkcjonariusze wewnętrznych struktur siłowych. Do zadań ćwiczących

wojsk należało utrzymanie pozycji przez zaatakowane oddziały rosyjskie

stacjonujących w Abchazji i Osetii Południowej, mobilizacja i transport oraz

włączenie się do walki oddziałów z terenu Federacji Rosyjskiej, a następnie

pokonanie nieprzyjaciela na jego własnym terytorium.

W tym roku planowane są dodatkowo manewry Wschód-2010, w których

wezmą udział związki taktyczne z Dalekowschodniego, Syberyjskiego i

Nadwołżańsko-Uralskiego Okręgu Wojskowego173. Świadczy to o rosnącej

świadomości w Sztabie Generalnym i Ministerstwie Obrony jak ważne jest podtrzymywanie zdolności bojowych żołnierzy walczących w dużych

zgrupowaniach. Wciąż można mieć jednak zastrzeżenia co do adekwatności

charakteru tych ćwiczeń, odpowiadających zagrożeniom zimnej wojny, a nie

czasów współczesnych174.

Charakter tej pracy nie pozwala na głębszą analizę przedstawionych

wniosków oraz wszystkich problemów dręczących rosyjskie wojska lądowe. Są one

jedynie wskazaniem ogólnych tendencji i obszarów wymagających poprawy. Gdy podsumujemy te wnioski, to otrzymamy negatywną ocenę sytuacji panującej w

rosyjskich Wojskach Lądowych. Jest jeszcze daleko do wyjścia z zapaści w jaką

popadły w latach 90-tych. Katastrofalnie przeprowadzona pierwsza wojna w171 K. Kubiak, Wojna Gruzińska (2)…, s. 28.172 P. Żochowski, Antyzachodni wymiar rosyjskich ćwiczeń wojskowych, „Tydzień naWschodzie” 2009 nr 24, Biuletyn Ośrodka Studiów Wschodnich, s. 4, 5.173 J. Estinko, Не все командиры соответствуют новому облику,

http://nvo.ng.ru/news/2010-02-26/100_okrug.html, 26.02.2010.174 I. Facon, The Modernisation of the Russian Military: The Ambitions & Ambiguities of Vladimir Putin, Camberley 2005, s. 3.

54



Czeczenii nie tylko negatywnie wpłynęła na zewnętrzne postrzeganie rosyjskiej

armii, ale też efektywności całego państwa i jego organów175. Zwiększenie tempa

wymiany sprzętu, intensyfikacja szkolenia i wielkich ćwiczeń wojskowych oraz

udział w realnych konfliktach to wymogi potrzebne do zwiększenia potencjału bojowego Wojsk Lądowych by mogły konkurować z największymi armiami państw

Europy Zachodniej. Porównania z armią USA wydają się natomiast bezcelowe.

Konceptualnie Rosjanie wciąż tkwią w XX wieku, działania bojowe prowadzą

prostymi manewrami dużej ilości piechoty, wspieranej przez ciężki sprzęt, brak im

natomiast pomysłu na użycie nowoczesnych technologii i sił specjalnych w sposób

tak mobilny jak robią to wojska państw NATO w Afganistanie, a wcześniej w

Iraku.

2.3. Modernizacja

Problem modernizacji został już częściowo zarysowany w poprzednim

podrozdziale. Jest to temat, który pojawia się od samego początku funkcjonowania

sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej, wywołując wiele emocji, spekulacji, tematnieomalże już zmitologizowany. W czasach ZSRR miał nieco inny wymiar. Wtedy

pojęcie modernizacji utożsamiano z wprowadzaniem nowych technologii w

uzbrojeniu mających zapewnić przewagę nad NATO176. Obecnie rozumiana jest

jako wymiana przestarzałego sprzętu oraz zwiększenie ilości żołnierzy

zawodowych w miejsce poborowych.

Trudno jest prześledzić wszystkie plany modernizacyjne jakie pojawiały się

na przestrzeni dwóch dekad. Proponowano w nich różne środki finansowe, zależnie

od ówczesnego budżetu obronnego, ale wspólne były dla nich wnioski odnośnie

sprzętu jaki musi zostać nabyty. Spośród pojawiających się w ciągu ostatnich kilku

lat można zatem wypunktować m.in. następujące potrzeby:

175 J. Kipp, The Russian Armed Forces, the Draft Military Doctrine, and the Revolution inMilitary Affairs: The Oracle of Delphi and Cassandra Revisited [w:] M. H. Crutcher, The

Russian Armed Forces at the dawn of the millennium, Carlisle Barracks 2000, s. 331.176 E. J. Felker, Oz Revisited: Russian Military Doctrinal Reform in Light of Their Analisysof Desert Storm, Maxwell Air Force Base 1994, s. 36.

55



• Zakup czołgów T-90 oraz wprowadzenie czołgu nowej generacji177

oraz modernizacja T-72 i T-80 do nowszych standardów.

• Wprowadzanie bojowych wozów piechoty BMP-3 i BMD-3/BMD-4

oraz transporterów opancerzonych BTR-90 i modernizacja starszychwersji.

• Zwiększenie ilości samobieżnych wieloprowadnicowych wyrzutni

rakiet BM-27 i BM-30, samobieżnych niszczycieli czołgów 2S25 i

haubicy 2S9, jak również modernizacja haubic 2S1, 2S3 i 2S19.

• Wprowadzanie najnowszych systemów obrony przeciwlotniczej

177

Nie wiadomo do tej pory czy będzie to czołg opracowywany już od dłuższego czasu T-95 czy zupełnie nowa konstrukcja. Pojawiały się też spekulacje na temat projektuczołgu bezzałogowego.

56



S-400 oraz dalsze prace rozwojowe nad systemem S-500178.

• Zakup zmodernizowanych wersji samobieżnych przeciwlotniczych

wyrzutni rakiet SA-8 i SA-11.

• Wymiana taktycznych rakiet krótkiego zasięgu starego typu na rakietyIskander-M.

• Prace nad nowymi przeciwpancernymi pociskami kierowanymi oraz

amunicją samonaprowadzającą.

Plany personalne dotyczą zmniejszenia ilości oficerów i generałów oraz

zwiększenia ilości żołnierzy kontraktowych wśród podoficerów i szeregowych179.

Drugi postulat nie budzi wielkich emocji, wiadomo jednak, że nie dojdzie w

najbliższym czasie do całkowitej rezygnacji z powszechnej służby wojskowej.

Mimo wielu osób krytykujących sytuację rekrutów, pobór wciąż uważany jest za

środek wychowania patriotycznego i moralnego młodych Rosjan, co podkreślane

jest zarówno przez zwykłych Rosjan, jak też przez oficjalne koncepcje

bezpieczeństwa180. Wprowadzane są już w życie próby ulepszania tego systemu,

ograniczenia patologii i podnoszenia morale żołnierzy, m.in. przez przywrócenie posługi kapelanów wojskowych181. Armii z poboru na nie służy kryzys

demograficzny. Za jego sprawą, co roku spada liczba potencjalnych poborowych182.

Zdecydowanie więcej kontrowersji i protestów budzi plan ograniczenia ilości

dowódców o najwyższych stopniach. 14 października 2008 roku ogłoszono plan

178 System ten ma mieć szerokie zastosowanie. Będzie mógł przechwytywać zarównomałe samoloty bezzałogowe lecące nisko nad ziemią, jak też rakiety wyposażone w

głowice jądrowe lecące z prędkością 5. kilometrów na sekundę. S-500 będą mogły jednocześnie namierzać i niszczyć 10 celów.Rosja pracuje nad jednolitą obroną przeciwlotniczą i przeciwrakietową,http://www.psz.pl/tekst-25993/Rosja-pracuje-nad-jednolita-obrona-przeciwlotnicza-i-przeciwrakietowa, 17.12.2009.179 Nabór żołnierzy do służby kontraktowej rozpoczęto oficjalnie 1 grudnia 1992 roku.M. Jędrzejko, s. 146.180 A. Pawłow, Ewolucja radzieckiej I rosyjskiej doktryny wojskowej, [w:] D. Bobrow, E.Haliżak, R. Zięba, Bezpieczeństwo narodowe I międzynarodowe u schyłku XX wieku,Warszawa 1997, s. 224.181 K. Giles, Military Service in Russia – No New Model Army , “Conflict Studies Research

Centre. Russian Series” 2007 nr 18, s. 12.182 K. D. Beasley, Russian Military Reform from Perestroika to Putin: Implications for U.S. Policy, Maxwell Air Force Base 2004., s. 68.

57



według którego z 25,7 tys. obecnie służących pułkowników pozostanie tylko 9

tysięcy, a z 99,5 tys. majorów – tylko 25 tysięcy. Zwiększy się natomiast liczba

poruczników - ma ich być 60 tysięcy, o 10 tysięcy więcej niż teraz183. Obecny

minister obrony Anatolij Sierdiukow jest pogardliwie określany przez generalicjęmianem „sprzedawcy mebli”184, któremu często zarzucają niekompetencję w

sprawach wojskowych. Krytyka płynęła też ze strony części mediów oraz

Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej, która zawsze była przeciwna

zmniejszaniu armii. Niemniej jednak, jego propozycje dotyczące zmniejszenia

kadry dowódczej są słuszne, a protesty wynikają głównie z obaw o utratę własnych

stanowisk i wpływów w wojsku albo braku udziału w procesie uwłaszczania

majątku sił zbrojnych185, dlatego minister ma pełne poparcie premiera W. Putina.

Konflikt między cywilami a żołnierzami zakończył się nawet dymisją poprzedniego

szefa Sztabu Generalnego, gen. Jurija Bałujewskiego186. Opór generalicji przeciw

reformom i redukcji armii prowadzony jest już od roku 1992, ponieważ wielu

dowódców wyższego szczebla wciąż oczekiwało na otwarty konflikt z

„Zachodem”187. Natomiast za kadencji poprzedniego ministra obrony Siergieja

Iwanowa podjęto działania zmierzające do ograniczenia roli Sztabu Generalnego izwiększenia cywilnej kontroli nad wojskiem188.

Inne pomysły Sierdiukowa odnośnie oficerów dotyczą podniesienia ich

sprawności fizycznej. Testy sprawnościowe przeprowadzone w roku 2008

pokazały, że z najprostszymi ćwiczeniami nie może sobie poradzić ¼ oficerów189,

mogą oni też mieć problem ze zmieszczeniem się w mundury nowego wzoru

i kroju. Projektem ministra obrony jest też nowy kodeks oficerski. Ma on służyć

183 P. Butowski, Siły Powietrzne Rosji znowu się reorganizują, „Lotnictwo” 2009 nr 1,http://www.magnum-x.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=321&catid=1&Itemid=11.184 Pełnił on wcześniej różne funkcje urzędnicze i przemysłowe. Pracował m.in. jakodyrektor generalny spółki meblowej.185 P. Żochowski, Kolejny etap reformy Sił Zbrojnych FR wzbudza opór generalicji,„ Tydzień na Wschodzie” 2008 nr 41, s. 2.186 Russia - Evolving into an Independent Strategic Player, “East Asian StrategicReview” 2009, s. 190.187 A. C. Aldis, R. N. McDermott, Russian Military Reform 1992-2002, Abingdon 2003, s.90.188

A. Liaropoulos, The Russian Defense Reform and its Limitations, “Caucasian Reviewof International Affairs” 2008 nr 2, s. 5.189 A. Łabuszewska, Armia szyta na miarę, „Polska Zbrojna” 2008 nr 20, s. 53.

58



poprawieniu wizerunku i morale armii. Do 1 lutego zbierano sugestie żołnierzy z

całej Rosji. Uroczyste przyjęcie dokumentu ma nastąpić w listopadzie. Wciąż

jednak brak konkretnych wiadomości na temat jego zawartości. Wiadomo jednak,

że kodeks jest odpowiedzią na wzrost przestępczości w armii oraz upadek etosużołnierskiego190. Zakłada się, że wprowadzenie w życie jego zasad może też

poskutkować podniesieniem społecznego zaufania do armii, które zostało

nadszarpnięte już za sprawą wojny w Afganistanie191.

Wśród potrzeb odnośnie zmian strukturalnych i funkcjonalnych mówi się o

konieczności zmniejszenia i uelastycznienia sztabów średniego i wyższego

szczebla, ograniczeniu wpływania na decyzje na niższych szczeblach przez starych

dowódców pełniących najwyższe funkcje oraz zbyt sformalizowanych sposobów

zatwierdzania decyzji swoich podwładnych czy też o usprawnieniu

zbiurokratyzowanych metod opracowywania dokumentów bojowych192.

Odrębnym pomysłem na rozwiązanie problemów rosyjskiej armii jest

powołanie „legii cudzoziemskiej”. Pomysł ten zaprezentował minister obrony

Siergiej Iwanow w roku 2003. Według tej koncepcji, obywatele państw Wspólnoty

Niepodległych Państw mogliby wstąpić do takiej formacji, w zamian otrzymując, bardzo kuszące w niektórych obszarach postsowieckich, dochody wynoszące około

150 dolarów miesięcznie oraz perspektywę uzyskania rosyjskiego obywatelstwa po

kilku latach służby. Wg ministra, tacy żołnierze mieliby prezentować większą

dyscyplinę i wolę do służenia w armii rosyjskiej niż mieszkańcy Federacji

Rosyjskiej193. Pomysł spotkał się z ożywioną dyskusją oraz silną krytyką nawet

wśród liberalnej opozycji.

Od początku lat 90-tych tematem dyżurnym pozostają też próby utworzeniasił szybkiego reagowania. 18 grudnia 1992 gen. Graczow zaakceptował koncepcję

Mobilnych Sił Rosji194. W najwcześniejszym i najbardziej optymistycznym

wariancie w ich skład miało wchodzić 3-5 korpusów armijnych (o charakterze

190 J. Prus, Zbiór zasad moralnych dla rosyjskiej armii,http://www.rp.pl/artykul/25,421762_Zbior_zasad_ moralnych__dla_rosyjskiej_armii.html, 19.01.2010.191 M. Raś, Dążenie Rosji do zachowania pozycji mocarstwowej w aspekcie militarnym,

„Świat i Polityka” 2003 nr 1-2, s. 3.192 J. Zieliński, s. 103.193 G. Gromadzki, Rosyjska Legia Cudzoziemska, Polska Zbrojna 2003 nr 16, s. 32.

59



zmechanizowanym i pancernym), 5 brygad artylerii, związki operacyjne lotnictwa

bojowego i śmigłowców, jednostki łączności i walki radioelektronicznej. Jeszcze

bardziej mobilną strukturą miały być siły natychmiastowego reagowania, które

tworzyłoby 5 dywizji i 8 brygad powietrznodesantowych, 6 brygadzmechanizowanych, 3 brygady obrony przeciwlotniczej, 6 samodzielnych

batalionów piechoty morskiej, brygada Specnazu oraz jednostki śmigłowców,

samolotów bojowych i transportowych195. Plan był zupełnie oderwany od

rzeczywistości, wobec czego później ograniczano jego założenia. W chwili obecnej

w jednostkach mobilnych powinno znajdować się 170 tys. żołnierzy, ale po analizie

doświadczeń wojny w Gruzji wydaje się to mało prawdopodobne.

Aby zrealizować najbardziej ambitne plany, Federacja Rosyjska musiałaby w

ciągu najbliższych lat wydać setki miliardów dolarów na modernizację swojej

armii. Jednakże w obecnej sytuacji, gdy państwo przeżywa kryzys gospodarczy i

uzyskuje mniejsze dochody za sprawą niskiej ceny ropy, jest to jeszcze mniej realne

niż w czasie najlepszej koniunktury. Mimo wszystko, w najbliższych latach budżet

obronny będzie się prawdopodobnie utrzymywał na dość wysokim poziomie,

wobec czego nowego sprzętu w rosyjskiej armii będzie się pojawiać coraz więcej.

194 S. J. Zaloga, Berety z gwiazdami. Radzieckie wojska powietrznodesantowe,

Warszawa 2003, s. 238.195 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej, Warszawa 1997, s. 199, 200.

60



Rozdział 3

Siły Powietrzne

3.1. Struktura

Potęga Sił Powietrznych (Wojenno-Wozdusznyje Siły) ZSRR, a potem

Federacji Rosyjskiej kojarzona była głównie z lotnictwem strategicznym

(lotnictwem dalekiego zasięgu), które stanowiło część atomowej triady i ważny

element mocarstwowości całego państwa. Ale do tego rodzaju sił zbrojnych zaliczasię również lotnictwo bombowe, myśliwskie, szturmowe, transportowe,

rozpoznawcze, specjalne196, obrony powietrznej197 oraz różnego rodzaju służby

pomocnicze. Przy czym struktury obrony powietrznej łączą w sobie zarówno

systemy naziemne służące do ochrony przeciwlotniczej jak również jednostki

lotnictwa myśliwskiego zajmujące się przechwytywaniem wrogich samolotów,

helikopterów czy pocisków balistycznych. Siły Powietrzne stanowią część

całościowego systemu obrony powietrzno-kosmicznej198. Nakłada to na nie

następujące zobowiązania:

• Wczesne wykrywanie napadu powietrznego i rakietowego, a także obronę

przemysłowych, administracyjnych, energetycznych i innych ważnych

ośrodków i obiektów na terenie kraju, obronę zgrupowań sił zbrojnych,

rozpoznawanie i niszczenie kosmicznych środków o przeznaczeniu

militarnym znajdujących się na orbicie.• Prowadzenie walki o panowanie w powietrzu, niszczenie obiektów o dużym

znaczeniu militarnym i ekonomicznym dla przeciwnika, dezorganizację jego

systemu dowodzenia i rządzenia państwem, prowadzenia działań zbrojnych196 Zalicza się do niego wczesne ostrzeganie, systemy naprowadzające, tankowaniepowietrzne, walkę elektroniczną, ochronę przed broniąradiologiczną/chemiczną/biologiczną, komunikację, logistykę, meteorologię orazzespoły ratownicze i ewakuacyjne.197 Struktura Sił Zbrojnych i Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej,

http://mil.ru/848/1045/1273/1278/index.shtml.198 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz. 2, s. 119.

61



wraz z innymi rodzajami sił zbrojnych przeciwko zgrupowaniom wojsk

przeciwnika zarówno na kontynentalnych i powietrznych jak i morskich

Teatrach Działań Wojennych, a także wspieranie działań bojowych

prowadzonych przez Wojska Lądowe i Marynarkę Wojenną 199

.Po upadku ZSRR, Siły Powietrzne poniosły znaczne straty w sprzęcie, tak

ruchomym jak i nieruchomym200. Na terytorium Federacji Rosyjskiej znalazło się

około 65% sowieckiego uzbrojenia i wyposażenia wojsk ochrony powietrznej oraz

około 62% samolotów201 i tylko 40% lotnisk 202. Poza tym doszło do dezintegracji

istniejących do tej pory zgrupowań bojowych, systemów bazowania i kierowania

oraz zaplecza techniczno-materiałowego203. W momencie rozpadu ZSRR poza

granicami FR znalazły się, podobnie jak w przypadku sił lądowych, znaczne

zgrupowania lotnicze. Na terenie NRD i Polski znajdowały się dwie armie

lotnicze204. Poza tym na terenie państw nadbałtyckich stacjonowała 15. Armia

Lotnicza205.

W latach 90-tych Siły Powietrzne przechodziły reorganizacje, z których

największa miała miejsce w roku 1997. Dekretem B. Jelcyna z dnia 16 lipca 1997,

który wszedł w życie marcu 1998 r., połączono Siły Powietrzne i ObronęPowietrzną w jeden rodzaj sił zbrojnych206. Natomiast 1 lipca 1997 r. wyłączono

spod ich kontroli 3 Armię Rakietowo-Kosmicznej Obrony, będącą trzonem obrony

rakietowo-kosmicznej i przekazano ją pod wpływ strategicznych sił rakietowych207.

199 K. Malak, Czynnik…, s. 70.200 Szczególnie dotkliwa była utrata systemów radarowych i wczesnego ostrzegania,która według ekspertów sprawiła, że zachodnia i południowa granica FR przestała byćchroniona.201 I. Topolski, Militarna…, s. 100, 101.202 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 366.203 Tamże.204 W Niemczech stacjonowała 16. Armia Lotnicza, posiadająca w swoim składzie 5dywizji – 3 myśliwskie i 2 myśliwsko-bombowe, a w Polsce 4. Armia Lotnicza, złożona zdywizji lotnictwa bombowego i dywizji myśliwsko-bombowej. J. Zieliński, s. 67.205 B. Potyrała, H. Szlufik, s.18.206 B. Potyrała, H. Szczegóła, s. 142.207 Tamże, s. 141.

62



Na skutek sprzeciwu Marynarki Wojennej nie udało się włączyć do Sił

Powietrznych komponentu lotniczego wspierającego i ochraniającego siły morskie.

Na podstawie The Military Balance208 możemy wywnioskować, że obecnie w

Siłach Powietrznych służy 160 tys. żołnierzy, ale liczba ta ma zostać zredukowanado 148 tys. Ogólna ilość samolotów podporządkowanych temu rodzajowi sił

zbrojnych wynosi co najmniej 4000. Potencjał ten stanowi część wspólnego

systemu obrony powietrznej państw WNP209.

Struktura lotnictwa zorganizowana jest w sposób funkcjonalny. Za

najistotniejszy element uznawane jest Lotnictwo Dalekiego Zasięgu.

Zorganizowane jest ono w ramach 37. Armii Lotniczej. W jej skład wchodzą 2

dywizje ciężkich bombowców, 4 pułki ciężkich bombowców określone jako

strategiczne i 4 pułki ciężkich bombowców nie zaliczane do strategicznych. Łącznie

na ich stanie znajduje się 116 bombowców Tu-22M-3 i Tu-22MR. W ramach 37.

Armii funkcjonuje też baza tankowców210, wyposażona w 20 samolotów IŁ-78 i IŁ-

78M oraz centrum treningowe ciężkich bombowców, mające na wyposażeniu 30

maszyn typu Tu-134.

Najbardziej rozbudowane jest lotnictwo taktyczne, które tworzą bombowce isamoloty szturmowe, łącznie 7 pułków wyposażonych w 241 sztuk Su-25A/SM, 1

pułk wyposażony w 16 Su-34P i 13 pułków ze 550 szturmowymi Su-24/Su-24M2.

