Günther Zuntz

Griechischer Lehrgang

I Lektionen

Mit 10 Abbildungen

VANDENHOECK & RUPRECHT IN GÖTTINGEN

Studienhefte zur Altertumswissenschaft

Herausgegeben von Bruno Snell und Hartmut Erbse

Heft 15/1

( Bayerische j Staatsbibliothek |

ι München J

CIP-Kurztitelaujnähme der Deutschen Bibliothek

Zuntz, Günther: Griechischer Lehrgang / Günther Zuntz. - Göttingen:

Vandenhoeck und Ruprecht (Studienhefte zur Altertumswissenschaft; H. 15)

ISBN 3-525-25320-6 kart. in Kassette

NE: GT I. Lektionen. - 1983. -

© Vandenhoeck & Ruprecht in Göttingen 1983 - Printed in Germany - Ohne aus­drückliche Genehmigung des Verlages ist es nicht gestattet, das Buch oder Teile dar­aus auf foto- oder akustomechanischem Wege zu vervielfältigen. Herstellung:

Breklumer Druckerei Manfred Siegel, Breklum

Vorwort

Dieser Lehrgang bietet Materialien und Anregungen für ein möglichst effekti­ves Erlernen der griechischen Sprache. Er ist nicht auf einen speziellen Lehrplan, ein Curriculum oder eine Methode zugeschnitten; vielmehr sucht er sich nütz­lich zu erweisen beim Verfolgen verschiedener Ziele - seien sie nun elementar oder wissenschaftlich, literarisch, historisch, philosophisch, theologisch . . . -und für Anhänger verschiedener Methoden des Lehrens und Lernens. Einzige Absicht ist: den Lernenden instand zu setzen, griechische Texte mit unmittelba­rem Verstehen aufzufassen (also nicht nur in den fremden Lettern eine vorgege­bene Übersetzung allenfalls zu identifizieren); und dies so schnell, wie es die er­forderte Solidität der nötigen Grundlagen nur irgend gestattet. Über deren Art und Umfang sind verschiedene Anschauungen legitim und, im Gebrauch des Lehrgangs, praktikabel; er appelliert an die Spontaneität der Benutzer, der ler­nenden wie auch der lehrenden. Als Lernende denke ich mir ältere Schüler (etwa ab 14 Jahren), Studenten und sonst Interessierte. Der Lehrgang kann an Schu­len, Universitäten und zumal auch für den Selbstunterricht verwendet werden; vielleicht können auch Lehrer des Griechischen nutzbare Anregung in ihm fin­den, oder wer sonst früh Gelerntes auffrischen und vertiefen möchte.

Der Lehrgang besteht aus vier Hauptteilen.

Lektionen

Band I enthält die Griechischen Lektionen sowie >Anthologion<, >Fasti Graeci< und das Verzeichnis der vorkommenden Eigennamen.

Die Lektionen bieten ein reiches Material zur Ableitung-oder Illustrierung-der grammatischen Phänomene.

Es gibt in Deutschland eine ganze Reihe von Schullehrbüchern, die durch ihre durchdachte Methodik und die offenbare didaktische Kompetenz ihrer Autoren uneingeschränkten Respekt verdienen. Sie alle haben aber eine fundamentale Schwäche: das Griechisch, welches sie vermitteln, ist >selbstgemacht<; wo es nicht geradezu falsch ist, ist es, unvermeidlicherweise, unecht und unlebendig1, und wo Echtes eingestreut ist, bleibt es in der Masse des andern unkenntlich. Daher der Schock, den der Anfänger von seinem ersten echt griechischen Text empfängt: er erkennt, daß er ein zweites, anderes - daß er das wirkliche Grie­chisch neu zu lernen hat. Und ganz wird man dies Schulgriechisch nie wieder los.

Solche Um- und Holzwege können wir uns heute nicht mehr leisten. Darum bestehen die Lektionen durchweg aus originalem Griechisch; das ganze ist ein Mosaik von Zitaten aus der griechischen Literatur von Homer bis Mark Aurel

1 S. Der altsprachliche Unterricht, XVII. 5, 1974, 50.

6 VORWORT

(besonders auch dem Neuen Testament), hauptsächlich aber klassisches Attisch und mit Ausschluß von Formen und Phrasen, die klassischem Gebrauch wider­sprechen würden2. Wenn einmal in einem neutestamentlichen Zitat ein Semitis­mus oder Vulgäres unterläuft, wird in einer Anmerkung darauf hingewiesen. Prinzip war, nur aufzunehmen, was Plato oder auch Aristoteles toleriert haben dürften. Dabei habe ich mich bemüht, keine Texte vorzulegen, die nicht zumin­dest ein bescheidenes Interesse erwecken könnten; andrerseits war mir aber be­wußt, daß niemand einen unentwegten Platzregen von literarischen Perlen ver­tragen, geschweige ihn in sich verarbeiten kann. Ich hoffe aber doch, daß der Aufmerkende in jeder Lektion wenigstens von einem Zitat - oder auch von eini­gen - angerührt werden und solche sich zueigen machen wird. Damit würde er einen wachsenden ersten Eindruck von der Vielfalt und Bedeutung griechischer Sprachschöpfungen gewinnen.

Die Lektionen und die Texte innerhalb der Lektionen sind angeordnet für den methodischen - und nicht übereilten - Fortgang in der Bewältigung der Gram­matik (wie in der vorangestellten Übersicht angegeben). Der Gefahr eines ermü­denden Hin- und Herspringens zwischen verschiedenen Sachinhalten sucht die Zentrierung der gebotenen Texte auf eine begrenzte Anzahl von Themen zu be­gegnen; was an Buntscheckigkeit noch bleibt, mag gerechtfertigt werden mit ei­nem Appell an das Leitwort Variatio delectat. Hunderte, wohl eher Tausende von verlockenden Zitaten wurden ausgeschlossen, weil sie Details enthielten, welche an der jeweils geeigneten Stelle den Lernenden überfordert hätten. An den - nicht eben schwerwiegenden - Stellen, wo Verfrühtes dennoch aufge­nommen wurde, wird es (in Anmerkungen oder im Vokabular) erklärt.

Hiermit rühren wir an die Grenzen in der Anwendung des Prinzips >Nur ori­ginales Griechische Wenn man die jeweils zu behandelnden sprachlichen Er­scheinungen ausreichend illustrieren will, ohne doch den Lernenden mit unbe­kannten Wörtern und Formen zu überschütten, kann man nicht umhin, manche der originalen Zitate zu kürzen und zu variieren; zumal in den ersten Lektionen eines Lehrgangs. So habe ich mir z. B. erlaubt, frei nach Sappho in Lektion 5 έστι μοι καλόν παιδίον drucken zu lassen, da die Deklination von παις an dieser Stelle noch unbekannt ist, und gar (in Lektion 16, mit gebührender Entschuldi­gung) einen Aischylos-Vers zu variieren, weil es mir an geeigneten Beispielen für die Kasus von άπλοΰς gebrach (die originale Form wird aber später eingeprägt). Nicht selten wurden längere Zitate kondensiert, manchmal ein Zusammenhang aus mehreren Originalstellen komponiert. Der Kenner wird diese Eingriffe leicht bemerken; ich habe aber solche Abschnitte, in denen die Originale stark verändert sind, »ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΝ« überschrieben und Einzelsätze dieser Art mit einem vorgesetzten Kreuzchen (+) markiert. Ich schmeichle mir jedoch, daß das

2 Die Begründung findet man in meinen früheren Veröffentlichungen zu Fragen des griechischen Unterrichts, in der amerikanischen Zeitschrift Arion 1967 und 1973, in dem englischen Didaska-los 1973 und in Der altsprachliche Unterricht 1974.

VORWORT 7

Vorgelegte im Ganzen als originales Griechisch< passieren kann. Es ist aber eben ein Lehrbuch und kein Büchmann.

Die Fundstellen aller Zitate anzugeben, hätte zu einer verwirrenden Überla­dung der Seiten mit nichtssagenden Chiffern geführt; ich habe zitiert, was viel­leicht gelegentlich für einen Benutzer von Interesse sein könnte. Überhaupt habe ich vermieden, den unmittelbaren Eindruck der Texte durch Kommentie­rung abzustumpfen. Was an sachlicher Information unerläßlich schien (da das Werk ja auch dem unvorbereiteten Interessenten dienlich sein soll), steht in An­merkungen unter dem Text und ist in dem alphabetischen Personenregister ver­merkt.

In den Fasti Graeci findet dann alles einzelne seinen Platz in einer chronologi­schen Übersicht der politischen und Kulturgeschichte3.

Das Problem des >Ubergangs zur Originallektüre< fällt also fort: der vorlie­gend" Lehrgang bestehr durchweg aue >Origin2llektüre<. Wem aber daran 'iegf, vor und neben der Bewältigung des grammatischen Systems längere zusammen­hängende Texte zu lesen (auch wenn dabei einige noch nicht behandelte sprach­liche Erscheinungen unterlaufen sollten), dem bietet das Anthologien leichteste Originaltexte verschiedener Art zur Auswahl.

Exercitia

Sprache ist da zum Sprechen; ich wünschte, recht viele vom bloßen Augen­lernen des Griechischen zum Sprechen und Hören der Texte zu bekehren. Häu­figes Hören und Sprechen, und vor allem auch das Auswendiglernen vieler mar­kanter Texte, sollte den Lernenden gewissermaßen mit der Sprache imprägnie­ren: dies hat, scheint mir, fundamental bildenden Wert; zudem macht es das Lernen der Grammatik zwar nicht überflüssig, wohl aber leichter und sinnvol­ler4.

Die grammatischen Phänomene sollen verstanden werden im Studium der Texte, in denen sie erscheinen; der Befestigung dessen, was an den Texten erar­beitet worden ist, dienen die Exercitia. Und zwar jeweils die ersten zwei (Ι. Διά­λογοι, II. Μελετήματα) durch Sprechübungen, bei denen Zitate, Sachinhalte, Satzstrukturen und Grammatisches durch variierende Fragen und Antworten in der Ursprache sowie durch Einsetzübungen eingeprägt werden; unter III. wer­den dann Übungen mehr herkömmlicher Art angeregt: Bestimmen von Formen, Wiederholung von Paradigmen, Übersetzungen ins Griechische wie auch ins Deutsche u.a.

3 Landkarten und eine größere Anzahl von Illustrationen zu bieten, schien nicht unbedingt not­wendig, da es ja heute so viele leicht erreichbare Hilfsmittel - von guten kleinen Atlanten bis zu reich illustrierten Prachtbänden - gibt.

4 Wie man etwa mit den schwierigen Problemen der Aussprache fertigwerden könnte, ist in den Bemerkungen zur Lautlehre und zum Sprechen von Versen angedeutet.

8 VORWORT

Da eine der für diesen Lehrgang grundlegenden Überzeugungen die ist, daß klassisches Griechisch nur an klassischem Griechisch zu lernen sei, welches wir nicht selber machen können, versteht sich, daß keiner der in diesen Exercitia vorgelegten (bzw. erforderten) griechischen Sätze unser >Eigengewächs< ist. Vielmehr sind sie alle nur leichte Variationen, Vereinfachungen oder auch di­rekte Wiederholungen von dem, was in der betr. griechischen Lektion zu lesen steht. Wer diese aufmerksam durchgearbeitet hat, dem sollte auch die Überset­zung - vielmehr Rückübersetzung - einiger Sätze keine Schwierigkeit machen. Es handelt .sich ja nicht um freie Kompositionen.

Wer, Lektion nach Lektion, alles Gebotene durch- und nacharbeitet, dürfte am Ende der letzten Lektion eine beachtliche Beherrschung des Griechischen er­reicht haben. Wir wünschen uns viele solche umfassend interessierten Schüler; aber wir haben bei der Abfassung des Lehrgangs nicht nur an solche gedacht: er soll, wie schon gesagt, verschiedenen Zielen und Methoden dienen. Einprä­gende Übung ist gewiß unter allen Umständen nötig. Wer aber den Frage- und Antwortspielen abgeneigt ist, könnte sich allenfalls auf die dritten Sektionen der Exercitia beschränken; ein Modernist dagegen, welchen diese verdächtig altmo­disch dünken, mag sie beiseite lassen und suchen, die notwendige Beherrschung des jeweils zu Lernenden ausschließlich in dialogischer Behandlung der Origi­naltexte zu erreichen. Überhaupt sind ja die vorgelegten Übungen nicht als un­abdingbar feste Pensen gemeint, sondern eher als Anregungen: wem ihrer zu viel ist, der wird auswählen; andere mögen sie vielmehr als Modelle ansehen und da­nach eigene Exercitia ersinnen. Schließlich aber - wie schon gesagt - : wer alle Vorschläge getreulich ausführt, kann schwerlich fehlgehen. Für die griechischen Lektionen gilt analog dasselbe.

VokabuUr

Es gibt Vokabulare zu jeder Lektion und, am Ende, ein alphabetisches Ver­zeichnis aller vorkommenden griechischen Wörter mit Nachweis der Stellen -auch derjenigen in Band I I I - , an denen sich etwas zu ihrer Erklärung findet. Wie jeder Kollege hatten wir - meine Helfer und ich - mit den Problemen von >Grundbedeutung<, spezieller Bedeutungs >Bedeutungsumfang< und >Bedeu-tungsentwicklung< zu kämpfen. Trotz vieler Mühe haben wir dabei weder uns selbst noch, vermutlich, vielen Benutzern Genüge getan. Praktische Brauchbar­keit, eher als ein festes Prinzip, war unser Hauptaugenmerk. Wortfamilien ha­ben wir zuammengestellt, wo die Gelegenheit sich bot, und Wiederholungen nicht vermieden, denn niemandem prägt sich jedes Wort beim ersten Vorkom­men unverlierbar ein: Repetitio est mater studiorum.

VORWORT 9

Appendix Grammatica

In der Appendix Grammatica wird der grammatische Stoff jeder Lektion summarisch vorgeführt und erklärt. Sie soll also dem Schüler bei der Einprägung des im Unterricht Behandelten helfen und dem Selbstlernenden zur Anleitung dienen.

Die griechischen Lektionen und die jeweils in ihnen zitierten Texte sind für den methodischen Fortgang in der Bewältigung der Grammatik angeordnet, und die Appendix Grammatica parallel dazu. So wird der Anfänger nicht er­schreckt und entmutigt durch verfrühte Konfrontation mit dem imposanten Sy­stem von Lautlehre, Formenlehre und Syntax: das System steht am Ende, nicht am Anfang. Ihm nähert man sich Schritt für Schritt, und zwar auf den erwähnten drei Teilgebieten der Sprachlehre zugleich; denn es gibt keine Laute- keine der Beachtung werten Laute- und Lautveränderungen außer in Wörtern und keine variablen Wortformen, keine Pronomina, keine Partizipien, keine Konjunktio­nen und Präpositionen außer in zusammenhängender und gegliederter Äuße­rung. Mir scheint unerlaubt, vom Lernenden zu verlangen, daß er sich einen Da­tiv oder Aorist oder Optativ einpräge, ohne daß ihm an Beispielen klar gewor­den wäre, welchen Dienst diese Formen leisten5. Wiederum darf aber der Ler­nende hier nicht durch verfrühte Vollständigkeit überfordert werden. Man kann und soll z.B. nicht alle Leistungen des Dativs oder des Aorist lehren und lernen, sobald man dem ersten Dativ oder Aorist begegnet. Vielmehr wird man von ei­ner oder wenigen charakteristischen Leistungen und Ursprüngen jeder Form und jedes Lautwandels ausgehen, diese erklären und einprägen; weitere werden sich, zu ähnlicher Behandlung, im Fortgang der Lektüre bieten.

Die Erklärung von Formen und ihren Anwendungen wird weithin auf sprachwissenschaftlicher Grundlage gegeben (wem dies nicht behagt, der über­gehe sie), mit häufiger Beziehung aufs Latein6. Mein Wunsch ist, daß das tradi­tionelle graue Schreckbild der Grammatik allgemach durch lebendiges Verste­hen korrigiert werden möge; ja, daß wachsende Einsicht in die Wunder des Sprachbaus den Lernenden endlich zu dem Bekenntnis drängen möge: »Gram-mar ist beautiful«.

Am Ende der Appendix Grammatica folgt die Summa Grammatica. Sie sum­miert in systematischer Anordnung, was im Lauf des Lehrgangs an grammati­schen Einzelheiten erarbeitet worden ist, mit Nachweis der Stellen in der Ap­pendix Grammatica für jedes Detail. Darüber hinaus soll - da ja jedes in Bd. III behandelte Wort im Wortregister (Bd.II) nachgewiesen ist - ein alphabetisches

5 Ich kann mich hier auf J. Wackernagel, Vorlesungen über Syntax, 1.4 (3. Aufl., Stuttgart/Basel 1950) berufen.

6 Kenntnis des Lateinischen darf gewiß bei den meisten Anfängern im Griechischen vorausgesetzt werden; wem solche fehlt, der wird die zitierten elementaren Analogien eben einfach zur Kenntnis nehmen. Da mir aber daran liegt, daß jeder Benutzer dieses Lehrgangs von einer sicheren Basis aus methodisch fortschreiten könne, habe ich für nötig gehalten, zu Anfang die einfachsten Grundbe­griffe zu klären. Daher ist die Appendix zu den ersten Lektionen recht lang ausgefallen.

10 V O R W O R T

Sachregister zu Appendix und Summa Grammatica das schnelle Auffinden jeder Einzelheit in Bd. III ermöglichen.

Obwohl es sachlich mit den übrigen Teilgebieten der Sprachlehre zusammen­gehört, habe ich zum Schluß ein Register ausgegliedert, welches das verzeichnet, was gemeinhin unter dem Titel >Syntax<, in diesem Lehrgang aber im Gleich­schritt mit den übrigen Teilgebieten behandelt wird. Mir will scheinen, daß das Bemühen, alle syntaktischen Erscheinungen einer allumfassenden Nomenklatur zu unterwerfen, weniger einer sachgebundenen Beschreibung dient als einem Verlangen nach abstrakt-logischer Systematisierung. Die resultierende detail­lierte Terminologie erweist ihre Nützlichkeit in spezialistischer Darstellung und Diskussion; dem Lernenden würde ich Unkenntnis z.B. des >Genetivus pretii< leicht verzeihen, wenn er nur begriffen hat, was το βιβλίον δέκα δραχμών έστι und πολλοϋ σε ποιούμαι bedeuten; oder wenn ihm die Finessen in der Di-stinktion zwischen Dativus causae, modi und mensurae verschlossen blieben, wenn er nur bei ihrem Auftreten den alten Instrumentalis erkennt und seinen Text entsprechend versteht. Ich finde viel Wahrheit in Gildersleeve's oft zitier­tem Ausspruch, wonach dem Anfänger not tue »soviel Lektüre wie möglich, so­viel Formenlehre wie nötig und so wenig Syntax wie möglich«.

Trotz dieser Vorbehalte hoffe ich, daß das erwähnte letzte Register von prak­tischem Nutzen sein könnte; glaube auch, daß es so ziemlich alles nachweist, was sich unter der Überschrift >Syntax< in den gebräuchlichen Schulgrammati­ken findet.

Dieser Lehrgang ist viel umfänglicher geworden, als ich gedacht und ge­wünscht hätte; und das nicht, weil er mit Stoff überladen wäre, sondern weil ich versucht habe, dem Lernenden - vielen verschiedenen Lernenden - alle mögliche und wünschbare Hilfe zu geben. Versuche haben gezeigt, daß er in 90-100 Un­terrichtsstunden mit Studenten durchgearbeitet werden kann, die bereit sind, für jede Lehrstunde 1-2 Stunden privater Arbeit einzusetzen oder auch mehr7; an Schulen, die viel weniger private Arbeit erwarten dürfen, wird man wohl mit annähernd der doppelten Anzahl von Lehrstunden rechnen müssen.

Was ich hier vorlege ist in den Grundzügen und vielen Einzelheiten der Lehr­gang, welchen ich bei meinem griechischen Anfängerunterricht an der Universi­tät Manchester in den Jahren 1948-55 entwickelt und an der University of Texas (Austin) 1967 wiederaufgenommen hatte; und seit 1967 habe ich alle meine Zeit ausschließlich seiner Verbesserung und Vervollständigung gewidmet. Es schien mir nämlich wichtiger, einen Zugang zur griechischen Antike zu eröffnen, als gelehrte Bücher über sie zu schreiben, die - mangels eines Zugangs - bald nie­mand mehr lesen würde. Ich gedenke mit Dankbarkeit der Sympathie und Er-

7 In Tübingen haben wir den Kurs, mit sechs Wochenstunden, in zwei Semestern durchgearbeitet und dabei einiges aus dem Anthologion gelesen sowie, langsam und sorgfältig, die gesamte plato­nische Apologie.

VORWORT 11

mutigung, mit der englische Freunde und Kollegen meine Arbeit verfolgten; aber als die Neubearbeitung im Jahr 1975 der Vollendung nahe war, zeigte sich, daß in England keine Chance der Veröffentlichung bestand. Ich nahm daher mit Freuden eine Einladung an, den Lehrgang im Jahre 1976/77 an der Universität Tübingen auszuprobieren, ihn auf deutsche Erfordernisse umzustellen und so womöglich zu veröffentlichen. Die Verwirklichung dieses Plans erforderte sechs weitere arbeitsreiche Jahre; sie wäre nie möglich gewesen ohne die Gastfreund­schaft und vielfache Unterstützung, die mir dabei zuteil wurden.

Ich danke zunächst der Evangelisch-Theologischen Fakultät und dem Philo­logischen Seminar, von denen die Einladung an mich, angeregt durch Prof. M. Hengel und Prof. H. Cancik, zunächst ausging und die mir aufs liebenswürdig­ste Arbeitsraum und -gelegenheit gewährten; ferner der R.-Bosch-Stiftung (Stuttgart), welche zwei Jahre lang die Kosten für Materialien und für die Bezah­lung studentischer Hilfskräfte bestritt. Vor letzteren erwähne >ch dankbar die Herren K. Seibt (er half bei der Übersetzung meiner englischen Vorlagen) und G. Lüderitz (der Vokabelband ist zu einem großen Teil sein Werk). Den Ar­chäologischen Seminaren in Tübingen (Prof. Hausmann) und Cambridge (Prof. Snodgrass) verdanke ich die Vorlagen zu den Illustrationen. Die Suche nach ei­ner geeigneten Publikationsmöglichkeit kam zu gutem Ende, als die Herren Professoren Snell und Erbse sich erboten, das Werk in ihre ausgezeichnete Sammlung aufzunehmen; ich bin ihnen beiden für ihr hilfreiches Interesse auf­richtig verbunden. In Tübingen hat Prof. Hengel das Projekt mit unerschöpfli­cher Geduld und überlegenem Geschick vom ersten Anfang bis zum Abschluß durch zahllose Untiefen und Klippen gelotst, und Herr und Frau Prof. Cancik waren von Anfang und durchweg Helfer, Ratgeber und Mitarbeiter, Frau Dr. H. Cancik-Lindemaier zumal auch bei der mühsamen Revision der Druckvor­lage und dem leidigen Geschäft des Korrekturlesens. Endlich, und ganz beson­ders, danke ich Herrn Dr. Hans L. Merkle. Ohne seine Unterstützung wäre das Werk nie vollendet worden.

G.Z.

Bildnachweis

Museum of Classical Archaeology, Cambridge (Abb. 9 nach einem Gipsabguß); Rom, Villa Albani. Photo Alinari (Abb. 10); Bulletin de Correspondence Hellenique XII, 1888, 336 (Abb. 7); P. R. Franke/M. Hirmer, Die griechische Münze, 2. Aufl., Hirmer Verlag: München 1972, Nr. 184 (Abb. 2), Nr. 360 (Abb. 3), Nr. 605 (Abb. 6), Nr. 644 (Abb. 1); J. Kirchner, Imagines Inscriptio-num Atticarum, 2. Aufl., Gebr. Mann Verlag: Berlin 1948 (Abb. 4); Monumenti Antichi II, Ulrico Hoepli: Mailand 1835 (Abb. 5); Museo Gregoriano II, pl. LXI (Abb. 8).

Inhalt

ι

Vorwort 5

Verzeichnis der Abkürzungen 15

Übersicht über den grammatischen Stoff der einzelnen Lektionen

und der zugehörigen Appendix Grammatica 16

Lektionen 25

Anthologion 245

Fasti Graeci 277

Personenregister 294

II

Exercitia 8

Vokabular 131

Wortregister 247

III

Übersicht über den grammatischen Stoff der einzelnen Lektionen

und der zugehörigen Appendix Grammatica 7

Appendix Grammatica 15

Summa Grammatica 271

Sachregister: Laut-und Formenlehre-Syntax-Metrik 312

Verzeichnis der Abkürzungen

A(kk). Akkusativ Lat. (lat.) lateinisch abgel. abgeleitet Mask. (mask.) Maskulinum Adj. Adjektiv Med. Medium Adv. Adverb N(om). Nominativ Akt. Aktiv n.Chr. nach Christi Geburt allg. allgemein Neutr. (neutr.) Neutrum Anm. (= Fn.) Anmerkung Obj . Objekt Aor. Aorist Opt. Optativ Ap.Gr. Appendix Grammatica Part. Partizip athem. athematisch Pass. Passiv Att. (att.) Attisch Perf. Perfekt Ausn. Ausnahme(n) Pl(ur). Plural D(at). Dativ Plusq. Plusquamperfekt Dekl. Deklination Präd. Prädikat Dor. (dor.) dorisch Präs. Präsens Dt. (dt.) deutsch Pron. Pronomen e-g- exempli gratia schw. schwach Engl, (engl.) englisch SG Summa Grammatica Fem. (fem.) Femininum Sing. (Sg.) Singular Fn. (= Anm.) Fußnote s.o. siehe oben Fut. Futurum sp. spät G(en). Genetiv St. stark Griech. (griech.) griechisch s.u. siehe unten G riech. Lekt. Griechische Lektion(en) Subj. Subjekt heilenist. hellenistisch Subst. Substantiv hom. homerisch them. thematisch IE indo-europäisch trans. transitiv Imp(er). Imperativ t.t. terminus technicus Impf. Imperfekt V(ok). Vokativ Ind(ik.) Indikativ v.Chr. vor Christi Geburt Inf(in). Infinitiv v.l. varia lectio (Variante intr. intransitiv des Textes in einer Ion. (ion.) ionisch anderen Handschrift)

Jh. Jahrhundert V Wurzel Konj(unkt). Konjunktiv < entstanden aus Kons. Konsonant(en) > wurde zu

Die Quellennachweise sind für wissenschaftlich interessierte Leser gedacht. Sie werden mit den ver­wendeten Abkürzungen vertraut sein; im übrigen sei auf die Verzeichnisse in Wörter- und Handbü­chern (Liddell/Scott, Lexikon der Alten Welt, Kl. Pauly, Kittel: Theologisches Wörterbuch) ver­wiesen.

Übersicht über den grammatischen Stoff der einzelnen Lektionen

und der zugehörigen Appendix Grammatica""

TEIL Α

Nomen und Elementar-Verb (L. 1-48)

Griechische Lektionen und Exercitia Appendix Grammatica

Einführung Griechische Schrift. - Aussprache.

Einführung Die griechische Sprache: Entwicklung uind Dialekte. - Die heutige >altgriechisc:he< Schrift (Interpunktion; Vorgeschichte))

1. System der Laute (Vokale . . . Kon­sonanten). - Leseübungen

Antike Schrift: Abbild der Laute. - Gnup-pierung der Laute: Vokale, Kurz- uind Langdiphthonge; Konsonanten; .u uncd i

2. Material zur Illustration des Ge­brauchs der Akzente. - Leseübungen (Aesop, N.T. , Sophokles)

Lesezeichen. Spiritus und Akzente, gerne-rell; die einzelnen Akzentzeichen, ilhre Bedeutung und Wiedergabe. - Atonai. -Apostrophos, Elision

L.3-7: o-Deklination; Verbum auf -ω (erste Anfänge)

3. Nomen auf -ος, Singular; Verbum auf -ω Sing. Präs. Akt. Ind. (Beispiele für Sprechübungen)

Wortarten, Flexion, Deklination, Konju­gation etc.: Grundbegriffe, auch Wurzzel, Stamm, Kasus, Tempus; Akzentreg^eln (Nomen und Verb); Assimilation. Wortstellung

4. Plurale zu L.3 Funktionen der Kasus. Indo-europäische (IE) Voraussetzungen. - Negation ((OÜ, μή). - Direkte Fragen

5. Neutra auf -ov. Infin. -ειν. Ind. Fut.-Akt. λύσω, λέξω

Infin. als Subjekt und Objekt. - Einfüh­rung ins Lesen von Versen. Der iambiscche Trimeter

6. Adjektiv als Substantiv. Imperfekt Aktiv

Augment: seine Formen. - Regel fiürs Wortende. >Sekundäre< und >primäre< E n ­dungen (Verb). - Themavokal

Die App. Gramm, behandelt prinzipiell, was in der linken Spalte als grammatischer Gegenstand jeder Lektion angegeben ist, und das schließt immer den Gebrauch neugelernter Formen (Synt:ax) ein. Rechts steht nur, was darüber hinausgeht.

ÜBERSICHT ÜBER DEN GRAMMATISCHEN STOFF 17

Griechische Lektionen und Exercitia Appendix Grammatica

7. Zur Wiederholung von L .3-6 >Hören<, >erfahren<: Konstr. mit Gen. und Akk. - Augment bei Verba composita. ->Thematische< Deklination und Konjuga­tion. - Entwicklung der Kasusendungen; >unechte< Diphthonge. - Wortanalyse. -Metrik: - - statt - (>longum<)

L.8-12: a-Deklination

8. Nomina auf -α (φιλία). - Adverb (von Adj.) auf -ως

α und η . Akzent bei Kontraktion

9. Nomina auf -η (τιμή). - Artikel ό, τό, ή und Demonstrativpronomen δόε, τάδε, ήδε

Metrik: Daktylus

10. Maskulina der a-Deklination. Adjek-tiva -ος, -ov, -α (-η)

Liste der Enklitika.-Indik. ειμί und φημί. - Metrik: Trochäus; >katalektischer tro­chäischer Tetrameter«

11. Nomina auf -ö. Komparation der Ad-jektiva auf -ος, -ov, -α (-η). - Enkli­tika

Bedeutung und Konstruktion von Kom­parativ und Superlativ (griech. Gen. und lat. Ablativ). - Akzentuation der Enklitika

12. Wdhlg. Adjektiva. - Feminina auf -ος. 'Ανάγνωσμα (PI. Hippias)

>Genera<, d.h. >grammatisches< und natür­liches« Geschlecht. - Krasis, Koronis und Elision. - Daktylischer Hexameter

13. Adj. >zweier Endungen<. - Pronomen Relativum, εκείνος, άλλος, αυτός, έαυτοϋ

>Relativische Verschränkung«. - Der Arti­kel als Pronomen (ό μέν . . . ό δέ, τά και τά). Άλλος άλλον

14. ημείς, ύμείς, (αυτών). - Der >schwa-che< Aorist (έλυσα Ind., Imper., In­fin.)

Personalpronomen (Plur.): 3. Person und Reflexivum. - >Stark< und >schwach«. -Akzent bei Infinitiv. - >Verbstamm< und >Tempusstamm<. Zeitstufen und >Aspekt«. »Irreale« Bedingungssätze. - Die Partikel äv

15. Kontrahierte Substantive der o- und a-Deklination. - Imperativ, 3. Person

Von νόος zu νους, von γαία zu γή usw.

16. Kontrahierte Adjektive: χρυσούς, απλούς, εϋνους

Nachwirkungen von Jot und F. - Formen der Götteranrufung (μά . . . , ν ή . . .,πρός . . ., ώ . . .). - Metrum: Paroemiacus

18 ÜBERSICHT ÜBER DEN GRAMMATISCHEN STOFF

Griechische Lektionen und Exercitia Appendix Grammatica

17. Perfekt Aktiv. - Infinitive Formen der Perfekt-Reduplikation und der Bedeutung des Perfekts. - >Bloße< Infi­nitive und A.c.i. - Abhängige (»indirekte«) Rede. - »Attraktion« des Prädikatsnomens. - »Persönliche« Konstruktion und Nega­tion beim Infinitiv

18. >Attische< 2. Deklination (ό νεώς, ϊλεως). - ούτος

»Umspringen der Quantität«. - αύτη und αυτή

19. Text für Wiederholung. - Verbalad­jektive. - Drei Homerverse

Einige homerische Formen

L. 20-42: Die »Dritte Deklination< (und anderes)

L. 20-33: Konsonantische Stämme

20. Gutturalstämme (-κ und -γ) Einführung; Vergleich mit Lat. - Akzent­regel für einsilbige Stämme. - Das »be­wegliche -v«. - Kurz zum Sprechen der Verse; »Hiatkürzung«

21. Stämme auf -χ und -γγ. - τοιούτος -οίος; τοσούτος; ώστε

Assimilation und Dissimilation von Aspi­raten. - ώστε mit Indikativ (ού) und (häu­figer) Infinitiv (μή)

22. Dekl.: γυνή, νύξ; Labialstämme. -Konjunktiv Präs., Aor., Perf. Akt.

Dreikonsonantenregel. - Zeitangabe in Gen., Dat., Akk. - Geschichte der Kasus­endungen. Ny sonans. Konj. in Haupt­sätzen

23. n-Stämme, Substantiva. - Konjunkti­ve, auch von ειμί

Spezielle Vokative. - Konj. in Nebensät­zen, ohne und mit άν: final, generalisie­rend, futurisch

24. n-Stämme, Adjektive, auch Kompara­tive (χειρών). - τίς - τίνος, είς - ενός

χείρω - χείρονα. - τίς und δστις; δτων und άττα. - Präsens: Bedeutung, z.B. de conatu

25. r-Stämme, normale (σωτήρ, ρήτωρ) und spezielle (χείρ, μάρτυς). - Opta­tiv von ειμί

Optativ: Formentwicklung und Hauptbe­deutung (ohne und mit άν). - Hilfen fürs Lesen der Verse

26. Spezielle r-Stämme: πατήρ, άνήρ. -Opt. Präs. und Aor. Aktiv, auch Fu­tur und Perfekt

Ablaut quantitativ und qualitativ; Einwir­kung des Akzents. - Bedingungssätze: Po-tentialis, Irrealis (Ursprung aus Wunsch-

ÜBERSICHT ÜBER DEN GRAMMATISCHEN STOFF 19

Griechische Lektionen und Exercitia Appendix Grammatica

sätzen) und »Realis« (»mathematisch«). -Hexameter und Pentameter: Distichon. -Länge »natura« oder »positione«

27. Dentalstämme: έλπίς, χάρις . . . πους, παις, νύξ

χάριν aber ελπίδα. - Metrik: Anacreon-teus; Glyconeus

28. Dentalstämme: -θ ; -της und Partizip Perfekt

Über Partizipia allgemein und Part. Perf.; Umschreibung von Konj. und Opt. Perf. -Opt. in indirekter Rede und in Finalsät­zen, wenn das regierende Verb ein Ver­gangenheitstempus ist

29. Dentalsiämnie: Neutra -x (πράγμα; φώς). - Der »starke« thematische Ao­rist

Details (auch über Akzente) zum starken Aorist

30. -nt-Stämme: Substantive und Partizip Präs. und Fut. Akt; ών

Formbildung des Partizips. Femin. -iä. -εκών und άκων. - Einige Verwendungen von Partizipien: als Adjektive; als Verb­formen

31. -nt-Stämme: πάς. Partizip Aorist Bedeutungsnuancen von πάς; άπας, συμ­πάς. - »Partizipialkonstruktionen«; »Gen. absolutus«. Partikeln (άμα, . . . ώς) bei Partizipien. - ή(ν) »ich war«

32. -s-Stämme: Neutra, Substantive (το γένος). - Partizip von starkem Aorist

Imperfekt ή(ν) komplett

33. -s-Stämme: Eigennamen und Adjekti­ve: Διογένης; Περικλής; ευγενής; γήρας

Metrum: Anapäste und »Klageanapäste«

L. 35-42: Vokalische Stämme

34. Perfekt Passiv Passiv: »Primäre Endungen«. Auch Futur Perf. Pass. (έσται λελυμένον). - Metrum: über »Komische Trimeter«

35. y-Stämme. 1) Substantive auf -ϋ (ιχ­θύς); 2) Adjektive auf ϋ/ε (ηδύς)

IE Wechsel von längeren und kürzeren Stammformen. Femin. -jä(L. 30.8).-Zum Versesprechen (kurz)

36. Präsens Medio-Passiv; Futur Medium (ohne Optativ)

»Medium« und »Passiv«: Bedeutung und Entwicklung (mit Beispielen). - Zum Ver­sesprechen (kurz)

20 ÜBERSICHT ÜBER DEN GRAMMATISCHEN STOFF

Griechische Lektionen und Exercitia

37. i-Stämme, Substantive (πόλις, μόν­η ς )

38. Medio-Passiv: Imperfekt; Optative; starker Aorist

39. Substantive auf -εύς (βασιλεύς, Θησεύς, Ζευς)

40. Plusquamperfekt Aktiv und Passiv. Schwacher Aorist Medium

41. Substantive: -ύ-Stämme; πήχυς, άστυ, πρέσβυς. - γραύς, ναύς, βοΰς. - βουλεύω, συμβουλεύω (Aktiv und Medium)

42. Substantive auf -ώ (πειθώ); αιδώς, ήρως. - ύ δ ω ρ , -ατός. -υ ίός, υίέος. -μέγας, πολύς

43. Aorist Passiv, stark und schwach. -Futur Passiv

44. Lesestück: Plato, Euthyphron (An­fang)

45. System der Adjektive, mit ihren Ad­verbien und Steigerung

46. System der Pronomina

47. I. Pronominaladverbia. II. Die Zahl­wörter 1-4. III. Dual von Nomina und Verben

Appendix Grammatica

IE Wechsel ει/ι am Ende des Stamms. »Umspringende Quantität« (L. 18.2)

Medio-Passiv: »Sekundäre Endungen«. Aorist Medium, stark oder (L.40) schwach, und Aorist Passiv (L. 43). - Par­tizip und andere Formen als Ergänzung bei »sich erinnern«, »anfangen«, »aufhören«, »sich freuen«, »hören«. Zu »Aspekt« (L. 14) und zum Verselesen (kurz)

Stammende -ηυ, -η/7, -ευ. Wandlungen der Endungen

πρέσβυς, πρεσβύτης, πρεσβευτής. -Komposita (Verba und Nomina): ihre Formen (bes. Augment) und Bedeutung

Die »Stammformen« der Verba. - Es stellt sich das Problem des Aorist »Passiv« - mit lauter aktiven Formen

(auch ihre Verwendung)

48. Die Zahlwörter (Numeralia)

ÜBERSICHT ÜBER DEN GRAMMATISCHEN STOFF 21

TEIL Β

Das Verbum (L. 49-86)

Griechische Lektionen und Exercitia Appendix Grammatica

L. 49-55: Verba vocalia

49. Präs. -έω: Aktiv

50. Präs. -έω: Medio-Passiv Pass. von intransitiven Verben (φθονού­μαι); Konstruktion der Verba curandi

51. Präs. -άω: Aktiv [ (51-52 -άω)

52. Präs. -άω: Medio-Passiv [ (51-52 -άω)

53. Präs. -όω zu Medium und Passiv

54. Präs. -ή ω

55. Alle Vokalstämme Mehr zu Medium und Passiv, mit Stamm­formen

L. 56-62: Konsonantstämme

L. 56-59: Verba muta

56. Dentalstämme Nachwirkungen des \. - Dativ nach όμοι­ος, ό αύτος u.dgl.

57. Gutturalstämme Assimilation (für Perf. Pass.). -Konstruk­tionen bei άρχω und παύω

58. Labialstämme Dissimilation: τρέφω - θρέψω. - Akk. bei nützen, schaden . . .; figura etymologica; doppelter Akk.

59. Alle Muta (Wdhlg.)

60. Stämme auf -1 und -r

L. 60-62: Verba lu/uida

»Substantivierung« von Partizipien und ganzen Sätzen. - Funktionen von Partizi­pien

61. Stämme auf -m und -n Griech. Aktiv wo deutsch Passiv. - Be­merkenswerter Gebrauch von griech. Da­tiv und Genetiv

22 ÜBERSICHT ÜBER DEN GRAMMATISCHEN STOFF

Griechische Lektionen und Exercitia Appendix Grammatica

62. Muta und Liquida (Wdhlg.)

L.63-86: Sogen. >unregelmäßige Verben<

L. 63-67: Thematisches Präsens

63. Präsens: Verbstamm mit Reduplika­tion

Ablautstufen. - Metrik: Trimeter in T r a ­gödie und Komödie. Glykoneen

64. Präsens: Verbstamm mit -σκω oder -ισκω

65. Präsens: Verbstamm mit Reduplika­tion und -σκω

Konstruktionen von διδάσκω und μέμνη— μα ι

66. Präsens: Verbstamm mit n-Erweite-rung

Partizip bei κάμνω, φθάνω, χαίρω u.a.

67. Präsens: Verbstamm mit -άνω Genetiv bei Verben. - Partizip bei τυγ­χάνω, λανθάνω, όρώ u.a. -ού und μή. — Volkstümliche Glykoneen

L. 68-70: Aorist

68. Aorist: schwach; ohne -s-; mit kurzem Vokal; stark; ήγαγον; έσχον; Aug­ment εΐ-

Bedeutung des Aorist. »Aspekt«. »Gno­misch«. Zeitverhältnis?

69. Wurzelaoriste Ein Beispiel von Satzanalyse

70. »Aorist Passiv« Stark, schwach; Ablaut. »Wucherndes« Sigma; Entstehung und Bedeutung des Aorist Passiv

L. 71-72: Futur

71. Futur: verschiedene Typen Fut. »atticum« und »doricum«. - Kurzvo­kal: -s-Stämme. - Satzanalysen: griechi­sche Partizipien: deutsche regierende Ver­ben

72. Futur: Stämme auf -F. Fut. doricum. Stamm erweitert mit -η. Fut. Med. und Passiv

ÜBERSICHT ÜBER DEN GRAMMATISCHEN STOFF 23

Griechische Lektionen und Exercitia Appendix Grammatica

L.73-74: Perfekt

73. Perfekt: verschiedene Typen, auch έοικα, εϊωθα, έΌτηκα - έσταμεν u.dgl.

74. οίδα Perfekt und ειδον Aorist Attractio relativi. Objekt bei Verben des Wissens

75-84: Verben mite

75. δύναμαι, κεϊμαι, δείκνυμαι, όλλυ-μαι

ithematischem Präsens

76. δείκνυμι, όλλυμι (Aktiv)

77. Präsens -ννυμι εξόν: Participium absolutum

78. ϊστημι. - Präpositionen bei einem Ka­sus

79. Wdhlg.; speziell: έπίσταμαι und έφί-σταμαι. πίμπλημι. - Präpositionen bei zwei Kasus und έπί

Genetivus partitivus kann im Satz alle Ka­sus vertreten. - Mehr über Participium ab­solutum (L. 77)

80. δίδωμι. - παρά und προς

81. τίθημι. - άμφί und περί τίθημι mit Akk. oder - häufiger - Dativ-Lokativ

82. ί'ημι. - υπό und »uneigentliche Präpo­sitionen« wie ως, χάριν, έξω, άμα

83. ειμί, είμι, φημί είμι als Futur: warum und inwieweit

84. Wdhlg. aller athematischen Präsentia

85. φέρω, όρώ, λέγω, έρχομαι

86. αίρέω, τρέχω, έσθίω

Einführung

Lesen, Schreiben, Sprechen

Α Β Γ Δ Ε Z H Q I K A M = F =

: O T T P K O T Υ Φ Χ ψ ^ »

ξ ο π g β(ςς) τ ν y χ y ω :

ι Lies laut und schreibe1:

Α. ABBA, αββα· ΓΑΜΜΑ, γαμμα· ΔΕΛΤΑ, δέλτα- ΗΤΑ, ητα· ΘΗΤΑ, θητα· ΙΩΤΑ, ιώτα· ΚΑΠΠΑ, καππα- ΛΑΜΒΔΑ, λαμβδα· ΜΥ, μυ· ΝΥ, νυ.

Β. ΞΕΡΞΗΣ, Ξέρξης· ΦΥΣΙΣ, φύσις- Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Σ , άνθρω­

πος· ΖΕΥΣ, Ζευς- ΠΛΑΤΩΝ, Π λ ά τ ω ν ΑΛΦΑ ΚΑΙ ΩΜΕΓΑ

άλφα και ωμέγα.

II Lesezeichen

Α. 1. Jeder Vokal am Anfang eines Worts (anlautend), auch Diphthonge, hat ein Hauchzeichen (Spiritus); und zwar entweder ' oder '. ', genannt »Spiritus asper«, entspricht unserem Buchstaben H ; den anderen, »Spiritus lenis«, sprechen wir nicht.

1 Für die Aussprache s. Ap(pendix) Gr(ammatica); Näheres über die Akzente ebd. zu Lektion 1; Beispiele für die handschriftliche Wiedergabe der Buchstaben (immer unverbunden) am Anfang und Ende dieser Einführung.

26 EINFÜHRUNG

2. Sprich und kopiere die folgenden Beispiele: Ά, ά· Ό , ό. Ά , ά· Ό , ό. Αί, αι· Οί, οι. Αί, αί· Οί, οι. Έν, εν. Εις, εις. Ώ ς , ώς. Ή , ή. Έξ, έξ. Ουκ, ούκ. Έστιν, έστιν.

Β. Akzente (Tonzeichen)

1. Akut: ά, ό· αί, οί: Τά, τό· τάδε, τόδε· Τάνταλος, Μενέλαος· Κόρινθος, Κιλι­κία, τοδί, ταδί. ό γεωργός, ό θεός. Σαπφώ· αρετή.

2. Zirkumflex: ä = ά, ω = ώ· αύ = αΰ, οί = οί: Ή γή, τής γής- τοΰ θεοϋ, των θεών, τοις θεοϊς. δράμα· γάμμα· δώρον, δώρων· τοϋτο, τούτου, σίγμα, σίγματα.

3. Gravis: -ά, -ό, -αϊ, -οι: Το γράμμα, τά γράμματα· το σήμα, τά σήματα· αυτό το σημεϊον, το σημεϊον το αυτό. τον θεόν, τους θεούς.

C. Spiritus und Akzent verbunden (nur im Anlaut)

1. Ά, ά· Ό , ö. Ά, &• "Ο, ö. Ά, ά· Ώ , ω. Ά, ά· ΤΩ, ω. 2. Ει, εί· Ει, εϊ· Αϊ, αΐ· Αΐ, αϊ· Οί, οί· Οϊ, οι. 3. Έν, έν Έ ν , έν Εις, εις- Είς, είς. Έξ, έξ· "Εξ, έξ. 4. Άνθρωπος, άνθρωπος, άνθρωπου, άνθρώπωι, άνθρωπον, ανθρώπων. 5. 'Ω ιερά γή. Οί ήρωες οί ένδοξοι. "Εστιν ό θεός.

III

Zur Übung im Lesen und Schreiben

A. Viele der folgenden Wörter - vielleicht alle - dürften sich als bekannt er­weisen. Lies sie laut und schreibe sie ab: 1. Ό κόσμος. Ή φαντασία. Ή Μούσα. Ή μουσική, ή ποίησις, ό ποιη­τής. 2. Το έπος· τά έπη· ή επική ποίησις. Όμηρος. Ή Τλιάς. Τροία. "Ιλιον. 3. 'Αχιλλεύς- 'Αγαμέμνων· "Εκτωρ· Πάρις· Ελένη· Άργος· Οί Άρ-γεϊοι· οί 'Αχαιοί. 4. Ή λύρα- Ή λυρική ποίησις. Σαπφώ- 'Αλκαίος- 'Ανακρέων· Πίν­δαρος.

5. Ή τραγική μούσα. Το δράμα· ή τραγωιδίά (= τραγωδία). Αισχύ­λος· Σοφοκλής· Ευριπίδης. 'Ιφιγένεια.

L E K T I O N 1 27

6. Ή κωμική μούσα. Ή κωμωιδία (= κωμωδία). 'Αριστοφάνης· Μέν­ανδρος. Λυσιστράτη.

7. Ή ιστορία. Ηρόδοτος· Θουκυδίδης.

8. Μιλτιάδης· Θεμιστοκλής· Περικλής· 'Αλκιβιάδης· Δημοσθένης· 'Αλέξανδρος· Φίλιππος· Πτολεμαίος.

Β. Lies laut die ersten drei Verse von Sophokles' ödipus und schreibe sie ab:

OIAITOYC (Odipus spr icht)

Kinder! Kadmos' des alten neue Brut ,

xivocc Troff' efowc TWCÖC /JOI ϋοάζετε,— welche denn Sitze diese mir sitzet ihr,

Tio-gpioic κλ«6οιπν~έ *-**«%** M M * ' / · . !

(mit) flehenden Zweigen bekränzt?

Lektion 1

i

System der Laute

A. Vokale

A(l). Einzelvokale

a) ε, ο· ε ψιλόν καί ό μικρόν1· Ε, Ο· έν, όν, ό θεός.

λέγε· λέγετε· ό λόγος, τό τέλος· το μέλος·' ό έλεος.

b) η, ω· ήτα καί ω μέγα2· Η, Ω· Γή· Ώρά· 'Ρώμη.

ήδη· ή ήβη· ή φήμη. Δωδώνη3· το δώρον, τών δώρων· Σώφρων.

c) α, ι, υ· άλφα καί ιώτα καί ν ψιλόν4· Α, Ι, Υ άρά, άρά, άρά· μίμος, φίλος· μυριάδες, το μύρον.

28 LEKTION 1

'Ήρά· φάμά- φιλοσοφία, τράπεζα· μάλά· γάλα. Ίσις· Ίρις· νίκη. διάλογος- βιβλίον· Λιβύη, μύθος· νύν σύς. λυρική· μύρτος· τύπος.

Α(2). Diphthonge

a) Kurzdiphthonge

1. άι, ει, οι- αιών, ειρωνεία, οίνος.

Αί 'Αθήναι· Γαία· έρχομαι, ει- είδος- λέγει, οί πολλοί- λέγοι.

2. αυ, ευ, ου, υι- αΰ, ευ, ούκ, υιός

Βαύκις- τραύμα· αυτός. 'Οδυσσεύς· βασιλεύς· λευκός. Μούσα· Οιδί­πους- αυτού, ή μυϊα· ή νέκυια· ή αγυιά. βοί· πραΰνω.

b) Langdiphthonge

1. ηυ-ηύρηκα > εύρηκα· ηΰχετο > εύχετο.

2. άι, ηι, ωι· Άιδης, βασιλήι, ώιδή.

τιμάι (= τιμά)· τιμήι (= τιμή)· ώιδή (= ωδή)· το Ώιδείον τηι φίληι (=τή φίλη)· τώι φίλωι (= τώ φίλω)· λέγηις (= λέγης)· φιλήι (= φιλή).

Β. Konsonanten

B(l). Mutae

a) γ, κ, χ· γάμμα, κάππα, χϊ· Γ, Κ, Χ· Βάκχος· Γαία.

το γάλα, τού γάλακτος· δ χαρακτήρ· ή κραυγή· εγγύς· έγχος· άγκυρα-Σφίγξ.

b) β, π, φ· βήτα, πϊ, φϊ· Β, Π, Φ· Σαπφώ· βάπτω· φύω.

βλέπω· ή φύσις· ή φυγή- φίλος· ό πάππάς- φιλόπαππος· ή βαφή· ό βαπτισμός.

c) δ, τ, θ· δέλτα, ταύ, θήτα· Δ, Τ, Θ· Διδώ- Θέτις.

Διθύραμβος· τον θεόν την θεάν τήν θέαν τίθημι· τόδε· τάδε.

Β (2). Liquidae und Nasales

λ, ρ· μ, ν λάμβδα, ρώ· μύ, νύ· Λ, Ρ· Μ, Ν· λειμών- φήμα.

Λέρος- λήρος- ρώμη- μένει- νέμει- μήλον· έρρε (έρφε)· Πύρρος (Πύφφος)· μώρος.

Β (3). Sibihntes

σ· ζ, ξ, ψ· σίγμα- ζήτα, ξϊ, ψϊ· Σ- Ζ, Ξ, Ψ- σίζω- ψέξω.

σώιζω (= σώζω). Σώσω σε, λέγει ό σωτήρ. Ζευς- ζώνη. ψαλμός- ψεύ­δος, λάξ- Ξανθίππη.

LEKTION 2 29

II Z u m Lesen

1. Ή φιλοσοφία. Σωκράτης. Πλάτων. Ό διάλογος. 'Αριστοτέλης. Οί Στωικοί. Επίκουρος· οί Επικούρειοι. Πυθαγόρας· οί Πυθαγόρειοι.

2. Ή ρητορική· ό ρήτωρ. Λυσίας· 'Ισοκράτης· Δημοσθένης. Κικέρων.

3. Ή γεωγραφία· ή γή. Αί 'Αθήναι· ή πόλις· ή ακρόπολις· ό Παρθενών. Ή Κόρινθος. Ή Σπάρτη· Λακεδαίμων. Αί Θήβαι.

4. Ή 'Αττική· ή Βοιωτία· ή Άχαΐά. Ή Μακεδονία. Ή Σικελία. Ή 'Ιταλία. Ή 'Ασία. Ή Ίνδίά- ό "Ινδός. Ή Αίγυπτος.

5. Αί Μούσαι. Το Μουσείον ή μουσική· ή λύρα· ή κιθάρα. Ό φυθμός· ό τόνος· ή αρμονία. Ό χορός· ό ύμνος· ό ψαλμός. Ή φωνή.

6. Ή πόλις· ό πολίτης· τά πολιτικά. Ή αριστοκρατία. Ό δήμος· ό δημαγωγός· ή δημοκρατία. Ό πλούτος ή πλουτοκρατία.

7. Ό τύραννος· ή τυραννίς. Ή αναρχία· ό άρχων. Ό δεσπότης- ή δεσπο-τείά. Ό δυνάστης· ή δυναστεία. Ό στρατηγός· ό στρατός- ή στρατηγίά.

8. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ- ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Ελεύθερος- ή ελευθερία.

1 Das bloße (d.h. nicht diphthongische) έ und das kleine (d.h. kurze) δ. 2 Aeta und großes (d.h. langes) o. 3 Der Ort des altberühmten Orakels in Epirus. 4 S. Anm. 1.

Lektion 2

ι Zur Illustration des Gebrauchs der Akzente

A. 1. Μά. 'Αθηνά, τιμάι (= τιμά), τηι θεάι (= τή θεά)· τής θεάς (ή θεά), τώι θεώι (= τώ θεώ)· τών θεών· τοις θεοΐς (ό θεός). Περι­κλής. 2. μύθος (λόγος)· μύθον (μύθου), δούλος (δόλος)· δούλον (δούλων), ξείνος (ξένος)· ξείνον (ξείνου). ήκε (ήκει)· ήκον (ήκων). βαίνε (βαίνετε), σώμα (σώματα), τούτο (τούτων)· ταύτα (ταύτας).

Β. 1. θεός· θεόν (θεών), θεά· θεάν (θεάς), χορός· χορούς (χο­ρού), κακός (κακώς), αγαθός- αγαθόν- άγαθήν (άγαθαϊς). Ελ­λάς. 2. τάξις (πράξις). τούτων (τούτον), έν Δήλωι (= Δήλω)· (είς Δήλον). ταύτα (ταύτην). βαίνει (βαίνε), σημαίνει (σημαίνον).

30 LEKTION 2

3. άγγελος· άγγελον (αγγέλου), άνθρωπος· άνθρωπον (ανθρώπων), θάλασσα· θάλασσαν (θαλάσσης).

C. αγαθός ή κακός, κακός ή αγαθός, τήν ψυχήν καί το σώμα. το σώμα και τήν ψυχήν. τον άδελφόν καί τήν άδελφήν. τήν άδελφήν καί τον άδελφόν.

II Atona

Α. Ό θεός, ή θεά (der Gott, die Göttin) Οί θεοί, αί θεαί (die Götter, die Göttinnen) Ό δούλος, ή δούλη (der Sklave, die Sklavin) Οί δούλοι, αί δούλαι (die Sklaven, die Sklavinnen)

Β. Είς οίκον· έν οικωι (= οίκω) (ins Haus; im Haus)

Έξ οίκου· έκ Κορίνθου (aus dem Haus; aus Korinth)

C. ώς θέλεις, ποίει. (wie du willst, tu!) εί θέλεις, ήκε. (wenn du willst, komm!)

III Leseübung

Α. Έ κ τών Αισώπου

Κόραξ νοσών

Κόραξ νοσών είπε τήι μητρί· εύχου τοις θεοϊς και μή θρήνει. Rabe krank sagte der Mutter: »Bete den Göttern und nicht jammere..« Ή δ' ύπολαβούσα έφη· τίς σε, τέκνον, τών θεών ελεήσει; Sie aber antwortend sagte: »Wer dich, Kind, der Götter wird bemithei τίνος γάρ κρέας ύπο σούγε ουκ εκλάπη; wessen denn Fleisch(-opfer) von dir nicht wurde gestohlen?«

Μυϊα

Μυία έμπεσούσα είς χύτραν κρέατος, έπεί ύπό τού ζωμού Fliege gefallen in Topf (voll) Fleisch, als von der Brühe άποπνίγεσθαι ήμελλεω, έφη προς έαυτήν άλλ' έγωγε καί ersticken (sie) mußte, sagte zu sich selbst: »Aber ich (und)

βέβρωκα καί πέπωκα καί λέλουμαι, καί θνησκούσηι habe gegessen und getrunken und gebadet, und sterben[de] ου μέλει μοι. nicht kümmert mich.

LEKTION 3

Β. Κατά Ίωάννην

Έν αρχή ην ό λόγος καί ό λόγος ην προς τον θεόν καί θεός ήν ό λόγος,

ούτος ήν έν αρχή προς τον θεόν. πάντα δι' αυτού έγένετο

καί χωρίς αυτού έγένετο ουδέ έν. δ γέγονεν έν αύτώι

ζωή ήν καί ή ζωή

ήν το φώς τών ανθρώπων.

C. Σοφοκλέους

1. *. . . μητρί παίδες άγκυραι βίου. der Mutter Kinder (sind) Anker des Lebens.

2. *Κρύψω τόδ'έγχος τούμόν, έχθιστον βελών, Ich werde verbergen dies Schwert mein, verhaßteste der Waffen, γαίας όρύξας ένθα μή τις όψεται. Erde grabend, wo nicht einer (es) sehen wird.

* Asterisk vor einem Zitat bedeutet: Vers(e).

Lektion 3

ό λόγος, τοϋ λόγου λέγω, λέγεις, λέγει

σοφός - σοφώς άρα; τίς; πού;

Α. 1. "Υει. 2. Νείφει. 3. "Υει καί νείφει. 4.+ »Αρα νείφει;« - »νεί­φει.« 5.+ »Αρα υει;« - »ναί (, ύει).« 6.+ »Αρα νείφει καί ύει;« -»ναί· και νείφει καί ύει.«

Β. 1. Ό θεός ύει. 2. "Υει ό Ζευς. 3.+ »Τίς ύει;« - »Ό Ζευς ύει.« C. 1. Ύετός έστιν. 2. "Εστι νιφετός. 3.+ Ύετός έστι νιφετός τε. 4.+

»Άρ' έστι νιφετός;« - »ναί- έστι νιφετός τε καί ύετός.« 5.+ »Άρ'

32 L E K T I O N 3

ύει;« - »ου (ούχ ύει).« 6.+ »Αρα νείφει;« - »ου (ουχί· ού νεί­

φει).« 7.+ »Άρα νιφετός έστιν;« - »ουχί· ουκ έστιν ούτε νιφετός

ούτε (ούθ') ύετός.«

D. 1. Έστιν ύετός. 2. Ύετόν ποιεί ό θεός. 3. Νιφετόν ποιεί. 4.+

»Τίς ποιεί νιφετόν;« - »ό θεός . . .« 5.+ »Αρ' ύετόν ποιεί;« - »ουχί·

ού ποιεί ούθ ' ύετόν ούτε νιφετόν.«

6. Έστιν ό θεός.

Ε. 1. Χριστός, θεός καί άνθρωπος. 2. 'Ιησούς Χριστός, θεού υιός. 3

3. Θεού υιός καί Ηρακλής. 4. Ό λόγος (ό) τού θεού. 5. Θεού λό­γος, ούκ άνθρωπου. 1 '

F. 1. Χρηστού ανθρώπου λόγος χρηστός. 2. »Τί λέγεις άνθρωπε;« -

»ούκ άκούεις; χρηστόν λέγω λόγον.« 3. »Τίς έστιν ό λόγος σου ό χρη­

στός;« - »άκουε δ λέγω.« 4. Ό κόσμος καλός.0 5. Τον κόσμον θεόν

λέγω.α 6. Λογικός ό κόσμος.6

G. 1. Καλώς λέγεις, φιλόσοφε· καλός έστιν ό λόγος σου. 2. Σοφός εί, ώ Χρύσιππε, καί σοφώς λέγεις. 3 . »Τί λέγει ό φιλόσοφος;« - »καλόν λέγει μύθον.« 4 . Καλός έστι τού φιλοσόφου ό μύθος. 5. Ό φιλόμυ-θος φιλόσοφος πώς έστιν.'

Η. 1. Ό ν ο ς εστίν, ούχ ίππος. 2. Όνον κείρεις.1 3. Ό ν ω ι (= όνψ) μύ­

θον λέγεις.

Ι. Γραμματικόν

1. »Πού έστιν ό φιλόσοφος;« - »έν τώι οίκωι (= τω οίκω) εστίν.« 2. »Ποί ήλθεν ό φιλόσοφος;« - »είς τόν οίκον ήλθεν.« 3. »Πόθεν ήκει ό φιλόσοφος;« - »ό φιλόσοφος έκ τού οίκου ήκει.«

4. Έ ν Κορίνθωι (= Κορίνθω) - είς Κόρινθον - έκ Κορίνθου.

Κ. 1. 'Αφ' (άπό) 'ίππου έπ' (έπί) όνον. 2. 'Απ' όνου έφ' ϊππον. 3. »Μανθάνεις δ λέγω;« - »ού μανθάνω· τί δ ή 2 λέγεις;« - »Ακουε δη 2 δ λέγω.« 4. » Ό παλαιός οίνος χρηστός έστιν.« 5. »Καλώς λέγεις, ώ φιλόσοφε, καί λέγε μοι· τί έστιν άνθρωπος;« - »ό άνθρωπος μικρός κόσμος εστίν.«8

" (Mt. 14,33; Jh. 11,27; 20,31, etc.) b Act.Ap. 12,22 c Aet.Plac. 1,6 d Eus.Pr.Ev. XV 15 e Sext.Emp.Math. 9,104 ' Aristot.Met. 982b 18 8 Demokrit, VS. 68B 34D-K.

1 κείρω ich schere. 2 όή nachdrückliche Partikel; etwa; was denn, höre denn.

LEKTION 4 33

Lektion 4

Οί λόγ·οι, τους λόγους λέγομεν, λέγ·ετε, λέγουσι(ν)

Α. 1. Οί επτά σοφοί. 2. Οί πλείστοι άνθρωποι κακοί. 3. Πολλοί κα­κοί, ολίγοι δ' (δε) αγαθοί. 4. * Κακόν φέρουσι καρπόν οί κακοί φίλοι.

Β. 1. Άνεμον διώκεις. 2.+ 'Ανέμους διώκετε. 3.+ Μή διώκετε άνε­μους.

C. 1. Χρηστόν λέγω λόγον. 2. Λόγους λέγεις. 3. Μή λόγους λέγετε.

D. Οί βάρβαροι δούλοι, οί δ' Έλληνες ελεύθεροι είσιν.

Ε. 1. »Άκούετε τον λόγον τού ΰεού.« ->άκούομεν.« 2. Άκούετε τους λόγους (τους) τών σοφών. 3. Παίδευε υίόν. 4. Υιούς παιδεύετε.

F. Μή δούλευε θυμώι (= θυμφ). 2. Μή δούλευε σοίς δούλοις. 3.+ Μή δούλευε σώι δούλωι (= σω δούλω). 4. Βαρβάροις ού δουλεύο-μεν. 5. Οί Έλληνες τοις βαρβάροις ού δουλεύουσιν.

G. 1. Άκούετέ μου. 2. Άκούομέν σου. 3. »Αρ' (άρα) άκούετε τον θό-ρυβον;« - »ναί, άκούομέν.« 4. Άκούετε τών σοφών.

Η. Τί λύετε τον πώλον;3 2. Φόνωι (= φόνω) φόνον ού λύετε. Ι. 1. Δίδασκε καί μάνθανε το άριστον1. 2 . Διδάσκετε καί μανθάνετε

περί θεών. 3. Περί θεών λέγε ώς είσίν. 4. Θεράπευε θεούς. 5. Θεός έν άνθρώποις ήν.

a Lk. 19,33.

1 Das Beste (vgl. Aristokratie).

Lektion 5

το τέκνον, τά τέκνα λ ύ ω , λ ύ σ ω , -εις, -ει

το βιβλίον, τά βιβλία λέγω, λέξω, -εις, -ει

Ι Α. 1. Μέτρον άριστον. 2. Άνθρωπος ζώιον (= ζωον) λογικόν (ώς λέ-

γουσιν οί Στωικοί).1 3. Ό άνθρωπος πολιτικόν ζώιόν (= ζώόν) έστι

34 LEKTION 5

(ώς λέγει Αριστοτέλης)2. 4. Αριστον3 έν τώι κόσμωι (-- τώ κόσμω) άνθρωπος έστιν. (Άρτ.)3 5. Παρά τά άλλα ζώια (= ζώα) ώσπερ θεοί οί άνθρωποι ßioT8Uouoivb.

Β. 1. Έστι μοι καλόν παιδίον. 2. Καλόν παιδίον έχω. 3. Ώ τέκνον, ήκεις; 4. Χαϊρ' (χαίρε), ώ τέκνον. 5. Καλόν το τέκνον σου.

C. 1. Άνθρωπος τις είχε δύο τέκνα. 2. Χαίρετ', ώ τέκνα. D. 1. Τό βιβλίον πέντε όβολών έστιν. 2.+ Τά δύο βιβλία δέκα όβολών

έστιν. 3. Πυθαγόρου4 ούκ έστι βιβλία.

Ε. 1. Φέρε δώρον θεώι (= θεώ). 2. Δώρα θεούς πείθει. 3. 'Ύμνος εγκωμίου διαφέρει· ό μεν γάρ ύμνος έστι θεών, τό δε έγκώμιον ανθρώπων.5

F. 1. Άνθρωπου χρηστού έργα χρηστά. 2. Τούτο ού λόγος άλλα (άλλ') έργον ήδη. 3. Λόγωι (= λόγω) σύ χρηστός, έργωι (= έργω) δέ κακός.

II

Α. 1. Φόνωι (= φόνω) φόνον ού λύσεις. 2. Τίς με θεραπεύσει; 3. Λύ­σει σε ό θεός. 4. Τίς θεός λύσει με; 5. Λύσει σ' Απόλλων. 6. Φοί-βον θεραπεύσω.

Β. 1. Αρα δουλεύσετε τοις βαρβάροις; 2. Βαρβάροις ού δουλεύσο-μεν. 3. Οί δέ βάρβαροι δουλεύσουσιν Άλεξάνδρωι (Άλεξάνδρω).

C. 1. Άκούειν θέλω τον λόγον σου. Έπεί λέγειν χρή, λέξω. 3. Οϊμοι-τί λέξει; 4. Χρή λέγειν τά καλά. 5. Άκούετε· ήδη γάρ λέξομεν. 6. Τί λέξετε; 7. Καλόν ποίημα6 λέξομεν.

Abbildung 1: Rose, Goldstater aus Rhodos, 380/340 v.Chr. (L.5 II D). Abbildung 2: Eppich, Didrachmon aus Selinus, um 520 c.Chr. (L.5 II D).

L E K T I O N 6 35

D. Ποίημα "Πού μοι τά ρόδα; πού μοι τά ϊα; πού μοι τά καλά σέλΐνα; Ταδί τά ρόδα· ταδί τά ϊα· ταδί τά καλά σέλΐνα.7

" E t h . N k . 1141a 21 b Xen.Mem. 1,4,14.

1 Die Stoiker: Anhänger der Stoa, i.e. der Stoischen Philosophenschule, welche Zenon vor 300 v.Chr. in Athen gründete.

2 Aristoteles (Abkürzung Άρτ.), 384-322 v.Chr., Schüler Piatons, Lehrer Alexanders d.Gr., Königs von Makedonien (356-323).

3 Tö άριστον das Beste. 4 Pythagoras emigrierte um 530 v.Chr. von Samos nach Süditalien. 5 Aus einem spätantiken Synonymenwörterbuch (»Ammonios«). 6 Ποίημα Poem, Gedicht. 7 Von der Rose, ρόδον, hat die Insel Rhodos ihren Namen, vom Eppich, σέλινον, die Stadt Se-

linus in S.W.-Sizilien. Ihre Münzen zeigen es. Vgl. Abb. 1 und 2.

Lektion 6

ό αγαθός, τά αγαθά λέγω, έλεγον, -ες, -ε . . .

α κ ο ύ ω , ήκουον, -ες, -ε . . . οικτίρω, ώικτιρον, -ες, -ε . . .

