görme engellilere...
TRANSCRIPT
Görme Engellilere Erişilebilir Çevrimiçi Sesli Kaynak Platform TasarımıONLINE AUDIO SOURCE PLATFORM DESIGN FOR VISUALLY IMPAIRED INDIVIDUALS
27-29 Nisan 2017 - Barcelona
Araştırmacılar
Nilüfer YURTAYSakarya Üniversitesi
Ümmühan AKHİSARKocaeli Üniversitesi
Esra ÇOBAN BUDAKKocaeli Üniversitesi
Yusuf BUDAKKocaeli Üniversitesi
2
Yüksel YURTAYSakarya Üniversitesi
Anahtar Kelimeler
▰Görme engelli, sesli kaynak, sesli forum, kitle kaynak kullanımı
Keywords: ▰Visually impaired indivuduals, audio resources, audio based forums, crowdsourcing
3
Giriş
4
1
Giriş
▰ Günümüzde okuma kaynaklarının çeşitliliği teknolojiyle birlikte artıyor.
▰ Kaynaklara erişim internet yardımıyla e-kitaplar, sesli ve görüntülü kaynaklar olarak değişiyor.
▰ İstenilen yerden, istenilen zamanda erişilebiliyor.
5
Giriş
▰ Engelli bireyler de teknolojinin getirdiği avantajlardan olabildiğince faydalanıyor.
▰ Engel türüne ve engel düzeyine göre zorluklar ve engelleyici durumlar da biçim değiştirerek sürüyor.
6
“ Bu sorunları çözmek için basılı ve görsel kaynakların, bilgisayar destekli tarayıcılar, yazıcılar, ekran büyütme programları, metinleri okumaya yarayan ses sentezleyici programlar ve insan sesiyle okumaya dayalı olarak sesli metin haline getirilmesi gerekmektedir
77
(Wiazowski, 2009:9, Jackson, 2012:3).
Giriş
▰ Görme engelli bireylerin literatüre erişime ilişkin sorunları:
▻ Elektronik kaynaklara erişememek▻ İhtiyaç duyulan metinlerin seslendirilmemiş
olması▰ Zaman ve maliyet▰ Spikerin sesletim ve dil kullanım
alışkanlıkları
8
Araştırma Soruları
▰ Kitle kaynak kullanımı (Crowdsourcing) yöntemi▰ Sisteme katılan bireyler tasarlanan çevrimiçi arayüzü etkili
kullanabiliyorlar mı?▰ Gönüllü bireyler kitle kaynak yöntemiyle çevrimiçi ses kaydı
yapabiliyorlar mı?▰ Görme engelli bireyler ile gönüllü okuyucu bireylerin
çevrimiçi arayüz ile etkileşimi sağlanıyor mu?
9
Literatür
10
2
Literatür
▰ Yeni nesil teknolojik cihazlar bilgisayar odaklı kullanıcı arayüzüne sahiptir.
▰ Kullanıcıların bilgisayarla etkileşimde bulunduğu sisteme kullanıcı arayüzü (User Interface –UI) denir (Capes, 2011:6).
11
Kullanıcı Arayüzü
Kullanıcı Sistem
Literatür
▰ İşlevsel arayüzler öğrenen bireylerin öğrenme aktivitelerine yoğunlaşma noktasında önemli rol oynarlar.
▰ E-öğrenme ortamlarının tüm bireyler tarafından erişilebilir ve kullanılabilir olması gerekir. 12
“ Erişilebilirlik, bir cihaz, arabirim, kaynak veya sistem gibi varlığın kullanımı ve bunlardan yararlanma yeteneği olarak görülebilir ve mümkün olduğunca çok kişi tarafından farklı varlıkların kullanılma derecesini tanımlamak için kullanılır
1313
(Queiro´s, 2015:2).