Myśliwce rozmieszczone są w 9 pułkach mających na stanie 188 samolotów MiG-

31, 9 pułków posiadających 226 sztuk MiG-29, 6 pułków wyposażonych w 281 Su-

27211 oraz w jednostkach treningowych ćwiczących młodych pilotów na 30

samolotach MiG-25. Samoloty zwiadowcze umieszczono w 4 pułkach

posiadających na swoim stanie 40 samolotów MiG-25R oraz w 5 pułkach, któreużywają 79 Su-24MR. Lotnictwo taktyczne posiada również bazę z 20 samolotami

wczesnego ostrzegania A-50 i A-50U. Walkę elektroniczną prowadzi kilka eskadr

wyposażonych w 60 helikopterów Mi-8 w wersji Hip J. Młodzi piloci szkolą swoje

umiejętności w 2 centrach treningowych, posiadających 40 MiG-29, 21 Su-27, 15

208 „The Military Balance” 2009, s. 222, 223.209 Systemem tym objęte są również Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan,

Tadżykistan, Turkmenistan, Ukraina i Uzbekistan.210 Określanych też jako latające cysterny.211 W tym 40 sztuk w najnowszej wersji Su-27SMK.

63



Su-25 i 16 Su-24. Naziemna obrona przeciwlotnicza prowadzona jest za pomocą

samobieżnych zestawów przeciwlotniczych. Wyposażonych w nią jest aż 35

pułków posiadających co najmniej 1900 zestawów S-300 oraz 1 batalion

operacyjny wyposażony w najnowsze zestawy S-400, ulokowany w okolicachMoskwy. Najnowsze nabytki lotnictwa taktycznego to BSP, a wśród nich modele

Pchela-1T, Albatross i Expert.

Lotnictwo Transportowe oparte jest o 61. Armię Lotniczą. Łącznie posiada

co najmniej 293 samoloty, w tym m.in. 50 sztuk An-12, 12 An-124, 21 An-22 i 210

Ił-76. Dzieli się na lotnictwo wojskowe, które złożone jest z 9 pułków 212 i flotę

cywilną zorganizowaną w kilka eskadr samolotów średniego i długiego zasięgu.

Śmigłowce podległe Siłom Powietrznym tworzą dwa człony. Maszyny

szturmowe latają w 20 pułkach i eskadrach wyposażonych. Łącznie jest to 8

śmigłowców Ka-50, 7 Mi-28 oraz około 620 Mi-24. Śmigłowce transportowe i

walki elektronicznej tworzą mieszane pułki posiadające w sumie 35 sztuk Mi-26, 8

Mi-6 oraz około 600 Mi-17/Mi-8MT Hip H i Mi-8 Hip wsparcia.

Szkoły lotnicze zorganizowane są w 5 eskadr/pułków ćwiczących na co

najmniej 980 sztukach samolotów Mig-29, Su-27, MiG-23 (myśliwce), Su-25(szturmowe), Tu-134 (transportowe) i L-39 (treningowe).

Oprócz tego wiele jednostek znajduje się poza dowództwem SP. Jest to np.

część 37. Armii Lotniczej podporządkowana Siłom Strategicznego Odstraszania i

przeznaczona do przenoszenia ładunków jądrowych. Do zadań tych przeznaczone

jest 16 samolotów Tu-160, 32 Tu-95MS6 i 32 Tu-95 w wersji MS16 oraz po 5 sztuk

Tu-95 i Tu-160 oznaczonych jako samoloty testowe.

Ponadto własnym lotnictwem dysponuje też Federalna Służba Graniczna. Do jej dyspozycji pozostaje około 86 samolotów transportowych różnego typu -

An-24, An-26, An-72, Ił-76, Tu-134, Yak-40 i SM-92 oraz około 200 śmigłowców

Ka-28/Ka-27, ASW, Mi-24, Mi-26 i Mi-8.

Na niekorzyść Sił Powietrznych świadczy dodatkowo fakt, że znaczna część

wymienionych wcześniej jednostek podlega operacyjnie dowódcom Okręgów

Wojskowych, czyli na ogół żołnierzom Wojsk Lądowych. Bez wchodzenia w

212 W tym 5 pułków samodzielnych.64



głębszą analizę odnośnie rozmieszczenia terytorialnego sprzętu lotniczego trzeba

nadmienić, że poszczególne jednostki podporządkowane są operacyjnie

następującym Okręgom Wojskowym:

• Leningradzkiemu – 6. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej.• Moskiewskiemu – korpus lotniczy i obrony powietrznej oraz specjalny pułk

obrony powietrznej wyposażony w najnowsze systemy S-400.

• Nadwołżańsko-Uralskiemu – 5. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej.

• Północnokaukaskiemu - 4. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej.

• Syberyjskiemu – 14. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej.

• Dalekowschodniemu – 11. Armia Lotnicza i Obrony Powietrznej.

Największą siłę uderzeniową posiadają jednostki ulokowane w europejskiej części

kraju, szczególnie w Leningradzkim i Północnokaukaskim, gdzie stacjonują

dywizje bombowców.

3.2. Potencjał bojowy i funkcjonowanie

Przedstawiona w poprzednim podrozdziale struktura pokazuje, że sprzętlotniczy dostępny jest nie tylko Siłom Powietrznym, ale też innym rodzajom sił

zbrojnych, co jest spowodowane specyfiką rosyjskich sił zbrojnych. Nie zmienia to

jednak faktu, że to pod kierownictwem dowódcy Sił Powietrznych znajduje się

duży potencjał uderzeniowy, który można wykorzystać na każdym rodzaju Teatrów

Działań Wojennych. Pojawia się więc pytanie na ile rosyjskie lotnictwo jest w

stanie wykorzystać ten uniwersalny potencjał, który może być wykorzystany w tak

różnych celach jak atak jądrowy, niszczenie obiektów należących do przeciwnika,

jego jednostek każdego typu oraz wspieranie działań własnych sił lądowych. Nie

jest łatwo odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ po upadku ZSRR lotnictwo

wykorzystywane było jeszcze rzadziej niż wojska operujące na lądzie.

Wiele wniosków odnoszących się do działania Wojsk Lądowych pozostaje

wspólnych również dla Sił Powietrznych. Problemy ze starzejącym się sprzętem,

niedostateczna ilość paliwa, korupcja, brak środków finansowych na prowadzenie

65



intensywnego szkolenia na poziomie pojedynczych pododdziałów oraz na regularne

manewry oddziałów i związków taktycznych.

Najpoważniejszym problemem zdaje się być starzejący się sprzęt. Stwarza

on bardziej niebezpieczną sytuację niż starzejący się sprzęt lądowy. Jeśli 40-letniczołg nie będzie w stanie ruszyć z miejsca, powoduje to tylko utratę zdolności

bojowych przez jednostkę w której się znajduje. Natomiast niesprawny samolot czy

śmigłowiec stanowi zagrożenie życia i zdrowia dla ich załóg, personelu naziemnego

oraz infrastruktury jednostki. Ponadto może zagrażać cywilom i budynkom

znajdującym się poza jednostkami, bo nigdy nie wiadomo gdzie wadliwy sprzęt

może spaść, a nie zawsze da się przeprowadzić udane lądowanie awaryjne. Dlatego

większość sprzętu lotniczego nie wykonuje lotów ćwiczebnych ani bojowych ze

względu na zagrożenie jakie stwarza.

Jeszcze w latach 90-tych, ówczesny dowódca Sił Powietrznych, gen. Piotr

Dejniekin twierdził, że rosyjskie samoloty wysoką gotowość bojową powinny

utrzymać do roku 2005. Ale już pod koniec ubiegłego wieku te zapewnienia

wydawały się przesadzone. Wtedy bowiem szacowano, że nowoczesne maszyny

stanowią tylko około 21% ogółu, natomiast sprawność samolotów i śmigłowcówwaha się pomiędzy 55 a 81%213. Ponieważ w międzyczasie wymiana sprzętu szła

bardzo nieefektywnie, a najnowsze Migi i Suchoje trafiały głównie na eksport, a nie

do własnych jednostek, to w ciągu ostatnich 2 lat zaczęły być widoczne efekty.

Dochodziło bowiem do wypadków lotniczych z udziałem chluby rosyjskich sił

lotniczych – samolotów Su-27 i starszych, ale też niegdyś bardzo cenionych Mig-

29. W następstwie tych wydarzeń doszło do zawieszenia lotów wykonywanych na

tych modelach samolotów, a następnie przeprowadzano śledztwo, w wynikuktórego okazało się, że 90 MiG-ów-29 jest niesprawnych i nie nadaje się do

latania214. Po innym wypadku MiG-a ze 120. pułku lotnictwa myśliwskiego z bazy

Domna, pojawiły się informacje, że w całej jednostce sprawnych jest tylko kilka

jednostek 215. Warto w tym miejscu dodać, że są to mimo wszystko jedne z

213 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz. 2., s. 120.214

Rosyjskie Migi uziemione, http://www.tvn24.pl/12691,1590634,0,1,rosyjskie-migi-uziemione,wiadomosc.html, 13.03.2009.215 Katastrofa MiG-29 z bazy Domna, http://www.altair.com.pl/start-2184>.

66



nowszych modeli znajdujących się na wyposażeniu rosyjskiej armii, pytanie więc

zachodzi w jakim stanie są jeszcze starsze samoloty. Jeśli do oceny jakościowej

dołożymy jeszcze porównanie ilościowe z lotnictwem NATO, które zawsze

wypadało niekorzystnie dla ZSRR/FR i w roku 2000 wynosiło 1:4216

, to będziemymieli obraz potencjału rosyjskiego lotnictwa wojskowego.

W złym stanie znajduje się również flota śmigłowców, które były bardzo

mocno eksploatowane w czasie wojny w Czeczenii. Stracono dużo sprawnych

jednostek, natomiast ze względu na trudną sytuację finansową nie tylko nie doszło

do zastąpienia ich nowymi jednostkami, ale również zanotowano bardzo duże

problemy ze sprowadzeniem części zamiennych, amunicji i paliwa. Obecnie za

sprawne uważa się oficjalnie około 40% śmigłowców, a załogi wylatują około 50

godzin rocznie217. Jest prawie pewne, że są to zawyżone liczby.

Na razie nie pojawiają się informacje o złym stanie rosyjskiego lotnictwa

strategicznego, ale po fakcie, że ostatnie bombowce strategiczne zostały

wyprodukowane w roku 1994218 można sądzić, że już niedługo i one odmówią

posłuszeństwa. Pojawiają się też głosy, że w obliczu zmian w środowisku

międzynarodowym i pojawieniu się innego typu zagrożeń można zrezygnować z posiadania lotnictwa dalekiego zasięgu, co niewątpliwie przyniosłoby znaczne

oszczędności, bo są to jedne z największych maszyn w rosyjskich siłach zbrojnych i

jedne z najbardziej kosztownych. Wydaje się jednak, że ze względu na chęć

podtrzymania prestiżu i iluzji o własnej supermocarstwowości militarnej nie dojdzie

do takich redukcji. Widać to choćby po fakcie, że w roku 2008 podjęto decyzję o

wznowieniu produkcji Tu-160, ale nie wiadomo w jakiej ilości.

Porównując stan w Wojskach Lądowych, warto odnotować pozytywne danedotyczące stanu osobowego. Zwraca się bowiem uwagę, że Siły Powietrzne są

ukompletowane w 100%. W dodatku w ostatnim czasie wzrosła ilość komponentów

bojowych w ramach tej struktury i stanowi ponad połowę wszystkich żołnierzy w

niej służących.

216 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz. 2…, s. 120.

217 T. Hypki, s. 10.218 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki, cz. 1, „ZeszytyNaukowe” AON 2001 nr 1, s. 99.

67



Analizując sytuację kadrową nie sposób jednak nie wskazać na problem z

utrzymaniem w służbie najbardziej wartościowych lotników i inżynierów. Wpływa

on znacząco na obniżenie sprawności sprzętu. Ponadto niewystarczająca ilość

najlepiej wykwalifikowanego personelu naziemnego i pilotów uniemożliwiamaksymalne wykorzystanie możliwości najnowszych technologii lotniczych i

obrony przeciwlotniczej.

Brak paliwa jest poważnym czynnikiem hamującym szkolenie i

utrzymywanie gotowości bojowej lotnictwa. Otrzymywane w latach 90-tych zasoby

w granicach 30-50%219 pożądanego stanu uniemożliwiały utrzymywanie wysokiego

stopnia wyszkolenia pilotów. Na przełomie lat 90-tych i nowego wieku ilość

wylatanych godzin rocznie sięgała 25-30, co w porównaniu do średniej w armiach

NATO wynoszącej co najmniej 120-130 godzin220, a jak podają inne źródła nawet

200 godzin rocznie, wygląda bardzo niekorzystnie. Jedynie kadeci szkół lotniczych

mogli się pochwalić dużym nalotem – średnio 220 godzin w roku 2004 221. Skutkuje

to nie tylko obniżeniem potencjału bojowego rosyjskich jednostek lotniczych, ale

też grozi wypadkami powodowanymi przez słabo wyszkolonych i

niedoświadczonych pilotów w czasie lotów w trudnych warunkachatmosferycznych i przy ograniczonej widoczności.

Mimo ograniczonych środków finansowych rosyjskie Siły Powietrzne brały

udział w różnego rodzaju manewrach, nawet w czasach największego kryzysu. Do

takich ćwiczeń można zaliczyć np. „Zachód-94”, które odbyły się w kwietniu 1994

roku oraz „Reduta 97” przeprowadzone w listopadzie 3 lata później, w których

wzięło udział lotnictwo transportowe. Podczas ćwiczeń „Zachód-99” w czerwcu

1999 roku, bombowce strategiczne Tu-160 wykonały loty w pobliżu Islandii i Norwegii, a we wrześniu tego roku Tu-95MS doleciały do wybrzeży Kanady222. W

drodze powrotnej bombowce wystrzeliwały rakiety do celów znajdujących się na

poligonach już na terenie Federacji Rosyjskiej.

219 J. S. Skelton, s. 26.

220 J. S. Skelton, s. 28.221 R. Bock, Sokoły Putina, „Wiraże” 2005 nr 19, s. 21.222 B. Potyrała, H. Szczegóła, s. 128, 132.

68



W roku 2007 ponownie doszło do nasilenia lotów na dalekie odległości nad

Pacyfikiem, Atlantykiem i Arktyką. Oprócz Tu-95 i Tu-160 użyto też Tu-142MK 223,

które zostały przechwycone przez angielskie myśliwce u wybrzeży Szkocji.

Największe ćwiczenia odbyły się 17 sierpnia 2007 roku, a uczestniczyło w nich ponad 20 samolotów, w tym cztery średnie bombowce Tu-22M3 i cztery

zbiornikowce Ił-78224. Lotom towarzyszyły wypowiedzi polityków i dowódców

rosyjskich o przywróceniu regularnych patroli dalekiego zasięgu, ale wydaje się, że

były to tylko puste deklaracje o charakterze propagandowym. Jednym z powodów

do takich działań jest chęć zaznaczenia obecności wojskowej na Arktyce, gdzie

zaczęła się rywalizacja o ukryte złoża surowców energetycznych225. Jednakże dzięki

lotom patrolowym udało się zwiększyć średni nalot roczny pilotów w roku 2008 do

100-120 godzin226.

Lotnictwo transportowe ćwiczyło w ostatnich latach przeprowadzanie

desantów żołnierzy jednostek powietrznodesantowych oraz wozów bojowych

BMD. Znaczące ćwiczenia tego typu miały miejsce w marcu 2008 roku. Możliwość

wykonywania desantów pojawiła się następnie dzięki przeprowadzanym wielkim

manewrom „Zachód 2009” podczas których zrzucono z samolotów Ił-76 batalionnależący do 98 Dywizji Powietrznodesantowej. W manewrach wzięły też udział 63

samoloty Su-27, Su-24, Su-34, Tu-95, Tu-160 i Tu-22M3, 40 śmigłowców Mi-27

oraz Mi-24 i Mi-28 i BSP Dozor-5227. Wpłynęło to jednak tylko częściowo na

zwiększenie średniego nalotu do około 60 godzin rocznie228. Najgorzej jest w

lotnictwie taktycznym, gdzie średnia nie przekracza 40 godzin229.

Negatywnie dają się odczuć braki trenażerów i symulatorów lotu najnowszej

generacji. Wiąże się to z szerszymi problemami wojskowych szkół lotniczych orazcentrów i jednostek treningowych. Na ich wyposażeniu znajdują się głównie starsze

modele, m.in. starsza wersja czeskiego L-39, które nie przygotowują bezpośrednio

do latania w najnowocześniejszych samolotach wielozadaniowych.223 Będących morską wersją Tu-95.224 P. Butowski, Budzenie z letargu, „Polska Zbrojna” 2008 nr 4, s. 53.225 R. McDermott, s. 13.226 P. Butowski, Budzenie…, s. 54.227

A. Goławski, T. Wróbel, s. 53.228 „The Military Balance” 2009, s. 223.229 P. Butowski, Budzenie…, s. 55.

69



Dużo uwag krytycznych pod adresem Sił Powietrznych230 pojawiło się po

wojnie z Gruzją w roku 2008. Trzon sił lotniczych stanowiły jednostki 4. Armii

Lotniczej wsparte samolotami wczesnego wykrywania A-50, bombowcami Tu-

22M3 oraz rozpoznawczymi Tu-22MR 231

. Prezentowane po wojnie krytyczneopinie stawiają tezę, że pomimo zdominowania przestrzeni powietrznej Gruzji,

straty zadane lotnictwu gruzińskiemu wydają się niewspółmiernie małe do strat

lotnictwa rosyjskiego, jeśli uwzględni się różnicę w potencjale ilościowym232.

Ponadto zwraca się uwagę na dość małą skuteczność uderzeń lotniczych,

wynikającą prawdopodobnie z braku doposażenia pułków myśliwsko-bombowych i

bombowych w nowe samoloty, a lotnictwa wojsk Lądowych w nowe śmigłowce.

Innym powodem takiego stanu mogło być użycie bomb konwencjonalnych i

pocisków rakietowych starszej generacji przy zbyt rzadkim wykorzystaniu bomb

lotniczych i pocisków kierowanych nowszej generacji233. W bardzo

nieskoordynowany sposób przeprowadzano misje ratunkowe, efektem czego do

niewoli gruzińskiej trafiło kilku pilotów. Powodem tego była nieudolność

dowódców oraz braki w wyszkoleniu pilotów234.

Dało się też odczuć brak roztropności

235

i niedocenienie sił przeciwnika, costwarzało zagrożenie dla pilotów. Wspomniane już wcześniej problemy z

komunikacją wpłynęły negatywnie na otrzymywanie bieżących informacji o

rozmieszczeniu gruzińskiej obrony przeciwlotniczej. Czynnikiem utrudniającym

wykonywanie zadań i zwiększającym ryzyko strat było ukształtowanie terenu oraz

nieprzystosowanie wszystkich maszyn do walki i obrony w takim środowisku. W

takich warunkach większy nacisk należało położyć na zagłuszanie radarów

przeciwnika oraz inne działania z wykorzystaniem środków walki elektronicznej.Szczególne zagrożenie powodowały mobilne zestawy rakietowe Buk-M1 i Osa-AK.

230 A szczególnie dominującego zgrupowania, czyli znajdującej się wPółnocnokaukaskim Okręgu Wojskowym 4. Armii Lotniczej.231 K. Kubiak, Wojna Gruzińska (1), „Komandos” 2008 nr 12, s. 50.232 A. Radomyski, Konfrontacja gruzińsko-rosyjska, „Kwartalnik Bellona”, 2009 nr 2, s.104.233 Tamże, s. 106.234

R. McDermott, s. 17.235 Np. latanie na zbyt niskich wysokościach i z niewielką prędkością co ułatwiałocelowanie zestawom przeciwlotniczym Gruzinów.

70



Z tych niedociągnięć, których efektem była utrata w pierwszym dniu 2 maszyn a

drugiego dnia 2-4 maszyn236 wyciągnięto wnioski doprowadzając do zmniejszenia

strat własnych. Osiągnięto to m.in. przez zwiększenie prędkości przelotowych i

pułapów z których prowadzono działania, skrócenie czasu przebywania watakowanym rejonie, wykorzystanie pułapek termicznych, zasłon dymnych i

środków walki elektronicznej w celu uniknięcia namierzenia przez obronę

powietrzną przeciwnika237. Ostateczne straty po stronie rosyjskiej pozostają

niejawne i bardzo różnią się w wypowiedziach obu stron konfliktu. Mówi się więc o

stracie od 4 do aż 19 maszyn różnego rodzaju, począwszy od śmigłowców Mi-24 po

bombowce Tu-22M3.

Podobnie jak w przypadku działań zbrojnych w Czeczenii niezbyt pomyślnie

wypadała współpraca z pododdziałami lądowymi. Wsparcie z powietrza było zbyt

słabo skoordynowane z ich działaniami. Dobrze natomiast wykorzystano

bombowce Tu-22M3, które z dużej wysokości atakowały obiekty na terytorium

gruzińskim oraz zgrupowania ich wojsk, szczególnie w wąwozie Kodori

prowadzącym do Abchazji, pomimo nadmiernej eksploatacji i pewnych braków w

koordynacji ich działań.

3.3. Modernizacja

Jedyną nadzieję na odbudowanie potencjału bojowego rosyjskiego lotnictwa

stanowi zakup najnowszych maszyn skonstruowanych na terenie Federacji

Rosyjskiej. Swoich technologii w tej dziedzinie Rosjanie nie muszą się bowiem

wstydzić, chociaż ustępuje ono technologiom dostępnym w państwach NATO.

Niemniej jednak, ich samoloty i śmigłowce cieszą się zainteresowaniem wielu armii

na całym świecie. Jak już wcześniej wspomniano, nowsze modele nie wchodziły

dotąd do służby w rosyjskim lotnictwie w dużych ilościach.

Aby zatem rosyjskie Siły Powietrzne mogły odzyskać część potencjału jakim

dysponowały w czasach ZSRR oraz by zapewnić racjonalizację wykorzystania

236 A. Radomyski, s. 105.237 Tamże, s. 108.

71



środków finansowych należy przedsięwziąć długą listę działań. Powinno dojść do

zakupów wielozadaniowych samolotów Su-35238 oraz bombardujących Su-34 w

miejsce starszych modeli. Wymienianie muszą podlegać myśliwce przechwytujące

(przewagi powietrznej), szczególnie starsze modele samolotów MiG, na maszynytypu MiG-35239, a docelowo na samolot nowej generacji. Przeprowadzona na

szeroką skalę modernizacja samolotów różnego typu połączona z przedłużeniem ich

resursów umożliwi pozostanie w służbie części maszyn. Oficjalnie mówi się m.in. o

unowocześnieniu samolotów szturmowych Su-24M i Su-25T, co doprowadziłoby

do kilkukrotnej poprawy ich osiągów w celności i zasięgu wystrzeliwanych

pocisków240.