Α. 1. Ό δίκαιος δίκαια πράττει. 2. Τά δίκαια καλά έστιν. 3. Χρή λέ­γειν τά καλά. 4. Μώρος μώρα λέγει. 5. Ού χρή άκούειν τά μώρα.

Β. 1. Πυθαγόρου· Μή έν πολλοίς ολίγα λέγε, άλλ' έν ολίγοις πολλά. 2. Χρή μανθάνειν τε καί διδάσκειν τά άριστα.

C. 1. Τίς με κωλύσει ποιείν τά καλά; 2. Χαλεπά τά καλά. 3. Άλλα δ' άλλοις καλά. 4. Βίας1 ό σοφός έλεγεν· οί πλείστοι κακοί.

D. 1. 'Ιησούς έδίδασκεν έν τώι ίερώι (= τω ίερώ).3 2. Οί Απόστολοι είσήλθον είς τό ιερόν καί εδίδασκόν.1'

Ε. 1.+Έγωγε τά άριστα εδίδασκόν σε. 2.+ Τί έλεγόν σοι; 3.+ Μΰθον έλεγες μοι.

F. 1.+ Έλύομεν τον πώλον. 2. Τί έλύετε τον πώλον;0

G. 1. Χρή έλπίζειν τά άριστα. 2.+ »Τί ήλπίζετε;« - »τά άριστα ήλπίζο-μεν.«

Η. Γραμματικόν 1. »Αρ' ήκουες ά έλεγον;« - »πάντ' (πάντα) ήκουον.« 2. »Τί ονομά2

36 L E K T I O N 7

σοι;« - »Πάτροκλος (Πατρόκλωι (= Πατρόκλω)) ονομά μοι.« 3. »Τί σ' ώνόμαζε πατήρ3;« - »Πάτροκλον μ' ώνόμαζε πατήρ.«

Ι. 1. »Οϊμωζε,4 δούλε.« - »Καί πρότερον ώιμωζον (= ώμωζον) πολ­λά.« 2. Άρ' ούκ οικτίρεις με; καί γάρ ό τύραννος ώικτιρε (= ώκτιρε) τόν υίόν.

Κ. Σοφοκλέους5

*Λέγειν σύ δεινός, μανθάνειν δ' έγώ κακός.

L. Πλάτωνος6

Τά δίκαια καί καλά αγαθά έστι, τά δ' άδικα καί αισχρά κακά.

a Mk. 12,35 (vgl. Mt. 5,2) b Act.Ap. 5,21 c (Lk. 19,33).

1 Bias von Priene (um 580 v.Chr.), einer der halb-legendären Sieben Weisen. 2 το όνομα der Name - die Deklination wird in Lektion 29 behandelt. 3 ό πατήρ der Vater (lat. pater) - die Deklination wird in Lektion 26 behandelt. 4 Androhung von Prügelstrafe: Häufig gegen Sklaven in Komödien (und stets erfolglos).

Οίμώζω ich sage οίμοι (weh mir), ich wehklage. s Σοφοκλέους (Abk. Σοφ.) des (von) Sophokles (496-406 v.Chr.). 6 Πλάτωνος (Abk. Πλ.), des (von) Plato (428-347 v.Chr.).

Lektion 7

ό θεός, τού θεού θεραπεύω, έθεράπευον, θεραπεύσω

το έργον, τού έργου ακούω, ήκουον, απολύω, άπέλυον

Α. Angebliche Inschriften auf einem Grenzstein am Isthmos

1. : :Τάδ' έστι Πελοπόννησος, ούκ 'Ιωνία. 2. : :Τάδ' ουχί Πελοπόννησος, άλλ' 'Ιωνία.

Β. 1. Ό όμοιος τώι όμοίωι (= τω όμοίω) φίλος εστίν. 2. Άπό (άπ') έχθρων πολλά μανθάνουσιν οί σοφοί. 3. Διδάσκαλοι τού βίου οί φι­λόσοφοι.

C. 1. Κελεύω σε λέγειν. 2. Μή μακρά λέγε. 3. Τί μακρά δεί λέγειν; 4. Όνωι (= όνω) τις έλεγε μύθον.

D. Άθηναίοις ού νόμος έστιν ανθρώπους θύειν, Καρχηδόνιοι δέ θύου-σιν.

Ε. 1. Άκούετε τού υιού μου.3 2. Μαριάμ ήκουε τον λόγον "Ιησού. 3.'Ιησούς έδίδασκεν, καί ήκουον πάντα οί Φαρισαίοι.0

L E K T I O N 8 37

F. Κωμικά 1. 'Αριστοφάνους · 1 *»Έθέλω γεωργεϊν.« - »είτα τίς σε κωλύ­ει;« 2. Μενάνδρου· 2 Τ ο χρηστά πράττειν έργον έστ' ελευθέ­ρου. 3. : Όύκ έργον έστιν ευ λέγειν, άλλ' εύ πο(ι)είν.3

G. 1. * Ό κοινός ιατρός σε θεραπεύσει χρόνος. 2. Τους δούλους οί ια­τροί έθεράπευον. 3. Κακών πολλούς άπέλυον. 4. Τους θεούς άεί θεραπεύσομεν.

Η. 1. Άνθρωπος ζώιον (= ζώον) λογικόν. 2. Οί Πυθαγόρειοι έλεγον, ώς τού λογικού ζώιου (= ζφου) τό μεν έστι θεός, τό δέ οίον4 Πυθαγό­ρας.

Ι. Νύν διαλύομεν τόν λόγον. Χαίρετε μαθηταί5. Χαίρε, διδάσκαλε.

a Vgl. Mt. 17,5; Lk. 9,35 b Lk. 10,32 c Lk. 16,14 vgl. Mt. 5,2.

1 'Αριστοφάνους (Abk. Ά ρ φ . ) (Genetiv) des (von) Aristophanes (ca. 450-385 v.Chr.). Aristo-phanes ist der Klassiker der Alten Komödie.

2 Μενάνδρου (Abk. Μεν.) des (von) Menandros (Menander) (342-291 v.Chr.). Menandros ist der Klassiker der Neuen Komödie.

3 Das Iota in diesem (so häufig gebrauchten) Wort wurde schon früh als Konsonant (Jot) ge­sprochen und ging dadurch verloren.

4 wie. 5 Schüler (N.T. Jünger).

Lektion 8

φάμά - (lat.) fama θεά- φιλία· εχθρό

φήμη - (engl.) fame κάλος, καλώς· εύ- δικαίως

Α. Αριστοτέλους1, περί φιλίας3

1. Οί όμοιοι φίλοι είσίν. 2. Τών ομοίων ή φιλία εστίν. 3. Ή φιλία αγαθόν. 4. Ή φιλία μέγιστον άνθρώποις αγαθόν έστιν. 5.+ Ώ φι­λία, ώ μέγιστον άνθρώποις αγαθόν. 6. Τελεία δ' εστίν ή τών αγαθών φιλία.

Β. Ισοκράτους2, περί φιλίας 1. Αρχή φιλίας μεν έπαινος, έχθρας δέ ψόγος. 2. Τους φίλους έν ταϊς άτυχίαις διαγιγνώσκομεν.

C. 1. Λόγος έργου σκιά. 2. Ό πόλεμος έστι περί όνου σκιάς. 3. Έκ τού Ευαγγελίου· Έν χώράι (= χώρο:) καί σκιάι (= σκιά) θανά­του."

38 L E K T I O N 9

D. 1. »Άρ' ήλθετε είς Αθήνας;« - »Μά (= ού μά) τους θεούς καί τάς θεάς, ούκ ήλθομεν.« 2. Μένετε έν τήι οϊκίάι (= τή οίκίά)· μή μετα­βαίνετε έξ οικίας είς οίκίαν.ς

Ε. 1. Πού έστι θεών βωμός; 2. Έν τήι άγοράι (= τή αγορά) θεών βωμός έστιν. 3. Εύχεσθε3 θεοίς τε καί θεαίς.

F. Πλάτων0 λέγει ώς ή άγαν ελευθερία είς άγαν δουλείαν μεταβάλλει.

G. Αριστοτέλους 1. Τρεις είσι πολιτεϊαι· αριοί ,'κρατία καί ολιγαρχία καί δημοκρατία, καί αριστοκρατίας μεν ,ρος αρετή, ολιγαρχίας δέ πλούτος, δήμου δ' ελευθερία.6 2. Τών πολιτειών άριστη ή έκ τών αρίστων.

Η. 1. Ήμερα ήμέραν διδάσκει. 2. Νή τήν θεάν, καλώς έλεγες, ώ φιλό­σοφε. 3. Καλώς λέγειν δεί περί τών καλών. 4. Εν λέγεις, ω διδάσ­καλε.

Ι. 1. Εύ λέγει σε ουδείς, πολλοί δέ κακώς. 2. Κακώς έχω διά τόν πόλε-μον. 3. »Σύ δέ, ώ φίλε, πώς έχεις;« - »Χαλεπώς έχω ύπό τού χθες πότου4.« - »Καί δικαίως.«

' Aus Eth.Nic. 1155a l-56b 7 b Js. 9,1; Mt. 4,16 c Lk. 10,7 d Rep. 564a c Pol. 1294a 10.

1 S. oben L. 5, Fn. 2. 2 'Ισοκράτους (Genetiv) des (von) Isokrates (436-338 v.Chr.); Redner, Politiker, Erzieher

(Abk. Io.). 3 εϋχεοθε (m.Dat.) Betet (zu). 4 ό πότος Trunk, Trinkgelage.

Lektion 9

ή φήμη, της φήμης ό, τό, ή

ή αρετή, τής αρετής δδε, τόδε, ήδε

καλή ημέρα

Α. Περί φήμης καί μνήμης 1. 'Οδυσσεύς έχαιρε τήι φήμηι τήι θείάι (= τή φήμη τή θεία).3 2. Κατά τους επαίνους καί τήν φήμην καί τήν μνήμην αθανασίας μετ-έχομεν (Ίσ.). 3. Έκ πολλών μνημών εμπειρία μία εστίν (Άρτ.)1'.

L E K T I O N 9 39

Β. Εύριπίδου1

1. ; ! Ά δ' άρετά βαίνει διά μόχθων. 2. "Άίκά δίκάν έκάλεσε2 καί φόνος φόνον. 3. Δίκη ήλθεν Αίγίσι^ωι.

C. Αριστοτέλους 1. Ή φιλία εστίν αρετή τις ή μετ' αρετής, έτι δ' άναγκαίον εις τόν ßiov.b 2. Ή τών νέων φιλία δι' ήδονήν είναι δοκεϊ· τελεία δ' εστίν ή τών αγαθών φιλία καί κατ' άρετήν ομοίων.0 3. Ή τιμή μέγιστον τών έκτος αγαθών έστιν.d

D. 1. "Ισχυε σοφίάι κάρετήι (= σοφία καί αρετή). 2. Ή ψυχής αρετή σοφία. 3. Πάμπολλοι άρεταί είσι, τών δ' αρετών άλλη μεν έστιν ελευθέρου, άλλη δέ δούλου (Πλ.)ε.

Ε. 1. Παροιμία Ού σχολή δούλοις. 2. Δοκει δέ ή ευδαιμονία έν τήι σχοληι είναι (Άρτ.)'. 3. Ή ευδαιμονία ή σοφία εστίν ή αρετή ψυχής (Άρτ.).

F. 1. Τήι Τύχηι (= τή Τύχη) μή πίστευε. 2. *Τά μεγάλα δώρα τής Τύχης έχει φόβον.3

G. 1. Σπονδαί είσιν Άθηναίοις καί Λακεδαιμονίοις. 2. Μή λύετε τάς σπονδάς. 3. Έν ταϊς Όλυμπιακαίς σπονδαίς ούκ έξεστιν όπλα είσ-φέρειν είς τήνδε τήν χώραν.

Η. Εί τίς έστιν έν Μεγάροις, ούκ έστιν έν Αθήναις. Άνθρωπος έστιν έν Μεγάροις· ούκ άρα έστιν άνθρωπος έν Αθήναις.

Ι. Γραμματικόν 1. Τάδ' έστι Πελοπόννησος. 2. Όδε έγώ είμι. 3. Ό τών Ελλήνων στρατηγός έλεγε τάδε. 4. Ήδε ή ημέρα αρχή κακών έστιν. 5. Καλή ημέρα εστίν λάμπει ό ήλιος. 6. Φέρω σοι τόνδε τόν στέφανον. 7. Ταδί τά δόδα.

Κ. Θεός έστιν ή τού κόσμου ψυχή (ώς λέγει Κλεάνθης5).

L. Αισχύλου6

!:'Τροίαν Αχαιοί τήιδ' έχουσ' έν ήμέράι.7

* Vgl. Od. 2,35 und 20,100ff. b An.Post. 100a 5; Eth.Nic. 1155a 3 c ebd. 1156a 32-b 8 d Eth.Nic. 1123b 20 ' Meno 71e ' Eth.Nic. 1177b 4

1 Euripides, ca. 485-406 v.Chr. (Abk. Εύρ.). 2 hat gerufen. 3 Denke an den Ring des Polykrates (έχει φόβον hält, enthält Schrecken - und daher: strahlt

aus, verursacht Schrecken). 4 Dieser Text ist ein logischer Scherz. 5 Kleanthes (331-232 v.Chr.) war, nach dem Gründer Zenon, Vorsteher der Stoischen Schule. 6 Aischylos (525-456 v.Chr.) war der älteste der drei großen athenischen Tragiker. Den oben zi­

tierten Vers spricht Klytämestra im Agamemnon. 7 = τηδ' έν ήμερα.

40 LEKTION 10

Lektion 10

ό ποιητής, -οΰ αγαθός, -όν, -ή

ό νεανίας, -ου δίκαιος, -ον, δικαία'.

Αγαθή ι τύχη ι1

Α. 1. Μουσών προφήτης εστίν ό ποιητής. 2. Ό νομοθέτης νόμων ποιη­τής έστιν. 3. Ευριπίδης τραγωιδιών (= τραγωδιών) ποιητής ήν. 4. Αριστοφάνης καί Μένανδρος κωμωιδιών (= κωμωδιών) ποιηταί ήσαν.

Β. 1. Ποιητήν Έρως διδάσκει. 2. Ή τέχνη τόν τεχνίτην τρέφει. 3.+

Αί τέχναι τους τεχνίτας τρέφουσιν.

C. 1. Ό κυβερνήτης ναυτών άρχει. 2. Ό κυβερνήτης κελεύει τό τώι ναύτηι (= τψ ναύτη) συμφέρον. 3.+ Οί κυβερνήται κελεύουσι τά τοις; ναύταις συμφέροντα.

D. Κωμωιδιών (= κωμωδιών) στίχοι 1. *Στρατιώτα κούκ (καί ούκ) άνθρωπε.2

2. *Δούλος προ3 δούλου, δεσπότης προ3 δεσπότου. 3. :;Δούλε, δεσποτών άκουε καί δίκαια κάδικα.

Ε. Εύριπίδου *Χρηστοϊσι δούλοις συμφορά τά δεσποτών κακά.

F. Γραμματικά 1. Ό χρηστός νεανίας καθεύδει. 2. Ακουε τού φιλοσόφου, ώ χρηστέ νεανία. 3. Σιγή νεανίαις τιμήν φέρει. 4. Αρα γιγνώσκεις τόνδε τόν χρηστόν νεανίαν;

G. 1. »Χαίρε, δέσποτα.« - »χαίρε καί σύ, Όνήσιμε.« 2. »Χαίρε, ώ Κάλ­λια.« - »χαίρε καί σύ, άδελφε.« 3. »Χαίρε, χαϊρ' Ευριπίδη.« - »καί σύ, ώ Αναξαγόρα, χαίρε.«

Η. Ευριπίδης ό ποιητής υιός ήν Μνησαρχίδου· ό δέ Μνησαρχίδης, ώς λέ­γει ή κωμωιδία (= κωμωδία), κάπηλος4 ήν. ήκουε δέ Άναξαγόρου καί Προδίκου καί Πρωταγόρου, τών φιλοσόφων.

Ι.+ Ευριπίδης ήν μαθητής Άναξαγόρου, καί έθαύμαζε τόν μέν Άναξα-γόραν ό Ευριπίδης, τόν δ' Εύριπίδην Αναξαγόρας· τών δ' Αθηναίων ό δήμος ούκ έπίστευεν ούτε Άναξαγόράι (= Αναξαγόρα) ούτε Εύρι-πίδηι (= Ευριπίδη), ώστε άπήλθον άπ' Άι'τηνών καί ό φιλόσοφος καί ό ποιητής.

L E K T I O N 11 41

Κ. Κύρος ό Πέρσης υίόν είχεν Καμβύσην. la.+ Κύρωι τώι Πέρσηι (= Κύρω τω Πέρση) υιός ήν Καμβύσης. lb.+ Καμβύσης υιός ήν Κύ-ρου τού Πέρσου. 2. Οί Πέρσαι τους νεανίας τοξεύειν και άληθεύειν εδίδασκόν.

L. 1. Εύχήν δικαίαν (ευχής δικαίας) ακούει θεός. 2.+ Εύχάς δικαίας (ευχών δικαίων) άκούειν τους θεούς λέγουσιν.

Die >Ungen Diphthonge< άι, ηι und ωι werden im folgenden vorwiegend in dieser antiken Weise, also mit >iota adscriptum<, wiedergegeben. Da aber die spätmitteUlterliche Erfindung des >iota subscriptum< noch in vielen gedruckten Büchern begegnet, wird dies zur Übung in vielen der folgenden Lektionen angewendet. Bis zu L. 50 wird das ausdrücklich angezeigt. (Vgl. Ap.Gr. 1.7.)

1 ΑΓΑΘΗΙ ΤΎΧΗΙ zu gutem Glück, Erfolg; steht über vielen Inschriften. 2 Ein wütender Zivilist schilt einen Soldaten (Söldner). 3 προ (wie lat. pro) für. 4 Krämer.

Lektion 11

ή αλήθεια, -άς σοφός, σοφώτερος, σοφώτατος

ή θάλασσα, -ης δεινός, δεινότερος, δεινότατος

Ι

Α. Περί άγκυρών 1. Αγκυρα μοι τής τύχης ό φίλος. 2. Ήκει άνεμος δεινός· τήν άγκυ-ραν έκβάλλετε. 3. Έπί μιας άγκυρας ούκ έστιν ασφάλεια τώι πλοί-ωι. 4. Δύο άγκυραι άσφάλειαν παρέχουσιν έπ' άσφαλείάι ούν δύο έκβάλλετε αγκύρας. 5. Άγκυραν έν τοις δεινοίς έχω τόν θεόν ταύτηι1 πιστεύω τήι άγκύ-ράι.

Β. 1. Ή θάλασσα (θάλαττα) δουλεύει άνέμοις. 2. Τήν τής θαλάσσης αρχήν ποτέ Μίνως είχεν.

C. Περί Μουσών 1. Ή Μούσα σύνεστι τώι ποιητήι. 2. Ό ποιητής θεραπεύει τάς Μούσας- καί γάρ Μουσών προφήτης εστίν. 3. Αί Μούσαι άιδουσιν

42 LEKTION 11

έν Όλύμπωι. 4. Θύε ταίς Μούσαις, ώ ποιητά. 5.+ Τήν Μούσαν άεί

θεραπεύσω. 6.+ Θύω τήι Μούσηι. 7.+ Χαίρε, ώ Μούσα. 8. Χαί­

ρετε, Μούσαι θεαί.

D. Περί ευσέβειας

1. Εύσέβειαν φύλασσε. 2.+ Άναξαγόράι δίκη ασεβείας ήν π α ρ '

Άθηναίοις.

Ε. Περί αληθείας 1. Τί έστιν αλήθεια; 3 2. Ή φιλοσοφία επιστήμη τής αληθείας εστίν.1' 3. Ίατρώι τήν άλήθειαν λέγε.

F. Πλατωνικά

1. "Ετερον επιστήμης δόξα. 2. Αντί δόξης τήν άλήθειαν τών καλών

δίωκε. 3. Τήν μετ' αληθείας δόξαν έπιστήμην είναι λέγω. 4. Δια­

φέρει επιστήμη ορθής δόξης.

G. 1.+ Δόξηι γε τήι έμήι ή φιλία μέγιστον άνθρώποις αγαθόν έστιν. 2.

Δίωκε δόξαν κάρετήν. 3. Δόξα έν ύψίστοις θεώι. 0

II

Α. 1. Τιμιώτερον δόξης επιστήμη. 2. Ψυχής ουδέν τιμιώτερον. 3.

Τούδε τού άνθρωπου έγώ σοφώτερός είμι.

Β. Περί γλώττης

1. * Ή γλώσσα πολλών έστιν αιτία κακών.

2. "Γλώσσης ματαίας ουδέν άθλιώτερον.2 3. Κριτικώτατον ηδονής

τήν γλώτταν λέγει Διογένης ό φιλόσοφος.d

C. 1. Τρόπος δίκαιος τιμιώτατον πάντων. 2. Σοφοκλής σοφός, σοφώ-τερος δ' Ευριπίδης, πάντων δ' ανθρώπων Σωκράτης σοφώτατος. 3. Πάντων ανθρώπων Μίνως δικαιότατος ήν. 4. Άιδης πάντων κοινό-τατον.

D. Γραμματικόν

Σοφώς μέν ό Πρωταγόρας έλεγεν, σοφώτερον δ' έλεγεν Αναξαγόρας·

πάντων δέ σοφώτατα ό Σωκράτης έλεγεν.

Ε. Γραμματικόν. Εγκλιτικών τόνοι 3

a 1. κριτής τις. 2. κριτής έστιν.

3. κριτού τε. 4. κριτού έστιν.

b 1. τέκνον τι. 2. τέκνον εστίν.

3. δώρόν τι. 4. δώρόν έστιν.

c 1. φιλόσοφος τε. 2. φιλόσοφος έστιν.

d Εί τίς πού έστιν.

F. Αντιφώντος τού σοφιστού4

Αί νέαι φιλίαι άναγκαίαι, αί δέ παλαιαί αναγκαιότεροι.

L E K T I O N 12 43

G. Σοφοκλέους5

*Πολλά τά δεινά, κούδέν άν- _ ^ ^ _ ^ _ „ _ θρώπου δεινότερον πέλει6. ~ ^ _ ^ _

a Jh. 18,38 b Ar.Met. 993b 20 c Lk. 2,14 d D-K 64,19.

1 dieser (Dat.Fem.). 2 άθλιος, ov, ά jammervoll, unheilvoll. 3 Betonung der Enklitika. 4 Antiphon der Sophist, in Athen, 5. Jh. v.Chr. 5 Der Anfang eines Chorlieds in der Antigone. Sein Versmaß (wie nebenstehend) wird Ap.Gr.L.

27.6 erklärt. 6 πέλει: poetisches Synonym für εστίν.

L. 12: α., η, φ (für αι, ηι, ωι).

Lektion 12

ό οίνος παλαιός παρθένος καλή

άπιστον θάλασσα ή Δήλος ιερά

Ι

Α. 1. Ό παλαιός οίνος χρηστός έστιν. 2.+ Παλαιός ό οίνος ό χρηστός.

3. Ό δίκαιος δίκαια πράττει.

Β. 1. :;Κακόν φέρουσι καρπόν οί κακοί φίλοι. 2. **ΑεΙ φέρει τι Λιβύη καινόν κακόν. 3. *Τό χρηστά πράττειν έργον έστ' ελευθέρου.

C. 1. Χαλεπά τά καλά. 2. Κοινά τά φίλων.1 3. Πιστός ό θεός. 4. Πι-στόν γή, άπιστον θάλασσα.

D. Καλώς λέγει ό ποιητής·" *ώς2 αίεί τόν δμοιον άγει θεός ώς2 τόν δμοιον-τόν δμοιον γάρ τω όμοίω άεί φίλον είναι ανάγκη.

Ε. 1. Παρθένος καλή καλόν. 2. Πενία ού σμικρά νόσος. 3. Ή ιερά νόσος ούκ έστιν ίερωτέρα τών άλλων νόσων.3

F. 1. Μακρά έστιν ή είς Άιδου οδός. 2. Ούκ έστι βασιλική4 οδός είς γεωμετρίαν (Εύκλείδου προς Πτολεμαϊον). 3. Χαλεπόν, πολλάς άμα οδούς τού βίου βαδίζειν (Πυθαγόρου, εί γνήσιον5).

G. 1. »Πόθεν ήκεις, ώ ναύτα;« - »Έκ Δήλου τής νήσου.« 2. 'Ιερά ή Δήλος.

Η. Ήλθομεν είς Κόρινθον. Έν δέ τή όδώ ήσαν πλάτανοι καλαί κυπά­ρισσοι τε ύψηλαί.

44 L E K T I O N 12

Ι. 1. »Νήσον τής Αφροδίτης« τήν Κύπρον λέγουσιν οί ποιηταί, οτι ιερά έστι τής θεάς ή νήσος. 2. Ηρόδοτος »δώρον τού Νείλου« τήν Αίγυπ-τον λέγει.

II

'Ανάγνωσμα - Lesestück

Πλάτωνος, έκ τού Ί π π ί ο υ 6

Τί έστι τό καλόν; ΣΩΚΡΑΤΗΣ. 5Ω ξένε Ηλείε, άρ' ού δικαιοσύνη δίκαιοι είσιν οί

δίκαιοι; ΤΠΠΙΑΣ. Ναί, δικαιοσύνη. ΣΩ. Ούκούν καί σοφία οί σοφοί είσι σοφοί, καί τω άγαθώ πάντα

τάγαθά αγαθά; ΊΠΠ. Πώς δ' ού; ΣΩ. Άρ' ούν ού καί τά καλά πάντα τω καλώ έστι καλά; ΊΠΠ. Ναί, τω καλώ. ΣΩ. Είπε δή, ώ ξένε, τί έστι τούτο τό καλόν; ΤΠΠ. Άρ', ώ Σώκρατες, τούτο έρωτας7, τί έστι καλόν; ΣΩ. Ούχ ούτως, άλλα τί έστι τό καλόν. ΤΠΠ. Καί τί διαφέρει τούτ' εκείνου; ΣΩ. Ουδέν σοι δοκεϊ; ΤΠΠ. Ουδέν γάρ διαφέρει. ΣΩ. Όμως δέ, ώγαθέ (ώ αγαθέ), ερωτώ σε ού τί έστι καλόν, άλλα

τί έστι τό καλόν. ΊΠΠ. Μανθάνω, ώγαθέ, καί λέξω σοι. "Εστι γάρ, ώ Σώκρατες, εί δεί τό αληθές8 λέγειν, παρθένος καλή καλόν. ΣΩ. Καλώς γε, ώ Ιππία, λέγεις.

8 Homer, Od. 17,218; vgl. Plato, Lysis 214.

1 Ein Grundsatz der Pythagoreer. 2 ώς wie, daß, dient auch als Praeposition (m. Akk.): zu. 3 Aus der Abhandlung über die heilige Krankheit (Epilepsie), die dem Vater der Medizin, Hip-

pokrates (5. Jh. v.Chr.) zugeschrieben wird. 4 βασιλικός königlich, für den König (von ό βασιλεύς, König). Euklid ist der berühmte Ma­

thematiker, 3.Jh. v.Chr. 5 γνήσιος echt. Vgl. L.5 D3. 6 287c-e (zusammengedrängt). Hippias von Elis, Sophist, Titelperson dieses Dialogs. Elis, ή

Ή λ ι ς (Einwohner Ηλείος), ist die Landschaft im Nordwesten der Peloponnes und auch der Name ihrer Hauptstadt (gegr. 471 v.Chr.). Hippias' Gesprächspartner Sokrates war Piatons Lehrer. Sokrates wurde 399 v.Chr. von Meletos und Anytos der Verführung der Jugend ange­klagt und zum Tode verurteilt.

7 ερωτώ, έρωτςις ich frage, du fragst. 8 (das, was) wahr (ist), Adj.Neutr., vgl. ή αλήθεια.

LEKTION 13 45

Lektion 13

ψυχή αθάνατος ος, ο, ή

ο ι κ ί α έρημος άλλο, αυτό, εκείνο

Α. 1. Ουδείς αθάνατος. 2. Αθάνατος ό θάνατος. 3. Ψυχή πάσα αθά­

νατος (Πλ.).

Β. 1. Παρά τοις φρονίμοις αί μέν φιλίαι αθάνατοι είσιν, αί δ' έχθραι θνη-

ταί. 2. Αί μέν ήδοναί θνηταί, αί δ' άρεταί αθάνατοι είσιν.

C. »Ουχί ψυχήν τήν μέν δικαίαν, τήν δέ άδικόν φασιν είναι, καί τήν μέν

φρόνιμον, τήν δέ άνόητον;« - »Ναί.« (Πλ.)

D. Ό ρ ο ι Πλατωνικοί καί Στωικοί

1. Τύχη· φορά έξ άδηλου είς άδηλον. (Πλ.)

2. Τύχη· αιτία άδηλος άνθρωπίνωι λογισμώι. (Στ.)

3. Κακών θεός αναίτιος. (Πλ.)

Ε. 1. Έκ βαρβάρου γής σώιζέ με. 2. Ό δ ο ύ ς έρημους βαίνω. 3. Τήν οίκίαν έρήμον ηύρον.

4. 'Ιησούς ήν έν τήι έρήμωι τεσσαράκοντα ημέρας. 3

F. 1. * Ό ν οί θεοί φιλούσιν, άποθνήισκει νέος. (Μεν.) 2. Ούκ έστι βίος δς ούκ έχει κακά. 3. Πιστεύω οίς λέγεις.

G. 1 »Ούκ άκούεις; άπιθι. πάντα έχεις ά (ών) σοι δεί.« - »τί δ' έσθ' δ λέ­γεις;« - »έχεις τά σαυτής πάντα· άπιθι.« - »μώρος έγώ, ή έπίστευόν σοι.« (κωμ.)

Η. 1. Λέγε μοι ήν έχεις δίαιταν. 2. Άλλος βίος, άλλη δίαιτα. 3. Άλλα άλλοις καλά.

Ι. Φιλοσόφων γνώμαι 1. Ούκ έστιν άλλη μέν ελευθέρου αρετή, άλλη δέ δούλου, άλλ' αμφο­τέρων μία καί ή αυτή 2 . (Πλ.)

2. Σωκράτης >έκείνη<, έφη, >άρίστη έστι πολιτεία, έν ήι οί νόμοι δε-σπόζουσιν.<

Κ. Ηρακλείτου 3

1. Ό δ ό ς άνω κάτω μία καί αυτή (= ή αυτή). 2. Ποταμοίς τοις αύτοίς

έμβαίνομέν τε καί ούκ έμβαίνομεν.

L. 1. Τούτ' εκείνο- τούτ' έστιν δ πάλαι λέγω. 2. Εκείνος έλεγε τούτο,

ουχί σύ. 3. Άλλο άρα τούτ' έστι καί ού ταύτό.

Μ.+ Αυτός έφά«, τούτ' έστιν· »αυτός ό Πυθαγόρας έφη τό καί τό· ημείς δέ

οί Πυθαγόρειοι πιστεύομεν αύτώι«.

46 L E K T I O N 14

Ν. Πλάτωνος0

Τό όντως4 καλόν ού τήι μέν καλόν έστι, τήι δ' αίσχρόν, ουδέ προς μέν τό, καλόν, προς δέ τό, αίσχρόν, άλλ' αυτό καθ' αυτό μεθ' (μετά) αυ­τού άεί καλόν έστιν.5

a Mk. 1,13 b Nach Conv. 211a.

1 Ein erzürnter Ehemann verstößt seine Frau (άπιθι, geh weg), gegen die er einen (unberechtig­ten) Verdacht hegt (nach Men.Samia 369ff.).

2 Vgl. L. 9 D 3 . 3 Heraklit von Ephesus (um 500 v.Chr.), der Denker, aus dessen Buch viele kurze, orakelhafte

Sätze überliefert sind. 4 οντως wesentlich, wirklich. 5 Vgl. L. 12 II.

Lektion 14

ημείς, ύμεϊς . . . εί έλεγες, έπιστεύομεν άν

έλυσα, -ας, -ε(ν) εί έλεξας, έπιστεύσαμεν άν

Α. Επικτήτου1

1. Μή πίστευε Τύχηι καί πιστεύσεις θεώι. 2. Έγώ σοι πιστεύω, σύ έμοί ού πιστεύεις.

Β. Γραμματικόν 1. Ημείς ύμίν πιστεύομεν, ύμείς ήμίν ού πιστεύετε. 2. Τίς ύμϊν πι-στεύσει; 3. Διά τί ού πιστεύετε ήμίν; 4. Μώροι ημείς, οι έπιστ ... 5. »Αρα πιστεύεις οίς λέγω; - »Ναί, . . .« 6. »Άρα πιστεύεις τοίς λόγοις μου;« - » . . . « 7. »Άρα πιστεύετε τοις λόγοις ημών;« -»Ναί, . . . υμών.« 8. »Άρ' ούκ έπιστεύετε . . . ; « - ». . .«

9. Έγώ πιστεύω σοι, καί γάρ τά αυτά σπεύδεις έμοί. 10. ? -ομεν ? καί γάρ τά αυτά σπεύδετε ?

C.-E. Έκ τής Καινής Διαθήκης2

C. Ήλθεν 'Ιωάννης προς υμάς έν όδώι δικαιοσύνης3 καί ούκ επισπεύ­σατε αύτώι· οί δέ τελώναι4 καί αί πόρναι4 έπίστευσαν αύτώι.8

D. (Ό δέ Σαύλος . . .) ήκουσε φωνήν λέγουσαν5 αύτώι· »Σαούλ, Σαούλ, τί με διώκεις;« είπε δέ· »τίς εί, κύριε;« ό δέ· »έγώ είμι 'Ιησούς δν σύ διώκεις.« - Ήκουσα φωνής λεγούσης5 μοι- - »Σαούλ, Σαούλ, τί με διώκεις;«1"

Ε. Νύν ήκούσατε τήν βλασφημίαν.0

L E K T I O N 14 47

F. Γραμματικόν 1. Άρ' ήκουσας τούτο; - ήκουσα. 2. Άρ' ήκούσατε τούτο; - ήκούσαμεν. 3. Μώρος έγώ, δς έπίστευσά σοι. 4. Μώρος εκείνος, ? ? ? 5. ? εκείνοι, ? ? ?

G. 1. Άκουσον, ώγαθέ-*πολλάς γάρ φιλίας άπροσηγορία6 διέλυσεν.α

2. Ώ ξένε, λύσόν με δεσμών. 3. Λύσατε αυτήν τών δεσμών.

Η. Έκ τού Ευαγγελίου* 1. 'Ιατρέ, θεράπευσον σεαυτόν. 2. Ουχί σύ εί ό Χριστός; σώσον σε-

αυτόν καί ημάς.

Ι. Επικτήτου τού Στωικού 1. Πιστεύσατε μοι οτι ουδέν δεί άνθρωπωι πιστεύειν.7 2. Εί θέλεις

αγαθός είναι, πρώτον πίστευσον οτι κακός εί.

Κ. *Et μή γάρ ήν Χρύσιππος8, ούκ άν ήν Στοά.

L. Γραμματικά 1. (»Ίσχυε άρετήι . . .«)9

Εί μέν ίσχυες άρετήι, έθαυμάζομεν άν σε· νύν δέ δουλεύεις θυμώι· ώστε ού θαυμάζομέν σε. 2. (»Φίλιππος έλυσε τάς σπονδάς«) Εί μή Φίλιππος έλυσε τάς σπονδάς, έθύσαμεν άν αύτώι ώς θεώι· νύν δέ . . .· ώστε . . . 3. Εί μέν έλεγες τήν άλήθειαν, έπιστεύσαμεν άν σοι· άλλ' ού γάρ έλεγες τήν άλήθειαν· ώστε . . .

Μ. *Χαλεπόν τό ποιεϊν, τό δέ κελεύσαι ράιδιον.

• Mt. 21,32 b Act.Ap. 9,4 und 22,8 c Mt. 26,65 d Arist.E.N. 1157b 13 e Lk. 4,23 und 23,39.

1 Epiktet: Stoischer Philosoph; Zeitgenosse des Kaisers Trajan. 2 ή Καινή Διαθήκη das Neue Testament. 3 Der Ausdruck »auf dem Weg der Gerechtigkeit« ist kein griechisches Idiom, sondern Nach­

ahmung eines semitischen. 4 Zöllner (d.h. Steuereintreiber) und Huren. 5 λέγουσα, Gen. λεγούσης (wie θάλασσα, θαλάσσης) ist das Femin. Partizip des Praesens von

λέγω, also: sagend (welche sagte). * ή άπροσηγορία das Nichtanreden, mangelndes Miteinandersprechen. 7 Beachte die Ironie in diesem Argument gegen die Skeptiker. 8 Chrysippos, der Wiederhersteller und zweite Gründer der Stoischen Schule, 3. Jh. v.Chr. 9 Nach L. 9 D l .

48 LEKTION 15

L. 15: α, η, φ (für άι, ηι, ωι).

Lektion 15

Νόος, νόου > νους, νοϋ 'Αθηνά, Ερμής, γή)

όστέον, όστέα > όστούν, οστά (-έα) λεγέτω, λεγόντων

A.-F. Περί νού

Α. *»Έγώ γυνή μέν είμι, νους δ' ένεστί μοι« (λέγει ή Λυσιστράτη1).

B.a 1. Άλλοτε άλλοΐος θεού νόος. 2. Τάδίως θεοί κλέπτουσιν ανθρώπων νόον.

C. 1. Τί σοι έν νόω εστί ποιέειν;2 2. Τί έν νώ έχεις ποιείν;

D. 1. Πού τον νουν έχεις; 2. *Άκουε δή νυν καί πρόσεχε τον νουν έμοί. (κωμ.) 3. Πρόσεχε μοι. 4. Ό μαθητής προσεχέτω τώ διδασ-κάλω. 5. Οί μαθηταί προσεχόντων τοις διδασκάλοις.

Ε. Χίλων3 είπε· Ή γλώσσα μή προτρεχέτω τού νού.

F. Φιλοσόφων δόξαι 1. Ηρακλε ίτου- Πολυμαθίη νόον έχειν ού διδάσκει. 2. Δημόκριτος 4 ταύτό (τό αυτό) λέγει νουν καί ψυχήν. 3. ' Α ν α ξ α γ ό ρ α ς 5 αρχήν ποιεί πάντων τον νουν καί Νουν Κοσμο-ποιόν τόν θεόν λέγει.

G. 1. Παροιμία *Καλός πλόος έν γαλήνη. 2. Μετά τάς ηλίου τροπάς καλός πλους; έστιν. 3.+ Άρριανός, ό Επικτήτου μαθητής, Περίπλουν τού Ευξεί­νου Πόντου ξυνέργαψεν.

Η. 1. Είπεν 'Αδάμ6· τούτο νύν όστούν έκ τών όστέων μου. 2. Χοιρίλος ό> ποιητής γής οστά τους λίθους έλεγεν. 3. Κατά τους Σωϊκούς, δπερ> έν ζώω τά όστέα, τούτο έν κόσμω ή γή έστιν. 4. Τούτο τό πρόβατον έχει οστά καλά· θύσομεν αυτό τοις θεοίς (κωμ.).

Ι. Γραμματικόν 1. Άθηνάν 'Αθηναίοι θεραπεύουσιν. 2. Ώ χαϊρ' 'Αθηνά, χαίρε, ή τήνδ' έχεις γήν. 3. Πιστεύομεν 'Αθηνά τή θεώ ημών. 4. Προς τής 'Αθηνάς, άκουσον μου, ώγαθέ.

Κ. Ή μνά σου, κύριε, έποίησεν7 πέντε μνας.1"

L. Ερμής τάς ψυχάς είς Άιδου8 άγει. 2. 'Ω δέσποθ' Ερμή, δς τάς ψυ­χάς προπέμπεις, άκουσον μου. 3. Καλώ πομπαίον Έρμήν. 4. 'Ακούσατε Ερμού τού τών θεών αγγέλου.

L E K T I O N 16 49

Μ. 1. Ή γή παρέχει τήν καθ' ήμέραν τροφήν. 2. Οί αυτουργοί μόνοι σώζουσι τήν γήν. 3. *Έκ βαρβάρου γής σώζε με. 4. Άποθανείν9

θέλω έν γή πατρώα. 5. Χαϊρ', ώ φίλη γή.

" nach Hes. Erga 483 und Simonides 525 (Page) b Lk. 19,18.

1 In der Komödie des Aristophanes (Vers 1124). 2 Aus Herodot - dem Vater der Geschichte - , der die Geschichte der Perserkriege in seinem io­

nischen Dialekt schrieb. 3 Spartaner, einer der Sieben Weisen. 4 Demokrit von Abdera (Thrakien), ca. 460-370 v.Chr., Philosoph (Atomist). 5 Anaxagoras von Klazomenai (Kleinasien), ca. 500-428 v.Chr., in Athen ca. 464-434 v.Chr.

(vgl. L.10 und 11), ein anderer vorsokratischer Denker. 6 Genesis 2,23 (es ist semitischer Stil, das Verb an den Anfang des Satzes zu stellen). 7 έποίησεν (Aorist von ποιέω) machte, hat gemacht. 8 είς (auch έν, έξ) Άιδου, oder e.g. Μιλτιάδου, Άναξαγόρου, Σωκράτους: so, mit dem Gene-

ti/, sugl der Grieche, wo wir »ins (im, aas dem) Haus dts Hades (etc.)« sagen. 9 sterben (Infin.Aor. von αποθνήσκω, vgl. ό θάνατος).

Lektion 16

χρυσούς, -ούν, -ή απλούς, -ούν, -ή αργυρούς, -ούν, -ά εύνους, εύνουν

Χρυσού τε καί αργύρου ισχυρότερος ό σίδηρος

Α. 1. Ό στέφανος ό χρυσούς αρετής έστι σημεϊον. 2. Έρμου έστιν ή χρυσή ράβδος. 3. 'Απόλλων Ερμή ι τήν χρυσήν ράβδον έδωκε. 4. Χρυσούν γένος1 ανθρώπων, ώς φησιν Ησίοδος, τό πρώτον οί θεοί εποίησαν2, είτα άργυρούν καί χαλκούν καί τό νύν τό σιδηρούν, λέγει γοϋν·

Β. Ησιόδου" *Χρύσεον μέν πρώτιστα3 γένος μερόπων4 ανθρώπων

'Αθάνατοι ποίησαν2 . . . Ζευς δέ πατήρ τρίτον άλλο γένος μερόπων4 ανθρώπων χάλκειον ποίησ'2, ούκ άργυρέωι ουδέν δμοιον.

C. Όμηρος1' λέγει, ώς τού Ταρτάρου ή πύλη σιδηρά έστιν, ό δέ οδός5

χαλκούς-

50 L E K T I O N 16

•'•'''Ένθα σιδήρειαί τε πύλαι καί χάλκεος ουδός.

D. Οί μάγοι τά χαλκά χρυσά ποιούσιν.

Ε. Τραγικά 1. ::Τούς τρόπους απλούς έχω. 2. »'Απλή οδός«, λέγει ό Αισχύλος, »είς Άιδου φέρει«· κατά δέ τον αυτόν, απλοί είσι τής αληθείας λόγοι.6 Όμοίως δέ καί Ευριπίδης λέ­γει· 3. ""'Απλούς ό μύθος τής αληθείας έφυ7. 4. Σοφοκλέους· "Ώμοι, διπλά τάδ' έστιν έξ απλών κακά. 5. Εύριπίδου- *Ξέν' (-ε), ού δόλου νύν έργον, άλλ' απλών τρόπων.

F. 'Αριστοτέλους0

1. Απλή ή φορά τού απλού. 2. 'Ανάγκη τών απλών άπλας είναι τάς φοράς. 3. 'Αναξαγόρας αρχήν τόν νουν λέγει πάντων μόνον γάρ φησιν αυτόν τών όντων απλούν είναι καί καθαρόν.

G. Τού αυτού, Περί εύνοιας0

1. Ή εύνοια αρχή φιλίας· ό μέν γάρ φίλος πάς8 εϋνους, ό δ' εύνους ού πάς φίλος. 2. Ούτω δή καί φίλους ού δυνατόν είναι μή εύνους, οί δ' εύνοι ουδέν μάλλον φίλοι.

Η. Γραμματικόν 1. Εύνους έμοί ήδε ή παρθένος· εύνοι δέ καί άλλαι πολλαί. 2. Τών σοι εύνων εϊς (μία) έγώ είμι. 3. Τοϊς (ταίς) εύνοις πίστευε (πίστευ-σον). 4. Τό εύνουν σου πείθει με. 5. Συμμάχους ημάς έχεις εύνους σοι. 6. Εϋνοά σοι τά πάντα. 7. Οί όμοιοι τοις όμοίοις εύνοί είσιν.'

Ι. Κατά τόν Εύριπίδην 1. Τίς ούτως άνους εστίν, δς μή στέργει είρήνην; 2. Άνοι είσίν, όσοι μακάριους τους πλουσίους λέγουσιν.

a O p . 109 b II. 8,18 c decael . 269,a 1; 296b 31; de an. 405a 15 d E.E. 1241a 13, E.N. 1167a7 e Ps.-Xenophon, Athen.rep. 3,10.

1 το γένος, lat. genus, Geschlecht, Gattung. 2 έποίησε(ν) er machte, εποίησαν sie machten (Aorist ν. ποιέω). In poetischen Texten werden

Vergangenheitstempora oft ohne Augment gebildet, also ποίησ'(ε) = έποίησ'(ε). 3 Steigerung von πρώτον zuerst (zu allererst). 4 ein traditionelles Epitheton (Beiwort), nur im Zusammenhang mit άνθρωποι gebraucht; Be­

deutung unsicher (sterblich?). s ό ουδός (Hom.), οδός (att.) Schwelle. 6 das Original dieses Zitats kommt in L.32. 7 wuchs, von φύω wachsen machen, zeugen; in poetischen Texten steht es oft in der Bedeutung:

ist geworden, ist von Natur, ist. 8 πάς jeder, ganz (wie lat. omnis).

LEKTION 17 51

Lektion 17

ηύρηκα, λέλυκα Πέρσης είναι λέγω

τεθεράπευκα, γέγραφα Πέρσην σε είναι λέγω

Ι

Α. + ΗΥΡΗΚΑ - ηύρηκα - εύρηκα. 2. Δέδωκα1. 3. Λέλυκα. 4. Πε-πίστευκα. 5. Πεπαίδευκα. 6. Πεφόνευκα. 7. Τεθεράπευκα.

Β. 1. Διδασκάλους ηύρηκα τού βίου τους φιλοσόφους. 2. + »Πώς πε-παίδευκας τον υίόν;« - »έν τώι γυμνασίωι πεπαίδευκα αυτόν.« 3. +

»Καί τίς πεπαίδευκέ σε;« - »οί φιλόσοφοι πεπαιδεύκάσί με.«

C. 1. Φίλιππος2 τήν είρήνην λέλυκεν. 2. Οί πολέμιοι τάς σπονδάς λελύ-κάσιν. 3. Ύμείς, ώ 'Αθηναίοι, τάς σπονδάς λελύκατε.

D. 1. Δέδωκά σοί τι τών έμών. 2. Τό δώρον δ δέδωκάς μοι ούκ έστιν άξιον όβολού.

Ε. 1. ΝΕΝΙΚΗΚΑΜΕΝ (νενικήκαμεν). 2. Οί πρόγονοι ημών καί κατά γήν καί κατά θάλατταν καλάς νενικήκασι μάχας. 3. Σύ δέ, ώ νεανία, πριν νενικηκέναι είς σεαυτόν άιδεις έγκώμιον.

F. 1. Πεπίστευκα οτι σύ εί ό υιός τού θεού.3 2. Περί τών μεγίστων ράι-δίως πεπιστευκέναι νέων έστι καί άνοήτων. (Πλατ.)

G. 1. Ό γέγραφα, γέγραφα. 2. Πέφευγα έκ θαλάττης. 3. Οί στρατη­γοί πεφεύγασιν.

Η. 'Ολίγοι τών φιλοσόφων όδόν άπλήν καί βέβαιον ηύρήκασι τού βίου.

II

Α. 1. * Χαλεπόν τό ποιεΐν, τό δέ κελεύσαι όάιδιον. 2. Χαλεπόν, πολλάς άμα όδούς τού βίου βαδίζειν.

Β.-Ε. Γραμματικά Β. 1. Λέγειν χρή (δεί). 2. Λέγειν δεί (χρή) τήν άλήθειαν. 3. Έμέ χρή

λέγειν. 4. Τήν άλήθειαν σε δεί λέγειν. 5. Λέγειν καλώς καλόν (έστιν). 6. Περικλής δεινός λέγειν εστίν. 7. Σωκράτης σοφός έστι τά ερωτικά.

C. 1. Τί έν νώι έχεις ποιεΐν; 2. Έθέλω γεωργείν. 3. Ουδείς γεωργείν σε κωλύσει. 4. Γεωργείν σε κελεύω. 5. Γεωργείν έκέλευον αυ­τόν. 6. Γεωργείν έξεστί σοι. 7. Έξεστί σοι γεωργόν (γεωργώι) είναι.

D. 1. Πέρσης ειμί. 2. Πέρσης είναι λέγω (λέγει). 3. Λέγω (λέγει) αυτόν

52 L E K T I O N 18

Πέρσην είναι. 4. Λέγω (λέγει) ώς (οτι) Πέρσης εστίν (ειμί). Ε. 1. Νύν καιρός (τού) λέγειν. 2. Αξιός είμι άρχειν. 3. Αξιός έστι

θανάτου. 4. Άξιος είναι νομίζω. 5. Νομίζω αυτόν άξιον είναι. 6. "Ηξειν ελπίζω. 7. Ήξειν αυτόν ελπίζω.

F. 1. Έξεστιν ύμΐν, ώ 'Αθηναίοι, φίλοις είναι Λακεδαιμονίοις. (Θουκ.) 2. Πιστεύω είναι ταύτα ώς έλεγες.

G. 1. Πιττακός4 έφη· άριστη πόλις5 εστίν, όπου τοίς πονηροίς ούκ έξ­εστιν άρχειν, καί τοις άγαθοίς ούκ έξεστί μή άρχειν. 2. Πρωταγόρας έλεγε μηδέν είναι μήτε τέχνην άνευ μελέτης μήτε μελέτην άνευ τέχν­ης. 3. Μηδέν άγαν σπεύδειν. 4. Μενάνδρου· * Οίκοι μένειν χρή καί μένειν ελεύθερον.

1 Vgl. lat. dedi. 2 Philipp, König von Makedonien 359-336 v.Chr., der Vater Alexanders des Großen. 3 Nach Jh. 11,27 (ότι nach einem Verb des Glaubens ist entgegen klassi­schem Gebrauch; für diesen s. IIΕ und F). 4 Pittakos, Tyrann von Lesbos (um 600 v.Chr.), einer der Sieben Weisen. 5 ή πόλις die Stadt.

L. 18: α, η, ψ (für άι, ηι, ωι)

Lektion 18

λαός, -ού > λεώς, -ώ ϊλαος, -ον > ϊλεως, -ων

ναός, -ού > νεώς, -ώ ούτος, τούτο, αύτη

Α. Έκ τού Ευαγγελίου 1. + 'Ιησούς έδίδασκε τον λαόν έν τω ναω." 2. Έγώ καταλύσω τον

ναόν τούτον.b

Β. 1. Νεώς θεού σοφός νους. 2. Πρό τού νεώ βωμός έστιν. 3. + Προ τών νεών βωμοί είσιν.

C. 1. Ό λαγώς δειλός. 2. Δειλοί πάντες οί λαγώ. 3. Δειλότερος λαγώ Φρύξ. 4. + Δειλότεροι λαγών Φρύγες.

D. 1. * Άκούετε λεώ· Σουσαρίων λέγει τάδε. (Κωμ.) 2. Μή πίστευε τω λεω τούτω. 3. + Μή πιστεύετε τοις λεφς τούτοις.

Ε. 1. 'Αγαμέμνων καί Μενέλαος (Μενέλεως) αδελφοί ήσαν. 2. Ελένη ή Τυνδαρέου (Τυνδάρεω) Μενελάω (Μενέλεω) συνήν. 3. Ώ θεοί, σψζετε Μενέλαον (Μενέλεων). 4. Τους Μενελάου (Μενέλεω) θέλω λόγους άκοϋσαι.

L E K T I O N 18 53

F. 1. "Ιλάός σοι 'Ολύμπιος έστω Ζευς (ούτως Όμηρος). 2. "Ιλεως σοι ό θεός (ούτως Αττικοί). 3. Οί θεοί, οίς είσιν ίλεω, σημαίνου-σιν.ς 4." Ιλεών σε δεί καταλύσαι τόν βίον. 5. Περιμένειν σε δεί τόν θάνατον ίλεω τή διάνοια (λέγει Μάρκος ό αυτοκράτωρ1).

G. Γραμματικόν 1. »Τίς ούτος;« - »ό αδελφός μου.« 2. »Τίς αύτη;« - »ή αδελφή μου.« 3. »Τί τούτο;« - »τό δώρόν μου.« 4. »Τίνες ούτοι;« - »οι αδελφοί μου.« 5. »Τίνες αύται;« - »αί άδελφαί μου.« 6. »Τί περι­έχει τά βιβλία ταύτα;« - »τά βιβλία ταύτα περιέχει τάς Εύριπίδου τραγωδίας.« 7. »Τίνα τραγωδίαν περιέχει ή βίβλος αύτη;« - »ή β.α. περιέχει τήν Εύριπίδου Μήδειαν.«

Η. Έκ τού Εύαγγελίουα

1. Ούτος έστιν 'Ιησούς ό βασιλεύς2 τών Ιουδαίων. 2. Ύμεϊς έκ τού­του τού κόσμου έστε· έγώ ούκ είμι έκ τού κόσμου τούτου. 3. Πόθεν τούτω ή σοφία αύτη; 4. Πόθεν τούτω ταύτα;

Ι. 1. Πλάτωνος· 6 Φιλοσόφου τό θαυμάζειν· ού γάρ άλλη αρχή φιλο­σοφίας ή αύτη.

2. Ε π ι κ ο ύ ρ ο υ · 3 Ώ ι ολίγον ούχ ίκανόν, τούτψ ουδέν ίκανόν.

Κ. Κωμικόν

»Ώ ούτος σύ, τί ποιείς;« - »Τί ποιώ; άποτρέχω.«

L. Γρίφος4

* Τί ταύτόν έστ' έν ούρανώ κάν γή τε καν θαλάττη; (5οχκορ)

• Vgl. Mk. 12,35; Lk. 20,1; Act. 4,2; 5,25 " Mk. 14,58 c Xen.Mem. 1,1,9 d Mt. 27,37; Jh. 8,23; Mt. 13,54; Mk. 6,2 e Theaet. 155d ' Athen. 10,453b.

1 Kaiser Mark Aurel (gest. 180 n.Chr.) in seinem Tagebuch. 2 ό βασιλεύς der Kö­nig. 3 Epikur, der Philosoph, geb. 341 v.Chr. in Samos, lehrte in Athen (in seinem Gar­ten, ό κήπος) von 306 bis zu seinem Tode, 270 v.Chr. 4 ό γρίφος Rätsel.

54 LEKTION 19

Lektion 19

Wiederholung von L. 1-18

λυ·τ·ός, -όν, -ή

λυτέ-ος, -ov, -ά

Ι

Δόγμα Στωϊκόν3

Τών όντων τά μέν έστιν αγαθά, τά δέ κακά, τά δ' αδιάφορα. 'Αγαθά μέν ούν αί άρεταί καί τά μετέχοντα1 αυτών, Κακά δέ κακίαι καί τά μετέχοντα κακίας, 'Αδιάφορα δέ τά μεταξύ τούτων, πλούτος, ύγίεια, ζωή, θάνατος, ηδονή, πόνος.

IJ

Α. 1. Τά κρυπτά πέφηνε.2 2. Ώ τ α 3 έχομεν ώστε άκούειν τά ακου­στά. 3. »Άρα διδακτόν ή αρετή;« - »Πρωταγόρας παιδευτήν είναι τήν αρετήν έφη.«

Β. Πλάτωνος1" Παιδεία πρώτη διά Μουσών ό γούν απαίδευτος άχόρευτος.

C. Επικτήτου' Παίς4 έν μουσικοΐς ό άμουσος, έν γραμματικοϊς ό αγράμματος, έν/ βίωι ό απαίδευτος.

D. 1. Πλάτωνος· 0 Άμαχόν τε καί άνίκητον θυμός. 2. Θεόγνιδός · 5 !;" Μήποτ' έν άπράκτοις τόν νουν έχε. 3. Θ ο υ κ υ δ ί δ ο υ · 6 Ό κήρυξ7 τών ' Αθηναίων άπήλθεν άπρακτος . . .. άπρακτον απέπεμψαν αυτόν οί Βοιωτοί.

Ε. Σοφοκλέους * Τά μέν διδακτά μανθάνω, τά δ' εύρετά/ζητώ.

F. Γραμματικόν 1. Θεραπευτέος μοι ό δεσπότης. 2. Θεραπευτέον μοι τον δε-σπότην. 3. Οί θεοί θεραπευτέοι (- είσίν). 4. Θεραπευτέον (- εστί)) τους θεούς. 5. Ή τυραννίς καταλυτέά (- εστίν). 6. Ό τύραννος κα-ταλυτέος (± έστιν) (- ήμίν). 7. Τόν τύραννον καταλυτέον (± ήμίν)) (- έστιν).

G. Γραμματικόν 1. Τί ποιητέον; 2. Θυτέον (± εστί) τοις θεοίς. 3. Τήι Τύχηι δουλευ-

LEKTION 20 55

τέον. 4. Περί πάντων ήμίν κινδυνευτέον. 5. Άκουστέον μοί σου. Η. 1. Είπερ μέλει ύμΐν τής πολιτείας, λυτέος ούτος ό νόμος ό άδικος. 2.

Είπερ αίτιοι πάντων οί θεοί, τήν Έλένην τής αιτίας άπολυτέον. 3. Ξενοφώντος· 6 Εί τους θεούς 'ίλεως ειναί σοι βούλει8, θεραπευτέον τους θεούς.

Ι. Πλάτωνος 1. Λόγωι παιδευτέον έστι τους αγαθούς. 2. Τών νέων οί άριστοι παιδευτέοι είσιν έν γεωμετρίάι.

III

Όμηρικά

1. Ein typischer Vers: * Παλλάς Άθηναίη, κούρη Διός αίγιόχοιο.9

2. Hektor starb' * Ίλίοο προπάροιθε10 πυλάων τε Σκαιάων.

3. Ein Gleichnis:8

::' Οΐη περ φύλλων γενεή11, τοίη δέ καί ανδρών12.

" Epikt. II 19,13 b Leg. 654a c III 19 d Rep. 375b e Mem. 2,1,28 ' II. 22,4 * II. 6,146.

1 τά μετέχοντα (Partiz.) das Teilhabende, was Teil hat an (Gen.). 2 πέφηνε ist klar (ge­worden): intrans. Perfekt von φαίνω leuchten, sichtbar machen, scheinen (= leuch­ten). 3 ώτα Ohren. 4 παις, Gen. παιδός Kind. 5 Θεόγνιδος des (von) The-ognis (aus Megara, ein Dichter des späteren 6. Jh. (?), Verteidiger archaisch-aristokratischer Tra­dition), v. 461. 6 Thukydides (ca. 460-400 v.Chr.), der Geschichtsschreiber des Pelopon-nesischen Krieges (I 24; IV 29). 7 ό κήρυξ Herold (L.20). 8 βούλει (älter βούληι) du willst. 9 κούρη (att. κόρη) Mädchen, Tochter. Διός ist Genetiv von Ζευς. αίγίοχος der die Aigis hält (das wunderkräftige Ziegenfell, welches Zeus oft seiner Tochter Athene leiht). 10 vor. 11 ή γενεή (vgl. lat. genus, griech. γένος) Geschlecht. 12 ανδρών = ανθρώπων.

Lektion 20

ό φύλαξ, φύλακος ό τέττϊξ, τέττϊγος

ό μύρμηξ, μύρμηκος ή «ΐξ> αίγός

A.-C. Παροιμίαι

Α. 1. Γλαύξ1 είς 'Αθήνας2. 2. Γλαύκ'(α) είς Αθήνας3. 3. Γλαύκας Άθήναζε· επί τών άχρηστων, οτι πολλαί Άθήνησι γλαύκες.

LEKTION 20

Abbildung 3: Eule, Tetradrachmon aus Athen, 490/480 v.Chr. (L.20 A).

Β. 1. Κόραξ κόρακι φίλος. 2. + Κόρακες κόραξι φίλοι. 3. Έ ς κόρα­κας. 4. * Κακού κόρακος κακόν ώιόν τουτέστιν οίος ό πατήρ, τοι­ούτος καί ό υιός.

C. 1. ·:' Τέττίξ μέν τέττΐγι φίλος, μύρμηκι δέ μύρμηξ.

2. + Τέττιξι τέττιγες φίλοι. 3. Ένεστι καί μύρμηκι χολή.

D. 1. Αίξ 1 αίγί φίλη. 2. + Αίγες αίξί φίλαι. 3. Αίγα θυτέον Διονύσωι.

E.-G. Περί φυλάκων καί κηρύκων

Ε. 1. Αυτός εαυτού έκαστος άριστος φύλαξ. 2. Έ π ί Δράκοντος 4, λέγει 'Αριστοτέλης3, ή βουλή ή έν Άρείωι πάγωι φύλαξ ήν τών νόμων. 3. + Έ σ τ ι μύθος, ώς φύλακες χρυσού είσιν οί μύρμηκες οί 'Ινδικοί. 4.

+ Φύλακας χρυσού είναι τους μύρμηκας λέγουσι τους 'Ινδικούς.

F. 1. + Φυλάσσει μέν ό φύλαξ, κηρύσσει δέ ό κήρυξ. 2. + Οί μέν φύλα­κες φυλάσσουσι, κηρύσσουσι δ' οί κήρυκες. 3. Κήρυσσε, κήρυξ. 4. Πρόσεχε τώι κήρυκι. 5. Προσέχετε τοις κήρυξιν.

G. 1. Ό παρ' Όμήρωι Άχιλλεύς λέγει·1'

* Χαίρετε, κήρυκες, Διός άγγελοι ήδέ καί ανδρών. 5

2. Αισχύλος τόν Έρμήν κήρυκα τών θεών λέγει·ς

* Κήρυξ μέγιστε τών άνω τε καί κάτω, Ερμή . . .

Η. Περί κολάκων

1. Ό φίλος έτερος έστι τού κόλακος. 2. Μή πίστευε τοις κόλα-

ξιν. 3. Ό κόλαξ άριστα πάντων πράττει. 4. Χαλεπός ό βίος ό τών

κολάκων.

L E K T I O N 21 57

Ι. Κράτητος τού Θηβαίου6 στίχοι ιαμβικοί-::" Τίθει7 μαγείρωι μνάς δέκ'(α), ίατρώι δραχμήν,

κόλακι τάλαντα πέντε, συμβούλωι καπνόν, πόρνηι8 τάλαντον, φιλοσόφωι τριώβολον.

8 Ath.pol. 4,4. b IL 1,334 c Choeph. 165.

1 Akzent γλαύξ und αίξ im klassischen Attisch; sonst γλαύξ und αίξ. Vgl. Abb. 3 (Eule auf ei­ner athenischen Münze). 2 erg. ήλθεν. 3 erg. άγεις. 4 Unter (z.Z. des) Dra-kon, dem athenischen Gesetzgeber (um 620 v.Chr.). 5 Διός = Gen. von Ζευς; ήδέ, auch ηδέ καί = καί (poet.); ανδρών der Männer, etwa gleichbedeutend mit ανθρώπων (poet.). 6 Krates von Theben (365-285 v.Chr.), der wandernde Kynische Moralphilo­soph. 7 bezahle (wörtl. leg hin, von τίθημι). 8 ή πόρνη Hure.

Lektion 21

ή Σφίγξ, Σφιγγός τοιούτος - οίος

6 ονυξ, ονυχος ώστε

Α. 1. + Ό μέν κήρυξ κηρύσσει, ό δέ σαλπιγκτής σαλπίζει. 2. 'Ακούσα­τε· ή γάρ σάλπιγξ σημαίνει τό πολεμικόν. 3. 'Αλλά λέγουσιν, ώς οίνωι τόν οίνον έξελαύνειν δεί καί σάλπιγγι τήν σάλπιγγα.

Β. 1. + Άνίκητον τών Μακεδόνων ή φάλαγξ. 2. Πρώτος Φίλιππος ηύρε τήν Μακεδονικήν φάλαγγα. 3. Ότε τών οπλιτών αί φάλαγγες εγγύς ήσαν αλλήλων, αί μέν σάλπιγγες έσήμαινον τό πολεμικόν, οί δέ στρα-τιώται οί ημέτεροι κραυγήν τοσαύτην έποίουν1 ώστε καί τους πολε­μίους άκούειν- ώστε οί εγγύτατα τών πολεμίων καί έφυγον.

C. Παροιμίαι 1. ::' Όνος λύρας ήκουσε καί σάλπιγγος ύς.2 2. Έξ ονύχων λέοντα.3

D. Περί Σφιγγών 1. Ήρα τοις Θηβαίοις Σφίγγα έπεμψεν. 2. Αί Σφίγγες όνυξι τήν άγραν φέρουσιν. 3. Οιδίπους έλυσε τής Σφιγγός τό αίνιγμα· ή δέ Σφίγξ αυτή έαυτήν άπέκτεινεν.

Ε. 1. Μενάνδρου- ::" Ούχ αί τρίχες ποιούσιν αί λευκαί φρονείν.4

2. Ούκ έν ταίς θριξίν ή σοφία. 3. Εγγύς μανίας ειμί- θρίξ άνά μέσον (ήγουν ολίγον τό μεταξύ έστιν). 4. Ούκ έκλεψα5 τών σών άξιον τι καί τριχός.

58 L E K T I O N 22

F. Μενάνδρου6

* Οϊει τοσαύτην τους θεούς άγειν σχολήν, ώστε τό κακόν καί τάγαθόν καθ' ήμέραν νέμειν έκάστωι;

G. Ξενοφώντος8

Τό θείον τοσούτον καί τοιούτον έστι ώσθ' (ώστε) άμα πάντα όράν7

καί πάντα άκούειν καί πανταχού παρεϊναι.

Η.-Ι. Έκ τής Καινής Διαθήκης·

Η. b Καί λέγουσιν αύτώι οί μαθηταί- πόθεν ήμίν έν έρημίάι άρτοι τοσού­τοι ώστε χορτάσαι όχλον8 τοσούτον; καί λέγει αύτοίς ό 'Ιησούς- πό­σους άρτους έχετε; οί δέ έλεγον- επτά, καί ολίγα ιχθύδια.9 άλλα ταύτα τί έστιν είς τοσούτους;

Ι. ° 1. Μή κωλύετε αυτά· τών γάρ τοιούτων έστιν ή βασιλεία τού θεού. 2. Ό δέ 'Ιησούς ούκέτι ουδέν έλεγεν, ώστε θαυμάζειν τόν Πι-λάτον.

a Mem. 1,4,18 (Sokrates spricht) b Mt. 15,33; Jh. 6,9 c Mk. 10,14 und 15,5.

1 έποίουν (Imp.) sie machten. 2 ό ΰς (auch σϋς, lat. sus; L. 35) Schwein. 3 ό λέων, λέοντος Löwe (ex ungue leonem). 4 φρονείν vernünftig denken. 5 έκλεψα (Aor. von κλέπτω) ich habe gestohlen. 6 Dies wird gesprochen von einem überschlauen Sklaven, der mit dem >Neuesten aus der Philosophie« groß tut. οίει meinst du? 7 όραν (Inf.) se­hen. 8 χορτάσαι, Aor.Inf. füttern, mästen (χορτάζω, vor-hellenistisch nur von Vieh) -όχλος Menschenhaufen, Volksmenge (klassisch: Pöbel). 9 ιχθύς Fisch (Diminutiv ίχθύ-διον).

L.22: α, η, ω (für αι, ηι, ωι).

Lektion 22

γυνή, γυναικός Πέλοψ, Πέλοπος

ή νύξ, νυκτός λύω, -ηις, -ηι . . .

Ι

Α. 1. * Έγώ γυνή μέν είμι, νους δ' ένεστί μοι. 2. Γυνή γυναικί σύμμαχος. 3. + Γυναίκες γυναιξί σύμμαχοι. 4. Αγαθής γυναικός ουδέν έστι τιμιώτερον. 5. Κακοδαίμων όστις γαμεί γυναίκα. + Κωμικά ταύτα πάντα- καί τόδε·

LEKTION 22 59

Β. J * Άκούετε λεώι· Σουσαρίων λέγει τάδε· Κακόν γυναίκες- άλλ' όμως, ώ δημόται, Ούκ έστιν οίκείν οίκίαν άνευ κακού.

Τραγικόν δέ τόδε·

C. * Γύναι, γυναιξί κόσμον ή σιγή φέρει. (Σοφ.)

D.-F. Περί νυκτών

D. 1. Κλεπτών ή νύξ. 2. Έν νυκτί βουλήν.2 3. Ούτε νυκτός ούθ' ημέ­ρας ύπνος ήλθε μοι. 4. Αί μέσαι νύκτες άπνεύματοι. (Άρτ.)

Ε. Έν Θήβαις (λέγει ή κωμωιδία)

* τήν νύχθ' (νύκτα) δλην τήν θ'(τε) ήμέραν δειπνούσιν.