“Kullanılabilirlik; bir ürünün belirlenmiş amaçlar için belirlenmiş hedefleri etkin, verimli ve belirli bir kullanım bağlamında tatmin etmek için kullanılabilecek bir ürün
1414
(Uluslararası Standardizasyon Organizasyonu -ISO)
Web İçeriğinin Erişilebilirliği
Web erişilebilirliği▰ Web sayfalarının engelli kişilerin anlayabileceği,
gezinebileceği, etkin bir şekilde kullanabilirliğinin tasarlanabilmesi anlamında kullanılan bir terimdir.
▰ E-öğrenme uygulamaları tasarlarken Web İçerik Erişilebilirlik Kuralları (Web Content Accessibility-WCAG) 2.1. göz önüne alınmalıdır.
15
Web İçeriğinin Erişilebilirliği
Okunabilirlik kuralları▰ Metinlerdeki yazı tipi ve büyüklüğü▰ Yüksek kontrast▰ Sayfaların mümkün olduğu kadar metin olması▰ Resim, animasyon gibi nesneler için etiketleme▰ Semantik belge yapısı
16
Arayüz Tasarım İlke ve Standartları
Arayüz tasarım aşamasında▰ Kullanılacak yazılımların seçimine,
▰ Tasarım alanının belirlenmesine, ▰ Menülerin ve ikonların tasarımına, ▰ Açılış sayfasının tasarımına, ▰ Kullanıcı girişi ve veri kayıt ekranının tasarımına
dikkat edilmelidir.17
Arayüz Tasarım İlke ve Standartları
Jakob Nielsen'in kullanılabilirlik kuralları▰ Anlaşılabilen dil ve kelimeler kullanılması,
▰ Kullanılan menü ve düğmelerin sayfalarda tutarlı olması, ▰ Klavye kısayol desteği, ▰ Estetik ve minimalist tasarım, ▰ İlgisiz görüntü veya metinler olmaması.
18
“ Kitle kaynak kullanımı, kar amacı gütmeyen kurum veya şirketlerin, kişileri gönüllü olarak bir görevi üstlenmelerini önerdiği bazı işlerin açık çağrı yoluyla baştan tanımlı olmayan bir topluluğa ya da bir komşu topluluktaki kişilere dış kaynak kullanımı amacıyla,doğal heterojen çevrimiçi ve esnek bir katılımcılık mekanizması aktarılması anlamına gelmektedir
1919
(Whitla, 2009:1; Schenk ve Guittard, 2009:2, Arolas ve Guevara, 2012:9)
Kitle Kaynak Kullanımı
▰ Önemli bileşenleri; ▻ Araştırma hedefi, ▻ izleyiciler, ▻ etkileşim mekanizması, ▻ platform ve amaca ilişkin yaklaşımı anlamak
▰ Neredeyse her tür İnternet tabanlı işbirliği etkinliği,▰ Gönüllü olarak katılımcıların çevrimiçi etkinliklerde ortaklaşa
çalışabilmeleri,▰ Etkileşimlilik. 20
Yöntem
21
3
Yöntem / Çalışmanın Modeli
▰ Kitle kaynak kullanımı (Crowdsourcing) yöntemi▰ ADDIE modeli
22
Analiz(Analysis)
Tasarım(Design)
Değerlendirme(Evaluation)
Gözden geçirme
Gözden geçirmeGözden geçirme
Gözden geçirme
Geliştirme (Development)
Uygulama(Impementation)
Yöntem / Çalışmanın Modeli
▰ Analiz (Analysis) aşamasında;▻ Görme engelli bireylerin dijital ortamları kullanma
eğilimleriyle ilgili ihtiyaç analizi anketi▻ Hedef kitle için var olan durum tespiti▻ Görme engelli bireylerin eğitim sürecinde yaşadıkları
sorunlar ve beklentileri.