W szerszym stopniu niż do tej pory wprowadzone do służby mają zostać

śmigłowce szturmowe Mi-28 oraz nowsze, jednomiejscowe Ka-50 i dwumiejscowe

Ka-52. Zastąpią one stare i wysłużone Mi-24, które docelowo muszą zostać

wycofane albo zmodernizowane. Wymienić należy flotę dużych śmigłowców

transportowych na maszyny typu Ka-60 i Mi-38, nieco cięższe Mi-26 i Mi-46,

unowocześnione wersje Mi-8 i Mi-17 oraz na najcięższe Mi-6 i Mi-10 241. Z drugiej

strony konieczne są zakupy małych śmigłowców, które potrzebne są dowykonywania innych zadań niż transport większej ilości osób czy, albo atakowania

celów naziemnych.

Należy zastanowić się nad przyszłością bombowców strategicznych.

Możliwe rozwiązania to ograniczenie ich ilości bądź całkowite usunięcie ze służby

Ten drugi wariant wydaje się mniej prawdopodobny, pojawiają się natomiast plany

redukcji floty bombowców przenoszących ładunki atomowe, np. do 50

samolotów242. Konieczna wobec tego będzie produkcja nowych maszyn Tu-160.

238 Wprowadzających różne modyfikacje do modelu na którym bazują, czyli Su-27.239 Jest to najnowsza wersja myśliwca MiG-29, ale posiadająca tylko część wyposażeniaV generacji.M. Kamyk, Powrót do gry ,” Przegląd Sił Powietrznych” 2009 nr 9., s. 43.240 H. Suchar, Kulejąca Modernizacja, „Polska Zbrojna” 2002 nr 48, s. 31.241

J. Garstka, Rosyjskie śmigłowce transportowe, „Przegląd Sił Powietrznych” 2008 nr6, s. 45, 46.242 T. Wróbel, Sen o potędze, „Polska Zbrojna” 2007 nr 11, s.57.

72



Inny wariant zakłada uzbrojenie bombowców strategicznych w broń precyzyjnego

rażenia tak by mogły być bardziej użyteczne w konfliktach konwencjonalnych243.

Modernizacja samolotów transportowych Ił-76 oraz wielkich An-124 i zakup

zmodernizowanych wersji Ił-76MF oraz Ił-112W, Tu-204 i An-70 w miejsce An-24 i An-26, to plany unowocześnienia lotnictwa transportowego. Zwiększenie ilości

zbiornikowców/tankowców wydłużyłoby zasięg oddziaływania samolotów

rosyjskich i czas, w którym mogą pozostawać w powietrzu i realizować swoje

zadania. Eksploatacja „latających” cystern należy jednak to bardzo kosztownych.

Dużym skokiem technologicznym byłoby opracowanie nowych typów

uzbrojenia, zwiększenie ilości broni precyzyjnej i inteligentnej kosztem

konwencjonalnych i anachronicznych bomb i rakiet. To samo dotyczy szerszego

zastosowanie nowych systemów nawigacji oraz ochrony przed wykrywaniem

radarów244. Prawdziwa rewolucja dokona się, gdy większy nacisk położy się na

produkcję i szersze wykorzystanie BSP. Wśród nowych projektów duże nadzieje

wiąże się m.in. z bezzałogowym samolotem Skat. Dowódca Sił Powietrznych

zaznaczył, że potrzebne są uniwersalne maszyny mogące wykonywać takie zadania

jak zwiad, atak, przechwytywanie sygnałów radiowych oraz wskazywanie celówdla pododdziałów piechoty albo lotnictwa245

Dosyć kosztownym i bardzo ambitnym, jest plan stworzenia kosmicznego

teatru działań wojennych. Wiąże się on ze zwiększeniem zagospodarowania

przestrzeni kosmicznej przez inne państwa oraz planami stworzenia „tarczy

antyrakietowej” przez Stany Zjednoczone. Jako odpowiedź na te tendencje Rosjanie

opracowują teoretyczne i praktyczne podstawy obrony powietrzno-kosmicznej

przed rakietami oraz przyszłościowymi statkami kosmicznymi246.Kluczowym zadaniem jest jednak prowadzenie dalszych prac nad samolotem

V generacji. Prace trwają od dawna, a ich zamierzeniem było stworzenie myśliwca

przewagi powietrznej nowej generacji, w domyśle mogącego konkurować z243 M. Michalec, Perspektywy Rozwoju WWS Federacji Rosyjskiej, „Przegląd WojskLotniczych i Obrony Powietrznej” 2002 nr 3, s. 15.244 L. Visingr…245 Russia to build fifth-generation fighter prototype soon,

http://en.rian.ru/russia/20070808/70574505.html, 08.08.2007.246 M. Michalec, Tendencje rozwoju sztuki operacyjnej Sił Powietrznych FederacjiRosyjskiej, „Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej” 2002 nr 11, s. 7.

73



amerykańskim F-22 Raptor. Wcześniejsze projekty uwzględniające takie modele

jak Mig 1.44 czy Su-47 nie doczekały się finalizacji247. Być może inne będą losy

samolotu określanego skrótem PAK-FA (Pierspiektiwnyj Awiacyonnyj Kompleks

Frontowoj Awiacyi) lub T-50. Jest to pierwsza udana konstrukcja stworzona odnowa przez zakłady Suchoja. Sylwetką przypomina amerykańskiego „Raptora”,

wyposażony jest w technologię stealth248 oraz nowoczesne wyposażenie

elektroniczne i awionikę. Wydaje się jednak mało prawdopodobne by były to

konstrukcje o podobnej wartości i nowoczesności, nawet uwzględniając fakt, ze

„Raptor” służy już w siłach powietrznych USA od 2003 roku. W dodatku mimo, iż

lot próbny wykonany w lutym 2010 roku zakończył się sukcesem, to wciąż

nieznane są dokładne dane techniczne samolotu jak też termin wprowadzenia do

produkcji i tym bardziej wejścia do służby249.

W planach są też kolejne reformy strukturalne. Liczebność Sił Powietrznych

ma zostać ograniczona do 124 tys. żołnierzy. Armie Lotnicze miałyby zostać

przekształcone w Dowództwa. Bombowce strategiczne i ciężkie samoloty

transportowe trafiły pod nadzór nowego Dowództwa podporządkowanego

bezpośrednio Naczelnemu Dowództwu. W miejsce sześciu obecnych armiizorganizowanych w ramach okręgów wojskowych pozostałyby cztery Dowództwa

na czterech kierunkach strategicznych: Dalekowschodnim, Syberyjskim,

Południowym i Północno-Zachodnim. Bazy Lotnicze zastąpiłyby dywizje i pułki.

Jednostki przeciwlotnicze mają zaś zostać przekształcone w Brygady Obrony

Powietrzno-Kosmicznej. Ogólna liczba jednostek w Siłach Powietrznych zmniejszy

się z 340 do 180, czyli niemal do połowy250.

Rosyjskie Siły Powietrzne zostały dotknięte kryzysem w stopniu większymniż wojska lądowe. Szczególnie lotnictwo taktyczne i myśliwskie, tak istotne dla

potencjału militarnego państwa w wojnie konwencjonalnej, uległo znacznej

247 Program prac nad Su-47 zakończył się skandalem, ponieważ samolot któryokreślany był jako „cud technologiczny” i który posiadał unikalną konstrukcję skrzydeł(skierowanych do przodu a nie do tyłu), kosztował bardzo dużo i jak się potem okazałobył wyposażony w przestarzałe elementy.248 Technologie sprawiające, że obiekt/sprzęt wojskowy ma bardzo niską wykrywalność

przez dostępne obecnie metody obserwacji.249 Do służby mógłby wejść około roku 2015 pod nazwą Su-50.250 P. Butowski, Siły…

74



degradacji od momentu upadku ZSRR. Zmniejszona ilość sprzętu, z którego

większość nie nadaje się do latania oraz spadek wyszkolenia załóg to dwa główne

elementy, które wymagają poprawy tak by Rosja mogła konkurować w tej

dziedzinie wojskowości z państwami NATO. Potrzebne jest też dostosowanie dowspółczesnych konfliktów asymetrycznych i walki z przeciwnikiem na ziemi, a nie

z maszynami przeciwnika w przestrzeni powietrznej, zmiany koncepcyjne i większe

wykorzystanie broni precyzyjnej i aparatów bezzałogowych.

75



Rozdział 4

Marynarka Wojenna

4.1. Struktura

Mimo zmian w sposobie prowadzenia wojen i realizacji interesów

politycznych i ekonomicznych, Marynarka Wojenna (Wojenno-Morskoj Fłot,

WMF) Federacji Rosyjskiej teoretycznie wciąż pozostaje jednym z kluczowych

środków ochrony uniwersalnych interesów państwa. Jest to możliwe dzięki temu,

że oprócz specyficznych możliwości walki nawodnej i podwodnej Marynarka

Wojenna posiada również środki dostępne wszystkim pozostałym rodzajom

rosyjskich sił zbrojnych. W dodatku może je wykorzystywać także w okresie wojny

i pokoju na każdym Teatrze Działań Wojennych. Poza ściśle militarną rolą wielka

flota stanowi ważne źródło autorytetu państwa w środowisku międzynarodowym.

Podstawowymi celami utrzymywania Marynarki Wojennej jest251:

• Możliwość ochrony strategicznych interesów Rosji na obszarach morskich i

oceanicznych przez demonstrację siły, a także uczestnictwo w

międzynarodowych operacjach pokojowych i humanitarnych.

• Zabezpieczanie interesów ekonomicznych w wyłącznej strefie ekonomicznej

i na wszelkich akwenach morskich, ochrona żeglugi i działalności

produkcyjnej i handlowej.

• Odstraszanie potencjalnych przeciwników za pomocą potencjału jądrowego

znajdującego się na wyposażeniu własnej floty oraz zdecydowanegowykorzystania jej potencjału konwencjonalnego.

• Ochrona granicy państwowej i środowiska podwodnego, realizacja potrzeb

państwa w dziedzinie oceanografii, kartografii, hydrometeorologii i

prowadzenie misji ratowniczych i poszukiwawczych.

251 K. Malak, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz. 2…, s. 121.76



Bardziej szczegółowe zadania MW w trakcie wojny to252:

• Niszczenie infrastruktury militarnej i przemysłowej przeciwnika oraz jego

potencjału militarno-ekonomicznego.

• Likwidacja wrogich sił morskich i zdobycie panowania na wszelkichakwenach ważnych ze strategicznego punktu widzenia dla Federacji

Rosyjskiej.

• Dezorganizacja morskich przewozów wrogich stron przy jednoczesnej

ochronie własnej komunikacji i rejonów bazowania.

• Wspieranie działań Wojsk Lądowych i Sił Powietrznych prowadzonych w

obszarach nadmorskich.

W wyniku rozpadu ZSRR Marynarka Wojenna poniosła mniejsze straty niż

Siły Powietrzne. W największym stopniu ucierpiały Flota Bałtycka253 i

Czarnomorska, które straciły znaczną część swojej infrastruktury. Losy Floty

Czarnomorskiej ze względu na złożoność problemu zostaną szerzej omówione w

dalszej części rozdziału. Flotylla Kaspijska natomiast utraciła możliwość

stacjonowania w bazach zlokalizowanych w pobliżu Baku oraz około 25% statków

na rzecz Azerbejdżanu, a reszta została podzielona między FR, Kazachstan iTurkmenistan254. W roku 1992 rozformowano Samodzielną Śródziemnomorską

Eskadrę Operacyjną.

Zasadniczo, Marynarka Wojenna dzieli się na morskie siły atomowe oraz siły

ogólnego przeznaczenia (konwencjonalne). Funkcjonalnie należy wyróżnić siły

podwodne, siły nawodne, obronę brzegową 255 i lotnictwo morskie256. Strukturalnie

podzielona jest na 4 Floty i 1 samodzielną Flotyllę, które tworzą samodzielne

związki strategiczne, posiadające w swoim składzie oprócz komponentu morskiegorównież dywizje lotnicze, jednostki rozpoznawcze i piechotę morską 257. Floty

natomiast dzielą się mniejsze struktury - flotylle i eskadry, w skład których

wchodzą dywizje/brygady/dywizjony okrętów.

252 Tamże.253 Utracono porty w Świnoujściu, Lipawie, Tallinie i Rydze.254 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 394.255 A w jej ramach piechotę morską, artylerię I siły rakietowe ochrony wybrzeża.256 B. Potyrała, H. Szczegóła, s. 152257 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 382.

77



Najsilniejszym związkiem operacyjnym jest Flota Północna. Jeszcze w 1992

roku wyposażona była w 3 z 4 posiadanych przez siły zbrojne lotniskowców. Od

zakończenia służby 3 najstarszych lotniskowców, Flocie podlega ostatni z nich -

„Admirał Kuzniecow”. Sztab Floty znajduje się w Siewieromorsku. Obszar na jakim realizuje swoje działania to przede wszystkim Atlantyk i Arktyka. Jej

potencjał tworzą łącznie 42 okręty podwodne (8 z nich znajduje się w rezerwie), w

tym 12 strategicznych, 22 konwencjonalne i 8 wspierających. Potencjał nawodny

stanowią 3 krążowniki (1 w rezerwie), 7 niszczycieli (1 w rezerwie), 8 fregat i 4

korwety, 10 niszczycieli min, 5 amfibii oraz co najmniej 130 statków logistycznych

i wsparcia. Lotnictwo morskie podległe Flocie Północnej to 38 bombowców, 20

myśliwców, 10 samolotów szturmowych, 31 samolotów zwalczających okręty

podwodne, 27 samolotów transportowych, 42 śmigłowce zwalczające okręty

podwodne, 16 transportowych i desantowych oraz 15 śmigłowców wsparcia.

Komponent lądowy tworzy pułk piechoty morskiej, wyposażony w 74 czołgi

podstawowe, 209 pojazdów opancerzonych i 44 zestawy artyleryjskie oaz brygada

obrony wybrzeża, wyposażona w 360 lekkich uniwersalnych transporterów

opancerzonych i 134 zestawy artyleryjskie oraz 1 pułk artylerii rakietowej.Flota Oceanu Spokojnego to następne pod względem potencjału

zgrupowanie sił morskich. Jej sztab ulokowany jest we Władywostoku. W zasięgu

jej oddziaływania znajdują się akweny Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego. Znaczenie i

potencjał tego zgrupowania spadło po upadku ZSRR, wcześniej na równi z Flotą

Północną posiadała dwa lotniskowce258. Jej wyposażenie stanowią obecnie 23

okręty podwodne (11 pozostaje w rezerwie), w tym 4 strategiczne i 20

konwencjonalnych, 1 krążownik, 5 niszczycieli (3 w rezerwie), 9 fregat i korwet, 16statków patrolowych, 9 niszczycieli min, 4 amfibie, 57 statków logistycznych i

wsparcia. Na wyposażeniu podległego Flocie Oceanu Spokojnego lotnictwa

morskiego pozostaje 14 bombowców, 30 myśliwców, 36 samolotów zwalczających

okręty podwodne i 10 samolotów transportowych oraz 31 śmigłowców

zwalczających okręty podwodne, 6 transportowych i desantowych, 26 śmigłowców

wsparcia. Tutaj znajduje się teoretycznie najsilniejsze zgrupowanie piechoty

258 G. Austin, A. D. Muraview, The Armed Forces of Russia in Asia, Londyn 2000, s. 206.78



morskiej - 55. Dywizja, w której skład wchodzą batalion pancerny, batalion artylerii

i 3 bataliony piechoty. Flota posiada również własną brygadę obrony wybrzeża.

Flota Czarnomorska stacjonuje głównie na Krymie, należącym po upadku

ZSRR do Ukrainy. Po 1991 roku stworzyło to kłopotliwą sytuację, bowiemRosjanie nie mieli dość rozbudowanej infrastruktury na terytorium rosyjskim, by

móc zrezygnować z baz, które znalazły się poza granicami Federacji Rosyjskiej. Po

kilku latach sporów o podział Floty i kształt porozumienia, ostatecznie udało się je

podpisać 28 maja 1997 roku259. Na mocy tego układu Federacja Rosyjska uzyskała

prawo do dzierżawienia bazy w Sewastopolu do roku 2017260, a w zamian musiała

uznać przynależność Krymu do Ukrainy. Ponadto Rosja weszła w posiadanie 2 z 5

zatok, w których można było cumować statki oraz 81,7% okrętów261. Potencjał tej

dosyć słabej Floty, stanowią 2 konwencjonalne okręty podwodne (1 w rezerwie), 2

krążowniki, 1 niszczyciel, 8 fregat i korwet, 7 statków patrolowych i 3 wodoloty

patrolowe, 7 niszczycieli min, 7 amfibii i co najmniej 90 statków logistycznych i

wsparcia. Lotnictwo morskie Floty Czarnomorskiej posiada 18 samolotów

szturmowych, 14 samolotów zwalczających okręty podwodne, 4 samoloty

transportowe, 33 śmigłowce zwalczające okręty podwodne i 9 śmigłowcówwsparcia. Pułk piechoty morskiej, wyposażony w 59 pojazdów opancerzonych i 14

zestawów artyleryjskich;

Flota Bałtycka jest najbardziej wysuniętą na Zachód forpocztą armii

rosyjskiej. Jej dowództwo znajduje się w Kaliningradzie, natomiast główna baza

ulokowana jest w Bałtijsku. Flocie podporządkowane są 2 konwencjonalne okręty

podwodne (1 w rezerwie), 2 niszczyciele i 3 fregaty, 10 fregat patrolowych i 12

statków patrolowych innego typu, 11 niszczycieli min (1 w rezerwie), 4 amfibieoraz około 130 statków logistycznych i wsparcia. Komponent lotniczy stanowią 23

myśliwce, 26 samolotów szturmowych i 14 samolotów transportowych, 11

259 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 391.260 Mimo sprzeciwu części ukraińskich sił politycznych 27 kwietnia 2010 roku RadaNajwyższa ratyfikowała umowę o przedłużeniu stacjonowania rosyjskich okrętów naKrymie do roku 2042. Awantura w parlamencie, Rosyjska flota zostaje,

http://www.tvn24.pl/12691,1653827,0,1,rada-mowi-tak-flocie-czarnomorskiej,wiadomosc.html,27.04.2010.261 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 392.

79



śmigłowców szturmowych, 19 śmigłowców zwalczających okręty podwodne, 8

śmigłowców transportowych i desantowych oraz 17 śmigłowców wsparcia. Zależna

od Floty brygada piechoty morskiej, wyposażona jest w 26 czołgów podstawowych,

220 pojazdów opancerzonych i 52 wieloprowadnicowe wyrzutnie rakiet. Brygadaobrony wybrzeża złożona jest z 2 pułków artylerii wyposażonych w 133 zestawy

artyleryjskie, pułk artylerii rakietowej i pułk obrony powietrznej wyposażony w 28

samolotów.

Flotylla Kaspijska to najmniejsze, ale najstarsze zgrupowanie należące do

WMF. Jej dowództwo ulokowane jest w Astrachaniu. Jest to połączona flotylla

międzynarodowych sił pod dowództwem rosyjskim. W jej skład wchodzi 1 fregata,

3 statki patrolowe, 3 wodoloty, 9 niszczycieli min, 6 amfibii, oraz około 15 statków

logistycznych i wsparcia. Flotylli podlega również brygada piechoty morskiej262.

W Marynarce Wojennej służy łącznie około 142 tysięcy marynarzy i

żołnierzy. Po podsumowaniu uzbrojenia poszczególnych Flot, w skali całego kraju

potencjał morskiego komponentu tego rodzaju sił zbrojnych można podzielić na 3

główne rodziny uzbrojenia: okręty podwodne, największe okręty nawodne oraz

pozostałe okręty nawodne. Okrętów podwodnych jest w sumie 68, w tym

263

:• 16 strategicznych, a wśród nich 6 okrętów Delta III, 6 Delta IV, 3 Typhoon

(1 w rezerwie), 1 Yury Dolgoruky i 2 w trakcie budowy;

• 52 taktyczne (konwencjonalne), wśród których można wyodrębnić:

o 7 okrętów podwodnych o napędzie atomowym przenoszących pociski

manewrujące typu Oscar II (1 w rezerwie);

o 17 okrętów podwodnych o napędzie atomowym, 2 typu Akula II, 8

Akula I (3 w rezerwie), 2 Sierra II (1 w rezerwie), 1 Sierra I przebywający w rezerwie oraz 4 Victor III;

o 20 okrętów o napędzie konwencjonalnym, w tym 19 typu Kilo (4 w

rezerwie) i 1 typu Lada;

• 8 okrętów wsparcia, a wśród nich 1 Delta Stretch, 1 Losharik, 2 Paltus,

3 Uniform i 1 X-Ray;

262 „The Military Balance” 2009, s. 217-222.263 Nazwy modeli są angielskimi wersjami zapisu fonetycznego nazw rosyjskich.

80



Największych okrętów nawodnych Federacja Rosyjska posiada 64 egzemplarze, w

tym:

• 1 lotniskowiec „Admirał Kuzniecow”;

• 5 krążowników, w tym 1 krążownik o napędzie atomowym typu Kirov i 4krążowniki konwencjonalne (1 typu Kara i 3 typu Slava);

• 17 niszczycieli: 1 typu Kashin, 7 Sovremenny (2 w rezerwie), 8 Udaloy i 1

Udaloy II;

• 17 fregat, w tym 7 wyposażonych w pociski manewrujące, 1 typu Gepard, 3

Krivak, 2 Krivak II, 1 Neustrashimy oraz 10 klasycznych fregat typu

Parchim II;

• 24 korwety, wśród nich 1 typu Steregushciy, 3 Grisha III, 19 Grisha V i 1

typu Scorpion;

Pozostałą część Marynarki Wojennej tworzą 73 okręty patrolowe i ochrony

wybrzeży, w tym 40 szybkich okrętów rakietowych, 6 patrolowych wodolotów

rakietowych, 6 patrolowych wodolotów innego typu, 21 szybkich okrętów

patrolowych i 37 niszczycieli min. Pozostałe jednostki to co najmniej 45 statków

amfibijnych oraz co najmniej 370 okrętów logistycznych i wsparcia.Jak zostało już wspomniane wcześniej, w skład Marynarki Wojennej

wchodzi również Lotnictwo Morskie, którego jednostki podporządkowane są 4

Flotom. Na niższym szczeblu zorganizowane jest w postaci dywizji lotniczych,

następnie pułków a te zaś dzielą się na dywizjony. Służy w nim 35 tys. żołnierzy.

Na jego stanie znajduje się264: 58 bombowców Tu-22, 79 myśliwców (49 sztuk Su-

27 i 30 MiG-31), 68 samolotów szturmowych (10 Su-25 i 58 Su-24), 20 samolotów

do zwalczania okrętów podwodnych typu Tu-142, 50 samolotów patrolowych (15typu Be-12 i 35 sztuk Ił-38), 7 samolotów przeznaczonych do walki elektronicznej

(2 Ił-20 i 5 An-12) oraz 37 samolotów transportowych typów An-12/An-24/An-26.