F. Οί Νομάδες τών Λιβύων ού ταϊς ήμέραις άλλα ταίς νυξίν αριθμούσι τόν χρόνον.

II

Α. Περί Πέλοπος Τή Πελοπόννησο) τό άρχαΐον ήν όνομα Πέλοπος νήσος (νήσω). Καί ό μέν Πέλοψ Ταντάλου ήν υιός, έβασίλευσε δέ Μυκηνών. Τω δέ Πέλοπι γυνή μέν ήν 'Ιπποδάμεια, υιοί δ' έξ αυτής Άτρεύς καί Θυέστης· καί ό μέν Άτρεύς 'Αγαμέμνονος καί Μενελάου (Μενέλεω) ήν πατήρ, Θυέ-στου δ' ήν Αίγισθος υιός, δς έφόνευσεν 'Αγαμέμνονα.

Β. Περί τών Αιθιόπων Μέμνων ό Αίθίοψ μετά πολλής στρατιάς, Πριάμω ξύμμαχος, ήλθεν είς Τροίαν. Οί δέ Αιθίοπες κατά μέν τινας3 πάντων ανθρώπων πρώτοι καί θεοϊς φίλοι ήσαν· καί Όμηρος λέγει, ώς Ζευς καί οί άλλοι θεοί πολλάκις παρ' Αιθίοπας ήλθον προς δείπνα καί θυσίας. Τούτοις ούν τοις Αίθίοψι (τούτων τών Αιθιόπων) Μέμνων έβασίλευσεν. "Εστι δέ παροιμία έπί τών αδυνάτων Αιθίοπα λευκαίνεις.

C. Περί Αράβων Παροιμία έστι τό Άραψ Άραβι ού πιστεύει. - Τών 'Αράβων οί νο­μάδες άνυδρον καί έρήμον χώραν κατοικούσιν, έχουσι δέ βίον λη-στρικόν. Τούτους τους Άραβας ουδείς πω νενίκηκε πολέμιος, άλλα τήν έλευθερίαν διαφυλάττουσιν· ούδ' έστι βασιλεύς τοις Άραψι τού­τοις.

III

Α. 1. Χαίρετε. 2. Χαίρομεν. 3. Χαίρωμεν έως έξεστιν. 4. Τί άδωμεν; * Άιδωμεν είς τόν δεσπότην έγκώμιον.

5. + Νύν παύσωμεν τήν φδήν.

Β. 1. Λέγε μοι (λέξον μοι) τίς εί. 2. Μή λέγε (μή λέξης) τίς ήσθα πρότε-ρον, άλλα νύν τίς εί. 3. * Τί λέγω; τί δέ μή; 4. Ώ θεοί, τί

60 L E K T I O N 23

λέξω; 5. Μή άκούετε (άκούσητε) αυτής.

C. Πλατωνικά τίνα 1. Εί συ θέλεις, νύν διαλύσωμεν τον λόγον. 2. 'Ήξω παρά σέ αύ-ριον, έάν θεός έθέλη· τό δέ νύν τήν συνουσίαν διαλύσωμεν.

1 Das einzige Fragment der ältesten Komödie; seine Echtheit ist zweifelhaft. 2 In diesem Sprichwort - wie auch z.B. in L.20 A2 und 3 - ergänzt sich das den Akkusativ regierende Ver­bum sinngemäß (hier etwa: fasse oder faßt man). 3 nach gewissen (Zeugen).

Lektion 23

ό δ α ί μ ω ν , -όνος έάν (άν) λέγηις

ή φρήν, φρενός δ άν λέγηις

Ι

Α.-Β. Περί δαίμονος καί δαιμόνων

Α. 1. Ή τύχη καί ό δαίμων μέγα ίσχύουσιν έν άνθρωπου βίωι. 2. ::" Σύγε μοι1 κατά δαίμονα καί συντυχίαν άγαθήν

ήκεις έμοί1 σωτήρ. (Άρφ.)

3. Ώ δαϊμον, οίου έκ κινδύνου σώιζεις ημάς. 4. Ξύν δαίμονι νε­νικήκαμεν. 5. Νύν χρή σε θύειν δαίμοσι χαριστήρια.

Β. 1. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · ::' Ούδένα νομίζω δαιμόνων είναι κακόν. 2. Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ · Ψυχή οίκητήριον δαίμονος.

3. Π λ ά τ ω ν ο ς · 8 »Τί ούν έστιν ό Έ ρ ω ς , ώ Διοτίμα;« - »Δαίμων μέ­γας, ώ Σώκρατες· καί γάρ πάν τό δαιμόνιον μεταξύ έστι θεού τε καί θνητού.« 4. ' Ι ω ά ν ν ο υ · 2

"Επεσεν έπεσεν Βαβυλών ή μεγάλη καί έγένετο κατοικητήριον δαιμονίων.

5. Ό σός, Βρούτε, δαίμων κακός είμι.''

C. 1. Τίς έστιν ό ήγεμών σου; 2. Θεόν έχω έγεμόνα.

3. Ηγεμόνες πολέμου οί στρατηγοί. 4. + Τοϊς ήγεμόσι πιστευτέον.

D. 1. "Ελλην ειμί, ού βάρβαρος. 2. Ό Πλάτων λέγει που ς "Ελληνας μέν

βαρβάροις καί βαρβάρους Έλλησι πολεμίους φύσει3 είναι, "Ελληνας

δέ "Ελλησι φύσει3 φίλους. 3. "Ελληνες σοφίαν ζητούσιν.0

LEKTION 23 61

Ε. Εύριπίδου

1. 'Ιφιγένειας-

* Βαρβάρων "Ελληνας άρχειν εικός, άλλ' ού βαρβάρους, μήτερ, Ελλήνων- τό μέν γάρ δοϋλον, οί δ' ελεύθεροι.

2. Φρίξου-

* Πολλοϊσι δούλοις τούνομ' (τό όνομα) αίσχρόν, ή δέ φρήν τών ουχί δούλων έστ' έλευθερωτέρα.

3. Βακχών

* Έ ν τοις λόγοισιν ούκ ένεισί σοι φρένες.

F. Περί φρενών Όμηρικά

Φρένας ό ποιητής (τουτέστιν Όμηρος) καί πάντες οί παλαιοί έλεγον τό διάφραγμα 4 · έν γούν τήι Ίλιάδι 6 προς 'Αχιλλέα λέγουσιν ό μέν 'Οδυσσεύς·

* καί δέ σοι αύτώι θυμός ένΐ φρεσΐ ϊλαος έστω-ό δ' Έκτωρ·

* ή γάρ 5 σοί γε σιδήρεος έν φρεσί θυμός· ή δέ Θέτις· * τέκνον, μή τοι ταύτα μετά φρεσί σήισι μελόντων.6

G. Περί θεών 1. 'Απόλλωνος τού Πυθίου ιερόν ήν έν Δελφοϊς- ενταύθα γάρ τόν Πύθωνα 'Απόλλων κατετόξευσε. ό δέ Πύθων δράκων ήν, Γής υιός. 2. Άκουσον, άναξ Άπολλον. 3. Ζευς καί Ποσειδών καί Άιδης αδελφοί, Κρόνου υιοί.

Η. 7 'Αθηναίοι τώι Άπόλλωνι άπό Μήδων άκροθίνια 8 τής Μαραθώνι μά-

χης·

II

Α. Γραμματικόν

1. Ώ Πόσειδον καί θεοί, τί πότ' έστι τούτο; 2. Τί λέξω; 3. Ούκ

έχω, τί (δ τι, οτι) λέξω. 4. Μή βουλεύσηις κακόν. 5. Φόβος μ' έχει

μή τι βουλεύσηις κακόν. 6. Φυλακήν έχω μή τι βουλεύσηις κακόν.

Β. Εύριπίδεια-

1. ::' Άκουε δή νυν, ίνα τό πράγμ' έχηι καλώς. 2. Ώ παρθένε, άκου­

σον κάμοϋ, ϊν' ήις δικαία. 3. Ουδέν λέγω, ϊν' αισχρά μή λέγω.

C. Πλάτωνος' 1. Δεί κολάζειν τόν κακόν, ϊνα άμείνων ηι. 2. Άλλ' ώ εταίρε, μή ούκ ήι διδακτόν αρετή. 3. Μή άγροικότερον ηι τό αληθές ειπείν.

D. Μελέτημα

Κολάζω σε, ϊνα άμείνων ήις.

»Διά τί κολάζεις με;« - »κολάζω σε, ϊνα . . .«

»Διά τί κολάζεις αυτόν;« - »κολάζω . . .«

62 L E K T I O N 23

»Διά τί κολάζεις ημάς;« - »κολάζω . . .« »Διά τί κολάζεις αυτούς;« - »κολάζω . . .« »Διά τί κολάζει σε;« - »κολάζει . . .« »Διά τί κολάζει υμάς;« - »κολάζει . . .«

Ε. Τραγικά 1. * Πατρίς9 γάρ έστι πάσ' (πάσα) ϊν' άν πράττηι τις εύ. (Εύρ.) 2. :;· Άεί καλός πλους έσθ' (έστι) όταν φεύγηις κακά. (Σοφ.) 3. * Πράξω10 δέ πάνθ' (πάντα) δσ' (δσα) άν κελεύηις, ώ γύναι. (Εύρ.)

F. Ξενοφώντος8

Οί θεοί, οίς άν ώσιν ϊλεωι, σημαίνουσιν.

G. Πλάτωνος 1. Καί έν πολέμωι καί έν δικαστηρίωι καί πανταχού ποιητέον ά άν κελεύηι ή πατρίς.*1 2. 'Ήξω παρά σέ αύριον, έάν θεός εθέληι.1 3. Είς καιρόν ήκεις όπως Πρωταγόρου άκούσηις.

Η. Κωμικά 1. * »Τίς έστιν ούτος;« »ιατρός.« »ώς κακώς έχει άπας 1 1 ιατρός, άν κακώς μηδείς έχηι.« 2. * Έάν δ' έχωμεν χρήμαθ'12, έξομεν φίλους. 3. ::" Κάν (καί έάν) δούλος ήι τις, σάρκα τήν αυτήν έχει.

Ι. Έκ τοϋ Ευαγγελίου11

1. Ταύτα γέγραφα, ϊνα πιστεύητε οτι 'Ιησούς ό υιός τοϋ θεού έστιν. 2. Κάν έμοί μή πιστεύητε, τοις έργοις πιστεύετε. 3. Οί λόγοι μου ού μή παρέλθωσιν.

Κ. Γραμματικόν

Πιστεύομεν τοις λόγοις σου Πιστεύομεν οίς λέγεις Πιστεύομεν οίς άν λέγηις Πιστεύομεν ότε λέγεις Πιστεύομεν δταν λέγηις Πιστεύομεν εί λέγεις Πιστεύομεν έάν λέγηις

πιστεύσομεν οίς άν (δταν, έάν) λέγηις.

L. 'Αριστοφάνους' * Έάν τις άλλο πλην περί ειρήνης λέγηι,

κωλύσομεν.

' Conv. 202d b Plut.Caes. 69 c Rep. 470c d l.Kor. 1,22 e IL 19,178; 22,357; 19,29 ' Leg. 944a, Men. 94b, Gorg. 462e * Mem. 1,1,9 (L. 18F3) h Crito 51b 1 Lach. 201c " Jh. 10,38, vgl. 20,31, Mt. 24,35 ' Ach. 39.

1 Die Verdoppelung des Pronomens ist wahrscheinlich echt. 2 Apokal. 18,2 (Nachah­mung semitischen Stils), έπεσεν fiel, έγένετο wurde. 3 φύσει von Natur. 4 τό διά­φραγμα Zwerchfell. 5 ή γάρ denn wahrlich, fürwahr. 6 Bei Homer findet sich Plu-

LEKTION 24 63

ral des Verbs, wenn das Subjekt wie hier, der Plural eines Neutr. Pronomens ist. In Prosa würde hier μελέτω stehen (von μέλει μοι). 7 Inschrift vom Schatzhaus der Athener in Del­phi. 8 άκροθίνια der beste Teil, Erstfrucht, Beute. 9 ή πατρίς (lat. patria) Vater­land. 10 πράξω ich werde tun (Fut. von πράσσω, vgl. Praxis). 11 άπας = πάς je­der. 12 χρήματα (Sachen) Besitz, Geld.

Lektion 24

σώφρων, σώφρον τίς, τί, τίνος- όστις

ευδαίμων, εύδαιμον είς, έν, ενός· μίά, μιας

Ι

Α. 1. * Σώφρων, δίκαιος, αγαθός, ευσεβής άνήρ. (Αίσχ.3)

2. Οί σώφρονες Απόλλωνα θεραπεύουσιν.

Β. Πλάτωνος 1. »Καλούς καί αγαθούς λέγεις τους σώφρονας ή τους άφρονας;« -»Τους σώφρονας έγώ.« 2. Θεός άνθρώποις σώφροσι νόμος, άφροσι δ' ηδονή.b

C. Άλλα Πλατωνικά 1. Άρ' ού πολλοί άδικοι άνθρωποι εύδαίμονές είσιν; 2. Μόνον τόν καλόν καί αγαθόν εύδαίμονα είναί φημι. 3. Ό δίκαιος ευ­δαίμων. 4. Τοις άγαθοίς μετά θάνατον δεί θυσίας ποιεΐν ώς δαίμο-σιν εί δέ μή, ώς εύδαίμοσί τε καί θείοις/

D. Μενάνδρου1

::" Νύν δ' έρπ' άπ' οίκων τώνδε· τήν γυναίκα γάρ τήν σώφρον'(α) ού δεί τάς τρίχας ξανθάς ποιεΐν.

II

Α. Περί πολιτείας καί πολιτών 1. Οί πλείστοι κακοί. 2. Πλείονες (πλέονες) τών χρηστών οί πονη­ροί. 3. + Έλάττονες (ελάσσονες) τών πονηρών οί χρηστοί. 4. Δει-νόν έστι τους χείρους (χείρονας) τών άμεινόνων άρχειν. 5. Ό δημαγωγός κάλλίον λέγει τού φιλοσόφου. 6. Τοις άμείνοσιν ώσπερ νόσος τής πολιτείας είναι δοκεϊ, δταν τών κακιόνων τις τήι γλώσσηι κατέχηι τόν δήμον καί άρχηι.

Β. Διάλογος 1. »Καλόν σοι, πλείω (πλείονα, πλέονα) μέν άκούειν, ήττω (ήττονα) δέ

64 LEKTION 24

λέγειν.« 2. »'Αλλ' έάν βελτίω (βελτίονα) γε λέγω;« 3. »Κράτιστον

ευβουλία· ή σιγήν έχε ή κρείττονα (κρείσσονα, κρείσσω) σιγής

λέγε.« 4. »Τό βέλτιστον δή λέξω.« 5. »Τί δ' έστιν;« 6. »Κακής γυ­

ναικός ουδέν κάκίον είναι λέγω, αγαθής δ' ουδέν άμεινον.« 7.

»Κάλλιστα έλεξας.«

III

Α. Έ κ τοϋ Ευαγγελίου 1. Άνθρωπος τις κατέβαινεν άπό 'Ιερουσαλήμ είς 'Ιεριχώ. 2. Εϊ τις έχει ώτα άκούειν, άκουέτω. 3. Τίς εί, κύριε; 4. Τίς έστιν ή μήτηρ μου; καί τίνες είσιν οί αδελφοί μου; 5. Τίνα με λέγετε είναι; 6. Τίνα με λέγουσιν οί άνθρωποι είναι; 7. Τίνα μισθόν έχετε; 8. Τί έστιν αλήθεια; 9. Τί λύετε τόν πώλον; 10. Τί έμοί καί σοι, γύ-ναι; 11. Τίνος εστίν ή είκών αύτη; 12. Τίνος έχει εικόνα; λέγουσι-Καίσαρος.

Β. Μελέτημα 1. Λέγ' δ λέγεις. 2. Λέγ' δ τι (δ, τι, ότι) λέγεις. 3. Λέγ' οϋστινας λέ­γεις λόγους. 4. Ή ν τ ι ν α γνώμην έχεις λέγ' ήμίν. 5. Ούκ έχω ότι (δ τι) λέγω. 6. Λέγ' ά σοι δοκεϊ (άτινά σοι, άττα σοι δ.) 7. Λέξον όστις εί και ήτις εστίν ή πατρίς σου.

C. 1. Σόλων 2 είπε· φεϋγ' ήδονήν ήτις ύστερον λύπην τίκτει.

2. Ό τι καλόν, φίλον. 3. ::" Μακάριος, όστις ούσίαν καί νουν έχει. 4. Τήν οίκίαν, τό άργύριον, τόν χρυσόν άλλοις τισί καταλείψεις ταύτα πάντα.

IV

Α. 1. ' Η ρ α κ λ ε ί τ ο υ · Είς έμοί μύριοι, έάν άριστος ήι. 2. Ε ν ό ς μόνου δεί. 3. "Ενα φίλον έχω.

4. * Έ γ ώ γυναικί έν τι πιστεύω μόνον. (Κωμ.)

5. Π α ρ ο ι μ ί α · Μία χελιδών έαρ 3 ού ποιεί.

Β. Γραμματικόν

1. Εύ λέγει σε ουδείς, πολλοί δέ κακώς. 2. Ούκ έστι βίος άλυπος ού-δενός (ούδενί). 3. ::' Βέβαιον ουδέν έστιν έν θνητών βίωι. 4. Τίνι πιστευτέον; 5. Μηδενί πιστευτέον. 6. Ουδεμία ήμίν έστιν οδός σωτηρίας.

C. 1. Μηδέν άγαν. 2. Μηδένα άδικείν δεί. 3. Ούδεμίαν αίτίαν ευ­

ρίσκω έν αύτώι. d 4. :;" Φιλεϊ δ' εαυτού πλείον ουδείς ούδένα. 6

D. 1. Είς θεός Σ ά ρ α π ι ς . 4 2. Ουδείς θεός εί μή είς.'

L E K T I O N 25 65

3. Π λ ά τ ω ν ο ς 8 Δοκεϊ δή ό θεός λέγειν ώς ή ανθρωπινή σοφία ολί­γου τινός αξία έστι καί ούδενός.

' Aisch.Sept. 610 b 8. Epist. 355a c Rep. 540c d Jh. 19,4 e Menander, Monost. 814 ' l.Kor. 8,4 * Apol. 23a.

1 Hier (wie in L. 13 G) droht ein erzürnter Ehemann, seine unschuldige Frau zu versto­ßen. 2 Solon (ca. 640 - ca. 560 v.Chr.), athenischer Staatsmann und Dichter, den »Sieben Weisen« zugerechnet. 3 τό έαρ (lat. ver) Frühling. 4 Der Kultruf, und Anspruch, der Anhänger dieses ägyptisch-griechischen Gottes.

Lektion 25

ό σωτήρ, σωτήρος είθε εϊην

ό ρήτωρ, ρήτορος εϊην άν

Ι

Α. Περί σωτήρων 1. Σωτήρ ϊσθι, ώ Άπολλον. 2. Νύν θεούς σωτήρας καλώ. 3. Ναυτών σωτήρες οί Διόσκουροι. 4. Θύωμεν δή τοις θεοϊς τοίς σωτήρσιν.

5. * Ζεύ σώτερ, εϊπερ εστί δυνατόν, σώιζέ με. (κωμ.)

Β. Φιλοσόφων δόξαι 1. 'Εμπεδοκλής Μέτωνος Άκραγαντϊνος τέσσαρα λέγει στοιχεία, πύρ, αέρα, ύδωρ, γήν. 2. Ά ν α ξ α γ ό ρ ο υ · Έκ πυρός άήρ καί έξ αέρος ύδωρ. 3. Δημοκρίτου· Άνθρωπος καί τά άλλα ζώια ζώει αέρι.

C. Παροιμίαι 1. Τόν αέρα τύπτεις. 2. ::" Χειρ χείρα νίπτει, δάκτυλοι δέ δακτύλους. 3. * Σύν δαίμονι καί χέρα κίνει.1

D. 1. Ά ν α ξ α γ ό ρ ο υ · Διά τό χείρας έχειν φρονιμώτατον τών ζώιων άνθρωπος. 2. »Δίκην έν χερσίν« και »έν χειρϊ τήν δίκην« τους κα­κούς έχειν καί Ησίοδος3 καί Πλάτων1" λέγουσιν ό δ' Άγάθων2· * Γνώμη δέ κρείσσων εστίν ή ρώμη χερών.

Ε. 1. Νέος νέωι φίλος, ώς λέγει Αριστοτέλης0, καί άνθρωπος άνθρωπωι καί ϊππος ϊππωι- όθεν καί ή παροιμία λέγει· Ώ ς αίεί τόν δμοιον, καί

66 LEKTION 25

Έ γ ν ω θήρ θήρα. 2. Θηρί άγρίωι όμοιος ό τύραννος. 3. + Θηρσιν

άγρίοις όμοιοι οί τύραννοι.

F. Περί φητόρων

1. Ό Περικλής ρήτωρ ήν ώς ουδείς τών άλλων. 2. 'Ρήτορός έστιν

αρετή λέγειν τήν άλήθειαν. 3. Άλλ' έγωγε τοις φήτορσιν ού πιστεύω.

G. Πολυβίου 4

Οί 'Ρωμαίοι δικτάτορα είχον Κόϊντον Φάβιον Μάξιμον ό δέ δικ­τάτωρ έστιν αυτοκράτωρ στρατηγός· άμα δέ τώι δικτάτορι είχον ίπ-πάρχην Μάρκον Μινούκιον ούτος δ' έστιν ύπό τόν 5 αυτοκράτορα.

Η. Έ π ι γ ρ α φ α ί 6

1. Γάϊος 'Ιούλιος Καίσαρ αυτοκράτωρ

θεός.

2. Ό δήμος

Γάϊον Ίούλιον Καίσαρα

τόν εαυτού σωτήρα καί εύεργέτην.

3. Ό δήμος

Αυτοκράτορα Καίσαρα θεόν

θεού ύόν.

4. Ο ΔΗΜΟΣ ΣΕΒΑΣΤΟΝ ΚΑΙΣΑΡΑ

Abbildung 4: Inschrift aus Athen (L. 25 Ι Η 4).

Ο ΔΗΜΟΣ

ΣΕΒΑΣΤΟΝ Ό δήμος ΚΑΙΣΑΡΑ

Σεβαστόν Καίσαρα

L E K T I O N 25 67

Ι. 7 TIBEPION ΚΑΙΣΑΡΑ ΘΕΟΝ ΣΕΒΑΣΤΟΝ ΘΕΩΝ ΣΕΒΑΣΤΩΝ ΥΙΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΓΗΣ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΗΣ ΤΟΝ ΕΥΕΡΓΕΤΗΝ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΑ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ ΚΟΣΜΟΥ

ΜΥΡΕΩΝ Ο ΔΗΜΟΣ Τιβέριον Καίσαρα, θεόν σεβαστόν, θεών σεβαστών υίόν, Αυτοκράτορα γής καί θαλάσσης, τόν εύεργέτην καί σωτήρα σύμπαντος κόσμου

Μυρέων ό δήμος.

Κ. Περί μαρτυρίας

1. Ύμείς έστε μάρτυρες τούτων. 2. Έβλασφήμησεν τί έτι χρείαν

έχομεν μαρτύρων; 3. Μάρτυσι δούλοις ού πιστεύομεν. 4. Μάρτυ­

ρας καλώ θεούς. 5. Μάρτυς μού έστιν ό θεός.

II

Α. Εύχαί

1. Είθε μοι εϊη παρθένος καλή. 2. Είθε πλούσιος εϊην. 3. Εϊθε πλούσιοι είμεν (εϊημεν). 4. Εί γάρ μοι είεν (εϊησαν) υιοί αν­δρείοι. 5. Ευδαίμων εϊης. 6. Άεί εύδαίμονες είτε (εϊητε).

7. * Δύσμορφος εϊην μάλλον ή καλός κακός. (Εύρ.)

Β. 1. Μή εϊην στρατηγός μήτε στρατιώτης. 2. : ί Αδελφός άνδρί 8 παρείη. 3. Άεί τοις άγαθοϊς συνείην. 4. Κακοϊς μηδέποτε συνείης.

C. 1. Ώ ρ α άν εϊη λέγειν.

2. * Μήτηρ άν αύτοϋ μάλλον εϊης ή γυνή. (κωμ.)

D. 1. Ά έκέλευες ποιώ· πώς άν ούν εϊην κακός;

2. * Ποϋ δήτ' άν είεν οί ξένοι; δίδασκε με. (Εύρ.)

Ε. Έ κ τών Πλάτωνος

1. Σ ω κ ρ ά τ η ς π ρ ο ς Π ρ ω τ α γ ό ρ α ν · ' 1 »Έλεγες, ώ Πρωταγόρα, ή δικαιοσύνη καί σωφροσύνη καί πάντα ταύτα ώς έν τι εϊη συλλήβδην,9

αρετή.« - »Έλεγον γάρ.« 1 0

2. Σ ω κ ρ ά τ η ς π ρ ο ς ' Α γ ά θ ω ν α · ' Ή μέν έμή σοφία φαύλη τις άν εϊη, ή δέ σή λαμπρά· ή γε εξέλαμψε πρώιην έν μάρτυσι τών Ελλήνων πλέον ή τρισμυρίοις.

• Ορ. 192 b Theaet. 172e c Nach Rhet. 1371b 15 d Prot. 329c e Conv. 175e.

1 κίνει (Imper. von κινέω) bewege! rege! 2 Agathon, tragischer Dichter; jüngerer Zeitge­nosse des Euripides. 3 Vgl. L. 12D; εγνω (er) erkannte (und daher) kennt (Aor. von γιγνώσκω). 4 Polybios, der Historiker (ca. 200-119 v.Chr.). Der erhaltene Teil seines Geschichtswerks beschreibt u.a. die ersten Jahre des Hannibalischen Krieges (Livius, Buch XXIIff. folgt Polybius). 5 In der hellenistischen Zeit verdrängte der Akkusativ nach ύπό

68 LEKTION 26

den traditionellen Dativ. 6 Inschriften auf den Basen von (nicht erhaltenen) Statuen Cae­sars (100-44 v.Chr.) (Nr. 1 und 2) und seines (adoptierten) Sohnes Augustus (63 v.Chr. - 14 n.Chr.) (Nr. 3). Sie standen in Demetrias (Thessalien), Athen und auf der Insel Keos (Kykla-den): Zeugnisse der griechischen Dankbarkeit für die Beendigung des hundertjährigen Bürger­kriegs. Zu 4. s. Abb. 4. 7 Inschrift von Myra in Lykien (Südkleinasien). 8 άνδρί Dat.Sing, von άνήρ Mann (L. 26). 9 συλλήβδην (Adv.) zusammenfassend, alles in allem, mit einem Wort. 10 Protagoras von Abdera (ca. 485-415 v.Chr.), der hervorragende So­phist, Titelperson eines platonischen Dialoges.

Lektion 26

ό ά ν ή ρ , ανδρός λέγοιμι, λέγοις, λέγοι . . .

ή μήτηρ, μητρός λέξαιμι, λέξαις (λέξειας) . . .

Ι

Α. 1. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ * Άνήρ γάρ άνδρα καί πόλις 1 σώιζει πόλιν.

2. Άνερ φίλτατε, τί έν νώι έχεις ποιεΐν; 3. Άνδρί μάχη μέλει. 4.

'Ανδρών τάδ' εστίν. 5. Σοφίάι άνήρ υπέρ ανδρός ισχύει.

6. :r" Ούκ έστ' άνήρ Εύριπίδου σοφώτερος ποιητής. (Αρφ.)

Β. 1. ' Η σ ι ό δ ο υ 3

:;" Έ κ γάρ Μουσάων καί έκηβόλου2 Απόλλωνος άνδρες αοιδοί έάσιν3 έπί χθόνα καί κιθαρισταί.

2. Π λ ά τ ω ν ο ς · 1 ' Αί γυναίκες τους αγαθούς άνδρας »θείους« καλοϋ-σιν. 4

3. Εύχάς μέν τοις θεοϊς, έπαινον δ' άγαθοϊς άνδράσι παρέχομεν. 4. Φ ι λ ή μ ο ν ο ς - * Έ κ τών λόγων μή κρίνε, Κλειτοφών, σοφόν

ή χρηστόν άνδρα· τον βίον έξέταζ' άεί.

C. 'Αριστοτέλους Αθηναίων ή βουλή, δταν δοκιμάζωσι τους άρχοντας, έρωτώσιν5 »τίς σοι πατήρ καί τίς πατρός πατήρ; καί τίς μήτηρ καί τίς μητρός πατήρ;«

D. 1. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · ::' Άεί δέ μήτηρ φιλότεκνος μάλλον πατρός.

2. Φιλότεκνοί πως αί μητέρες.

Ε. 1. Χαλεπόν πατρί θυγάτηρ. 2. Πατρί ουδέν ήδιον θυγατρός. 3.

Τοϊς μέν πατράσι θυγατέρες ήδίονές είσι, ταϊς δέ μητράσιν οί υιοί

ήδιστοι. 4. Ώ μήτερ, άκουσον θυγατρός. 5. Ώ θύγατερ, άκουσον

μητρός.

F. Κωμικά 1. ::" »Ώ μιαρέ, τύπτεις τόν πατέρα;« »Φήμ'6, ώ πάτερ.«

L E K T I O N 26 69

2. Τήν δέ μητέρα ώσπερ σέ τυπτήσω. 3. + Ού τυπτέον πατέρας καί μητέρας.

G. Πλάτωνος

1. Οί ποιηταί ήμϊν ώσπερ πατέρες τής σοφίας είσί καί ηγεμόνες.0 2.

Μητρός τε καί πατρός τιμιώτερον πατρίς.0

Η. Πινδάρου * Έ ν ανδρών, w

έν θ ε ώ ν γ έ ν ο ς · έκ μ ι α ς δ έ π ν έ ο μ ε ν _ ^ _ w w _ ^ - ^ ^ w _

μάτρός αμφότεροι. —• - - -- -

II

Α. Γραμματικόν 1. Λέγοιμι ά δεί. 2. Λέγοιμ' άν ήδη. 3. Λέγοις άν. 4. Τί κάν (=καί άν) λέγοι τις; 5. Εϊθε τήν άλήθειαν λέγοις άεί. 6. Εί θεός θέλοι, λέγοιμι άν. 7. Θεός φυλάττοι σε.

Β.' 1. Θέλοιμεν άν θύσαι τοις θεοϊς, άλλ' ούκ έξεστιν. 2. Ούκ έστι θύσαι

άνευ πλούτου· οί γάρ πένητες, ούδ' εί θέλοιεν, θύσαι άν έχοιεν.

C. Γραμματικόν 1. »Εί λύσαιτέ με έκ δεσμών, ευγνώμονες άν εϊητε.« - »Λύσαιμεν άν σε, εί τήν άλήθειαν λέξαις (λέξειας).« 2. »Τί με δεί λέξαι;« -»Έγωγε άν λέξαιμί σοι.« - »Και πώς άν συ λέξαις (λέξειας) ά έμέ χρή λέξαι;«

D.e 1. Άνευ Πλούτου ούδ' άν είς ανθρώπων θύσειεν (θύσαι) έτι. 2. »Εί ήτε πλούσιοι, άρ' ούκ άν θύσαιτε τοις θεοϊς;« 3. »Εί ήμεν πλούσιοι, θύσαιμεν άν.« 4. Καί τίς άν τούτο πιστεύσειεν (πιστεύ-σαι); 5. Ούτοι, εί ήσαν πλούσιοι, θύσειαν (θύσαιεν) άν.

Ε. Πλούτου, θεού τυφλού, καί Χρεμύλου, ανδρός Αθηναίου, διάλογος·' ΧΡ. * Εί πάλιν άναβλέψειας ώσπερ καί πρό τού,

φεύγοις άν τους πονηρούς; ΠΛ. Φήμ'6 έγώ. ΧΡ. Ώς τους δικαίους δ' άν βαδίζοις; ΠΛ. Πάνυ μέν ούν.

F. ::" Εϊης φορητός ούκ άν, εί πράσσοις καλώς.8

G. Θεόγνιδος'1

* Ει ποτέ βουλεύσαιμι φίλωι κακόν, αυτός έχοιμι-εί δέ τι κείνος έμοί, δις τόσον7 αυτός έχοι.

" Theog. 94f " Men. 99d c Lys. 214a d Crito 51a ' Nach Aristoph.Plut. 133-7 ' ebd. 95-7 ' Aisch.Prom. 978 h v. 1089f.

1 πολις Akk. πόλιν Stadt, Staat. 2 έκήβολος fernhintreffend (mit s. Pfeilen). 3 £ö> oiv poet. = εΐσίν. 4 καλοϋσι(ν) (sie) rufen, nennen. 5 έρωτώσιν (sie) fra­gen. 6 φημί ich sage (es), d.h. jawohl. 7 δϊς τόσον zweimal soviel.

70 LEKTION 27

Lektion 27

ή Ε λ λ ά ς , Ε λ λ ά δ ο ς ή έλπίς, ελπίδος . . . ε λ π ί δ α

ό έρως, έρωτος ή χ ά ρ ι ς , χ ά ρ ι τ ο ς . . . χ ά ρ ι ν

Α. 1. Ελλάδος Ελλάς αί Αθήναι. 2. Τήν Ελλάδα πεπαίδευκεν Ό μ η ­ρος.

B.-C. Περί παίδων

Β. 1. Ό παιδαγωγός τόν παίδα άγει είς διδασκάλου. 2. Παις παιδί

ήδέως σύνεστιν, άνδρί δ' άνήρ. 3. + Παίδες παισίν ήδέως σύνεισιν,

άνδράσι δ' άνδρες.

C. 1. Π α ρ ο ι μ ί α - * Μή παιδί μάχαιραν.

2. ' Α ν α κ ρ έ ο ν τ ο ς · 1 * Φέρ' ύδωρ, φέρ' οίνον, ώ παϊ.

3. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς · * Άλλ' είσί μητρί παίδες άγκυραι βίου.

D. Περί μονάδων καί τριάδων καί δεκάδων 1. ' Α ρ χ ύ τ α ς ό Πυθαγόρειος 3 βιβλίον συνέγραψε περί τής δεκάδος· ή γάρ δεκάς κατά τους Πυθαγορείους τέλειόν έστιν. τό δέ εν καί μο­νάδα λέγει· ή δέ μονάς αρχή πάντων.

2. Ή ' Ο ρ φ ι κ ή Θ ε ο λ ο γ ί α 3 πρώτην τριάδα έχει τον Χρόνον καί Αι­θέρα καί Χάος· τών δέ Χ ρ ι σ τ ι α ν ώ ν " άγια τριάς έστι πίστις, έλπίς, αγάπη.

Ε. Εύριπίδου· περί έρωτος·

1. Ευριπίδης λέγει, ώς τόν ποιητήν

* Έ ρ ω ς διδάσκει, κάν (καί έάν) άμουσος ηι τό πριν.

2. :;" "Ερωτος ουδέν ισχύει πλέον.

3. * »Φεύ, φεύ, βροτοίς έρωτες ώς κακόν μέγα« ή Μήδεια λέγει.

4. Οί άδικοι, λέγει Ευριπίδης1', τήν τυραννίδα »δεινοϊς έρωσι«

θηρεύουσιν.

F. 'Αρίστιππος ό Κυρηναϊος φιλόσοφος4 τοσούτον έφη διαφέρειν βασι-λείαν τυραννίδος όσον νόμος ανομίας και ελευθερία δουλείας.

G. 1. Μ ά ρ κ ο υ Α υ ρ η λ ί ο υ · Ώ ς πους ποδί συνεργός, ούτως άνθρωπωι

άνθρωπος.

2. Π α ρ ο ι μ ί α · Τά προ ποδών (παρά πόδας, έν ποσίν) δρα 5 .

Η.-Ι . Περί πατρίδος

Η. 1. Έμοί πατρίς έστι Σπάρτη. 2. Πατρίδος ουδέν τιμιώτερον. 3.

Πλάτων μητρός τε καί πατρός τήν πατρίδα τιμιωτέραν λέγει.

Ι. Αθηναίος τις άνδρα Σερίφιον, 6 κακώς έλεγεν ό δέ »έμοί μέν«, έφη, »ή πατρίς όνειδος7, σύ δέ τήι πατρίδι«.

L E K T I O N 27 71

Κ. Περί ελπίδος

1. Κακών ιατρός έλπίς. 2. Έλπίς κάκιστον. 3. Πλείων έλπίς φιλίας

ήμίν ή έχθρας.0 4. Πολλών ελπίδων πάς άνθρωπος γέμει. 5. Έ χ ω

τιν' άγαθήν ελπίδα.

Εύριπίδουα

1. * Έ ν έλπίσιν χρή τους σοφούς, έχειν βίον.

2. * Ούκ έστιν έλπίς τοις ξένοις σωτηρίας.

Μ.-Ν. Περί χάριτος και Χαρίτων.

Μ. 1. »Τίς έστιν ή παϊς αύτη ή καλή;« - »ή αδελφή μου.« - »ώς θαυμάσια

τής παιδός ή χάρις.«

2. Α ι σ χ ύ λ ο υ · * Δαιμόνων δέ που χάρις. '

3. Χάρις χάριν φέρει. 4. Χάριν αντί χάριτος. 5. Χάριν έχω σοι. 6.

Μή προς χάριν λέγε.

Ν . 1. Ώ Σώκρατες, θύε ταίς Χάρισιν. 2. Αί Χάριτες έν Όλύμπωι παρά

ταίς Μούσαις οίκίαν έχουσιν.

Ο. Περί έριδος θεών. 8

1. Πόθεν ήλθε τών θεών ήδε ή έρις; 2. Θεών έριδας μή λέγε. (Πλ.) 3. Πλάτων θεών ούκ είναι έριν λέγει.

Ρ. Εύριπίδου 1. Π ε ρ ί Α ρ τ έ μ ι δ ο ς - * Άρτέμιδι θύσειν παίδα σήν μέλλει πατήρ. ' 2. Ε ί ς Ά ρ τ ε μ ι ν ( ύ μ ν ο υ Ε υ ρ ι π ί δ ε ι ο υ ή α ρ χ ή 8 ) * Χαίρε, χαϊρε μοι, ώ κόρα, _ ^ _ ^ ^ _ ^ _

Λάτοϋς9 Άρτεμι καί Διός, 1 0 ^ ^ _ ^ _ κάλλιστα πολύ παρθένων. ^ ^ _ ^ _

• Clem.Alex.Strom. 54,1, nach 1.Kor. 10,23 b Eur.fr. 350Ν 2 ς Pl.Phaedr. 232e " F r . 408; LT. 1413 e Ag. 182 ' Eur.I.A. 883 * Eur.Hipp. 65.

1 Anakreon, der ionische Dichter (6 . Jh. v.Chr.). 2 Archytas von Tarent, älterer Zeitge­nosse und Freund Piatos. 3 d.h. der Mythus vom Weltbeginn in den epischen Rhapso­dien, welche Orpheus, dem mythischen Sänger, zugeschrieben wurden. 4 Aristippos von Kyrene (gest. ca. 360 v.Chr.), einstmals Anhänger des Sokrates, lebte eine Weile am Hof des Ty­rannen Dionysios von Syrakus. 5 δρα sieh. 6 Einwohner von Seriphos, einer klei­nen und armen Insel im Aegeischen Meer (eine der Kykladen). 7 τό όνειδος Schmähung, Vorwurf, Schande. 8 Zwist unter den Göttern; zumal jener, welcher den Trojanischen Krieg zur Folge hatte. 9 Genetiv von Λατώ = Leto (Mutter von Apollo und Arte­mis). 10 Gen. von Ζευς.

72 LEKTION 28

Lektion 28

ό όρνις, ό ρ ν ι θ ο ς δ ε δ ω κ ώ ς , -ός (-ότος)

ή φιλότης, φιλότητος ή κ ο υ σ α ώς ήκοι (ήκει)

Ι

Α. Έ κ τών 'Αριστοφάνους ' Ο ρ ν ί θ ω ν 3

1. ::" » Ό ρ ά ι ς 1 τιν' όρνιν;« - »Μά τόν Άπόλλω 2 , 'γώ μέν ού.«

2. * »Όδί τίς έστιν όρνις;« - »Όρνις έγωγε δούλος.«

3. ;:' Ό ρ ν ι θ ε ς άνθρώποισι νύν είσιν θεοί.

4. * Πρώτα διδάσκω μίαν ορνίθων πόλιν είναι.

5. ::" Ό σ α γάρ έστιν ένθάδ' αισχρά, . . .

ταύτα πάντ ' εστίν π α ρ ' ήμίν τοϊσιν όρνισιν καλά.

Β. 1. Παροιμία· Ίσότης, φιλότης· ή γάρ ίσότης τήν φιλότητα συνέχει. 2. Καί 'Αριστο­τέλης δέ ισότητα είναι τήν φιλότητα λέγει· γράφει γούν έν τοις Ή θ ι -xoig ,b »ή ίσότης καί όμοιότης φιλότης, καί μάλιστα ή τών κατ' αρετήν (ομοίων) όμοιότης«.

C. Αριστοτέλης έν τοϊς Πολιτικοίς0 μεσότητα τήν αρετήν λέγει· έν δέ τοις;

Ήθικοίς α ούτως γράφει- μεσάτης τις άρα εστίν ή αρετή, καί έστιν άρα.

ή αρετή . . . έν μεσότητι- μεσάτης δέ δύο κακιών.

D. 1. ':' Ά νεότάς μοι φίλον αίεί. (Εύρ.)

2. Έ κ νεότητος τάς Μούσας έθεράπευσα. 3. Αί νεότητες άφρονέσ-

τεραι. 3 4. + Ό νεανίας ούτος ταχυτήτι ποδών τα 'Ολύμπια νενίκη-

κεν.

Ε. Περί πενίας καί τών πενήτων

1. Άνδρος πένητος ούκ έστι φίλος. 2. * Ώ τρισκακοδαίμων, όστις ών 4 πένης γαμεϊ. (κωμ.) 3. Ό μ η ρ ο υ * * Αΐψα 5 γάρ έν κακότητι βροτοί καταγηράσκουσιν.

4. Περικλής (λέγει Πλούταρχος) αντί τών πλουσίων καί ολίγων τοις;

πολλοίς καί πένησι συνήν.

II

Γραμματικά

A. f 1. Ό θεός δεδωκώς τάγαθά σώιζει με. 2. Χάριν έχω τώι θεώι τώι δεδωκότι τάγαθά. 3. Οί θεοί δεδωκότες τάγαθά σώιζουσιν ημάς. 4. Χάριν έχομεν τοις θεοϊς τοϊς δεδωκόσι τάγαθά.

Β. 1. Δημήτηρ δεδωκυία τάγαθά σέσωκέ με. 2. Χάριν έχω Δήμητρι τήι

L E K T I O N 28 73

δεδωκυϊαι τάγαθά. 3. Αί θεαί δεδωκυϊαι τάγαθά σεσώκασιν

ημάς. 4. Ταϊς θεαϊς ταϊς δεδωκυίαις τάγαθά χάριν έχομεν.

C. Περί τών κακώς πεπραγότων (Ευριπίδεια) 8

1. Πώς έχεις; τί πράσσεις; 2. Καλώς πράσσω. 3. Πολλοί κακώς

πράσσουσιν. 4. Κάγώ κακώς πέπραγα.

5. ::~ Τί δή διώκεις τον κακώς πεπραγότα;

6. * Έ τ ' έστι δάκρυα τοις κακώς πεπραγόσιν.

D. 1. Ό άγγελος λέγει, ώς »οί πολέμιοι ήκουσιν (ήξουσιν).«

2. Ό άγγελος έλεγεν, ώς »οί πολέμιοι ήκουσιν (ήξουσιν).«

2a. Ό άγγελος έλεγεν, ώς οί πολέμιοι ήκοιεν (ήξοιεν).

1.+2. Ό άγγελος λέγει (έλεγε) τους πολεμίους ήκειν (ήξειν).

Ε. »Λελύκατε τάς σπονδάς, ώ Αθηναίοι«.

1. Οί Λακεδαιμόνιοι λέγουσιν, ώς τάς σπονδάς λελύκαμεν.

2. Οί Λακεδαιμόνιοι έλεγον, ώς τάς σπονδάς λελύκαμεν.

2a. Οί Λακεδαιμόνιοι έλεγον, ώς τάς σπονδάς λελυκότες είμεν (εϊη-μεν).

F. 1. Άντίνοος πάντα πράττει, όπως 'Ιθάκης βασιλεύηι.

2. Άντίνοος πάντα έπραττεν, όπως 'Ιθάκης βασιλεύηι.

2a. Άντίνοος πάντα έπραττεν, όπως 'Ιθάκης βασιλεύοι.

G. »ό θεός δ δέδωκεν, απολαμβάνει6«.

1. Ίώβ λέγει, ώς ό θεός δ δέδωκεν, απολαμβάνει. 2. Ίώβ έλεγεν, ώς ό θεός δ δέδωκεν, απολαμβάνει. 2a. Ίώβ έλεγεν, ώς ό θεός δ δέδωκώς εϊη, άπολαμβάνοι.

"Ar.Av. 263. 67/70. 1236. 550. 755 b Eth.Nic. 1159b 2 c Pol. 1295a 37 d 1106b 27; 1107c 2 ' Od. 19,360 ' Vgl. Alexis ap.Athen. 40e 8 Or . 732; Phoen. 1212; Hei. 464.

1 όραις siehst du? 2 Beachte diese kontrahierte Form des Akk.Sing. 3 Komparativ zu άφρων (L. 24). 4 seiend (Partiz. von ειμί, L.30). 5 αϊψα sogleich (poet.). 6 απολαμβάνω zurücknehmen.

74 LEKTION 29

L. 29: α, η, ω (für αι, ηι, ωι).

Lektion 29

Το δράμα, δράματος φεύγω, έφευγον, έφυγον

το σώμα, σώματος μανθάνω, έμάνθανον, έμαθον

το φώς, φωτός ήλθον, έλθω· είπον, είπω

Ι

Α. Περί Σοφοκλέους1

1. Σοφοκλής έγραψε δράματα εκατόν τριάκοντα. 2. Ή Αντιγόνη τό δράμα τών Σοφοκλέους1 καλλίστων εστίν. 3. Σοφοκλής έν τοις δρά-μασιν 'Ομήρου μαθητής ήν.

Β. Περί γραμμάτων 1. Τό θήτα τό γράμμα κύκλος εστίν, έχει δ' έν μέσω στιγμήν.2 2. Ό γραμματικός (ή γραμματική) τά γράμματα διδάσκει. 3. Έν τοίς γράμμασιν ή μνήμη τών καλών έστιν.

C. 1. "Εα, τί χρήμα; 2. * Χρήματα, χρήματ' άνήρ. 3. Χρήμασι μή πί­στευε. 4. Πρωταγόρου· Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος.

D. 1. Τί τό πράγμα; 2. Χαλεπόν τό πράγμα. 3. Ώ Σώκρατες, τό σόν τί έστι πράγμα; 4. Μή μοι πράγματα πάρεχε. 5. Ε π ι κ τ ή τ ο υ · Ταράσσει τους ανθρώπους ού τά πράγματα, άλλα τά περί τών πραγμάτων δόγματα.3

Ε. Περί πνεύματος 1. 'Αριστοτέλους (εί γνήσιον)1'· Ό άνεμος καϊ πνεύμα λέγεται3. 2. Τό πνεύμα όπου θέλει πνεϊ.° 3. Σοφοκλέους· 1 :;' Άνθρωπος έστι πνεύμα καί σκιά μόνον. 4. Πνεύμα ό θεός.α 5. Έν πνεύματι καί άληθείςχ..

F. Περί σώματος 1. * Εί σώμα δοϋλον, άλλ' ό νους ελεύθερος. 2. " Ισχυε τή ψυχή μάλλον ή τω σώματι.

G. Αριστοτέλους 1. Αδύνατον, δύο σώματα άμα έν ταύτώ είναι.6

2. Τών σωμάτων τά μέν άπλα έστι, τά δέ σύνθετα.' 3. Αριστοτέλης ερωτηθείς,4 τί έστι φίλος, έφη· Μία ψυχή έν δύο σώμασιν.

Η. 1. ::" Κλεπτών γάρ ή νύξ, τής δ' αληθείας τό φώς. 2. Έν τω φωτϊ περιπατώμεν.* 3. Ό θεός φώς έστιν.h

L E K T I O N 29 75

Ι. Περί ώτων 1. * Δεύρ'(ο) έλθ'(έ)· ές ούς σοι τους λόγους ειπείν θέλω. 2. Όνω τις έλεγε μϋθον, ό δέ τά ώτα έκίνει.5 3. Ού χρή λέγειν τά τοις ώσίν τερπνά, άλλα τήν άλήθειαν.

Κ. * Μή χρώμασιν τό σώμα λαμπρύνειν6 θέλε, έργοις δέ καθαροϊς καϊ τρόποις τήν καρδίαν.

II

Α. 1. Τήν πατρίδα φεύγω δύστηνος. 2. Δύστηνος έγώ, ποϊ φύγω;

Β. 1. Άνδρί φίλον έστι τά ένδον τής οικίας ευρίσκειν πάντα έν κόσμω.

2. * Έφυγον κακόν, ηύρον άμεινον.

C. 1. Οί Τρώες άπό τών πύργων λίθοις έβαλλον. 2. Πάνδαρος Μενέ-λαον έβα>εν οίστφ.

D. »Άρ' ηύρες τόν δακτύλιον δν άπέβαλον;« - »Ηύρον, δρα7 δέ μή αύθις άποβάλης.«

Ε. 1. * Μή πάντ' άκουε μηδέ πάντα μάνθανε. 2. Τό πράγμ' έστι ράδιον μαθεϊν. 3. Έμαθον οί στρατηγοί ότι φεύγοιεν ύπό τού δήμου. 5. Μάθοι άν τις καπό τών έχθρων σοφόν.

F. 1. Ώμοι, τί λέξω; ποϊ έλθω; 2. »Τί εϊπω τω πατρί;« - »τήν άλήθειαν είπε (δεί σ' ειπείν).«

G. Ήλθον, είδον, ένίκησα.

Η. Χριστιανό

1. Έλθετε, πάντες πιστοί. 2. Έλθέτω ή ειρήνη σου.

Ι. Έν τή Ίλιάδι' ό Άχιλλεύς λέγει· !;" Εχθρός γάρ μοι κείνος όμως8 Άίδάο πύλησιν.

δς χ'9 έτερον μέν κεύθη10 ένί φρεσίν, άλλο δέ εϊπη.

" Man. 5 b De mundo 394b9 c Jh. 3,8 d Jh. 4,24 c De an. 418b 17 ' De cael. 268b 26 » l.Jh. 1,7 h ebd. 1,5 ( 9,312f.

1 Genetiv. 2 ή στιγμή lat. punctum. 3 wird gesagt (genannt). 4 ερωτηθείς gefragt (Partiz. Aor.Pass.); deutsch etwa: als er gefragt wurde; wurde gefragt. 5 έκίνει er bewegte (>wackelte<). 6 λαμπρύνω hell, leuchtend machen (λαμπρός). 7 6ρα (Im-per.) sieh!, siehe zu! 8 = ομοίως ταϊς Άιδου πύλαις. 9 χ ' < κ ' < κ έ (äolischer Dia­lekt, daher im Epos) = ion.-att. άν. 10 κεύθω verbergen (wie κρύπτω).

76 LEKTION 30

Lektion 30

ό γέρων, γέροντος βλέπων, βλέπον, β λ έ π ο υ σ α

ό γ ί γ α ς , γ ίγαντος ών, ον, ο ύ σ α

Ι

Α. Περί γερόντων παροιμίαι

1. Δίς παϊς γέρων. 2. Δις παίδες οί γέροντες. 3. ::" Καλόν δέ και γέ-ροντι μανθάνειν σοφά (γέροντα, γέροντας, γέρουσι). 4. Βουλαί γε­ρόντων, έργα δέ νεωτέρων. 5. Έ κ τ ρ α γ ω ι δ ί α ς τ ι ν ό ς . 3

::" Γέρων γέροντι γλώτταν ήδίστην έχει, παϊς παιδί, καί γυναικί πρόσφορον γυνή.

Β. Περί λεόντων

1. Έ ξ ονύχων λέοντα. 2. Ούκ άν ποτέ φύγοι λέων. 3. Ε π ι κ τ ή ­

του- Τών ανθρώπων οί μέν λύκοις όμοιοι είσιν, οί δέ λέουσιν.

C. Περί ελεφάντων παροιμίαι

1. Ελέφαντα έκ μυίας ποιείς. 2. Έλέφάς μύν1 ού διώκει. 3. Έλέ-φαντος διαφέρεις ουδέν· έπί τών αναίσθητων ή παροιμία- καί άλ­λως- 4. Έλέφαντι δμοιος εί. 5. + Έλέφάσιν όμοιοι έστε.

D. Περί Γιγάντων

1. Τών Γιγάντων δεινότατος ήν Πορφυρίων- Γίγας δ' ήν δεινός καί

Άλκυονεύς, δν Ηρακλής κατετόξευσεν. 2. + Θεοίς γάρ καί Γίγάσι

(θεών καί Γιγάντων, θεών προς Γίγαντας) μάχη ήν έν Φλέγραις. 2

Ε. Περί οδόντων

1. Κ ω μ ι κ ό ν * »Πόσους έχεις οδόντας;« - »τρείς ή τέτταρας.«

2. 'Οξύς 3 τού χρόνου ό όδούς. 3. Οί πλούσιοι τό χρυσίον όδοϋσιν

καί όνυξι φυλάττουσιν. 4. Οί Αιθίοπες δώρα έφερον ελεφάντων

οδόντας πέντε.

F. Έ κ τού Δευτερονομίου1'· Όφθαλμόν αντί οφθαλμού, οδόντα αντί

οδόντος, χείρα άντϊ χειρός, πόδα αντί ποδός.

II

Α. 1. Βλέποντες ού βλέπουσιν καί άκούοντες ούκ άκούουσιν.0

2. ::" Ό γραμμάτων άπειρος ού βλέπει βλέπων.*1

3. Τού λόγου μέτρον εστίν ούχ ό λέγων άλλ' ό άκούων. 4. Ούχ ό

λέγων μέτρον έστι τοϋ άκούοντος, άλλ' ό άκούων τού λέγοντος. 5. *

L E K T I O N 30 77

Πολλοί γάρ εύ λέγοντες ούκ έχουσι νουν. 6. Ό έχων ώτα άκούειν

άκουέτω. 0 7. Ώ τ α έχοντες ούκ άκούετε.'

Β. 1.'Ακούσατε μου λεγούσης. 2. Λέγουσα πολλά, άπιστα πολλά λέγειν

δοκεϊς. 3. + Τίς άν λεγούσηι σοι πιστεύσειεν;

4. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ · ::" Τρόπος έσθ' ό πείθων τού λέγοντος, ού λόγος.

C. Θεόγνιδος· * Ούκ έστιν φεύγοντι φίλος καί πιστός εταίρος.

D. Προμηθεύς έν τώι Αισχύλου δράματι8 λέγει ώς »Πόνων έκ τώνδ' έμέ λύσει τις«, ό δέ χορός, αί Ωκεανίδες, κελεύουσιν αυτόν λέγειν· »τίς ούν ό λύσων εστίν;« καί »έμοί δέ τον λύσοντά σε λέγε« ό δέ υπακούει.

Ε. 1. * "Ελληνες όντες βαρβάροις δουλεύσομεν; (Εύρ.) 2. Μέμνησο4

άνθρωπος ών. 3. + Ά είδον αυτός παρών (αυτή παρούσα), ταύτα

λέγω. 4. Φίλων παρόντων κα' απόντων (παρουσών και άπουσών)

μέμνησθε.4 5. Πιστός ϊσθι 5 φίλοις και παρούσι καί άπούσι. 6.

Άπολλόδωρον 'Αθηναίοι στρατηγόν είχον ξένον όντα.

F. Κατά Παρμενίδην·6

1. Τό δν έστι· τό μή δν ούκ έστιν. 2. Τά μή όντα ούκ έστιν.

G. Πλατωνικά τίνα· 1. Τοϋ αεί όντος ή γεωμετρία γνώσίς7 έστιν.h 2. Ψευδής 8 δόξα εστίν ή τάναντία τοις ούσι δοξάζουσα . . . καί λόγος ψευδής τά τε όντα λέγων μή είναι καί τά μή όντα είναι." 3. Λέγουσί τίνες, ώ φίλε Σώκρατες, ώς ού χρή τά τώι όντι δίκαια μανθάνειν ουδέ τά όντως αγαθά ή καλά, άλλ' όσα δόξει τοις δικασταϊς.11

4. Ουδείς εκών άμαρτάνει.' 5. Οί κακοί άκοντες είσι κακοί.m 6. Άρχε έκόντων.

* Adesp. 364Ν b Deut. 19,21; Ex. 21,24; Mt. 5,38 c Mt. 13,13 d Monost. 586J ' Mt. 11,15, al. ' Mk. 8,18 8 Vgl. w.873. 771. 785 h Rep. 527b ' Soph. 240d-e k Phaedr. 260a ' Apol. 37a; Prot. 345a; Rep. 589c, etc. m Leg. 860d.

1 μύς (lat. mus) Maus. 2 Αί Φλέγραι (vgl. ή φλόξ, φλογός Flamme) Brennender Platz, später in Kampanien lokalisiert. 3 scharf. 4 μέμνησο, μέμνησθε erinnere dich, erin­nert euch. 5 ϊσθι, έστέ sei, seid. 6 Parmenides von Elea, der vorsokratische (eleati-sche) Philosoph. Elea (Velia) war eine griechische Kolonie an der Westküste von Süditali­en. 7 ή γνώσις Erkenntnis, Wissen. 8 ψευδής, ές (L. 33) falsch, täuschend, lügne­risch, irrig.

78 LEKTION 31

Lektion 31

πάς, πάν, πάσα λέγοντος σου ήκουον

λύσάς, λϋσαν, λύσάσα λέγοντος σου παρή(ν)

Ι

Α. 1. Άκουε πάς. 2. 'Ακούσατε πάντες. 3. Θαλής έφη- Μή παντί πί­στευε. 4. Δημόκριτος έφη- Καλόν έν παντί τό ίσον.

Β. Φιλοσόφων δόξαι 1. 'Ηρακλείτου · 3 Έκ πάντων έν καί έξ ενός πάντα. 2. Θαλής1 έλεγε νουν τού κόσμου τον θεόν, τό δέ πάν έμψυχον είναι. 3. Έ ν τό πάν 'Αναξίμανδρος1 και Άναξιμένης1 καί άλλοι έλεγον· καί Ξενοφάνης2 έλεγε δτι Έ ν τό πάν, τό δέ έν τούτο καί πάν τόν θεόν έλεγεν τό γάρ πάντων κράτιστον καί άριστον θεός. 4. Ά ν α ξ α γ ό ρ ο υ · Έν παντί πάντα· πάντα γάρ παντός μοϊραν μετ­έχει.

C. Πλάτωνος1" 1. Μέγιστον κακόν έστιν δ λέγουσιν, ώς φίλος εαυτώι πάς άνθρωπος φύσει3. 2. Ψυχή πάσα αθάνατος. 3. Οί κακοί πάντες είς πάντα εί­σιν άκοντες κακοί.

D. 1. Θεοϊς θύσωμεν πάσι καί πάσαις. 2. 'Ακούσατε μου, ώ πάντες, θεοί πάσαί τε θεαί.

Ε. 1. Πάσα γή πατρίς. 2. Πάσης Ασίας είς άνήρ άρ^ει.

F. Τί λέγει ό μισογύνης4; * Μισώ4 γυναίκα πάσαν, έκ πασών δέ σέ,

ήτις πονηρά τάργ' (τά έργα) έχουσ' είτ'(α) εύ λέγεις. (Εύριπίδου Μελέαγρος)

G. Παροιμίαι 1. * Ού παντός ανδρός είς Κόρινθόν έσθ' ό πλους. 2. Ύπό παντί λίθωι σκορπιός.

II Γραμματικά

Α. Περί αιτίας 1. Αίτιος μέν ό φονεύσας, αίτιος δέ καί ό βουλεύσας φόνον. 2. Αί­τιοι μέν οί φονεύσαντες, αίτιοι δέ καί οί βουλεύσαντες φόνον. 3. Τόν έπιβουλεύσαντα κελεύει ό νόμος αίτιον είναι. 4. Τους έπιβου-λεύσαντας κελεύει ό νόμος αιτίους είναι.

L E K T I O N 31 79

5. ' Η σ ι ό δ ο υ · 0 * Ή δέ κακή βουλή τώι βουλεύσαντι κάκιστη. 6. + * Αί δέ κακαί βουλαί τοϊς βουλεύσάσι κάκισται.

Β. 1. Ή γυνή ή βουλεύσάσα τον τού ανδρός φόνον άπέθανεν. 2. Αί γυ­ναίκες αί φονεύσάσαι τον τύραννον άπέθανον. 3. Άρα θαυμάζετε τήν φονεύσάσαν (τάς φονευσάσας); 4. Τήι φονευσάσηι (ταίς φονευ-σάσαις) ούκ έχομεν χάριν ούδεμίαν. 5. Τής γάρ βουλευσάσης (τών βουλευσασών) ή αιτία εστίν. 6. 'Αλλά μήν τούτ' έστι τό διαλύσαν τήν τυραννίδα, καί καλά πάντα τά λύσαντα αυτήν.

C. 1. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ - * Τώι γάρ καλώς πράσσονα πάσα γή πατρίς.

2. Π λ ά τ ω ν ο ς · 'Αδύνατον καλώς πράττειν τοϊς μή τά καλά πράττου-

σιν (τους . . . πράττοντας).

D. 1. Άκουσα άμαρτάνει. 2. Άκούσασα τών ρητόρων (λέγει ή Λυσι-στράτη) εύ λέγειν έμάνθανον. 3. Εύ λέγω άτε άκούσασα τών ρητόρων.

Ε. 1. Σοϋ λέγοντος ούκ ήκουσα. 2. Σοϋ λέγοντος ού παρή(ν). 3. Φίλων παρόντων καί απόντων μέμνησο.

4. Θ ε ό γ ν ι δ ο ς · α * Εύ μέν έχοντος εμού πολλοί φίλοι . . .

F. Κωμικά

1. * Ξένων παρόντων τήν πόλιν κακώς λέγεις;

2. Έ ν Θήβαις νυκτός καί ημέρας δειπνοϋσιν. 3. Νυκτός ούσης

έκάθευδον, άτε παις ών.

4. »Ώ μιαρέ, τού πατρός παρόντος τήν μητέρα τύπτεις;« - »Φήμ',5 ώ

πάτερ.« - »Καίπερ μητέρα ούσαν τύπτεις αυτήν;« - »Φήμ', ώ πάτερ.«

III

Α. 1. + Ηρακλής παρήν ώς λύσων Προμηθέα. 2. Θύειν δεί τοίς όρνισι

(λέγει Αριστοφάνης), ώς ορνίθων βασιλευόντων.

Β. 1. Λέγ' ά λέγεις· καί γάρ ώς φίλος σοι πάρειμι. 2. + Ώ ς πιστά όντα λέξω πάνθ ' ά μέλλω λέγειν. 3. Ώ ς άκούοντος λέγε.

C. 1. Θεού θέλοντος ήξω προς σε αύριον. 2. Καλώς ποιείς, άτε ών έμοί φίλος πιστός. 3. "Υοντος δέ (τοϋ θεού) οίκοι μένειν δεήσει.6 4. Καί άμα λέγων ταύτα άπήλθεν.

D. 1. Αντίπατρος 7 , άκουσας τήν Παρμενίωνος7 ύπό Αλεξάνδρου τε-

λευτήν, »εί μέν έπεβούλευσεν Άλεξάνδρωι Παρμενίων«, έφη, »τίνι

πιστευτέον; εί δέ μή, τί ποιητέον;«

" Β 10 b Leg. 731d; Phädr. 245c; Leg. 860d c Op. 266 d v.697.

1 Tiales von Milet, der >erste Philosoph<, wurde zu den >Sieben Weisen« gerechnet; er lebte in der ersten Hälfte des 6. Jh.s v.Chr. Sein Schüler Anaximander (ca. 610 - ca. 546) und dessen Nacifolger Anaximenes (gest. ca. 525): die frühen (>vorsokratischen<) Denker in Mi-

80 L E K T I O N 32

let. 2 Xenophanes, geb. ca. 585 in Kolophon (in der Nähe von Ephesus): wandernder Rhapsode, Dichter und Denker, gest. nach 480 (!) in Süditalien. 3 von Natur (φύ-

? σις). 4 μισώ ich hasse. Was ist demnach ein Misanthrop? und ein Misogyn? 5 φημι ich sage (es, so) = ja. 6 Futur von δεϊ. 7 Antipater und Parmenio: die loyalen her-

8 vorragendsten Generale Philipps und Alexanders von Makedonien.

Lektion 32

το γένος, τοϋ γένε[σ]ος έμαθον: μαθών, μαθόν, μαθοΰσαι

τό γένος, τού γένους ήλθον: έλθών, έλθόν, έλθοϋσα

Ι

9 Α. ::" Έξ 'Ιθάκης γένος ειμί, πατήρ δέ μοί έστιν 'Οδυσσεύς.1

Β. 1. Άνήρ Σύρος τό γένος. 2. Άνήρ γένει Σύρος. 3. Ουδέν γένους γένος διαφέρει.

0 4. * Ουδέν δίκαιον έστιν έν τώι νύν γένει, (κωμ.)

C. Έκ τών 'Ομήρου 1. ::' Τέκνον έμόν, ποϊόν σε έπος φύγεν έρκος2 οδόντων; 2. ::" . . . Μήτηρ τε καί υιός3

1 πολλά προς αλλήλους έπεα πτερόεντ'(α)4 άγόρευον.5

3. ::' Έν γάρ χερσί τέλος πολέμου, έπέων δ' ένί βουλή ι.

2 D. 1. Τά Όμηρου έπη. 2. Τά Σαπφούς6 μέλη. 3. Έπων ποιητής άρι­στος Όμηρος, έν μέλεσι δέ πρώτη Σαπφώ. 4. Αί Μούσαι έν τώι

Κάδμου γάμωι καλόν ήιδον μέλος.

Ε. Αισχύλου 3 * Άπλα γάρ έστι τής αληθείας έπη.

F. Πλάτωνος7

Ήν ποτέ χρόνος ότε θεοί μέν ήσαν, θνητά δέ γένη ούκ ήν.

G. Περί κάλλους 4 1. Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · Το κάλλος τών μελών τις συμμετρία εστίν.

2. Πλάτωνος· Ή αρετή άν εϊη κάλλος ψυχής. 3. Κ ω μ ι κ ό ν ::" . . . έγώ κιθαρίστριας έρώ8

κάλλει καλής, μεγέθει μεγάλης, τέχνηι σοφής.

Η. Περί παθών 1. Ό έρως πάθος εστίν. 2. Τόν λόγον δεί κρείττονα τών παθών/ είναι.

L E K T I O N 32 81

3. Π υ θ α γ ό ρ ο υ · Ελεύθερον αδύνατον είναι τον πάθεσι δουλεύοντα.

Ι. Περί ηθών καί έθών

1. ' Η ρ α κ λ ε ί τ ο υ · Ή θ ο ς άνθρωπωι δαίμων.

2. Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ · Τό ήθος έθος έστι πολυχρόνιον. 3. * Φθείρουσιν ήθη χρήσθ' (χρηστά) όμιλίαι κακαί . 9

4. Καί τοις ήθεσι καί τοις σώμασι διαφέρουσι τών Ελλήνων οί βάρ­βαροι. 5. Τών βαρβάρων τά έθνη ού μετέχει ελευθερίας. 6. + Τοις έθνεσιν ού μέτεστιν ελευθερίας.

II

Α. 1. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ · ::" Γράμματα μαθεϊν δεί καί μαθόντα νουν έχειν.

2. Μαθών δίδασκε. 3. Οί μαθόντες τών ού μαθόντων κρείττονες εί­

σιν. 4. Τί λέγεις; ού γάρ μανθάνω. 5. Άκουε δή καί μάνθανε περί

τών 'Ηρακλείδων.

Β. Περί τών Ηρακλείδων

1. Τού πατρός αποθανόντος τά Η ρ α κ λ έ ο υ ς 1 0 τέκνα, τό Άργος λιπόν-

τα, κατέφυγεν είς Αθήνας. 2. Οί 'Αθηναίοι τοίς καταφυγούσιν

άσυλίαν παρείχον. 3. "Υστερον δ' οί Ήρακλεϊδαι έστράτευσαν έπϊ

τήν Πελοπόννησον, "Υλλου τού Ηρακλέους άγοντος τόν στρατόν ( =

στρατηγοϋντος).

C. 1. Λυσιστράτη σωτηρίαν ηύρε παντί τώι τών γυναικών γένει. 2. Χά­

ριν έχομεν τήι σωτηρίαν ήμϊν εύρούσηι.

D. Έ κ τού Ευαγγελίου 1." Ίδόντες 1 1 τόν αστέρα έχάρησαν 1 2 χαράν μεγάλην καί έλθόντες είς

τήν οίκίαν είδον 1 1 τό παιδίον μετά Μαρίας τής μητρός αυτού. 2. b

Εξελθόντα τά δαιμόνια άπό τού άνθρωπου είσήλθον είς τους χοί­

ρους 1 3 . 3.c Καί μία τών παιδισκών . . . ίδούσα τον Πέτρον έμ-

βλέψασα αύτώι λέγει· Καί σύ μετά τού Ναζαρηνού ήσθα τοϋ 'Ιη­

σού. 4.d Αί γυναίκες είσελθούσαι ούχ ηύρον τό σώμα. 5.e Μή εύ-

ρούσαι τό σώμα άπήλθον. 6.f Έξελθούσαι έφυγον άπό τού μνημεί­

ου.