23
Yöntem / Çalışmanın Modeli
▰ Tasarım (Design) aşamasında; ▻ Çevrimiçi erişilebilir platform tasarımı▻ Arayüz tasarımının kullanabilirliği▻ Gönüllü bireylerin çevrimiçi ses kayıtlarının yapılabilirliği▻ Görme engelli bireyler ile gönüllü okuyucu bireylerin
eşzamanlı iletişimi
24
Yöntem / Çalışmanın Modeli
▰ Geliştirme (Development) aşamasında;▻ Eş zamanlı okumaların veya çevrimiçi okumanın
gerçekleşememesi durumunda, kaydedilen ses dosyalarının sisteme daha sonra yüklenebilmesi, yedekleme planını oluşturmaktadır ve sistemin kendi özelliklerinden biri olarak kitle kaynak kullanımına katılacak bireylere tercihlerden biri biçiminde sunulmaktadır.
25
Yöntem / Çalışmanın Modeli
▰ Uygulama (Implementation) aşamasında;▻Tasarım trendleri▻Referans olarak yaygın kullanılan platformları
CMS yapıları ▻Sadelik ve kullanılabilirlik▻Klavye kısa yollarıyla gezinti
26
Yöntem / Çalışmanın Modeli
▰ Değerlendirme (Evaluation) aşamasında;▻Tasarlanan platformun kullanıcılar tarafından
değerlendirilmesi ile ilgili veri toplama süreci devam etmekte olup, elde edilen veriler çerçevesinde iyileştirme ve güncelleme yapılmaktadır.
27
Yöntem / Çalışmanın Kapsamı
▰ Çalışmanın kapsamında;▻ İnternet ortamında metinlerin gönüllü kullanıcılar tarafından okunması ve
görme engelli bireylerin okunan metinlere erişebilmesi esaslı bir içerik yönetimi platformunun tasarlanması,
▻ Eşzamanlı okuma etkinliklerinin yürütüleceği ortam tasarlanması
▰ Sistemi kullanacak gönüllüler ve görme engelli bireylerin ortalama düzeyde bilgisayar okur-yazarlığı yetkinliğine sahip olduğu varsayılmaktadır.
28
Tasarım Süreci
▰ Platformun tasarlanması sürecinde, ▰ İçerik yönetim sistemi betik dili olarak PHP
5.0 kullanılmış,▰ Çevrimiçi forum ve okuma etkinliklerini
gerçekleştirilmek için açık kaynak kodlu Big Blue Button yazılımı entegre edilmiştir.
29
Tasarım Süreci
▰ Sistemde etkin kullanıcı rolleri:▻ Gönüllü Okuyucu Kullanıcı Tipi
▻ Görme Engelli Birey Kullanıcı Tipi
▻ Sistem Yöneticisi Kullanıcı Tipi
30
Tasarım Süreci / Gönüllü Okuyucu Kullanıcı Tipi
▰ Gönüllü okuyucular; ▻ Türkçe dilini doğru telaffuz edebilen,
▻ Ortalama kitap okuma alışkanlığı olan kişiler
▰ 5 dk’lık deneme kaydını sistem yöneticisine gönderirler,▰ Onaylanan gönüllü bireylere bilgilendirme mesajı
gönderilir,▰ Gönüllü bireyler ses kayıtlarını hem eş zamanlı, hem de
eş zamansız yapabilirler.31
Tasarım Süreci / Gönüllü Okuyucu Kullanıcı Tipi
32
Platform çevrimiçi deneme kaydı ekranı
33
Gönüllü Okuyucu Kullanıcı Tipi İşlem Akış Diyagramı
Tasarım Süreci / Görme Engelli Birey Kullanıcı Tipi
▰ Sisteme kendileri çevrimiçi kayıt olabilirler veya yönetici kaydeder,
▰ Engel belgeleri veya sağlık raporu sisteme yüklenir,▰ Okunmasını istedikleri metinlere ilişkin bilgileri metin veya
sesli dosya olarak bildirirler.▰ Okunan metinlere ve eşzamanlı okuma etkinliklerine
katılabilirler.▰ Yapılan okumaları oylayabilirler.