Oprócz samolotów, potencjał lotnictwa morskiego tworzą też śmigłowce.

Wśród nich znajduje się 11 śmigłowców szturmowych Mi-24, 155 śmigłowców

służących do zwalczania okrętów podwodnych (85 sztuk Ka-27, 50 Ka-25, 20 Mi-

14), 8 śmigłowców walki elektronicznej Mi-8, 30 śmigłowców desantowych Ka-29,

264 Tamże, s. 22181



62 śmigłowce ratunkowe (22 sztuki Ka-25/Ka-27 oraz 40 Mi-14), a także 36

śmigłowców wsparcia (26 Mi-8 i 10 Mi-6). Łącznie daje to liczbę 319 samolotów i

302 śmigłowce. Lotnictwo morskie posiada zatem znaczny potencjał o

uniwersalnym zastosowaniu. Mimo iż nie jest to liczba porównywalna z lotnictwem podległym Siłom Powietrznym, to znacznie przewyższa ogólny stan ilościowy sił

powietrznych większości państw na świecie.

Ostatnim komponentem rosyjskiej Marynarki Wojennej, oprócz morskiego i

lotniczego jest piechota morska i obrony wybrzeża. W piechocie morskiej służy 9,5

tys. żołnierzy, w większości przedstawiających wysoki potencjał bojowy. Formalnie

strukturę tę tworzy 1 dywizja, 4 samodzielne brygady, 4 samodzielne pułki i 3

samodzielne bataliony, jak również 3 brygady sił specjalnych (m.in. morskiego

Specnazu). W rzeczywistości wiele z tych jednostek nie funkcjonuje w okresie

pokoju. Jednostkami o realnej sile bojowej są 55. Dywizja (Flota Oceanu

Spokojnego), 61. Gwardyjska Brygada (Flota Północna), 336. Samodzielna

Gwardyjska Brygada (Flota Bałtycka), 810. Samodzielny Pułk (Flota

Czarnomorska) i 77. Samodzielna Brygada (Flotylla Kaspijska). Piechota morska

podporządkowana Marynarce Wojennej posiada także znaczną ilość sprzętuciężkiego. Jego uzbrojenie stanowi265 160 czołgów podstawowych T-55/T-72/T-80,

60 wozów rozpoznawczych BRDM-2, co najmniej 150 wozów bojowych BMP-2.

BMP-3 i BRM-1K, co najmniej 750 transporterów opancerzonych MT-LB/BTR-

60/BTR-70/BTR-80, 367 zestawów artyleryjskich (113 samobieżnych, 45

ciągnionych, 113 moździerzy i 96 wieloprowadnicowych wyrzutni rakiet), 72

rakietowe zestawy przeciwpancerne i nieokreśloną ilość dział tego samego

przeznaczenia oraz 320 rakietowych zestawowych przeciwlotniczych (250 ręcznychi 70 samobieżnych) i 60 dział przeciwlotniczych.

Wojska obrony wybrzeża to formacja posiadająca status rezerwowy, dlatego

w tym momencie jej stan oblicza się jedynie na 2 tys. żołnierzy. Jednostki

wchodzące w jej skład to 2 brygady piechoty, 2 pułki artylerii, pułk myśliwców

wspomagających obronę przeciwlotniczą oraz 2 pułki rakietowe. Uzbrojenie tej

formacji przedstawia się imponująco. Jeśli jednak uwzględnić jej marginalne

265 Tamże, s.222.82



znaczenie w okresie pokoju i rezerwowy charakter to najprawdopodobniej

zdecydowana większość opisanego poniżej sprzętu jest niesprawna. Do jej

dyspozycji znajduje się bowiem aż 350 czołgów podstawowych, 450 wozów

bojowych, 320 transporterów opancerzonych, 364 zestawy artyleryjskie, 28myśliwców Su-27 i 50 rakietowych zestawów przeciwlotniczych.

4.2. Potencjał Bojowy i funkcjonowanie

Logicznie rozumując, spośród wszystkich konwencjonalnych komponentów

rosyjskich sił zbrojnych, Marynarkę Wojenną powinny dotknąć największe problemy. Koszt wyprowadzenia w morze okrętu wojennego jest znacznie większy

niż przeprowadzenie ćwiczeń czołgiem na poligonie czy lot samolotem. Opierając

się na informacjach jakie docierają do międzynarodowej opinii publicznej teza ta się

potwierdza. W sytuacji braku odpowiednich funduszy na utrzymanie i remont

jednostek wyprodukowanych w czasach ZSRR, podtrzymanie sprawności bojowej

okrętów i załóg stało się zadaniem bardzo trudnym. W latach 1991-94 stopień

gotowości bojowej spadł 10-12 razy266. Wynikało to głównie z zakończenia służby przez połowę okrętów w latach 1990-95 i 2/3 jednostek lotnictwa morskiego267.

Przez prawie dwie dekady z użytku wycofano 150 atomowych i 90

konwencjonalnych okrętów podwodnych oraz około 600 okrętów nawodnych268. W

roku obecnym ma zostać zakończona wielka operacja złomowania i utylizacji

atomowego arsenału w postaci 94 okrętów podwodnych269. W następnej dekadzie

niesprawnych będzie już większość, jeśli nie wszystkie konstrukcje

wyprodukowane w czasach ZSRR. Drugim powodem było starzenie się

utrzymanych w służbie jednostek. Problemy pogłębiały się wraz z upływem lat a

ich kulminacją była katastrofa okrętu podwodnego „Kursk”, która pokazała, że

rosyjska Marynarka Wojenna znajduje się w stanie krytycznym. Wydarzenie to nie

tylko potwierdziło opinie o wadliwości przestarzałego uzbrojenia, ale też wykazało

266 I. Witkowski, s. 11.267 T. Wróbel, Bałtyk bardziej strategiczny , „Polska Zbrojna” 2005 nr 39, s. 30.268 T. Hypki, s. 16.269 J. Bojko, Podwodna potęga Rosji, ”Bandera” 2006 nr 9, s. 27.

83



brak sprzętu i możliwości przeprowadzania działań ratunkowych w trudnych

warunkach.

O ile w innych rodzajach sił zbrojnych w przeciągu ostatnich dwóch dekad

przeprowadzono częściową wymianę sprzętu, tak w siłach morskich produkcjanowych jednostek została na długi czas widocznie zahamowana. W ciągu około 15

lat od roku 1991 weszło do służby jedynie kilkadziesiąt jednostek pływających,

głównie małych, służących do patrolowania wybrzeży, chociaż udało się również

przeprowadzić kilka znaczących inwestycji. Zaliczyć do nich należy m.in. remont

lotniskowca „Admirał Kuzniecow” czy wcielenie do służby krążownika

rakietowego o napędzie atomowym „Piotr Wielki”, który stał się okrętem flagowym

najsilniejszej Floty Północnej. Skonstruowano też kilka sztuk okrętów podwodnych

i niszczycieli270. Wśród okrętów podwodnych dużą nadzieję pokłada się w okrętach

typu Boriej, które do tej pory wchodziły do służby z pewnym opóźnieniem, ale

planowana jest dalsza ich produkcja. To samo dotyczy testowanych wciąż pocisków

balistycznych Buława mających stanowić nowy skuteczny środek do przenoszenia

ładunków jądrowych.

Pomimo tych kilku inwestycji, prace koncepcyjne i rozwój technologicznyzostał znacznie spowolniony. Dlatego kilka lat temu, kiedy ministerstwo obrony

zaczęło dysponować większymi funduszami, postanowiono podnieść potencjał

bojowy i nadrobić braki technologiczne dzięki zakupowi jednostek zagranicznych.

Przykładem takiego okrętu jest francuski okręt desantowy typu Mistral. Może on

przenosić na swoim pokładzie np. 40 czołgów, 450 żołnierzy i 16 ciężkich

śmigłowców271. Brak takiej jednostki dał się odczuć w trakcie wojny z Gruzją,

dałby on bowiem możliwość desantowania swoich jednostek wraz z ciężkimsprzętem bezpośrednio na terytorium Gruzji i umożliwił im natychmiastowe wejście

w kontakt bojowy z przeciwnikiem. W poprzednim roku pojawiły się też informacje

o zainteresowaniu ze strony Rosjan nabyciem czterech okrętów amfibijnych

projektu zbliżonego do holenderskiej konstrukcji „Johan de Witt”.

270

271 Rosja kupuje francuski okręt, „Rzeczpospolita”,http://www.rp.pl/artykul/32,431045.html, 08.02.2010.

84



Ciężko jest ocenić ogólny stan sprawności technicznej rosyjskich statków,

ponieważ do mediów docierają jedynie cząstkowe informacje na ten temat. Spośród

nich warto przedstawić analizy z roku 2005, dotyczące Floty Oceanu Spokojnego. Z

zamieszczonych tam danych wynika, że z 10 niszczycieli i dozorowców w morzewypływała zaledwie połowa. Niemal 80% okrętów przekroczyło już swoje okresy

międzyremontowe, a 60% wymaga pełnego remontu stoczniowego. W przypadku

35% okrętów pojawiły się różnego rodzaju ograniczenia w eksploatacji, w tym

związane z użyciem uzbrojenia i środków technicznych. Prawie każdy okręt bojowy

ma zużyte bądź wycofane z eksploatacji systemy wpływające na zdolności

bojowe272.

W tej sytuacji wznowienie regularnych patroli przez atomowe okręty

podwodne, które łącznie z patrolami bombowców strategicznych odczytywano jako

próbę odzyskania pozycji mocarstwa światowego, będzie bardzo trudne ze względu

na zbyt małą ilość sprawnych jednostek. W marynarce wojennej Stanów

Zjednoczonych dyżury bojowe jest w stanie pełnić połowa okrętów z pociskami

jądrowymi na pokładzie, w Rosji ten odsetek jest zdecydowanie niższy. W roku

2007 liczba patroli zmniejszyła się aż o 20% względem aktywności w roku poprzednim273.

Również we flocie niedostatki paliwa są poważnym problemem

uniemożliwiającym wykonywanie zadań przewidzianych dla tego rodzaju sił

zbrojnych. Szczególnie dotyczy to największych statków, które zużywają bardzo

duże ilości paliwa, wobec czego maksymalnie ograniczono ilość wyjść na pełne

morze. W roku 1996 otrzymywano 60% zgłaszanego zapotrzebowania na paliwo274.

W dodatku ówczesny stan osobowy sięgający zaledwie 49% zapełnionych etatówzałóg sprawiał, że część okrętów nawet w przypadku nieograniczonego dostępu do

paliwa stacjonowała w portach bez możliwości wykonywania zadań bojowych lub

ćwiczebnych. Mniej kosztowne są ćwiczenia lotnictwa morskiego. Dlatego nawet,

gdy lotniskowiec nie wychodził z portu to można było na nim ćwiczyć chociażby

start i lądowanie samolotów Su-27K.

272

J. Bojko, Rosyjska Flota Oceanu Spokojnego, „Przegląd Morski” 2007 nr 5, s. 44.273 T. Wróbel, Bałtyk…, s. 31.274 I. Witkowski, s. 11.

85



Działalność operacyjną okrętom Marynarki Wojennej utrudnia położenie ich

baz. Flota Bałtycka i Flota Czarnomorska stacjonują nad morzami zamkniętymi, co

wymusza uzyskiwanie zgody na przepływanie statków przez cieśniny znajdujące się

na wodach terytorialnych innych państw. W związku z tym, konieczne byłookreślenie lotniskowca jak „krążownik lotniczy”, ponieważ Turcja nie wyraża

zgody na przepływanie lotniskowców przez własne cieśniny. Nie zmienia to

oczywiście faktu, że „Admirał Kuzniecow” jest typowym lotniskowcem, a

określenie „krążownik lotniczy” ma sztuczny charakter. Aktywność Floty Oceanu

Spokojnego krępowana jest do pewnego stopnia przez Sachalin, Japonię oraz

Wyspy Kurylskie. W przypadku gdyby zostały one przekazane Japonii po zawarciu

układu pokojowego, utrudniłoby to flocie rosyjskiej przedostawanie się na otwarte

przestrzenie Pacyfiku. Jedyna baza, która umożliwia swobodny dostęp do oceanów

to baza Floty Północnej. Mimo iż, również nie jest ulokowana w idealnym miejscu,

ponieważ jej porty są zamarznięte przez dużą część roku, to tam zdecydowano

umiejscowić największą część rosyjskiej Floty i największe okręty. Tam też, jak to

zostało przedstawione w pierwszym podrozdziale, znajduje się broń jądrowa oraz

okręty wykorzystujące napęd atomowy. Flota Oceanu Spokojnego dysponujemniejszym potencjałem, ale jest porównywalna z największym komponentem

rosyjskiej marynarki za sprawą swojego jądrowego charakteru. Pozostałe Floty i

Flotylla Kaspijska posiadają znacznie słabszą siłę bojową oraz wyłącznie

konwencjonalne uzbrojenie.

Odrębnym problemem związanym z funkcjonowaniem Marynarki Wojennej

jest składowanie odpadów radioaktywnych oraz złomowanie starego sprzętu.

Dotyczy to przede wszystkim Floty Północnej i Floty Oceanu Spokojnego, któregood czasu rozwiązania ZSRR wycofały ze służby największe ilości starych okrętów.

Tam też ulokowane były i wciąż są okręty o napędzie atomowym, produkujące tak

duże ilości odpadów, że zagraża to środowisku. W trosce o bezpieczeństwo

ekologiczne, USA i Japonia zdecydowały się przekazać Federacji Rosyjskiej pewną

ilość sprzętu do rozbiórki kadłubów i zabezpieczenia radioaktywnych pozostałości.

86



Po upadku ZSRR aktywność rosyjskiej floty wojennej koncentrowała się

głównie na operacjach pokojowych ONZ275 oraz próbie utrzymania wiarygodności i

sprawności morskich jądrowych sił powstrzymywania, które kontrolowały około ¼

głowic jądrowych będących na wyposażeniu sił zbrojnych276

. W tej sytuacji nakładyna konwencjonalne okręty podwodne zostały zmniejszone, zarówno jeśli chodzi o

budowę nowych jednostek jak i remont starych. Jednak to właśnie konwencjonalne

okręty są dzisiaj najbardziej pożyteczne.

Jedyny konflikt w jakim uczestniczyła rosyjska flota to wojna w Gruzji.

Użyto w niej krążownika „Moskwa”, niszczyciela „Smietliwyj”, korwet „Miraż”,

„Suzdalec” i „Kasimow” oraz okręty desantowe „Cezar Kunikow” i „Saratow”,

które przetransportowały w rejon działań bojowych pododdziały 810. pułku

piechoty morskiej277. Wszystkie jednostki należą do Floty Czarnomorskiej, więc

musiały pokonać niewielką odległość by dostać się do wybrzeży Gruzji. Po dotarciu

w pobliże Abchazji, rozpoczęto patrolowanie jej wybrzeży a następnie dokonano

tam desantu około 500 rosyjskich „marines”. Następnie rozpoczęto blokadę morską

Gruzji. Nie miała ona oficjalnego charakteru, ponieważ byłby to krok wyraźnie

wskazujący na agresywną postawę Federacji Rosyjskiej, ale fakt że do niej doszło jest raczej bezsporny. Dowodzi tego brak możliwości wycofania się gruzińskich

okrętów stacjonujących w porcie Poti do bezpieczniejszego portu w Suchumi. Statki

te w porcie pozostały, a ich załogi zeszły na ląd. W konsekwencji Rosjanie

zniszczyli w następnych dniach większość okrętów i infrastruktury wojskowej w

Poti. Na podstawie tego krótkiego konfliktu ciężko ocenić potencjał bojowy Floty

Czarnomorskiej. Nie doszło do wymiany ognia pomiędzy okrętami obu stron.

Wiadomo jedynie, że co najmniej dwie małe jednostki gruzińskie zostały zatopione275 W ostatnim czasie, wraz z siłami morskimi innych państw, podjęto walkę zpiractwem u wybrzeży Afryki. Początkowo Federację Rosyjską reprezentowała tamfregata „Nieustraszymyj” należąca do Floty Bałtyckiej. Okręt ten został zmieniony 11stycznia 2009 roku przez niszczyciel „Admirał Tribuc” wraz z jednostkami zaopatrzeniaz Floty Oceanu Spokojnego, a po nim od 27 kwietnia ubiegłego roku niszczyciel„Admirał Pantelejew” z tej samej Floty. Obecnie dyżur bojowy w tym rejonie pełnizespół okrętów Floty Oceanu Spokojnego, na czele z gwardyjskim krążownikiemrakietowym „Warjag”.M. Nałęcz, Kolejny zespół okrętów wyruszył na operację antypiracką, „Przegląd morski”

2010 nr 1, s. 55.276 A. Makowski, Siły morskie współczesnego świata, Gdynia 2000, s. 276.277 K. Kubiak, Wojna gruzińska (1)…, s. 50.

87



przez ostrzał rakietowy floty rosyjskiej. Desant piechoty morskiej zaś odbywał się

na terenie sojuszniczym, więc nie stwarza to możliwości do analizy, jaka miałyby

miejsce w przypadku bezpośredniego szturmu gruzińskiego portu albo desantu na

pobliskie wybrzeże.Podobnie jak w przypadku pozostałych konwencjonalnych rodzajów sił

zbrojnych, dzięki zwiększeniu budżetu obronnego zintensyfikowano ćwiczenia

wojskowe Marynarki Wojennej. Oprócz pomniejszych szkoleń i ćwiczeń

wykonywanych przez zgrupowania albo nawet pojedyncze okręty poszczególnych

Flot, pojawiła się szansa na doskonalenie umiejętności bojowych w ramach

zakrojonych na dużą skalę manewrów. Takim przykładem były ćwiczenia „Ładoga

2009”, przeprowadzone pomiędzy 10 sierpnia a 28 września 2009 roku.

Uczestniczyły w nich pododdziały należące do Leningradzkiego i Syberyjskiego

Okręgu Wojskowego, Floty Północnej, Bałtyckiej i Czarnomorskiej oraz jednostki

wojsk wewnętrznych i służby granicznej278. Łącznie wykorzystano około 50

jednostek pływających i 7 tys. żołnierzy. Główną częścią manewrów był desant

morski przeprowadzony na plażach obwodu Kaliningradzkiego a mający

prawdopodobnie odwzorowywać zajmowanie plaż na wybrzeżu Polski. Wcześniej przeprowadzono odpowiednie rozpoznanie oraz ćwiczono oczyszczanie wybrzeża z

min. Osłonę z powietrzna zapewniało około 30 samolotów i śmigłowców z 689.

Pułku Lotnictwa Myśliwskiego Floty Bałtyckiej z Czkałowska, 159. Pułku

Lotnictwa Myśliwskiego 6. Armii Lotniczej z Biesowca i 4. Pułku Lotnictwa

Szturmowego Floty Bałtyckiej z Czerniachowska. Klasyczny desant piechoty

morskiej nie udał się z powodu zbyt dużych fal, przeprowadzono jedynie desant z

poduszkowców. Następnie przeprowadzono blokadę i izolację atakowanychterenów od strony morza279. Manewry mimo, iż przeprowadzone na dużą skalę i

łączone z ćwiczeniami „Zachód 2009”, nie zostały notyfikowane organizacjom

międzynarodowym.

278 Russia holds large-scale Ladoga-2009 military drills,

http://en.rian.ru/mlitary_news/20090818/155844811.html, 18.08.2009.279 A. Goławski, T. Wróbel, s. 52.

88



Oprócz tego odbywają się ćwiczenia o bardziej ograniczonym charakterze.

Krążownik „Piotr Wielki” wraz z niszczycielem rakietowym „Admirał

Czabanienko” i dwiema pomocniczymi jednostkami pływającymi zakończył 10

marca 2009 roku półroczny rejs po całym świecie. Najpierw statki przebywały zwizytami w portach Libii, Turcji i Francji. Na przełomie listopada i grudnia 2008

roku zespół okrętów pod dowództwem wiceadmirała Korolewa wziął udział w

ćwiczeniach z siłami morskimi Wenezueli na wodach Morza Karaibskiego.

Ćwiczono procedury ratownicze i przeciwdziałanie terroryzmowi morskiemu.

Następnie grupa opłynęła Afrykę i udała się na Morze Arabskie, gdzie dołączono do

innych sił międzynarodowych biorących udział w ćwiczeniach INDRA 2009.

Pomiędzy 26 stycznia a 1 lutego „Piotr Wielki” współpracował z indyjskim

niszczycielem „Delhi”. Druga część ćwiczeń odbywała się w ramach misji

antypirackiej w rejonie wybrzeża Somalii. W lutym obrano kurs powrotny przez

Kanał Sueski, Morze Śródziemne, północną część Oceanu Atlantyckiego, a w

marcu powrócono na Morze Barentsa i do bazy w Siewieromorsku280.

Rosjanie, niejako dla równowagi, po manewrach przeprowadzonych z

udziałem sił morskich Indii ćwiczyli razem z armią chińską. W ramach „MisjiPokojowej” przeprowadzano w latach 2005 zarówno spektakularne działania wojsk

lądowych, jak też ćwiczenia morskie. Ze względu na zmasowany desant w jakim

obie strony się szkoliły, pojawiły się obawy, że prowadzone działania łudząco

przypominają scenariusz ataku na Tajwan. Było to jeszcze bardziej widoczne, gdy

„Misję Pokojową” powtórzono dwa lata później. Wymiar propagandowy

podkreślany przy manewrach „Zachód” i „Ładoga” istotny jest zatem również w

przypadku manewrów w tym rejonie świata. Wymiar praktyczny posiadały zaśćwiczenia “Black Sea Harmony”, do których Rosja oficjalnie przystąpiła 27

grudnia 2006 roku. Zostały one zainicjowane przez Turcję w 2004 r. w celu

ochrony transportu morskiego na akwenie Morza Czarnego przed atakami

terrorystycznymi.

W obliczu poprawy relacji z Ukrainą, pojawiła się możliwość kooperacji

jednostek należących niegdyś do jednej Floty. Pierwsze od 7 lat wspólne ćwiczenia280 M. Nałęcz, Okręt flagowy Floty Północnej wraca do bazy , „Przegląd Morski” 2009 nr6, s. 50.

89



morskie zostaną przeprowadzone w dniach od 22 do 25 czerwca 2010 roku.

Marynarze będą ćwiczyć m.in. przeprowadzanie operacji ratunkowych w rejonach

kryzysowych.