Ε. Θεόγνιδος8

* Μούσαι καί Χάριτες, κούραι Διός, αϊ ποτέ Κάδμου 1 4

ές γάμον έλθούσαι καλόν άείσατ' έπος·

>δττι15 καλόν, φίλον εστί· τό δ' ού καλόν ού φίλον έστί<·

τούτ' έπος αθανάτων ήλθε διά στομάτων.

a Mt. 2,10 b Lk. 8,33 c Mk. 14,67 d Lk. 24,3 e Lk. 24,23 ' Mk. 16,8 ' v. 15-18.

1 Wer spricht diesen Vers? In welcher Dichtung? 2 Zaun, Gehege. Achilleus. 4 geflügelt. 5 Wie oft in Dichtung: kein Augment.

3 Thetis und 6 Sappho, die

82 L E K T I O N 33

Dichterin (um 600 v.Chr.); Gen. Σαπφοϋς. 7 Der Anfang des Mythus, den Protagoras erzählt. 8 έρώ (vgl. έρως) ich liebe (m.Gen.). 9 Ein sprichwörtlicher Vers, dem Menander und auch Euripides zugeschrieben, den auch Paulus, l.Kor. 15,33 zi­tiert. 10 'Ηρακλής, Gen. 'Ηρακλέους. 11 Ίδών (Partiz. von είδον) sehend, als sie sahen (näml. die Weisen aus dem Morgenland). 12 sie freuten sich (Aor. χαίρω). 13 die Schweine. 14 Kadmos, Prinz von Tyrus, kam der Sage nach auf der Suche nach seiner Schwester Europa nach Griechenland und heiratete Harmonia, die Tochter von Ares und Aphrodite; bei dem Hochzeitsfest waren alle Götter zugegen. 15 ört i , ältere Form von öti (δ t i), hat sich in der Dichtung erhalten.

Lektion 33

Σωκράτης, -ους τό γήρας, τοϋ γήρως

Περικλής, -έους ευγενής, -ές, -οϋς

Ι

Α. Περί Σωκράτους 1. Σωκράτης Σωφρονίσκου ήν υιός λιθουργού. 2. »Τί λέγει ή γραφή: - τόν Σωκράτη λέγει διαφθείρειν τους νέους.« 3.a Αντιφών ό σο­φιστής ποτέ διαλεγόμενος1 Σωκράτει »ώ Σώκρατες«, έφη, »έγώ τοί σε δίκαιον μέν νομίζω, σοφόν δέ ούδ' όπωστιοϋν2.« 4. Πλάτων Σωκράτους άκουσας κατέφλεξε3 τά ποιήματα. 5. Αντι­σθένης ό Αντισθένους καί αυτός Σωκράτει συνήν, τώι δ' Άντισθένει Διογένης ό Κύων.

Β. Πλουτάρχου έκ τού Περικλέους βίου 1. Περικλής ήν οϊκου και γένους τοϋ πρώτου. 2. Άγαρίστη, ή Ξαν­θίππου γυνή, κατά τους ύπνους έδοξε τεκείν4 λέοντα, καί μεθ' ημέρας ολίγας έτεκε4 Περικλέά. 3. Αθηναίοι προς Σαμίους στρατηγόν έπεμψαν σύν Περικλεϊ καί Σο-φοκλέά τόν ποιητήν. 4. Είπε δέ προς αυτόν ό Περικλής· »ώ Σοφό-κλεις, ού μόνον τάς χείρας δεϊ καθαράς έχειν τον στρατηγόν, άλλα καί τους οφθαλμούς.«

C. Περί γήρως 1. Αισχύλου· 1 ' * Τό γήρας ήβης εστίν ένδικώτερον. 2. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · 0 * Ώ γήρας, οίον τοις έχουσιν εί κακόν. 3. Πόλλ' ένεστι τώι γήράι κακά. 4. ::'»Δειλαίαν δειλαίου γήρως« ή Εύριπίδου Έκάβηα λέγει αυτήν· ομοίως δέ Πολυξένη, ή θυγάτηρ·*1

LEKTION 33 83

*» ούκέτι σοι παις άδ'5· ούκέτι δή γήράι δειλαίωι δειλεία συνδουλεύσω . . .«·

θύσουσι γάρ αυτήν οί Αχαιοί.

D. Περί γερών 1. 'Ομήρου· 6 * Τύμβος τε στήλη τε· τό γάρ γέρας εστί θανόντων. 2. Θουκυδίδου· ' Πάλαι ποτ' ήσαν έπί ρητοϊς6 γέρασι πατρικαί βα-σιλεϊαι. 3. 'Αριστοτέλους· 8 Τής αρετής και τής ευεργεσίας ή τιμή γέρας. 4. Πλάτωνος·1 1 ΣΩΚΡ. »Τί ποτ' άν εϊη ταύτα, ώ Εύθύφρων, τά παρ' ημών δώρα τοίς θεοϊς;« - ΕΥΘ. »Τί δ' άλλο ή τιμή τε καί γέρα καί, όπερ έγώ άρτι7 έλεγον, χάρις;«

II

Α. 1. »Ευγενής έξ ευγενών.« 2. + Ευγενείς έξ ευγενών ημείς. 3. Τώι εύγενεί συνέστω ό ευγενής. 4. + Τοις εύγενέσι χρή συνεϊναι τους ευγενείς. 5. Πατέρων άπ' ευγενών τέκνα ευγενή. 6. Καίπερ πένης ών ούτοι τό γ' ήθος δυογενές έχω. 7. Άρτέμιδι θύσαι παρθένον κελεύει ό θεός ήτις ευγενής κάξ (και έξ) ευγενούς μητρός.8

Β. 1. ::' Δεί τους μέν είναι δυστυχείς, τους δ' ευτυχείς. 2. Παροιμία- Τόν ατυχή καί πρόβατον δάκνει. 3. 'Αριστοτέλους· ' Τον ευγενή ευτυχή λέγομεν. 4. + Τους ευγενείς ευτυχείς λέγομεν. 5. + Ευτυχές άρα τό τέκνον τό ευγενές, δυστυχή δέ τά δυσγενή. 6. Ώ δυστυχές παϊ.

C. Δημοσθένους είς Αίσχίνην9

Κακοήθης ών, ώ Αισχίνη, τούτο παντελώς9 εύηθες . . . έπραξας.

D. Περί αληθείας καί ψεύδους 1. Σοφοκλέους· 1 1 * Τάληθές άεί πλείστον ισχύει λόγου. 2. Τοϋ αυτού·1 1 * Ού γάρ φέρουσι καρπόν οί ψευδείς λόγοι. 3. Εύριπίδου· 1 ::" . . . θέλω

φίλων αληθή καί δίκαι'(α) ειπείν πέρι.1 0

Ε. 1. Ούκ έστιν αληθής ό λόγος ούτος. 2. + 'Αληθή σοι λέξω ιστορίαν. 3. Ψευδή λέγεις άληθέσιν όμοια. 4. Ουδέν υγιές λέγεις. 5. Φρένας ούκ έχεις υγιείς.

F. Σωκράτης προς Χαρμίδην1" Τό φάρμακον τό έμόν ού τήν κεφαλήν μόνον ύγιά ποιεί, άλλ' όλον τό σώμα.

84 LEKTION 33

G. Περί εύκλείας 1. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ " * « — « ούκ ούσ'(α) άδικος είμι δυσκλεής. 2. Τού α υ τ ο ύ " * Άλλ' εύκλεές τοι δεσποτών θανεϊν ύπερ1 0.

3. Αισχύλου· 0 * Βίου πονηρού θάνατος εύκλεέστερος.

Η. Περί αυτάρκειας Κατά τόν ΆριστοτέληΡ ούδενός ενδεής ή ευδαιμονία, άλλ' αυτάρκης, καί τό τέλειον αγαθόν αύταρκες· καί οί Στωικοί0, τήν αρετήν αυτάρκη προς εύδαιμονίαν λέγουσιν.

Ι. Θεοφράστου11

Τόν "Ελληνα μέν τώι Έλληνι, τόν δέ βάρβαρον τώι βαρβάρωι, πάν-τας δέ τους ανθρώπους άλλήλοις φαμέν12 οικείους καί συγγενείς είναι/

Abbildung 5: Bild auf einer attischen Vase, Ende 6. Jh. v.Chr. (L.33 II K).

K. 1. Ή χελιδών13 Ό νεανίας· ΙΔΟΧΕΛΙΔΩΝ ιδού· χελιδών

Ό πατήρ ΝΕΤΟΝΗΕΡΑΚΛΕΑ νή τον Ήρακλέα

L E K T I O N 34 85

Ό παις- ΗΑΥΤΕΙ αύτηί

Ό πατήρ· ΕΑΡΕΔΕ έαρ ήδη·

2. Άσμα 'Ρόδιον14

Ήλθ' ήλθε χελιδών καλάς ώρας άγουσα καλούς τ' ένιαυτούς· έπί γαστέρα λευκά έπί νώτα μέλαινα . . .

° Xen.Mem. 1,6,11 b fr. 805 c fr. 400 d Hec. 156; 202 e II. 16,457 ' I 13 • E.N. 1163b 4, vgl. 1134b 1 h Euth. 15a ' M.Mor. 1207a 24 k fr. 869 und 750 'Suppl. 859 "Pl.Charm. 156b n Hei. 270; LA. 312 °fr. 90 " E . N . 1097b 8; 1176b5 q Diog. L. 7,127, u.v.a.m. ' Porphyrius, de abstin. III 25.

1 sich unterredend (Partiz.). 2 durchaus nicht (auch nicht in irgendwelcher Wei­se). 3 verbrannte (Aor. von φλέγω, vgl. ή φλόξ, φλογός Flamme). 4 τεκεϊν Inf., ϊτεκον Indik.Aor. gebar; vgl. τέκνον. 5 &δε, att. ήδε diese (hier). 6 φητός gespro­chen, abgeredet. 7 άρτι soeben. 8 In einer Tragödie des Euripides (Herakli-den). 9 Demosthenes (384-322 v.Chr.), der größte athenische Redner; als Politiker Op­ponent Philipps von Makedonien. In der Verteidigung seiner Politik, der >Kranzrede< (18,11), greift er mit diesen Worten seinen Gegner Aischines an. - παντελώς = πάντως gänzlich, völ­lig. 10 Präpositionen, wenn nachgestellt (sog. Postpositionen; häufig in älterer Poesie, sel­ten in klassischer Prosa), ziehen den Akzent zurück: φίλων άπο, πάρα, πέρι, ΰπερ. 11 Theophrastos (gest. 287 v.Chr.), Schüler und Nachfolger des Aristote­les. 12 wir sagen (φημί). 13 Inschriften auf einer Vase, s. Abb. 5. 14 Athen. 360B. - Der Rhythmus dieser volkstümlichen Verse wird sich leicht erschließen, wenn man weiß, daß in diesem rhodischen Dialekt die Akkusativendung -ας in der α-Deklination kurz ist (καλάς = - -, ώρας (att. ώρας) = - ~).

Lektion 34

λελυμένος, -ov, -η λέλυμαι, -σαι, -ται . . .

λέλυσο, λέλυσθε λελύσθαι

Ι

Α. Περί ελευθερίας· Επικτήτου 1. Ό μέν τό σώμα λελυμένος, τήν δέ ψυχήν δεδεμένος1, δούλος- ό δέ τό σώμα δεδεμένος, τήν δέ ψυχήν λελυμένος, ελεύθερος. 2. Μόνοι οί

S6 LEKTION 34

πεπαιδευμένοι ελεύθεροι. 3. Εί πεπαιδεύμεθα, ελεύθεροι έσμεν. 4.

Εί πεπαίδευσαι, ελεύθερος εί.

Β. Χίλων ό σοφός, ερωτηθείς2 τίνι διαφέρουσιν οί πεπαιδευμένοι τών

απαίδευτων, έφη· »έλπίσιν άγαθαϊς«.

C. Δημοσθένους 1. Φίλιππος λέλυκε τάς σπονδάς. 2. Λέλυνται αί σπονδαί ύπό Φι­λίππου. 3. Συμφέρει Φιλίππωι λελύσθαι τάς σπονδάς.

D. Πλάτωνος 1. Λελυμένης τής τυρι.ννίΟος, περί ελευθερίας πάσα μάχη εστίν. 2. Μούσα καλλίστη, ήτις τους βελτίστους καί ίκανώς πεπαιδευμένους τέρπει.

Ε. Κωμικά 1. Έ γ ώ λύσω τόνδε 3 . . . Λέλυσο, φεύγε. 2. «Πόθεν ήκεις;« - »έξ εκκλησίας.« - »Ήδη λέλυται γάρ;« - »Ναί· λέλυται.« 3. »Λέλουται τό παιδίον;« - »Ναί· λέλουται.« 4. + »Άρα λέλουσαι;« - »Λέλου-μαι.«

F. 1. Φίλων απόντων μέμνησο.4 2. Μέμνησο άνθρωπος ών 4 .

3. ::" Άνθρωπος ών μέμνησο τής κοινής τύχης. 4. * Μέμνησθ'(ε) 'Αθηνών.

G. Γραμματικόν Άνδρομέδαν πέτράι προσδεδεμένην Περσεύς έλυσε.3

1. (Ανδρομέδα) Είθε λελυμένη εϊην δεσμών. 2. (οί δούλοι) Εϊθε δεσμών λελυμένοι είμεν (εϊημεν). 3. (Εκάβη) Εϊθε αί γυναίκες δεσμών λελυμέναι είεν. 4. (Ανδρομέδα) Πάντα ποιεί, δπως δεσμών λελυμένη ήι. 5. (οί δούλοι) Πάντα ποιούσιν, όπως πόνων λελυμένοι ώσιν. 6. (αί δοϋλαι) Πάντα ποιώμεν, όπως πόνων λελυμέναι ώμεν. 7. (Ανδρομέδα) Έ ά ν δεσμών λελυμένη ώ, θεοϊς χαριστήρια θύσω. 8. (ό δούλος) Έ ά ν πόνων λελυμένος ήι, θεοϊς χαριστήρια θύσει. 9. (ώ γυναίκες) Έ ά ν πόνων λελυμέναι ήτε, άρα θεοϊς χαριστήρια θύ-

σετε; 10. (ώ γύναι) Έ ά ν πόνων λελυμένη ήις, άρ' ού θεοϊς χαριστήρια θύ-σεις;

II

Α. 1. Τί βεβούλευσαι ποιεΐν; 2. Άκουσον ώς βεβούλευμαι. 3. Εί μή

βεβούλευσθε καλώς, φέρειν υμάς δεί τήν τύχην.

Β. Παύλου Προς Κορινθίους Επιστολής α'° Δέδεσαι γυναικί; μή ζήτει5 λύσιν. Λέλυσαι άπό γυναικός; μή ζήτει

γυναίκα.

C. Έ κ τού Ευαγγελίου 1. Καί προσέφερον τώι 'Ιησού έπί κλίνης άνθρωπον δς ήν παραλελυ-μένος.6

L E K T I O N 34 87

2. 'Ιησούς προς Πιλάτον· ς Ούκ άν είχες έξουσίαν κατ' έμοϋ ούδε­μίαν, εί μή ήν δεδομένον7 σοι άνωθεν.

D. Έκ τού κατά Μαθθαίον8 (ευαγγελίου) l.d Δώσω σοι τάς κλείδας τής βασιλείας τών ουρανών9· καί δ άν δήσηις έπί τής γής, έσται δεδεμένον έν τοις ούρανοϊς, καί δ άν λύσηις έπί τής γής, έσται λελυμένον έν τοις ούρανοϊς. 2.e Αμήν λέγω ύμΐν όσα άν δήσητε έπί τής γής, έσται δεδεμένα έν ου­ρανώι, καί όσα άν λύσητε έπί τής γής, έσται λελυμένα έν ούρανώι.

III 'Ανάγνωσμα

Φιλήμονος10

* Οί φιλόσοφοι ζητούσιν11, ώς άκήκοα,12

Τί τάγαθόν έστι, κούδέ εις εϋρηκέ πω. Έν άγρώι διατριβών τήν τε γήν σκαπτών13 έγώ νύν εύρον Ειρήνη 'στιν· ώ Ζεύ φίλτατε, τής έπαφροδίτου καί φιλάνθρωπου \1εού.14

Γάμους, έορτάς, συγγενείς, παΐδας, φίλους, πλούτον, ύγίειαν, σΐτον, οίνον, ήδονήν αύτη δίδωσιν15 . . .

* A?ollod. II 4,3,2 b l.Kor. 7,27 c Jh. 19,11 d Mt. 16,19 ' Mt. 18,18.

I δ:ω ich binde, Fut. δήσω, Aor. έδησα, aber Perf.Pass. δέδεμαι, Partiz. δεδεμέ­νος 2 (als er) gefragt (wurde), Partizip. 3 Der Sprecher ist dabei, sich an einen ge­fesselten Gefangenen heranzuschleichen (Ar.Thesm. 1208). 4 von L. 30 IIE. 5 su­che (Imper.). 6 Nach Lk. 5,18; aber παραλυτικόν Mt. 9,2 und Mk. 2,3. 7 δώσω ich werde geben, δέδοται es ist gegeben (Perf.Pass.), δεδομένος gegeben; vgl. lat. do. 8 Auch geschrieben Ματθαίον (doppeltes {rö ist nicht griechisch). 9 Der Plural >dii Himmel« ist nicht griechisch, sondern semitisch. 10 Philemon (ca. 360 - ca. 260 (!) v.Chr.) war nach Menander der hervorragendste Meister der Neuen Komödie. II ^ητοϋσιν sie suchen. 12 άκήκοα ich habe gehört (Perf.). 13 σκάπτω ich gra­be. 14 τής . . . θεοϋ (Ausruf) welch eine Göttin! 15 δίδωσι(ν) gibt (vgl. Fn. 7).

88 LEKTION 35

Lektion 35

ό ιχθύς, ιχθύος βραχύς, βραχύ, βραχεία·.

ή Έρινύς, Έρινύος βραδύς, βραδύ, βραδεία*

Ι

Α. Περί ιχθύων φωνής 1. Ώ ς ιχθύς άφωνος εί. 2. 'Ιχθύος άφωνότερός έστιν. 3. + 'Ιχθύων/

άφωνότεροί είσιν. 4. Φωνήν ούκ έχειν ίχθύν (ίχθύς) φασιν. 5.. Ούτε έν ιχθύσι (ίχθύϊ) φωνήν ούτε έν άπαιδεύτοις (-τωι) αρετήν δειϊ

ζητεϊν.

Β. Παροιμία »Ίχθύν είς Έλλήσποντον«· έπί τών άχρηστων· πολλοί γάρ έν τώιι Έλλησπόντωι ίχθύες.

C. Κωμικόν1

* ». . . ίχθύ, βάδιζ'(ε), ώς σ' έσθίω.« »'Αλλ' ούδέπω έπί θάτερ'(α) όπτός 2 είμ' έγώ.«

D. Έ κ τής Καινής Διαί>ήκης8

1. Ούκ είσιν ήμίν πλεϊον ή πέντε άρτοι καί ίχθύες δύο. 2. Ούκ έχο­

μεν ώδε εί μή πέντε άρτους καί δύο ίχθύας.

Ε. Παροιμίαι 1. Έλέφας μύν ού διώκει. 3 2. Ύ ς διά δόδων. 4

Abbildung 6: Geflügelter Eber, Didrachmon aus Klazomenai, um 500 v.Chr. (L.35 I G).

LEKTION 35 89

F. 1. Ύϊ όμοιος ό τύραννος· φόβου γάρ πλήρης. 2. »ΤΥς« τους 'Ιππο­κράτους 5 ύοϋς έλεγον οί κωμωιδοποιοί· ήσαν γάρ ύώδεις 6 καί απαί­δευτοι.

G. Θαυμάσια ΤΥν έν Ίνδοϊς ού φασιν είναι ούτε ήμερον ούτε άγριον ομοίως δέ καί έν Αιβύηι συών άγριων απορία εστίν· έν δέ Αίθιοπίάι λέγουσιν είναι ύς τετρακέρως7· έν δέ Κλαζομέναις φασιν είναι σϋν πτηνόν. 8

Η. 1. Ή θεών ισχύς μεγίστη. 2. Έ ρ ω ς τών θεών ίσχύν έχει με-

γίστην. 3. Τέχνη άμείνων ισχύος.

II

Α. 1. ' Ι π π ο κ ρ ά τ ο υ ς · Βραχύς ό βίος, ή δέ τέχνη μα>:ρά. 2. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · ' ' * Βραχεία τέρψις εστίν ηδονής κακής.

3. Τ ο ύ α υ τ ο ύ b * Καλώς έλεξας έν βραχεί (= διά βραχέων) τά καί­ρια.

Β. 1. Γλυκύς άπείροις πόλεμος. 2. Μεταβολή πάντων γλυκύ. 3. Γλυ­

κεία μήτερ, τί με θέλεις ποιεΐν;

C. 1. Τήν ευθείαν τρέχε. 2. Ό βραδύς είλε9 τόν ταχύν.

3. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · 0 * Τό τοϋ ποδός μέν βραδύ, τό τοϋ δέ νού ταχύ.

D. 1. Αριστοτέλης έφη τάς μέν ρίζας τής παιδείας είναι πικράς, τους δέ

καρπούς γλυκείς.

2. 'Αναξαγόρας έλεγε τών σωμάτων τά μέν βαρέα τόν κάτω τόπον, τά

δέ κούφα τόν άνω κατέχειν.

Ε. Ό ρυθμός έκ τού ταχέος καί βραδέος, έκ δέ τού οξέος καί βαρέος αρ­

μονία εστίν.

F. Ταχείς όντες οί λαγώι ού χρείαν έχουσιν ισχύος· τοις δέ βραδέσι ζώιοις ίσχύν ή φύσις δέδωκεν.

G. 1. ::' Ταχέως, ταχέως φέρ' οίνον. 2. Σπεύδε βραδέως.

Η. Περί ηδονής· Πλατωνικά*1

1. Σύ μέν λέγεις αγαθά πάντα είναι τά ηδέα· Σωκράτης δέ φησι τό

αγαθόν καί ήδύ διαφέρειν αλλήλων. 2. Πολύ διαφέρει, ώ Σώκρατες,

τό παραχρήμα 1 0 ήδύ τού είς τον ύστερον χρόνον ήδέος.

III

'Ανάγνωσμα

Α. Περί Έρινύος· Αισχύλου6

1. * Μέγα γάρ δύναται 1 1 πότνι'(α) 1 2 Έ ρ ί ν ύ ς - - - « .« ~ ~

παρά τ' άθανάτοις τοις θ ' ύπό γαίας. « w - w' « „ w

2. :;· Ίώ . . . μέλαιν' Έρινύς, ή μεγασθενής1 3 τις εί.

90 L E K T I O N 36

3. * . . . Ζευς πέμπει παραβάσιν14 Έρίνύν. — ^ ^ - ^ ^ —

Β. Περί Έρινύων· Σοφοκλέους' 1. ::" Καλώ15 δ' αρωγούς16 τάς άεί τε παρθένους

άεί δ' όρώσας17 πάντα τάν (τά έν) βροτοϊς πάθη σεμνάς Έρινύς ταχύποδας18.

2. * Ώ δώμ' Άιδου καί Περσεφόνης ώ χθόνι'(ε) Ερμή καί πότνι'12 Άρά 1 9

σεμναί τε θεών παίδες Ερινύες αϊ τους αδίκως ιΉ'ήισκοντας όράτ'(ε)17

έλθετε, άρήξατε16 . . .

"Lk. 9,13; Mt. 14,17; vgl. L. 21 Η " F r . 362; I.A. 829 c Ιο 742 d Phil. 13a; 60b; Prot. 356a ' l .Eum. 950; 2.Sept. 977; 3.Ag. 59 ' l.Ai. 835 (aus Aias' Abschiedsrede); 2.El. 110 (Elektras Gebet).

1 Aus dem Schlaraffenland (Krates 14K). 2 θάτερα = τά έτερα die andere Seite, όπτός (fertig) gekocht, gar. 3 Vgl. L.30 I.C2. 4 Vgl. L.21 C l . 5 Ein Verwandter des Perikles (nicht der große Arzt!). 6 ύώδης schweinisch, d.i. - für Griechen! - vergnü­gungssüchtig. 7 τετρακέρως mit vier Hörnern. 8 πτηνός, όν, ή geflügelt. - Den ge­flügelten Eber, das Wappentier von Klazomenai (südl. von Smyrna, die Heimatsudt des Anaxa-goras), kann man auf Münzen dieser Stadt sehen (vgl. Aelian, N.A. XII 38). S. Abb. 6. 9 είλον (Inf. έλείν) nahm, ergriff, überkam (starker Aorist). 10 παραχρήμα so­fort. 11 δύναται hat Macht, vermag, kann. 12 πότνια Herrin. 13 μεγασθεν-ής, ές (το σθένος die Starke); ή wahrlich. 14 βάς, βάντος (vgl. λύσας, λύσαντος), Dat.PI. βάσι(ν) gehend (Partiz.Aor. von βαίνω); παραβαίνω überschreiten. 15 καλώ ru­fen. 16 άρήγω helfen, αρωγός, όν helfend, Helfer. 17 όρώσας sehend (Par­tiz. Präs. Akk. PI. Fem. von όράω); οράτε (ihr) seht. 18 ταχύπους, -ουν schnellfüs-sig. 19 ή άρά Fluch.

Lektion 36

λύομαι, -ηι, -εται . . . βούλωμαι, -ηι, -ηται

βούλομαι, -ηι, -εται . . . άκούσομαι, -ηι, -εται

Α. Έκ τών Επικτήτου 1. Έγώ μέν παιδευτής είμι υμέτερος, ύμείς δέ παρ' έμοί παιδεύε-σθε. 2. Τί έστι τό παιδεύεσθαι; καί τί έργον τού πεπαιδευμένου; 3. Τό παιδεύεσθαι τούτ' έστι· μανθάνειν τά ϊδια καί τά αλλότρια.

Β. 1. Μαίνεσθε- ποϊ φέρεσθε, ώ άνθρωποι· πείθεσθε θεώι. 2. Τίς ή μανία αύτη; ποϊ φέρηι, ώ νεανία; τοίς νόμοις πείθου.

LEKTION 36 91

C. Θεόγνιδος (313) * Έν μέν μαινομένοις μάλα μαίνομαι· έν δέ δικαίοις

πάντων ανθρώπων ειμί δικαιότατος.

D. Γνώμαι 1. * Άνδρος χαρακτήρ έκ λόγου γνωρίζεται. 2. * Πένης λέγων τάληθές ού πιστεύεται. 3. Σόλων έφη· »μή ψεύδου άλλ' αλήθευε«, καί »άρχε πρώτον μαθών άρχεσθαι.«

Ε. Πλάτωνος, έκ τού Εύθύφρονος (10a) »Αέγομέν τι φερόμενον καί φέρον, καί άγόμενον και άγον . . . καί πάντα τά τοιαύτα μανθάνεις ότι έτερα αλλήλων έστι καί ήι έτερα;« -»Έγωγέ μοι δοκώ μανθάνειν.«

F. Σοφοκλέους τοϋ ήθους τοσαύτη ήν χάρις ώστε πάντηι καί προς απάντων αυτόν στέργεσθαι.

G. 1. »Τίς άγορεύειν βούλεται;« - »Έγωγε.« 2. Άκούειν βουλόμεθα ά λέξεις. 3. Εί βούληι (βούλει), λέγοιμι άν.

Η. 1. Π λ ά τ ω ν ο ς 8 Αέγουσί τίνες τών φιλοσόφων, ώς έστιν ουδέποτε ουδέν, άεί δέ γίγνεται. 2. Τού α υ τ ο ύ 8 Δεύτερον αγαθόν, μετά τό είναι αγαθόν, τό γίγνε­σθαι. 3. 'Αριστοτέλους· 1 ' Δεϊ τά μέν δίκαια πράττοντας δικαίους γίγνε­σθαι, τά δέ σώφρονα σώφρονας. 4. Τοϋ αυτού b Έτι χαλεπώτερον, ήδονήι μάχεσθαι ή θυμώι, κα-θάπερ φησίν 'Ηράκλειτος.

Ι. 1. Μάχης παύσομεν υμάς. 2. Ού παυσόμεθα μαχόμενοι. 3. Άνάγκηι ουδέ θεοί μάχονται. 4. Μαχώμεθα· ού γάρ έστιν άλλη ήμίν οδός σωτηρίας.

Κ. 1. »'Αλλ' οί θεοί ικανοί είσιν σώιζειν ημάς, δταν βούλωνται.« 2. »Εύχώμεθα δή θεοϊς πάσι καί πάσαις· έάν γάρ εύχησθε, άκούσονται υμών.« - »Εύχόμεθα.«

L. 1. Λϋσόν με δεσμών. 2. »Λυσόμενος τήν θυγατέρα«0 Χρύσης ό ιερεύς ήλθε προς Αγαμέμνονα.

Μ. 1. »Ποϊ συ έρχηι;« - »Ές τό βαλανείον έρχομαι λουσόμενος.« 2. »Ίχθύν τίνα ήδέως έσθίοις άν;« - »Ήδομαι ίχθύϊ όπτώι.« 3. * Ώς ήδομαι καί χαίρομαι1 κεύφραίνομαι. (κωμ.) 4. Χαίρε σφόδρα, θύγατερ Σιών, εύφραίνου . . . θύγατερ 'Ιερου­σαλήμ.0

Ν. Πώς δεϊ φυλάσσεσθαι 1. 'Ησιόδου e * Μέτρα φυλάσσεσθαι· καιρός δ' έπί πάσιν άριστος. 2. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · ' * Παίς ών φυλάσσου πραγμάτων αισχρών άπο.

Ο. Περί τοϋ πολιτεύεσθαι 1. Ό σοφός ού πολιτεύσεται. 2. Επίκουρος φησιν ού πολιτεύσεσθαι

92 L E K T I O N 37

τόν νουν έχοντα. 3. Οί Χριστιανοί έπί γής διατρίβουσιν, άλλ' έν ού-ρανώι πολιτεύονται.2

Ρ. Κρίτων προς Σωκράτη3

Άλλα βουλεύου· μάλλον δέ ουδέ βουλεύεσθαι έτι ώρα, άλλα βεβου-λεύσθαι· μία δέ βουλή· τής γάρ έπιούσης4 νυκτός πάντα ταύτα δεϊ πε-πράχθαι5.

• Pl.Theät. 152e; Gorg. 527b b E.N. 1105a 17; ebd. 7 c IL 1,13 d Sophon. 3,14 ' Op. 694 ' fr. 1027

1 Der barbarische Sprecher dieses Verses (Arist.Pax 291) amüsiert das Publikum durch einen Verstoß gegen die Grammatik, der ihm in seiner Begeisterung unterläuft: ein Medium (oder Pas­siv) von χαίρω gibt es nicht; vgl. das folgende Zitat. 2 Aus dem frühchristlichen Brief an Diognetos. 3 Kriton (in Piatos Dialog) sucht Sokrates zur Flucht aus dem Gefängnis zu überreden. 4 επιών, -ιόν, -ιοϋσα (Partizip) herankommend. 5 Infin. Perf. Pass. von πράττω.

Lektion 37

ή πόλις, πόλεως ό μάντις, μάντεως

Α. Έκ τών Αριστοτέλους Πολιτικών8

Ή πόλις κοινωνία τών ελευθέρων εστίν, ή δέ πολιτεία βίος τίς έστι πόλεως. Έν άπάσαις δή ταίς πόλεσιν έστι τρία μέρη τής πόλεως· οί μέν εύποροι σφόδρα, οί δέ άποροι σφόδρα, οί δέ τρίτοι οί μέσοι τούτων. Βούλεται δέ ή πόλις έξ ϊσων είναι καί ομοίων ότι μάλιστα· τούτο δ' υπάρχει μάλιστα τοις μέσοις. Δήλον άρα τάς τοιαύτας εύ πο-λιτεύεσθαι πόλεις έν αίς πολύ τό μέσον.

Β. Σωκράτης ερωτηθείς1 ποία ισχυρότατη τών πόλεων, είπεν- »ή άνδρας έχουσα αγαθούς.«

C. Ποιητών τίνα περί πόλεως 1. Εύριπίδου· * Άνήρ γάρ άνδρα καί πόλις σώιζει πόλιν. 2. Τοϋ αυτού· * Αί γάρ πόλεις εϊσ' (είσιν) άνδρες, ούκ έρημία. 3. 'Αλκαίου· Άνδρες πόλεως πύργος. 4. 'Ομήρου· 2 * Άνδρος μέν στέφανος παίδες, πύργοι δέ πόληος.

D. * »Ώ καλλίστη πόλι πασών«, καί * »Ώ λαμπρότατη πασών πόλεων«· ούτως ή Κωμωιδία προσαγορεύει τάς Αθήνας.

LEKTION 37 93

Λ Υ ^ Ι Ο

Ε ο Ζ : Μ Ι Κ Ι

Ω Ν Α Φ Ι Λ Ι

Ν Φ Ε Ξ Ι Μ Α

Λ Ι ^ ^ Τ Α

Τ ο Ν Ε Ν

Τ Ε Ι Π ο

Λ Ε Ι Α Ν

Δ Ρ Ε Ι ο ξ

Γ Α Ρ Ε Π

ι

Abbildung 7: Inschrift auf einer kleinen Steinscheibe aus Athen, 2. Hälfte d. 5. Jh.s. v.Chr. (L.37 E).

E.J Λυσίθεος Μικίωνα φιλεϊν φησι μάλιστα τών έν τήι πόλει· ανδρείος γάρ έστι.

F. Αριστοτέλους· περί φύσεως0

1. Ή φύσις ουδέν μάτην ποιεί. 2. »'Οδός είς φύσιν« ή γένεσις. 3. Τών φύσει ή πόλις, καί ό άνθρωπος φύσει πολιτικόν ζώιόν έστιν. 4. Τριών δεί παιδείάι- φύσεως, μαθήσεως, ασκήσεως. 5. Καί Επίχαρ­μος λέγει· * Φύσιν έχειν άριστον έστι, δεύτερον δέ, μανθάνειν.

G. Άριστοτέληςς τόν άνθρωπον λέγει ορθόν μόνον τών ζώιων διά τό τήν φύσιν αυτού είναι θείαν.

Η. 'Αριστοτέλους- περί δυνάμεως καί ενεργείας 1. Ή ενέργεια ούκ έστιν άνευ τής κατ' αυτήν δυνάμεως. 2. Έστι δυ­νάμει ό μανθάνων επιστήμων. 3.d Αριστοτέλης έλεγεν έν τώι σκότωι

94 L E K T I O N 38

τά σώματα χροάν δυνάμει μέν έχειν, ένεργείάι δέ μηδαμώς· πολύ δέ το μεταξύ τοϋ τε μή έχειν καί μή όράσθαι.4

Ι. Πλάτωνος6

1. Άρα ή μετά δικαιοσύνης πράξις αρετή έστιν;

2. Άρα τήν τών αγαθών πράξιν λέγεις σωφροσύνην είναι;

Κ. 1. Πράξεις 'Αποστόλων 2. Αουκάς έν ταίς Πράξεσι τών Αποστόλων λέγει Παύλον έν Αθή­ναις εύρεϊν άγνωστου θεού βωμόν.

L. Περί μάντεων 1. Μάντεων άψευδέστατος Τειρεσίας ήν ό Θηβαίος. 2. Πρό τής μάχης οί μάντεις έθύοντο, καί τά ιερά καλά ήν.5

3. Μή πίστευε τοις μάντεσιν (τώι μάντει).

4. Εύριπίδου· * Μάντις δ' άριστος όστις εικάζει καλώς.

Μ. Μάρκου αύτοκράτορος6

Ένί τέρπου τώι άπό πράξεως κοινωνικής μεταβαίνειν έπί πράξιν κοι-νωνικήν, σύν μνήμηι θεού.

a 1279a 21 und 1295b 1 ff. (stark kondensiert) b Cael. 291b 13, al., Phys. 193b 13, Pol. 1253 a 2 c Part.an. 686a 27 d Doxogr. p.314 e Men. 79c; Charm. 163e.

1 Vgl. Anm. zu 1.29 I , G 3. 2 Der Vers wird - höchst zweifelhaft - dem Homer (Fpigr.) zugeschrieben. 3 Eingeritzt auf eine kleine Steinscheibe (wohl 2. Hälfte d. 5. Jh.s), Buch­staben rot gefüllt. Gefunden auf der Akropolis von Athen. Μικίωνα: Akk. des Namens Μικίων. S. Abb. 7. 4 gesehen werden (= sichtbar sein). 5 Die heiligen (Opfer) waren gut: ein Fachausdruck (oft z.B. bei Xenophon), welcher besagt, daß die omina, welche man aus dem Zustand der geschlachteten Opfertiere entnahm, günstig waren. 6 Aus dem philosophi­schen Tagebuch des Kaisers Markus Aurelius (gest. 180 n.Chr.).

Lektion 38

λύομαι, έλυόμην, λυοίμην έγιγνόμην, γιγνοίμην, γίγνου

βούλονται, εβούλοντο, βούλοιντο εγενόμην, γενοίμην, γενοϋ

Ι

Α. Γραμματικόν1

1. Μέμνησο άνθρωπος ών. 2. Μέμνησθε 'Αθηνών. 3. Αέλυσο, φεύ­γε. 4. Αέλυσθε, φεύγετε. 4. Μή ψεύδεσθε. 5. Μή ψεύδου. 6. Τοίς νόμοις πείθου.

LEKTION 38 95

Β. Περί Κύρου τού Περσών βασιλέως2

1. Κύρος έτι παις ών, ότε έπαιδεύετο σύν άλλοις παισίν, πάντων πάντα κράτιστος ένομίζετο. la. + »Σύ δέ, δτε έπαιδεύου, άρα κρά-τιστος ένομίζου;« - »Ούκ ένομιζόμην.« Ib. + »Ύμεϊς δέ, δτε έπαι-δεύεσθε, άρα κράτιστοι ένομίζεσθε;« - »Ένομιζόμεθα.« 2. Οί αρ­χόμενοι Κΰρον ώς πατέρα εσέβοντο. 3. Ή σάλπιγξ εσήμαινε. Τότε δή τοϋ Κύρου οί στρατιώται ανεβόησάν3 τε καί έμάχοντο, έπαιον έπαίοντο, άπέκτεινον απέθνηισκον- τέλος δέ οί πολέμιοι προς φυγήν έτρέποντο.4

C. Εύριπίδου3

1. ::" Κακής άπ' αρχής γίγνεται τέλος κακόν. 2. * Θνήισκει δ' ουδέν τών γιγνομένων.

D. Πλάτωνος" 1. Πάν τό γιγνόμενον ύπ' αιτίου τινός ανάγκη γίγνεσθαι. 2. »Ώ Πρόδικε5, άρα ταύτόν σοι δοκεϊ είναι τό γενέσθαι καί τό είναι, ή άλλο;« - »άλλο νή Δία«, έφη ό Πρόδικος. - »Έστιν άρα ού ταύτόν, ώς φησιν Πρόδικος δδε, τό είναι καί τό γενέσθαι.«

Ε. Τραγικά τίνα 1. Σοφοκλέους· 6 * . . . μηδαμώς γίγνου κακός. 2. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · 7 * . . . νύν άνδρα γίγνεσθαι σε χρή. 3. Τοϋ α υ τ ο ύ · 8 * . . . εγενόμην μητροκτόνος. 4. Αισχύλου· 9 ::" Ερμή χθόνιε . . .

σωτήρ γενού μοι σύμμαχος τε.

F. 1. Ούτως εχόντων τώνδε, σύμβουλοι μοι γένεσθε. 2. + Τά άριστα βουλεύου σεαυτώι. 3. Τά άριστα βουλεύεσθε ύμΐν αύτοίς. 4. Σωτήρ γενέσθω σοι ό θεός. 5. + Σωτήρες γενέσθων ύμΐν οί θεοί. 6. Πόλλ' αγαθά σοι γένοιτο. 7. Εύδαίμονες γένοισθε. 8. Ό φίλον τώι θεώι, τούτο γενέσθω.

G. Εύριπίδου, περί γένους καί ευγενείας0

1. ::" Έκ πατέρων αγαθών έγένου. 2. * ώ παϊ Κρέοντος10, ώς αληθές ήν άρα,

έσθλών άπ' ανδρών έσθλά γίγνεσθαι τέκνα, κακών δ' όμοια τήι φύσει τήι τοϋ πατρός.

3. * Ούκ άν γένοιτο χρηστός έκ κακού πατρός. 4. * . . . ούκ άν έκ μητρός κακής

έσθλοί γένοιντο παίδες. 5. * . . . ούδ' άν εί βούλοιτό τις

σώφρων γένοιτο Σπαρτιάτίδων κόρη.

Η. Εύχαί 1. Πολλά καί αγαθά εύχομαι σοι. 2. Ώ Ζεϋ πάτερ, εϊθε πλούσιος γενοίμην.11

96 LEKTION 38

Abbildung 8: Bild auf einer attischen Vase, Ende 6. Jh. v.Chr. (L.38 Ι Η 2). Der ölhändler, mit sorgenvoller Miene, füllt einem jungen Kunden das ö l -fläschchen, den beim Sport gebrauchten Aryballos. Dazu spricht er bei sich selbst:

Ω ΖΕΥ ΠΑΤΕΡ ΑΙΘΕ ΠΛΟΥΣΙΟΣ ΓΕΝ[ΟΙΜΑΝ]

Er ist offenbar ein Dorer (αϊθε, att. εϊθε).

3. ::" Ει μοι γένοιτο παρθένος καλή τε καί τέρεινα. 1 2

4. Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ - Τίς ούκ άν βούλοιτο μάλλον 'Οδυσσεύς είναι ή Κύκλωψ;

Ι. Πλάτωνος0

1. Ού μή παύσωμαι φιλοσόφων. 2. + Σωκράτης έφη ώς ού (μή) παύ-σοιτο φιλοσόφων. 3. Έγωγε, έφη Θρασύμαχος, ώ Σώκρατες, τοις άκούουσι τούτοις προύλεγον (προέλ-), ότι σύ άποκρίνασθαι 1 3 μέν ούκ έθελήσοις, είρωνεύσοιο δέ καί ού παύσοιο τής φλυαρίας.

Κ. Σοφοκλέους 1 4

::" Ώ παί, γένοιο πατρός ευτυχέστερος, τά δ' άλλ' όμοιος, καί γένοι' άν ού κακός.

II

'Αναγνώσματα

Α. Άνάχαρσις ό Σκύθης 1 5 , έκκλησίάι παραγενόμενος, θαυμάζειν έφη ότι λέγουσι μέν οί σοφοί παρ' Έλλησι, κρίνουσι δ' οί αμαθείς.

L E K T I O N 39 97

Β. »Λέγ' αίνον ήμίν, ώ γραύ.« - »Αισώπου αίνον ύμΐν λέξω.6«

Λέαινα 1 6, όνειδιζόμενη ύπό αλώπεκος έπί τώι διά παντός ένα τίκτειν,

έφη- »'Αλλά λέοντα«.

C. Άναξαγόρας { έφη έν τήι αύτήι γονήι 1 7 καί τρίχας είναι καί όνυχας

και φλέβας 1 7 καί αρτηρίας καί νεύρα και οστά, αφανή μέν διά μικρο-

μέρειαν1 7, αυξανόμενα δέ κατά μικρόν. »Πώς γάρ άν«, φησίν, »έκ μή

τριχός γένοιτο θρίξ, καί σαρξ έκ μή σαρκός;«

a fr. 14 und 839 " Tim. 28a; Prot. 340b c Tro. 1254; fr. 75. 333. 298; Andr. 595 a Apol. 29d; Rep. 337a; Gorg. 489b e Aes. 257P ' BIO D-K.

1 Aus früheren Lektionen. 2 Aus Xenophons Roman; βασιλέως Gen. von βασιλεύς Kö­nig (L.39). 3 erhoben Geschrei (Aorist; vgl. ή βοή Schrei, Ruf). 4 Imperfekt; der -intransitive - starke Aorist ist έτράποντο. 5 Sokrates (in Piatos Dialog Protagoras) appel­liert an die Autorität des Sophisten Prodikos. 6 Der blinde Bettler Odipus appelliert an das Volk von Athen, nicht schlecht, d.i. unmenschlich an ihm zu handeln. 7 Elektra sta­chelt ihren Bruder Orest an, ihre Mutter Klytämestra zu töten (El. 693). 8 Orest nach der Tat (Or. 587). 9 Orest betet (Cho. 1). 10 Sohn Kreons: eine Person in einem nicht erhaltenen Stück des Euripides. 11 Herzenswunsch des ölhändlers auf einer attischen Vase, s. Abb. 8. 12 Hipponax 119W. τέρεινα, Fem. von τέρην, Neut. τέρεν, zart. 13 άποκρίνασθαι antworten (Aor.) 14 Aias spricht, ehe er sich tötet, zu sei­nem kleinen Sohn. 15 Anacharsis: der Typ des -edlen Wilden« in der griechischen Litera­tur. 16 ή λέαινα, Fem. zu ό λέων; 6, ή άλώπηξ, -εκος Fuchs; tö όνειδος Schmähung, Schande. - Im Altertum meinte man, eine Löwin könne nur einmal ein Junges werfen. 17 ή γονή Saat, Samen; ή φλέψ, φλεβός Ader (Phlebitis); μικρομέρεια (το μέρος Teil).

Lektion 39

ό βασιλεύς, -έως Θησεύς, Θησέως

ό ιερεύς, -έως Ζευς, Διός

Ι

Α. Περί βασιλέων

1. ' Η ρ α κ λ ε ί τ ο υ · Πόλεμος πάντων βασιλεύς, πάντων δέ πατήρ. 2. ' Ι σ ο κ ρ ά τ ο υ ς - Τόν βασιλέα φιλάνθρωπον είναι δεϊ καί φιλόπολιν. 3. Ξ ε ν ο φ ώ ν τ ο ς · Κύρος έλεγε παραπλήσια έργα είναι βασιλέως αγα­θού καί νομέως αγαθού. 4. Πολλά άνδρί βασιλεί μέλει. 5. Χαίρε, ώ βασιλεύ 'Αθηνών.

6. ' Η σ ι ό δ ο υ - ::" Έ κ δέ Διός βασιλήες.

98 LEKTION 39

Β. 'Αριστοτέλους 1. Περί τους ηρωικούς χρόνους τά προς τους θεούς έμελε τοις βασι-λεύσιν. 2. 'Αλλά καί Άθήνησιν ό άρχων βασιλεύς1 υπέρ τής πόλεως θυσίας θύει και εύχάς εύχεται. 3. Καί έν Σπάρτηι νόμος έστι τους βασιλέας θύειν προ τής πόλεως. 4. Ούτως τών Ελλήνων τών πάλαι οί βασιλής καί ιερής έγένοντο.

C. Περί τών έν Αίγύπτωι ιερέων 1. Θαλής, ώς λέγουσί τίνες, είς Αϊγυπτον έλθών τοϊς ίερεύσι συνήν. 2. Καί Πυθαγόρας πολλά παρά τών έκεΐ ιερέων μαθείν λέγε­ται.

D. Έκ τού Πλάτωνος " Ιωνος2

Οί ποιηταί ουδέν άλλο ή έρμηνής είσι τών θεών . . . ούκούν ύμείς αύ οί ραψωδοί έρμηνέων έρμηνής γίγνεσθε.

Ε.3 1. :{" Αϊδ' είσ' 'Αθήναι, Θησέως ή πριν πόλις. 2. * Αϊδ' είσ' 'Αδριανού καί ουχί Θησέως πόλις.

F., G. Περί Διός

F. Αισχύλου3

* Ζευς έστιν αίθήρ, Ζευς δέ γή, Ζευς δ' ουρανός, Ζευς τοι τά πάντα χώτι τώνδ' ύπέρτερον.

G. 1. Ώ Ζεϋ βασιλεύ, 'ίλεως γενού. 2. Θύσωμεν Όλυμπίωι Διί. 3. Διά τόν Δία νικώμες.1' 4. * Χαίρετε κήρυκες, Διός άγγελοι ήδέ καί ανδρών.c

II

Α. Έκ τοϋ κατά Μαθθαϊον ευαγγελίου (4,18-19) Περίπατων4 δέ παρά τήν θάλασσαν τής Γαλιλαίος είδε δύο αδελφούς, Σίμωνα τδν λεγόμενον Πέτρον καί Άνδρέαν τόν άδελφόν αυτού, βάλ­λοντας άμφίβληστρον5 είς τήν θάλασσαν· ήσαν γάρ αλιείς. Καί λέγει αύτοίς· δεύτε οπίσω μου, καί ποιήσω υμάς αλιείς ανθρώπων.

Β. 'Αντίγονος ό μονοφθαλμός6, είπόντος τινός ότι »πάντα καλά καί δί­καια τοις βασιλεύσι«, «ναί μά Δία«, έφη, »τοις τών βαρβάρων ήμίν δέ μόνα καλά τά καλά καί μόνα δίκαια τά δίκαια«.

C. Ξενοφώντος0

Σωκράτης, λέγοντος τίνος ότι άηδώς έσθίοι, »Άκουμενός«7, έφη, »τούτου φάρμακον αγαθόν διδάσκει.« Έρομένου δέ· »Ποίον«; »Παύ-σασθαι έσθίοντα« έφη.

D. Θεόγνιδος (15-18)8

* Μούσαι καί Χάριτες, κοϋραι Διός, αϊ ποτέ Κάδμου ές γάμον έλθούσαι καλόν άείσατ' έπος·

L E K T I O N 40 99

»Όττι καλόν, φίλον εστί, τό δ' ού καλόν ού φίλον εστί.« Τούτ' έπος αθανάτων ήλθε διά στομάτων.

* Fr. 70Ν (apud Clem. Alex.) b Von der Inschrift am Zeustempel in Selinus (Sizilien), LG. xiv 268 c Vgl. L.20G d Mem. 3,14,12.

1 »Τών Άθήνησι παλαιών άρχων πρώτη ήν ή τοϋ βασιλέως« (Αρτ. Αθ. πολ. 2.1). 2 So­krates spricht zu dem Rhapsoden Ion (534e). 3 Inschriften auf der Innen- und Außenseite des Tors, welches aus der Altstadt von Athen in die von Hadrian gegründete Neustadt führte. Vgl. L.7 A. 4 Umhergehend, -wandernd (Partiz. Präs.). 5 Netz. 6 König Antigonos, einer der >Nachfolger< (Διάδοχοι) Alexanders d.Gr. Er fiel, Sljährig, kämpfend in der Schlacht bei Ipsos, 301 v.Chr. 7 Akumenos: ein berühmter Arzt. 8 Wiederholt von L.32 II E.

L.40: α, η, ψ (für άι, ηι, ωι).

Lektion 40

έβεβουλεύμην (-σο, -το . . .) έβουλευσάμην (-σω, -σατο)

έλελύκη, -ης . . . (-ειν, -εις) βουλευσαίμην (-σαιο, -σαιτο)

Ι

Α. Γραμματικόν ΙΑ. Πάντων βασιλέων Κύρος άριστα πεπαίδευται. 1Β. Πάντων βασιλέων Κύρος άριστα έπεπαίδευτο. (Ξεν.) 2Α. »Ώ Σώκρατες, άρα βεβούλευσαι φεύγειν;« - »Ού βεβούλευμαι.« 2Β. »Ώ Σώκρατες, άρ' έβεβούλευσο φεύγειν;« - »Ούκ έβεβου­λεύμην.« 3Α. »Ώ φίλοι, άρα βεβούλευσθε φεύγειν;« - »Ού βεβουλεύμεθα.« 3Β. »Ώ φίλοι, άρ' έβεβούλευσθε φεύγειν;« - »Ούκ έβεβουλεύμεθα.« 4Α. »Αρα φεύγειν βεβούλευνται οί Πέρσαι;« - »Ού βεβούλευνται.« 4Β. »Αρα φεύγειν έβεβούλευντο οί Πέρσαι;« - »Ούκ έβεβούλευντο.«

Β. 1. Οί Ξενοφώντος ύοί έν Σπάρτη έπεπαίδευντο. 2. Ό πατήρ έπεμψε μοι έπιστολήν· ένεγέγραπτο δέ ώς ήξοι· ό δ' ούκ ήλθεν.

C. 1. * Ίδείν θέλω, τό πλήθος δ τι βουλεύεται. 2. Τί βεβούλευται (βε­βούλευνται) περί τών σπονδών; 3. Έβεβούλευτο (έβεβούλευντο) μέν λελύσθαι τάς σπονδάς· νύν δέ άλλως βεβούλευται (βεβούλευνται). 4. Ού γάρ λέλυνται αί σπονδαί. 5. Αί σπονδαί διελέλυντο μέχρι Πυ­θίων.3

100 LEKTION 40

D. 'Αντιφώντος1

Καί επειδή ήσαν έν τώ Πειραιεί, έθυεν·2 καί επειδή αύτώ 2 έτέθυτο τά

ιερά, εντεύθεν εβουλεύετο ή άνθρωπος, όπως αν αύτοϊς τό φάρμακον

δοίη 3 , πότερον πρό τοϋ δείπνου ή άπό δείπνου. Έδοξεν ούν αυτή

βουλευομένη βέλτιον είναι μετά δεϊπνον δούναι. 3

Ε. Γραμματικόν

ΙΑ. Φίλιππος τάς σπονδάς λέλυκεν.

1Β. Φίλιππος τάς σπονδάς έλελύκει.

2Α. »ώ Φίλιππε, άρα τάς σπονδάς λέλυκας;« - »ού λέλυκα.«

2Β. »ώ Φίλιππε, άρα τάς σπονδάς έλελύκης (-κεις);« - »ούκ έλελύκη

(-κειν).«

3Α. Οί 'Αθηναίοι τάς σπονδάς λελύκασιν.

3Β. Οί 'Αθηναίοι τάς σπονδάς έλελύκεσαν (-κεισαν).

4Α. »Ύμεϊς, ώ 'Αθηναίοι, τάς σπονδάς λελύκατε«. - »ού λελύκαμεν.«3

4Β. »Ύμείς, ώ 'Αθηναίοι, τάς σπονδάς έλελύκετε (-κειτε).« - »ούκ

έλελύκεμεν (-κειμεν).«

5. Τούτων ώδ' εχόντων έλέλυντο αί σπονδαί. 3

II

Α. Περί Έπιμενίδου 4

1. Έπιμενίδης ίδρύσατο παρ' Άθηναίοις τό ιερόν τών Σεμνών.

2. Έπιμενίδης Άθήνησιν ιερά ίδρύσασθαι λέγεται.

Β. Πότερον δεί λούσασθαι 1. »Καί πότε έλούσω, ώ πονηρέ;« - »Ούκ έλουσάμην έξ ού εγενόμην.«

2. Λούσασθε, καθαροί γένεσθε.

3. + Λουσάσθω ό παις, λουσάσθων (λουσάσθωσαν) δέ καί οί γέρον­

τες. 4. + Οί μέν παίδες έλούσαντο, ημείς δέ ούκ έλουσάμεθα.

C.-E. Περί τού βουλεύσαι (βουλεύσασθαι).

C. 1. Βούλευσαι κατά σαυτόν γενόμενος. 2. Τοϋ δρώντός 5 έστι καί τό βουλεύσαι. 3. Ό δρών άριστ' άν βουλεύσαι (βουλεύσειεν, βουλεύ-σαιτο). 4. Βουλεύσασθε μετά τών συμμάχων.

D. Κωμικά 1. Έ ά ν πίνωμεν, ίσως χρηστόν τι βουλευσαίμεθα. 2. * »Πώς δ' άν μεθύων χρηστόν τι βουλεύσαιτ' άνήρ;«

»Αριστα πάντων.«

Ε. 1. Πολλάκις ήκουσα κακώς υμάς βουλευσαμένους. 2. Παύσαι λέ­

γουσα. 3. Εϊθε παύσαιο λέγων έν εκκλησία. 4. Έ ά ν κακώς βου-

λεύσησθε, ούκ έσται ειρήνη.

F. Περί έρωτος

1. Πέπαυσο έρών.5 2. Μήποτε παυσαίμην έρών.

L E K T I O N 40 101

G. Μάρκου αύτοκράτορος6

Ανθρωπε, έπολιτεύσω έν τή μεγάλη ταύτη πόλει· τί σοι διαφέρει, εί πέντε έτεσιν ή πεντήκοντα;

III Έκ τής Καινής Διαθήκης αναγνώσματα

Α. 'Ιωάννου (19,19-22). Έγραψεν δέ καί τίτλον7 ό Πιλάτος καί έθηκεν8 έπί τού σταυρού· ήν δέ γεγραμμένον· 'Ιησούς ό Ναζωραϊος ό βασιλεύς τών 'Ιουδαίων . . . και ήν γεγραμμένον Έβραϊστί, 'Ρωμαϊστί, Ελληνιστί. 'Έλεγον ούν τώ Πιλάτω οί αρχιερείς τών 'Ιουδαίων· Μή γράφε ό βα­σιλεύς τών 'Ιουδαίων, άλλ' οτι εκείνος είπεν· Βασιλεύς είμι τών 'Ιου­δαίων. Άπεκρίθη9 ό Πιλάτος- Ό γέγραφα γέγραφα.

Β. Τών Πράξεων0

Παύλος έν μέσω τοϋ Αρείου Πάγου1 0 έφη· Άνδρες Αθηναίοι . . . (έν τή πόλει) υμών εύρον καί βωμόν έν φ έπεγέγραπτο11· Άγνώστψ θεώ.

' nach Thuk. Ι 128; IV 47; V 1 b Jes. 1,16 c Act.Apost. 17,22.

1 Der Sprecher dieser ältesten attischen Gerichtsrede - die er sich um ca. 430 v.Chr. von dem Rhetor Antiphon hat schreiben lassen - klagt seines Vaters παλλακή (Konkubine) an, den Vater und dessen Freund vergiftet zu haben. 2 Der Vater. 3 >Solle geben· und >zu geben< (Opt. und Infin. Aor.). 4 Epimenides: ein halb-mythischer Seher und Wundertäter, 6. Jh. (?) v.Chr. 5 δρών, δρώντος, (δράω, δράμα) tuend (handelnd); έρών, έρώντος (έράω, έρως) liebend (Partizip Präs.). 6 Kaiser Marcus Aurelius; s. L.37 Fn. 5. 7 lat. titu-lus, Aufschrift. 8 setzte, stellte. 9 antwortete. 10 Der Areopag, Areshügel -nach dem Kriegsgott Ares benannt - neben der Burg von Athen; Sitz des ältesten und höchsten Gerichts, in römischer Zeit der höchsten Lokalbehörde. 11 Der eigenartige Text im >Co-dex Bezae< hat hier ήν γεγραμμένον.

102 LEKTION 41

Lektion 41

το άστυ, άστεως συμβουλεύω σοι

ή ν α ΰ ς , νεώς συμβουλεύομαι σοι

Ι

Α. 'Ομήρου

1. * Πολλοί τοι περί άστυ μέγα Πριάμοιο μάχοντο 1 // ήρωες.

2. Π ε ρ ί ' Ο δ υ σ σ έ ω ς ·

* Πολλών δ' ανθρώπων ϊδεν1 άστεα καί νόον έγνω 1.

Β. 1. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · 3 * Αστη φυλάσσεθ' ήσυχοι μεΰ' ήσυχων. 2. Έ ξ

άστεως είς άγρόν ήλθον. 3. 'Έστι Διονύσια έν άστει, έστι δέ καί τά

κατ' αγρούς Διονύσια.

4. Π λ ά τ ω ν ο ς · 1 ' Σπαρτιατών ούτ' άν έπ' αγρών ϊδοις ούτ' έν άστεσι

συμπόσια καί κώμους.

C. 1. Τής Αθηνάς τό χρυσούν άγαλμα τό έν τώι Παρθενώνι Νίκην όσον

τεσσάρων πήχεων έπί τής χειρός είχε. 2. Πήχύς έστι τό άπό τού

άγκώνος μέχρι τών δακτύλων τής χειρός διάστημα.

D. Τραγικά τίνα 1. * . . . Εϊθ ' ίδείν

εϊη μοι πατέρα πρέσβυν. 2. :;" Πού μοι πατήρ ό πρέσβυς;

3. * Ώ χαίρε, πρέσβυ. 4. * . . . Χρόνον

πολύν πατρώιας γής άπήσθα . . . 5. * Καί γάρ πολύς τοι μόχθος έν πολλώι χρόνωι. 6. * Αίσχρόν νέάι γυναικί πρεσβύτης άνήρ.

Ε. Περί τής χορικής Μούσης2

Πίνδαρος ό ποιητής νεώτερος μέν ήν Σιμωνίδου, πρεσβύτερος δέ

Βακχυλίδου.

F. Αριστοφάνους 0, έκ τών Άχαρνέων 3

1. * Έπέμψατε πρέσβεις ώς βασιλέα τον μέγαν. 2. »Οί πρέσβεις οί παρά βασιλέως.«4

* »Ποίου βασιλέως; άχθομαι τοις πρέσβεσιν.«

II

Α. Περί γερόντων καί γραών 1. Ό γέρων ζήι5 μόνος, γραϋν θεράπαιναν έχων.

LEKTION 41 103

2. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ · * Γραύ· πού'στινή γραϋς; γραϋν καλώ. 3. Τί δ' άν γράί καινόν τις λέγοι; 4. Μύθος ταύτα ώσπερ γράός. 5. Άρα μΰ­θον λέξω ύμΐν, ώς πρεσβύτερος νεωτέροις;α

6. Έ κ τής Π λ ά τ ω ν ο ς Π ο λ ι τ ε ί α ς · 6 Καί γέρουσι καί γραυσί ταύτα λεκτέα (εστί) προς τά παιδία, ώς ουδέποτε θεοί θεοΐς πολεμοϋσι τε καί έπιβουλεύουσι καί μάχονται.

Β. Έ κ τών Θουκυδίδου' Φαίαξ ό Ερασιστράτου τρίτος αυτός, Αθηναίων πεμπόντων, ναυσί δύο, ές Ίταλίαν και Σικελ.ίαν πρεσβευτής, ύπό τόν αυτόν χρόνον 6

έξέπλευσεν.7

C. Έ κ τών 'Ηροδότου 8

1. Δαρείος έπεμψε μυριάδας πολλάς ανδρών, ναύς δέ έξακοσίας (600). 2. Τών δέ Ξέρξου νεών αριθμός έγένετο επτά καί διακόσιοι καί χιλιαι (12Ü7)· και σύμμαχος αυτώι παρήν Αρτεμισία, ή Άλικαρ-νασσέων9 βασίλεια, πέντε ναυσίν. 9 3. Έ ν δέ τήι μάχηι ή ναύς ή Α ρ ­τεμισίας έδιώκετο ύπό νεώς Αττικής, και ή, ούκ έχουσα άποφυγεϊν (έμπροσθεν γάρ αυτής ήσαν άλλαι νήες φίλιαι), ένέβαλε νηί φιλίαι καί κατέδυσε. ό γούν τής Αττικής νεώς τριήραρχος ώς είδεν αυτήν έμ-βάλλουσαν νηϊ ανδρών βαρβάρων, νομίσας 1 0 τήν ναύν τήν Αρτεμι­σίας Ελληνίδα είναι, προς άλλας έτρέπετο.

D. Περί κυνών καί βοών καί Βοιωτών 1. ' Ε π ι χ ά ρ μ ο υ · 1 1 * ή κύων κυνί

κάλλιστον είναι φαίνεται καί βοϋς βοί, όνος δ' όνωι κάλλιστον, ύς γε μήν ύί.

2. Π α ρ ο ι μ ί α · Ή άμαξα τόν βούν έλκει. 3. Έμοί δοκεϊ ευαγγέλια θύειν εκατόν βούς τώι Διί. 4. Ε ί ς Β ο ι ω τ ο ύ ς κ α κ ο λ ο γ ί α ι · Βοών ώτα έχετε, ώ Βοιωτοί· βουσί καί κυσίν έστε όμοιοι, καί βόες θαυμάζουσιν υμάς.

III Περί τού βουλεύειν καί συμβουλεύειν

Α. 1. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · 8 * Ή πολλά καί δύσγνωστα βουλεύει θεός. 2. * Ουδείς μετ' οργής ασφαλώς βουλεύεται.h

3. Κενά κενοί βουλεύονται.

Β. Ξενοφώντος1 2

Σύ τε γάρ "Ελλην εί, καί ημείς- έν τοιούτοις δέ όντες πράγμασι συμ-

βουλευόμεθά σοι τί χρή ποιεΐν περί ών λέγεις. Σύ ούν, προς θεών,

συμβούλευσον ήμίν ό τι σοι δοκεϊ κάλλιστον καί άριστον είναι.

C. 1 3 »Σοι, ώ Σώκρατες, έγώ μάλιστα έβουλόμην περί τούτων συμβου-

λεύσασθαι. άλλ' εί τι έχεις συμβουλεύειν έξ ών εμού άκήκοας 1 4, έξεστί

τε καί χρή.« - »Άλλα μέν δή, ώ Δημόδοκε, καί λέγεται γε συμβουλή

104 L E K T I O N 42

ιερόν χρήμα είναι, είπερ ούν καί άλλη ήτισοϋν έστιν ιερά, καί αύτη άν εϊη περί ής σύ νύν συμβουλεύηι· ού γάρ έστι περί ότου θειοτέρου άν άνθρωπος βουλεύσαιτο ή περί παιδείας.«

a Suppl. 452 b Leg. 637a c Ach. 61-65 d PI.Prot. 320c e Rep. 378c ' Thuk. V 4,1 ' Fr. 947 h Monost. 564

1 Das Augment ist bei Homer (und folgender Dichtung) fakultativ. - έγνω, vgl. lat. (g)novit, er lernte kennen. 2 Über die chorische Muse (der Ausdruck stammt von Plato), d.h. über chorische (chorlyrische) Dichtung. Simonides, Pindar und Bakchylides sind die drei großen Re­präsentanten der Chorlyrik in der ersten Hälfte des 5. Jh. 3 ό Άχαρνεύς Einwohner von 'Αχαρναί, einer Landstadt nördlich von Athen. Άχαρνής bilden den Chor der ältesten erhal­tenen Komödie des Aristophanes (aufgef. 425 v.Chr.). 4 Eine Ankündigung, in (realisti­scher) Prosa. 5 (er) lebt. 6 422 v.Chr. 7 er segelte, fuhr aus (Präs. έκ-πλέω). 8 Meist aus VIII 87; ionische Formen ins Attische umgesetzt. 9 Xerxes L, pers. König (519-465). - ή 'Αλικαρνασσός eine Stadt in Karien (Herodots Vaterstadt); ό Άλι-καρνασεύς, -έως deren Bewohner. 10 ένόμισα Aorist von νομίζω. 11 Der Syraku-saner Epicharm ( l . H . 5. Jh.) dichtete Komödien, aus welchen Zitate, oft moralischen und philo­sophischen Charakters, erhalten sind. 12 Aus Xenophons >Anabasis. (2,2,17). Klearchos, der griechische Heerführer, antwortet einem griechischen Sendboten des Perserkönigs, welcher verlangt, daß die Griechen ihre Waffen ausliefern. 13 Aus einem Dialog (Theages), den wahrscheinlich ein Schüler Piatos verfaßt hat. 14 άκήκοα Perfekt von ακούω.

L.42: α, η, ω (für άι, ηι, ωι).

Lektion 42

ή πειθώ, πειθούς 6 ήρως, ήρωος· το ύδωρ, ύδατος

ή αιδώς, αίδούς μέγας, μέγα, μεγάλη: μεγάλου

Ι

Α. 1. Τά Σαπφούς ποιήματα πάντων κάλλιστα. 2. Ώ θαυμαστή Σαπ-φοϊ, ώς καλά σου τά ποιήματα. 3. Τήν Πειθώ Αφροδίτης είναι θυ­γατέρα ή Σαπφώ λέγει. 4. * Νύν, ώ φίλη Πειθοί, γενοϋ μοι σύμμα­χος. 5. Γοργίας »πειθούς δημιουργόν« τήν ρητόρικήν έλεγεν.

Β. Παύλου τού αποστόλου8

Ό λόγος μου καί τό κήρυγμα μου ούκ έν πειθοί σοφίας, άλλ' έν απο­δείξει πνεύματος.

C. Αλκαίου * Θέλω τι ειπείν, άλλα με κωλύει * — <•< , _ w ~ - « _

α ι δ ώ ς .

LEKTION 42 105

D. Πλατωνικά1" 1. "Ελεγεν Πρωταγόρας, ότι ό Ζευς τήν μέν Δίκην καί τήν Αιδώ πέμ-ψειεν τοίς άνθρώποις, τόν δέ μή μετέχοντα αίδούς καί δικαιοσύνης κτείνειν κελεύσειεν ώς νόσον τής πόλεως.

2.1 Έ ά ν τις τήν φιλίαν λύειν δοκή, δεύρο πέμπετε έπιστολήν οίμαι γάρ δίκη τε καί αίδοί τους π α ρ ' ημών εντεύθεν λόγους συνδήσαι πά­λιν τήν φιλότητα.