34
Tasarım Süreci / Sistem Yöneticisi Kullanıcı Tipi
▰ Kullanıcı kayıt ve güncelleme işlemleri▰ Dosya yükleme durumları, ▰ Sisteme gönderilen deneme kayıtlarının kontrolü▰ Sistem güncelleme işlemleri▰ Puanlama prosedürlerinin kontrolü
35
Değerlendirme ve Sonuç
36
3
Değerlendirme ve Sonuç
37
Seslendirme çalışmalarının devamlılığı ancak bilinçli gönüllü okuyucular sayesinde sağlanabilir.Bu bakımdan kitle kaynak kullanımı; hem toplumdaki bireylerin konuya ilişkin sosyal duyarlıkları, hem de gün geçtikçe yaygınlaşan sosyal iletişim ortamlarında yer alma istekleri ile doğrudan ilişkilidir. Tasarlanan platform, aynı zamanda bir sosyal iletişim ortamı olarak da işlev göreceğinden, sürdürülebilirlik bakımından gerekli şartlar, alan adı, barındırma hizmetleri ve yeter düzeyde internet trafiği bant genişliğinin sağlanması olacaktır.
Değerlendirme ve Sonuç
38
Elde edilen bulgulara göre okuma işlemlerinin sağlıklı yapılabilmesi için;
▰ Optimum ses alımına göre konumlandırma yapan kulaklıklı bir mikrofon,
▰ Ses kayıtlarını yapabilen bir ses kaydedici program,▰ Mümkünse sessiz /izole edilmiş bir ortam,▰ Çevrimiçi ses kaydı tercih edilirse minimum 600 kbps internet
bağlantı hızı temel standartları sağlanmış olmalıdır.
Öneriler
39
▰ Görme engelli bireylerin bilgisayar okur-yazarlılığının olması gerekecektir,
▰ Kısa vadede ▻ Bilgisayarı etkin kullanma eğitimlerinin verilmesi için eğitim
programlarının düzenlenmesi
▰ Orta ve uzun vadede▻ Bu eğitimlerin okul öncesi ve ilkokul müfredatı çerçevesinde
verilmesi,
▻ Bu eğitimleri verecek bireylerin sayısının artırılması
Kaynaklar
40
ADDIE Model(2017).https://en.wikipedia.org/wiki/ADDIE_Model, Son yenileme 30 Mart 2017 tarihinde alınmıştır.Akça, M.,A.(2016). Uzaktan Eğitim Derslerinde BigBlueButton Kullanılabilirliğinin Yönetimsel ve Performans Açısından İncelenmesi. Journal of Research in Education and Teaching, Şubat Cilt: 5, Sayı 1, Makale No:7 ISSN: 2146-9199Aldoobie, N.(2015). ADDIE Model. American International Journal of Contemporary Research, Vol. 5, No: 6, December Arkün, S., Baş, T., Avcı, Ü., Çevik, V. ve Gürcan, T. (2009). ADDIE tasarım modeline göre web tabanlı bir öğrenme ortamı geliştirilmesi. Eğitimin Değişen Yüzü: Yeni Paradigmalar 25.Yıl Konferansı, 14 Mart, Ankara https://www.academia.edu/426951/ADDIE_tasar%C4%B1m_modeline_g%C3%B6re_web_tabanl%C4%B1_bir_%C3%B6%C4%9Frenme_ortam%C4%B1_geli%C5%9Ftirilmesi adresinden adresinden 02 Şubat 2017 tarihinde alınmıştır.Arolas, E., Guevara, L.(2012). Towards an integrated crowdsourcing definition. Journal of Information Science (JIS), DOI: 10.1177/016555150000000, pp. 1-14. Aydın, A.(2012). Görme Engelli Üniversite Öğrencilerinin Bilgi Erişim Sorunları, Bilgi Dünyası.Budak, E.(2012). Bölüm 7 Yeni Medya ve Arayüz. ESD862 Yeni Medya ve Etkileşim Ders Notu, Kocaeli Üniversitesi Enformatik Bölümü, 1-10.Budak, E., Yurtay, N., Geçer,A., K., Budak, Y. and Yurtay, Y.(2016). The Analysis Of Visually Impaired Individuals’ Expectations and Tendencies of Using Digital Media in The Process of Education in Turkey. 6thWORLD CONFERENCE ON EDUCATIONAL TECHNOLOGY Researches, Kemer, Antalya/Türkiye