Obecnie ciężko jest porównywać potencjał rosyjskiej floty z dawnym przeciwnikiem z czasów zimnej wojny, czyli Stanami Zjednoczonymi. Ilościowo

rosyjska flota wojenna znacznie ustępuje US Navy, a w dodatku większość

jednostek amerykańskich jest sprawna. W rosyjskiej Marynarce Wojennej te

proporcje są odwrotne. O sile amerykańskiej marynarki stanowią grupy

lotniskowców mogące podróżować po całym świecie, przenosząc na pokładach

łącznie kilkaset samolotów i tysiące żołnierzy gotowych do walki w każdym rejonie

świata. Amerykanie mają na stanie tuzin lotniskowców. Rosjanie mają tylko jeden,

w dodatku nie w pełni sprawny. Kiedy w roku 1996 „Admirał Kuzniecow” odbył

dłuższą podróż po Atlantyku, w jej trakcie doszło do uszkodzenia okrętu. Następna

próba nastąpiła 12 lat później, kiedy to do lotniskowca dołączyły mniejsze jednostki

i razem odbyły rejs dookoła kontynentu europejskiego. Przeprowadzono w tym

czasie wspólne ćwiczenia z siłami morskimi Włoch. Okręty manewrowały pod

wspólnym dowództwem, odparły atak szybkich jednostek nawodnych, przeprowadziły ostrzał artyleryjski do celów nawodnych, a także ćwiczyły łączność

radiową 281.

Dziś wiadomo, że każde dłuższe wyjście lotniskowca w morze wiąże się z

nowymi awariami oraz kosztami jakie trzeba ponieść na ich naprawę. Poza tym

model „Admirał Kuzniecow” nie jest w stanie przewozić na swoim pokładzie takiej

ilości sprzętu co amerykańskie lotniskowce. Okrętowi nie służy też przebywanie w

arktycznych bazach Floty Północnej, dlatego co jakiś czas pojawiają się planyokresowego przebazowania go na Morze Czarne282. Podobnie wygląda sytuacja w

przypadku rodzimych okrętów desantowych, które nie tylko swoją ładownością, ale

przede wszystkim zakresem możliwości ustępują konstrukcjom zachodnim.

281 M. Nałęcz, Rejs lotniskowcowej grupy uderzeniowej, „Przegląd Morski” 2008 nr 6, s.

53.282 R. Śmigielski, Rola Floty Czarnomorskiej w polityce zagranicznej i bezpieczeństwaRosji, „Biuletyn” PISM 2008 nr 57, s. 2.

90



Uniemożliwia to realizację założeń Putina o uzyskaniu pełnej mobilności i

samowystarczalności rosyjskich sił zbrojnych283.

Lotnictwo morskie posiada obecnie mniejsze znaczenie niż jednostki

podporządkowane Siłom Powietrznym. Prawdopodobnie w niedługim czasie utraciono resztę wartości bojowej, ponieważ nie ma w planie przeprowadzonej na dużą

skalę wymiany uzbrojenia. Średni nalot roczny pilotów oceniany jest jedynie na

około 40 godzin284.

Pozytywnie ocenianym komponentem WMF jest piechota morska. Wysoce

ukompletowana, dobrze wyposażona i wyszkolona zawsze uznawana była za jedną

z najbardziej elitarnych formacji w rosyjskiej armii. Z tego powodu

wykorzystywano ją nie tylko w wojnie z Gruzją, ale też w czasie wojen w

Czeczenii, mimo iż nie jest to teren do walki w którym „marines” zostali pierwotnie

wyszkoleni. Ich główne zadanie miało polegać na przeprowadzaniu desantów

taktycznych na obszarach położonych w pobliżu swoich granic, szczególnie na

zamkniętych akwenach takich jak Morze Bałtyckie, Czarne czy Japońskie. Dlatego

też rosyjska flota nie posiadał wielkich okrętów desantowych tak jak armie

największych państw członkowskich NATO. Na wyposażeniu sił rosyjskichznajdowały się natomiast szybkie poduszkowce służące do desantu małych

oddziałów. W mniejszych stopniu planowano również przeprowadzanie desantów

ze śmigłowców.

W Czeczenii postawiono przed piechotą morską bardzo ciężkie zadanie.

Jednostki ćwiczące dotąd głównie desanty, walkę na morzu i na plażach musiały

teraz prowadzić działania zbrojne w terenie zurbanizowanym. W dodatku „marines”

stali się częścią grup szturmowych atakujących frontalnie pozycję Czeczenów.Jednak ci elitarni żołnierze zdali ten nieoczekiwany test, czego dowodem było

zawiśnięcie sztandaru z krzyżem św. Andrzeja, czyli symbolem Marynarki

Wojennej, nad ruinami pałacu prezydenckiego w Groznym. Później morscy

piechurzy walczyli jeszcze w Argunie, Szali, Gudermesie, Wiedeno, Agiszti,

Dachu-Borzoj i Kirow-Jurt. W wojnach czeczeńskich brali udział żołnierze z tak

283

Z. D. Barany, Democratic breakdown and the decline of the Russian military ,Princeton 2007, s. 164.284 „The Military Balance” 2009, s. 221.

91



oddalonych od siebie jednostek jak 55. Dywizja, 61. Brygada, 336. Brygada, 103.

Pułk i 876. Batalionu Powietrzno-Desantowego. W drugiej wojnie czeczeńskiej

uczestniczyły 414. Batalion Desantowo-Szturmowy i ponownie 876. Batalion.

Walki stoczono m.in. pod Wiedeno i Nożaj-Jurt. Straty w tym konflikcie szacuje sięna 172 żołnierzy oraz 564 rannych285.

W roku 2008 piechota morska została wykorzystana w bardziej przyjaznym

dla niej środowisku. Mimo, iż nie przeprowadzono desantu na teren wroga, to

przetransportowano drogą morską około pół tysiąca morskich piechurów z 810.

Pułku stacjonującego na Krymie do portu Oczamczira w Abchazji. Ze względu na

dynamikę konfliktu, pułk nie wziął udziału w walkach. Poza tym krótkim epizodem

aktywność pododdziałów piechoty morskiej ogranicza się do udziału w

ćwiczeniach. W ostatnich latach zaczęły też regularnie stacjonować na większych

okrętach wyruszających w podróż po obcych akwenach. Uzasadnia się to

zagrożeniem terrorystycznym i piractwem.

Mimo to wiadomym jest, że utrzymywaniu wysokiego stopnia sprawności i

gotowości bojowej piechocie morskiej nie sprzyja brak pieniędzy na

przeprowadzanie desantów oraz niewystarczająca dla liczącej prawie 10 tys.żołnierzy formacji, ilość sprawnych okrętów i śmigłowców desantowych. By

maksymalnie odwzorować zadania bojowe wykonywane przez te jednostki,

należałoby również wykorzystać wsparcie okrętów rakietowych znajdujących się w

pobliżu oraz lotnictwa szturmowego i bombowego. Do tej pory takie manewry były

zdecydowanie zbyt kosztowne, nawet w czasie najlepszej koniunktury

gospodarczej. Ważne dla gotowości bojowej rosyjskich „marines” jest podniesienie

ukompletowania oddziałów286 oraz ilości żołnierzy kontraktowych.Ocena rosyjskiej floty jest negatywna nie tylko w porównaniu z militarnym

supermocarstwem. Jeśliby porównać potencjalnych przeciwników poszczególnych

Flot rosyjskich, zobaczymy że tracą one również dominującą pozycję w regionach,

w których operują. Flota Bałtycka ma już mniejszy potencjał niż flota Republiki

Federalnej Niemiec, natomiast Flota Czarnomorska ustępuje flocie tureckiej. Gdyby

285 M. Gawęda, Czarny beret i tielniaszka, „Komandos” 2009 nr 3, s. 12.286 W roku 1995 poziom ten wynosił 65%. Tamże, s. 10.

92



nie wyposażenie w głowice jądrowe, Flota Oceanu Spokojnego operująca na

Dalekim Wschodzie przedstawiałaby mniejszy potencjał bojowy niż floty Chińskiej

Republiki Ludowo-Demokratycznej i Japonii. Negatywna tendencja w najbliższym

czasie nie ulegnie zmianie, brakuje bowiem możliwości finansowych by nadrobićzaległości dwóch ostatnich dekad, a już niedługo duża ilość statków będzie musiała

zostać wycofana ze służby z powodu przekroczenia resursów.

Zarówno władze rosyjskie jak i dowództwo wojskowe są świadome stanu w

jakim znajduje się flota wojenna oraz znaczenia jakie posiada. Zaprezentowana

powyżej znacząca aktywność wskazuje na uniwersalność celów i możliwości jakie

stoją obecnie przed siłami morskimi. W największym stopniu spośród wszystkich

konwencjonalnych rodzajów sił zbrojnych mogą współdziałać z innymi państwami

w ramach międzynarodowych inicjatyw. Jest to szczególnie ważne w obliczu

współczesnych zagrożeń terrorystycznych, wciąż uciążliwego problemu piractwa

morskiego oraz konieczności kontrolowania skupisk bogactw naturalnych i szlaków

transportowych.

4.3. Modernizacja

W odpowiedzi na mnożące się problemy dowództwo rosyjskiej armii starało

się przedstawić swoje propozycje poprawienia stanu rosyjskiej foty wojennej. W

roku 1997 kontradmirał Walery Aleksin zaproponował by docelowo posiadać 300-

320 nowoczesnych jednostek, w tym 2 lotniskowce, 10-12 krążowników

rakietowych, 35-40 niszczycieli, 40-50 fregat, 30-40 okrętów desantowych, 70

niszczycieli min oraz 70 atomowych okrętów podwodnych287. Już wtedy wiadomo

było, że są to wymagania niemożliwe do spełnienia. W następnych projektach

stopniowo zmniejszano założenia ilościowe, ale wciąż były to plany przekraczające

możliwości finansowe Federacji Rosyjskiej. Dlatego zrezygnowano ze stawiania

pułapów ilościowych dla każdego typu morskiego uzbrojenia i zaczęto przedstawiać

ogólne kierunki inwestycyjne oraz podkreślać znaczenie jakości okrętów kosztem

ich ilości. Admiralicja nie zaniechała jednak swoich futurystycznych wizji.287 T. Wróbel, Bałtyk…, s. 30.

93



Dowódca Marynarki Wojennej, admirał Władimir Wysocki na konferencji prasowej

4 kwietnia 2008 roku przedstawił plan odbudowywania potęgi morskiej Rosji.

Zgodnie z nim w okolicach połowy XXI wieku Rosjanie zbudują pięć lub sześć

lotniskowcowych grup uderzeniowych mogących operować w różnych miejscachna Ziemi288.

Zgodnie z „Doktryną Morską Federacji Rosyjskiej na okres do 2020 r."

morskie siły strategiczne pozostaną ważnym komponentem armii rosyjskiej.

Planowane jest nawet zwiększenie ich znaczenia, poprzez przeniesienie większej

liczny głowic jądrowych do sił morskich oraz prace nad nowym uzbrojeniem.

Bardzo kapitałochłonnym i do tej pory związanym głównie z wieloma

komplikacjami, jest projekt wprowadzenia nowych międzykontynentalnych rakiet

balistycznych Buława. Prowadzone przez kilka ostatnich lat testy często kończyły

się niepowodzeniem. Fundamentem morskich sił strategicznych mają być atomowe

okręty podwodne czwartej generacji klasy Boriej oraz wielozadaniowe okręty

atomowe typu Jasen289. Trzeba przyznać, że postęp tego planu jest widoczny,

następne jednostki są obecnie w produkcji. Mają one jednak pewne wady. Nie mogą

swobodnie operować na zamkniętych, płytkich akwenach. Z tego powodu zaznaczasię, że produkcja nowych okrętów konwencjonalnych również nie może zostać

zmarginalizowana. Od niej zależy potencjał bojowy Flot Bałtyckiej,

Czarnomorskiej i Flotylli Kaspijskiej. Jeżeli nie zostaną przezbrojone w nowe

jednostki o napędzie konwencjonalnym, staną się w niedługim czasie składnicą

złomu.

Ponadto w Doktrynie wspomina się o znaczeniu lotniskowców i

uniwersalnych okrętów nawodnych. Potrzebne są głównie niszczyciele nowejgeneracji, jak również nowe typy fregat i korwet rakietowych oraz okręty

desantowe. Podsumowując, armii rosyjskiej brakuje wszystkich typów wielkich

okrętów. Z drugiej strony, obecna ilość małych okrętowych przybrzeżnych i

patrolowych przekracza jej potrzeby. Fakt ten sprawia, że rosyjska Marynarka

Wojenna może zapewniać bezpieczeństwo swoich wybrzeży, ale nie jest w stanie

realizować strategicznych interesów w innych rejonach świata. Brak możliwości

288 M. Nałęcz, Ambitne plany budowy sił morskich, „Przegląd Morski” 2008 nr 8, s. 59.289 M. Nałęcz, Problemy z Buławą, „Przegląd Morski” 2010 nr 3, s. 56.

94



wysłania na inny kontynent sprawnej i silnej grupy lotniskowcowej pokazuje, że

rosyjska armia dawno już utraciła status supermocarstwa militarnego. Pozycja

mocarstwa regionalnego, która jest bardziej osiągalna dla państwa rosyjskiego,

wymagać będzie raczej budowy nowoczesnych korwet i fregat, dzięki czemu będziemożna realizować interesy państwa w odległości około 500 km od brzegu. Tego

typu mniej ambitne i bardziej realne założenia znalazły się w „ Planie rozwoju

WMF na okres 2040–2050”290.

Rozbudowie powinna też podlegać infrastruktura brzegowa oraz remontowa.

Ale nawet dobrze rozwinięta sieć stoczni i miejsc serwisu, nie pomoże jeśli

utrzymane zostanie takie zróżnicowanie modeli jak obecnie. Przy konstruowaniu

okrętów jednej serii dochodziło dotąd do różnicowania poszczególnych jednostek

jeśli były przeznaczone dla własnej armii lub na eksport. Dokupywanie jednostek

zagranicznych tylko zwiększy chaos w tej dziedzinie.

Nowe inwestycje wymagane są też na poziomie małych jednostek. Statki o

specjalnym przeznaczeniu, takim jak niszczenie min, patrolowanie, ratownictwo,

walka radioelektroniczna czy wykrywanie obcych jednostek nawodnych i

podwodnych, wymagają wyposażenia w nową elektronikę, uzbrojenie oraz systemykierowania ogniem. W planach jest też budowa atomowego lodołamacza III

generacji. Związane jest to z topnieniem pokrywy lodowej na Arktyce i

koniecznością zapewnienia sobie kontroli nad ukrytymi tam złożami surowców

energetycznych.

Szybkiej interwencji wymaga lotnictwo morskie. Jego starzenie się obniża

możliwości ochrony własnych wybrzeży, strefy ekonomicznej oraz poszukiwania

nowych złóż surowców strategicznych, m.in. na Arktyce. Duże nadzieje związanesą z planami wprowadzenia do służby nowego wielozadaniowego samolotu

powstającego na bazie gruntownie zmodernizowanego Su-33. Lotnictwo

przeznaczone do zwalczania okrętów podwodnych czeka na wymianę samolotów

Tu-142 i Ił-38.

Potencjał bojowy rosyjskiej Marynarki Wojennej co roku ulegał regresji.

Tendencji tej nie przerwały ambitne plany modernizacyjne. W ciągu kilku290 J. Bojko, Tendencje rozwojowe sił morskich Federacji Rosyjskiej, „Przegląd Morski”2007 nr 1, s. 39.

95



następnych lat, ostatnie jednostki wyprodukowane w czasach ZSRR nie będą w

stanie wyjść z portów. Jeżeli będą dalej utrzymywane w służbie bez gruntownych

remontów, jedyną ich zdolnością bojową może być możliwość oddawania strzałów

pociskami balistycznymi z portów, w których się znajdują. Faktyczną wartość przedstawiać będą jednostki wyprodukowane już w czasach Federacji Rosyjskiej,

które są co prawda nowsze, ale nie można ich zaliczyć do najnowszych i najbardziej

zaawansowanych konstrukcji. Doraźnym rozwiązaniem tego problemu może być

chociażby import nowoczesnego uzbrojenia z państw NATO. Nie zapewni to

jednak długofalowego rozwoju rosyjskich sił morskich, potrzebny jest bowiem

znaczny postęp technologiczny w produkcjach rodzimego przemysłu

zbrojeniowego, m.in. szersze wykorzystanie technologii stealth.

Rozdział 5

Siły specjalne

W obecnej strukturze sił zbrojnych nie został wyodrębniony taki rodzaj

wojska jak siły specjalne. Jednakże po to by mieć porównanie z armiami państw NATO, gdzie wyodrębnianie oddziałów specjalnych jest dość powszechne, w tym

rozdziale opisane zostaną jednostki elitarne, zarówno podporządkowane armii jak i

innym strukturom siłowym. Co prawda Wojska Powietrznodesantowe (Wozduszno-

Diesantnyje Wojska, WDW) i Specnaz GRU częściowo podporządkowane były lub

wciąż są Wojskom Lądowym, ale ze względu na swój charakter i potencjał bojowy

oraz wykonywane zadania zasługują na wyodrębnienie i bardziej szczegółowy opis.

Natomiast Jednostki antyterrorystyczne, mimo że podlegają Ministerstwu Spraw

Wewnętrznych, pojawiają się w tym rozdziale ponieważ wykazują duże

podobieństwo do takich formacji jak amerykański Delta Force, brytyjski SAS czy

polski GROM, a te uważane są za jednostki wojskowe. Należy też zaznaczyć że

określenie siły specjalne (wojska specjalne) będzie tutaj rozumiane w sposób

przyjęty powszechnie na świecie, czyli w odniesieniu do jednostek elitarnych. W

armii rosyjskiej pojawia się bowiem określenie wojska specjalne, ale odnosi się ono

96



do różnego rodzaju służb i jednostek o charakterze pomocniczym lub wspierającym

pododdziały bojowe291.

Swego czasu pojawił się pomysł by WDW i Specnaz połączyć i stworzyć z

nich pewien rodzaj Prezydenckiej Gwardii albo Specjalnej Rezerwy. Wyłączonespod zwierzchności operacyjnej dowódców Okręgów Wojskowych pozostawałyby

do dyspozycji głowy państwa na wypadek sytuacji kryzysowej wymagającej

natychmiastowej reakcji292. Pomysł ten jednak nie doczekał się realizacji, dlatego

opisane poniżej formacje nie są połączone ani umiejscowione w tym samym

miejscu struktury sił zbrojnych. Łączy je jednak kilka cech: wysoki poziom

wyszkolenia bojowego i zdyscyplinowania, dobre uzbrojenie, możliwość szybkiej

mobilizacji i wykorzystania w odległych miejscach oraz na ogół ochotniczy

charakter. Przysługuje im też chociażby przywilej noszenia słynnego podkoszulka

w biało-niebieskie paski (tielniaszki).

5.1. Wojska powietrznodesantowe

Wojska Powietrznodesantowe, określane też czasami jako Powietrzne SiłySzturmowe, są największą spośród elitarnych formacji rosyjskiej armii. Ich początki

sięgają połowy lat 30-tych XX wieku, kiedy to na wniosek marszałka ZSRR

Michaiła Tuchaczewskiego stworzono i bardzo szybko rozwinięto ten pionierski

rodzaj wojsk. Był to czas kiedy wojska aeromobilne na świecie dopiero

powstawały, wobec tego wielki pokaz jaki urządzono przed dowódcami z Wielkiej

Brytanii i Francji wywarł na nich bardzo duże wrażenie. W latach 30-tych ZSRR

dominował jeśli chodzi o liczebność jednostek powietrznodesantowych w

porównaniu z innymi armiami. Formacja ta była podporządkowana w owym czasie

głównodowodzącemu Sił Powietrznych i ściśle z lotnictwem współpracowała, gdyż

nie posiadała swoich oddziałów lotnictwa transportowego. W latach 1956-64

spadochroniarze przeszli pod nadzór głównodowodzącego Wojsk Lądowych. Po

krótkich perturbacjach na początku lat 90-tych wojska zostały bezpośrednio

291 Są to np. pododdziały chemiczne.292 S. J. Blank, Russia’s Armed Forces on the brink of reform, Carlisle 1998, s. 25.

97



podporządkowane ministrowi obrony i szefowi sztabu generalnego jako

samodzielny rodzaj sił zbrojnych. Następnie planowano utworzyć oddzielną

strukturę łączącą w sobie różnego rodzaju jednostki szybkiego reagowania,

jednakże reforma ta się nie udała. Mimo licznych protestów w roku 1996 ponownie podporządkowano „diesantników” głównodowodzącemu Wojsk Lądowych.

Sytuacja ta nie trwała długo, bowiem rok później ponownie rozwiązano aparat

głównodowodzącego Wojsk Lądowych i przywrócono Wojskom

Powietrznodesantowym autonomię293.

W czasach ZSRR spadochroniarze odgrywali ważną rolę. Byli awangardą

armii radzieckiej, jako pierwsi walczyli w Afganistanie, a potem tłumili zamieszki

w republikach radzieckich. Redukcje przeprowadzone w latach 90-tych nie ominęły

oczywiście wojsk powietrznodesantowych. Jeszcze w roku 1990 tworzyło je aż 8

dywizji, nie licząc samodzielnych brygad. W wyniku rozpadu ZSRR Białoruś

przejęła stacjonującą w Witebsku 103. Dywizję, 105. Dywizja z Fergany została

włączona do uzbeckich sił zbrojnych, zaś 102. Dywizja z mołdawskiego

Kiszyniowa została podzielona między Rosję i Ukrainę. Poza granicami Federacji

Rosyjskiej pozostało 58% bazy szkoleniowej, a w tym aż 19 poligonów

294

. Późniejdoszło również do rozwiązania części jednostek znajdujących się na terytorium

rosyjskim, a liczba żołnierzy została ograniczona prawie dwukrotnie, bowiem

jeszcze w roku 1996 było 64,3 tys. spadochroniarzy295. Obecnie rosyjskie siły

aeromobilne liczą 35 tys. żołnierzy i są uformowane w 4 dywizje (7. Gwardyjską

„Czerkaską” w Noworosyjsku, 76. Gwardyjską „Czernichowską” w Pskowie, 98.

Gwardyjską „Swirską” w Iwanowie oraz 106. Gwardyjską w Tule), 3 niezależne

brygady (11. w Ułan-Ude, 31. w Uljanowsku oraz 83. w Ussuryjsku) oraz jedenośrodek szkoleniowy o wielkości brygady. Oznacza to, że na stanie każdego z

okręgów wojskowych znajduję się tego typu jednostka. Każda z dywizji ma w

swoim składzie dowództwo i sztab, 3 pułki powietrznodesantowe, pułk artylerii,

293 B. Potyrała, H. Szczegóła, s. 117-118.294 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 405.295 T. Wróbel, Niebieskie berety , „Polska Zbrojna” 1998 nr 23, s. 33.