Ε. Περί τών ηρώων

1. »Περί θεών εϊρηκας καί περί δαιμόνων· ό δέ ήρως τί άν εϊη;« -»ημιθέους άν τις λέγοι τους ήρωας· εύχόμεθα γούν καί ήρωσι καί ηρώων παισίν.«

2. Πρωτεσιλάω τώ ήρωϊ (ήρω) έπί τού βωμού τούτου θύομεν· καί ύμ­νους δέ είς τον ήρωα (ήρω) άδομεν.

F. Περί ύδατος καί υδάτων 1. ::" Αριστον μέν ύδωρ. (Πινδ.)

2. ( Ά ν α κ ρ ε ό ν τ ε ι ο ν ) · * Φέρ' ύδωρ, φέρ' οϊνον, ώ παϊ.

3. "Υδατι μεμιγμένον2 τόν οίνον πίνομεν.

4. Νυκτός έπορευόμεθα, ύοντος τού Διός ΰδασι πολλοίς.

G. 1. Τό φρέαρ τούτο βαθύ έστιν. 2. >Έν φρέατι κυσί μάχεσθαι<· παροι­μία εστίν έπί τών άποφυγεϊν μή δυναμένων.

Η Περί ικετών καί ίκετίδων

1. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · 0

* 'Ικετεύω σε, γεραιά,

γεραιών έκ στομάτων, προς γόνυ πίπτουσα τό σόν.

2. Προς γονάτων σε ίκετεύομεν μή τέκνα φονεύσης.3

3. Σίμων Πέτρος προσέπεσε 4 τοις γόνασι 'Ιησού.0

Ι. Περί πατέρων καί υίέων, Πλατωνικά ε

1. Τών πολιτικών ανδρών οί ύείς ουδέν βελτίους (= βελτίονες) είσίν ή

οί τών σκυτοτόμων. 2. Οί άνδρες οί αγαθοί τά μέν άλλα τους

εαυτών ύεϊς διδάσκουσιν, ήν δέ αύτοϊ αρετήν αγαθοί είσιν, ούδενός

βελτίους αυτούς ποιούσιν. 3. Άλλα λέγουσί που καί παρακελεύον-

ται πατέρες ύέσι ώς χρή δίκαιον είναι.

II

Α. 1. Πολλοί κακοί. 2. Πολύ τό κακόν. 3. + Ούκ αγαθόν σοι ό πολύς

χρυσός (τό πολύ χρυσίον). 4. Πολύν χρόνον έπορευόμεθα.

5.5 Πολλά πολλοίς πολλών έρωτα καί πόθον έμποιεϊ6.

Β. Κωμικόν7

1. * Έπέμψατ' ημάς προς βασιλέα τόν μέγαν. 2. Ό βασιλεύς ό μέγας

106 LEKTION 43

ύμΐν πολύ πέμψει χρυσίον. 3. Μηδέν μέγα εϊπης· πολλά ψεύδονται πρέσβεις.

C. 1. Δημοκρίτου· Άπό τών πόνων τά μεγάλα καί λαμπρά γίγνεται τοις άνθρώποις. 2. Μεγάλη ή Αρτεμις Έφεσίων.'

' l.Kor. 2,4 (berichtigter Text) b Prot. 322d; 329c; Epist. VI 323b c Suppl 42 d Lk. 5,8 ' Theag. 126d; Prot. 324d; Rep. 363a ' Act. 19,28.

1 Aus einem Brief Piatos an Freunde in Kleinasien. 2 gemischt, lat. mixtus. 3 (Me-dea!). 4 πίπτω Aor. έπεσον fallen. 5 Ein Wortspiel des Gorgias (zur Verteidigung der Helena). 6 wörtl. tut hinein, d.h. einfügen, erregen. 7 Vgl. L.41 I F.

Lektion 43

έλύθην, λυθώ . . λυθείς έσώθην, σωθώ . . σωθείς

έστάλην, σταλώ . . σταλείς λυθησομαι, σταλήσομαι, σωθήσομαι

Α. 1. + Θαλήν οί ιερής οί έν Αίγύπτωι έπαίδευσαν.1 2. Θαλής έν Αι­γύπτιοι ύπό τών ιερέων έπαιδεύθη. 3. + Τόν Ήρακλέα Διός υ ιόν είναι πιστεύομεν. 4. + 'Ηρακλής Διός υιός είναι πιστεύεται. 5. Ε π ι κ τ ή τ ο υ · 'Ηρακλής έπιστεύθη Διός υιός είναι· καί ήν.

Β. 1. Απεστάλη ό άγγελος Γαβριήλ είς πόλιν τής Γαλιλαίας ήι όνομα Ναζαρέθ.3 2. Εγώ είμι Γαβριήλ καί άπεστάλην προς ae.b

C. Πρώτοι οί Δράκοντος νόμοι άνεγράφησαν.

D. Γραμματικόν (»Έθέλω γεωργείν.« - »είτα τίς σε κωλύει;« - »σύ με κωλύεις.«) 1. Γεωργείν έκώλυσάς με. 2. Γεωργείν έκωλύθην ύπό σού. 3. Ούκ έκωλύθης ύπ' εμού άλλ' έπαιδεύθης. 4. 'Ημείς δέ γεωργείν έκω-λύθημεν ύφ' υμών. 5. Ούκ έκωλύθητε άλλ' έπαιδεύθητε. 6. »Τίνα γραφήν έγράφης ύπ' Αθηναίων, ώ Αναξαγόρα;« - »ασε­βείας γραφήν έγράφην.« 7. 'Ωσαύτως καί Σωκράτης έγράφη. 8. Εγράφησαν δέ καί άλλοι πολλοί.

Ε. 1. Ώ ξένε, λύσόν με δεσμών. 2. + Εϊθε λυθείην (έκ) δεσμών. 3. +

Πάντα ποιεΐν δεί όπως (έκ) δεσμών λυθώμεν.

F. 1. Δεσμοί μέν άν λυθείεν, ανδρός θανόντος δ' ούκ έστιν άνάστα-σις2. 2. Ανδρομέδα έκ δεσμών λυθείσα Περσεί γυνή εδόθη. 3. Οί νόμοι κελεύουσι τού λυσαμένου έκ πολεμίων είναι τόν λυθέντα.

L E K T I O N 43 107

G. 1. Τήι χρείάι λέγουσι παιδευθήναι τών ανθρώπων τό γένος. 2. '•' . . . μέγας

θησαυρός έστι καί βέβαιος μουσική

άπασι τοις μαθούσι παιδευθείσί τε.

Η. 1. Ζεϋ σώτερ, . . . σώιζέ με. 2. Μόγις έσώθην. 3. 'Ολίγοι έσώθη-

σαν. 4. Έμοί πείθου καί σώθητι. 5. + Ήμίν πείθεσθε καί σώθητε.

Ι. Έ κ τής Καινής Διαθήκης 1. Ό σωτήρ ημών θεός πάντας ανθρώπους θέλει σωθήναι. ς 2. Τί με δεί ποιεΐν ϊνα σωθώ;α 3. Ό θεός απέστειλε τον υίόν ϊνα σωθήι ό κόσμος δι' αύτοϋ. 6 4. Ταύτα λέγω ϊνα σωθήτε.' 5. Έ γ ώ είμι ή θύρα· δι' εμού έάν τις είσέλθηι, σωθήσεται.*

Κ. Παράδοξος ιστορία11

Έ ν Κυρήνηι φασί τους βατράχους άφωνους τό παράπαν είναι. Φασί δέ καί έν Σερίφωι 3 τους βατράχους ούκ άιδειν· έάν δέ είς άλλον τόπον

μετενεχθώσιν,4 άιδουσιν.

»Τούτο λέγων ού πιστευθήσηι.« - »Πώς γάρ ού πιστευθήσομαι;« -

»Ού πιστευθήσεται τό παράδοξόν σου.«

L. 1. * Ό φανός ούκ έφαινεν ήμίν ουδέ έν. 2. Διόνυσος, ώς έμοιγε φαίνεται, φάσμα έποίησεν. 3. »Αρ' αληθή λέγει ούτος;« - »ού φαίνεται.«

Μ. 1. Άχιλλεύς έπί τοϋ τύμβου έφάνη χρυσοίς σύν όπλοις. 2. Ουδέποτε δίκαιον έφάνη ήμϊν άδικείν. (Πλ.)

3. * Φανήσεταί τι τήσδε φάρμακον νόσου.

Ν. Περί τών τριάκοντα τυράννων 5

Έ π ί τών τριάκοντα, λέγει Λυσίας6, ούκ έμελλεν ουδείς σωθήσεσθαι·

όσοι γάρ είς τό βουλευτήριον είσήλθον κριθησόμενοι, απάντων θάνα­

τος κατεγιγνώσκετο. Διαλυθείσης δέ τής τυραννίδος κύριος αύθις ό

δήμος έγένετο τών πραγμάτων.

Ο. Έ κ τής Αντιγόνης 7

* Άκτίς Άελίου, τό κάλ­

λιστον έπταπύλωι φανέν

Θήβάι τών προτέρων φάος,

έφάνθης ποτ', ώ χρυσέας

άμέράς βλέφαρον, Διρκαί-

ων υπέρ ρεέθρων μολούσα.

' Lk. 1,26 " Vgl. Lk. 1,19 c l.Tim. 2,4 d Act.Ap. 16,30 ' Jh. 3,17 ' Jh. 5,34 « Jh. 10,9 h Sotion 68 und 70G.

1 Vgl. L.39 I C . 2 Nach Aisch.Eum. 648. Dies ist die einzige vorchristliche Stelle, wo άνάστασις »Auferstehung« bedeutet; und diese ist hochpoetisch, konkret und untheologisch. Der Tote - sagt Aischylos - kann nicht (wie ein umgestürzter Pfeiler) -wieder aufgestellt- werden (ge­nauer L. 78IF). 3 Vgl. Anm. zu L.27I. 4 ήνέχθην dient als Aor.Pass. für φέρω. 5 Die -Dreißig Tyrannen« übten am Ende des Peloponnesischen Krieges in Athen eine Schreckensherrschaft aus. 6 Lysias, der Redner (ca. 460-380 v.Chr.). 7 Der

108 LEKTION 44

Anfang des Einzugsliedes (Parodos) des Chors. - Theben liegt zwischen den Bächen Dirke (West) und Ismenos (Ost). - ή άκτίς, -ϊνος Strahl. Άέλιος = Ήλιος, έπτά-πυλος (!). ά Θήβα (poet.) = αί Θήβαι. το φάος > φώς. άμέρα = att. ήμερα, τό βλέφαρον (βλέπω) Augenlid, τό ρέεθρον (att. ρεϊθρον; ρέω fließen) Fließendes, Fluß, έμολον (Inf. μολεϊν, Partiz. μολών) kam (poet.).

L.44: α, η, ω (für άι, ηι, ωι).

Lektion 44

Τού Πλάτωνος Εύθύφρονος ή αρχή

Εύθύφρων Σωκράτης

ΕΥΘ. Τί νεώτερον, ώ Σώκρατες, γέγονεν, οτι σύ τάς έν Λυκείφ1 κατα-λιπών διατριβάς ένθάδε νύν διατρίβεις περί τήν τοϋ βασιλέως στοάν2; ού γάρ που καί σοί γε δίκη τις ούσα τυγχάνει προς τόν βασιλέα ώσπερ έμοί. ΣΩ. Ούτοι δή Αθηναίοι γε, ώ Εύθύφρων, δίκην αυτήν καλούσιν άλλα γραφήν. ΕΥΘ. Τί φής; γραφήν σέ τις, ώς έοικε, γέγραπται· ού γάρ έκεϊνό γε κα-ταγνώσομαι, ώς σύ έτερον. ΣΩ. Ού γάρ ούν. ΕΥΘ. Άλλα σέ άλλος; ΣΩ. Πάνυ γε. ΕΥΘ. Τίς ούτος; ΣΩ. Ούδ' αυτός πάνυ τι γιγνώσκω, ώ Εύθύφρων, τόν άνδρα, νέος γάρ τίς μοι φαίνεται καί άγνώς- όνομάζουσι μέντοι αυτόν, ώς έγωμαι, Μέλητον. έστι δέ τών δήμων Πιτθεύς3, εί τίνα νώ έχεις Πιτθέα Μέλητον οίον τετανό-τριχα4 καί ού πάνυ εύγένειον, έπίγρυπον5 δέ. ΕΥΘ. Ούκ εννοώ, ώ Σώκρατες· άλλα δή τίνα γραφήν σε γέγραπται; ΣΩ. Ήντινα; ούκ άγεννή, έμοιγε δοκεϊ- τό γάρ νέον όντα τοσούτον πράγμα εγνωκέναι ού φαύλόν έστιν. εκείνος γάρ, ώς φησιν, οίδε τίνα τρόπον οί νέοι διαφθείρονται καί τίνες οί διαφθείροντες αυτούς.

1 Das Lykeion (Lyceum) war ein Heiligtum des Apollon Lykeios, östlich von Athen, und ein großes Gymnasion nahebei; später Sitz der Schule des Aristoteles. 2 Die .Königshalle« war das Amtslokal des -Archon Basileus« (L.39 Ι B2 mit Anm.), welcher den Vorsitz führte bei allen Rechtshändeln, die Bedeutung für den Kult hatten; mithin bes. auch bei Mordsa­chen. 3 d.h. ein Angehöriger des attischen Stadtbezirkes (-Demos«) Pitthos. 4 τετα-νόθριξ, -τριχος (vgl. L.21) mit glattem Haar. 5 έπίγρυπος: ό νρύψ, γρυπός Greif, γρυ­πός, όν, ή mit Hakennase; έπίγρυπος, ov mit etwas (Andeutung von) Hakennase.

LEKTION 45 109

Die vier folgenden Lektionen bieten Materialien zur Befestigung, Vervoll­ständigung und Systematisierung von wesentlichen Gebieten der Grammatik -Adjektive, Adverbia, Pronomina, Zahlwörter. Die für jedes Gebiet zitierten Texte sind zum Teil bereits bekannt, und es wird jeweils angegeben, in wel­cher der früheren Lektionen ein jeder Typ hauptsächlich behandelt wurde. In der zugehörigen Appendix Grammatica wird ebenso verfahren.

Lektion 45

Adjektive (samt Steigerung und Adverbien)

I

1. δίκαιος, ov, ά καλός, όν, ή (L.3ff.; L. 10-12)

Α. 1. Καλή ήμερα. 2. Δικαία ή κρίσις. 3. Κοινά τά φίλων. 4. Μικρόν κακόν, μέγα αγαθόν. 5. Πενία ού σμικρά νόσος.

Β. 1. * Ανδρών απάντων Σωκράτης σοφώτατος. 2. + Καλώς λέγεις, ώ νεανία, ό δέ πατήρ σοφώτερον έλεγε, πάντων δέ σοφώτατα ή μήτηρ. 3. Πώς έχεις, φίλτατε; ιχθύος άφωνότερος εί. 4. Κακώς έχω. 5. Πώς πράττετε; 6. Εύ πράττομεν.

7. Π ι τ τ α κ ο ύ · 1 Φίλον μή λέγειν κακώς· άλλα μηδέ έχθρόν. 8. * Έ ρ γ α νέων, βουλαί δέ παλαιοτέρων. 9. Α ι σ χ ύ λ ο υ · 2 * Άλλ' έν τε τοις νέοισι καί παλαιτέροις

άτιμος εί συ . . .

2. άδικος, ον φρόνιμος, ov (L.13)

C. Πλάτωνος 1. Ψυχή πάσα αθάνατος. 2. Ψυχήν τήν μέν δικαίαν φασιν είναι, τήν δ' άδικόν, καί τήν μέν φρόνιμον, τήν δ' άφρονα.

3. απλούς, ούν, ή σιδηρούς, ούν, ά (L.16)

D. 1. Τους τρόπους απλούς έχω. 2. 'Ολίγοι τών φιλοσόφων όδόν άπλήν

καί βέβαιον ηύρήκασι τού βίου. 3. Αρα διδακτόν ή αρετή;

4. Τούτο ούκ έστι λέγειν απλώς ούτως. 5. Εύνους μοί έστιν ή παρθέ­

νος ή καλή. 6. Δεϊ σε προς τους φίλους ώς άπλούστατον είναι.

Ε. 1. Τού Ταρτάρου ή πύλη σιδηρά έστιν. 2. Οί μάγοι τά χαλκά χρυσά

ποιούσιν. 3. Σωκράτης, ίδών πλούσιον άπαίδευτον, »ιδού«, έφη,

»τό χρυσούν πρόβατον.«

4. ϊλεως, -ων (L.18)

F. 1. Οί θεοί, οίς είσιν ϊλεωι, σημαίνουσιν. 2." Ιλεών σε δεί καταλϋσαι

τόν βίον.

110 LEKTION 45

5. πάς, πάν, πάσα, εκών, έκόν, έκούσα (L.31)

G. 1. ::" Ού παντός ανδρός είς Κόρινθόν έσθ' ό πλους. 2. Εύχεσθε όρνισι πάσι και πάσαις. 3. Οί κακοί πάντες είς πάντα άκοντες είσι κακοί. 4. Άκουσα άμαρτάνεις. 5. 'Αριστοτέλους · 3 Τήν εύδαιμονίαν τέλος καί τέλειον είναι λέγο­μεν πάντηι πάντως.

6. ηδύς, ήδύ, ηδεία (L.35)

Η. 1. Ό βραδύς είλε τον ταχύν καί ό πρεσβύτερος κατέβαλε τόν νεώτε-ρον. 2. Σπεύδε βραδέως. 3. Λέγ' ά λέγεις έν βραχεί. 4. Π λ ά τ ω ν ο ς · 3 »Έθέλησον, ώ Γοργία, κατά βραχύ άποκρίνεσθαι.« - »Πειράσομαί γε ώς διά βραχυτάτων· καί γάρ φημι μηδένα άν έν βραχυτέροις έμοϋ τά αυτά ειπείν.« 5. Θ ε ο φ ρ ά σ τ ο υ · 4 Έρως έστιν αλόγιστου τινός επιθυμίας υπερ­βολή, ταχείαν μέν έχουσα τήν πρόσοδον, βραδεϊαν δέ τήν άπόλυσιν.

7. μέγας, μεγάλη πολύς, πολλή (L.42)

Ι. 1. Π ι ν δ ά ρ ο υ ' ' * Σμικρός έν σμικροϊς, μέγας έν μεγάλοις έσομαι. 2. Ό πολύς όλβος ούκ αγαθόν άνθρωπωι. 3. Πολλοί κακοί, ολίγοι δ' αγαθοί. 4. Ξενοφώντος · 0 Οί θεοί ικανοί είσι καί τους μεγάλους ταχύ μι­κρούς ποιεΐν καί τους μικρούς, κάν έν δεινοϊς ώσι, σώιζειν εύπετώς5, δταν βούλωνται. 5. Αισχύλου· ' 1 * Ώ μέλαιν'(α) Έρινύς, ή μεγασθενής τις εί. 6. Μεγάλη ή Αρτεμις Έφεσίων6.

8. ευγενής, ές (L.33 Π)

Κ. 1. Τους ευγενείς ευτυχείς λέγομεν. 2. Σαφέστερον λέγε. 3. Ψευδή λέγεις άληθέσιν όμοια.

9. ευδαίμων, ov (L.24 Ι)

L. 1. Θεός άνθρώποις σώφροσι νόμος. 2. Αληθέστατα λέγεις. 3. Έξεστιν ύμΐν εύδαίμοσι (εύδαίμονας) γενέσθαι. 4. Όσωι σωφρονέστερος εί, τοσούτωι καί εύδαιμονέστερος'.

10. εύχαρις, ιτος εύελπις, ιδος

Μ. 1. * Εϊη δ' εύχαρις Άφροδίτα. (Εύρ.)* 2. Ούκ άχαρι τό τού 'Ησιό­δου· * Πλέον ήμισυ παντός. 3. Έγώ μέν εύελπίς είμι· άλλα καί υμάς χρή εύέλπιδας είναι προς τόν θάνατον.6

11. χαρίεις, εν, εσσα

Ν. 1. Μενάνδρου· * Ώ ς χαρίεν έστ' άνθρωπος δταν άνθρωπος ήι. 2. Ποϊ σύ, ποϊ, ώ χαρίεσσα γυνή; 3. Α ρ ι σ τ ο φ ά ν ο υ ς · * Χαρίεντα γ' ήκεις δώρα τώι θεώι φέρων.7

4. Χαρίεις ό ποιητής ούτος, καί χαριέντως έχει τά λεγόμενα ύπ' αυ­τού.11

LEKTION 45 111

5. Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ · 8 Όμηρος καί πρώτος καί μέσος καί ύστατος παντί

παιδί καί άνδρί καί γέροντι.

12. ήδίων, ήδιστος θάττων, τάχιστος (L.35II)

Ο. 1. Σόλων έφη· Συμβούλευε μή τά ήδιστα άλλα τά άριστα τοις πολί-ταις. 2. Ήδίων ό μετ' αρετής βίος τού άφρονος καί ακολάστου. 3. Ταχέως, ταχέως φέρ' οίνον - φέρε θάττον - έλθέ ώς τάχιστα.

4. * Τό φάρμακον σου τήν νόσον μείζω ποιεί.

5. Π λ ά τ ω ν ο ς · ' "Εστι δ' έχθιστα τά έναντιώτατα, ψυχρόν θερμώι, πικρόν γλυκεϊ, ξηρόν ύγρώι, πάντα τά τοιαύτα.

13. άμείνων, άριστος χείρων, χείριστος (L.24II)

Ρ. 1. Δεινόν έστι τους χείρους τών άμεινόνων άρχειν.

2. Έλάττω πράττων έλάττω άν άμαρτάνοις. (Εύρ.) 3. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · * Ό πλείστα πράττων πλείσθ' άμαρτάνει βροτών. 4. Αίσωπος προς Σόλωνα· »ώ Σόλων«, έφη, »τοις βασιλεύσι δεϊ ώς ήκιστα όμιλείν9 ή ώς ήδιστα.« καί ό Σόλων· »ού μά Δία«, έφη, »άλλ' ώς ήκιστα ή ώς άριστα.«

II

Αναγνώσματα

Α. 1. Ε υ ρ ι π ί δ η ς Ί κ ε τ ί σ ι ν 1 0

* . . . έλεξε γάρ τις, ώς τά χείρονα

πλείω βροτοίσίν έστι τών άμεινόνων

έγώ δέ τούτοις άντίαν γνώμην έχω,

πλείω τά χρηστά τών κακών είναι βροτοϊς-

εί μή γάρ ήν τόδ', ούκ άν ήμεν έν φάει.

2. ' Η ρ α κ λ ε ί τ ο υ · Πιθήκων ό κάλλιστος αισχρός προς άνθρωπον·

ανθρώπων ό σοφώτατος προς θεόν πίθηκος.

Β. Πλάτωνος, έκ τού Φαίδωνος (70e)

ΣΩ. Ό τ α ν μείζον τι γίγνηται, άρ ' ούκ ανάγκη που έξ έλάττονος όν-

τος πρότερον έπειτα μείζον γίγνεσθαι;

Κ Ε Β Η Σ " . Ναί.

ΣΩ. Ούκούν κάν 1 3 έλαττον γίγνηται, έκ μείζονος όντος πρότερον

ύστερον έλαττον γενήσεται1 2;

ΚΕ. Έστιν ούτω.

ΣΩ. Καί μήν έξ ισχυρότερου γε τό άσθενέστερον, καί έκ βραδύτερου

τό θάττον;

ΚΕ. Πάνυ γε.

ΣΩ. Τί δέ; ά ν 1 3 τι χείρον γίγνηται, ούκ έξ άμείνονος, καί ά ν 1 3 δικαιό-

τερον, έξ άδικωτέρου;

112 L E K T I O N 46

ΚΕ. Πώς γάρ ού; ΣΩ. Ίκανώς ούν έχομεν τούτο, ότι πάντα ούτω γίγνεται, έξ εναντίων τά εναντία πράγματα; ΚΕ. Πάνυ γε.

* Eth.Nic. 1101a 19 b Pyth. 3,107 c Anab. 3,2,10 d Sept. 977 · Act. 19,28 1 Pl.Charm. 176a 8 Heracl. 894 h PI.Leg. 680; Prot. 344b ' Conviv. 186e.

1 Pittakos: s. L. 17 Fn. 4. 2 Apollo spricht zu den Erinyen (Eum. 721). 3 Sokrates spricht (Gorg. 449b). 4 Theophrastos: s. L.33 Fn. 11. 5 leicht, ohne Mühe. 6 Sokrates zu seinen Richtern (Pl.Apol. 41e). 7 Ironisch (Plut. 849). 8 Plutarch (um 100 n.Chr.), der Verfasser der >Lebensbeschreibungen< und >Moralia< (philosoph. Es­says). 9 όμιλεϊν τινι mit jd. umgehen. 10 d.h. in dem Drama >Die schutzflehenden Frauen, (v. 196). 11 Ein Pythagoreer, Unterredner des Sokrates in diesem Teil des Dia­logs. 12 Fut. zu γίγνεται. 13 άν < έάν; καν < και έάν.

L.46: α, η, ω (für άι, ηι, ωι).

Lektion 46

PRONOMINA

έγώ (L.5; L.14) Α. 1. Έγώ σοι πιστεύω, σύ δ' έμοί ού πιστεύεις. 2. Κελεύω σε λέ­

γειν. 3. Ούτε ημείς εκείνου έτι στρατιώται, ούτε εκείνος έτι ήμίν μισθοδότης. (Ξεν.) 4. Ποιήσω υμάς αλιείς ανθρώπων.3

αυτός (L. 13)

Β. 1. Αυτός έφα. 2. Αριστοτέλης ερωτηθείς τί έστι φίλος έφη· άλλος αυτός (άλλος έγώ). 3. Ό κόλαξ καί ό δημαγωγός οί αυτοί. 4. Δημόκριτος ταύτό λέγει νουν καί ψυχήν. 5. Αυτήν τήν άλήθειαν οίον έστι βουλόμεθα μανθάνειν. 6. Δέγετε δή- αυτοί γάρ έσμεν, καί ήμίν τούτ' αυτό βουλομένοις εστίν. 7. ::' Φέρε, τίς γάρ ούτος ούπί τής κρεμάθρας άνήρ;

Αυτός. - Τίς αυτός; - Σωκράτης. - Ώ Σώκρατες.1

έμαυτόν (L.13)

C. 1. Αυτός έμαυτόν έκ δεσμών έλυσα. 2. 'Ιατρέ, θεράπευσον σεαυτόν (σαυτόν). 3. ::' Φιλεϊ δ' εαυτού πλεϊον ουδείς ούδένα. 4. Τά άριστα βουλεύεσθε ύμΐν αώτοϊς.1' 5. Τών μέν πολεμίων ήττους σφάς αυτούς

LEKTION 46 113

νομίζουσιν οί Αθηναίοι, τών δέ συμμάχων, οι φέρουσι τόν φόρον,

κρείττονες είσινς. 6. Εί μέν οί χρηστοί έβούλευον, τοις όμοίοις σφί-

σιν αύτοϊς ήν αγαθά, τοϊς δέ δημοτικοϊς ούκ α γ α θ ά . 0 7. Περικλής

είπεν έν τή εκκλησία ότι Αρχίδαμος (ό τών Λακεδαιμονίων βασιλεύς)

ξένος οί εϊη, ού μέντοι έπί κακώ γε τής πόλεως.

έμός

D. 1. Φιλώ τόν (έμόν) πατέρα, (τόν π. μου· τόν έμαυτού π.) .

2. ::' Ώ πάτερ ημέτερε Κρονίδη.

3. :: Φιλώ, σ' ώ Δήμ', εραστής τ' είμι σός. 2

ό, τό, ή (L.9; L.13)

Ε. 1. Ή φιλία μέγιστον τών αγαθών έστιν.

2. * Τό χρηστά πράττειν έργον έστ' ελευθέρου.

3. Θ ε ό γ ν ι δ ο ς · * Έστιν ό μέν χείρων, ό δ' άμείνων έργον έκαστος·

ουδείς δ' άνΐ}ρώπων αυτός άπαντα σοφός.

4. * Δεϊ τους μέν είναι δυστυχείς, τους δ' ευτυχείς.

5. Ό ν ω τις έλεγε μύθον ό δέ τά ώτα έκίνει.

όδε (L.9)

F. 1. »Τίς όδε; λέγε μοι.« - »πατήρ έμός.« 2. Ό δ ' έγώ.

3. :;' Τροίαν Αχαιοί τήδ' έχουσ' έν ημέρα.

4. »Τίς τήδε;« - »Πολλοί κάγαθοί.« 3

5.4 ::' Καί τόδε Φωκυλίδου· Αέριοι κακοί· ούχ ό μέν, ός δ' οϋ·

πάντες, πλην Προκλέους - καί Προκλέης Λέριος.

ούτος (L.18)

G. 1. Αύτη εστίν ή τέχνη καί τούτο τό έργον (τούργον) δημιουργού

χρηστού. 2. Αυτή (ή αυτή) ούκ άν γένοιτο γραύς τε καί νέα

γυνή. 3. Ά τοις σεαυτοϋ τέκνοις άν συμβουλεύσειας, τούτοις αυτός

έμμεινε. 4. Άλλ', ώ Κρίτων, εί ταύτη τοις θεοϊς φίλον, ταύτη έστω.5

όδί

Η. 1. Ώ Ήράκλεις, τουτί τί ήν; 2. Ταδί τά φόδα. 3. Ώ Σώκρατες, ή

δ' ος, πώς έσώθης έκ τής μάχης; Καί έγώ προς αυτόν άποκρινόμενος,

Ούτωσί, έφην, ώς σύ οράς. 6

εκείνος (L. 13)

Ι. 1. * Εί μέν δίκαι' εκείνα, καί τάδ ' ένδικα.

2. Σχολαστικός αδελφούς διδύμους ίδών, θαυμαζόντων τινών τήν

ομοιότητα αυτών, »ούχ ούτως«, έφη, »όμοιος έστιν ούτος έκείνω ώς

εκείνος τούτψ«7.

δς, ό, ή όσπερ (L. 13)

Κ. 1. * Ό ν οί θεοί φιλούσιν, αποθνήσκει νέος.

114 LEKTION 46

2. Ώ ι ολίγον ούχ Ίκανόν, τούτω ουδέν ίκανόν. 3. Έδοξε τώ δήμω τριάκοντα άνδρας έλέσθαι, οι τους πατρίους νό­μους συγγράψουσι καθ' οΰς πολιτεύσονται.

4. Όπερ έν ζώω τά οστά, τούτο έν κόσμω ή γή έστιν.

τίς, τί (L.24)

L. 1. Τίς εί σύ; τόδε λέγε μοι. 2. Αρά τίς έστι μηχανή σωτηρίας; 3. Άνθρωπος τις κατέβαινεν είς 'Ιεριχώ. 4. Τί έστιν αλήθεια; 5. Τίνα λόγον άκούσομαι; 6. Τί έμοί καί σοι, γύναι; 7. Τί λύετε τον πώλον; 8. Δέδωκά σοί τι τών έμών. 9. Κάγώ δοκώ μοι είναί τις. 10. Μή δοκεϊτε είναί τίνες, όντες ούδενός άξιοι. 11. Ούτος άνήρ έδοξεν πολλοίς τισιν είναί τις· ύστερον μέντοι ηύρέθη ούδενός άξιος ών. 12. »"Εστιν δέ, ήν δ' έγώ, τίς τε καί τού;« - »Χαρμίδης, έφη, ό τού Γλαύκωνος υίός.«ε

όστις (L.24)

Μ. 1. Μενάνδρου· !;" Ούκ έστιν όστις πάντ' άνήρ εύδαιμονεΐ. 2. * Μάντις δ' άριστος όστις εικάζει καλώς. 3. Μούσα καλλίστη, ήτις τους πεπαιδευμένους τέρπει. 4. "Ηντινα γνώμην έχεις λέγε ήμίν. 5. Έμοί θανάτου μέλει ούδ' ότιούν.' 6. Προσέοικέν τι δικαιοσύνη όσιότητι· καί γάρ ότιούν ότωούν άμή γέ πη προσέοικέν.8

ποίος, όποιος (L. 21)

Ν. 1. * Οϊη περ φύλλων γενεή, τοίη δέ καί ανδρών. 2. * Τέκνον έμόν, ποιόν σε έπος φύγεν έρκος οδόντων; 3. Οϊαπερ ή δέσποινα, τοιαύτη χή (καί ή) κύων. 4. Νομίζω, όποιοι τίνες άν οί προστάται ώσι, τοι­αύτας καί τάς πολιτείας γίγνεσθαι. (Ξεν.) 5. Ποίος γάρ ϊππος ή ποί­ον ζεύγος ούτω χρήσιμον ώσπερ ό χρηστός φίλος;1' 6. Αυτός σύ έπαίδευσας τήν γυναίκα ώστε είναι οϊαν δεί;' 7. Σοφοκλής έφη αυτός μέν οϊους δεϊ ποιεΐν (τους έν ταϊς τραγωδίαις ανθρώπους), Εύριπίδην δέ οίοι είσίν.11

πόσος, όπόσος (L.21)

Ο. 1. Τό θείον τοσούτον καί τοιούτον έστιν ώσθ' άμα πάντα όράν καί πάντα άκούειν καί πανταχού παρεϊναι. 2. Σοφοκλέους τού ήθους τοσαύτη ήν χάρις ώστε πάντη καί προς απάντων αυτόν στέργε-σθαι. 3. Έγώ δσα μοι ήν άπαντα σοι δέδωκά. 4. »Έστι τις«, έφην έγώ, »σοφίας διδάσκαλος;« - »Πάνυ γε«, ή δ' δς. - »Τίς;« ήν δ' έγώ, »καί ποδαπός, καί πόσου διδάσκει;« - »Εύηνος«, έφη, »Πάριος, πέντε μνών.«1

πηλίκος

Ρ. 1. * 7Ηλιξ ήλικα τέρπε8, γέρων δέ τε τέρπε γέροντα. 2. Τί τό πράγ-

L E K T I O N 47 115

μα; πηλίκον; - Μέγα. 3. Τί δήτα, ώ Μέλητε; τοσούτον σύ εμού σοφώτερος εί, τηλικούτου όντος τηλικόσδε ών;1" 4. Ιδετε πηλίκοις ύμΐν γράμμασιν έργαψα τή έμή χειρί." άλλος (L.13)

Q. 1. Άλλος βίος, άλλη δίαιτα. 2. Άλλα άλλοις καλά. 3. Σωκράτης έπίστευε τους συνόντας έαυτώ είς πάντα τον βίον έαυτώ τε καί άλλή-λοις φίλους έσεσθαι. (Ξεν.)

' Mt. 4,19 b Thuk. 1,43 c Ps.Xen. Rep.Athen. III d ebd. 16 ' Pl.Charm. 154a ' Pl.Apol. 32d 8 PI.Prot. 331e h Xen.Mem. 2,4,5 ' Xen.ökon. 7,4 k Arist. Poetik 1460b 34 ' Pl.Apol. 20b m ebd. 25d * Gal. 6,11.

1 Aus den >Wolken< des Aristophanes (V.218); ein lernbegieriges Bauerlein erblickt Sokrates; ούπί = ό έπί; ή κρεμάθρα Hängekorb. 2 Aus den >Rittern< des Aristophanes. Δήμος -Repräsentant des athenischen δήαος - wird ironisiert. 3 Frage und Antwort im Mysterien­ritual. 4 Phokylides (von Milet), Lyriker des 776. Jh. v.Chr. Αέριος Einwohner von Λέ­ρος, einer der Sporaden. 5 Piaton, Kriton 43d: Sokrates zu seinem bevorstehenden Tod. 6 Piaton, Charm. 153b; Sokrates erzählt. 7 Aus dem Φιλογέλως, einer Sammlung von scherzhaften Geschichten aus dem spätesten Altertum. 8 Imperfekt (ohne Augment: vgl. Ap.Gr. L.6.4).

Lektion 47

I

πού, ποϊ, πόθεν; πότε, πώς, πήι, πηνίκα

πού Α. 1. Πού γής εί, φίλτατε; 2. + Ούκ οίδα πού (όπου) γής εί. 3. + Ου­

δείς έλεγε μοι πού (όπου) εί (εϊης). 4. Θεός που οίδεν. 5. Πού τον νουν έχεις;

Β. Αισχύλος 3 κελεύει * Σιγάν1 δπου δεϊ καί λέγειν τά καίρια. 2. Ό τυφλός Οιδίπους προς Άντιγόνην1'· »Ώ παϊ, πού ποτ' έσ-μέν;« 3. Πυθώμεθα όπου ποτ' έσμέν. 4. + Έπύθοντο όπου ποτ' είεν. 5. Καί πού 'σθ' ό χώρος ού με χρή θανείν; 6. Πού πότ' είσιν οί θανόντες; 7. Δεί πορεύεσθαι ένθένδε έκεϊσε. 8. Εύδαιμονέστε-ροί είσιν οί εκεί τών ένθάδε^

ποϊ, πόθεν

C. 1. Τού Πλάτωνος Φαιδρού ή αρχή- Ώ φίλε Φαϊδρε, ποϊ δή καί πόθεν; - Παρά Λυσίου, ώ Σώκρατες· πορεύομαι δέ προς περίπατον έξω τείχους.

116 LEKTION 47

2. Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς π ρ ο ς τ ο υ ς δ ι κ α σ τ ά ς α · Οίδα ότι, οποί άν έλθω,

λέγοντος μου άκούσονται οί νέοι, ώσπερ ένθάδε.

3. Ή ρ α ς π ρ ο ς Δ ί α * ::" Καί γάρ έγώ θεός είμι, γένος δέ μοι ένθεν όθεν σοί.

πότε

D. 1. Ώ μήτερ, ποϊ γής άπεστι πατήρ; πότε (πόθ') ήξει; 2. Ούποτ' ού-

π ο θ ' ήξει. 3. Τίς πότ' έστιν ούτος; νύν ήμίν ήλθε πόθεν σωτήρ.

4. Πότε χειμών έσται2 καί πότε ού, ού ράιδιόν έστι λέγειν. 5. + Καί

τότε μέν χειμών έπεγένετο, ύστερον δ' ευδία.

6. Ή ν ποτέ χρόνος ότε θεοί μέν ήσαν, θνητά δέ γένη ούκ ήν.

Ε. 1. Γραμματικόν·

Χαίρω οτι ή πόλις εύ πράσσει. - χαίρει όταν (οπόταν) ή πόλις εύ πράσσηι. - έχαιρε οπότε ή πόλις εύ πράσσοι. 2. :;" Μαινόμεθα πάντες οπόταν όργιζώμεθα. (κωμ.) 3. Πώς; τί δήποτε λέγεις; 4. Τών νύν ανθρώπων οί τότε πολλώι ήσαν εύδαιμονέστεροι. πώς

F. Τραγικά τίνα

1. ::" Έ ά ν θάνήις σύ, πώς έγώ σωθήσομαι;

2. * Αί δεύτεραί πως φροντίδες σοφώτεραι. (Εύρ.)

G. Έ κ τής Σωκράτους Απολογίας'

1. Λέγει ό κατήγορος ώς υβριστής είμι. 2. Λέγε ήμίν πώς με φής;

διαφθείρειν, ώ Μέλητε, τους νεωτέρους. 4. Μήτε σωμάτων έπιμε-

λεϊσθε3 μήτε χρημάτων πρότερον μηδέ ούτω σφόδρα ώς τής ψυχής

όπως ώς άριστη έσται4.

πήι

Η. 1. Ξ ε ν ο φ ώ ν τ ο ς 5 Άρ' άν μοι έθελήσαις, ώ Ίέρων, λέγειν πήι διαφέ­

ρει ό τυραννικός τε καί ό ιδιωτικός βίος είς εύφροσύνας τε καί λύπας;

άνθρώποις;

2. Λέγειν κελεύω όπηι δοκεϊ. 3. Λέγοιμι άν τήιδέ πηι. 4. Τούτο μέν

ϊτω 6 όπηι τώι θεώι φίλον8.

Πηνίκα

Ι. 1. »Πηνίκα έστι τής ημέρας;« - »όπηνίκα; σμικρόν τι μετά μεσημ-

βρίαν<Λ 2. Τοϋ ένεκα τηνικάδε ήκεις;' 3. Πάντες, ήνίκ' άν γένων-

ται πλούσιοι, φίλους έχουσι πλείστους.

II

είς, δύο, τρεις, τέτταρες (τέσσ-)

είς, έν, μία (L.24IV)

Α. 1. Τ ο ύ Π λ ά τ ω ν ο ς Τ ι μ α ί ο υ ή α ρ χ ή · Είς, δύο, τρεις- ό δέ δή τέταρ­

τος ήμίν, ώ Τίμαιε, πού τών φίλων;

LEKTION 47 117

2. Μία χελιδών έαρ ού ποιεί. 3. * Φιλεϊ δ' εαυτού πλείον ουδείς ού-

δένα. 4. Δεί ούν τον έπίσκοπον7 . . . είναι μιας γυναικός άνδ­

ρα. k 5. Έ ξ ενός πάντα καί έκ πάντων έν.

6. ' Εκ τής Π λ ά τ ω ν ο ς Π ο λ ι τ ε ί α ς · 1 »Πότερον κάλλιον πράττοι άν

τις είς ών πολλάς τέχνας εργαζόμενος, ή όταν μίαν εις;« - »Όταν«, ή

δ' δς, »είς μίαν.«

δύο, δυοϊν . . .

Β. 1. Δυοϊν τό έτερον· ή φεύγειν δεί ή άποθανείν.

2. Δημόκριτος αδύνατον έφη έκ δύο έν ή έξ ενός δύο γενέσθαι. 3. Βέλτιον άν ϊδοι τις δυοϊν όμμασιν ή ένί.

4. Μία ψυχή έν δύο σώμασιν. 5. Ουδείς δύναται δυσί κυρίοις δου-λεύειν."1

C . 8 Άφυής γραμματικός, ερωτηθείς· πώς δεί λέγειν, τοις δύο ή τοίς δυ-

σίν; τήν χείρα προτείνας τους δύο έδείκνυε δακτύλους,

τρεις, τρία

D. 1. ::" »Πόσους έχεις οδόντας;« - »Τρεις ή τέτταρας.«

2. Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς , έκ τ ο ύ Π ε ρ ί ο υ ρ α ν ο ύ · 9 Μεγέθους τό μέν έφ' έν, γραμμή· τό δ' έπί δύο, έπίπεδον- το δ' έπί τρία, σώμα· καί παρά ταύτα ούκ έστιν άλλο μέγεθος, καθάπερ γάρ φασι και οί Πυθαγό­ρειοι, τό πάν καί τά πάντα τοις τρισίν ώρισται.

3. " Ι ω ν ό Χ ί ο ς 1 0 τάδε λέγει· αρχή δέ μοι τού λόγου ήδε· Πάντα

τρία, καί ουδέν ούτε πλέον ούτε έλασσον τούτων τών τριών,

τέτταρες, τέτταρα

Ε. 1. Δις δύο εστί τέτταρες. 2. Εμπεδοκλής Μέτωνος Άκραγαντϊνος τέσσαρα λέγει στοιχεία· πύρ, αέρα, ύδωρ, γήν. 3. Δικαίαρχος 1 1 τήν ψυχήν άρμονίαν λέγει τών τεσσάρων στοιχείων. 4. 'Ονόματα ταΐς τέτταρσι πολιτείαις· μοναρχία, αριστοκρατία, ολιγαρχία, δημοκρα­τία.

III

Τού Πλάτωνος Εύθυδήμου ή αρχή 1 2

ΚΡΙΤΩΝ ΣΩΚΡΑΤΗΣ

KP. Τίς ήν, ώ Σώκρατες, ωι χθες έν Λυκείωι διελέγου;

ΣΩ. Πότερον καί λέγεις, ώ Κρίτων; ού γάρ είς άλλα δύο ήστην, Εύθύδη-μος τε καί Διονυσόδωρος, ό αδελφός αυτού. Τούτω δέ πασσόφω έστόν καί παμμάχω, παγκρατιαστά τε καί σοφιστά. Έ γ ώ μέν ούν, ώ Κρίτων, έν νώι έχω τοϊν άνδροϊν παραδοϋναι 1 3 έμαυτόν καί γάρ φα-τον έν όλίγωι χρόνωι διδάσκειν άν καί άλλον όντινούν τήν εαυτών σοφίαν.

118 L E K T I O N 48

KP. Άλλ', ώ Σώκρατες, πρώτον τήν σοφίαν τοίν άνδροίν λέγε μοι τίς έστιν.

ΣΩ. Άλλ' ουδέν κωλύει. Έκαθεζόμην14 γάρ έν Δυκείωι καί εισέρχεσθον τούτω· είσελθόντε δέ περιεπατείτην. Είσελθόντος δέ Κλεινίου τού καλού πρώτον μέν διελεγέσθην άλλήλοιν· έπειτα ίόντε παρ' ημάς έκαθεζέσθην14. Κάγώ »*Ω προς θεών«, έφην, »εϊπετόν μοι τί έστι τό καλόν δ διδάσκετον«. »Αρετήν«, έφη, »ώ Σώκρατες«, ό Εύθύδημος.

a Gh. 582 b Vgl. Soph.O.C. 12 al. Pl.Phaed. 107e; Apol. 41c d ebd. 37b c II. 4,58 ' Ap. 23b; 26b ' ebd. 19a h Ar.Av. 1499 ' PI.Prot. 310b k l.Tim. 3,2 ' Rep. 370b • Mt. 6,24.

1 schweigen (Inf.). 2 wird sein (έσομαι). 3 επιμελείστε (Imper.) m.Gen. sorget für (um). 4 S. Fn. 2. 5 Vom Anfang eines Dialogs zwischen dem weisen Simonides und König Hieron von Syrakus. 6 = lat. ito, möge gehen (3. Imper.). 7 επίσκοπος Aufseher (als Amtsbezeichnung außer-christlich nicht häufig und nicht eindeutig; wird christl. >Bischof<). 8 Aus dem >Philogelos< (L.46 Fn. 8). άφυής unbegabt; προτείνας Part.Aor. von προτείνω vorstrecken. 9 Vom Anfang der Schrift. - μέγεθος Größe, Ausdehnung (Dimension); γραμμή Linie; έπίπεδον Fläche, ώρισται ist begrenzt (Perf.Pass.; vgl. δρος Gren­ze). 10 Ion von Chios, ein Denker und vielseitiger Schriftsteller, Zeitgenosse des Sophok­les. 11 Dikaiarchos von Messene, ein hervorragender Schüler des Aristote­les. 12 271a-273d (stark gerafft). 13 übergeben, ausliefern. 14 καθέζομαι sich niedersetzen.

L. 48: α, η, ω (für άι, ηι, ωι).

Lektion 48

Die übrigen Zahlwörter (Numeralia)

»Δις καί τρις τό καλόν τό δέ κακόν ούδ' άπαξ«,

πέντε, έξ, επτά . . .

Α. Κωμικά τίνα 1. Έ ξ ετών άλουτος περιπατώ. 2. * Εϊέν, γυναίκες· νύν δπως τήν νύχθ' δλην

έν τή δεκάτη τού παιδιού χορεύσετε. θήσω δέ νικητήριον τρεις ταινίας καί μήλα πέντε και φιλήματ' εννέα.

Β. Στρατονίκου απόφθεγμα1

Στρατόνικος ό κιθαρωδός, διδάσκων κιθαρίστας, επειδή έν τω δι­δασκαλεία) είχεν εννέα μέν εικόνας τών Μουσών, τού δέ Απόλλωνος

LEKTION 48 119

μίαν, μαθητάς δέ δύο, πυνθανομένου τινός, πόσους έχοι μαθητάς, έφη· »σύν τοις θεοΐς δώδεκα«.

δις, τρίς, τετράκις . . .

C. Αριθμητικά τίνα 1. Τά δέκα (ι') τών οκτώ (η') δυοϊν (β') πλείω εστίν.3 2. »Τρεις τρίς πόσοι είσίν;« - »Εννέα.« 3. Τεττάρων τετράκις εστίν έκκαίδεκα. 4. Τά ένδεκα τίς άν λέγοι δώδεκα είναι;1' 5. Τά τέτταρα τοίν δυοϊν δι­πλάσια έστιν, τά δ' εννέα τών τριών τριπλάσια. 6. Τρίς έξ έβαλον. διπλάσιος, τριπλάσιος . . .

D. Πλάτωνος 1. Πέντε μέν πολιτειών τρόποι, πέντε δέ ψυχής.0

2. Έ κ τού Μένωνος· 2 Άπό τής διπλασίας γραμμής ού διπλάσιον άλλα τετραπλάσιον χωρίον γίγνεται. 3. Εκ τού α' τής Πολιτε ίας · 3 Λέγε μοι όπόσα έστι τά δώδεκα· καί δπως μοι, ώ άνθρωπε, μή λέξεις ότι έστι τά δώδεκα δις έξ, μηδ' οτι τρίς τέτταρα, μηδ' οτι έξάκις δύο. 4. Έ κ τού Πρωταγόρου· α Ένί έκάστω τών εναντίων έν μόνον έστιν εναντίον.

απλούς, διπλούς . . . (L.16)

Ε. 1. Άπλα καί σαφή σοι λέξω. 2. ::" Απλούς ό μύθος τής αληθείας έφυ. 3. ;:' Μισώ τόν άνδρα τόν διπλούν πεφυκότα,

χρηστόν λόγοισι, πολέμιον δέ τοις τρόποις.

πρώτος, δεύτερος, τρίτος . . .

F. 1. * . . . πάντων Χρόνος ύστατον καί πρώτον έστι κάν (καί έν) έαυτώ πάντ' έχει.6

2. Δεύτερον αγαθόν, μετά τό είναι δίκαιον, τό γίγνεσθαι.' 3. Τό τρίτον τω σωτήρι · ό γάρ τρίτος κρατήρ Διί τω σωτήρι σπένδε-ται.

G. Αί επτά νήσοι4

* Τών επτά νήσων Σικελία μέν, ώς λόγος, εστίν μεγίστη, δευτέρα Σαρδώ, τρίτη Κύρνος, τετάρτη δ' ή Διός Κρήτη τροφός, Εύβοια πέμπτη στενοφυής5, έκτη Κύπρος, Λέσβος δέ τάξιν έβδόμην έν ταίσδ' έχει.

Η. Έκ τοϋ Σοφοκλέους βίου 1. Σοφοκλής τους χορευτάς έποίησεν αντί ιβ' (δώδεκα), ιε' (πεντεκαί-δεκα, δεκαπέντε) καί τόν τρίτον ύποκριτήν έξηύρεν. 2. Σοφοκλής έγραψε δράματα, ώς φησιν Αριστοφάνης ό γραμματικός6, ρλ' (εκα­τόν τριάκοντα). 3. Περί τον αυτόν χρόνον ώς Ευριπίδης απέθανε

120 L E K T I O N 48

καί Σοφοκλής7, ποιητής τραγωδιών, έτη βιώσας 8 ς' (ένενήκοντα), νι­

κάς δ' έχων ιη' (όκτωκαίδεκα).

μονάς, δυάς, τριάς . . . (L.27D)

Ι. 1. Αρχύτας καί Φιλόλαος οί Πυθαγόρειοι τό έν καί μονάδα καλούσι

καί τήν μονάδα έν. Ή δέ μονάς κατ' αυτούς αρχή πάντων· τέλειος δ'

αριθμός ή δεκάς. Αρχύτας δέ καί βιβλίον περί τής δεκάδος συνέ-

γραψεν. 2. Η ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΣ

Κ. 'Ιστορικά9 τίνα vgl. L.41II B.C 1. Δαρείος έπεμψε μυριάδας πεντήκοντα, ναύς δέ τριακοσίας.

2. Άμίλκων έξέπλευσεν έκ τής Καρχηδόνος 1 0 έχων πεζήν μέν δύναμιν ούκ έλάττω τών τριάκοντα μυριάδων, ναϋς δέ μακράς πλείους τών διακοσίων, καί χωρίς πολλάς ναϋς φορτίδας τάς κομίζουσας τήν άγοράν, υπέρ τάς τρισχιλίας.

3. Οί Αθηναίοι έπεμψαν είς Ποτείδαιαν 1 1 δισχιλίους όπλίτας καί

Καλλίαν τόν Καλλιάδου πέμπτον αυτόν 1 2 στρατηγόν.

4. Δημοσθένης ό στρατηγός τεσσαράκοντα ναυσίν ήλθεν είς Ναύπακ-

τον.

L. Αριστοτέλους·8 Μία τις γυνή έν τέτταρσι τόκοις έτεκεν είκοσιν· άνά

πέντε γάρ έτεκε· καί τά πολλά αυτών έζη 1 3 .

Μ. Ποιητικά τίνα

1. Τής Μητρός τών \Ίεών, ώς ό ύμνος λέγει, ήν ::' τό μέν ήμισυ τούρανού ~ ~ _ „ ^ _ ^ _

τό δ' ήμισυ γαίας - - ~ ^

πόντου τε τρίτον μέρος. ~ - - -2. Αίνιγμα11

* Εις ό πατήρ, παίδες δυοκαίδεκα· τών δέ έκάστωι παίδες δις τριάκοντα, διάνδιχα 1 4 είδος έχουσαι· αί μέν λευκαί έάσιν 1 5 ίδείν, αί δ' αύτε 1 6 μέλαιναι.

a Pl.Phaed. 101b b Vgl. PI.Theaet. 195e c Rep. 445d d Prot. 332e e Vorsokr. 22C 2 ' Pl.Gorg. 527b * Hist.an. 584b 34 " Diog.Laert. 191.

1 Ein Apophthegma ist ein witziger oder sonst eindrücklicher Ausspruch. Solche wurden im Al­tertum viel gesammelt. Der Musiker Stratonikos (um und nach 400 v.Chr.) wurde durch die sei­nen berühmt. 2 Aus der Diskussion über die Verdoppelung eines Quadrats (83b). 3 Sokrates ironisiert (im ersten Buch des Staats, 337b) die übertriebenen Anforde­rungen seines Kritikers Thrasymachos. 4 Finde sie auf der Karte! 5 στενός eng. 6 Aristophanes von Byzanz, einer der hervorragenden Gelehrten im hellenistischen Alexandria, Herausgeber und Erklärer des Pindar und der Tragiker. 7 405 v.Chr. 8 Part.Aor. βιόω (ό βίος). 9 Im Sinn von >Geschichte< wird ιστορία erst in nachklassischer Zeit gebraucht. 10 Im J. 480 v.Chr. gegen die Sizilischen Griechen. Καρχηοών Karthago. Άμίλκων lat. Himilco, έπλευσα Aor., έπλεον Imperf. von πλέω segeln, zu Schiffe (πλοϊον) fahren. 11 432 v.Chr. von Athen abgefallene Stadt auf der Chalkidi-

LEKTION 49 121

ke. 12 selbfünft, ihn selbst als fünften (d.h. mit vier anderen). 13 έτεκε (starker Ao­rist gebar (τέκνον), ό τόκος Gebären, Geburt; έζη lebte. 14 zwiefach, zweige-teih. 15 poet. = εϊσίν. 16 wiederum.

L.*9: α, η, ω (für άι, ηι, ωι).

Lektion 49

φιλέω φιλέοντα φιλώ φ ι λ ο ύ ν τ α

» Ά τ υ χ ε ϊ ν έξεστιν, άμελεϊν ούκ έξεστιν«

Ι

Α. 1. Π ι ν δ ά ρ ο υ · * Φιλέων φιλέοντα.

2. Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ · Α γ α θ ό ν ού τό μή άδικέειν άλλα τό μηδέ έθέλειν.

3. Τού α υ τ ο ύ - Ό φθονέων εαυτόν ώς έχθρόν λυπέει.

Β.1 1. Σύ φίλει με· συμφέρει σοι.

2. :;' Εϊ με φιλούντα φιλείς, δισσή χάρις· εί δέ με μισείς, τόσσον μισηθείης όσσον έγώ σε φιλώ.

C. 1. Π ε ρ ι ά ν δ ρ ο υ · Μηδενί φθόνει.

2. Π υ θ α γ ό ρ ο υ (ώς λέγεται)· Ουδείς ελεύθερος εαυτού μή κρατών.

D. Παροιμίαι

1. 'Ελέφαντα έκ μυίας ποιείς. 2. Λίθω λαλείς. 3. Πάντα λίθον κι­

νεί.2 4. * Σύν Ά θ η ν ά ι καί χέρα κίνει. 5. Ακίνητα μή κινεϊν (κίνει).

Ε. Αριστοτέλους

1. Ή φύσις ουδέν άλόγως ουδέ μάτην ποιεί. 3 2. Ό \^εός καί ή φύσις

ουδέν μάτην ποιοϋσιν.1 ' 3. Τών ανθρώπων ένεκεν πάντα πεποίηκεν

ή φύσις.c

F. Σοφών αποφθέγματα 1. Χ ί λ ω ν ο ς · Θυμού κράτει.

2. Τοϋ α υ τ ο ύ - Αδύνατα (αδυνάτων) μή επιθυμεί.

3. Σ ό λ ω ν ο ς · Κακοϊς μή όμίλει (όμιλείν).

G. 1. Ή λάλει ώς φρονείς ή φρόνει ώς λαλείς. 2. + Ή λαλείτε ώς φρο­νείτε ή φρονείτε ώς λαλείτε. 3. "Εγωγε λαλώ ώς φρονώ. 4. + Ημείς λαλούμεν ώς φρονούμεν.

Η. 1. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ · 0 ::" 'Οργή φιλούντων ολίγον ισχύει χρόνον.

2. Φιλούσαν φιλώ σε. 3. Άνήρ άρχέτω γυναικός άλλα μή τυραν-

νείτω. 4. + Άνδρες αρχόντων γυναικών άλλα μή τυραννούντων.

122 LEKTION 49

Ι. 1. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ · * Άνήρ πονηρός δυστυχεί κάν ευτυχή.

2. + Άνδρες πονηροί δυστυχοϋσι κάν εύτυχώσιν.

3. Ε π ι χ ά ρ μ ο υ · 3 * Μή φθάνει τοις ευτυχούσιν, μή δοκής είναι κα­

κός.

4. + Μή φθονείτε τώ εύτυχούντι, μή δοκήτε είναι κακοί. 5. + Ού

φθονούμεν τοις ευτυχούσιν, ϊνα μή δοκώμεν είναι κακοί. 6. Παύσαι

φλύαρων (φλυαρούσα). 7. + Παύσασθε φλυαρούντες (φλυαρούσαι).

8. Τότε τοις άνθρώποις έσται κακώς, όταν πάντες πάντα ποιώσιν.

Κ. Φίλιππος έλεγε κρεϊττον είναι στρατόπεδον έλάφων λέοντος στρατη-γούντος ή λεόντων έλάφου.

L. Ευριπίδεια τίνα

1. Έ ν τω Έρεχθεϊ τώ δράματι ή βασίλεια λέγει τάδε·

* Ώ πατρίς, είθε πάντες οι ναίουσί σε

ούτως φιλοϊεν ώς έγώ· καί ραδίως

οίκοίμεν άν σε, κούδέν άν πάσχοις κακόν.

2. »Άλλ' εύτυχοίης, ώ γύναι.« - »εύδαιμονοίης καί σύ.« 3. + »Άλλ'

εύτυχοϊτε, ώ γυναίκες.« - »εύδαιμονοίτε καί ύμείς.«

4. * . . . δαίμονας κάλει·

τώ γάρ πονούντι καί θεός συλλαμβάνει.

II.

Α. 1. »Έποίεις τούτο;« - »έποίουν.« 2. + »Έποιεϊτε ταύτα; - »έποιοϋ-

μεν.« 3. Ό ν ω τις έλεγε μϋθον· ό δέ τά ώτα έκίνει.

Β. 1. Ού δεί σε άμελείν τού σώματος. 2. Ε π α ι ν ώ τόν λόγον σου. 3.

Σωκράτης τού σώματος αυτός τε ούκ ήμέλει τους τε άμελούντας ούκ

έπήνει.6

C. Αισώπου αίνος- Λύκος καί ποιμένες. Λύκος ίδών ποιμένας έσθίοντας έν σκηνή πρόβατον, »ήλίκος άν ήν«, έφη, »θόρυβος ύμΐν, εί έγώ τούτ' έποίουν«.

D. 1. Ε π ι κ τ ή τ ο υ - Ζήτει καί εύρήσεις. 2. Ζητείτε καί εύρήσετε. 3. Φιλών (έάν φιλής) ά μή δεί ού φιλήσεις ά δει. 4 . + Έάν φιλήτε (φιλούντες) ά μή δεί ού φιλήσετε ά δεϊ.

Ε. Πλάτωνος4

»Όστις τά αυτού αγνοεί, άρ' ού καί τά τών άλλων άν άγνοοί;« -»Φαίνεται.« - »Ούκοϋν, εί τά τών άλλων, καί τά τών πόλεων αγνοή­σει;« - »Ανάγκη.« - »Ούκ άρ' άν γένοιτο ό τοιούτος άνήρ πολιτικός.«

F. Γραμματικόν 1. »Έποίησας τούτο;« - »έποίησα.« 2. »Έποιήσατε ταύτα;« - »έποι-ήσαμεν.« 3. »Αρ' αύθις άν ποιήσαις τούτο;« - »ούκ άν ποιήσαι-μι.« 4. »Αρα ποιήσεις δ άν αιτώ;« - »ναί· ποιήσω δ άν αίτής.«

G. Μενάνδρου5

* »Τίς άν βοηθήσειεν; ώ τάλαιν' έγώ,

L E K T I O N 50 123

τίς άν βοηθήσειεν;« - »Ήράκλεις άναξ . . .« »ό δεσπότης έν τώ φρέατι . . .«

Η. Πλάτωνος, έκ τού Πρωταγόρου6

1. Επειδή δέ είσήλθομεν, κατελάβομεν7 Πρωταγόραν έν τω προστώω περιπατοϋντα, έξης δ' αύτώ συμπεριεπάτουν οί μαθηταί. 2. Ουδείς κολάζει τους άδικούντας τούτου ένεκα, ότι ήδίκησεν, άλλα τοϋ μέλλοντος χάριν, ϊνα μή αύθις άδικήση, μήτε αυτός ούτος μήτε άλλος.

Ι. Πλάτων, Αντισθένους8 ποτέ μακρολογήσαντος, »αγνοείς«, έφη, »δτι

τοϋ λόγου μέτρον ούχ ό λέγων άλλ' ό άκούων.«

Κ. Πλουτάρχου Τροφώνιος και Άγαμήδης, ποιήσαντες τόν έν Δελφοϊς ναόν, ήτουν παρά τού Απόλλωνος τον μισθόν δ δέ έφη δώσειν τή έβδομη ήμερα· καί τή έβδομη άπέθανον.

* de cael. 291b 14 b de cael. 271a 32 c Pol. 1256b 22 d Fr. 567 e Xen.Mem. 1,2,4.

1 B.l und 2 sind Inschriften auf Gemmen; Geschenke zwischen Liebenden (Kaibel, Epigram-mata 1125f.). Bemerkst du den metrischen Fehler in dem letzten Vers? (τόσσον = τό­σον). 2 Bewege jeden Stein! d.h. laß kein Mittel unversucht (engl, leave no stone untur-ned). 3 Epicharm s. L.41 Fn. 11. 4 Sokrates im Gespräch mit Alkibiades (Ale. 133e). 5 Anfang des 4. Akts des >Dyskolos<: eine jammernde Magd stürzt aus dem Haus des alten »Griesgrams«. 6 In dem ersten Exzerpt (314c) erzählt Sokrates, im zweiten (324a-b, gerafft) spricht Protagoras. 7 Wir trafen (eigentlich: ergriffen, Aorist von κατα­λαμβάνω). 8 Antisthenes (ca. 450-360 v.Chr.), Philosoph, begeistert-einseitiger Anhän­ger des Sokrates.

L.50: α, η, ω (für άι, ηι, ωι). Dies wird im folgenden nicht mehr ausdrücklich bemerkt.

Lektion 50

φιλέων φιλέομαι φιλών φιλοϋμαι

* »*Ωδε δέ μυθέομαι· σύ δ' ένί φρεσι βάλλεο σήσιν«

Ι

Α. Σοφών αποφθέγματα 1. Θαλού· Φθονοϋ μάλλον ή οίκτίρου. 2. Χίλωνος- Ζημίαν αίρού μάλλον ή κέρδος αίσχρόν.

124 LEKTION 50

3. Θ ε ο φ ρ ά σ τ ο υ · Αίδού σεαυτόν.

Β. 1. Σ ω τ ά δ ο υ · 1 * Ό πένης ελεείται, ό δέ πλούσιος φθονείται-

ό μέσος δέ βίος δίκαιος έστιν.

2. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · * Ό μηδέν άδικων ούδενός δείται νόμου.

C. Πυθαγόρου 1. Αίρού βίον τόν άριστον ήδύν δ' αυτόν ή συνήθεια ποιήσει. 2. Πυθαγόρας παρήνει τοίς έταίροις αίρεϊσθαι βίον τόν άριστον· καί γάρ εί ό έπιπονώτατος εϊη, άλλα τήν συνήθειαν ήδύν αυτόν ποιήσειν.

D. Αριστοτέλους

1. Δοκεϊ δ ' ή ευδαιμονία έν τή σχολή είναι· ασχολούμεθα γάρ ϊνα σχο-λάζωμεν καί πολεμοϋμεν, ϊνα είρήνην άγωμεν.3

2. Πάν τό κινούμενον ύπό τίνος κινείται- ανάγκη δέ είναί τι πρώτον κινούν δ μηκέτι ύπ ' άλλου κινείται.1'

3. Τό κινούμενον ανάγκη ύπό τίνος κινεϊσθαι (κεκινήσθαι) καί τό πρώτον κινούν άκίνητον είναι.''

Ε. 1. Έ κ τών Ξενοφώντος Απομνημονευμάτων 2

Είπε μοι, έφη, ώ Κριτόβουλε, εί δεοίμεθα φίλου αγαθού, πώς άν έπι-χειροίμεν σκοπείν; άρα πρώτα μέν ζητητέον όστις άρχει γαστρός τε καί φιλοποσίας καί λαγνείας καί ύπνου καί αργίας; ό γάρ ύπό τούτων κρατούμενος ούτ' αυτός έαυτώ δύναιτ'(ο) άν ούτε φίλψ τά δέοντα πράττε ιν. c

2. Π λ ά τ ω ν ο ς - Τίς άν αισχίων εϊη δόξα τού δοκείν χρήματα περί πλείονος ποιεϊσθαι ή φίλους;

F. Περί όρχήσεως 1. Περί πλείστου άν ποιοίμην όράν 3 σε όρχουμένην. 2. Π α ρ ο ι μ ί α - Ώ ς αύλείς, όρχούμαί σοι.

3. Α ι σ ώ π ο υ - Ή κάμηλος είπε τή μητρί- »Όρχήσομαι.« Κάκείνη »τέκ­νον«, φησί, »καί ό περίπατος σου καλός έστιν.«

G. Περί τοϋ φοβεϊσθαι

1. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · ' 1 ::" Ζευς μοι σύμμαχος· ού φοβούμαι.

2. Μηδέν φοβηθής. ε 3. Μηδένα άδικων ούδένα φοβηθήση.

4. Π λ ά τ ω ν ο ς · ' Οί δειλοί, όταν φοβώνται, αισχρούς φόβους φοβούν­

ται.

5. Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ · Ό ν πάντες φοβούνται πάντας φοβείται.

Η. Έ κ τού Ευαγγελίου 1. Ό 'Ηρώδης έφοβεϊτο τόν Ίωάννην. 8

2. Καί έφοβήθησαν φόβον μέγαν. καί είπεν αύτοϊς ό άγγελος· μή φο-βεϊσθε· ιδού γάρ ευαγγελίζομαι ύμΐν χαράν μεγάλην.11

3. Αί γυναίκες ούδενί ουδέν ε ίπον έφοβούντο γάρ. 1

L E K T I O N 50 125

Ι. Πλάτωνος, έκ τής Σωκράτους Απολογίας 1 1

1. Μέμνησθέ μοι μή θορυβεϊν, έάν τω είωθότι τρόπψ τους λόγους ποι-

ώμαι. 2. »Ώ Μέλητε, είπε· άλλο τι ή περί πλείστου ποιή όπως ώς

βέλτιστοι οί νεώτεροι έσονται;« - »Έγωγε.«

Κ. 1. Π λ ά τ ω ν ο ς · Ό μέν θεός ούδενός δείται, ό δέ σοφός μόνου θεού.

2. Σ ω κ ρ ά τ η ς · έλεγε θεού μέν είναι τό μηδενός δεϊσθαι, τό δέ ώς ελαχίστων, έγγυτάτω θεού. 3. Θεού δεόμεθα πάντες.

4. Π λ ά τ ω ν ο ς · Δυοϊν ούν όντοιν, τού άδικείν καί τού άδικείσθαι,

μείζον μέν φαμεν κακόν τό άδικείν, έλαττον δέ τό άδικείσθαι.