Kaynaklar
41
Buzzi, M., C., Buzzi, M., Leporini, B. and Mori, G.(2012). Designing E-Learning Collaborative Tools For Blind People. World’s Largest Science, Technology & Medicine Open Access Book Publisher. (Intecopen) Chapter 7, DOI: 10.5772/31377Capes, T.(2011). User Interface in Computing. University of Toronto, Lecture Notes, March 7.Donclark(2015). Delivering the Learning Platform in Instructional Design, http://www.nwlink.com/~donclark/hrd/sat5.html, 27 July. 07 Nisan tarihinde alınmıştır. Fırat, M., Yurdakul, I., K.(2015). Eğitsel Web Arayüz Tasarımında Metaforlar: EMMA Adımları. Bilişim TeknolojileriDergisi, CİLT: 8, SAYI: 1, Ocakhttp://www.instructionaldesignexpert.com/addie.html#.WOedeojyg2x, 2009https://www.w3.org/WAI/intro/usable adresinden 10 Nisan 2017 tarihinde alınmıştır.Keating M., Furberg, R.(2013). A Methodological Framework for Crowdsourcing in Research. Proceedings of the2013 Federal Committee on Statistical Methodology (FCSM) Research Conference.Keskin, İ., K., G., O., N.(2013). İstanbul Üniversitesi İnternet Sitesinin Erişilebilirliği:Görme Engelliler Bakımından Bir Değerlendirme. Engelsiz Bilişim Sempozyumu BildirileriMcGriff, S., J.(2000). Instructional System Design (ISD): Using The ADDIE Model. Instructional Systems, College Of Education, Penn State University.
Kaynaklar
42
Queiro´s, A., Silva, A., Alvarelha˜o, J., Rocha, N., P., Teixeira, A. (2015). Usability, accessibility and ambient-assisted living: a systematic literature review. Univ Access Inf Soc (2015) 14:57–66, DOI 10.1007/s10209-013-0328-x, Published online: 5 October 2013 Springer-Verlag Berlin HeidelbergRegec, V. and Pastierikova, L.(2013). E-Accessibility For Students With Visual Impairment at Universities in Czechand Slovak Republic. ScienceDirect, Procedia- Social and Behavioral Sciences 106, 928-934.Rossi, R., Mustaro, P., N.(2013).Quality Evaluation of Online Courses Through Rubrics and ADDIE model. ISBN: 978-1-4673-5094-5/13, IEEE, 234-238.Sahana, S.(2015). E-Society and On-Line Communities. International Journal of Advanced Research in ComputerScience And Software Engineering (IJARCSSE) Volume: 5, Issue 3, March, ISSN: 2277 128XSchenk, E., Guittard, C.(2009). Crowdsourcing: What can be Outsourced to the Crowd, and Why?. December 7Web Accessibility Initiative (WAI) Home (W3C) (2016). Accessibility, Usability, and Inclusion: Related Aspects of a Web for All. Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.1.(2017). 28 Şubat, https://www.w3.org/TR/WCAG21/ adresinden 17 Nisan 2017 tarihinde alınmıştır.Whitla, P.(2009). Crowdsourcing and Its Application in Marketing Activities. Contemporary Management ResearchPages 15-28, Vol. 5, No. 1, March. Yean, C., K.(2015). A Study Of Human Computer Interaction In Arcade Game Design. Faculty of Computer Systemand Software Engineering UNIVERSITI MALAYSIA PAHANG. March.