98



pułk artylerii przeciwlotniczej, dywizjon artylerii przeciwpancernej, kilka

batalionów wsparcia i batalion albo kompanię rozpoznania296.

Uzbrojenie jednostek powietrznodesantowych stanowią wozy bojowe

BMD297

, transportery opancerzone BTR-D, wozy rozpoznawcze BRDM-2,moździerze samobieżne 2S9 „Nona”, haubice D-30, działa przeciwlotnicze ZSU-

23/3 oraz ręczne zestawy wyrzutni rakiet przeciwlotniczych i przeciwpancernych.

296

R. Śmigielski, Osierocona…, s. 407.297 Specjalna wersja wozu BWP, która może być desantowana z samolotu naspadochronie z załogą w środku.

99



Do zadań wojsk powietrznodesantowych w okresie wojny należy298:

• Przeprowadzanie desantów na terytorium przeciwnika, poza granicami

frontu, w celu przejęcia bądź zniszczenia ważnych dla atakowanej strony

obiektów.• Desantowanie się i wprowadzanie chaosu na terytorium nieprzyjaciela, w

celu ułatwienia działań własnej piechoty morskiej szturmującej wybrzeże

nieprzyjaciela albo nacierających sił lądowych.

• Dezorganizacja dowodzenia, zaopatrzenia i łączności przeciwnika.

• Wykorzystywanie manewrów okrążenia i oskrzydlenia wojsk nieprzyjaciela

aby umożliwić przełamanie frontu własnym jednostkom lądowym.

• Niszczenie desantów przeciwnika na własnym terytorium.

W okresie zagrożenia wojną, spadochroniarze mają wzmacniać siły broniące granic,

chronić ważne dla obronności państwa obiekty, niszczyć uderzenia sił specjalnych

przeciwnika oraz zwalczać ataki terrorystów i grup przestępczych299.

Rekrutacja do WDW umożliwia odpowiedni dobór najlepszych kandydatów.

Na komisji lekarskiej wybiera się zdrowych i najbardziej sprawnych i

wysportowanych młodzieńców-ochotników. Bada się również inteligencję,wytrzymałość psychiczną i lojalność. Po wcieleniu do wojska rekrut przechodzi

ciężkie szkolenie bojowe, intensywne szkolenie strzeleckie i zajęcia podnoszące

wytrzymałość i sprawność fizyczną oraz ćwiczące umiejętności walki wręcz. Duży

nacisk oczywiście kładzie się na wykonywanie skoków spadochronowych,

prowadzonych o różnych porach dnia i nocy oraz w różnych warunkach

pogodowych300. Dyscyplina w czasie służby jest surowa, co spowodowane jest

zadaniami do jakich są przeznaczeni spadochroniarze oraz warunków działania na

terenie nieprzyjaciela.

Jak już zostało wspomniane wcześniej, najbardziej wartościowe i mobilne

pododdziały Wojsk Powietrznodesantowych były wysyłane do Czeczenii oraz298 R. Śmigielski, Rosyjskie Wojska Powietrznodesantowe,http://wschod.progrock.pl/index.php?section=article&id_article=26, 02.06.2005.299 Ostatnie zadanie powinno być wykonywane we współpracy z wewnętrznymi

strukturami bezpieczeństwa państwa rosyjskiego.300 Ch. Mann, M. Ryan, A. Stilwell, Encyklopedia oddziałów specjalnych : taktyka,historia, strategia, uzbrojenie, Warszawa 2003, s. 211.

100



Gruzji, bez względu na odległość własnych baz od rejonów walki. Stanowiły

również główny komponent rosyjskich sił pokojowych wysyłanych z mandatem

ONZ i WNP na tereny byłej Jugosławii oraz do Abchazji. Udział w tych konfliktach

pokazał, że mimo wysokiej sprawności bojowej, spadochroniarze rosyjscy nie są przystosowani do udziału we współczesnych konfliktach i misjach pokojowych. Ich

sprzęt oraz wyszkolenie zakłada prowadzenie działań ofensywnych w jeszcze

większym stopniu niż Wojska Lądowe. Mimo lepszego wyposażenia i dyscypliny,

spadochroniarze ponieśli znaczne straty w trakcie walk w Czeczenii. Szacuje się je

na 378 żołnierzy301. Formacja ta musi przejść zmiany w sposobie działania, zmiany

zarówno na poziomie koncepcyjnym jak i mentalnym samych żołnierzy. Mimo

wszystko, widać pewne symptomy zmian w charakterze tej formacji. Wycofanie

części ciężkiego sprzętu, m.in. wyrzutni rakiet kalibru 122 mm, może świadczyć o

dążeniu do przekształcenia jej z oddziałów desantowo-szturmowych w lżejsze a

bardziej mobilne i szybciej reagujące jednostki.

W trakcie wojny z Gruzją udział w walkach brały m.in. pododdziały 10.

Pułku Powietrznodesantowego. Ponieważ realizowali oni wcześniej misję pokojową

w Abchazji to do walki weszli najszybciej. Później w rejon walk przerzucono jeszcze pododdziały 7., 76. i 98. Dywizji. Spadochroniarze również tym razem nie

mieli okazji do wykonywania zadań do których zostali przeszkoleni.

Przetransportowano ich drogą powietrzną do baz w na Kaukazie, a następnie

uzbrojono w ciężki sprzęt i przyłączono do oddziałów zmechanizowanych.

W ten sposób mogło zostać przetransportowanych nawet 9 tys. żołnierzy302.

Większość „desantników” wsparła siły abchaskie walczące przeciw Gruzinom. Po

zajęciu Wąwozu Kodori spadochroniarze niszczyli infrastrukturę portu w Poti.Bardzo pozytywnie oceniono działania 247. Pułku z 7. Dywizji, który zajął bazę w

Senaki wraz ze znajdującymi się tam gruzińskimi czołgami, wozami bojowymi,

transporterami opancerzonymi oraz wyrzutniami rakiet przeciwlotniczych BUK-1.

Na froncie osetyjskim walczył m.in. 104 pułk należący do 76. Dywizji. Przebył on

drogę od Cchinwali przez Chetagurowo i Wariani, aż do Gori na terytorium Gruzji.

Pierwszy poważny kontakt bojowy nastąpił w Wariani, gdzie stoczono krótką i

301 T. Wróbel, Niebieskie…, s. 33.302 M. Gawęda, Specnaz w boju, „Komandos” 2009 nr 1, s. 16.

101



zwycięską walkę oraz przejęto sprzęt nieprzyjaciela. Następnie zajęto wzgórze w

pobliżu Gori skąd prowadzono skuteczny ostrzał wojsk gruzińskich. Po zajęciu

miejscowości ponownie udało się zabezpieczyć i skonfiskować gruzińskie

uzbrojenie.Poszczególne dywizje i brygady nie reprezentują równego potencjału

bojowego. Różni się nawet stopień ich ukompletowania, podobnie jak ma to

miejsce w Wojskach Lądowych. Wskaźnik ten waha się pomiędzy 50-90%, choć

zgodnie z założeniami powinien wynosić co najmniej 80%303. Poza tym Wojska

Powietrznodesantowe dotykają podobne problemy jak inne rodzaje sił zbrojnych.

Żołnierze zarabiają mało, mają problemy z otrzymaniem służbowych mieszkań,

natomiast poborowi poddawani są „diedowszczinie”. Sprzęt starzeje się, a wymiana

na nowszy, np. wozy bojowe BMD-3 i BMD-4, postępuje zbyt powolnie. Wciąż

jednak Wojska Powietrznodesantowe pozostają jednym z najlepszych elementów

rosyjskich sił zbrojnych, który w pierwszej kolejności można wysłać zarówno jako

komponent sił pokojowych jak i do walki w konflikcie zbrojnym. Co więcej,

planowane jest pełna profesjonalizacja wojsk aeromobilnych, poczynając od 76.

Pskowskiej Dywizji

304

.

303 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 405.304

P. K. Baev, The Trajectory of the Russian Military: Downsizing, Degeneration, andDefeat, [w:] S. Miller, D. V. Trenin (red.), The Russian Military: Power and Policy ,Cambridge 2004, s. 68.

102



5.2. Specnaz

Nazwą Specnaz (specialnoje naznaczenije) określa się różnego rodzaju

jednostki komandosów przeznaczone, jak wskazuje nazwa, do wykonywania

specjalnych zadań bojowych. Formacja tego typu była unikatowa w porównaniu z

jednostkami specjalnymi w armiach innych państw. Unikatowa z tego powodu, że

żadnemu innemu państwu, nawet Stanom Zjednoczonym nie udało się wyszkolić

tak dużej liczby komandosów. Specnaz GRU podzielony był bowiem na brygady.

Jego szczególny charakter wynika również z tego, że łączy w sobie jednostki

specjalne, desantowe, rozpoznawcze i wywiadowcze. Ciężko doszukać sięwłaściwego odpowiednika w innych armiach, odpowiednika który

charakteryzowałby się tak dużą wszechstronnością i zakresem zadań przed nim

stawianych. Tylko częściowo do Specnazu GRU można porównać polski 1 Pułk

Specjalny Komandosów z Lublińca. Do niedawna jednostka ta mimo, że wyróżniała

się poziomem wyszkolenia i przeznaczeniem, podległa była Dowództwu Wojsk

Lądowych. Tak samo tworzyła duży samodzielny oddział żołnierzy specjalnego

przeznaczenia, a jednocześnie uznawana była za jeden z oddziałów piechoty.Brygady Specnazu GRU podlegają operacyjnie Okręgom Wojskowym oraz

ich dowódcom. Jednak bezpośrednio zawsze znajdowały się w strukturach wywiadu

wojskowego (GRU), czyli w efekcie Sztabowi Generalnemu z pominięciem

dowództw rodzajów sił zbrojnych. Dlatego przyjęło się by nazywać całą formację

Specnazem GRU, ponieważ niektóre jednostki specjalne wojsk wewnętrznych albo

służb bezpieczeństwa również określane są jako Specnaz305. To nietypowe

umiejscowienie w strukturze sił bezpieczeństwa wynika z zadań jakie w okresie

wojny albo zagrożenia wojną mają wykonywać komandosi. Sukces ich działalności

zależy w dużym stopniu od bezpośredniego dostępu do informacji wywiadowczych.

Dodatkowo, w skład Specnazu wchodzą nie tylko żołnierze, ale też szpiedzy306.

305 Z tego powodu dla odróżnienia podaje się również skrót instytucji, której podlegadana jednostka specjalnego przeznaczenia, np. Specnaz GRU, Specnaz FSB.306

Szpiedzy Specnazu przenikają różne środowiska, czasami są to sportowcy alboobsługa kadry sportowej wyjeżdżająca za granicę, a czasami są to wręcz obywateleinnych państw szpiegujący własne środowiska zawodowe i społeczne.

103



Wszechstronnie wyszkoleni agenci mogą nie tylko wyszukiwać cele i dostarczać

ważne informacje innym formacjom oraz przygotowywać ich atak, ale także

samemu likwidować cele, stanowiąc uderzeniowe formacje wywiadu

wojskowego307

. W czasie szkolenia duży nacisk kładzie się na różne sposoby pozyskiwania informacji, od podsłuchu i obserwacji, aż do kradzieży dokumentów i

przesłuchiwania jeńców. Poza tym Specnaz wykonuje m.in. następujące zadania

bojowe i wspierające308:

• Prowadzenie dywersji i sabotażu poprzez niszczenie obiektów

strategicznych i przemysłowych, np. baz wyposażonych w broń jądrową.

• Udzielanie pomocy innym rodzajom sił zbrojnych, np. naprowadzanie

własnych sił powietrznych na cele naziemne przeciwnika albo

przygotowanie miejsc do lądowania sił aeromobilnych.

• W razie konieczności prowadzenie regularnych działań bojowych na froncie

lub poza jego liniami, samodzielnie lub we współpracy z pododdziałami

zwiadowczymi jednostek lądowych, spadochroniarzami albo piechotą

morską.

•

Działalność antyterrorystyczna i kontrwywiadowcza, zwalczanie zbrojnychgrup zagrażających bezpieczeństwu państwa i ich baz.

• Działanie na rzecz bezpieczeństwa własnych obywateli i państwa poza jego

granicami, pomoc w ewakuacji, uwalnianie zakładników.

• Akcje poszukiwawcze i ratunkowe, odnajdywanie i ratowanie własnych

żołnierzy, pilotów poza granicami frontu.

• Prowadzenie operacji psychologicznych mających na celu obniżenie

możliwości obronnych przeciwnika. Można tego dokonywać przez

demoralizację żołnierzy i obywateli wrogiego państwa, kreowanie

pozytywnego wizerunku własnego państwa i przeciwdziałanie propagandzie

działającej na jego niekorzyść.

• Udzielanie pomocy i uzbrajanie sił partyzanckich działających na terenie

wrogiego państwa.

307 W. Suworow, Specnaz. Historia sowieckich sił specjalnych, Warszawa 1999, s. 15.308 R. Śmigielski, Osierocona…, s. 359.

104



• Udział w operacjach pokojowych, pomocy humanitarnej i likwidacji

skutków klęsk żywiołowych.

Zmiany terytorialne, które nastąpiły w roku 1991 doprowadziły do utraty

zwierzchnictwa Moskwy nad częścią swoich sił specjalnych. Białoruś przejęłakontrolę nad 5. Samodzielną Brygadą Specjalnego Przeznaczenia, natomiast

Uzbekistan od tej pory mógł dysponować 15. Brygadą Specjalnego Przeznaczenia,

459. Batalionem i pułkiem szkolnym. Największą ilość Brygad Specnazu, bowiem

aż 3 przejęła Ukraina. Obecnie Specnaz GRU dysponuje 9 brygadami. Podobnie jak

dywizje i brygady powietrznodesantowe, są one rozmieszczone w każdym z

Okręgów Wojskowych. Najbardziej znane jednostki to 2. Samodzielna Brygada w

Peczorach koło Pskowa, 3. Samodzielna Brygada w Samarze, 12. Samodzielna

Brygada w Asbiest koło Swierdłowska, 14. Samodzielna Brygada w Ussyryjsku,

16. Samodzielna Brygada w Czuczkowie, 22. Gwardyjska Samodzielna Brygada w

Aksaj i 24. Samodzielna Brygada w Bierdsku koło Nowosybirska. W skład brygady

wchodzą pododdziały specjalne (bojowe), dowódcze i operacyjne, łączności,

oficerskie309, saperskie, przeciwpancerne oraz administracyjne. Uzbrojenie stanowią

karabinki szturmowe AK-74 i AN-94, pistolety z tłumikiem, noże i granaty. Dokażdej drużyny przypisany jest też karabin snajperski, granatnik przeciwpancerny,

ręczna wyrzutnia rakiet przeciwlotniczych, radiostacja i zapas materiałów

wybuchowych. Ze względu na charakter wykonywanych zadań, poszczególne

jednostki określane są jako razwiedzcziki (spadochroniarze i zwiad dalekiego

zasięgu), rejdowiki (zwiad krótszego zasięgu, ale bardziej liczny) albo wysotniki310

(jednostki szturmowe i antyterrorystyczne).

Specyficzna rekrutacja i szkolenie sprawiają, że do Specnazu trafiają jeszczelepsi żołnierze niż do sił wojsk aeromobilnych. Sprawni fizycznie, inteligentni i

„politycznie godni zaufania” podpisują dokument zobowiązujący do lojalności

swojej formacji aż do śmierci. Następujące potem, ekstremalne przeszkolenie,

przeszło już do legendy i sprawiło, że przez dekady wszyscy potencjalni i realni

wrogowie ZSRR bardzo obawiali się Specnazu. Oprócz wyczerpujących ćwiczeń

309

W jej skład wchodzą weterani i dodatkowo przeszkoleni oficerowie i chorąży.Pododdział taki można wysłać na misję o najwyższym stopniu trudności i ryzyka.310 Ch. Mann, M. Ryan, A. Stilwell, s. 77.

105



fizycznych na torach przeszkód i w terenie, nowych komandosów szkolono do

samodzielnego przeżycia w najcięższych klimatycznie rejonach ZSRR, a potem

Federacji Rosyjskiej. Duży nacisk kładziono na umiejętność przetrwania w terenie

(survival) i znajomość topografii. Czasami nie dostarczano im racji żywnościowychaby musieli zdobyć ją sami, nawet kosztem własnej ludności. Ponadto ćwiczono

elementy walki wręcz, cichego zabijania, desantów spadochronowych i z

helikopterów, technik infiltracji, sabotażu i dywersji, użycia ładunków

wybuchowych311.

Mimo że początki Specnazu GRU sięgają roku 1950, a w roku 1961

wcześniejsze kompanie i bataliony rozbudowano do poziomu brygad, to swój

poważniejszy chrzest bojowy formacja przeszła dopiero w czasie interwencji

Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w roku 1968. Pododdziały Specnazu

przeprowadziły brawurowe operacje przejęcia lotniska w Pradze, a potem budynku

Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji312. Później nastąpiły

działania w trakcie wojny w Afganistanie. Mimo ograniczonych informacji na ten

temat wiadomo, że oprócz regularnych starć z wrogiem, realizowano również

charakterystyczne dla formacji zadania, czyli zwiad, dywersja i walka psychologiczna. Najprawdopodobniej największe nasilenie walk miało miejsce w

latach 1984-86313. Trudniejsze zadanie postawiono przed jednostkami Specnazu w

trakcie wojen w Czeczenii. W obliczu klęsk ponoszonych przez regularne oddziały,

zlecano komandosom prowadzenie typowych natarć na najmocniej bronione

pozycje przeciwnika, co było niezgodne z przeznaczeniem formacji. Mimo

poniesionych znacznych strat, użycie pododdziałów Specnazu GRU jako grup

szturmowych przynosiło lepsze rezultaty niż nawet najbardziej „elitarnych” pododdziałów jednostek zmechanizowanych czy pancernych. Konflikt w Czeczeni

zweryfikował bowiem, które jednostki zasługują wciąż na miano elitarnych, a które

dawno już utraciły taki status.

Z obawy przed ponowną kompromitacją jednostek regularnych rosyjskiej

armii, w czasie wojny z Gruzją Specnaz GRU ponownie przystosowano do zadań i311 Tamże, s. 75.

312 H. Herman, Działania specjalne w wojnach i konfliktach po II wojnie światowej,Warszawa 2000, s. 120.313 C. Schofield, Komandosi rosyjscy , Warszawa 1996, s. 89.

106



charakteru piechoty zmechanizowanej. Wykorzystane jednostki zostały wyposażone

w wozy bojowe i transportery opancerzone by móc toczyć otwartą walkę z

wojskami gruzińskimi. Część pododdziałów została jednak przeznaczona do

wykonywania specyficznych dla siebie zadań. Najwięcej informacji odnośnieaktywności Specnazu dotyczy dwóch batalionów „Wostok” i „Zapad”

sformowanych z Czeczenów i Dagestańczyków lojalnych wobec Federacji

Rosyjskiej, doświadczonych w walkach z własnymi rodakami. Należały do 42.

Dywizji Zmechanizowanej stacjonującej podówczas na terenie Czeczenii. Były to

bardzo rozbudowane jednostki, liczące od 800 do nawet 1500 żołnierzy, czyli

wielkością przypominające raczej pułk lub nawet brygadę314.

Pododdziały „Zapadu” prawdopodobnie dokonały zwiadu, a następnie

uczestniczyły w natarciu na pozycje Gruzinów broniących się w Wąwozie Kodori.

Być może doszło też do desantu poza linią obrony przeciwnika. Nieprzyjaciel nie

stawiał dużego oporu i dość szybko się wycofał. „Wostok” brał w tym czasie udział

w walkach w Osetii Południowej. Korzystając ze wsparcia przydzielonych

komandosom wozów BMP-2 prowadzono natarcie na Cchinwali. Przydzielona do

tego zadania kompanie „Wostoku” wykonała zadanie nie ponosząc strat. Następniedołączono do dużej zmechanizowanej kolumny wkraczającej na terytorium

właściwe Republiki Gruzji. W okolicy miejscowości Zemo Nikozi kolumna została

ostrzelana przez artylerię gruzińską i rozpoczęła się walka o te tereny. Gruzini

stawiali zaciekły opór i dopiero po ostrzale rosyjskich czołgów, artylerii i

śmigłowców szturmowych oraz likwidacji obserwatora artyleryjskiego udało się

przełamać obronę. Straty wśród Rosjan były stosunkowo duże315, bowiem wojska

gruzińskie nie zostały docenione i zaskoczyły swoją determinacją i organizacją. Wwalkach uczestniczyły także prawdopodobnie pododdziały 10. i 22. Samodzielnych

Brygad Specnazu oraz 45. Samodzielnego Pułku Specjalnego podległego Wojskom

Powietrznodesantowym. Brak jednak szczegółowych danych dotyczących ich

aktywności. Z powodów politycznych po zakończeniu wojny liczebność obu

314 M. Gawęda, Specnaz…, s. 12.315 Pododdział Specnazu nie poniósł strat, ponieważ znajdował się w tyle kolumny.

107



czeczeńskich batalionów została znacznie zmniejszona, a ich strukturę ograniczono

do poziomu kompanii316.

Obecnie podkreśla się oznaki ewolucji Specnazu w kierunku jednostek

specjalnych w stylu SAS, mimo iż konflikt w Gruzji wymusił użycie ich w całkiemodmiennym charakterze. Zmiany te wymuszone są nowym charakterem zagrożeń w

środowisku międzynarodowym. Wciąż jednak w doktrynie działania Specnazu

dominują zadania charakterystyczne dla wojny z przeciwnikiem państwowym o

podobnym potencjale i możliwych do wykonania w dłuższych niż 5 dni konfliktach.

Jednostki specjalnego przeznaczenia znajdują się nie tylko w strukturach

Wojsk Lądowych, ale również w ramach Marynarki Wojennej. Wśród zwykłych

pododdziałów piechoty morskiej, są również pododdziały morskich komandosów,

wyróżniających się na tle całości „marines”. Ich początki sięgają drugiej połowy lat

50-tych317. Na Morską Brygadę Specnazu składają się trzy bataliony. Są one w

różnym stopniu ukompletowane, ale określenie brygada jest raczej nieadekwatne,

ponieważ na ogół taka jednostka liczy niespełna 300 zawodowych marynarzy. Są to

wszechstronnie wyszkoleni żołnierze, potrafią wykonywać zadania powietrzno-

desantowe, wysokogórskie oraz podwodne. Do ich dyspozycji pozostawionounikatowe uzbrojenie takie jak miniaturowe podwodne okręty i skutery,

nowoczesną broń do strzelania pod wodą, stacje hydroakustyczne oraz innego

rodzaju sprzęt pomocny w akcjach dywersyjno-rozpoznawczych typowych dla grup

płetwonurków bojowych318.