II

Αναγνώσματα

Α. Αποφθέγματα

1. 'Ιφικράτης, δοκών υιός είναι σκυτοτόμου4, κατεφρονείτο. προς δέ

Άρμόδιον, τόν τού παλαιού Αρμοδίου άπόγονον, είς δυσγένειαν

αύτώι λοιδορούμενον, έφη· »τό μέν έμόν ά π ' εμού γένος άρχεται, τό δέ

σόν έν σοι παύεται.«

2. Αλέξανδρος, πυθόμενος ότι ύπό τίνος λοιδορείται, »βασιλικόν«,

έφη, »εστίν εύ ποιούντα κακώς άκούειν.«

Β. 'Ισοκράτους προς Φίλιππον 5

Οί Λακεδαιμόνιοι πολεμούνται μέν ύπό τών περιοικούντων, άπι-στούνται δέ ύφ' απάντων Πελοποννησίων, μισούνται δέ ύπό τού πλήθους τών Ελλήνων. 1

C. Πλάτωνος, έκ τοϋ Λύσιδος6

»Καί μοι είπε· έπειδάν τίς τίνα φιλή, πότερος ποτέρου φίλος γίγνεται, ό φιλών τού φιλουμένου, ή ό φιλούμενος τού φιλοϋντος, ή ουδέν δια­φέρει;« - »Ουδέν«, έφη, »έμοιγε δοκεί διαφέρειν.« - »Πώς λέγεις;« ήν δ' έγώ· »ούκ έστιν φιλούντα μή άντιφιλεϊσθαι ύπό τούτου δν άν φιλή;«"1

D. Φιλήμονος7

* Άνήρ δίκαιος έστιν ούχ ό μή άδικων άλλ' όστις άδικείν δυνάμενος μή βούλεται· ούδ' δς τά μικρά λαμβάνειν άπέσχετο, άλλ' δς τά μεγάλα καρτερεί μή λαμβάνων, έχειν δυνάμενος καί κρατείν αζημίως· ούδ' ος γε ταύτα πάντα διατηρεί μόνον, άλλ' όστις άδολον γνησίαν τ' έχων φύσιν είναι δίκαιος κού δοκείν είναι θέλει.

* Ε. Ν. 1177b 4 b Phys. 236b 34; 241a 24; 258b 12; Met. 1073a 26 c Mem. 2,6 d Heracl. 766 e Aesch.Prom. 127 ' Prot. 360b ' Mk. 6,20 " Lk. 2,9 ' Mk. 16,8 k 27b; 24d ' 5,49 m 212b.

126 L E K T I O N 51

1 Sotades war ein hellenistischer Dichter. 2 In seinen Erinnerungen an Sokrates< zeigt Xenophon seinen Meister im Gespräch mit vielen Zeitgenossen. 3 zu sehen. 4 (Le­derschneider) Flickschuster. - Iphikrates war ein erfolgreicher athenischer General (1. H. 4. Jh.). Der >alte Harmodios« war der gefeierte Tyrannenmörder; gest. 514 v.Chr., nachdem er den Ty­rannen Hipparch (L.51 IG2) getötet hatte. 5 In einem Sendschreiben an Philipp forderte der alte Isokrates den Makedonenkönig auf, die Griechen zu einigen und sie gegen die Perser zu führen. 6 Der Dialog heißt nach dem Gesprächspartner des Sokrates, dem Knaben Ly-sis. 7 Philemon (um 300 v.Chr.) s. L.34 Fn. 10.

Lektion 51

τιμάω, τιμάεις, τιμάει έτίμησα τιμώ, τιμάς, τιμά

»* Καλόν άοιδιαούσης« ώς λέγει Όμηρος, τής Κίρκης ήκουον 'Οδυσσεύς καί οί εταίροι

Ι

Α. 1. Έγώ καταγελώ σου όσον θέλω. 2. * Γελά δ' ό μώρος, κάν τι μή γελοίον ή. 3. »Τί γελάτε;« - »Ου σου καταγελώμεν.« 4. Τώ δυστυ-χούντι μή έπιγέλα. 5. Διφίλου τού κωμωδού-* Πένητος ανδρός ουδέν εύτυχέστερον

τήν έπί τό χείρον μεταβολήν ού προσδοκά. Β. 1. Λέγε μοι· τί δρςις, έάν τίς σε τύπτη; - Τύπτομαι.

2. »Άρα τολμςις συ τύπτειν τον πατέρα;« - »τολμώ, ώ πάτερ.« - »τής αναίδειας.« 3. Τίμα πατέρα καί μητέρα. 4. + Τιμάτε πατέρας καί μητέρας.

C. * Ώς ήδύ, τήν θάλασσαν άπό τής γής όράν. 2. Ε π ι χ ά ρ μ ο υ · * Νους όρά καί νους ακούει· τάλλα κωφά καί τυ­

φλά. 3. Εύριπίδου· * Εί θεοί τι δρώσιν αίσχρόν, ούκ είσιν θεοί.

D. 1. Τί δρώμεν; τί χρή δράν; 2. Φοβούμαι τους πολεμίους, μή τι δρώσι νεώτερον. 3. Έγώ δ' ό δυσδαίμων, τί δρώ; 4. Μένε ήσυχος· τά προ ποδών δρα. 5. Αδύνατα μή θήρα. 6. Χρή τάμήχανα έάν. 7. Δικ-τύω άνεμον θηράς. 8. Άρ' ικανά ταύτα; έγώ μέν γάρ άν άγαπώην.

Ε. 1. ' Ισοκράτους · 8 Πιστούς ήγού μή τους άπαν δ άν λέγης έπαινοϋν-τας, άλλα τους τοις άμαρτανομένοις επιτιμώντας. 2. Τούτ' εί ποιοί-

LEKTION 51 127

ην, μέγα άν βοώης ώς αδικώ. 3. Κελευόντων και βοώντων τών Αθηναίων Σωκράτης ούκ ήθελεν άδικείν. 4. Εκείνοι μέν βοώντων καί δρώντων δ άν δοκή αύτοίς, έμοί δέ άλλως ποιεΐν ούκ έξεστιν. 5. Σιγάτε, μή βοάτε. 6. Αί γυναίκες έν ταίς έκκλησίαις σιγάτωσαν.1*

F. 1. Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς έλεγεν δτι ούκ έώη αυτόν καθεύδειν τό τού Μιλ-τιάδου τρόπαιον.

2. Α ρ ί σ τ ι π π ο ς , ό Κυρηναίος φιλόσοφος, ερωτηθείς διά τί τοϊς μοχθηροϊς πλησιάζει, είπεν »ότι και ιατροί τοις νοσούσιν.« 3. ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς , ερωτηθείς τί δυσκολώτατόν έστιν έν βίω, είπε· »το σιωπάν.«

Μ Ei ί Α g J.O 1 Κ Α Ι Ν Α Υ β Α Κ Τ 1<J i Α f ' Ε Ο. Ε Γ« Δ Ι Ι Ο Λ Υ Μ ( W M Δ Ε Κ-ΑΤΑΗ Α Π Ο Τ/\Λ\ Π Ο Λ Ε Λ Μ Α Ν

Γ Α ί Λ Ν ί Ο ί E P O l H ^ f AVENAAlO< ." ΚΑί τ AKPATHt>tAri04rttiEP.lT«PhfA©WENli<A

Abbildung 9: Weihinschrift vom Jahre 421 v.Chr. unter der Nike des Paionios

ΜΕΣΣΑΝΙΟΙ/ΚΑΙ/ΝΑΥΠΑΚΤΙΟΙ/ΑΝΕΘΕΝ*/ΔΙΙ Messenier und Naupaktier haben (es) geweiht dem Zeus

ΟΛΥΜΠΙΩΙ / ΔΕΚΑΤΑΝ / ΑΠΟ /ΤΩΜ / ΠΟΛΕΜΙΩΝ

(dem) Olympier, Zehnten von den Feinden.

(Dorischer Dialekt; darunter, kleiner, ionisch:) ΠΑΙΩΝΙΟΣ/ΕΠΟΙΗΣΕ/ΜΕΝΔΑΙΟΣ ΚΑΙ/ΤΑΚΡΩΤΗΡΙΑ/ΠΟΙΩΝ/ΕΠΙ/ΤΟΝ/ΝΑΟΝ/ΕΝΙΚΑ

Die Athener hatten Messenier - die traditionellen Feinde der Spartaner - in Nau-paktos angesiedelt, von wo aus sie ihnen im Peloponnesischen Krieg Hilfe leiste­ten. *Von άνατίθημι >aufstellen<, >weihen< (App.Gr. 81.5; vgl. 74.7 und 69.7).

G. 1. Παιώνιος έποίησε Μενδαϊος καί τάκρωτήρια ποιών έπί τόν ναόν ένίκα.1

2} * Μνήμα τόδ' 'Ιππάρχου- στείχε δίκαια φρονών. 3. 2 * Μνήμα τόδ' 'Ιππάρχου- μή φίλον έξαπάτα.

4. Μηδείς υμάς άπατάτω κενοϊς λόγοις.0

Η. 1. Ό δημαγωγός έκολάκευε καί έξηπάτα τόν δήμον. 2. Ώ μιαρέ,

κλεπτών καί κολακεύων έξηπάτας με; 3. + Ώ μιαροί, κλέπτοντες καί κολακεύοντες έξηπατάτέ με; 4. Ού σύ τούτων αίτιος εί, άλλ' οϊ σ' ηπάτων. 5. Ή β ω ν κάγώ ποτέ καί έξηπάτων τόν δήμον. 6. + Ήβώμεν χήμείς ποτέ καί έξηπατώμεν τον δήμον.

128 L E K T I O N 51

7. Π λ ά τ ω ν ο ς · 0 Τό έξαπατάσθαι αυτόν ύφ' αυτού πάντων χαλεπώτα-τον δταν γάρ άεί παρή ό έξαπατήσων, πώς ού δεινόν;

Ι. 1. Ού ράδιον, δρώντα κακά μή ού καί πάσχειν κακά. 2. Δεινά δρώσα δεινά καί πάσχεις. 3. Τοις δρώσι τάγαθά όμίλει.

II Αναγνώσματα

Α. Θαυμάσια 1. Τραυσοί, έθνος Θράκιον, τους μέν γεννωμένους θρηνούσι, τους δέ τελευτήσαντας μακαρίζουσιν. 2. Κόλχοι3 τους τελευτήσαντας ού θάπτουσιν, άλλα κρεμώσιν άπό δένδρων. 3. Λύκιοι4 τάς γυναίκας μάλλον ή τους άνδρας τιμώσι καί καλούνται μητρόθεν, ού πατρόΐΐεν τάς δέ κληρονομιάς ταίς θυγατράσι λείπου-σιν, ού τοις υίοΐς.

Β. Διδύμων αδελφών ό έτερος έτελεύτησεν. Σχολαστικός ούν άπαντήσας τώ ζώντι ήρώτα· Σύ απέθανες ή ό αδελφός σου;

C. 1. Ό πατήρ αγαπά τον υίόν.ε 2. Αγαπάτε τους εχθρούς υμών . . . έάν γάρ άγαπήσητε τους αγαπώντας υμάς, τίνα μισθόν έχετε;' 3. Άρα διά τό κακόν τάγαθόν ήγαπώμεν καί έφιλοϋμεν, ώς φάρμα­κον;8

D. 1. Όποι άν έλθης, άγαπήσουσί σε. 2. Έασόν με θανείν έν γή πατρώα. 3. Εύελπίς είμι είναί τι τοις τετελευτηκόσι, καί πολύ άμει-νον τοις άγαθοϊς ή τοις κακοίς.11

4. Αισχύλου· ::" Μόνος γάρ θάνατος ού δώρων έρά. 5. Θεόγνιδος · * "Ηβα μοι, φίλε θυμέ· τάχ' αύ τίνες άλλοι έσονται

άνδρες, έγώ δέ θανών γαία μέλαιν' έσομαι.

* ad.Nic. 28 " l.Kor. 14,34 c Eph. 5,6 d Crat. 428d ' Jh. 3,35 ' Mt. 5,44.46 8 Pl.Lys. 220d h Pl.Phaed. 63c.

1 Inschrift am Sockel der »Nike des Paionios· in Olympia. S. Abb. 9. Der Bildhauer Paionios lebte im 5. Jh. v.Chr. Μένόη (Einw. Μενδαϊος) ist eine Stadt auf der Halbinsel Pallene (Chalki-dike). 2 Inschriften auf attischen Meilensteinen, die der Tyrann Hipparch, Sohn des Peisi-stratos, aufstellen ließ (L. 50 Fn. 4). 3 Kolchis, an der Ostküste des Schwarzen Meers. 4 Lykien, das Bergland im südlichen Kleinasien.

LEKTION 52 129

Lektion 52

τιμάομαι έτιμησάμην τ ιμώμαι

έτιμάετο έτιμάτο

Ι

Α. Έ ν στρατοπέδωι, λέγει Γοργίας1, πάντες πάντα όρώσι και πάντες ύπό

πάντων όρώνται.

Β. 'Ιπποκράτους·

Ό σ α φάρμακα ούκ ίάται, σίδηρος ίάται- όοα σίδηρος ούκ ίάται, πυρ ίάται- όσα δέ πϋρ ούκ ίάται, ταύτα χρή νομίζειν ανίατα.

C. 1. Πάντες άνθρωποι πλανώμεθα. 2. Διά τί αιτιάι τό γήρας; όσοι γάρ

πολλών καί κακών αυτό αίτιον είναι λέγουσιν, ούτοι ού τό ώς αληθώς

αίτιον αίτιώνται. 3. Οϊμοι· γελώμαι.

D. 1. Οί ήσσονες τοις κρείσσουσι δουλεύουσιν. 2. Πάντα τά τών

ήσσωμένων αγαθά τών νικώντων γίγνεται. 3. Πλάτωνος· Τό ήττάσ-

θαι τούτο λέγομεν· αντί έλαττόνων αγαθών μείζω κακά λαμβάνειν.

4. Τ ο ϋ α ύ τ ο ϋ · Επαίνου άξιος έσται ό νεανίας, έάν τε ηττάται αγω­

νιζόμενος υπέρ τής πόλεως έάντε καί νικάι.

Ε. Εύριπίδου 1. ::" Ουδείς έπαινον ήδοναίς έκτήσατο.

2. ::' Άφρονες, όσοι τάς άρετάς πολέμωι κτάσθε. 3. ::' Κακού δ' έρωτος ούποθ' ήσσηθήσομαι.

F. Πλάτωνος, έν Κρίτωνι3

Σκεπτέον, πότερον δίκαιον έμέ ένθένδε πειράσθαι έξιέναι ή ού δί­καιον· καί έάν μέν φαίνηται δίκαιον, πειρώμεθα, εί δέ μή, έώμεν.2

G. Αριστοτέλους

Ό τ α ν παρά τήν άξίαν ή τιμώνται τίνες έν τήι πόλει ή άτιμάζωνται,

στάσις γίνεται.

Η. Τού αυτού

Οί άνθρωποι αίτια τής ευδαιμονίας νομίζουσι τά έκτος είναι τών αγαθών, ώσπερ εϊ τις τού κιθαρίζειν καλώς αίτιώιτο τήν λύραν μάλ­λον τής τέχνης.

Ι. Περί θεωρίας

1. Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ · Αί μεγάλαι τέρψεις άπό τού θεάσθαι τά καλά τών

έργων γίνονται.

2. ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · Μόνος ό θεωρητικός βίος αυτός δι ' αυτόν άγα-

πάται.

130 LEKTION 52

3. Τού αυτού· Ή τελεία ευδαιμονία θεωρητική τίς έστιν ενέργεια. 4. Πλάτωνος- Τόν Χαρμίδην πάντες οί παρόντες ώσπερ άγαλμα έθεώντο.

Κ. Θεοίς ομοίως τιμάσθω Άλκηστις, ή υπέρ τοϋ ιδίου ανδρός τελευτή-σασα.

L. 1. Μενάνδρου· * Πειρώ Τύχης άνοιαν ανδρείως φέρειν. 2. Ε π ι κ τ ή τ ο υ · Πειράσθε καλοί είναι. 3. Αισχύλου- * Μή κακοϊς ίώ κακά.

Μ. 1. Σωκράτης πολλούς εταίρους εποιήσατο, καί έτιμάτο καί ήγαπάτο ύπ' αυτών. 2. Σκεπτέον ήμίν εϊτε κέκτησαι σωφροσύνην εϊτε μή.ς

Ν. Αριστοτέλους, έκ τοϋ Προτρεπτικού3

Τί δή τούτ' έστιν τών όντων ού χάριν ή φύσις ημάς έγέννησε καί ό θεός; τούτο Πυθαγόρας ερωτώμενος »Τό θεάσασθαι«, είπε, »τόν ού-ρανόν«.

II

Α. Έκ κωμωιδίας τινός * Εί μή τεθέασαι τάς Αθήνας, στέλεχος4 εί·

εί δέ τεθέασαι, μή τεθήρευσαι5 δ', όνος.

Β. Περί κτημάτων 1. Αδίκως μή κτώ χς>ϊ\ματα. 2. Λάμπις ό ναύκληρος, ερωτηθείς πώς έκτήσατο τόν πλούτον, »ού χαλεπώς«, έφη, »τόν μέγαν, τον δέ βραχύν έπιπόνως.« 3. Σαρδολίβυες6 ουδέν κέκτηνται σκεύος έξω κύλικος καί μαχαίρας.

C. Περί άπατης 1. Θεόγνιδος· * Αλλήλους άπατώντες έπ' άλλήλοισι γελώσιν.*1

2. 'Ισοκράτους· Μίσει τους κολακεύοντας ώσπερ τους εξαπατών­τας· αμφότεροι γάρ πιστευθέντες τους πιστεύοντας άδικούσιν. 3. Σ τ ω ϊ κ ό ν Ό σοφός ούτε έξαπατάται ούτε έξαπατάι άλλον.' 4. 'Αριστοτέλους- Οί νέοι εύπιστοι καί εύεξαπάτητοί είσι διά τό μήπω πολλά έξηπατήσθαι.' 5. Γοργίας τήν τραγωιδίαν άπάτην είναι έλεγεν ήν ό άπατήσας δι­καιότερος τοϋ μή άπατήσαντος καί ό απατηθείς σοφώτερος τού μή άπατηθέντος.

D. Πλάτωνος8

Έθελήσαις άν, έφην, ώ Γοργία, κατά βραχύ τό έρωτώμενον άποκρί-νεσθαι; καί τό μέν πρώτον τόν λόγον ήιτιάτο δυσχερή είναι- έπειτα μέντοι· Πειράσομαί γε, έφη· άλλ' έρωτα.

L E K T I O N 53 131

Ε. Τον έρωτα ό Αριστοτέλης ερωτηθείς διά τί τών καλών έστι, »τυ­φλού«, έφη, »ή έρώτησις.«

" Crit. 48c b Charm. 154c c ebd. 158c " 1113 (59) e Stob.Ecl. II7.p.99, 24W ' Rhet. 1389a 18/25 * Gorg. 449b; Prot. 333d.

1 Gorgias aus Leontinoi auf Sizilien (ca. 483-376), in Athen 427, einflußreicher Sophist und Redner; Titelperson eines platonischen Dialogs. 2 Vgl. L.36P. 3 Hinwender -Ermahnung (Ermunterung) zur Philosophie: eine frühe Schrift des Aristoteles, aus der bedeu­tende Stücke erhalten sind (B18 Düring). 4 στέλεχος, ους Baumstumpf, Klotz. 5 übertragen: gefangen, (geistig) gefesselt sein. 6 Wohl ein libyscher Stamm.

Lektion 53

ζηλόω > ζηλώ

έζήλοον > έζήλουν

ζηλόηι > ζηλοΐ

ζηλόηται > ζηλώται

Ι

Α. 1. Ό βάρβαρος έπί τήν Ελλάδα δουλωσόμενος ήλθεν. 2. Έ κ τών Αισχύλου Περσών 1

'•''(. . . ήκούσαμεν) πολλήν βοήν »ώ παίδες Ελλήνων, ϊτε, έλευθερούτε πατρίδ', έλευθεροϋτε δέ παϊδας, γυναίκας θεών τε πατρώιων έδη, θήκας τε προγόνων· νύν υπέρ πάντων άγων.«

Β. 1. 'Ηλέκτρα προς Χρυσόθεμιν 2 · Έκ τής Σοφοκλέους 'Ηλέκτρας-(1027) * Ζηλώ σε τοϋ νού, τής δέ δειλίας στυγώ. 2. 'Ισοκράτους· Ώ ν τάς δόξας ζηλοίς μιμού τάς πράξεις. 3. Τού αυτού· Ζήλου μή τους μεγίστην αρχήν κεκτημένους, άλλα τους άριστα τήι παρούσηι χρωμένους. 4. Μενάνδρου· * Ούπώποτ' έζήλωσα πολυτελή νεκρόν.

C. 1. Χίλων, Αισώπου έρωτήσαντος τί εϊη ποιών ό Ζευς, είπε- »Τά μέν υψηλά ταπεινοί, τά δέ ταπεινά ύψοϊ.« 2. 'Αριστοτέλους· 8 Τόν Πιττακόν οτι τύραννον εϊλοντό ποτέ οί Μιτυ-ληναϊοι Αλκαίος ό ποιητής δηλοϊ έν τινι τών σκόλιων μελών. 3. Τού αυτού· Περί μέν ούν τούτων δηλωθήσεται καθ' έκαστον, δταν περί τών επτά σοφών λέγωμεν.

132 LEKTION 53

D. 1. ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · 1 ' Όλυμπίασιν ούχ οί κάλλιστοι καί ισχυρότατοι στεφανοϋνται, άλλ' οί αγωνιζόμενοι- τούτων γάρ τίνες νικώσιν.

2. ' Α ρ ι σ τ ο φ ά ν ο υ ς · 3

:;" Στεφάνωι σε χρυσώι τώιδε σοφίας ούνεκα στεφανούσι καί τιμώσιν οί πάντες λεώι.

3. Ίδών παίδα έλευθέραν στεφανούσαν τάς Νύμφας, έρών αυτής άπήλθον.

Ε. Περί έρωτος καί φιλίας

1. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ -::" Άλλ' δταν έρώντα νουν έχειν τις άξιοι,

παρά τίνι τάνόητον ούτος όψεται;

2. Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · 0 Οί έρασται γελοίοι ενίοτε, άξιοϋντες φιλεϊσθαι ώς φιλούσιν.

3. Τ ο ϋ α υ τ ο ύ · ς Τό πιστεύειν άλλήλοις, καί τό μηδέποτε άν αδικήσαι έν τήι ώς αληθώς φιλίαι άξιοϋται.

F. Πώς δεϊ ζήν 1. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · ::* Τοις πράγμασιν γάρ ουχί θυμούσθαι χρεών

μέλει γάρ αύτοϊς ουδέν. 2. Τ ο ύ α υ τ ο ύ - * . . . άφρονες τόν ήσσονα

όουλούμεθ' άνδρες άνδρα καί πόλις πόλιν.

3. Π λ ά τ ω ν ο ς · 0 Άρ' έστι ζήν εύδαιμόνως πάσας επιθυμίας έχοντα καί πληρούντα;

4. Τ ο ύ α υ τ ο ύ * 1 Συμφωνίάι τινι καί άρμονίάι ή σωφροσύνη ώμοίω-ται.

5. Τ ο ύ α υ τ ο ύ - Ό φιλόσοφος τάς μεγίστας καί άληθεστάτας καρποίτ' άν ήδονάς. 6. Ε π ι κ τ ή τ ο υ · Μή φιλόσοφος είναι άξιου, άλλ' ϊσθι.

7. Π λ ά τ ω ν ο ς · 6 Τών αγαθών δημιουργών έκαστος διά τό τήν τέχνην καλώς έξεργάζεσθαι ήξίου καί τάλλα, τά μέγιστα, σοφώτατος είναι. 4

G. Περί τού άμαρτάνειν καί κατορθοϋν 1. ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · ' Τό μέν άμαρτάνειν πολλαχώς έστιν, το δέ κατ­ορθοϋν μοναχώς.

2. Τ ο ύ α υ τ ο ύ · 8 Συμβαίνει πολλάκις τους φρόνιμους άτυχείν καί τους άφρονας κατορθοϋν.

3. Α ρ ι σ τ ο φ ά ν ο υ ς - ::' . . . Εύχώμεΐΐα ήν μέν κατορθώσωμεν, εύτυχείν άεί.

4. Καί τούτο μέν, ώ εταίρε, κατωρθώκαμεν. 5. Οί μέτριοι πλεϊστ' άν όρθοϊντο. 6. Ό θρασύς έν πολέμωι πλεϊστ' άν όρθοϊτο.

Η. Ό μεγαλόψυχος- Αριστοτέλους11

Δοκεϊ δέ μεγαλόψυχος είναι ό μεγάλων αυτόν άξιων, άξιος ών. ό δέ μεγάλων αυτόν άξιων ανάξιος ών, χαϋνος- ό δέ ελαττόνων ή άξιος, μικρόψυχος, έάν τε καί, μικρών άξιος ών, έτι ελαττόνων εαυτόν

LEKTION 53 133

άξιοί. τιμής δέ μάλιστα οί μεγαλόψυχοι άξιούσιν αυτούς· μέγιστον

γάρ τών έκτος αγαθών ή τιμή.

Ι. 1. ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς άκουσας δτι ύπό τίνος λοιδορειται- »απόντα με«, έφη, »καί μαστιγούτω.«

2. Ε π ι κ τ ή τ ο υ · Ήλευθερώθη Διογένης ύπό Αντισθένους καί ούκέτι

έφη καταδουλωθήναι δύνασθαι ύπ' ούδενός.

Κ. Περί τής Αθηναίων πολιτείας

1. Οί Αθηναίοι κατ' έτος εννέα άρχοντας έκλήρωσαν.

2. ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · ' Άθήνησι βουλή κληρούται φ ' (πεντακόσιοι), ν ' (πεντήκοντα) άφ' έκαστης φυλής.

3. Τ ο ϋ α υ τ ο ύ · 1 1 Ού δεϊ κληρωτούς άρχειν δμοιον γάρ ώσπερ άν ει τις τους άθλητάς κληροίη ή κυβερνήτας.

L. Περί νόμων

1. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ · * Ελεύθερος πάς ένί δεδούλωται νόμωι.

2. Άξιούμεν υμάς έμμένειν τοις νόμοις.1

3. Π λ ά τ ω ν ο ς · " 1 Ό ς άν δουλώται τους νόμους, ούτος πάντων πολε-μιώτατος όλη ι τήι πόλει.

4. Νόμος έστι λέγων· Έ ά ν δούλοι έλευθέραν, ζημιωθήσεται. 5. Έλεγεν ό κατήγορος ώς μαστιγοίην δούλην γυναίκα· έγώ δ' ούκ έμα-στίγουν. 6. Ό κλέπτης μαστιγούσθω όπόσας άν δοκήι τοις δικα-σταϊς. 7. ΕΙ τις στρατόπεδον προύδωκεν5, ταϊς έσχάταις ζημίαις έζημιούτο. 8. Οί προδόται θανάτωι ζημιούσθων.

Μ Θουκυδίδου

Οί Κερκυραίοι τάς ναύς έπλήρουν. Ώ ς δέ αί νήες αύτοίς έπεπλήρων-

το, ούσαι όγδοήκοντα, έναυμάχησαν καί ένίκησαν τους Κορινθίους.

II

Αναγνώσματα

Α. Πλάτωνος" Τους Πέρσας, ηγουμένους τής Ασίας καί δουλουμένους τήν Εύρώπην, έσχον οί τήσδε τής χώρας έκγονοι. καίτοι πάσα ή Α σ ί α έδούλευε τρίτωι ήδη βασιλεϊ, ών ό μέν πρώτος, Κύρος, έλευθερώσας Πέρσας, τους δέσποτας Μήδους έδουλώσατο καί τής άλλης Ασίας ήρξεν . . . ώστε μηδέ άξιούν άντίπαλον αύτώι μηδένα είναι, αί δέ γνώμαι δεδουλωμέναι απάντων ανθρώπων ήσαν, ούτω πολλά καί με­γάλα καί μάχιμα γένη καταδεδουλωμένη ήν ή Περσών αρχή.

Β. Εύριπίδου * Ώ μέγα σεμνή Νίκη, τόν έμόν

βίοτον κατέχοις καί μή λήγοις στεφανοϋσα. 6

134 LEKTION 54

" Pol. 1285a 35; Rhet. 1356a 18 " E.N. 1099a3 c ebd. 1159b 17; 1157a 22 d Gorg. 494c; Rep. 431e e Apol. 22d ' E.N. 1106b 30 8 Rhet. 1410a 7 h E.N. 1123b 1 1 Ath.Pol. 43,2 k Rhet. 1393b 4 ' ebd. 1377b 9 m Leg. 856b n Menex. 239e.

1 Der persische Bote berichtet den Beginn der Schlacht von Salamis (v.402ff.). 2 Elektra höhnt ihre Schwester, die ihr zu Vernünftigkeit rät. 3 Ehrung des Gründers von Νεφελο­κοκκυγία Wolkenkuckucksheim (Ar.Av. 1274). 4 Sokrates berichtet in der >Apologie< seine Suche nach einem Manne, der weiser wäre als er selbst. 5 προέδωκεν (lat. prodidit) verraten hat. 6 Diese Anapäste stehen am Ende von mehreren Tragödien des Euripides.

Lektion 54

ζώ, ζής, ζή πεινώ . . . πεινήν

χρώμαι, χρή, χρήται . . . διψώ . . . διψήν

Ι

Α. 1. Μενάνδρου * Τούτ' έστι τό ζήν- ούχ έαυτώ ζήν μόνον. 2. Πλάτωνος· 3 Ού τό ζήν περί πλείστου ποιητέον, άλλα τό εύ ζήν.

3. »Πώς ζήτε, ώ φίλοι;« - »ζώμεν ούχ ώς θέλομεν άλλ' ώς δυνάμεθα.«

Β. Έκ τής Καινής Διαθήκης1' 1. Ό υιός σου ζή. 2. Θεός ούκ έστι νεκρών άλλα ζώντων· πάντες γάρ αύτώ ζώσιν. 3. Ζώ δέ ούκέτι έγώ, ζή δέ έν έμοί Χριστός. 4. Ουδείς γάρ ημών έαυτώ ζή, καί ουδείς έαυτώ αποθνήσκει· έάν τε γάρ ζώμεν, τω Κυρίω ζώμεν, έάν τε άποθνήσκωμεν, τώ Κυρίω άποθνήσκομεν.

C. 1. Πώς ζής, Χαιρέστρατε; δέδοικα μή πτωχού βίον ζής. 2. + Σωκράτης έφη· Οί μέν άλλοι ζώσιν ϊνα έσθίωσιν, έγώ δ' έσθίω ϊνα ζώ. 3. Σωκράτης έλεγε τους μέν άλλους ανθρώπους ζήν ϊνα έσθίοιεν, αυτός δ' έσθίειν ϊνα ζώη.

D. Εύριπίδου 1. * Μή ζώην μετ' άμουσίας ^ w - - _

αίεί δ' έν στεφάνοισιν εϊην. ~ ^ - ~ — 2. * Θεού βίον ζήν άξιοϊς άνθρωπος ών. 3. * Δι' ελπίδος ζή καί δι' ελπίδος τρέφου.

Ε. Αντιφώντος1

Είσι τίνες οϊ τόν παρόντα μέν βίον ού ζώσιν, άλλα παρασκευάζονται πολλή σπουδή ώς έτερον τίνα βίον βιωσόμενοι, ού τόν παρόντα· καί έν τούτω παραλειπόμενος ό χρόνος οϊχεται.

LEKTION 54 135

F. Άνδοκίδου2

Εκείνος, δτε έζη, άνήρ άριστος ήν, σύ δέ ζής ούκ άξιος ών δς έν δημοκρατία μέν συκοφαντών έζης, έν ολιγαρχία δ' έδούλευες τοίς τριάκοντα.

G. 1. Σωκράτης- ερωτηθείς τίς άριστη πόλις είπεν- »ή μετά νόμου ζώσα.« 2. 'Αριστοτέλης έφη τους απαίδευτους έν τοίς ζώσι νεκρούς περι-πατεΐν.

Η. Δι,φίλου * Βέβαιον ουδέν έστιν έν θνητώ βίω·

βιοί γάρ ουδείς δν προαιρείται τρόπον.

II

Α. Περί πολιτείας 1. Ή Σπάρτη τή αύτη άεί πολιτεία χρήται. 2. Περικλέους περί τής Α θ η ν α ί ω ν π ο λ ι τ ε ί α ς · 3 Χρώμεθα πο­λιτεία ού ζηλούση τους τών πέλας νόμους, παράδειγμα δέ μάλλον αυ­τοί όντες τισίν ή μιμούμενοι έτερους. 3. Ή Κωμωδία περί τής Α θ η ν α ί ω ν π ο λ ι τ ε ί α ς · 4 »Αέγε μοι, πό­τερον τοίς χρηστοίς έν τή πολιτεία χρήσθε ή τοις πονηροϊς.« - »Οί Αθηναίοι τοις κακίστοις χρώνται.« , 4. 'Αριστοτέλους^ Τών τυράννων τινές τοίς άρχομένοις έχρώντο μετρίως καί τοις νόμοις έδούλευον.

Β. Πώς χρηστέον άνθρώποις 1. »Δοκεϊς πάνυ μετρίως κεχρήσθαι τοϊς άλλοις· Φιλιστίωνι δέ τί χρή;« - »Είς τά αναγκαία χρώμαι αύτώ.« 2. »Καί τίνες ήσαν οί φίλοι οίς σύ έχρώ; ουχί συνήσθα Λυκίνω;« - »Ούκ έχρώμην Αυκίνω φίλω.« 3. »Ό δέ Λυκίνος τίνι έχρήτο φίλω;« - »Ούκ οίδα.« 4. »Άρ' αληθεύεις;« - »Έάν μή τάληθή λέγω, έμοί δτι βούλει χρώ.«

C. Περί φιλίας 1. Μηδένα φίλον ποιου, πριν άν εξέτασης, πώς κέχρηται τοις πρότε­ρον φίλοις. 2. Τώ Πυθοκλεί πάνυ φιλανθρώπως έκεχρήμην. (Δημ.) 3. »Ώ χαίρε, φίλτατε. πώς κέχρησαι τή τύχη;« - »Τής τύχης ή έχρησάμην δικαίως άν έλεηθείην.«

D. Πλάτωνος· περί Σωκράτους*1

Έλεγες έν τώ δικαστηρίω, ώ Σώκρατες, δτι ούκ άν έχοις, έξελθών έκ τής χώρας, δτι χρώο σαυτώ· άλλα πανταχού άγαπήσουσί σε.

Ε. 1. Παροιμία· Κτώ· χρώ. 2. Γοργίας ό Λεοντϊνος έφη τόν Κίμωνα τά χρήματα κτάσθαι μέν ώς χρώτο, χρήσθαι δέ ώς τιμώτο.

136 LEKTION 54

F. Πλάτωνος 1. Τή ρητορική έπί τό δίκαιον χρηστέον. Έ ά ν δ' ό ρήτωρ αδίκως αυτή

χρήται, ού δεϊ έγκαλείν τή φητορική άλλα τώ αδίκως αυτή χρωμένω.

2. Διά τούτο ημείς, παίδες όντες, τάς τών ποιητών γνώμας έκμανθά-

νομεν, ϊνα άνδρες όντες αύταίς χρησώμεθα.

III

Περί χρησμών καί χρηστηρίων

Α. 1. Ή κ ω έκ θεού χρηστηρίων. 2. Τί χρήμα ήκεις φέρων; 3. Θεού φέρω χρησμόν. 4. Τίνα δ' έστι τά χρησθέντα; 5. Χρή μοι τοιαϋθ' ό

Φοίβος- χρή τόνδε μή ζήν.

6. ::' Φοίβος σοφός δ' ών ούκ έχρησε σοι σοφά. (Εύρ.)

Β. Χρωμένω τω Κύλωνι έν Δελφοίς άνεϊλεν (= έχρησεν) ό θεός καταλα-βεϊν τήν Αθηναίων άκρόπολιν. (Θουκ.)

IV

Περί πείνης καί δίψης

Α. 1. Π α ρ ο ι μ ί α · Ό ν ο ς πεινών ού φροντίζει ροπάλου. 2. Έλέησόν με-

κακώς γάρ πεινώ. 3. Τών τραγικών τις έφη· ε

::" " Ισχειν κελεύω χείρα διψώσαν φόνου.

Β. Αριστοτέλους'

1. " Ο ρ ο ι · Πείνα καί δίψα έπιθυμίαι- καί ή μέν πείνα ξηρού καί θερ­μού, ή δέ δίψα ψυχροϋ καί υγρού. 2. Π ρ ό β λ η μ α - Διά τί ήττον καρτερούμεν διψώντες ή πεινώντες; πό­τερον ότι δυοϊν ό διψών ενδεής, ποτού καί τροφής, ό δέ πεινών ενός μόνου, τροφής;

C. Έ κ τού Πλάτωνος Γοργίου5

»Έν τούτω εστίν τό ήδέως ζήν, έν τω πληρούν πάσαν έπιθυμίαν.« -»Άρα τό τοιόνδε λέγεις οίον πεινήν καί πεινώντα έσθίειν;« - »Έγω­γε.« - »Καί διψήν γε καί διψώντα πίνειν;« - »Λέγω- καί τάς άλλας επιθυμίας άπάσας.«

D. Ξενοφώντος

1. Οί φιλότιμοι πεινώσιν επαίνου ούχ ήττον ή άλλοι σίτων τε καί

ποτών. 2. Σωκράτης διαίτη εύτελεϊ τήν τε ψυχήν έπαίδευε καί τό

σώμα. σίτω μέν γάρ τοσούτω έχρήτο όσον ήδέως ήσθιε, ποτόν δέ πάν

ήδύ ήν αύτώ διά τό μή πίνειν, εί μή διψώη. 8

Ε. Επικούρου

Σαρκός φωνή τό μή πεινήν, τό μή διψήν, τό μή όιγούν ταύτα γάρ

έχων τις καί έλπίζων έξειν κάν Διί υπέρ ευδαιμονίας μαχέσαιτο.

F. Φιλήμονος είς Ζήνωνα τόν Στωίκόν

* Φιλοσοφίαν καινήν γάρ ούτος φιλοσοφεί-

πεινήν διδάσκει καί μαθητάς λαμβάνει.

L E K T I O N 55 137

G. Έκ τής Καινής Διαθήκης11

1. Μακάριοι οί πεινώντες καί διψώντες τήν6 δικαιοσύνην. 2. Ού πεινάσουσιν έτι ουδέ διψήσουσιν. 3. Έπείνασα γάρ καί έδώκατέ μοι φαγεϊν.

* Crito 48b " 1 . Jh. 4,49; 2. Lk. 20,38; 3. Gal. 2,20; 4. Rom. 14,7 c Pol. 1315b 15 d Crit. 45c ' Athen. 433f ' De an. 414b 12; Probl. 949b 26-34 8 Mem. 1,3,5 h 1. Mt. 5,6; 2. Apok. 7,16; 3. Mt. 25,35.

1 Antiphon der Sophist; Zeitgenosse des Rhetors (oben zu L.40I.D), schwerlich mit ihm identisch. 2 Andokides (Or. I 99), Rhetor (um 400 v.Chr.), greift einen seiner An­kläger an. 3 Aus Perikles' Grabrede bei Thukydides, Buch IL 4 Nach Eupolis Δήμοι. 5 Kallikles zu Sokrates (Gorg. 494b-c). 6 Verben des Begehrens regieren den Genetiv (oben A3 und D); für den Akkusativ gibt es nur sehr wenige, späte Parallelen.

Lektion 55

-άω, -έω -όω, -ήω

Ι

Α. ' 1 . Σχολαστικώ τις άπαντήσας είπεν- Ό δούλος, δν έπώλησάς μοι, απέθανε. - Μά τους θεούς, έφη, παρ' έμοί δτε ήν, ουδέν τοιούτον έποί-ησεν. 2. Ό διδάσκαλος ήρώτα τόν μαθητήν ή πεντακότυλος2 λήκυθος πό­σον χωρεί; ό δ' είπεν· οϊνου λέγεις ή ύδατος;

Β. Νικίας3 ούτως ήν φιλόπονος ώστε πολλάκις έρωτάν τους οίκέτας, εί λέλουται καί εί ήρίστηκεν.4

C. »Πώς έχεις, ώ Ααμπρόκλεις, καί ποία οικία χρή;« - »Οίκίαν έν άστει έχω μεμισθωμένος, τό δέ χωρίον έμίσθωσα Καλλιστράτω. Ζώ δέ κα­λώς· εύδαιμονίαν γάρ τούτο νομίζω· τό πολλά έχοντα πολλά καί δα-πανάν.«3

D. Ησιόδου" * Τον φιλέοντ' έπί δαίτα5 καλεϊν, τόν δ' έχθρόν έάσαι.

Ε. Κράτητος τού Θηβαίου6

1. * Κράτης Κράτητα χρημάτων αποστερεί. 2. ::' Ελεύθεροι Κράτητα Θηβαϊον Κράτης.

F. Επικτήτου 1. Ό φιλόσοφος άγγελος έστι παρά θεού, λέγων τοίς άνθρώποις ότι

138 LEKTION 55

πεπλάνηνται. 2. Ώ άνθρωποι, τί πλανάσθε; 3. Οί πολλοί τήν μέν σωματικήν άπονέκρωσιν φοβούμεθα καί πάντ' άν μηχανησαίμεθα υπέρ τού έκφυγεϊν τό τοιούτον τής ψυχής δ' άπονεκρουμένης ουδέν ήμϊν μέλει. 4. Εί θέλεις καλός είναι, νεανίσκε, έκπόνει τήν αρετήν τήν άνθρωπικήν μέχρις δ' άν τούτου αμελής, αίσχρόν σ' είναι ανάγκη, κάν πάντα μηχανά υπέρ τού φαίνεσθαί σε καλόν.

G. Έκ τής Καινής Διαθήκης· Περί πλάνης0

1. 'Οράτε μή καταφρονήσητε ενός τών μικρών τούτων- λέγω γάρ ύμΐν δτι οί άγγελοι αυτών έν ούρανοϊς7 διά παντός βλέπουσι8 τό πρόσωπον τού πατρός μου τοϋ έν ούρανοϊς. Τί ύμίν δοκεϊ; έάν γένηταί τινι άνθρώπω εκατόν πρόβατα καί πλανηθή έν έξ αυτών, ουχί αφήσει9 τά ένενήκοντα εννέα έπί τά όρη καί πορευθείς ζητεί10 τό πλανώμε-νον; 2. Βλέπετε8 μή τις υμάς πλανήση. 3. Βλέπετε μή πλανηθή-τε. 4. Τέκνια, μηδείς πλανάτω υμάς.

Η. Περί αγάπης καί θεραπείας0

1. Αγαπητοί· εί ούτως ό θεός ήγάπησεν ημάς, καί ημείς όφείλομεν αλλήλους αγαπάν, θεόν ουδείς πώποτε τεθέαται· έάν άγαπώμεν αλλή­λους, ό θεός έν ήμίν μένει. 2. Ό αγαπών με άγαπηθήσεται ύπό τού πατρός μου. 3. 'Ιησούς τους χρείαν έχοντας θεραπείας ίάτο. 4. Μόνον είπε λόγω καί ίαθήσεται ό παίς μου . . . καί ίάθη ό παις έν τή ώρα εκείνη. 5. Καί ίάσατο τόν παίδα.

Ι. 1. Α γ ά θ ω ν ο ς · * Άδικείν νομίζων όψιν αιδούμαι φίλων. 2. Θεοφράστου· Αίδού σαυτόν, καί άλλον ούκ αίσχυνθήση.

Κ. Πλάτωνος 1. (Σωκράτης 'Ιππία διαλεγόμενος') Μή φθονήσης ίάσασθαι τήν ψυχήν μου· πολύ γάρ μείζον με αγαθόν ποιήσεις άμαθίας παύσας τήν ψυχήν ή νόσου τό σώμα. μακρόν μέν ούν λόγον εί θέλεις λέγειν, προ­λέγω σοι ότι ούκ άν με ίάσαιο· ού γάρ άν άκολουθήσαιμι. 2. (Τοϋ αυτού διαλόγου τό τέλος- έστι δέ Σωκράτης ό λέγων τάδε) Έγώ περί ταύτα άνω καί κάτω πλανώμαι καί ουδέποτε τά αυτά μοι δοκεϊ. καί έμέ ουδέν θαυμαστόν πλανάσθαι, ουδέ άλλον ίδιώτην εί δέ καί ύμεϊς πλανήσεσθε οί σοφοί, τούτο ήδη καί ήμίν δεινόν, εί μηδέ παρ' υμάς άφικόμενοι παυσόμεθα τής πλάνης. 3. (Σωκράτους προς Κράτυλον)' Τό έξαπατάσθαι αυτόν ύφ' αυτού πάντων χαλεπώτατον δταν γάρ μηδέ σμικρόν αποστάτη άλλ' άεί παρή ό έξαπατήσων, πώς ού δεινόν; 4. (Σωκράτους προς τους δικαστάς)8 Οί έμοί κατήγοροι έλεγον ώς χρήν υμάς εύλαβείσθαι μή ύπ' εμού έξαπατηθήτε, ώς δεινού όντος λέ­γειν. 5. (Έκ τής Πολιτείας)11 Εις όσον δυνατόν άνθρώπω, όμοιούσθαι θεώ.

L E K T I O N 55 139

II

Αναγνώσματα

Α. Σοφών αποφθέγματα 1. ' Η ρ α κ λ ε ί τ ο υ · Πάντα ρεϊ.

2. ' Α ν α ξ α γ ό ρ α ς προς τον δυσφορούντα ότι έπί ξένης τελευτά/ παν­ταχόθεν, έφη, όμοία εστίν ή είς Άιδου κατάβασις.

Β. Περί σιγής καί σιωπής 1 1

1. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς · * Ώ παϊ, σιώπα· πόλλ' έχει σιγή καλά. 2. Σ ι μ ω ν ί δ η ς έλεγε μηδέποτε μεταμελήσαι12 αύτώ σιγήσαντι, λαλή-σαντι δέ πολλάκις.

C. Κωμικά τίνα 1. Ά ν τ ι φ ά ν ο υ ς · * Γεγάμηκε δήπου. - : Τί σύ λέγεις; άληθινώς;

γεγάμηκεν; δν έγώ ζώντα περιπατούντα τε κατέλιπον;

2. Φ ι λ ή μ ο ν ο ς · * Άν οίς έχομεν τούτοισι μηδέ χρώμεθα,

ά δ' ούκ έχομεν ζητώμεν, ών μέν διά τύχην ών δέ δι' εαυτούς έσόμεθ' έστερημένοι.

3. Ή γ η σ ί π π ο υ -

* »'Επίκουρος ό σοφός άξιώσαντός τίνος ειπείν προς αυτόν δ τί πότ' έστι τάγαθόν δ διά τέλους ζητούσιν, είπεν ήδονήν.« »Εύγ', ώ κράτιστ' άνθρωπε καί σοφώτατε.«

D. Σκόλιον * Συν μοι πίνε, συνήβα, συνέρα, συστεφανηφόρει,

σύν μοι μαινομένω μαίνεο, σύν σώφρονι σωφρόνει.

a Xen.Cyr. 8,3,45 b Op. 342 c 1. Mt. 18,10-13; 2. Mt. 24,4; 3. Lk. 21,8; 4. l.Jh. 3,7 d 1. l.Jh. 4,11; 2. Jh. 14,21; 3. Lk. 9,11; 4. Mt. 8,8.13; 5. Lk. 9,42 e Hipp.Min. 372e ' Crat. 428d 8 Apol. 17b " Rep. X 613b; cf. Theaet. 176a.

1 Aus >Philogelos<. 2 ή κοτύλη Becher; als Maß, ca. 1/4 Liter. 3 Nikias, atheni­scher Politiker (5. Jh. v.Chr.), wurde als Oberkommandierender der verhängnisvollen Expedi­tion gegen Syrakus (415-413) gefangengenommen und hingerichtet. 4 Το άριστον (ver­wandt mit εαρ und aurora, nicht mit άριστος bester) Frühmahlzeit, Lunch; davon άρι-στάω. 5 ή δαίς, δαιτός (poet.) Mahl. 6 Vgl. L.20 Fn. 6; geschrieben, als er sein Vermögen fortschenkte. 7 Über den Plural vgl. L.34 Fn. 9 8 βλέπω blicken, nach-klass. auch: sehen, zusehen. 9 er wird sie auf die Berge (laufen) lassen. 10 man er­wartet ζητήσει. 11 σιγάν und σιωπάν bedeuten beide >schweigen<, verschweigen«; dabei umfaßt σιγή aber den weiteren Bereich »Stille«, während σιωπή mehr speziell >Nicht-reden« be­deutet. 12 μέλει-μελήσει; μεταμέλει-μεταμελήσει: e-Erweiterung der Wurzel in den übri­gen Tempora, aber nicht im Präsens.

140 LEKTION 56

Lektion 56

π ε ί θ ω , πε ίσω . . πέπεισμαι κ τ ί ζ ω , κτ ίσω, έκτισα . .

γ υ μ ν ά ζ ω , γ υ μ ν ά σ ω . . γεγύμνασμαι ο ί κ ί ζ ω , ο ί κ ι ώ , ώικισα . .

Ι

Α. 1. »Άρα σπεύδεις;« - »σπεύδω.« 2. Σπεύδε βραδέως. 3. Σπεύδω-

μεν, μή μέλλωμεν.

4. ::" Άλλ' ώς τάχιστα προς πόλιν σπεύσωμεν."

Β. Κρίτων προς Σωκράτη1 ' Ε ξ ό ν σωθήναι, ώ Σώκρατες, τοιαύτα σπεύδεις περί σαυτόν γενέσθαι άπερ άν καί οί εχθροί σου σπεύσαιέν τε, καί έσπευσαν, σέ διαφθείραι

βουλόμενοι.

C.-E. Περί πειθούς

C. Μενάνδρου0

. . . >πειστικόν λόγος<·

ούτως άν εϊποι τις· τώι όντι δέ

* Τρόπος έσθ' ό πείθων τού λέγοντος, ού λόγος.

D. Εύριπίδου*1

1. * Τίνα δοκείς πείσειν τάδε; 2. * Ούκ οϊδ' άν εί πείσαιμι, πειρά-

σ θ α ι δ έ χ ρ ή . 3. * Σύ μοι σήμαινε, πείσομαι δ' έγώ. 4. Έλεγόν τίνες,

ώς Ευριπίδης τους άνδρας πέπεικεν ούκ είναι θεούς.

Ε. Πλατωνικά

1. Ώ Σώκρατες, πότερον ημάς βούλει δοκείν πεπεικέναι ή ώς αληθώς

πεισαι δτι άμεινόν έστιν δίκαιον είναι ή άδικόν;*

2. Πέπεισμαι έγώ έκόντα μηδένα άδικείν ανθρώπων· άλλα υμάς τούτο

ού πείθω, εί δ' ήν ύμΐν νόμος, ώσπερ καί άλλοις άνθρώποις, περί θα­

νάτου μή μίαν ήμέραν κρίνειν άλλα πολλάς, επείσθητε ά ν νύν δ' ού

ράιδιον έν χρόνωι όλίγωι μεγάλας διαβολάς άπολύεσθαι. Πεπεισμέ­

νος δή έγώ μηδένα έκόντα άδικείν πολλού δέω έμαυτόν γε άδικήσειν.'

3. »Πείσον ούν ίκανώς ημάς ότι ούκ ορθώς βουλευόμεθα δικαιοσύνην

αδικίας περί πλείονος ποιούμενοι.« - »Καί πώς, έφη, σέ πείσω; εί γάρ

οίς νύν δή έλεγον μή πέπεισαι, τί σοι έτι ποιήσω;«8

4. Σ ω κ ρ ά τ η ς π ρ ο ς Ί π π ί α ν · 1 Θαυμαστόν λέγεις, ταύτα πειθώμε-

θα, ώ 'Ιππία; έάν γάρ σύ κελεύηις, πειστέον.

5. Σ ω κ ρ ά τ η ς π ρ ο ς τ ο υ ς δ ι κ α σ τ ά ς · Έ ά ν έμοί πείθησθε, φείσεσθέ

μου.11

LEKTION 56 141

F. Πυθαγόρου (ώς λέγεται)· Πέπεισο μή είναι σόν κτήμα όπερ μή εντός τής διανοίας έχεις.

II

Α. 1. Εύριπίδου· * Πόλλ' ελπίδες ψεύδουσι καί λόγοι βροτούς. 2. Σόλωνος· * Πολλά ψεύδονται αοιδοί. 3. »Μή ψεύδου, άλλ' αλήθευε.« - »Ού μά Δία, ού ψεύσομαι.«

Β. Εύριπίδου1

1. ::' Άελπτον ουδέν, πάντα δ' έλπίζειν χρεών. 2. * »Έχω σ' άέλπτως« - »ούδ' έγώ γάρ ήλπισα.« 3. * Πώς ούν έτ' άν τις έλπίσαι πράξειν καλώς;

C. 1. Καί ταύτης μέν τής ελπίδος ούκ έψεύσθην.11

2. Ξέρξης, ό τής Ασίας βασιλεύς, καταφρονήσας μέν τής Ελλάδος, έψευσμένος δέ τής ελπίδος, δεκάτωι έτει διακοσίαις καί χιλίαις ναυ-σίν άφίκετο είς τήν Ελλάδα.1

D. 1. * Γύμναζε παίδας· άνδρας ού γάρ γυμνάσεις."1

2. Γυμνασθήναι καί γυμνάσασ\Ίαι διαφέρει, γυμνασθήναι μέν γάρ έστι τό ύφ' έτερου, γυμνάσασθαι δέ τό ύφ' εαυτού.2

3. Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς " Οί Αάκωνες διά τό γεγυμνάσθαι προς τους κιν­δύνους πολλών ήρχον. 4. Τού αύτοϋ· 6 Ή τέχνη επιτελεί ά ή φύσις αδυνατεί άπεργάσασθαι.

Ε. Περί τού θαυμάζειν 1. Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς " Διά το θαυμάζειν οί άνίίρωποι ήρξαντο φιλο­σοφείν. 2. Φειδίας3 έπί αγαλμάτων ποιήσει έθαυμάσθη. 3. Έπί έπων ποιή­σει Όμηρον έγώ μάλιστα τεθαύμακα.

F. 1. Πλάτωνος· Ρ Πλάττομεν, ούτε ίδόντες ούτε ίκανώς νοήσαντες, θεόν, άθάνατόν τι ζώιον, έχον μέν ψυχήν, έχον δέ σώμα. 2. Προμηθέα λέγουσιν ημάς πλάσαι.

G. 1. Φιλήμονος· ς * Θεόν νόμιζε καί σέβου, ζήτει δέ μή. 2. Εύριπίδου· * Τόν εύτυχοϋντα καί φρονεϊν νομίζομεν. 3. Νομίσατε νεότητα καί γήρας άνευ αλλήλων μηδέν δύνασθαι. 4. 'Ηροδότου· (Ι. 173) Έ ν δέ τόδε ίδιον νενομίκασι Αύκιοι- καλέ-ουσι άπό τών μητέρων εαυτούς καί ουχί άπό τών πατέρων. 5. Ούχ ούτως νενόμισται ήμίν πάλαι δ' ένενόμιστο. 6. Ήμεϊς αί γυναίκες (λέγει ή Λυσιστράτη) παρά τοις άνδράσι νενο-μίσμεθα είναι πανούργοι. 7. 'Αριστοφάνης "Ορνισιν (571) * Καί πώς ημάς νομιούσι θεούς άνθρωποι κούχί κολοιούς;4

8. Τους αυτούς ύμΐν φίλους καί εχθρούς νομιούμεν.5

142 LEKTION 56

Η. Περί ανάγκης 1. Δόγμα Σ τ ω ϊ κ ό ν Ό σοφός ούκ αναγκάζεται. 2. Και ή Μακάρια, έν τοις Ήρακλείδαις τώι δράματι τώι Εύριπι-δείωι, λέγει· * . . . τήν έμήν ψυχήν έγώ

δίδωμ' έκοϋσα τοϊσδ', άναγκασθεϊσα δ' ού. 3. Ξενοφώντος· Βία καί ανομία εστίν, δταν ό κρείττων τόν ήττω, μή πείσας άλλα βιασάμενος, άναγκάσηι ποιεΐν δ τι άν αύτώι δοκήι. 4. Σόλωνος· Πείσας λαβε,6 μή βιασάμενος.

Ι. Πλατωνικά 1. Τον ποιητήν ό νομοθέτης πείσει, καί αναγκάσει μή πείθων, ορθώς ποιεΐν. 2. Έάν μή πείθω υμάς, πειράσομαι βιάζεσθαι, καί ούκ άδι­κείν νομιώ. 3. Ό ποιητής έσπούδακεν όπως τοίς θεαταίς κεχαρισμέ-νον ήι δ άν γράφηι. 4. Καί ή τραγωιδία χαρίζεται τοίς θεαταίς. 5. Τί δ' ή τών διθυράμβων ποίησις; άρ' ουχί μέλλει χαριείσθαι τώι όχλωι τών θεατών;

Κ. Περί αγώνων 1. Παύλου προς Τιμόθεον· Γ Άγωνίζου τόν καλόν αγώνα. - Τόν καλόν αγώνα ήγώνισμαι. 2. * Άρ' οίσθ'(α)7 οίον τόν άγων' άγωνιήι τάχα; (Άρφ.) 3-6 Έ κ τών Εύριπίδου· 3. Οίδα7 αγώνα τόνδ' άγωνιούμενος. 4. Αγώνα μέγαν άγωνιούμεθα. 5. * Ένταύθ' αγώνα δεινόν ήγωνίσμε-θα. 6. Καλόν τόνδ' αγώνα ήγωνίσω.

L. Περί Κυρήνης 1. Χρησαμένωι Βάττωι τώι Θηραίωι χρήι ή Πυθία κτίζειν πόλιν έν Λιβύηι. 2. Οίκιείς (κτίσεις) πόλιν μεγάλην. 3. Έκτισε δέ Κυρήνην.8

Μ. Ευριπίδεια 1. Τών Εύριπίδου δραμάτων τά πλείστα ού σέσωται. 2. * Εύδαιμονοίης καί σε σώιζοι Ζευς πατήρ. 3. * Άλλ' ούτε βωμός ούτ' Απόλλωνος δόμος/ σώσει σε. 4. * Μί'(α) έστιν έλπίς ήι μόνηι σωθείμεν άν. 5. * Άλλ' ήν9 θανήις σύ, πώς έγώ σωθήσομαι; 6. Σωθεΐσα . . . σώσω σ' ές Ελλάδα. 7. + Έμοί πείθου καί σώθητι. 8. + Άρα ζώσιν ους έγώ φιλώ; - είσι σεσωμένοι.

Ν. Χριστιανό5

1. Τίς δύναται σωθήναι; 2. Ό πιστεύσας σωθήσεται. 3. Ή πίστις σου σέσωκέ σε. 4. Άλλους έσωσε· σωσάτω εαυτόν. 5. Κύριε σώσον ημάς.

L E K T I O N 57 143

III Αναγνώσματα

1. Περί τών έν Σικελίάι πόλεων κατά Θουκυδίδην (VI 3) Συρακούσας Άρχίας τών 'Ηρακλείδων έκ Κορίνθου ώικισεν. Οί δέ Χαλκιδής, έτει πέμπτωι μετά Συρακούσας οίκισθείσας, Λεοντίνους τε οίκίζουσιν καί μετ' αυτούς Κατάνην. Μεγαρής δέ Σελινούντα κτίζου-σιν, Γέλαν δέ Άντίφημος έκ 'Ρόδου καί "Εντιμος έκ Κρήτης έποικους άγαγόντες κοινήι έκτισαν.

2. Τού Πλάτωνος "Ιωνος ή αρχή (ό δέ "Ιων ραψωιδός ήν) »Τόν "Ιωνα χαίρειν. πόθεν τά νύν ήμίν έπιδεδήμηκας; ή οίκοθεν έξ Εφέσου;« - »Ουδαμώς, ώ Σώκρατες, άλλ' έξ Επιδαύρου έκ τών Ασκληπιείων10.« - »Τί ούν; ήγωνίζου τι ήμίν; καί πώς τι ήγωνίσω;« -»Τά πρώτα τών άθλων ήνεγκάμεθα, ώ Σώκρατες.«

' Arist.Lys. 266 b Crit. 45c c fr. 407K d Hec. 1205, Med. 941, Hei. 1256 ' Rep. 11357a ' Apol. 37a « Rep. I 345b (vgl. L.48 D3) " Apol. 31a ' fr. 761; El. 580; Hec. 820 k Pl.Apol. 22d 7 ' Lysias 2,27 m Monost. 161 ' Pol. 1333b 20; Phys. 199a 16 ° Metaph. 982b 10 (Pl.Theaet. 155d) p Phaedr. 246c q IV 43,26 Mein. ' l.Tim. 6,12; 2.Tim. 4,7 s 1. Mk. 10,26; 2. Mk. 16,16; 3. Mt. 9,22; 4. Lk. 23,35; 5. Mt. 8,25.

1 Vgl. L. 12 II; L.55 Κ 1-2. 2 Aus einem spätantiken Lexikon (Ammonios; vgl. L.5 I.E3). 3 Phidias (um 500 - nach 438 v.Chr.), Bildhauer. 4 ό κολοιός Doh­le. 5 eine typische Bündnisformel. 6 έλαβον, Imper. λαβε, starker Aorist von λαμ­βάνω nehme. 7 οίδα, οίσθα, οίδε(ν) ich (du, er) weiß (Perfektum-Präsens). 8 Finde Cyrene auf der Landkarte! 9 ήν < έάν. 10 Τά 'Ασκληπιεία: Spiele, die im Heiligtum des Heilgottes Asklepios in der Nähe von Epidauros gefeiert wurden.

Lektion 57

άγω, άξω . . . ήχθην στίζω, στίξω . . . έστιγμαι

δέχομαι, δέξομαι . . . φυλάσσω, φυλάξω . . . πεφύλαγμαι

Ι

Α. 1. Άγε δή, λέγε μοι- τί δρώμεν; 2. Έπεί λέγειν χρή, λέξω. 3. Άνε­μους διώκεις. 4. "Εχω, ούκ έχομαι. 5. Κήρυσσε, κήρυξ. 6. Σάλ­πιζε, σαλπιγκτά. 7. Άκούετε τής σάλπιγγος.

Β. Περί αρχής· Αριστοτέλους" 1. Ή ψυχή άρχει τού σώματος δεσποτικήν αρχήν. 2. Άνευ άρ-

144 LEKTION 57

χόντων αδύνατον είναι πόλιν. 3. Τόν αυτόν άρχόμενον δεί γίνεσθαι

πρότερον καί άρχοντα ύστερον. 4. Τον μέλλοντα καλώς άρχειν

άρχθήναί φασι δεϊν πρώτον. 5. Ούκ έστιν εύ άρξαι μή άρχθέντα.

C. Θουκυδίδου1 ' 1. Τριήρεις είκοσι καί εκατόν ύπήρχον Κερκυραίοις ότε ήρχοντο πο-λεμείν.1 2. Κερκυραίους τούσδε μή ξυμμάχους δέχεσθε. 3. Αδικεί­τε, ώ άνδρες Αθηναίοι, πολέμου άρχοντες καί σπονδάς λύοντες.

4. Τού θέρους ευθύς αρχομένου οί Πελοποννήσιοι έσέβαλον ές τήν Άττ ικήν καί όντων αυτών ού πολλάς πω ημέρας έν τήι Άττικήι ή νό­σος πρώτον ήρξατο γενέσθαι Άθηναίοις . 2

5. Περικλής ούκ ήγετο μάλλον ύπό τού δήμου ή αυτός ήγεν· εγίγνετό τε λόγωι μέν δημοκρατία, έργωι δέ ύπό τού πρώτου ανδρός αρχή.

D. Λυσίου3

Ούκ άρξασθαί μοι δοκεϊ άπορον είναι, ώ άνδρες δικασταί, τής κατη­γορίας, άλλα παύσασθαι λέγοντι· τοιαύτα αύτοϊς τό μέγεθος καί το-σαϋτα τό πλήθος εϊργασται.

Ε. Ήλιαστών όρκος4

Ψηφιοϋμαι κατά τους νόμους, . . . ουδέ τους φεύγοντας κατάξω, . . .

ουδέ δώρα δέξομαι.

F. Αριστοφάνους

* »Δέχου τιμάς παρ' ημών.« - »Καί δή δέδεγμαι.«

G. 1. Οί Σάμιοι τους αιχμαλώτους τών Αθηναίων έστιζον είς τό μέτω-πον γλαύκας.

2. Έ κ τής Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ Σ α μ ί α ς · 5

* »Στίξω σε, νή τον Ήλιον.« - »στίξεις έμέ;« »Ήδη γ'« - »άπόλωλα« - »ποί σύ, ποϊ μαστίγια; λάβ' αυτόν . . .«

Η. Περί τού φυλάσσειν καί φυλάσσεσθαι (L.36N)

1. * Τό τοι δίκαιον πανταχού φυλακτέον.

2. Θ ε ό γ ν ι δ ο ς · (782) * . . . άλλα σύ Φοίβε

ϊλαος ήμετέρην τήνδε φύλασσε πόλιν.

3. ' Η σ ι ό δ ο υ · 0 * Μέτρα φυλάσσεσιΊαι· καιρός δ' έπί πάσιν άριστος.

4. 'Ομήρου·* 1 * Εϊρηταί 6 τοι πάντα, σύ δέ φρεσί σήισι φύλαξαι. 5. Πεφύλαξο τά είρημένα. 6. Φυλάττου φαύλων επαίνους.

7. Διογένης προς τόν έντινάξαντα αύτώι δοκόν, είτ' είπόντα· »φύλα­ξαι«, »πάλιν γάρ με«, έφη, »παίσειν μέλλεις;«

Ι. Περί τού πράττειν καί εύ πράττειν (L.28 IIC)

1. Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · 6 Φασίνπράττειν μέν δεϊν ταχύ τά βουλευθέντα, βουλεύεσθαι δέ βραδέως. 2. Τά σαυτού πράττε. 3. Σωφροσύνη άν εϊη τό τά εαυτού πράττειν. 4. Αυτός μέν ουδέν έκαστος ποιήσειν ελ­πίζει, τόν δέ πλησίον πάνθ' υπέρ αυτού πράξειν. 5. * Άνδρος κακώς πράσσοντος εκποδών φίλοι.

LEKTION 57 145

6. Σ ι μ ω ν ί δ ο υ - * Πράξας μέν εύ, πάς άνήρ αγαθός,

κακός δ' εί κακώς.

7. ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · 6 Αδύνατον καλώς πράττειν τοίς μή τά καλά πράττουσιν.

8. * Πολλούς κακώς πράξαντας ώρθωσεν Τύχη.

9. ::' Έλαφρόν, παραινεϊν τοίς κακώς πεπραγόσιν. 10. * Έ ά ν δ' έχωμεν χρήμαθ', έξομεν φίλους. 11. * . . . Φράζε καί πεπράξεται.

Κ. Ξενοφώντος

Πρακτέον χρήματα, εί μέλλομεν έξειν δαπανάν, φυλακτέον δέ δσα δείται φυλακής.

II

Α. 7 Έκ τοϋ ιερού μή έκφέρειν τών αναθημάτων μηδέ βλάπτειν μηδέν

μηδέ παρά τάξιν τασσόντων πίνακας μήτε άλλους έσφερόντων άνευ

τοϋ ιερέως.

Β. Σωκρατικά, έκ τής Πλάτωνος Απολογίας' 1. Έπείπερ άπαξ ήργμαι τού πόνου τούτου, ού φευκτέον μοι. 2. Τό ταττόμενον ποιώ. 3. Ού άν τις εαυτόν τάξη, ήγησάμενος βέλτιστον είναι, ή ύπ' άρχοντος ταχθρ, ενταύθα δει - ώς έμοί δοκεϊ - μένοντα κινδυνεύειν. 4. Έμοί τούτο προστέτακται ύπό τού θεού πράττειν. 5. Άλλην μέν αρχήν ούδεμίαν πώποτε ήρξα έν τή πόλει· έβούλευσα δέ.

C. Γραμματικόν

1. Άριστον δούλω, έφ' δ τέτακται, τούτο ποιεΐν. 2. "Ελεγεν ό δε­σπότης, ώς δούλω άριστον, έφ' δ τεταγμένος εϊη, τούτο ποιεΐν. 3. Τά προστεταγμένα ποιεΐν δεί. 4. Ποιείτε δ τέταχθε δράν. 5. Ποιούσιν δ δράν τεταγμένοι είσιν. 6. Ό έτετάγμην δράν έποίησα. 7. Ποιη­τέον ήν σοι δ έτέταξο δράν. 8. Ά έτέταχθε δράν ποιητέα ήν ύμΐν. 9. Πάς τις έσπευδε πράττειν δ προσετέτακτο.

D. Σωκρατικά, περί τού έλέγχειν8

1. Ό τι σοι δοκεϊ λέγε, ερωτών τε καί ερωτώμενος έλεγχε τε καί έλεγ­χου. 2. Οϊονταί με εκάστοτε οί παρόντες ταύτα αυτόν είναι σοφόν ά άν άλλον εξελέγξω. 3. Έγώ είμι τών ήδέως μέν άν έλεγχθέντων εϊ τι μή αληθές λέγω, ήδέως δ' άν έλεγξάντων εϊ τίς τι μή αληθές λέγοι, ούκ άηδέστερον μεντάν έλεγχθέντων ή έλεγξάντων· μείζον γάρ αυτό αγα­θόν ηγούμαι, όσωπερ μείζον αγαθόν έστιν αυτόν άπαλλαγήναι κακού τού μεγίστου ή άλλον άπαλλάξαι.

Ε. 1. Π α ρ ο ι μ ί α · Καί ταύρον άγχοις.

2. Φ ι λ ή μ ο ν ο ς · * Εί ταϊς άληθείαισιν οί τεθνηκότες

146 LEKTION 57

αϊσθησιν είχον (άνδρες ώς φασιν τίνες), άπηγξάμην άν ώστ' ίδεϊν Εύριπίδην.

3. Δ η μ ο κ ρ ά τ η ς ό Π α ρ ρ η σ ι α σ τ ή ς 8 , έρωτήσαντος Φιλίππου, τί ά ν ποιών χαρίζοιτο Άθηναίοις, είπεν »άπαγξάμενος«.

F. Θουκυδίδου 9

1. Φόβος μνήμην εκπλήσσει. 2. Οί Μυτιληναίοι ήλλάξαντο πολλής ευδαιμονίας πολλήν κακοδαιμονίαν. 3. Νυκτομαχίας γενομένης έτε-τάρακτο πάντα. 4. Ούτως ούν οί μέν Συρακόσιοι κατά τήν μάχην εί" έπεπράγεσαν, οί δ' Αθηναίοι κακώς.

G. 1. Οί Αθηναίοι, όρώντες τους πολεμίους, έξεπλάγησαν. 2. Τήν δ ύ -

ναμιν τών πολεμίων, ώ άνδρες, μή έκπλαγήτε.

Η. Τραγικά τίνα 1. * Ώ μ ο ι , πέπληγμαι καιρίαν πληγήν έσω. (Αίσχ.)

2. Βαρεία συμφορά πεπλήγμειΊα.

3. Ετεοκλής καί Πολυνείκης, οί Αντιγόνης αδελφοί, άπέθανον (ώς Σοφοκλής λέγει) »πλήξαντές τε καί πληγέντες«· αλλήλους γάρ έφόνευ-σαν. 4. Άπαλλαχθήσομαι βίου θανούσα.

Ι. Κωμικά

1. Ό ς άν πεπλήγη τόν πατέρα, άντιπεπλήξεται. 1 0

2. :;" Έ γ ώ δέ πολέμου καί κακών απαλλαγείς

άξω τά κατ' αγρούς είσιών Διονύσια. 1 1

III

Α. Επικτήτου 1. Ταράσσει τους ανθρώπους ού τά πράγματα, άλλα τά περί τών πραγμάτων δόγματα.

2. Άρα λυπή; άρα φοβή; άρα τετάραξαι; καί πώς έση ελεύθερος;

3. Εί τέταξαι έν χώρα υψηλή, ευθύς τύραννος είναι δοκείς; μή γένοι­το. 4. Μωρός ό λέγων »έγώ απαθής είμι καί ατάραχος· μόνος έγώ άπήλ-λαγμαι πάσης ταραχής«· σοφός γάρ ούχ ό λέγων ταύτα, άλλ' ό ών τοι­ούτος.

5. Βούλεσθε ζήν φοβούμενοι, βούλεσθε λυπούμενοι, βούλεσθε τα-ρασσόμενοι; ουδαμώς, ουδείς γάρ ούτε φοβούμενος ούτε λυπούμενος ούτε ταρασσόμενος ελεύθερος έστιν. Ό σ τ ι ς δ' άπήλλακται λυπών καί φόβων καί ταραχών, ούτος τή αυτή όδώ καί τού δουλεύειν άπήλλακ­ται.

6. Άνέχου καί άπέχου.

Β. Μουσωνίου Αίδούς παρά πάσιν άξιος έση, έάν πρώτον άρξη σαυτόν αίδεϊσθαι.

L E K T I O N 57 147

C. Μενάνδρου * Νόμον φοβηθείς ού ταραχθήση νόμω.

D. Πλάτωνος, έκ τού Μενεξένου12 (237α) Πόθεν άν ορθώς άρξαίμεθα άνδρας αγαθούς έπαινούντες, οι ζώντες τε τους εαυτών ηύφραινον δι' αρετήν καί τήν τελευτήν αντί τής τών ζώντων σωτηρίας ήλλάξαντο;

Ε. Πύρρος ό βασιλεύς13, άκουσας ότι νεανίσκοι πολλά βλάσφημα περί αυτού πίνοντες είρήκασιν, έκέλευσεν άχθήναι μεθ' ήμέραν14 προς αυ­τόν απαντάς- άχθέντων δέ τόν πρώτον ήρώτηοεν, εί ταύτα είρήκασι περί αυτού, καί ό νεανίσκος· »ταύτα«, είπεν, »ώ βασιλεύ· πλείονα δ' άν τούτων είρήκαμεν, εί πλείονα οίνον εϊχομεν«.

F. Γάϊος Καίσαρ, τάς Αλεξάνδρου πράξεις αναγιγνώσκων, εδάκρυσε καί προς τους φίλους είπεν ότι »ταύτην τήν ήλικίαν έχων ένίκησε Δαρείον, έμοί δέ μέχρι νύν ουδέν πέπρακται«.

a Pol. 1254b 5; 1291a 35; 1333a 13; 1333a 2; 1277b 12 b I 25,4; I 49,3; I 53,2; II 47,2-3; II 65,8-9 c Op. 694 d Hymn.Apoll. 544 e E.N. 1142b 4; Pol. 1323b 32 ' Apol. 28d.32b.33c.al. · Gorg. 462a, Apol. 23a; Gorg. 458a.

1 435 v.Chr. Athens Einmischung in den Krieg von Kerkyra (Korfu) gegen seine Mutterstadt Korinth war einer der Hauptanlässe des Peloponnesischen Kriegs (L. 53 IM). 2 430 v.Chr. Die Pest, an der auch Penkles starb. 3 Rhetor (ca. 450-380 v.Chr.). Beginn seiner Ankla­gerede gegen die Mörder seines Bruders (unter den Dreißig Tyrannen 404-3 v.Chr.). 4 Die Heliasten waren Richter beim Hochgericht Heliaia. 5 Sprecher: ein erzürnter Herr und sein Sklave; vgl. L.6 Fn. 4. 6 ist gesagt. 7 Inschrift an einem Tempel in Lorvma, einer kleinen Hafenstadt in Karien, betr. das Aufstellen von Weihgaben dort. 8 Ein athenischer Demokrat, παρρησία Redefreiheit, ungehemmtes Sprechen (davon παρρησιάζομαι, ό παρρησιαστής). 9 Nr. 3 und 4 beziehen sich auf den Kampf um Syra-kus, 413 v.Chr. 10 Fut.Perf.Pass. (Ap.Gr. Nr. 10 Fn. 6). 11 Vgl. L.41 IB3. 12 Preisrede auf Gefallene. 13 Pyrrhus von Epirus (319-272 v.Chr.), der große Gegner der Römer und Karthager. 14 nach Tagesanbruch, am nächsten Morgen.

148 LEKTION 58

Lektion 58

βλέπω, βλέψω, έβλεψα . . τ ρ έ π ω . . έτραπόμην . . έ τ ρ ά π η ν

κλέπτω, κλέψω . . κέκλοφα τ ρ έ φ ω . . τ έ θ ρ α μ μ α ι , έ τ ρ ά φ η ν

Ι

Α. 1. "Υει· νείφει. 2. Ή τέχνη τον τεχνίτην τρέφει. 3. Βλέποντες ού βλέπουσι καί άκούοντες ούκ άκούουσιν. 4. :;" Ό ρ κ ο υ ς έγώ γυναικός είς ύδωρ γράφω. 5. Διά τί ένθάδε νύν διατρίβεις περί τήν τοϋ Βασι­λέως Στοάν; 6. Ού με δεϊ λείπειν τήν τάξιν.

Β. Περί τής Μελήτου γραφής (Πλατωνικά)3

1. »Ω Σώκρατες, τίνα γραφήν σε γέγραπται Μέλητος;« - »ώς καινούς ποιούντα θεούς, τους δ' αρχαίους ού νομίζοντα έγράψατό με.«

2. Κατά τήν γραφήν ήν έγράψω, ώ Μέλητε, έγώ τους νέους δια­φθείρω.

C. ' * Πολλοί πόλλ' έπέγραψαν έγώ μόνος ού τι έγραψα.

D. Έ κ τής Καινής Διαθήκης1" 1. Ό λόγος δν άκούετε ούκ έστιν έμός, άλλα τοϋ πέμψαντός με πα­τρός.

2. Έγραψεν δέ καί τίτλον2 ό Πιλάτος καί έθηκεν3 έπί τοϋ σταυρού· ήν δέ γεγραμμένον ΙΗΣΟΥΣ Ο ΝΑΖΩΡΑΙΟΣ Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΙΟΥΔΑΙΩΝ . . . καί ήν γεγραμμένον Έβραϊστί, 'Ρωμαίστί, Ελληνι­στί· έλεγον ούν τώ Πιλάτω οί αρχιερείς τών 'Ιουδαίων· μή γράφε- ό βασιλεύς τών 'Ιουδαίων, άλλ' ότι εκείνος είπεν· βασιλεύς είμι τών 'Ιουδαίων. Είπεν ό Πιλάτος- δ γέγραφα γέγραφα.

3. »Πέμψον άνδρας είς Ίόππην καί μετάπεμψαι Σίμωνα τίνα ός επι­καλείται Πέτρος.« . . . »Ήλθον μεταπεμφθείς. Πυνθάνομαι ούν, τίνι λόγω μετεπέμψασθέ με.«

4. Γυνή έν ησυχία μανθανέτω . . . διδάσκειν δέ γυναικί ούκ επιτρέπω.

Ε. Έ κ τών Θουκυδίδου 4

1. Οί Κερκυραίοι είκοσι ναυσί τρεψάμενοι τους Κορινθίους έδιωξαν. 2. Οί Κορίνθιοι προς φυγήν έτράποντο. 3. Οί Πελοποννήσιοι τροπήν τών Αθηναίων ιππέων έποιήσαντο καί τροπαϊον έστη­σαν. 4. Τόν Ευρυμέδοντα οί Αθηναίοι ευθύς περί 'Ηλίου τροπάς τάς χειμερινάς απέπεμψαν ές τήν Σικελίαν μετά δέκα νεών. 5

F. Περί τών τού Ήλιου τροπών τών έκ θέρους είς χειμώνα καί έκ χειμώ-

νος είς θέρος

1. Π λ ά τ ω ν ο ς · ' Αί χειμερινοί τροπαί· αύτη εστίν ή ήμερα έν ή τρέπε­

ται θερινός ήλιος είς τά χειμερινά. 2. Ό τ α ν ό ήλιος τραπή, τρέπεται

καί ή ώρα.

LEKTION 58 149

G. Κλεάνθης βιβλία κάλλιστα καταλέλοιπεν, ών έστι καί τό Περί τοϋ

Ό τ ι ή αυτή αρετή καί ανδρός καί γυναικός. 0

Η. Στίχοι

1. * Τους τρόπους απλούς έχω. (Εύρ.)

2. * Πάλαι τό σιγάν φάρμακον βλάβης έχω. (Αίσχ.)

3. * Φίλος με βλάπτων ουδέν εχθρού διαφέρει, (κωμ.)

Ι. 1. Κλεπτών ή νύξ. 2. Κλεπτών τι έάν εύρεθής, στίξω σε.

3. Ησίοδος δέ που λέγει· ::' Ώ ς ούκ έστι Διός κλέψσι νόον ουδέ παρελθεϊν.

4. Πόθεν έξαπίνης πεπλούτηκας; μών κέκλοφάς τι έκ τού ιερού; (κωμ.)

Κ. Έ κ τής Σωκράτους απολογίας6

Έ ά ν με άποκτείνητε, ούκ έμέ μείζω βλάψετε ή υμάς αυτούς. Έμέ ιιέν

γάρ ουδέν άν βλάψειεν ούτε Μέλητος ούτε Άνυτος· ουδέ γάρ άν δύ-

ναιντο. Ού γάρ οϊομαι θεμιτόν είναι άμείνονι άνδρί ύπό χείρονος

βλάπτεσθαι.

II

Α. Περί κρυπτών καί φανερών

1. ' Η ρ α κ λ ε ί τ ο υ · Ό θεός ό έν Δελφοίς ούτε λέγει ούτε κρύπτει, άλλα σημαίνει.

2. Ουδέν σε κρύψω. 3. Πάντ' άν κρύψαις πλην έρωτος. 4. Λέγοιμ' ά ν ού γάρ δεί κεκρύφθαι τό καλόν.

5. Τά κρυπτά φανερά έγένετο. 6. Πάντα τά καλυπτόμενα ό χρόνος είς φώς άγει. 7. Ουδέν έστι κεκαλυμμένον δ ούκ άποκαλυφθήσεται.' 8. Γ ο ρ γ ί ο υ π ρ ο ς Σ ω κ ρ ά τ η · Έγώ σοι πειράσομαι, ώ Σώκρατες, σαφώς άποκαλύψαι τήν τής ρητορικής δύναμιν άπασαν. 8

B.-D. Τραγικά

Β. Περί τού Πολυνείκους τάφου· έκ τής Σοφοκλέους Αντιγόνης

1. Ύ π ό θ ε σ ι ς τής ' Α ν τ ι γ ό ν η ς · 6 Αποθανόντα Πολυνείκη έν τή προς Έτεοκλέα τον άδελφόν μονομαχία Κρέων άταφον έκβαλών κηρύττει μηδένα αυτόν θάπτειν, θάνατον τήν ζημίαν άπειλήσας. Τού­τον Αντιγόνη ή αδελφή θάπτειν πειράται.

2. ::" Κείνον δ' έγώ θάψω. 3. :;" . . . Τόν νεκρόν τις άρτίως / θάψας βέβηκεν.

4. * Τήνδ' εϊλομεν θάπτουσαν. 5. ::" Αύτη τόν άνδρ' έθαπτεν.

C. Έ κ τού Σοφοκλέους Αϊαντος 7

* »"Εν σοι φράσω· τόνδ' έστιν ουχί θαπτέον.«

»Σύ δ' άντακούση τούτον ώς τεθάψεται.«

D. Ευριπίδης Ίκέτισιν (531)

·:' Έάσατ' ήδη γή καλυφθήναι νεκρούς.

150 LEKTION 58

Ε. Αισχύλος τελευτήσας έν Σικελία περί Γέλαν τέθαπται, ό δ' Ευριπίδης

έτελεύτησε καί ετάφη έν Μακεδονία.

F. Περί ηρώων τροφής

1. ::" Ού χρή λέοντος σκύμνον έν πόλει τρέφειν. 2. Τόν " Ι ω ν α 8 ή

προφήτις ή έν Δελφοίς ανέθρεψε. 3. Άχιλλεύς ύπό Χείρωνος τού

Κενταύρου έτράφη.

G. Εύριπίδου

1. Έ ν τή Εκάβη, αυτή ή (βασίλεια λέγει·

* Έ γ ώ δ' έθρέφθην ί.'πίδων καλών ϋπο, / βασιλεύσι νύμφη. Σ χ ό λ ι ο ν · 9 Ό νους καί ή σύνταξις ούτως- έτράφην ύπό καλών ελ­πίδων, μέλλουσα γενέσθαι νύμφη βασιλεύσιν.

2. Έ ν δέ τοις Ήρακλείδαις ή Μακάρια, πριν άποθανεϊν έκοϋσα, 1 0 λέ­γει-* Ώ χαίρε, πρέσβυ- σαίν χεροίν τεθράμμεθα,

σοι παίδες έσμέν.

3. Έ ν άλλοις δέ δράμασίν έστι τό »Οϊμοι- ποϊ τράπωμαι«, καί »Νύν προς χορούς τραπώμεθα.«

Η. Περί σκέψεως· Πλατωνικά 1. Έμοιγε δοκεϊ ώφελείν μέν τους φίλους ή δικαιοσύνη, βλάπτειν δέ τους εχθρούς. 2. »Σκεπτέον πότερον δίκαιον τούτο ή ού δίκαιον.« - »Σκόπει δή.« 3. »Έγώ μέν ούκ έπίσταμαι, άλλα σκέψομαι μετά σοϋ· ή δέ σκέψις περί τών μεγίστων.« - »σκοπώμεθα δή.« 4. »Σκέψασθε πότε­ρον δοκεϊ έπιχειρήσαι τω έργω.« - »Έσκεπται, έφη.« 5. Πιστεύω σε έσκέφθαι, ώ Κάλλια, τίς έστι διδάσκαλος αρετής. 6. Άποκρίνου δή-ουδέν γάρ βλαβήση. 7. Στρέφεις εκάστοτε τους λόγους άνω καί κάτω, ώ Σώκρατες. 8. Ό Καλλίας στρέφεται άνω και κάτω έπι-κρυπτόμενος τήν αυτού άπορίαν. 9. Ούκ έχω οποί τράπωμαι. 10. »Έκ τίνων, ώ Γλαυκών, καί πόσαι τινές είσιν αί τής πόλεως πρόσ­οδοι; δήλον γάρ δτι έσκεψαι.« - »Άλλα μά Δί', έφη ό Γλαυκών, ταύ­τα γε ούκ έσκεμμαι.«

Ι. Αριστοτέλους

Τών πολιτειών δεϊ έπισκοπείν τάς τροπάς, ούκ εσκεμμένοι δ' είσι νύν.

Κ. Γραμματικόν

1. Τών στρατιωτών ήν τις στρέφηται, θανάτω ζημιωθήσεται.

2. Οί βάρβαροι στραφέντες (τραπέντες, τραπόμενοι) έφυγον.

3. Τοίς Μαντινεύσιν μέρος τι τής Αρκαδίας κατέστραπτο ύπήκοον.

III

Αναγνώσματα

Α. Έ κ τής Ξενοφώντος Κύρου παιδείας 1. Κύρος έκόντων μέν ήγήσατο Μήδων καί Περσών, κατεστρέψατο δέ Σύρους, Άσσυρίους καί άλλους πολλούς. 2. Ή λ θ ο ν οί κατάσκοποι

L E K T I O N 58 151

οΰς έπεπόμφει Κύρος καί έλεγον ότι πάρεισιν οί πολέμιοι. 3. Ή στρατιά τω Κύρω παρετέτακτο, ό δέ έλεξε τάδε· Άνδρες Πέρσαι· ύμεϊς ήσκήσατε τά εις τόν πόλεμον πολύ μάλλον τών πολεμίων, συντέ-θραφθε δέ και συντέταχθε πολύν χρόνον καί συννενικήκατε μετ' αλλήλων καί πάσαν Άσίαν κατέστραφθε· καί τήμερον νικήσετε.

Β. Περί τής Κύρου τελευτής

Έ κ τών Διόδωρου· (II 44,2)" Κύρου τού Περσών βασιλέως, πλεί­στον ίσχύσαντος τών καθ' αυτόν καί στρατεύσαντος μεγάλη δυνάμει είς τήν Σκυθίαν, ή βασίλισσα τών Σκυθών τό τε στράτευμα τών Περσών κατέκοψε καί τον Κύρον, αίχμάλωτον γενόμενον, άν-εσταύρωσεν.12

C. Περί Στησιχόρου τού ποιητού Στησίχορος Εύφόρβου ήν υιός, πόλεως δέ 'Ιμέρας τής Σικελίας . . . γέγονε δέ λυρικός, καί έστιν αυτού τά ποιήματα Δωρίδι διαλέκτω έν βιβλίοις Y.S'- φασί δ' αυτόν γράψαντα ψόγον 'Ελένης τυφλωθήναι, πάλιν δέ γράψαντα Ελένης έγκώμιον έξ ονείρου, τήν Παλινωδίαν, άναβλέψαι.

D. Πύρρος έπεί Σικελίας αποτυχών13 έξέπλει, μεταστραφείς οπίσω προς τους φίλους »οϊαν«, έφη, »'Ρωμαίοις καί Καρχηδονίοις άπολείπομεν παλαίστραν.«

Ε. Οίόμενος Ίππόνικος υίόν τρέφειν, άλιτήριον έαυτώ έτρεφεν, δς άνα-τέτροφεν εκείνου τόν πλούτον καί άπαντα τόν βίον.14

• a Euthyphr. 2c/3b; Apol. 26b b Jh. 14,24; 19,19-21; Act. 10,5.29; l.Tim. 2,11 c Leg. 915d.945e d Diog.L.VIII 174 · Pl.Apol. 30c ' Mt. 10,26 * Pl.Gorg. 455d.

1 Auf eine Hausmauer in Rom gekritzelt (Kaibel 1123). 2 lat. titulum, Aufschrift. 3 setzte, stellte. 4 Vgl. L. 57 IC; HF. 5 Dezember 414 v.Chr. zur Hilfe für die ge­fährdeten Belagerer von Syrakus. 6 Die >Hypothesen<, d.h. inhaltlichen >Grundlagen< der griechischen Dramen standen in den alexandrinischen gelehrten Ausgaben jeweils vor dem Text und sind z.T. in den erhaltenen Handschriften überliefert; vgl. L.62 Fn. 4. 7 Menelaos will das Begräbnis des Aias verbieten. Teukros widerspricht ihm (v. 1140f.). 8 Ion, der Stammesheros der Ionier, Titelperson eines Dramas von Euripides. 9 Scholien sind erklä­rende Anmerkungen von antiken (und späteren) Gelehrten, die oft auf den Rändern mittelalterli­cher Handschriften erhalten sind. 10 Vgl. L.56 IIH2. 11 Diodor kompilierte z.Z. des Kaisers Augustus eine Weltgeschichte, von der erhebliche Teile erhalten sind. 12 Dies ist eine von vielen Legenden über den Tod des Gründers des Persischen Weltreichs. Sein Grab in seiner Königsstadt Pasargadae (nicht weit von Schiras und Persepolis) ist erhal­ten. 13 τυχών Partiz. Aor. ίτυχον treffen, erlangen; άπο- nicht-gewinnen, verfeh­len. 14 Der Redner Andokides bezieht sich hier auf Hipponikos, den reichsten Mann in Athen, und dessen Sohn Kallias.

152 LEKTION 59

Lektion 59

πλάσσω, πλάσω τρίβω, τρίψω

τάσσω, τάξω άγχω, άγξω

Α. Φασί νεανίαν τινά, άναγκαζόμενον ύπό τού πατρός γεωργείν, άπάγ-ξασθαι, γράψαντα έν γραμματιδίω ότι άπέραντον ή γεωργία· σπείρειν δπως θερίσωμεν, είτα θερίζειν δπως σπείρωμεν άτοπον τι τό χρήμα τής περιόδου.

Β. Θουκυδίδου3

1. Θουκυδίδης Αθηναίος ξυνέγραψε τόν πόλεμον τών Πελοποννη-σίων καί Αθηναίων ώς έπολέμησαν προς αλλήλους, άρξάμενος ευθύς καθισταμένου1 καί έλπίσας μέγαν τε έσεσθαι καί άξιολογώτατον τών προγεγενημένων. 2. Περϊ τής ξυμμαχίας τής Δηλιακής 2 · Οί Έλληνοταμίαι3 έδέ-χοντο τόν φόρον ούτω γάρ ωνομάσθη τών χρημάτων ή φορά· καί ην ό πρώτος φόρος ταχιΊείς τετρακόσια τάλαντα καί έξήκοντα. 3. Περί τοϋ πολέμου τοϋ έν Σικελία 4 · Οί Αθηναίοι έπί Συρα­κούσας έπλεον, δέκα δέ τών νεών προύπεμψαν ές τόν μέγαν λιμένα, κηρύξαι προσπλεύσαντας ότι Αθηναίοι ήκουσι Λεοντίνους ές τήν εαυτών κατοικιούντας κατά ξυμμαχίαν καί ξυγγένειαν. έπεί δέ έκη-ρύχθη καί κατεσκέψαντο τήν τε πόλιν καί τους λιμένας, απέπλευσαν πάλιν ές Κατάνην.

C. Περί τών Άθήνησι δούλων καί μετοίκων5

Τών δούλων καί τών μετοίκων πλείστη έστιν Άθήνησιν ακολασία, καί ούτε πατάξαι έξεστιν αυτόθι ούτε ύπεκστήσεταί6 σοι ό δούλος. Ού δ' ένεκα έστι τούτο έπιχώριον έγώ φράσω. Εί νόμος ήν τον δούλον ύπό τού ελευθέρου τύπτεσθαι ή τόν μέτοικον ή τον άπελεύθερον, πολλάκις άν τις, οίηθείς είναι τόν Αθήναιον δούλον, έπάταξεν άν έσθήτά τε γάρ ουδέν βελτίων ό δήμος αυτόθι ή οί δούλοι καί οί μέτ­οικοι, καί τά είδη ουδέν βελτίους είσίν.

D. Φιλίππου βασιλέως καί Δημοσθένους 1. Έ κ τής Φιλίππου προς Α θ η ν α ί ο υ ς επιστολής· Καί προς τόν Πέρσην πρέσβεις έπέμψατε πείσοντας αυτόν έμοί πολεμείν δ μάλα άν τις θαυμάσειεν. 2-7 Δημοσθένους· 2. Φίλιππος αιτίας ούκ ούσας πλασάμενος πο-λεμεί προς ημάς. 3. Αέγουσί τίνες ώς Φίλιππος πρέσβεις πέπομφεν ώς Βασιλέα. 4. Ά Φίλιππος εύξαιτ' άν τοίς θεοίς, ταύτα υμών τίνες ένθάδε ποιούσιν. 5. Αισχίνης ήκειν έφη πολλά πεπεικώς τόν Φίλιπ-

L E K T I O N 59 153

πον καί μεγάλα αγαθά- πάντα δέ ταύτα πεπλασμένα ήν. 6. Ούτος ό λόγος, εί ελέχθη τότε, σωτήριος άν ήν λελέξεται δ' άρα καί νύν. 7. Λέγει Μειδιάς7 ώς εσκεμμένα καί παρεσκευασμένα πάντα λέγω νύν κάγώ δ' έσκέφθαι φημί, πώς γάρ ού; Μειδίαν μέντοι μηδέν έσκέφθαι πώποτ' έν παντί τω βίω δίκαιον δήλόν έστιν.

Ε. Πλατωνικόν8

»Πάντα τά κέρδη ό λόγος ημάς ήνάγκακεν όμολογείν αγαθά είναι.«9 -»Ήνάγκακε γάρ, ώ Σώκρατες, μάλλον έμέ γ' ή πέπεικεν.« - »Άλλ' ϊσως μετά τούτο καί πείσειεν άν νύν δ' ούν, είτε πέπεισαι είτε - όπως δή έχεις, όμολογείν σε δεϊ πάντα τά κέρδη αγαθά είναι.«

F. Αισχύλος 'Ισθμοί θεώμενος αγώνα πυκτών, έπεί πληγέντος θατέρου (= τού έτ.) τό θέατρον έβόα, νύξας "Ιωνα τόν Χίον »όρί/ς«, έφη, »οίον έσαν ή άσκησις; ό πεπληγώς10 σιωπςι, οί δέ θεώμενοι βοώσιν.«

G. Περί Αρχιλόχου11

Αέγουσιν Άρχίλοχον, έτι νεώτερον όντα, πεμφθέντα ύπό τοϋ πατρός Τελεσικλέους είς άγρόν, είς τόν δήμον ός καλείται Λειμώνες, ώστε βούν καταγαγεϊν είς πράσιν12, άναστάντα13 πρωΐτερον τής νυκτός, σελήνης λαμπούσης, άγειν τήν βούν είς πόλιν. ώς δ' έγένετο κατά τον τόπον δς καλείται Λισσίδες14, δόξαι γυναίκας ίδεϊν αθρόας15, νομί-σαντα δ' άπό τών έργων άπιέναι αύτάς είς πόλιν, προσελθόντα σκώπτειν, τάς δέ δέξασθαι αυτόν μετά παιδιάς καί γέλωτος καί έπερωτήσαι, εί πωλήσων άγει τήν βούν- φήσαντος δέ, ειπείν ότι αύται δώσουσιν αύτώ τιμήν άξίαν, λεχθέντων δέ τούτων αύτάς μέν, ουδέ τήν βούν, ούκέτι φανεράς είναι, πρό τών ποδών δέ λύραν όράν αυ­τόν, καταπλαγέντα δέ καί μετά τίνα χρόνον έννουν γενόμενον ύπολα-βεϊν16 τάς Μούσας είναι τάς φανείσας καί τήν λύραν αύτώ δωρησαμέ-νας- καί άνελόμενον17 αυτήν πορεύεσθαι είς πόλιν καί τω πατρί τά γενόμενα δηλώσαι.

• Thuc. Ι 1,1; Ι 96,2; VI 50,3.

1 καθισταμένου τοϋ πολέμου Gen.abs. als der Krieg begann. 2 Der Delisch-Attische Seebund, die Basis der athenischen Großmacht. 3 Verwalter der Griechen, Schatzmeister des Seebunds. 4 i.J. 415 v.Chr. - Leontinoi (Name der Stadt und auch ihrer Einwohner), ca. 40 km nordwestlich von Syrakus und von diesem dauernd bedrängt, war seit langem Bundes­genosse von Athen. 5 Aus der pseudo-Xenophontischen Parteischrift »Vorn Staat der Athener. (12,3); s. L.46 C5f. 6 wird aus dem Weg gehen (wörtlich: sich von unten weg­stellen). 7 Einer der Gegner des Demosthenes. 8 Ende des ps.-platonischen Dialogs >Hipparchos<. Sokrates hat einen jungen Unterredner durch Fangschlüsse in die Enge getrie­ben. 9 κέρόος ist Gewinn, Vorteil (wie könnte der nicht »gut« sein?). 10 Var. lect. πληγείς. Welche Lesart ist richtig? 11 Archilochos (um 650 v.Chr.) war der erste große Dichter subjektiver Lyrik. Die Legende von seiner Berufung war eingemeißelt auf einer Wand des Heiligtums, welches späte Nachfahren ihm in seiner Heimatstadt Paros errichteten. Die In­schrift wurde erst 1954 bekannt. 12 πράσις Verkauf (πιπράσκω). 13 άναοτάς,

154 LEKTION 60

-στάντος (Partizip, vgl. lat. stans, stantis) aufstehend, aufgestanden (Aorist). 14 die Glat­ten (d.h. wohl: abschüssige Felsen). 15 αθρόος, ov, α, Att. άθρούς, Adj. zusam­men (in einer Gruppe). 15 Inf.Aor. von ύπολαμβάνω unterstellen, annehmen, verste­hen. , 7 άνειλόμην, Partiz. άνελόμενος, starker Aorist, nahm auf.

Lektion 60

στέλλω, στελώ . . . έστάλην δέρω, δερώ . . . έδάρην

σφάλλω . . . έσφηλα . . . φθείρω . . . έφθειρα . .

εσφαλμαι έφθαρμαι

Ι

Α. Εύριπίδου" 1. ::' Τίνος μ' έκατι1 γής αποστέλλεις, Κρέον;

2. * Καί σ' ού κεναϊσι χερσί γής άποστελώ.

Β. Έκ τής Καινής Διαθήκης1" 1. Ούτοι έγνωσαν ότι σύ με άπέστειλας. 2. Καθώς άπέσταλκέ με ό Πατήρ, κάγώ πέμπω υμάς. 3. Τους δώδεκα άπέστειλεν ό 'Ιη­σούς. 4. Ό δεχόμενος υμάς έμέ δέχεται, καί ό έμέ δεχόμενος δέχεται τόν άποστείλαντά με. 5. Καί άπέστειλεν αυτούς κηρύσσειν τήν βασι-λείαν τού θεού καί ιάσθαι τους ασθενείς. 6. Ευαγγελίσασθαί με δεϊ τήν βασιλείαν τού θεού, δτι έπί τούτο άπεστάλην (v.l. άπέσταλ-μαι). 7. Άπόστειλον είς Ίόππην καί μετάπεμψαι Σίμωνα τόν έπικα-λούμενον Πέτρον. 8. 'Ιδού οί άνδρες2 οί απεσταλμένοι ύπό τού Κορνηλίου.

C. Εύριπίδου, έκ τής 'Ιφιγένειας τής έν Ταύροις0

1. Ίφ. ::" Θέλοις άν, εί σώσαιμί σ', άγγεϊλαί τί μοι προς Άργος έλθών, τοϊς έμοίς εκεί φίλοις;

2. Ίφ. * Άγγελλ' Όρέστηι, παιδί τώι Αγαμέμνονος-ή έν Αύλίδι σφαγεϊσ'(α) έπιστέλλει τάδε ζώσ'(α) 'Ιφιγένεια, τοϊς εκεί δ' ού ζώσ' έτι.

3. Όρ. * Φεύ- / πώς άν μ' αδελφής χειρ περιστείλειεν άν;

D. Εύριπίδου, έξ άλλων δραμάτων0

1. * Άλλ' είμι καί σήν άγγελώ παρουσίαν. 2. Μενέλαος· * Άγγειλον εϊσω δεσπόταισι τοίσι σοϊς . . . Γραϋς θεράπαινα-* Πικρούς άν οίμαι γ' άγγελείν τους σους λόγους.

LEKTION 60 155

Ε. Περί επαγγελμάτων 1. 'Αριστοτέλους· 6 Τά πολιτικά επαγγέλλονται μέν διδάσκειν οί σοφισταί, πράττει δ' αυτών ουδείς, άλλ' οί πολιτευόμενοι. 2. Πλάτωνος· ' Τοις σοφισταίς ούκ έχω τελεϊν μισθούς, οϊπερ μόνοι έπηγγέλλοντό με οίοι τε είναι ποιήσαι καλόν τε κάγαθόν. 3. Τού αυτού· ' Αυτό τούτο έστι τό επάγγελμα δ επαγγέλλομαι. 4.3 Έπηγγείλατό μοι ό θεός δτι νικήσομεν. 5. Παύλου τού 'Αποστόλου· 8 Ό θεός, δ έπήγγελται, δυνατός έστι καί ποιήσαι. 6. + »Άρα τούτ' έστι τό επάγγελμα ό έπήγγελσαι;« - »Ναί· τούτο καί έπήγγελμαι καί έπηγγέλμην καί έπαγγελούμαι.«

F Περί τού σφάλλειν καί σφαλήναι 1. * 'Οργής κρατεϊν δεϊ- πλείστα γάρ σφάλλει δόμους. 2. Δαίμων τις έσφηλέ σε. 3. Έ κ τού Πλάτωνος Γοργίου (461c)· έστι δέ Σωκράτης ό λέγων· Ώ κάλλιστε Πώλε, άλλα τοι έξεπίτηδες4 κτώμεθα εταίρους καί ύεϊς, ϊνα, έπειδάν αυτοί πρεσβύτεροι γενόμενοι σφαλλώμεθα, παρ­όντες ύμείς οί νεώτεροι έπανορθώτε ημών τόν βίον καί έν έργοις καί έν λόγοις. καί νύν, εϊ τι έγώ καί Γοργίας έν τοίς λόγοις σφαλλόμεθα, σύ παρών έπανόρθου- δίκαιος δ' εϊ. 4. Τοϋ αυτού· Ήκιστα δεί σφάλλεσθαι περί τοϋ πώς δεί ζήν. 5. Κυβερνήτης άκρος, έάν πηι σφαλήι, ικανός έστιν έπανορθούσθαι. 6. Αί γυναίκες αί σφαλεϊσαι καί ταίς ούκ έσφαλμέναις αίσχύνην φέ-ρουσιν. 7. Εύριπίδου· * Άπαντες έσμεν είς τό νουθετεϊν σοφοί,

αυτοί δ' όταν σφαλώμεν, ού γιγνώσκομεν.

G. Περί τού βάλλειν καί βληθήναι 1. Παροιμία· ::" "Ην πολλά βάλληις, άλλοτ' άλλοϊον βάλεις.5

2. + Οί Τρώες άπό τών πύργων λίθοις έβαλλον.5 3. + Πάνδαρος Με-νέλαον έβαλεν οίστώι.5 4. + Μενέλεως τώι Πανδάρου οίστώι εβλήθη, βεβλημένον δ' αυτόν Μαχάων έθεράπευε.

II

Α. 1. Γοργίου· Αίσχρώς μέν έσπειρας, κακώς δ' έθέρισας. 2. Παροιμία· Κύνα δέρεις δεδαρμένην έστι δ' ή παροιμία έπί τών μάτην τι ποιούντων. 3. Άλλη· ::" Ό μή δαρείς άνθρωπος ού παιδεύεται.

Β. Ζήνων ό Στωικός δούλον έπ:ί κλοπήι έμαστίγου. Τού δ' είπόντος· »εϊμαρτό6 μοι κλέψαι«, »καί δαρήναι« έφη.

C. Περί φθοράς 1. * Φθείρουσιν ήθη χρήσθ' όμιλίαι κακαί.7 2. Τό διαφθείραι τοϋ

156 LEKTION 60

ποιήσαι δάιον. 3. Δούλον έσθλόν τούνομα ού διαφθερεϊ. 4. Ή νό­σος πολλούς τών Αθηναίων έφθειρε. 5. Φοβούμεθα μή, δταν ό άνθρωπος άποθνήισκηι, ή ψυχή διαφθείρηται.

D. l.h Σωκράτη φησίν άδικείν τους νέους διαφθείροντα . . . εί δή έγωγε τών νέων τους μέν διαφθείρω, τους δέ διέφθαρκα, χρήν . . . νυνί αυ­τούς εμού κατηγορεΐν.

2. Ξενοφώντος· 1 Πώς άν Σωκράτης διαφθείροι τους νέους; εί μή άρα ή τής αρετής επιμέλεια διαφθορά έστιν. 3. Εύριπίδου 1 ' * Τίνι δήτα λύπηι σάς διέφθαρσαι φρένας; 4. Ούτω διεφθάρμην ώστ' ουδέν εύνουν λελείφθαι έν άνθρώποις έπε-πείσμην.

Ε. Περί καθαρμών 1. * Έρχομαι έκ καθαρών καθαρά, χθονίων βασίλεια8. 2. Οί κεκαθ-αρμένοι μετά θάνατον έσονται σύν θεοίς. 3. Ό σοφός τήν εαυτού διάνοιαν καθαιρεί τώι λόγωι. 4. Άθηναίοις λοιμώι κατεχομένοις έχρησεν ή Πυθία καθήραι τήν πόλιν οί δέ πέμπουσι ναύν είς Κρήτην καλούντες Έπιμενίδην9. καί δς έλθών Όλυμπιάδι τεσσαρακοστήι έκτηι (596) έκάθηρεν αυτών τήν πόλιν καί έπαυσε τήν νόσον.1

F. 1. Έ κ τών Πλάτωνος Νόμων· Πάσαν άγέλην ποιμήν ή βουκόλος πρώτον τον προσήκοντα καθαρμόν καθαρεϊ, παύσας αυτήν τροφής διεφθαρκυίας. 2. Θεοφράστου· θύειν δει καθηραμένους τό ήθος, μή μόνον τό σώμα.

G. 1. Δόρυ μή αίρέτω άνήρ έπ' άνδρί. 2. Εύριπίδου· * . . . Άκων ήράμην δόρυ·

υμών δέ μή τις άσπίδ' άρηται χερί. 3. Άρον τήν κλίνην σου. 4. Ό συκοφάντης πορεύεται διά τής αγοράς ώσπερ σκορπιός ήρκώς τό κέντρον.

Η. Θουκυδίδου 1. Παυσανίας10 λαβών έπιστολήν παρά βασιλέως έτι μάλλον ήρτο ή πρότερον. 2. Τών Αθηναίων ότε σαφώς ήιρετο ή ισχύς, έδόκει τοίς Λακεδαιμονίοις άρασθαι τόν πόλεμον. 3. Ήγγέλθη τώι Περικλεί ότι οί φρουροί Αθηναίων διεφθαρμένοι είσιν ύπό Μεγαρέων. 4. Κλέων είπεν· Οί Μυτιληναίοι ημάς διαφθείραι ζητοϋντες πόλεμον ήραντο.

III

Αναγνώσματα

Α. Θουκυδίδου 1. Τό έν Σικελίάι έργον έγένετο τοϊς τε κρατήσασι λαμπρότατον καί τοίς διαφθαρείσι δυστυχέστατον. 2. Οί Αθηναίοι άραντες πάσι ταίς

L E K T I O N 60 157

ναυσίν είς Συρακούσας έπλευσαν. 3. Ές τάς Συρακούσας ήγγέλλετο μέν πολλαχόθεν τά περί τού τών Αθηναίων επίπλου· ού μέντοι έπι-στεύετο. 4. Έπεί τά σημεία έκατέροις ήρθη, εναυμάχουν. 5. Τών Αθηναίων όσοι μή διεφθάρησαν, έφευγον. 6. Διεφθαρμένου τού στρατεύματος ό πόλεμος τέλος έσχεν. 7. Ές δέ τάς Αθήνας επειδή ήγγέλθη τά Σικελικά, έπί πολύ μέν ήπίστουν, καί τοις σαφώς άγγέλ-λουσι πάν τό στράτευμα διεφθάρθαι.

Β. Τά καθ' Έλλήσποντον (Ξενοφώντεια) Ό στρατηγός έπεστάλκει τώι ναυάρχωι δτι ουδεμία βοήθεια παρέσοι-το. Ό δ' άρας άπό τής Μιλήτου έπλευσεν είς τον Έλλήσποντον. Ότε δ' άπήρκεσαν οί πολέμιοι, άρασαι καί τών Αθηναίων αί νήες απέ­πλευσαν. Τότε ήγγέλθη τοίς στρατηγοϊς ότι φεύγοιεν ύπό τού δήμου.

C. Έκ τού Φιλογέλωτος Σχολαστικώι άποδημούντι είς Ελλάδα φίλος έγραψε βιβλία αύτώι άγοράσαι. ό δέ άμελήσας, έπανελθών αύτώι άπαντήσας, είπεν· »Τήν έπιστολήν, ήν περί τών βιβλίων έπέστειλάς μοι, ούκ έδεξάμην.«

' Med. 281; Hei. 1280 b 1. Jh. 17,25; 2. Jh. 20,21; 3. Mt. 10,5; 4. Mt. 10,10; 5. Lk. 9,2; 6. Lk. 4,43; 7. Act. 11,13; 8. Act. 10,17 c vv.682; 769; 627 d Ale. 209; Hei. 447 ' E.N. 1180b 35 ' Lach. 186c; Prot. 319a 8 Rom. 4,21 h Pl.Apol. 24c/33d ' Mem. 1,2,8 k Hei. 1192 ' Diog.L.I 110.

1 έκατι (poet.) = ένεκα. 2 ιδού sieh (dort sind) mit Nominativ; vgl. L.33 IIK; hier ist es aber Nachahmung eines semitischen Idioms. 3 Von einer hellenistischen Inschrift in De-los. 4 absichtlich, zweck-, planmäßig. 5 L.29 HC. 6 Εϊμαρται (Perf.) es ist (vom Schicksal) verhängt. 7 L.32IJ3. 8 Worte, die der Tote (wohl Pythagoreer) an Persephone richtet (auf Goldplättchen, in Gräbern gefunden). 9 Vgl. L.40 IIA. 10 Der hoffärtige König von Sparta, Sieger von Platää (479 v.Chr.). λαβών: zu L.56 IIH4.

158 LEKTION 61

Lektion 61

φ α ί ν ω , φ α ν ώ , εφηνα . . . νέμω, νεμώ, ενειμα . .

μένω, μενώ, έμεινα . . . ά μ ύ ν ω , ά μ υ ν ώ , ή μ υ ν α

Ι

Α. ' :;" Άκτίς Άελίου, τό κάλ­λιστον έπταπύλωι φανέν

Θήβάι τών προτέρων φάος, έφάνθης ποτ', ώ χρυσέας

άμέρας βλέφαρον, Διρκαί-

ων υπέρ ρεέθρων μολούσα.

Β. 1. Τό φώς έν τήι σκοτίάι2 φαίνει. 2. Φάνόν έλεγον τήν λαμπάδα

* Ό φανός ήμίν ούκ έφαινεν ουδέ έν. 3. Καθεύδοντί μοι όψις; έφάνη. 4. * Φανήσεταί τι τήσδε φάρμακον νόσου. 5. Τών πατέρων υμάς χρή μή χείρους φανήναι. 6. Π λ ά τ ω ν ο ς · 3 Ούδαμού γάρ δίκαιον ούδένα ήμίν έφάνη όν βλάπ­τε ιν. 7. Φάνηθι, ώ σώτερ. 8. Τιμώμεν Διόνυσον, δς πέφηνεν άνθρώποις; θεός. 9. Αγαθόν μέγα λέγεις πεφάνιΊαι.

C. Τραγικά 1. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς · 3

* . . . έγώ γάρ ήγεμών

σφώιν αύ πέφασμαι καινός, ώσπερ σφώ πατρί.

2. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · Η

ούτος γάρ άνήρ . . . * λιμήν πέφανται τών έμών βουλευμάτων.

D. Αριστοτέλους, περί φαινομένων0

1. Τήν άστραπήν ούκ είναί φασιν, άλλα φαίνεσθαι. 2. Φαίνεται μέν ό ήλιος ποδιαϊος, πεπίστευται δ' είναι μείζων τής οικουμένης. 3. Δημόκριτος έφη τό αληθές είναι τό φαινόμενον. 4. Ό λόγος τοίς φαινομένοις μαρτυρεί καί τά φαινόμενα τώι λόγωι. 5. Έστιν ή σο­φιστική φαινόμενη σοφία, ούσα δ' ού.

Ε. 1. Π α ρ ο ι μ ί α · Τό δίκαιον νέμε. 2. Διανεμόμενον τό πάθος γίνεται άσθενέστερον. (Άρτ.)

3. Έλευθέραν νεμούμεθα τήν Σικελίαν. (Θουκ.)

F. 1. * Οίκοι μένειν χρή καί μένειν ελεύθερον. (Μεν.)

2. Τά άστρα κινείται μενόντων ημών. (Άρτ.)

LEKTION 61 159

3. Φιλολάου τού Πυθαγορείου (εί γνήσιον)· Ήν όδε ό κόσμος έξ αιώνος καί είς αιώνα διαμένει.

G. Έκ τής Καινής Διαθήκης0

1. Τά έν Πτολεμαίδι · 4

Καί άσπασάμενοι τους αδελφούς έμείναμεν ήμέραν μίαν παρ' αύτοϊς-τήι δ' επαύριον εξελθόντες ήλθομεν είς Καισάρειαν. 2. Τά έν Έμμαοϋντι-Μείνον μεθ' ημών, δτι προς έσπέραν εστίν καί κέκλικεν ή ήμερα.

Κ. Περί συνθηκών καί όρκων 1. Άρ' έμμενεϊτε οίς άν δικάσω; 2. 'Ημάς μέν άξιούτε έμμεϊναι τοις όρκοις, αυτοί δ' ούκ έμμενεϊτε; 3.5 Ό δέ δρκος έστω ώδε· Έμμενώ τοϊς ώμολογημένοις είς τον άεί χρόνον . . . Όπότεροι δ' άν μή έμμεϊνωοιν τοις έν τήι ουνθήκηι γε-γραμμένοις, άδικοι τε έστωσαν τών θεών, καί άποτεισάτωσαν οί μή έμμείναντες τοίς έμμείνασι τάλαντα πεντήκοντα.

Ι. Περί αριστοκρατίας· Αριστοτέλους'1

1. Οί έμμεμενηκότες έν τοίς νομίμοις έν τήι άριστοκρατίάι άρχουσιν. 2. Δοκεϊ δ' αριστοκρατία είναι μάλιστα τό τάς τιμάς νενεμήσθαι κατ' αρετήν αριστοκρατίας γάρ όρος αρετή.6

Κ Σχολαστικών δύο όδευόντων ό έτερος, τής γαστρός άναγκαζούσης, μικρόν ύπελείφθη. Εύρων δ' έν τώι μιλίωι έπιγεγραμμένον ύπό τοϋ έτερου- τάχυνον, κατάλαβε με, αυτός έπέγραψεν καί σύ περίμεινόν με.

II

Α. 1. Εχθρούς άμυνε. 2. Έ κ τών Εύριπίδου Ί κ ε τ ί δ ω ν (377) ":" Άμυνε ματρί, πόλις, άμυνε, Παλλάδος,

νόμους βροτών μή μιαίνειν.7

3. Πολέμου ούκ άρξομεν, αρχόμενους δ' άμυνούμεθα. 4. Ή πόλις ήδε, εί έρχονται Αθηναίοι, άμυνεϊται αυτούς. 5. Καλώς ήμύνασθε Αθηναίους.

Β. 1. Ή σάλπιγξ σημαίνει τό πολεμικόν. 2. Πότε σημάνει; 3. Αί σάλ­πιγγες έσήμηναν. 4. Τί δεί λόγων; τό έργον αυτό σημάνει.

C. Ευριπίδεια' 1. Εύφραινε σαυτόν, πίνε. 2. Χαίροντες εύφραίνοισθε. 3. Όρέστου-* . . . (Λοξίας8 έμέ)

τοις μέν λόγοις ηύφρανε, τοις δ' έργοισιν ού.

160 LEKTION 61

(4. ' Α γ ά θ ω ν ο ς ·

* Εί μέν φράσω τάληθές, ουχί σ' εύφρανώ·

εί δ' εύφρανώ τί σ\ ουχί τάληθές φράσω.)

5. * Άλλ' εϊφ' (είπε), ϊν' ευφρανθώ, ξένε.

6. * Ασύνετα νυν έροϋμεν, εϊ σέ γ' εύφρανεϊ.

D. Καί ταύτα Εύριπίδου*

1. * Κτεϊν' εί δοκεί σοι· δυσκλεώς γάρ ού κτενεϊς.

2. (Οί μαχόμενοι) έκτεινον έκτείνοντο.

3. * Τόν παίδα τόνδ' έκτειναν Άργεΐοί ποτέ.

4. * Ούκ έκτανες τήν μητέρ' ώς έγώ τάλας. 9

5. ::' Τύμβου 'πι νώτοις σέ κτανών έμέ κτενώ.

Ε. Φόνου άπολογίαι

1. Λ υ σ ί ο υ h . . . Κάκείνος ικέτευε μή άποκτεϊναι. έγώ δ' είπον ότι »ούκ έγώ σε άποκτενώ, άλλ' ό τής πόλεως νόμος.«

2. Α ν τ ι φ ώ ν τ ο ς · ' Φασιν οί κατήγοροι, γραμματείδιον εύρεϊν δ έπεμπον έγώ Λυκίνωι, ώς άποκτείναιμι τόν άνδρα. Τίνος γε δή ένεκα άπέκτεινα τον άνδρα; ουδέ γάρ έχθρα ουδεμία ήν έμοί κάκείνωι. Άλλα χρήματα έμελλον λήψεσθαι άποκτείνας αυτόν; άλλ' ούκ ήν αύ­τώι.

F. Μενάνδρου 1 0

::" Ύπομαίνεθ' ούτος, νή τον Άπόλλω, μαίνεται, μεμάνητ' αληθώς, μαίνεται, νή τους θεούς-τόν δεσπότην λέγω, Χαρίσιον.

G. 1. Μανία τούτ' εστίν. 2. Άρα σ' έμηνε θεών τις; 3. Μέμηνας ήδη. 4. Αί γυναίκες αί Θηβαίαι εμαίνοντο Διονύσωι. 5. Πενθεύς ό βασιλεύς απέθανε ύπό τών Μαινάδων.

Η. 1. Τό θείον ού μιανθήναι θέλει.

2. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς · * θεούς μιαίνειν ού τις ανθρώπων σθένει. 3. Τ ο ύ α υ τ ο ύ · * . . . τό γάρ καλώς

πεφυκός ουδείς άν μιάνειεν λόγος.

Ι. Περί μιάσματος καί καθαρμών 1 1

1. Ό σ ο ι άπεκτόνασί τινας, άνδροφόνοι είσιν, καί όσοι άνδροφόνοι

είσίν, άπεκτόνασί τινας. 2. Ή γή μεμίανται τώι φόνωι. 3. + Κα-

θαίρειν δεί τό μίασμα ώι μεμιάσμεθα.

Κ. Έ κ τών Πλάτωνος Νόμων Νόμος έστω τόν άποκτείναντα δικαίως καθαρθέντα καθαρόν είναι· έάν δ' άκων άποκτείνηι, τους καθαρμούς τους αυτούς καθαρθήτω· έάν δ' αυτούς μή καθήρηι τόν προσήκοντα καθαρμόν ό ιερεύς, αύθις δεί καθαίρειν.

L E K T I O N 61 161

III Αναγνώσματα

Α. Δημώναξ12 ερομένου13 τίνος· »'Οποία νομίζεις τά έν Άιδου;« έφη· »Περίμεινον, κάκεϊθεν σοι έπιστελώ.«

Β. Έκ τής Σωκράτους Απολογίας1' 1. Μή θορυβείτε, ώ άνδρες Αθηναίοι, άλλ' εμμείνατε μοι οίς έδεήθην υμών, μή θορυβεΐν έφ' οίς άν λέγω, άλλ' άκούειν. . . . Έάν με άπο-κτείνητε, τοιούτον όντα οίον έγώ λέγω, ούκ έμέ μείζω βλάψετε ή υμάς αυτούς. Έμέ γάρ ουδέν άν βλάψειεν ούτε Μέλητος ούτε Άνυτος· ουδέ γάρ άν δύναιντο. ού γάρ οϊομαι θεμιτόν είναι άμείνονι άνδρί ύπό χεί­ρονος βλάπτεσθαι. άποκτείνειε μεντάν ϊσως ή έξελάσειεν14 ή άτιμώ-σειεν άλλα ταύτα ούτος μέν ίσως οϊεται, καί άλλος τίς που, μεγάλα κακά, έγώ δ' ούκ οϊομαι· άλλα πολύ μάλλον, ποιεΐν ά ούτοσί νύν ποι­εί, άνδρα αδίκως έπιχειρεϊν άποκτεϊναι. 2. Ού πολλού γ' ένεκα χρό­νου, ώ άνδρες Αθηναίοι, όνομα έξετε καί αίτίαν ύπό τών βουλο-μένων τήν πόλιν λοιδορεϊν, ώς Σωκράτη άπεκτόνατε, άνδρα σοφόν φήσουσι γάρ δή σοφόν είναι, εί καί μή ειμί, οί βουλόμενοι ύμΐν όνει-δίζειν. εί γούν περιεμείνατε ολίγον χρόνον, άπό τού αυτομάτου άν ύμΐν τούτο έγένετο· οράτε γάρ τήν ήλικίαν δτι πόρρω ήδη εστί τοϋ βίου, θανάτου δέ εγγύς.

"Rep. Ι 335e "Med. 769 c Meteor. 370a 11; de anima 428b 3; ebd. 404a 28; Cael. 270b 4; Soph.el. 165a 21 d Act. 21,7; Lk. 24,29 e Rhet. 1365b 35; Pol. 1294a 9 ' 1. Ale. 788; 2. Ale. 323; 3. Or. 287 (4.Agathon, fr. 12 Sn.) 5. LT. 547; 6. I.A. 454 · 1. Hei. 993; 2. Suppl. 700; 3. Tro. 1190; 4. Or. 1073; 5. Hei. 842 h I 25 ' V 53.57f " 30c; 38c.

1 Aus Sophokles, Antigone (L.430) . 2 ή σκοτία, klass. τό σκότος, Finsternis (Jh. 1,5). 3 Der blinde Odipus zu seinen Töchtern (O.C. 1543); σφώ Ν. Akk., σφώιν G.D. ihr beide (Dual). 4 Sudphönikische Küstenstadt, wo Paulus mit seinen Begleitern auf der Reise nach Jerusalem landete. 5 Typische Eidesformel (auf einer Inschrift von ca. 180 v.Chr.) zur Bekräftigung eines Vertrages, άόικοι τών θεών Frevler gegen die Götter: darüber Ap.Gr. 11. 6 Vgl. L.8 G. 7 Das Subjekt des Infinitivs (sie, die Feinde) ist nicht ge­nannt und so der Bitte generelle Anwendung gegeben. 8 Loxias: Beiname Apol­los. 9 Orest zu Pylades. 10 Ein Sklave berichtet aufgeregt über das Verhalten seines Herrn (Epitr. 558). 11 Vgl. L.60 IIE. 12 Philosoph, Lehrer des Lukian (um 140 n.Chr.), der seine Biographie schrieb. 13 έρομαι ich frage (vgl. ερωτάω). 14 έξή-λασα Aor. von έξελαύνω vertreiben.

162 LEKTION 62

Lektion 62

άλλάσσω, αλλάξω . . . άγγέλλω, άγγελώ . . .

αίσχύνω, αίσχυνώ . . . τώ άνδρε όμιλητά έγενέσθην

Αναγνώσματα

Α. Γελοία 1. Αβδηρίτης1, άπάγξασθαι βουλόμενος, τοϋ σχοινιού2 διαρραγέν-τος2 τήν κεφαλήν έπλήγη. Λαβών ούν έμπλαστρον2 παρ' ιατρού άπελθών πάλιν άπήγξατο. 2. Αρχέλαος ό βασιλεύς, άδολέσχου κουρέως έρωτήσαντος αυτόν »πώς σε κείρω, βασιλεύ;« »σιωπών« έφη. 3. Κλεόστρατος προς τόν είπόντα »ούκ αίσχύνηι μεθύων;« »Σύ δέ ούκ αίσχύνηι«, έφη, »μεθύοντα νουθετών;«

Β. Αριστοτέλους3

Έν Αίγύπτωι τους τροχίλους3 φασιν είσπετομένους είς τά στόματα τών κροκοδείλων καθαίρειν αυτών τους οδόντας, τά σαρκία τά ενε­χόμενα τοις ρύγχεσιν3 έξέλκοντας- τους δέ ήδεσθαι καί μηδέν βλάπ-τειν αυτούς.

C. Αριστοφάνους γραμματικού ύπόθεσις4 τής Εύριπίδου Άλκήστιδος. Άλκηστις, ή Πελίου θυγάτηρ, ύπομείνασα υπέρ τοϋ ίδιου ανδρός τε-λευτήσαι, 'Ηρακλέους έπιδημήσαντος διασώιζεται, βιασαμένου τους χθόνιους θεούς.

D.-E. Θουκυδίδεια

D. Τά έν Πύλωι5

1. Ές τήν Σπάρτην ώς ήγγέλθη τά περί Πύλου, έδοξεν αύτοίς ξυμ-φορά μεγάλη. 2. Δημοσθένης ύπεκπέμπει δύο ναύς, άγγείλαι τοις έν Ζακύνθωι παρείναι. 3. Κλέων6 ύπέσχετο εντός ήμερων είκοσι ή άξειν τους Λακεδαιμονίους ζώντας ή αυτού άποκτενείν. 4. Οί δέ Σπαρτιάται έπί τοίς ήγγελμένοις έκκλησίαν εποίησαν καί άπήγγειλαν οί έφοροι τά έπεσταλμένα. 5. και έδόκει άποστεϊλαι πρέσβεις είς Αθήνας τριήρει Άττικήι. καί οί πρέσβεις απεστάλησαν.

Ε. Τά έν Σάμωι7

Ό δήμος ό Σαμίων ές διακόσιους μέν τών δυνατών άπέκτεινε· τετρα­κόσιους δέ φυγήι ζημιώσαντες καί αυτοί τήν γήν αυτών καί οικίας νειμάμενοι τά λοιπά διώικουν τήν πόλιν, τήν δέ Πάραλον5 ναύν καί Χαιρέαν έπ' αυτής απέστειλαν είς Αθήνας άπαγγελούντα τά γεγενη-μένα.

F. Έκ τής Άνδοκίδου απολογίας8

Πολλοί μοι άπήγγελλον δτι λέγοιεν οί εχθροί μου ώς άρα έγώ ούτ' άν

L E K T I O N 62 163

ύπομείναιμι οίχήσομαί τε φεύγων - »Τί γάρ άν καί βουλόμενος Αν­δοκίδης αγώνα τοσούτον ύπομείνειεν, ωι έξεστιν άπελθόντι εντεύθεν έχειν πάντα τά επιτήδεια, έστι δέ γή πολλή και αγαθή έν Κύπρωι; ού­τος άρα βουλήσεται9 περί τού σώματος τού εαυτού κινδυνεύσαι; είς τί άποβλέψας;« . . . έγώ δέ, ώ άνδρες, πολύ τήν έναντίαν τούτοις γώμην έχω· άλλοθι γάρ ών πάντα αγαθά έχειν στερόμενος τής πατρίδος ούκ άν δεξαίμην . . .

G. 1. Τού όρκου τών έφηβων ή αρχή 1 0

Ού καταισχύνω τά όπλα τα ιερό, ούδ' εγκαταλείψω τόν παραστάτην,

άμυνώ δέ καί υπέρ ιερών καί υπέρ όσιων, καί μόνος καί μετά πολλών.

2. Π λ ά τ ω ν ο ς · 0 Πόθεν άν ορθώς άρξαίμεθα άνδρας αγαθούς έπαι-

νούντες, οι ζώντες τε τους εαυτών ηύφραινον δι' αρετήν, καί τήν τε-

λευτήν αντί τής τών ζώντων σωτηρίας ήλλάξαντο;

Η. Πλάτωνος, εκ τού Φαίδωνος 0

1. Ό δέ Κέβης1 1 έφη· »Ώ Σώκρατες, τά μέν άλλα δοκεϊ μοι καλώς λέ-γεσθαι, τά δέ περί τής ψυχής πολλήν άπιστίαν παρέχει τοίς άνθρώ-ποις μή, έπειδάν άπαλλαγήι τοϋ σώματος, ούδαμού έτι ήι, άλλ' έκείνηι τήι ήμεροι διαφ\*}είρηται ήι άν ό άνθρωπος άποθάνηι, ευθύς άπαλλαττομένη τοϋ σώματος.« 2. »Άλλα τόδε γ',« έφη ό Σωκράτης, »δίκαιον διανοηθήναι ότι, εϊπερ ή ψυχή αθάνατος, επιμελείας δή δεί­ται ούχ υπέρ τού χρόνου τούτου μόνον έν ωι καλούμεν τό ζήν, άλλ' υπέρ τού παντός, καί ό κίνδυνος νύν δή καί δόξειεν άν δεινός είναι, εϊ τις αυτής αμελήσει, εί μέν γάρ ήν ό θάνατος τού παντός απαλλαγή, έρμαιον άν ήν τοις κακοϊς άποθανούσι, τού τε σώματος άμα άπηλ-λάχθαι καί τής αυτών κακίας μετά τής ψυχής· νύν δέ, επειδή αθάνα­τος φαίνεται ούσα, ουδεμία άν εϊη αύτήι άλλη αποφυγή κακών ουδέ σωτηρία πλην τοϋ ώς βελτίστην τε καί φρονιμωτάτην γενέσθαι.«

Ι. Ξενοφώντος1 2

Έ φ η ό κατήγορος ότι Σωκράτει όμιλητά γενομένω Κριτίας τε καί Αλκιβιάδης πλείστα κακά τήν πόλιν έποιησάτην έγώ δέ, εί μέν τι κα­κόν έπράχθη ύπό τοίν άνδροίν, ούκ άπολογήσομαι· τήν δέ προς Σωκράτη συνουσίαν αύτοϊν ώς έγένετο διηγήσομαι. Έγενέσθην μέν γάρ δή τώ άνδρε τούτω φύσει φιλοτιμοτάτω πάντων Αθηναίων, βου-λομένω πάντων όνομαστοτάτω γενέσθαι. Καί έως μέν Σωκράτει συνήστην, έδυνάσθην, έκείνωι χρωμένω συμμάχωι, τών μή καλών επιθυμιών κρατείν εκείνου δ' άπαλλαγέντε, έπηρμένω έπί πλούτωι καί διεφθαρμένω, ύπερηφάνω έγενέσθην.

' Mirab.Ausc. 831a 11 b Menex. 237a c 70a; 107c.

1 Die Einwohner von Abdera in Thrakien galten als Muster von Torheit (Schildbür­ger 2 το σχοίνιον Tau, Strick; διερράγην, Part, διαρραγείς zerbrach, zerriß (Präs. ρήγνυμι); τό έμπλαστρον Pflaster. 3 ό τρόχιλος (τρέχω) Strandläufer (ein Vogel); το ρύγ­χος, ους Schnabel. 4 Der Alexandriner Aristophanes schrieb »Hypothesen«, d.h. etwa »Grundlagen·, zu jedem der von ihm herausgegebenen klassischen Literaturwerke. Darin gab er

164 LEKTION 63

kurz ihren Inhalt und bedeutsame literarhistorische Fakten an. 5 425 v.Chr. Der atheni­sche Feldherr Demosthenes (gest. 413 v.Chr.) hat die Elite des spartanischen Heers auf dem Fel­seneiland Sphakteria (bei Pylos in Messenien) eingeschlossen. 6 Der demokratische Politi­ker Kleon übernahm den Oberbefehl bei der Belagerung von Sphakteria. 7 412 v.Chr. Die >Paralos< und die >Salaminia< waren die stolzen Flaggschiffe der athenischen Flotte. 8 In seiner Verteidigung gegen die Anklage, er sei in die Religionsfrevel des J. 415 verwickelt gewe­sen, zitiert Andokides zunächst eine (angebliche) Meinung seiner Gegner (14). 9 Fut. von βούλομαι. 10 Die Epheben, junge Männer von 18-20 Jahren, waren in Athen wehr­dienstpflichtig. 11 Einer der Mitunterredner am Todestag des Sokrates (L.45 Fn. 11). 12 (Aus Memor. I 2,12-14 und 24-5.) Die Formen des Dualis wurden in Lektion 47 vorgeführt.

Lektion 63

γίγνομαι, γενήσομαι . . . γέγονα (γεγένημαι) . . .

πίπτω, πεσούμαι . . . τίκτω, τέξω (τέξομαι) . . .

Ι

(γίγνομαι)

Α. Πλάτωνος3

1. Κατά Πρωταγόραν έστι μέν ουδέποτε ουδέν, άεί δέ γίγνεται. 2. Έξ αρχής ανάγκη πάν τό γιγνόμενον γίγνεσθαι, αυτήν δέ μηδ' έξ ενός- εί γάρ έκ του αρχή γίγνοιτο, ούκ άν έτι αρχή ήν. 3. Αέγουσί τί­νες ώς πάντα έστι τά πράγματα γιγνόμενα καί γενόμενα καί γενησό-μενα τά μέν φύσει, τά δέ τέχνηι, τά δέ κατά τύχην.

Β. Έκ τής Σωκράτους Απολογίας1' 1. Νύν έγώ πρώτον έπί δικαστήριον άναβέβηκα, έτη γεγονώς έβδομή-κοντα. 2. Έμοί τούτ' εστίν έκ παιδός άρξάμενον, φωνή τις γιγνο-μένη, ή όταν γένηταί, άεί αποτρέπει με τούτου δ άν μέλλω πράττειν, προτρέπει δέ ούποτε. τούτ' εστίν δ ύμεϊς έμοϋ πολλάκις άκηκόατε λέ­γοντος, ότι μοι θείον τι καί δαιμόνιον γίγνεται.

C. Χρύσιππος έλεγεν δτι ειμαρμένη εστίν ό τού κόσμου λόγος, ή λόγος καθ' δν τά μέν γεγονότα γέγονε, τά δέ γινόμενα γίνεται, τά δέ γενη-σόμενα γενήσεται.0

D. Τραγικά τίνα 1. * Ά δεϊ γενέσθαι, ταύτα και γενήσεται.

LEKTION 63 165

1. * Πατήρ ό θρέψας, ούχ ό γεννήσας πατήρ.

Ε. Κωμικά τίνα Ι. * . . . έστιν πολύς λόγος

ώς έξαπίνης άνήρ γεγένηται πλούσιος. Ζ. * Γέγονας δ' αληθώς, ώς λέγουσι, πλούσιος; 3. * Ελευθέρα μόνον γενοίμην, ώ θεοί.'1 4. * Πόλλ' αγαθά σοι γένοιτο.

F. Επικτήτου Πώς άν γενοίμην ελεύθερος; ελεύθερος γάρ έστιν, δν ουδείς δύναται ίωλύσαι. Τί ούν; άπόνοιά έστιν ή ελευθερία; μή γένοιτο. Μανία γάρ <αί ελευθερία εις ταύτόν ούκ έρχονται.

G. Ιππώνακτος1

* Εϊ μοι γένοιτο παρθένος καλή τε και τέρεινα.

Η Εκ τής Καινής Διαθήκης6

1. Τού Κυρίου τό θέλημα γινέσθω. 2. Γενηθήτω τό θέλημα σου. 3. Εάν μή στραφήτε καί γένησθε ώς τά παιδία, ού μή εισέλθητε είς τήν 5ασιλείαν τών ουρανών. 4. Έλεγον δέ· μή έν τήι έορτήι, ϊνα μή θό­ρυβος γένηταί έν τώι λαώι. 5. Ούκ έστι κρυπτόν δ ού φανερόν γενή­σεται.

Ι. Είπεν ό θεός· γενηθήτω φώς· και έγένετο φώς.

Κ Αριστοτέλους Ουδεμία δύναμις τοϋ γεγονέναι εστίν, άλλα τοϋ είναι ή έσεσθαι.