W czasach zimnej wojny obserwowano działalność tych oddziałów na

obszarze Europy, w Libanie, w pobliżu Japonii i Szwecji oraz przeciwko bazom

USA na całym świecie. Obecne nie działają już w tak oddalonych od FederacjiRosyjskiej obszarach. Ich działania zaczynają upodabniać morski Specnaz to takich

formacji jak amerykański Navy SEALs, ponieważ dawne zadania zakładające

przygotowywanie dużych desantów zwykłych jednostek piechoty morskiej na

obszar innego państwa wydają się coraz mniej adekwatne do rzeczywistości. Ze

316 Decyzja ta związana była z walką o wpływy w Czeczenii pomiędzy prezydentem

Kadyrowem a dowódcą batalionu „Wostok”.317 H. Herman, Działania specjalne : wczoraj…, s. 172318 P. Kaliszewicz, Enklawa arsenał , „Przegląd sił zbrojnych” 2007 nr 4, s. 105.

108



względu na świetne wyszkolenie komandosów, można stawiać tej jednostce zadania

do wykonywania w środowisku morskim i nadmorskim o podwyższonym stopniu

trudności. Docelowo morski Specnaz może stać się odpowiednim narzędziem do

wykonywania błyskawicznych działań antyterrorystycznych w małych grupach,zachowując jednocześnie umiejętności szkolone jeszcze w czasach ZSRR.

5.3. Jednostki antyterrorystyczne

Ze względu na liczebność wojsk wewnętrznych oraz mnogość służb

bezpieczeństwa, w strukturach siłowych znajduje się wiele elitarnych oddziałówantyterrorystycznych. Rzecz jasna, jeszcze więcej tajemniczych oddziałów

specjalnych w strukturach bezpieczeństwa państwa funkcjonowało w czasach

ZSRR. Nasilenie rozwoju tego typu jednostek nastąpiło po atakach terrorystycznych

na olimpiadzie w Monachium, w roku 1972. Na rozkaz ówczesnego szefa KGB

Jurija Andropowa w roku 1974 utworzono w ramach 7 Dyrektoriatu Zarząd „A”319.

Zadania bezpośredniego sformowania, wyszkolenia i dowodzenia oddziałem podjął

się pułkownik Witalij Bubienin. Początki były skromne bowiem zaczęto od małej30-40 osobowej grupy, natomiast przed rozpadem bloku państw komunistycznych

struktura składała się z kilku pododdziałów ulokowanych w Kijowie, Mińsku,

Krasnodarze, Jeketerynburgu i Ałma-Acie liczących w sumie około 500-600

funkcjonariuszy320. Po rozpadzie ZSRR na krótki okres wcielono „Alfę” do

Głównego Zarządu Ochrony Federacji Rosyjskiej. Był to moment, w którym z tej

jednostki odeszło wielu doświadczonych funkcjonariuszy oraz utracono część

wypracowanego wcześniej potencjału i renomy. W roku 1995 Zarząd „A” został

podporządkowany Federalnej Służbie Bezpieczeństwa (FSB) i w tej strukturze

pozostał do dzisiaj. W tym czasie stworzono też Centrum Antyterrorystyczne,

przemianowane w roku 1998 na Centrum Specjalnego Przeznaczenia, w skład

319 Zamiennie używa się też określenia Grupa „A” albo potocznie Alfa.320 M. Gawęda, Specnaz KGB-FSB „Alfa” (1), „Komandos” 2009 nr 7-8, s. 24.

109



którego wchodzą też inne oddziały specjalne – Wympieł321, Witiaź322 i Zenit. Część

z tych jednostek określana jest również zbiorczym mianem Specnazu FSB. W roku

1998 zorganizowano w ramach „Alfy” i „Wympieła” piony logistyczny i

zabezpieczenia, co wiązało się z chęcią poprawy łączności oraz uwzględnieniemtakich osób jak snajperzy. Po wrześniu 2004 r. Grupa „A” stanowi również część

Służby Ochrony Ładu Konstytucyjnego323. W poprzedniej dekadzie liczebność

Zarządu „A” szacowano na około 250 osób, stacjonujących w Moskwie,

Chabarowsku, Jekaterynburgu i Krasnodarze.

Do zadań jednostek specjalnych tego typu należała od samego początku

likwidacja grup terrorystycznych i groźnych przestępców, ochrona najważniejszych

przedstawicieli państwa rosyjskiego oraz innego rodzaju operacje specjalne mające

na celu zapewnienie bezpieczeństwa państwowego. Ich charakter zależał od

aktualnych wydarzeń wewnątrz granic Związku Radzieckiego i Federacji

Rosyjskiej oraz w jej otoczeniu. Na początku lat 90-tych prowadzono działalność o

321 Następna elitarna jednostka KGB, utworzona w roku 1981 przez gen. JurijaDrozdowa. Znana też jako Grupa/Zarzad „W”. Pierwotnie miała realizować działania

poza granicami państwa takie jak dywersja, sabotaż, daleki zwiad i rozpoznanie orazprecyzyjna likwidacja małych grup nieprzyjaciela. Po podporządkowaniu FSBrealizowała już głównie zadania na terenie kraju, stając się nieomalże bliźniaczą jednostką względem „Alfy”. Obie jednostki często podejmowały wspólne działania,choć „Wympieł” nigdy nie stał się tak sławny. Dziś w jednostce służyć może nawet 400szturmowców, specjalistów od dywersji, pirotechników, snajperów oraz mistrzówznający walki wręcz. Dwie trzecie z nich posiada wyższe wykształcenie.S. Popowski, Alfa, Wympieł i inne, http://new-arch.rp.pl/artykul/358061_Alfa_Wympiel_i_inne.html, 19.10.2001.322 Jednostka antyterrorystyczna utworzona w roku 1978 przez płk. Siergieja Lysjuka,znajdująca się obecnie w strukturach rosyjskich wojsk wewnętrznych i

podporządkowana Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Wykonywała podobne zadania jak „Alfa” i „Wympieł”. Stacjonowała na terenie Moskwy. Po 1 września 2008 rokuprzeszła reorganizację w ramach Ministerstwa. Słynne stało się jej szkolenie, którezakończone jest egzaminem wytrzymałościowym uprawniającym do noszeniabordowego beretu – symbolu jednostki. Na test składa się 12-kilometrowy marszobiegprzerywany co jakiś czas wyczerpującymi ćwiczeniami fizycznymi, następniewielokrotne wspinanie się na wzgórze, pokonywanie torów przeszkód. Wszystko zpełnym obciążeniem osobistym żołnierza, pośród krzyków dowódców, strzałówkarabinów maszynowych oraz dymów płonącego napalmu. Na koniec uczestnicymuszą stoczyć kilkunastominutową walkę o przetrwanie na ringu. Sprawdzian udaje sięukończyć jedynie niewielkiej części kandydatów. A. Rawski, Piekło na

własne życzenie, „Polska Zbrojna” 2003 nr 44, s. 21-23.323 M. Gawęda, Specnaz KGB-FSB „Alfa” (1)…, s. 24.

110



charakterze politycznym i wywiadowczym oraz skierowanym przeciwko

tendencjom separatystycznym poszczególnych republik radzieckich.

Rekrutacja do elitarnych służb antyterrorystycznych odbywała się na bazie

najlepszych funkcjonariuszy KGB, a potem FSB, Ministerstwa SprawWewnętrznych i żołnierzy zawodowych. Na 10-miesięczne szkolenie podstawowe

kierowano najbardziej sprawnych fizycznie i odpornych psychicznie, znających

języki obce, sztuki walki, posiadających umiejętności spadochronowe i pływackie.

Szkolenie obejmowało precyzyjne strzelanie, walkę wręcz, desant z samolotów i

śmigłowców, prowadzenie pojazdów, zwiad, różne techniki zdobywania informacji

i języki obce. Na podstawie posiadanych umiejętności i predyspozycji trenowano

ich pod kątem funkcji operatora-szturmowca, sapera, snajpera, analityka,

psychologa lub negocjatora. Wymagano również pełnej dyspozycyjności o każdej

porze, ponieważ jednostki szybkiego reagowania takie jak „Alfa” mogły być

zmobilizowane w przeciągu godziny i przetransportowane w każdy rejon państwa.

Wszechstronność funkcjonariuszy oraz mnogość zagrożeń dla

bezpieczeństwa państwa radzieckiego, a potem rosyjskiego sprawiły, że rosyjscy

antyterroryści brali udział w największej liczbie akcji spośród wszystkich służbspecjalnych na świecie. Nie sposób jest opisać każdą z nich, ich liczba bowiem

może dochodzić do tysiąca, ale warto jest chronologicznie przedstawić część z nich

po to by zrozumieć jak uniwersalni i świetnie wyszkoleni są komandosi FSB.

Pierwsze zadania „Alfy” miały charakter niebojowy. W roku powstania

jednostka uczestniczyła w wymianie dysydenta Władimira Bukowskiego na

komunistycznego działacza z Chile – Luisa Corvalana. Później rozpoczęto

przydzielanie funkcjonariuszy do ochrony radzieckich placówek i osobistości pozagranicami kraju. Chrzest bojowy nastąpił w marcu 1979 r., gdy unieszkodliwiono

byłego żołnierza radzieckiego, ukrywającego się amerykańskiej ambasadzie324.

Legenda „Alfy” rozpoczęła się wraz z wojną w Afganistanie. 27 grudnia 1979 roku

zajęto brawurowym szturmem pałac prezydenta Hafizullaha Amina. W

późniejszych fazach wojny chroniono nowy aparat władzy w Kabulu, osłaniano też

gazociąg, urządzano zasadzki i przeprowadzano precyzyjne ataki na terenie wroga.

324 A. Rawski, Spec „Alfa”, „Polska Zbrojna” 2002 nr 44, s. 31.111



W latach 80-tych likwidowano również terrorystów-porywaczy, m.in. dwóch

żołnierzy, którzy porwali 25 uczniów i nauczycieli w miejscowości Sarapuł w roku

1981 oraz 7 terrorystów w porwanym przez nich samolocie Tu-134 w Tbilisi w

roku 1983. Podobne zdarzenie miało miejsce 3 lata później w Ufie. W maju 1989 wSaratowie odbył się pierwszy szturm na budynek w którym więziono zakładników.

W tym samym i w następnym roku doszło jeszcze do następnych udanych akcji

przeciwko przestępcom.

Od stycznia 1990 roku Specnaz KGB rozpoczął operacje w republikach

radzieckich. Ochraniano tam komunistycznych urzędników wysokiego szczebla

oraz realizowano różnego rodzaju operacje specjalne mające na celu załagodzić

napięcia w rozmaitych punktach zapalnych, w szczególności na Kaukazie. W

styczniu 1991 roku przeprowadzono niechlubny atak na centrum telewizyjne i inne

strategiczne obiekty w Wilnie. Podczas „puczu Janajewa” dowódcy „Alfy”

postanowili nie wykonać rozkazu dotyczącego zajęcia gmachu parlamentu. Gen.

Wiktor Karpuchin został za to ukarany utratą dowództwa. Podobna sytuacja miała

miejsce w październiku 1993 kiedy doszło do kolejnego buntu przeciwko

prezydentowi Jelcynowi. Tym razem sprowokowani strzałem komandosi zajęli parlament działając już na rzecz, a nie przeciwko prezydentowi. Ten okres oceniany

jest dosyć negatywnie w historii Zarządu „A”, choć sama jednostka nie była temu

winna. Po unormowaniu się sytuacji politycznej wewnątrz Federacji Rosyjskiej

powrócono do działań skierowanych przeciwko terrorystom i grupom

przestępczym. W grudniu 1993 roku bez rozlewu krwi uwolniono zakładników

przetrzymywanych w szkole w Rostowie nad Donem.

Nowy okres w historii oddziałów antyterrorystycznych rozpoczął się wraz z pierwszą wojną w Czeczenii. Podobnie jak elitarne jednostki znajdujące się w

strukturze armii rosyjskiej, tak i Specnaz FSB zmuszony został do wykonywania

zadań bojowych o charakterze szturmowym. Przełomowym wydarzeniem, które

nadszarpnęło opinię o rosyjskich siłach specjalnych, było zajęcie szpitala w

Budionowsku przez oddział Szamila Basajewa, jednego z najważniejszych

bojowników czeczeńskich. Przy próbie odbicia świetnie bronionego obiektu i

uwolnienia zakładników doszło do wielu błędów w koordynacji rozmaitych służb.

112



Ostatecznie, oddział Czeczenów liczący prawdopodobnie ponad 200 weteranów

uzbrojonych w ciężką broń, został zaatakowany jedynie przez cześć komandosów.

Pozbawieni wsparcia i przygwożdżeni ciężkim ostrzałem ponieśli znaczne straty i

nakazano im odwrót. Według relacji samych funkcjonariuszy było to najcięższedoświadczenie w całej historii jednostki325. Wina leży jednak nie po stronie samej

„Alfy”, ale służb koordynujących akcję. Do nieudanych również należy zaliczyć

próbę odbicia osady Pierwomajskoje w styczniu 1996 roku, gdzie otoczono

oddziały Sałmana Radujewa. Szturm „Alfy” i „Witiazia” nie powiódł się, a

Czeczeńcy postanowili przerwać pierścień oblężenia, likwidując po drodze

osłaniające dany odcinek rosyjskie siły bezpieczeństwa.

Przez kilka następnych lat Czeczeńcy nie przeprowadzili równie

spektakularnych akcji wobec czego aktywność „Alfy” została skierowana na rzecz

odbijania porwanych samolotów. Gdy w roku 1999 rozpoczęto drugą wojnę w

Czeczenii, operatorzy Specnazu FSB zostali wykorzystani w trakcie walk o Grozne,

do likwidacji oddziałów i poszczególnych liderów czeczeńskich oraz

zabezpieczania pobytu funkcjonariuszy państwowych. W lipcu 2001 roku odbito

autobus i uwolniono 45 zakładników w miejscowości Mineralne Wody

326

. Następnym ważnym wydarzeniem było zajęcie przez czeczeńskich

terrorystów teatru moskiewskiego na Dubrowce i uwięzienie około 800

zakładników. Operacja „Alfy” w tym obiekcie wywołała lawinę komentarzy na

całym świecie. Do tej pory eksperci nie mogą uzgodnić jednolitej oceny tej akcji. W

trakcie szturmu w wyniku użycia przez antyterrorystów gazu bojowego zginęło

bowiem około 100 zakładników. Zwraca się jednak uwagę na kilka bezspornych

faktów. Po pierwsze operacja była bardzo ryzykowna i trudna, bo w środkuznajdowało się kilkudziesięciu terrorystów wyposażonych w materiały wybuchowe,

a zagęszczenie zakładników utrudniało rozpoznanie nieprzyjaciela i uniknięcie ofiar

wśród cywili. Po drugie unieszkodliwiono wszystkich terrorystów, nie dopuszczając

do detonacji ładunków wybuchowych oraz zastrzelenia któregokolwiek z

zakładników bądź antyterrorystów. Po trzecie „Alfa” nie ponosi odpowiedzialności

za skutki uboczne działania wykorzystanego w akcji gazu, a jego duże stężenie było

325 A. Rawski, Przepustka do „Alfy”, „Żołnierz Polski” 2002 nr 11, s. 23.

326 M. Gawęda, Specnaz KGB-FSB „Alfa” (2), „Komandos” 2009 nr 9, s. 28.113



konieczne aby zaskoczyć i unieszkodliwić terrorystów. Wobec tego wielu

ekspertów wskazuje na wzorcowe czy wręcz genialne przeprowadzenie akcji327.

Praktycznie całą odpowiedzialność za ofiary wśród zakładników ponoszą służby

zabezpieczające akcję, winne m.in. nieudolnej ewakuacji rannych zakładników.Całkiem inny był przebieg następnego tragicznego ataku terrorystów, czyli

zajęcia szkoły w Biesłanie w 2004 roku. W momencie gdy funkcjonariusze „Alfy” i

„Wympieła” ćwiczyli schemat akcji odbijania szkoły w odległości 30 km od

Biesłanu, ktoś zaczął strzelać w stronę szkoły. To zapoczątkowało próby ucieczki

przez zakładników i skłoniło terrorystów do rozpoczęcia systematycznej ich

likwidacji. W olbrzymim chaosie jaki zapanował, obecne w pobliżu siły

bezpieczeństwa starały się zrobić wszystko by uratować jak najwięcej cywili.

Minęło około pół godziny zanim sprowadzono jednostki Specnazu FSB i włączono

je do walki z terrorystami. 10 funkcjonariuszy zginęło, a 30 zostało rannych328,

przede wszystkim w wyniku heroicznych prób osłaniania uciekających zakładników

i ewakuacji rannych własnymi ciałami. W wyniku dezinformacji, do części mediów

przeniknęła wiadomość, że 330 zakładników329 zginęło w wyniku szturmu

komandosów, co stało się bardzo krzywdzącą opinią wymierzoną w rosyjskichantyterrorystów. Ostatnia duża akcja miała miejsce w Chasawjurcie w listopadzie

2006 roku, gdzie po zaciętej walce zlikwidowano 4 groźnych mudżahedinów.

Ciągła aktywność owocowała doskonaleniem umiejętności całej jednostki

oraz poprawianiem schematów postępowania. Dzięki stałym możliwościom

utrzymywania potencjału bojowego Specnaz FSB uważany jest za jeden z

najbardziej elitarnych oddziałów na świecie, a być może nawet za najlepszy.

Amerykańska Delta Force zanotowała w swojej historii głównie niepowodzenia, a brytyjski SAS przez ponad 20 lat nie miał możliwości podejmowania znaczących

działań bojowych330. Na korzyść Rosjan świadczy też ich uniwersalność. Podczas

gdy antyterroryści z państw NATO szkoleni są głównie do operacji w środowisku

miejskich z użyciem broni krótkiej broni automatycznej, Specnaz FSB

wykorzystuje w swoich działaniach ciężką broń maszynową, broń rakietową czy327 Porównaj: T. Wróbel, Brak wizji, „Polska Zbrojna” 2002 nr 44, s. 32.328 I. Chloupek, Alfa i Wympieł… Winowajcy?, „Żołnierz Polski” 2004 nr 10, s. 33.329 Z czego około połowy stanowiły dzieci.330 M. Kossek, J. Rybak, Uczmy się od Rosjan, „Polska Zbrojna” 2003 nr 13, s. 18.

114



pojazdy opancerzone. Było to spowodowane faktem, że Rosjanie przez ostatnie

dwie dekady musieli sobie radzić z dużo bardziej wymagającymi przeciwnikami.

Przedstawione w tym rozdziale formacje różnią się zadaniami, strukturą i

potencjałem. Łączy ich elitarność względem pozostałych jednostek rosyjskich siłzbrojnych i sił bezpieczeństwa przejawiająca się w lepszym wyszkoleniu, morale i

dyscyplinie. Trafiają tam najlepsi kandydaci, którym udało się ukończyć bardzo

wymagającą rekrutację i szkolenie. Wojska Powietrznodesantowe oraz armijny

Specnaz znajdują się w sytuacji niepewności odnośnie kierunku w jakim powinny

ewoluować. Z jednej strony rosyjscy dowódcy i politycy mówią o potrzebie ich

modernizacji i dostosowania zadań i uzbrojenia do współczesnych zagrożeń. Z

drugiej strony dokonują regresu konceptualnego ich użycia. Przykładem tego były

wojny w Czeczenii i niedawny konflikt w Gruzji, kiedy użyto ich niezgodnie z

przeznaczeniem i możliwościami. Po uzbrojeniu w sprzęt pancerny musiały

wykonywać zadania typowych oddziałów piechoty zmechanizowanej. Największy

powód do dumy dostarczają Federacji Rosyjskiej oddziały antyterrorystyczne, które

wielokrotnie udowodniły swój profesjonalizm radząc sobie w bardzo trudnych

sytuacjach. Pomimo braku zgodności w ocenach ich operacji skierowanych przeciwko czeczeńskim terrorystom, najczęściej pojawiają się wyrazy uznania dla

profesjonalizmu i uniwersalności funkcjonariuszy w nich służących. Poza tym,

należy pamiętać o tym, że funkcjonowanie tego typu jednostek objęte jest tajemnicą

państwową i do opinii publicznej dociera jedynie część informacji. Nie możemy

ustalić dokładnej ich liczebności, obserwować procesu szkolenia i analizować

większości akcji bojowych.

115



Zakończenie

Szczegółowa analiza aktualnego stanu sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej

potwierdza hipotezy przedstawione we wstępie tej pracy. Zwycięska wojna w

Gruzji, wznowienie patroli bombowców strategicznych nad oceanami i morzami,

dalekie ekspedycje floty wojennej czy też wielkie defilady z ostatnich lat,

nawiązujące do wzorców z czasów ZSRR to wszystko symboliczne i kosztowne

iluzje, które mogą tylko próbować zasłonić prawdziwy stan rosyjskiej armii. W

rzeczywistości przeżywają one głęboki kryzys spowodowany przez dysproporcję

pomiędzy potrzebami finansowymi a możliwościami budżetowymi ichzaspokojenia. Opór grupy dowódców oraz niektórych środowisk politycznych i

społecznych przeciwko znacznemu zmniejszeniu i modernizacji armii uniemożliwił

dostosowanie sił zbrojnych do potrzeb współczesnych konfliktów. Zamiast małej,

ale dobrze wyszkolonej i nowocześnie wyposażonej armii utrzymano przy życiu

nadto rozbudowaną strukturę nieadekwatną do współczesnych zagrożeń. Nie dość,

że armia posiada potencjał ilościowy przekraczający możliwości finansowe państwa

rosyjskiego, to jeszcze jest siedliskiem rozmaitych patologii.Głębsza analiza każdego z konwencjonalnych rodzajów sił zbrojnych wiąże

się z podobnymi wnioskami. W Wojskach Lądowych, Siłach Powietrznych i

Marynarce Wojennej największym problemem jest starzejący się i tracący wartość

bojową sprzęt, brak pieniędzy na zakup znaczącej ilości nowego uzbrojenia oraz

zbyt niska intensywność ćwiczeń wojskowych na każdym poziomie dowodzenia.

Poprawy wymagają warunki socjalne żołnierzy i zarządzanie dostępnymi środkami

finansowymi. Potrzebna jest rewolucja na poziomie koncepcyjnym odnośnie

wykorzystania sił zbrojnych na współczesnym polu walki i zmiana mentalności

żołnierzy w kontekście etosu służby wojskowej. Najmniej zastrzeżeń dotyczy

jednostek elitarnych. Mimo, iż część z nich ustępuje swoim odpowiednikom w

armiach państw NATO, to na tle jednostek rosyjskich prezentują się zdecydowanie

korzystniej. Wydaje się, że najbardziej wartościowe w rosyjskich strukturach

siłowych są jednostki Specnazu, zarówno podporządkowane GRU jak i FSB.

116



Rozpoczęty na początku lat 90-tych XX wieku proces reformy i modernizacji

sił zbrojnych przebiegał do tej pory bardzo opornie. Przyspieszony w ciągu kilku

ostatnich lat proces modernizacji został spowolniony przez światowy kryzys

ekonomiczny i spadek dochodów ze sprzedaży ropy naftowej. Spowodowało tochwilowe zatrzymanie tendencji wzrostowej w ilości środków przeznaczanych na

obronność. Można się jednak domyślać, że taka sytuacja nie będzie trwała długo i

za kilka lat Federacja Rosyjska będzie przeznaczać na zbrojenia więcej niż Japonia,

Wielka Brytania, Francja czy Niemcy, ustępując jedynie USA i ChRL. Dopiero

wtedy możliwe będzie odzyskanie przez Rosję statusu mocarstwa. Prezydent i rząd

muszą sobie jednak postawić pytanie, jaki charakter ma przybrać ta

mocarstwowość. Odpowiedź na nie uzyskamy, gdy ustalony zostanie spójny i

kompletny program zakupu nowego uzbrojenia. Pierwszą z możliwości jest

kontynuacja wymiany ciężkiego sprzętu, w oparciu o nowe maszyny, ale będące

głównie rozwinięciem i modernizacją konstrukcji pochodzących z czasów ZSRR.

Druga koncepcja zakłada wprowadzenie do służby całkowicie nowej jakości

uzbrojenia, wzorem państw Sojuszu Północnoatlantyckiego. Przezbrojenie

jednostek w aparaty bezzałogowe – zarówno powietrzne jak lądowe, szybkie wozy patrolowe, transportery opancerzone i wozy bojowe, samoloty wielozadaniowe

pionowego startu czy szybkie i niewidoczne dla radarów okręty nawodne, mogłoby

doprowadzić do rewolucji technologicznej i dostosowania do współczesnych

zagrożeń.

W roku poprzednim pojawiły się opinie rosyjskich ekspertów w dziedzinie

obronności, którzy twierdzili, że Federacja Rosyjska nie tylko nie może być

porównywana z USA, ale nawet nie dałaby rady podbić Polski i Turcji, czyliśredniej wielkości członków Sojuszu Północnoatlantyckiego. Trudno zweryfikować

tę ocenę, być może jest ona nieco przesadzona. Wojsko Polskie przechodzi obecnie

głęboką transformację, zakładającą oprócz modernizacji technologicznej m.in.

ograniczenie ilości etatów nie-bojowych i maksymalne wykorzystanie potencjału

zmniejszonej liczebnie armii. Proces jest długotrwały i jest jeszcze daleko do

uzyskania stanu, gdy większość spośród 100 tysięcy osób noszących polski mundur

będzie profesjonalnymi i w pełni mobilnymi żołnierzami. Niemniej jednak, wojny

117



w Czeczenii wykazały, że Rosjanie nie potrafią sformować na danym obszarze 100

tysięcy zdatnych do walki żołnierzy, którzy mogliby wykonywać podstawowe

zadania bojowe. Wojna w Gruzji potwierdziła te same błędy, a ogólna ocena była

jedynie nieco lepsza od poprzedniego konfliktu. Stało się to pomimo znaczniezwiększonego w ostatnim czasie budżetu obronnego i kontynuowanego programu

reform.

Przede wszystkim trzeba jednak powiedzieć, że w interesie Federacji

Rosyjskiej nie leżałoby prowadzenie konfliktu zbrojnego z członkiem Unii

Europejskiej albo NATO. Wszystkie działania odbierane przez nas jako wrogie, tzn.

zapowiedzi wzmocnienia komponentu morskiego i rakietowego Floty Bałtyckiej

czy przeprowadzanie dużych manewrów wojskowych w pobliżu granicy z Polską,

wydają się mieć głównie charakter propagandowy.

Nie można oczywiście pokładać pełnej ufności w oceny, które są w

zdecydowanej większości krytyczne. Federacja Rosyjska nie miała do tej pory

potrzeby wykorzystania całego potencjału milionowej armii, a tym bardziej

mobilizacji rezerw strategicznych. Brak jest informacji na temat potencjału i

gotowości bojowej wielu jednostek „gwardyjskich” oraz dywizjizmechanizowanych i pancernych uznawanych za najbardziej mobilne. Jednostki

takie, znajdują się np. w Moskiewskim Okręgu Wojskowym. Posiadają nowszy

sprzęt i większy procent żołnierzy zawodowych niż jednostki znajdujące się w

Północnokaukaskim Okręgu Wojskowym, które jak do tej pory ponosiły główny

ciężar walk z Czeczenami i Gruzinami. Dodatkowa mobilizacja możliwa jest

jedynie na wypadek otwartego konfliktu z dużym państwem, co wydaje się bardzo

mało prawdopodobne. W najbliższej przyszłości prawdopodobne jest raczej jedynie powtórzenie sytuacji, gdy Rosja zaangażuje się w lokalny konflikt, w którym

uczestniczyć będą siły jednego z Okręgów Wojskowych, wspierane przez elitarne

formacje przetransportowane z bardziej odległych części Federacji Rosyjskiej.

Osoby kierujące siłami zbrojnymi zdają sobie sprawę, że przeprowadzenie

mobilizacji rezerwistów, a nawet wykorzystywanie żołnierzy zasadniczej służby

wojskowej mija się z celem. Wykazały to nie tylko walki w Czeczenii, ale także

obserwacja zachowań żołnierzy gruzińskich. Zmobilizowani rezerwiści w obliczu

118



współczesnego, dynamicznego pola walki, nasyconego nowoczesnym uzbrojeniem

wpadają w popłoch i są czynnikiem destabilizującym dla całej armii. Zamiast

wspierać siłę bojową danej armii, będą obniżać morale i wolę walki nawet

najbardziej elitarnych żołnierzy zawodowych. Z drugiej strony dowództworosyjskie nie chce zrezygnować z armii z poboru, bowiem armia zawodowa byłaby

znacznie droższa co uniemożliwiłoby zapełnienie wszystkich etatów osobowych i

utrzymanie sprawności bojowej posiadanego sprzętu wojskowego. Efektem takiego

podejścia jest brak możliwości gruntownej przebudowy i modernizacji rosyjskich

sił zbrojnych.

119



Wykaz źródeł

1. Akty prawne

Konstytucja Federacji Rosyjskiej z 12 grudnia 1993, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/rosja.html

Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie z 19 listopada 1990 r.,http://www.vilp.de/Plpdf/p123.pdf

Ustawa Federalna „O obronie” z dnia 31 maja 1996 roku, http://www.mchs.gov.ru/law/index.php?ID=4430&sphrase_id=2399

Ustawa Federalna „O bezpieczeństwie” z dnia 5 marca 1992 roku,http://www.scrf.gov.ru/documents/20.html

Ustawa Federalna „O współpracy wojskowo-technicznej Federacji Rosyjskiej zinnymi państwami” z dnia 19 lipca 1998 roku, http://www.scrf.gov.ru/documents/35.html

Ustawa Federalna „O zamówieniach na rzecz obrony państwa” z dnia 27 grudnia1995 roku, http://www.scrf.gov.ru/documents/36.html

2. Dokumenty

Doktryna Morska Federacji Rosyjskiej do roku 2020, http://www.scrf.gov.ru/Documents/34.html

Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej z roku 2009, http://www.scrf.gov.ru/

documents/33.html

Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej z roku 1997,http://www.scrf.gov.ru/documents/1.html

Strategia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej do roku 2020,http://www.scrf.gov.ru/documents/99.html

Koncepcja polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej z roku 2000,http://www.scrf.gov.ru/documents/25.html

120



Malak K., Koncepcja obrony regionalno-strategicznej Federacji Rosyjskiej [w:] NATO a Europa Wschodnia: rozszerzenie NATO na Wschód - ostatnie wyzwanieeuropejskie XX wieku: materiały międzynarodowej konferencji naukowej,Warszawa 27-28 czerwca 1997 r., Warszawa 1998.

Rosja 2005. Raport z transformacji, materiały I Forum Europa – Rosja w KrynicyZdrój, 14-16 kwietnia 2005, Warszawa 2006.

Rosja 2006. Raport z transformacji, materiały II Forum Europa – Rosja w Wilnie,23 - 24 marca 2006 , Warszawa 2007.

Rosja 2007. Raport z transformacji, materiały III Forum Europa – Rosja wWiedniu, 23 - 24 kwietnia 2007, Warszawa 2008.

3. Strony internetowe

Strona internetowa Agencji Lotniczej „Altair” - www.altair.com.pl

Strona internetowa Canadian Forces College - www.cfc.forces.gc.ca/221-eng.html

Strona internetowa blogu “Small Wars Journal” – www.smallwarsjournal.com

Strona internetowa gazety „Gazeta Wyborcza” – www.gazeta.pl

Strona internetowa gazety „Niezawisimoje Wojennoje Obozrenije” – www.nvo.ng.ru

Strona internetowa gazety „RIA-Novosti” - www.en.rian.ru

Strona internetowa gazety „Rzeczpospolita” – www.rp.pl

Strona internetowa Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej -www.mil.ru/848/1045/index.shtml

Strona internetowa Portalu Spraw Zagranicznych – www.psz.pl

Strona internetowa serwisu Global Fire Power - www.globalfirepower.com

Strona internetowa telewizji „Tvn 24” - www.tvn24.pl

Strona internetowa Uniwersytetu Obrony w Brnie – www.defenceandstrategy.eu

Strona internetowa wydawnictwa Magnum-X - www.magnum-x.pl

121



4. Biuletyny i periodyki naukowe

Bock R., Sokoły Putina, „Wiraże” 2005 nr 19.

Bojko J., Podwodna potęga Rosji, ”Bandera” 2006 nr 9.

Bojko, Rosyjska Flota Oceanu Spokojnego, „Przegląd Morski” 2007 nr 5.

Bojko J., Tendencje rozwojowe sił morskich Federacji Rosyjskiej, „PrzeglądMorski” 2007 nr 1.

Butowski P., Budzenie z letargu, „Polska Zbrojna” 2008 nr 4.

Butowski P., Siły Powietrzne Rosji znowu się reorganizują, Lotnictwo 2009 nr 1.

Chloupek I., Alfa i Wympieł… Winowajcy?, „Żołnierz Polski” 2004 nr 10.

Czarnotta Z., Zapolować na białe niedźwiedzie, „Żołnierz Polski” 1997 nr 10.

Eberhardt A., Polityka Obronna Federacji Rosyjskiej [w:] „Biuletyn” PISM 2003 nr 4.

Fiorenza N., Russia suspends CFE compliance, “Jane’s Defence Weekly” 2007 nr 44.

Garstka J., Rosyjskie śmigłowce transportowe, „Przegląd Sił Powietrznych” 2008 nr 6.

Gawęda M., Czarny beret i tielniaszka, „Komandos” 2009 nr 3.

Gawęda M., Specnaz KGB-FSB „Alfa” (1), „Komandos” 2009 nr 7-8.

Gawęda M., Specnaz KGB-FSB „Alfa” (2), „Komandos” 2009 nr 9.

Gawęda M., Specnaz w boju, „Komandos” 2009 nr 1.

Gawęda M., Wojska rosyjskie w wojnie z Gruzją, „ Nowa Technika Wojskowa”2008 nr 10.

Giles K., Military Service in Russia – No New Model Army, “Conflict StudiesResearch Centre. Russian Series” 2007 nr 18.

Goławski A., Wróbel T., Manifestacja siły, „Polska Zbrojna” 2009 nr 49.

122



Gromadzki G., Rosyjska legia cudzoziemska, „Polska Zbrojna” 2003 nr 16.

Hypki T., Rosyjskie siły zbrojne – 16 lat kryzysu, „Raport: Wojsko, Technika,Obronność” 2008 nr 6.

Jankowski D., Nowa strategia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej,„Policy Papers” Fundacji Amicus Europae 2009 nr 35.

Jastrzębski M., Na Zachód patrz!, „Polska Zbrojna” 2009 nr 49.

Kaliszewicz P., Enklawa arsenał , „Przegląd sił zbrojnych” 2007 nr 4.

Kamyk M., Powrót do gry,” Przegląd Sił Powietrznych” 2009 nr 9.

Kossek M., J. Rybak, Uczmy się od Rosjan, „Polska Zbrojna” 2003 nr 13.

Kubiak K., Wojna Gruzińska (1), „Komandos” 2008 nr 12.

Kubiak K., Wojna Gruzińska (2), „Komandos” 2009 nr 1.

Liaropoulos A., The Russian Defense Reform and its Limitations, “CaucasianReview of International Affairs” 2008 nr 2.

Łabuszewska A., Armia szyta na miarę, „Polska Zbrojna” 2008 nr 20.

Łukin M., Bez celu do celu, „Forum” 2007 nr 30.

Madej M., Traktat o Siłach Konwencjonalnych w Europie – geneza, istota, perspektywy, „Biuletyn” PISM 2007 nr 25.

Malak K., Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz.1, „Zeszyty Naukowe” AON 2001 nr 1.

Malak K., Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki) cz.2, „Zeszyty Naukowe” AON 2001 nr 2.

McDermott R., Russia’s Armed Forces: The Power of Illusion,“Russie.Nei.Visions” 2009 nr 37.

Michalec M., Perspektywy Rozwoju WWS Federacji Rosyjskiej, „Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej” 2002 nr 3.

Michalec M., Tendencje rozwoju sztuki operacyjnej Sił Powietrznych Federacji Rosyjskiej, „Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej” 2002 nr 11.

123



Mróz M., Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE ), „Raport”Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu 2005 nr 74.

Musiałowicz B., Reforma pod ministra, „Polska Zbrojna” 2004 nr 51.

Nałęcz M., Ambitne plany budowy sił morskich, „Przegląd Morski” 2008 nr 8.

Nałęcz M., Kolejny zespół okrętów wyruszył na operację antypiracką , „Przeglądmorski” 2010 nr 1.

Nałęcz M., Okręt flagowy Floty Północnej wraca do bazy, „Przegląd Morski” 2009nr 6.

Nałęcz M., Problemy z Buławą, „Przegląd Morski” 2010 nr 3.

Nałęcz M. , Rejs lotniskowcowej grupy uderzeniowej, „Przegląd Morski” 2008 nr 6.

Piątkowski K., Rosyjskie wojska lądowe 1995, cz. II , „Nowa Technika Wojskowa”1996 nr 2.

Radomyski A., Konfrontacja gruzińsko-rosyjska, „Kwartalnik Bellona” 2009 nr 2.

Raś M., Dążenie Rosji do zachowania pozycji mocarstwowej w aspekciemilitarnym, „Świat i Polityka” 2003 nr 1-2.

Rawski A., Piekło na własne życzenie, „Polska Zbrojna” 2003 nr 44.

Rawski A., Przepustka do „Alfy”, „Żołnierz Polski” 2002 nr 11.

Rawski A., Spec „Alfa”, „Polska Zbrojna” 2002 nr 44.

Rokiciński K., Możliwości zastosowania koncepcji sieciocentryczności naobszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej, „Zeszyty Naukowe AkademiiMarynarki Wojennej” 2007 nr 3.

Rudziński C., Reforma armii rosyjskiej, „Polska Zbrojna” 1997 nr 37.

Russia - Evolving into an Independent Strategic Player, “East Asian StrategicReview” 2009.

„SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament” 2001.

„SIPRI Yearbook: world armaments and disarmament” 2006.

Suchar H., Kulejąca Modernizacja, „Polska Zbrojna” 2002 nr 48.

124



Śmigielski R., Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej, „Sprawy Wschodnie” 2004nr 2-3.

Śmigielski R., Rola Floty Czarnomorskiej w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa Rosji, „Biuletyn” PISM 2008 nr 57.

“The Military Balance” 2007.

„The Military Balance” 2009.

Witkowski I., Papierowa armia, „Nowa Technika Wojskowa” 1996 nr 12.

Wróbel T., Bałtyk bardziej strategiczny, „Polska Zbrojna” 2005 nr 39.

Wróbel T., Brak wizji, „Polska Zbrojna” 2002 nr 44.

Wróbel T., Niebieskie berety, „Polska Zbrojna” 1998 nr 23.

Wróbel T., Sen o potędze, „Polska Zbrojna” 2007 nr 11.

Żochowski P., Antyzachodni wymiar rosyjskich ćwiczeń wojskowych, „Tydzień naWschodzie” 2009 nr 24.

Żochowski P. , Kolejny etap reformy Sił Zbrojnych FR wzbudza opór generalicji,

„Tydzień na Wschodzie” 2008 nr 41.

5. Monografie, opracowania, artykuły naukowe

Aldis A.C., McDermott R.N., Russian Military Reform 1992-2002, Abingdon 2003.

Austin G., Muraview A. D., The Armed Forces of Russia in Asia, Londyn 2000.

Baev P.K., The Trajectory of the Russian Military: Downsizing, Degeneration, and Defeat, [w:] Miller S., Trenin D.V (red.), The Russian Military: Power and Policy,Cambridge 2004.

Barany Z.D., Democratic breakdown and the decline of the Russian military,Princeton 2007.

Beasley K.D., Russian Military Reform from Perestroika to Putin: Implications for U. S. Policy, Maxwell Air Force Base 2004.

Bieleń S. , Polityka zagraniczna Rosji, [w:] Adamowski J., Skrzypek A.(red.), Federacja Rosyjska 1991-2001, Warszawa 2002.

125



Blank S.J., Russia’s Armed Forces on the brink of reform, Carlisle 1998.

Blank S.J., The New Turn in Russian Defence Policy: Russia’s Defence Doctrineand National Security Concept, [w:] Cimbala, S.J., The Russian military into thetwenty-first century, Londyn 2001.

Bonds R., Ilustrowany Przewodnik po Uzbrojeniu Radzieckich Wojsk Lądowych.Główne rodzaje uzbrojenia byłej Armii Radzieckiej, Warszawa 1999.

Facon I., The Modernisation of the Russian Military: The Ambitions & Ambiguitiesof Vladimir Putin, Camberley 2005.

Felker E.J., Oz Revisited: Russian Military Doctrinal Reform in Light of Their Analisys of Desert Storm, Maxwell Air Force Base 1994.

Herman H., Działania specjalne w wojnach i konfliktach po II wojnie światowej,Warszawa 2000.

Herman H., Działania specjalne : wczoraj, dziś, jutro, Toruń 2001.

Jędrzejko M., Armie w dobie przemian. Kalendarium najważniejszych wydarzeń warmiach Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1989-1997, Warszawa 1997.

Kipp J., The Russian Armed Forces, the Draft Military Doctrine, and the Revolution in Military Affairs: The Oracle of Delphi and Cassandra Revisited, [w:]Crutcher M.H., The Russian Armed Forces at the dawn of the millennium, CarlisleBarracks 2000.

Kuleba M., Czeczeński specnaz: taktyka działań specjalnych, Warszawa 2001.

Lachowski Z., Kontrola Zbrojeń konwencjonalnych w Europie, [w:] Rodfeld A.D.(red.), Kontrola zbrojeń. Rozbrojenie u progu XXI wieku, Warszawa 2002.

Main S.J., The “Brain” of the Russian Army - The Centre for Military-Strategic Research, General Staff 1985-2000, Camberley 2000.

Makowski A., Siły morskie współczesnego świata, Gdynia 2000.

Malak K., Czynnik wojskowy w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej (1991-2000), Warszawa 2001.

Malak K., Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej, [w:] BieleńS., Góralski W.M.(red.), Nowa tożsamość Niemiec i Rosji w stosunkach

międzynarodowych, Warszawa 1999.

126



Malak K., Polityka bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej, Warszawa1997.

Malak K., Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej, Warszawa 1997.

Mann Ch., Ryan M., Stilwell A., Encyklopedia oddziałów specjalnych: taktyka,historia, strategia, uzbrojenie, Warszawa 2003.

Marczak D., Rosja jako mediator w konfliktach regionalnych na świecie oraz naobszarze byłego ZSRR, [w:] Dziewulska A.(red.), Współczesna Wojna: Odsłony,Warszawa 2006.

Meyer S., The Devolution of Russian Military Power , Cambridge 1995.

Orr M., The Russian armed forces as a factor in regional stability, Sandhurst 1998.

Pallin C.V., Russian Military Reform: Failed exercise in defense decision making ,Abingdon 2009.

Pawłow A., Ewolucja radzieckiej i rosyjskiej doktryny wojskowej, [w:] Bobrow D.,Haliżak E., Zięba R., Bezpieczeństwo narodowe I międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997.

Porębski L., Militarne aspekty światowego układu sił, [w:] Borkowski R., Konflikty

współczesnego świata, Kraków 2001.Potyrała B., Szczegóła H., Armia rosyjska po upadku ZSRR (1992 – 2000), ZielonaGóra 2000.

Potyrała B., Szlufik W., Struktura terytorialna sił lądowych Związku Radzieckiegow latach 1945-1991, Częstochowa 2003.

Raś M., Doktrynalne uwarunkowania polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej,[w:] M. Czajkowski, E. Cziomer (red.), Polityka Federacji Rosyjskiej wobec państw

członkowskich WNP , Kraków 2006.Schofield C., Komandosi rosyjscy, Warszawa 1996.

Skelton J.S., Russian Military Reform Since the Collapse of the Soviet Union: How Effective is the Russian Military as a Fighting Force, Boston 2000.

Suworow W., Specnaz. Historia sowieckich sił specjalnych, Warszawa 1999.

Śmigielski R., Osierocona armia: założenia polityki obronnej oraz Siły Zbrojne

Federacji Rosyjskiej w latach 1992-2004, Warszawa 2006.

127



Topolski I., Militarna pozycja Federacji Rosyjskiej, [w:] Czarnocki A., Topolski I., Federacja Rosyjska w stosunkach międzynarodowych, Lublin 2006.

Topolski I., Siła militarna w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej, Lublin2004.

Trenin D.V., Gold Eagle, Red Star, [w:] Miller S., Trenin D., The Russian Military: Power and Policy, Cambridge 2004.

Umbach F., Future Military Reform: Russia’s Nuclear & Conventional Forces,Camberley 2002.

Wołejszo J., Sposoby obliczania potencjału bojowego pododdziału, oddziału i związku taktycznego, Warszawa 2000.

Zaloga S.J., Berety z gwiazdami. Radzieckie wojska powietrznodesantowe,Warszawa 2003.

Zieliński J., Siły zbrojne sąsiadów Polski, Warszawa 1993.

128