L. Έκ τοϋ Πλάτωνος Παρμενίδου (141D) Γώι Ένί χρόνου ού μέτεστι, ούδ' έστιν έν τινι χρόνωι. - Φαίνεται. -Τί ούν; τό ήν και τό έγεγόνει καί τό έγίγνετο ού χρόνου μέθεξιν δοκεϊ σημαίνειν τού ποτέ γεγονότος; - Καί μάλα. -Τί δέ; το έσται καί τό γενήσεται καί τό γενηθήσεται ού τοϋ έπειτα που μέλλοντος; - Ναί. -Τό δέ δή έστι και το γίγνεται ού τού νύν παρόντος; - Πάνυ μέν ούν. -Εί δ' άρα τό Έ ν μηδαμήι μηδενός μετέχει χρόνου, ούτε ποτ' έγεγόνει ούτ' έγίγνετο ούτ' ήν ποτέ· ούτε νύν γέγονεν ούτε γίγνεται ούτ' έστιν ούτ' έπειτα γενήσεται ούτε γενηθήσεται ούτ' έσται. - Αληθέστατα. -Έστιν ούν ουσίας δπως άν τι μετάσχοι άλλως ή κατά τούτων τι; - Ούκ έστιν. -Ουδαμώς άρα το Έ ν ουσίας μετέχει. - Ούκ έοικεν. -Ουδαμώς άρα έστι το "Εν.

166 L E K T I O N 63

(πίπτω)

II

Α. 1. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς · * Άεί γάρ εύ πίπτουσιν οί Διός κύβοι.

2. Ό παρά τώι Πλάτωνι Λάχης λέγει·' Εί οί άλλοι ήθελον τοιούτοι

είναι οίος ό Σωκράτης, ορθή άν ημών ή πόλις ήν καί ούκ άν έπεσε τοι­

ούτον πτώμα.

Β. Παροιμίαι 1. * Δρυός πεσούσης πάς άνήρ ξυλεύεται. 2. Τήρει τον υίόν σου, ϊνα μή πέσηι εις τό φρέαί. καί εϊπηις ότι >ό θεός ήθελεν.

C. Κυμαϊος2 μέλι επίπρασκεν. Έλθόντος δέ τίνος καί γευσαμένου καί

λέγοντος δτι >πάνυ καλόν, »εί μή γάρ«, έφη, »μϋς ένέπεσε είς αυτό,

ούκ άν έπώλουν.«

D. 1. Ή ν μάχη καρτερά, πολλοί δ ' έπιπτον.

2. ":" Πολλοί δέ νεκροί περί νεκροΐς πεπτωκότες / έκειντο3 . . . (Εύρ.). 3. Τών Αθηναίων αί οίκίαι, επειδή οί βάρβαροι άπήλθον, αί μέν πολλαί έπεπτώκεσαν, όλίγαι δέ περιήσαν. (Θουκ.)

Ε. 'Ηλέκτρα εστίν ή λέγουσα τους στίχους τούτους·

1. * Πεσούμεθ', εί χρή, πατρί τιμωρούμενοι. (Σοφ.)

2. * . . . Νύν είμ' ελευθέρα,

έπεί πατρός πέπτωκεν Αίγισθος φονεύς. (Εύρ.)

3. Αιδει δέ και τάδε·

* Έγενόμαν Αγαμέμνονος

καί μ' έτεκεν Κλυταιμήστρα,

κικλήσκουσι δέ μ' άθλίαν

Ήλέκτραν πολιήται . . . (Εύρ.)

(τίκτω)

F. Εύριπίδου 8

1. * Άπαντα τίκτει χθων πάλιν τε λαμβάνει.

2. ::" 'Ήκω, Διός παίς, τήνδε Θηβαίων χθόνα

Διόνυσος, δν τίκτει ποθ ' ή Κάδμου κόρη, Σεμέλη.

3. * Πατήρ μέν ήμίν Οιδίπους ό Λαίου,

έτικτε δ' Ίοκάστη με, παις Μενοικέως, καλεί δέ Πολυνείκη με Θηβαίος λεώς.

4. ::" Τά τών τεκόντων σφάλματ' είς τους έκγόνους

θεοί τρέπουσιν.

G. 1. Παρθένος ειμί- ού τέτοκα. 2. Τέξεις υίόν, δς Αιγύπτου βασιλεύ­σει. 3. Ή παρθένος τέξεται υίόν. 4. Τέξηι υίόν καί καλέσεις4 τό όνομα αυτού Ίησούν. 5. Καί έτεκε τόν υίόν αυτής τόν πρωτότοκον.

' Theaet. 152e; Phaedr. 245d; Leg. 888e b 17d; 31d c Doxogr. 323,14 d Men.Epitr. 372 e 1. Act. 21,14; 2. Mt. 6,10; 26,42; 3. Mt. 18,3; 4. Mt. 21,5; 5. Lk. 8,17 ' Lach. 181b 8 fr. 195; Ba. 1; Phoen. 288; fr. 980.

LEKTION 64 167

1 Hipponax, vulgärer ionischer Dichter des 6. Jh. 2 Κυμαϊος, Einwohner von Kyme an der kleinasiatischen Küste - Schildbürger (vgl. L.62 Fn. 1). 3 lagen (κεϊμαι). 4 Diese Form des Futurs von καλέω ist nicht klassisch.

Lektion 64

γ η ρ ά σ κ ω , εγήρασα . . . ευρίσκω, ηυρον . . .

π ά σ χ ω , πείσομαι . . . ( ά π ο ) θ ν ή ι σ κ ω , (άπ-)έθανον

Ι

(γηράσκω)

Α. 1. Σ ό λ ω ν ο ς · * Γηράσκω δ' αίεί πολλά διδασκόμενος.

2. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς · 3 * Τό τήσδε χώρας ού γεγήρακεν σθένος. 3. Κ ρ ι τ ί ο υ (τού τ υ ρ ά ν ν ο υ ) είς Ανακρέοντα τον ποιητήν

* Ού ποτέ σου φιλότης γηράσεται ουδέ θανεϊται. 4. Π λ ά τ ω ν ο ς · περί τής Ίλιάδος τής αρχής·1' Αγαμέμνων έκέλευε τόν ιερέα άπιέναι· πριν δέ λυθήναι αυτού τήν

θυγατέρα, έν Αργεί έφη γηράσειν αυτήν.

(ήβά(σκ)ω)

Β. Τραγικά

1. Α ι σ χ ύ λ ο ς 0 περί ήρωός τίνος λέγει ώς είχε * Γέροντα τόν νουν, χείρα δ' ήβώσαν φύσει. 2. Ε υ ρ ι π ί δ η ς * 1 δέ περί λύπης ώς * Χρόνος μαλάξει· νύν δ' έθ' ήβάσκει κακόν. 3. Ό δ ' α ύ τ ό ς α έποίησε τήν Άθηνάν λέγουσαν ::" . . . Παισίν Άργείων λέγω/πορθήσεθ' ήβήσαντες Ίσμήνου πόλιν. 1

C. Θεόγνιδος·

* 'Ήβα μοι, φιλέ θυμέ· τάχ' αύ τίνες άλλοι έσονται άνδρες, έγώ δέ θανών γαία μέλαιν' έσομαι.

(φάσκω)

D. Πλάτωνος0

1. Δοκεϊ ή ψυχή διαλέγεσθαι, αυτή έαυτήν ερωτώσα καί άποκρινο-

μένη καί φάσκουσα καί ού φάσκουσα.

2. Οί σοφισταί, τάλλα (τά άλλα) σοφοί όντες, τούτο άτοπον εργάζον­

ται πράγμα- φάσκοντες γάρ αρετής διδάσκαλοι είναι, πολλάκις κατή-

168 LEKTION 64

γορούσι τών μαθητών ώς άδικούσι σφάς, τους τε μισθούς άποστε-

ρούντες καί άλλην χάριν ούκ αποδίδοντες 2, εύ παθόντες ύπ ' αυτών.

Ε. Περί Μενεκράτους τού Συρακοσίου 3

* Ό Μενεκράτης έφασκεν είναι Ζευς θεός. (κωμ.)

(πάσχω)

F. Σοφοκλέους6

1. ::" Έ α με πάσχειν ταϋθ' άπερ παθείν με δεϊ.

2. : : Ά ν θ ' ών έπασχον εύ θέλω δούναι 4 χάριν.

3. * Εί δείν' έδρασας, δεινά καί παθείν σε δεϊ.

G. Έ κ κωμωιδιών τίνων

2. * Έ κ τού παθεϊν γίγνωσκε καί τό συμπαθεϊν

καί σοι γάρ άλλος συμπαθήσεται παθών.

2. * Σοφόν τό γήρας, πόλλ' ίδόν τε καί παθόν.

Η. Εύριπίδου'

1. * Ούκ έστιν ειπείν ζώντα· >τούτ' ού πείσομαι<. 2. ::' Θνητός γάρ ών καί θνητά πείσεσθαι δόκει. 3. * Οϊμοι· τί δ' οϊμοι; θνητά τοι πεπόνθαμεν. 4. * Πέπονθεν οία καί σέ καί πάντας μένει. 5. * Καί μήν, δσ' άνδρα χρή παθείν εύδαίμονα,

πέπονθας· ήβησας γάρ έν τυραννίδι.

Ι. Γραμματικόν (Ξενοφώντος)8

1. Σύν ύμΐν δ τι άν δέηι πείσομαι. 2. Τώι άνδρί δν άν ελησθε

στρατηγόν, πείσομαι. Κ. 1. Π λ ά τ ω ν ο ς · 5

Βαβαί, ώ Αλκιβιάδη, οίον πάθος πέπονθας· άμαθίάι γάρ συνοικείς.

2. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ · * Ουδέν πέπονθας δεινόν, εί μή προσποιήι.

L. Ό φιλόσοφος

Θαλήν είς τόν ούρανόν όρώντα καί έμπεσόντα είς φρέαρ ή θεράπαι-

να, Θράιττα 6 ούσα, δίκαια παθείν έφη, δς τά π α ρ ά ποσίν άγνοών τά

έν ούρανώι έσκόπει.

II

(ευρίσκω)

Α. Έ κ τού Ευαγγελίου11

Πορεύεσθε είς τήν κώμην . . . καί εύρήσετε πώλον δεδεμένον . . . Λύ­σατε αυτόν και άγάγετέ μοι . . . καί άπήλθον καί εύρον τόν πώλον δεδεμένον προς τήν θύραν, καί λύουσιν αυτόν.

Β. 1. ΗΥΡΗΚΑ - ηύρηκα - εΰρηκα.

2. Ε π ι κ τ ή τ ο υ · ' Ζητείτε καί εύρήσετε· πάς γάρ ό ζητών ευρίσκει.

3. Εύρημα κάλλιστον ηύρηκα.

LEKTION 64 169

4. Τοις άνθρώποις Προμηθεύς ηύρε μηχανήν σωτηρίας.

5. Ηύρηται ήμίν άπαντα ά δεϊ, άλλ' ού χρώμεθα.

C. Περί γυναικών

1. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ 1 ' * Ψέγειν γυναίκας, εί μί'(α) ηύρέθη κακή,

πάσας ομοίως άδικόν έστιν.

2. Α ρ ι σ τ ο φ ά ν ο υ ς - (έστι δέ Λυσιστράτη ή λέγουσα)

* »Έθέλοιτ' άν ούν, εί μηχανήν εϋροιμ' έγώ,

μετ' εμού καταλύσαι τον πόλεμον;« - »Νή τώ θεώ.« 7

D. Θαλής έλεγε· Σοφώτατον Χρόνος· εξευρίσκει γάρ πάντα.

(στερίσκω)

Ε. + Τραγικά 1. 'Ω δαϊμον, οϊας γυναικός μ' αποστερείς. 2. Τού φιλτάτου υιού,

οϊμοι, στερίσκομαι. 3. Τής πατρίδος αδίκως αποστερούμαι. 4.

Τέκνων φιλτάτων Φοίβος μ' άπεστέρησε. 5. Μητρός τής φιλτάτης

άπεστερήθην. 6. Έ γ ώ δέ παίδων έστέρημαι.

F. Κατά τόν Πλάτωνα,1 οί άνθρωποι άκοντες τής αληθείας στερίσκον-

ται.

(αναλίσκω)

G. 1. Αρ ' ούκ έξέσται μοι άναλίσκειν τάμα οποί άν βούλωμαι, ώσπερ οί εύδαίμονες δοκούντες είναι άναλίσκουσιν; 2. Μάτην λόγους άνα-λοίς· ού γάρ με πείσεις. 3. Έάν τις έλαττον άναλώσας πλέον κτήσηται, κέρδος λέγεται. 4. Μόνον τούτο τό άνάλωμα άναλωθέν ούκ έστιν άνακτάσθαι, ψυχήν.

(άλίσκομαι)

Η. Θουκυδίδου 1. Τήι αύτήι ήμέράι τών Αθηναίων τριήρης αύτοίς άνδράσιν 8 ύπό Συρακοσίων άλίσκεται. 2. Οί Αθηναίοι άπέκτειναν τους Αίγινήτας πάντας όσοι έάλωσαν 3 Οί Λπνεδοψόνιο· πυνθάνοντα.' ότι ή Μυ­τιλήνη ύπό τών Αθηναίων έάλωκεν.

((άπο-)θνήισκω)

Ι. Εύριπίδου

1. * "Ηδιστος γάρ τοι θάνατος ~ ^ _

συνθνήισκειν θνήισκουσι φίλοις. ^ ^ -

2. * Θανήι γε μέντοι εύκλεής, δταν θάνηις.

3. ::" Τίς οίδεν, εί ζήν τούθ' δ κέκληται θανεϊν,

τό ζήν δέ θνήισκειν εστίν;

4. * Τί τους θανόντας ούκ έάις τεθνηκέναι;

5. (Ανδρομάχη) ::" Έκτορ'(α) έξ Άχιλλέως/θανόντ' έσεϊδεν.

6. (Κρέων Θηβών έκράτει) * Έτεοκλέους θανόντος Πολυνείκους ϋπο.

170 L E K T I O N 64

Κ. Σοφοκλέους 1. (Λάιος, ό τοϋ Οιδίποδος πατήρ)

* Θανεϊν ελέχθη προς τίνων οδοιπόρων. 2. (Φιλοκτήτης προς Νεοπτόλεμον, τον Άχιλλέως υίόν) * »Πρώτον λέγ', εί τέθνηχ' ό Πηλέως γόνος;«

- »Τέθνηκεν, ανδρός ούδενός, θεού δ' ύπο.«

L. Περί θανάτου 1. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ - ':' Ό ν γάρ θεοί φιλοϋσιν, άποθνήισκει νέος.

2. Τ ο ϋ α υ τ ο ύ - ::" Ή ζήν άλύπως ή θανεϊν εύδαιμόνως.

3. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς · * Άλλ' ή καλώς ζήν ή καλώς τεθνηκέναι τόν ευγενή χρή.

4. Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · 1 " Ούκ άδικόν άποκτεϊναι τόν δικαίως αποθα­νόντα.

5. Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ " Ούκ έστι φρένας έχοντος άνθρωπου άγνοείν ότι ό άνθρωπος ζώιόν έστι θνητόν, ουδέ δτι γέγονεν είς τό άποθανεϊν.

III

Αναγνώσματα

Α. Έ κ τής Σωκράτους Απολογίας" 1. Εί μοι εΐποιτε· »Ώ Σώκρατες, νύν μέν Άνύτωι ού πεισόμεθα άλλ' άφίεμέν σε9, έπί τούτωι μέντοι, έφ' ώιτε 1 0 μηκέτι φιλοσοφείν- έάν δέ άλώις έτι τούτο πράττων, άποθανήι« - εί ούν με, όπερ είπον, έπί τού­τοις άφίοιτε 9, εϊποιμ' άν ύμΐν δτι »Έγώ υμάς, ώ άνδρες Αθηναίοι , ασπάζομαι μέν καί φιλώ, πείσομαι δέ μάλλον τώι θεώι ή ύμΐν.« 2." Ισως με οϊεσθε, ώ άνδρες Αθηναίοι, άπορίάι λόγων έαλωκέναι τοι­ούτων οίς άν υμάς έπεισα. Πολλού γε δεί. Άλλ' άπορίάι μέν έάλωκα-ού μέντοι λόγων, άλλα τόλμης καί άναισχυντίας.

Β. Αντισθένης 1 1 μυούμενός ποτέ τά 'Ορφικά 1 2 , τού ιερέως είπόντος ότι οί ταύτα μεμυημένοι πολλών αγαθών έν Άιδου μετέχουσι, »τί ούν,« έφη, »ούκ άποθνήισκεις;«

C. Σχολαστικός άπαντήσας φίλωι είπεν· »ήκουσα ότι απέθανες.« Ό δέ

άπεκρίνατο· »άλλ' όράις με ζώντα.« καί ό σχολαστικός· »Καί μήν ό

ειπών μοι κατά πολύ σού άξιοπιστότερος ήν.«

"Oed.Col. 727 b Rep. 393e; Theaet. 190a; Gorg. 519c c Sept. 622 d Ale. 1085, Suppl. 1213 ' Phil. 1383; O.C. 1489; fr. 962 ' Fr. incertum; fr. 1075; fr. 300; fr. 649; Ale. 654 «Anab. 1,3,5 und 15 h Mt. 21,2 und Mk. 11,2 '128,20 k fr. 635 ' R e p . 413a m Rhet. 1397b 11 n Consol. 116B ° Pl.Apol. 29c; 38d.

1 D.h. Theben, πορθέω zerstören. 2 gratiam non reddentes, schuldigen Dank nicht ab­stattend. 3 Der Arzt Menekrates >Zeus< (4. Jh.): ein oft zitiertes Beispiel religiösen Wahnsinns. 4 geben (vgl. Fn. 2). 5 Der Sprecher ist Sokrates (Ale. I I 18b). 6 Thrakerin. 7 Ja, bei den zwei Göttinnen (nämlich Demeter und Persephone, die beson­ders von den Frauen verehrt wurden), Ar.Lys. 111. 8 αϋτοϊς άνδράσιν mitsamt den Männern: ein speziell attischer Gebrauch, der auf dem Mißverständnis eines Homerischen be-

L E K T I O N 65 171

ruht. 9 lassen dich los (άφίημι, L. 82; Opt. - hier - άφίοιτε wie λύοιτε). 10 έφ' ώιτε mit Infinitiv: unter der Bedingung, daß . . . 11 Vgl. L.49 Fn. 8. 12 >Orphi-sche< Riten, >Reinigungen< und >Mysterien<, wurden von deren Propagandisten auf Orpheus, den mythischen Sänger, zurückgeführt. Vgl. L.27D2.

Lektion 65

γιγνώσκω . .. έγνωκα . . . διδάσκω . . . δεδίδαχα

-μιμνήσκω . . . μέμνημαι τιτρώσκω . . . έτρώθην

Ι

Α. 1. * Γίγνωσκε σαυτόν όστις εί. 2. Γίγνωσκε άνθρωπος ών. 3. 'Ηρα­κλείτου3· Άνθρώποις πάσι μέτεστι γιγνώσκειν εαυτούς καί σωφρο-νεϊν. 4. Παροιμία· Γιγνώσκειν καί συγγιγνώσκειν. 5. Άρα γινώσ-κεις δ άναγινώσκεις;0

Β. Έκ τού Ευαγγελίου0

Γνώσεσθε τήν άλήθειαν, καί ή αλήθεια ελευθερώσει υμάς.

C. Αισώπου- Κώνωψ καί ταύρος Κώνωψ πολύν χρόνον καθίσας έπί κέρατος ταύρου, επειδή άπαλλάτ-τεσθαι έμελλεν, επυνθάνετο, εί ήδη βούλεται αυτόν απελθείν. Ό δέ ταύρος έφη- »άλλ' ούτε, δτε ήλθες, έγνων ούτε, έάν άπέλθηις, γνώσο-μαι.«

D. Περί 'Οδυσσέως1

::" Πολλών δ' ανθρώπων ϊδεν άστεα καί νόον έγνω.

Ε. Σοφών αποφθέγματα 1. Πιττάκου- Καιρόν γνώθι. 2. Χίλωνος· Γνώθι σαυτόν (δ καί έγέγραπτο έν τώι ίερώι τώι έν Δελφοίς). 3. Θαλήτος- Χαλεπόν τό εαυτόν γνώναι.

4. Δημοκρίτου· Ήλθον είς Αθήνας καί ού τίς με έγνωκεν.

F. Τραγικά 1. Έ κ τού Αισχύλου Προμηθέως (50)2

KP. * Ελεύθερος γάρ ούτις εστί πλην Διός. ΠΡ. ::" Έγνωκα τοϊσδε κούδέν άντειπεϊν έχω.

172 LEKTION 65

2. Έ κ τ ο ύ Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς Ο ι δ ί π ο δ ο ς (1068)3

ΙΟ. * Ώ δύσποτμ'(ε), είθε μήποτε γνοίης δς εϊ.

3. Κ α τ ' Ε ύ ρ ι π ί δ η ν (Ba. 1341) Εί σωφρονείν έγνωτε, ηύδαιμονεϊτε άν.

G. Πλάτωνος, έκ τού Κρατύλου'1

Εί πάντα μεταβάλλοι ή κινοϊτο καί μηδέποτε ωσαύτως έχοι, ούκ άν γνωσθείη ύπ' ούδενός. άμα γάρ άν έπιόντος4 τού γνωσομένου άλλο καί άλλοίον γίγνοιτο καί έκ τούτου τού λόγου ούτε τό γνωσόμενον ούτε τό γνωσθησόμενον άν εϊη.

Η. Γραμματικόν (Περί Σωκράτους)

1. Οί δικασταί Σωκράτους θάνατον κατέγνωσαν.5 2. Σωκράτους

θάνατος κατεγνώσθη (κατέγνωσται).

Ι. Κατ' 'Ισοκράτη6

Άνέγνωστο τοϊς φίλοις ό λόγος6, οί δέ διελέγοντο περί τών άνα-

γνωσθέντων καί έπήινουν αυτά· άναγνωσθήσεται δέ καί ύμΐν.

II

(διδάσκω)

Α. 1. ";" Γηράσκω δ' αίεί πολλά διδασκόμενος. 2. Χαίρε, διδάσκαλε. 3.

Αρα διδακτόν ή αρετή; 4. Άνευ διδαχής ούκ έστι μάθησις.

5. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · * Χρεία διδάσκει, κάν βραδύς τις ήι, σοφόν.

Β. 1. * Ό σ α ι τέχναι γεγόνασι, ταύτας, ώ Αάχης,

πάσας έδίδασκεν ό χρόνος, ούχ ό διδάσκαλος, (κωμ.) 2. * Τίς ούν διδάξει σ' άλλος ή τά σ' (= σά) όμματα; (Εύρ.) 3. Θεμιστοκλής ίππέά έδιδάξατο αγαθόν Κλεόφαντον τόν υίόν.'

4. Πολλοί τους υιούς ρήτορας διδάσκουσιν. 5. Π ρ ω τ α γ ό ρ ο υ · Φύσεως και ασκήσεως διδασκαλία δείται.

C. 1. Διδασκάλους ιδίως λέγουσι τους ποιητάς τών διθυράμβων καί τών κωμωιδιών καί τών τραγωιδιών. 8

2. Ι σ ο κ ρ ά τ ο υ ς · 7 Τίς ούκ άκήκοε τών τραγωιδοδιδασκάλων Διονυ-σίοις τάς Άδράστωι γενομένας έν Θήβαις συμφοράς;

3. Π λ ά τ ω ν ο ς · ' 1 Φερεκράτης ό ποιητής έδίδαξεν Άγριους 8 τήν κωμωιδίαν.

D. Έ κ τών Αριστοτέλους Διδασκαλιών 9

1. Π ε ρ ί τ ο ύ Α ι σ χ ύ λ ο υ ' Α γ α μ έ μ ν ο ν ο ς · Έδιδάχθη τό δράμα έπί άρχοντος Φιλοκλέους, Όλυμπιάδι π ' , έτει β ' 1 0 πρώτος Αισχύλος.

2. Έ κ τ ώ ν ' Α ρ ι σ τ ο φ ά ν ο υ ς Β α τ ρ ά χ ω ν · έστι δ ' Αισχύλος ό λέγων ταύτα·

* Είτα διδάξας Πέρσας μετά τούτ' έπιθυμεϊν έξεδίδαξα/νικάν άεί. Σ χ ο λ . Οί Πέρσαι πρότερον δεδιδαγμένοι είσίν, είτα οί Ε π τ ά . 1 1

LEKTION 65 173

3. Π ε ρ ί τής Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ ' Ι φ ι γ έ ν ε ι α ς · Αί Διδασκαλίαι φέρουσι, τε-

λευτήσαντος τού Εύριπίδου τόν υίόν αυτού, όμώνυμον, δεδιδαχέναι

έν άστει Ίφιγένειαν τήν έν Αύλίδι, Άλκμαίωνα, Βάκχας.

(-μιμνήσκω)

Ε. 1. Π ώ ς χ ρ ή π ε ί θ ε ι ν τ ο υ ς δ ι κ α σ τ ά ς · ' Ύπομίμνησκε τους δικα-στάς ότι ού περί τού νόμου άλλα περί τού πράγματος δικάζουσιν.

2. Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · * 1 Άναμιμνήσκεσθαι ουδέν άλλο ζώιον δύναται πλην άνθρωπου.

3. Ξ ε ν ο φ ώ ν 1 είπεν· Ώ θαυμασιώτατε άνθρωπε, σύγε ουδέ ορών γιγνώσκεις ουδέ άκούων μέμνησαι.

F. 1. Μέμνησθ' Αθηνών. 2. Εύ γ' έποίησας άναμνήσας ημάς. 3.

Μνήσθητι εύ παθών. 4. Έ γ ώ σ' ύπομνήσω. 5. Καλώς ύπομιμνήσ-

κεις με. 6. Μεμνώμεύα, ώ φίλοι, ά νύνόη έλέγομεν. 7. Μνηοθηοό-

μεθα. 8. Μέμνησο άνθρωπος ών.

G. Πλάτωνος, έκ τού Φαίδωνος1" Καί μήν, έφη ό Κέβης, και κατ' έκεϊνόν γε τόν λόγον, ώ Σώκρατες (εί αληθής έστιν), όν συ εϊωιίας ιΊαμά λέγειν, δτι ήμίν ή μάθησις ούκ άλλο τι ή άνάμνησις τυγχάνει ούσα- καί κατά τούτον ανάγκη πού ημάς έν προτέρωι τινι χρόνωι μεμαθηκέναι ά νύν άναμιμνησκόμεθα. Άλλα, ώ Κέβης, έφη ό Σιμμίας, ποϊαι τούτων αί αποδείξεις; ύπόμνη-σόν με· ού γάρ σφόδρα έν τώι παρόντι μέμνημαι.

(άποδιδράσκω)

Η. Πλατωνικά καί άλλα 1. Ό δούλος με άπέδρα. 2. Έλυσα έμαυτόν· είτα άπέδράν. (Μεν.) 3. Τό άποδιδράσκοντα μή δύνασθαι άποδράναι πολλή μωρία εστίν." 4. ΣΩΚΡΑΤΗΣ. 1 2 Τί δ'; έκάτερόν τις άγνοών άρ' αμφότερα γιγνώσ-κει;

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ. Άλλα δεινόν καί άλογον, ώ Σώκρατες. ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ανάγκη άρα έκάτερόν γιγνώσκειν, εϊπερ αμφότερα τις γνώσεται· καί ούτως ήμίν ό καλός λόγος άποδεδρακώς οϊχεται."

(τιτρώσκω)

Ι. Θουκυδίδου," περί τής Βρασίδα τελευτής1 3

Ό Βρασίδας, φεύγοντος ήδη τών Αθηναίων τού ευωνύμου κέρως,

τιτρώσκεται, καί πεσόντα αυτόν οί μέν Αθηναίοι ούκ αισθάνονται,

οί δέ πλησίον άραντες άπήνεγκαν.

Κ. 1. Π α ρ ο ι μ ί α · Ό τρώσας ίάσεται. 2. Περί Άχιλλέως- * Άνήρ σιδήρωι τρωτόν ούκ έχει δέμας. 1 4

3. Ουδείς σε τρώσει. 4. Έ κ τ ώ ν Π λ ά τ ω ν ο ς Ν ό μ ω ν Ρ Τραυμάτων τών όργήι γενομένων τον τρώσαντα τίνειν τώι τρωθέντι τοϋ βλάβους τήν διπλασίαν.

174 L E K T I O N 66

III Αναγνώσματα

Α. Περί τών Χαλδαίων έκ τών Διοδώρους

Οί Χαλδαϊοι, τών άστρων πολυχρονίους παρατηρήσεις πεποιημένοι και τάς εκάστου κινήσεις καί δυνάμεις ακριβέστατα πάντων ανθρώπων έπεγνωκότες, πολλά τών μελλόντων συμβαίνειν προλέ-γουσι τοϊς άνθρώποις.

Β. Φιλογέλως Σχολαστικός έκκομίσας15 τόν υίόν, άπαντήσας τώι διδασκάλωι αυτού-Σύγγνωθι, έφη, δτι ούκ ήλθεν ό υιός μου είς τήν σχολήν- απέθανε γάρ.

' Β 116D-K b Act.Apost. 8,30 c Jh. 8,32 d Crat. 439e-440b (gerafft) e nach XII 233f. ' Pl.Meno 93d 8 Harpokration s.v. h Protag. 327d ' Rhet. ad Alex. 443a 16 k Hist.anim. 488b 26 ' Anab. 3,1,27 m Phaed. 72e n Prot. 317a; Theaet. 203d ° 5,10,8 p Leg. 878b q II 30,2.

1 Der dritte Vers der Odyssee. 2 Gesprochen, während Kratos (Gewalt) den Prometheus an den Felsen schmiedet. 3 Iokaste zu Odipus. 4 επιών. Gen. έπιόντος Partiz. her­ankommend (lat. iens). 5 Für καταγιγνώσκω s. auch L.44, Anfang (Pl.Euth. 2b). 6 ό λόγος hier: Rede (geschriebene). 7 Isokrates (XII 168) deutet auf Euripi­des' Tragödie Ίκέτιδες (die Schutzflehenden, L.45 IIA). 8 >Die Wilden<: Titel einer Ko­mödie des Pherekrates. 9 Unter dem Titel Διδασκαλίαι gab Aristoteles die Urkunden zur Geschichte des Athenischen Dramas heraus. Zitate aus diesem unschätzbaren Werk finden sich in den Hypotheseis (L.58 Fn. 6) und Scholien vieler Tragödien und Komödien. 10 = 458 v.Chr. (π' = 80). 11 Aus einem Scholion zu der eben zitierten Stelle bei Aristophanes. •Sieben gegen Theben« und >Perser<: erhaltene Dramen des Aischylos. 12 Sokrates ertappt sich und seinen Gesprächspartner Theätet bei einem Trugschluß. 13 Im Kampf um Am-phipolis, 422 v.Chr. 14 τό δέμας Gestalt, Korper. 15 έκκομίζω herausbringen, zu Grabe tragen.

Lektion 66

κάμνω . . . έκαμον . . . πίνω . . . έπιον . . .

φθάνω . . . έφθην (έφθασα) κρίνω . . . έκρινα . . .

(δάκνω)

Α. Παροιμίαι 1. Τόν άτυχη καί πρόβατον δάκνει (έδακεν, δήξεται). 2. Ό δηχθείς ύπό όφεως καί τό σχοίνιον φοβείται.

LEKTION 66 175

(τέμνω)

Ε. Έ κ τού Πλάτωνος Γοργίου8

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Κρινοϋμαι δ' έγώ ώς έν παιδίοις ιατρός άν κρίνοιτο, εί αυτού κατήγοροι τις λέγων ότι »Ώ παίδες, πολλά υμάς κακά δδε εϊρ-γασται άνήρ καί τους νεωτάτους υμών διαφθείρει, τέμνων και κάων καί πεινήν καί διψήν άναγκάζων.«

C. Περί ατόμων1"

1. Δημόκριτος ούκ έφη είς άπειρον είναι τήν τομήν.

2. Ατομος1 λέγεται ούχ δτι εστίν ελαχίστη, άλλ' ότι ού δύναται

τμηθήναι.

D. Έ κ τών Εύκλείδου Ή γραμμή ή ευθεία AB τετμήσθω είς τό Γ.

Α Γ Β ι 1 1

(κάμνω)

Ε. Σωκρατικά (l-4) c

1. Αρ' ούν μνημονεύεις, ήν δ' έγώ, τους τών καμνόντων λόγους, ούς λέγουσιν όταν κάμνωσιν; - Ποίους; - Ώ ς ουδέν άρα έστιν ήδιον τοϋ ύγιαίνειν, άλλα σφάς έλελήθει2, πριν κάμνειν, ήδιστον όν; - Μέμνη-μαι, έφη. 2. 'Ιατροί μέν, έφην, δεινότατοι άν γένοιντο, εί έκ παίδων άρξάμενοι, προς τώι μανθάνειν τήν τέχνην, καί αυτοί πάσας νόσους κάμοιεν καί είεν μή πάνυ υγιεινοί φύσει. 3. Μή κάμηις φίλον άνδρα ευεργετών. 4. Άλλα καθιζώμεθα, ώ Σωκράτες· κέκμηκα γάρ χθες βαδίσας Μεγαρόθεν. 5. Α ι σ χ ύ λ ο υ · * Ούτοι καμούμαί σοι λέγουσα τάγαθά. 3

F. Έ κ τών Θουκυδίδου

1. Π ε ρ ί τ ο ύ δ ε υ τ έ ρ ο υ έ τ ο υ ς τού πολέμου δν Θουκυδίδης ξυνέ-γραψεν (II 57 u. 59)

Τήι έσβολήι ταύτηι4 οί Πελοποννήσιοι πλείστον τε χρόνον έμειναν καί τήν γήν πάσαν έτεμον ημέρας γάρ τεσσαράκοντα μάλιστα έν τήι γήι τήι Άττικήι έγένοντο . . . Μετά δέ τήν δευτέραν έσβολήν τών Πελο-ποννησίων οί Αθηναίοι, ώς ή γή αυτών έτέτμητο τό δεύτερον, ήλλοί-ωντο τάς γνώμας καί τόν Περικλέα έν αίτίάι είχον ώς πείσαντα σφάς πολεμείν.

(φθάνω)

2. Τά κ α τ ά Π ύ λ ο ν · 5 Οί Αθηναίοι παντί τρόπωι ήπείγοντο φθήναι τους Λακεδαιμονίους έκτειχίζοντες6 τό χωρίον πριν έπι-βοηθήσαι.

3.-5. Τ ά έν Σ ι κ ε λ ί ά ι - 3. Τών Αθηναίων ό στρατός έχώρει δρόμωι προς τάς Έπιπολάς 7 καί φθάνει άναβάς πριν τους Συρακοσίους πα-ραγενέσθαι.

176 LEKTION 66

4. "Εφθασε τον Νικίαν έκ τής Πελοποννήσου Γύλιππος άφικόμενος.

5. Νικίου, έν τήι προς Αθηναίους έπιστολήι- Ή ν μή προσέχητε τήν

γνώμην, οί πολέμιοι υμάς φθήσονται.

G. Δημοσθένους καί Φιλίππου (L.59D)

1.-2. Δ η μ ο σ θ έ ν ο υ ς · 1. Φίλιππος πείσεσθαί τι ύφ' υμών προσδο-

κάι, άν μή φθάσηι ποιήσας πρότερος.

(άφικνέομαι)

2. Νύν Φίλιππος άφικνεϊται προς υμάς ούκέτι δι' αγγέλων, άλλ' αυ­

τός.

3.-4. Φ ι λ ί π π ο υ , έν τήι προς Αθηναίους έπιστολήι· 3. Έ ά ν μή έμ-

μένητε ταϊς σπονδαϊς, ουδέν πράξετε έξω τού έφθακέναι άδικούν-

τες. 4. Έ ς τούτο παρανομίας άφϊχθε ώστε καί προς τον Πέρσην8

πρέσβεις άπεστάλκατε πείσοντας αυτόν έμοί πολεμείν.

Η. 1. Ό γέρων λέγει· Πού ήσθα, ώ νεανία, δτε ό Μήδος 8 άφίκετο;

2. Αριστοφάνης δέ λέγει που περί γέλωτος· * Ύπό τού γέλωτος είς Γέλαν9 άφίξομαι.

3. Αλκιβιάδης λέγει- Σμικρόν με έφθης, ώ Σώκρατες· έγώ γάρ έν νώι εϊχον πρότερος σοι προσελθεϊν. 4. Ό ικέτης λέγει· 'Ικέτης άφϊγμαι προς σέ. 5. Αί Ίκέτιδες λέγουσιν· Πάσαι σ' ικνούμεθα θάψαι τους κεκμηκότας.

(κρίνω)

Ι. Έ κ τού Ευαγγελίου*1

1. Μή κρίνετε ϊνα μή κριθήτε. 2. Ό πιστεύων είς 1 0 αυτόν ού κρίνε­ται, ό μή πιστεύων ήδη κέκριται.

Κ. Πλάτωνος6

Τίνι χρή κρίνεσθαι τά μέλλοντα καλώς κριθήσεσθαι; άρ' ούκ έμπει-ρίάι τε καί φρονήσει καί λόγωι; ή τούτων έχοι άν τις βέλτιον κρι-τήριον;

L. Αριστοτέλους, Τέχνης ρητορικής' 1. Ή δίκη κρίσις εστίν τοϋ δικαίου καί άδικου. 2. Περί ών ϊσμεν καί κεκρίκαμεν, ουδέν έτι δεί λόγου. 3. Εί τώι πεπονθότι τό »καλώς« ή »δικαίως« υπάρχει, καί τώι ποιήσαντι, καί εί τώι ποιήσαντι, καί τώι πεπονθότι· οίον ή περί Δημοσθένους δίκη καί τών αποκτεινάντων Νικάνορα· 1 1 έπεί γάρ δικαίως εκρίθησαν άποκτείναι, δικαίως έδοξεν άποθανεϊν.

Μ. 1. Έ κ τής Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς ' Α π ο λ ο γ ί α ς · 1 2 Άποκρίνου, ώγαθέ· καί

γάρ ό νόμος κελεύει άποκρίνεσθαι . . . Καί μοι άπόκριναι . . . άπο-

κρινάσθω, ώ άνδρες.

2. Έ κ τ ο ύ κ α τ ά Μ ά ρ κ ο ν ε υ α γ γ ε λ ί ο υ · (15,4) Ό δέ Πιλάτος πάλιν

έπηρώτα αυτόν, λέγων· Ούκ άποκρίνηι ουδέν; ϊδε πόσα σου κατηγο-

ρούσιν. ό δέ 'Ιησούς ούκέτι ουδέν άπεκρίθη, ώστε θαυμάζειν τον Πι-

λάτον.

L E K T I O N 66 177

Ν. Διόδωρου8

Φιλίππου Βυζάντιον πολιορκούντος13 Αθηναίοι μέν έκριναν τον Φί-λιππον λελυκέναι τήν είρήνην ευθύς δέ καί δύναμιν ναυτικήν εξέπεμ­ψαν βοηθήσουσαν τοίς Βυζαντίοις.

(πίνω)

Ο. Περί τού πίνειν 1. Σιμωνίδου· ::" Πίνε, πϊν' έπί συμφοραϊς. 2. Ούπω έπιες οίνον τοι­ούτον ουδέ πίηι. 3. Έκπιε, ώσπερ μ' όράις πίνοντα. 4. Αλεξάν­δρου τοϋ βασιλέως πλέον πέπωκας. 5. Ούχ ύβρις οίνου πίνειν το­σούτο όσον άν πιών άφίκοιο οϊκαδε ασφαλώς.

Ρ. Έκ τού Πλάτωνος Συμποσίου (176a) Είέν, άνδρες, έφη ό Παυσανίας, τίνα τρόπον ράιστα πιόμεθα; έγώ μέν ούν λέγω ύμΐν ότι τώι όντι πάνυ χαλεπώς έχω ύπό τού χθες πότου καί δέομαι αναψυχής τίνος - οίμαι δέ καί υμών τους πολλούς· παρήτε γάρ χθες.1 4 σκοπεϊσθε ούν τίνι τρόπωι ώς ράιστα πίνοιμεν.

Q. Περί πόλεως καταποθείσης15

Έν Ίταλίάι πόλις τις καταποθήναι λέγεται ύπό τής λίμνης ήι όνομα Σαβάτα ή καί Σάβατος.

' Gorg. 521c (vgl. Xenoph.Mem. 1,2,54; Anab. 5,8,18; Heraclit. Β58) " Demoer. A48; Do-xogr. 286 ' PI.Rep. 583c; 408d; Gorg. 470c; Eryx. 392b d Mt. 7,1; Jh. 3,18 ' Rep. 582a ' Rhet. 1377b 22 (E.N. 1134a 31); 1391b 9; 1397a 28 * XVI 77,2.

1 Τά άτομα (nämlich σώματα) oder αί άτομοι (nämlich οϋσίαι oder φύσεις): άτομος, ov ist Adjektiv. 2 Es war verborgen (Plqu. von λανθάνω, L. 67). 3 Athena spricht (Eu-men. 881). 4 430 v.Chr. 5 Pylos: felsige Landzunge im westl. Peloponnes (Bai von Navarino), deren Besetzung (425 v.Chr.) den Athenern einen entscheidenden Erfolg brachte (L. 62 Fn. 5). 6 έκτειχίζω den Bau einer Mauer vollenden. 7 Epipolai: das Hoch­plateau nördlich von Syrakus. 8 Der Perserkönig. - Zwischen »Medern- und >Persern< machten Griechen oft keinen Unterschied. 9 L.56 IUI . 10 πιστεύειν εις glauben an: eine christliche Formel, in Stil und Denkart nicht griechisch. 11 Nicht näher bekannt; vgl. aber L.64 IIL4. 12 Sokrates nimmt Meletos ins Kreuzverhör. 13 Im J. 340 v.Chr., also zwei Jahre vor der endgültigen Niederlage Athens (und Thebens) bei Chairo-neia. 14 .Gestern· haben sie Agathons Sieg an den Dionysien gefeiert. 15 Mehr dar­über im Άνθολόγιον, β', B'4.

178 LEKTION 67

Lektion 67

άμαρτάνω, άμαρτήσομαι . . . λανθάνω . . . λέληθα

αισθάνομαι, αίσθήσομαι . . . τυγχάνω, τεύξομαι . . .

Ι

(άμαρτάνω)

Α. 1. Εύριπίδου· * Ό πλείστα πράσσων πλεϊσθ' άμαρτάνει βροτών. 2. Μενάνδρου· ::' Αν\Ίρωπος ών ήμαρτον ού θαυμαστέον.

3. Α ν τ ι φ ώ ν τ ο ς · Ό παϊς, βάλλων άκόντιον, ήμαρτε τού σκοπού.

Β. 1. Χίλωνος· Πίνων μή πολλά λάλει· άμαρτήσηι γάρ. 2. Ξενοφώντος· 3 Έν ώι άν τις πράγματι μή πείθηται τώι εύ λέγοντι, άμαρτήσεται, άμαρτάνων δέ ζημιωθήσεται. 3. Ε π ι κ τ ή τ ο υ · Ό άμαρτάνων ού θέλει άμαρτάνειν, άλλα κατορ­θοϋν. 4. Ε π ι γ ρ α φ ή · 1 ':' Μηδέν άμαρτείν έστι θεών καί πάντα κατορθοϋν.

C. Αριστοτελικά1' 1. Τί διαφέρει τά κατά λογισμόν ή κατά θυμόν άμαρτηθέντα; φευκτά γάρ άμφω. 2. Αδύνατον, άπό τοϋ έν άρχήι ήμαρτημένου μή άπαν-τάν είς τό τέλος κακόν τι.

D. Αισχύλου, έκ τού Προμηθέως (260; 266) ΧΟΡ. * . . . τίς έλπίς; ούχ όράις δτι/ήμαρτες; . . . ΠΡΟ. * εκών εκών ήμαρτον, ούκ άρνήσομαι·

θνητοϊς άρήγων αυτός ηύρόμην πόνους.

(αισθάνομαι)

Ε. Αριστοτέλους0

1. Χρήσις αίσθήσεως τό αίσθάνεσθαι. 2. Ανάγκη πάντα τά ηδέα ή έν τώι αίσθάνεσθαι είναι παρόντα, ή έν τώι μεμνήσθαι γεγενημένα, ή έν τώι ελπίζειν μέλλοντα· αισθάνονται μέν γάρ τά παρόντα, μέμνηνται δέ τά γεγενημένα, έλπίζουσι δέ τά μέλλοντα. 3. Τό αισθητόν ένερ-γείν ποιεί τήν αϊσθησιν- ώστε πρότερον άν τής αίσθήσεως τό αισθητόν είναι δόξειεν.

F. Κωμικά δύο 1. * Έμοϋ γαμούντος ούδ' ό γείτων ήισθετο. 2. * - - - Αίσθού σαυτόν όντα, Φειδία,

άνθρωπον, άνθρωπον δέ καί τόν γείτονα.

G. Επικτήτου 1. Βλέπε είς τόν Σωκράτη εί θέλεις ελεύθερος είναι· καί αίσθήσηι ότι >παράδοξα μέν ίσως φασιν οί φιλόσοφοι (καθάπερ καί ό Κλεάνθης έλεγεν), ού μήν παράλογα.< 2. Ό καλός καί αγαθός, μεμνημένος τίς

LEKTION 67 179

τ' έστι καί πόθεν έλήλυθε καί ύπό τίνος γέγονεν, τήν αυτού χώραν

εκπληρώσει ευπειθώς τώι θεώι. »έτι μ' είναι θέλεις; πεισθήσομαί σοι

. . . Άλλ' ούκέτι μου χρείαν έχεις; διά σέ έμενον, καί νύν σοι πειθό-

μενος απέρχομαι.« - »πώς άπέρχηι;« - »ώς σύ ήθέλησας· ώς ελεύθε­

ρος, ώς υπηρέτης σός, ώς ήισθημένος σού τών προσταγμάτων.«

II

(μανθάνω)

Α. Κωμικά τρία 1. Ά π ' εχθρών πολλά μανθάνουσιν οί σοφοί.

2. * Γράμματα μαθεϊν δεϊ καί μαθόντα νουν έχειν.

3. :: Τούτο κράτιστον έν καλώς μεμοθηκέναι.

Β. 1. Θ ε ό γ ν ι δ ο ς ·

* Έσθλών μέν γάρ άπ' έσθλά μαθήσεαι-

τουτέστιν άπ' αγαθών μαθήσηι αγαθά.

2. ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · 0 Ά δεϊ μαθόντας ποιεΐν, ταύτα ποιούντες μαν-

θάνομεν.

(λαμβάνω)

C. 1. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ · * Τόλμηι δικαίάι χώ θεός συλλαμβάνει.

2. Ε π ι κ ο ύ ρ ο υ · Πάσα φιλία δι' αυτήν αιρετή- αρχήν δ' έλαβε άπό τής

ωφελείας.

3. Μ ο ν ό σ τ ι χ ο ν * Λαβών πάλιν δός, ϊνα λάβηις όταν θέληις. 4. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ · (έν Δυσκόλωι) •' »Ούκ άν λάβοιμι τήν κόρην;« - »ούκ άν λάβοις.« 5. Π α ί δ ω ν π α ι δ ι ά · 2

Α. ::" Χαλκήν μυϊαν θηράσω. Β. ::" θηράσεις, άλλ' ού λήψηι.

D. Α ν τ ι φ ώ ν τ ο ς · 3 1. Αύτη ελήφθη έπ' αυτοφώρωι τόν θάνατον τού

ημετέρου πατρός μηχανωμένη. 2. Δίκην δώσει υπέρ ών εϊληπται πε-

ποιηκυία.

Ε. Περί τοϋ κόσμου Κατά Παρμενίδην, ό κόσμος ούτε αρχήν γενέσεως εϊληφεν ούτε τε-

λευτήν ποτέ λήψεται.

(λανθάνω)

F. 1. Μ ο ν ό σ τ ι χ ο ν · * Ουδείς ποιών πονηρά λανθάνει θεόν.

2. Ά λ λ ο · * Επιλανθάνονται πάντες οί παθόντες εύ.

G. Κριτίου4

* Έάν δέ σύν σιγήι τι βουλεύηις κακόν, / τούτ' ουχί λήσει τους θεούς.

Η. Πλάτωνος' 1. ΣΩ. Πώς ούν, ώ φίλε Αλκιβιάδη; πότερον σαυτόν λέληθας ότι ούκ έπίστασαι τά δίκαια καί τά άδικα, ή έμέ έλαθες μανθάνων καί φοιτών είς διδασκάλου ός σε έδίδασκε διαγιγνώσκειν το δικαιότερόν τε καί

180 LEKTION 67

άδικώτερον; 2. Ή ούτως εί σοφός ώστε λέληθέν σε ότι μητρός τε καί πατρός τιμιώτερον έστι πατρίς καί σεμνότερον;

Ι. Ξενοφώντος'

Ι.5 Όταν τών τού διδασκάλου λόγων έπιλάθηταί τις, έπιλέλησται καί ώς τής σωφροσύνης έπεθύμει. 2.6 Ό δέ Χαιρεκράτης· »Ούκ άν φθά-νοις,« έφη, »λέγων, εί τι ήισθησαί με φίλτρον έπιστάμενον, δ έγώ είδώς λέληθα έμαυτόν;«

Κ. 1. Α ν τ ι φ ώ ν τ ο ς · 7 Έάν τε πάντας ανθρώπους λάθηι, ουδέν έλαττον τό κακόν, έάν τε πάντες ϊδωσιν, ουδέν μείζον ού γάρ διά δόξαν βλάπτεται, άλλα δι' άλήθειαν. 2. Θαλήτα ήρώτησέ τις, εί λάθοι θεούς άνθρωπος άδικων· »άλλ' ουδέ διανοούμενος«, έφη. 3. Αντ ισθένους · Όστις ετέρους δέδοικε8, δούλος ών λέληθεν εαυ­τόν.

(πυνθάνομαι)

L. Γελοία τίνα 1. Σχολαστικός, τήν σελήνην ίδών, επυνθάνετο τοϋ πατρός, εί καί έν ταϊς άλλαις πόλεσι τοιαύται σελήναί είσιν. 2. Κυμαίου9 τις έπύθετο, πού οικεί Δρακοντίδας ό ρήτωρ. ό δέ· »Μό­νος ειμί,« είπεν. »Εί δέ θέλεις, τήρει τό έργαστήριον, κάγώ άπελθών δείξω10 σοι.«

Μ. Σωκρατικά8

1. Ώ Σώκρατες, θαυμάζω δτι πότ' έστι τό σόν πράγμα, καί ήδιστ' άν πυθοίμην. 2. Εί βούλεται Πώλος πυνθάνεσθαι, νύν πυνθανέσθω· ού γάρ πω πέπυσται, ό τι έγώ φημι είναι τήν ρητορικήν. 3. »Ώ Σώκρα­τες,« έφη ό 'Ιπποκράτης, »Πρωταγόρας ήκει.« - »Πρώιην,« έφην έγώ· »σύ δέ άρτι πέπυσαι;« - »Νή τους θεούς,« έφη, »εσπέρας γε.« 4. Ό δέ Σωκράτης προς τους δικαστάς τί λέγει; »Επειδή είς ταύτην τήν τά-ξιν κατετάχθην, ούκ άνήσω11 άλλα καί νέωι καί πρεσβυτέρωι καί απλώς άεί τώι έντυγχάνοντι προσελθών πεύσομαι ταύτα ά καί νύν πυνθάνομαι.«

(τυγχάνω)

Ν. 1. Πλάτωνος, έκ τού Εύθυδήμου (280a) ΣΩ. Αρ' ούν εύτυχέστερον άν οϊει πράττειν μετά σοφού πράττων ή μετά άμαθους; ΕΥΘ. Μετά σοφού. ΣΩ. Ή σοφία άρα πανταχού εύτυχεϊν ποιεϊ τους ανθρώπους, ού γάρ δήπου άμαρτάνοι γ' άν ποτέ τι σοφία, άλλ' ανάγκη ορθώς πράττειν καί τυγχάνειν ή γάρ άν ούκέτι σοφία εϊη. 2. 'Αντιφώντος· Ό νεανίας, βάλλων άκόντιον, έτυχε τού σκοπού. 3. 'Αριστοτέλους· 1 ' Έάν τού μέσου τύχωσιν, τοϋ δικαίου τεύξον-ται.

L E K T I O N 67 181

4. Θ ε ό γ ν ι δ ο ς · (255)

":" Κάλλιστον τό δικαιότατον, λώιστον δ' ύγιαίνειν,

πάντων δ' ήδιστον, ού τις έράι τό τυχεϊν.

Ο. 1. Π λ ά τ ω ν ο ς · ' Ή μάθησις ούκ άλλο τι ή άνάμνησις τυγχάνει ούσα.

2. Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · Ανδρείας (δημοκρατίας, κτλ.) εϊδη πλείω όντα

τυγχάνει (τετύχηκεν, τέτευχεν).

3. Τ ο ϋ α υ τ ο ύ · 1 ' Τών Πυθαγορείων τινές τήν τυχούσαν ψυχήν είς τό

τυχόν ένδύεσθαι σώμα έφασαν.

F. Τί λέγει ο Δύσκολος ό Μενανδρεϊος; ακούσατε δή· ::' Έρημίας ούκ έστιν ούδαμοϋ τυχεϊν,

ούδ' άν άπάγξασθαί τις έπιθυμών τύχηι.

III

Αναγνώσματα

Α. Ό καρκίνος ώδ' έφά - - - - - - -χαλάι 1 2 τόν όφιν λαβών· — - - - - -

εύθύν χρή τόν έταϊρον έμ- ^ w _ ^ _ μεν1 2 καί μή σκολιά φρονεϊν. ^ ^ _ ^ _

Β. Αριστοτέλους·1

Τό μέν άμαρτάνειν πολλαχώς έστιν, τό δέ κατορθοϋν μοναχώς· διό καί τό μέν ράιδιον, τό δέ χαλεπόν· ράιδιον μέν τό άποτυχεϊν τοϋ σκο­πού, χαλεπόν δέ τό έπιτυχεϊν. καί διά ταύτ' ούν λέγεται-* Έσθλοί μέν γάρ απλώς, παντοδαπώς δέ κακοί.

* Mem. 3,9,12 b E.N. U l l a 34; Pol. 1302a 6 c Rhet. 1370a 32; de Somn. 458b 4; Cat. 8a 11 d E.N. 1103a 31 e Ale. I 109d; Crito 51a ' Mem. 1,2,21; 2,3,11 ' Pl.Alc. I 104d; Gorg. 463c; Prot. 310b; Epict. III 1,20 nach Pl.Apol. 29d h E.N. 1132a 23 ' Phaed. 72e k de an. 407b 22 ' E.N. 1106b 28.

1 Aus der Inschrift zu Ehren der bei Chaironeia (338 v.Chr.) gefallenen Athener, die Demosthe­nes in der Kranzrede (289) zitiert. 2 Ein Blindekuhspiel. Α hat die Augen verbun­den. 3 Vgl. L. 40 Fn. 1. 4 Aus einer Tragödie des späteren Führers der Dreißig Ty­rannen. 5 Wie konnten die Schüler des Sokrates Tyrannen werden? Xenophon verteidigt ihn gegen naheliegende Vorwürfe. 6 Sokrates zeigt dem Chairekrates, daß er die Liebe seines Bruders gewinnen könne. 7 Antiphon der Sophist, Zeitgenosse des Redners, aber schwerlich identisch mit ihm. 8 δέδοικα ich fürchte (Perfectum Praesens). 9 L.63 Fn. 2. 10 werde zeigen (Futur von όεικνύω-όείκνυμι). 11 werde nachlassen, ablas­sen (άνίημι). 12 χαλά Dor. = χηλή Att. Klaue; ίμμεν, ίμμεναι poet. (aeol.) = είναι.

LEKTION 68

Lektion 68

έλυσα, έ γ ρ α ψ α , ήρα έφυγον, έμαθον, έτραπόμην

έγημα, έτέλεσα, εϊασα είχον, έσχον, ε ίργασάμην

Ι (Viele der folgenden Zitate sind bereits bekannt)

A. 1. Ώ ξένε, λϋσόν με δεσμών. 2. Ούκ ελουσάμην έξ ού εγενόμην. 3.

Σωκράτης πολλούς εταίρους εποιήσατο και έτιμάτο καί ήγαπάτο ύπ'

αυτών. 4. Κύρος τους Μήδους έδουλώσατο.

Β. 1. Βλέψον δεύρο καί άπόκριναί μοι. 2. Αρ' ού τό διαφθείραι τού ποιήσαι όάιον; 3. Αρ' άν τι χαρίσαιό μοι; 4. Μείνον μεθ' ημών.

C. Περί γάμου, κωμικά

1. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ ·

* . . . ού γαμεϊς, άν νουν έχηις. γεγάμηκα γάρ

αυτός· διά τούτο σοι παραινώ μή γαμεϊν.

2. Σ ο υ σ α ρ ί ω ν ο ς (εί γνήσιον)·

* καί γάρ τό γήμαι καί τό μή γήμαι κακόν.

3. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ · * Μηδέποτε γήμηι μηδέ είς εύνους έμοί.

4. Τ ο ϋ α υ τ ο ύ · :;" Γήμας γάρ ουδέ είς σέσωται.

D. Έ κ τής Καινής Διαθήκης

1. Αρον σου τήν κλίνην. 2. Ό ς άν έμέ δέξηται, δέχεται καί τόν

άποστείλαντά με. 3. Τί ήμίν καί σοι, 'Ιησού Ναζαρηνέ; ήλθες άπο-

λέσαι ημάς;

Ε. Έ κ τής Ίλιάδος 1

1. * Έ ν δέ φάει καί όλεσσον . . .

2. * Έ κ δ' έγέλασσε πατήρ τε φίλος καί πότνια μήτηρ.

3. * Έσθλόν δ' ούτε τί πω (/7)είπας (/Τ)έπος ούτ' έτέλεσσας.

F. 1. Ώ Ζεύ, τέλεσόν μοι ταύτην τήν εύχήν. 2. Παρ'οϊνωι γελάσαι έδωκε Διόνυσος.

3. ( Π α ρ ο ι μ ί α ) * Πολλοί στρατηγοί Καρίαν απώλεσαν.

4. »Παραινέσαι σοι σμικρόν θέλω. Τί ούκ έκάλεσας Χαιρέαν έπί δείπνον;« - »Άλλ' έκάλεσα αυτόν.« - »Έπήινεσα.«

II

Α. 1. Ήλθον, είδον, ένίκησα. 2. Ανθρωπος ών ήμαρτον. 3. Ποί

φύγω; 4. Ποί τράπωμαι; 5. Έλθέ μοι, ώ σώτερ.

6. * Έφυγον κακόν, ηύρον άμεινον.

LEKTION 68 183

Β. 1. Οί Τρώες λίθοις έβαλλον. 2. Πάνδαρος Μενέλαον έβαλεν οίσ­τώι. 3. Έτρεψάμεθα τους Κορινθίους. 4. Οί Κορίνθιοι προς φυγήν έτράποντο. 5. * Λακεδαιμόνιοι δ' ημών τά τείχη κατέβαλον

καί τάς τριήρεις έλαβον.

C. 1. Ή μαθεϊν ή παθεϊν σε δεϊ. 2. Εί μήτε έμαθες μήθ' ηύρες, πώς οίσθα; 3.2 Μάθε, ώ Αλκιβιάδη, ά δεϊ μαθόντα πράττειν τά πολιτι­κά.

D. 1. ::" Δρυός πεσούσης πάς άνήρ ξυλεύεται. 2. Ώ Ζεϋ πάτερ, εϊθε πλούσιος γενοίμην. 3. 'Αριστοφάνους · 3

* »νΙθ\ ώ πάτερ, προς τών θεών, έμοί πιθού.« »Τί σοι πίθωμαι; λέγ' ότι βούληι - πλην ενός.«3

(έάω)

Ε. 1. Μενάνδρου· 4 * Έάτε μ', ικετεύω σε, καί μή μοι κακά/παρέχετε .

2. Τ ρ α γ ι κ ό ν ::" Έάσατέ με θανεϊν έν γάι πατρώιάι. 3. Αντιγόνη ούκ εϊασε άθαπτον τον άδελφόν. 4. Φιλήμονος-* . . . Τους ιατρούς οίδ' έγώ

αυτούς ποιούντας πάνθ' δσ' ούκ εϊων έμέ.

(έλκω) F. 1. Άπό βωμού έλκόμεθα βίάι- βοηθήσατε πάντες. 2. Αϊας είλκε

Κασάνδραν βίάι. 3. Έκτορα αποθανόντα Άχιλλεύς περί τά τείχη Τροίας εϊλκυσεν άρματι. 4. Οί άπό τής Ασίας 'Ιουδαίοι θεασάμενοι τόν Παϋλον έν τώι ίερώι . . . έπιλαβόμενοι αυτού είλκον αυτόν έξω τοϋ ιερού.1'

(εργάζομαι)

G. 1. Εϊ τις ού5 θέλει έργάζεσθαι, μηδέ έσθιέτω.0 2. Κάκιστον έργον είργάσατο.

Η. Εύριπίδου0

1. * Τί ποτ' είργασάμην; 2. * Σχέτλια μέν έπαθες, ανόσια δ' είργάσω. 3. * Μή σύγ' έργάσηι τάδε. 4. Δίκην δώσεις τών είργασμένων.

5. :;" Άλλ' ουδέν αυτόν ήδε γ' εϊργασται κακόν,

(εϊπον, ήγαγον)

Ι. 1. Ό μ η ρ ι κ ό ν · 6 ::" Αίνότατε Κρονίδη, ποίον τον μύθον έειπας; 2. Τί είπες έν τήι έκκλησίάι; 3. ::' Μισώ πονηρόν, χρηστόν όταν είπηι λόγον. 4. * Άγαγείν δοκεϊ μοι τά κατ' αγρούς Διονύσια. 5. * Ουδείς άλύπως τόν βίον διήγαγεν/άνθρωπος ών.

184 LEKTION 68

(είχον, έσχον)

Κ. Δημοσθενικά6

Ι. 7 Ουδέν, ώ άνδρες Αθηναίοι, τών δεόντων ποιούντων υμών κακώς τά πράγματα έχει· έπεί τοι εϊ πάνθ' ά προσήκε πραττόντων ούτως εί­χεν, ούδ' άν έλπίς ήν αυτά βελτίω γενέσθαι. 2. Πολλά πράγματα έσ­χον σκοπών τά άριστα ύμίν. 3. Ώ ς άκούειν ούκ ήθέλετε, ήσυχίαν έσχον. 4. Καί γάρ ούτως έχει· εί μέν ημείς άπαντες οί λέγοντες δεινοί φανείημεν, ουδέν άν τά υμέτερα βέλτιον σχοίη· εί δέ παρελθών είς δστισουν δύναιτο διδάξαι καί πεϊσαι, τίς παρασκευή χρήσιμος έσται τήι πόλει, πάς ό παρών φόβος λελύσεται.

L. 1. Σοφοκλέους · 8 ::" Κάτασχες όργήν . . ./Αυτή δέ νουν σχές άλλα τώι χρόνωι ποτέ. 2. Παύλου τοϋ Α π ο σ τ ό λ ο υ · ' Ό θεός ήλέησεν αυτόν9· ούκ αυτόν δέ μόνον άλλα καί έμέ, ϊνα μή λύπην έπί λύπην σχώ.

(ανέχομαι, ύπισχνέομαι)

Μ. Δημοσθενικά άλλα* 1. Ύμεϊς δ' έγελάτε ούτ' άκούειν ήθέλετε· εικός γε· τίς γάρ άν ήνέσχε-το, τοσαύτα προσδοκών έσεσιΊαι αγαθά, λέγοντος τίνος ταύθ' ώς ούκ έσται; δήλον γάρ ότι φωνήν αυτού ούκ άν άνάσχοισθε, ώς συκοφαν-τούντος- ώστε ήνειχόμην αδικούμενος. 2. Έστι δέ δήπου νόμος ήμίν, έάν τις υποσχόμενος τι τόν δήμον έξαπατήσηι, τά έσχατα πάσ­χειν. ήμεϊς ύπισχνούμεθα· κατά τόνδε κριθήτω το πράγμα τόν νό-μον. 3. Ό σ α ύμίν ύπεσχόμην αρχόμενος τού λόγου πεποίηκα. 4. Περί δέ τών υποσχέσεων ών ύμίν Φίλιππος διατελεί ύπισχνούμενος (ώς μεγάλα υμάς εύεργετήσων), καταψεύδεσθαί μέ φησιν αυτού· ου­δέν γάρ ύμίν πώποτέ φησιν ύπεσχήσθαι.

III 'Αναγνώσματα

Α. Δημοσθένους11

Προς μέν χρημάτων κτήσιν ούδεπώποθ' ό δήμος (ό τών Αθηναίων) έσπούδασεν, προς δέ δόξης ώς ουδέ προς έν τών άλλων, τεκμήριον δέ· χρήματα μέν γάρ πλείστα τών Ελλήνων ποτέ σχών άπανθ' υπέρ φιλο­τιμίας άνήλωσεν. άφ' ών κτήματ' άθάνατ' αύτώι περίεστιν· τά μέν τών έργων ή μνήμη, τά δέ τών αναθημάτων τό κάλλος· τά Προπύλαια ταύ­τα, ό Παρθενών, στοαί, νεώσοικοι . . .

Β. Αριστοτέλους' Πολλάς μεταβολάς μεταβαλοϋσα ή τραγωιδία έπαύσατο, έπεί έσχε τήν εαυτής φύσιν.

L E K T I O N 69 185

C. Έκ τού Εύριπίδου 'Ιππολύτου (239)· έστι δέ Φαίδρα ή λέγουσα· * Δύστάνος έγώ- τί ποτ' είργασάμην;

ποϊ παρεπλάγχθην γνώμάς άγαθάς; έμάνην, έπεσον δαίμονος άτάι.

D. Φιλογέλως Σχολαστικός γραμματοδιδάσκαλος άφνω άποβλέψας είς τήν γωνίαν έβόησε· »Διονύσιος έν τήι γωνίάι άτακτεί«.10 είπόντος δέ τίνος δτι· »ούπω πάρεστιν«, ό δέ έφη· »όταν έλθηι«.

,:' Lektion 68-74 bieten Material zum Studium der übrigen Tempora der (thematischen) Präsentia auf -ω. Wer vorzieht, zunächst die (athematischen) Präsentia auf -μι zu lernen, findet das Ma­terial in L. 75ff.

"Vesp. 760 "Act. Apost. 21,27/30 c 2.Thess. 3,10 d Hipp. 239; El. 1170; Med. 1057; (Ion 1281); H?c. 26<! · 4,2; 1 M 4 , 19,<5; 14,2 (Pro VI!) ' Phü. 2,27 * ",33; 19,24 (50,44); 20,100; 19,177; 7,33 " 24,184 ' Poet. 1449a 14.

1 1. Im Dunkel der Schlacht betet Aias zu Zeus (17,648); 2. Hektor und Andromache mit ihrem Söhnchen (6,471); 3. Agamemnon schilt den Seher Kalchas (1,108). 2 Sokrates zu Alkibia-des. 3 Das >eine Einzige< ist natürlich eben das, was der Sohn wünscht. 4 Ein von jungen Männern belästigtes Mädchen spricht (Epitr. 254). 5 ον· θέλει nicht will, verab­scheut: wenn so ein einzelnes Wort negiert wird, findet sich auch klassisch ού in Bedingungssät­zen (statt des normalen μή). 6 Hera zu Zeus. 7 Demosthenes sucht, nach Mißerfol­gen, die Athener zu ermutigen. 8 Chrysothemis zu ihrer Schwester Elektra (El. 1011). 9 den erkrankten Freund des Paulus (Timotheus). 10 ist unordentlich, be­nimmt sich schlecht.

Lektion 69

γιγνώσκω, έγνων άποδιδράσκω, άπέδραν

βαίνω, έβην φύω, έφυν

Ι

έγνων (γιγνώσκω)

Α. 1. * Γίγνωσκε σαυτόν όστις εί. 2. Γνώθι σαυτόν. 3. Γιγνώσκειν καί συγγιγνώσκειν. 4. Γνώναι καί συγγνώναι. 5. Τό εαυτόν γνώναι χαλεπώτατον. 6. Αρα γιγνώσκεις δ αναγιγνώσκεις;

186 LEKTION 69

7. Οί Αθηναίοι1 τάς έπιστολάς μεταγραψάμενοι έκ τών Άσσυρίων γραμμάτων ανέγνωσαν.

Β. 1. Έγνω θήρ θήρα. 2. Ούτε, δτε ήλθες, έγνων ούτε, έάν άπέλθηις, γνώσομαι. 3. 'Ιουλιανού αύτοκράτορος · 2 Άνέγνων, έγνων, κατέγνων.

C. Πλατωνικά 1. Νηπίου τό παθόντα γνώναι. 2. Φέρε δή, γνώμεν εί σύ τάληθή λέ­γεις. 3. Άλλα τούτο κάν παις γνοίη. 4. Έ κ τού Ά λ κ ι β ι ά δ ο υ · (128e) ΣΩ. Αρ' έγνωμεν άν ποτέ, τίς τέχνη υπόδημα βέλτιον ποιεί, μή είδό-τες υπόδημα; ΛΑΚ. Αδύνατον. ΣΩ. Ουδέ γε, τίς τέχνη δακτυλίους βελτίους ποιεί, άγνοούντες δακτύ-λιον; ΑΛΚ. Αληθή. ΣΩ. Τί δέ; τίς τέχνη βελτίω ποιεί άνθρωπον, άρ' άν ποτέ γνοϊμεν άγνοούντες τί ποτ' έσμέν αυτοί; ΑΛΚ. Αδύνατον. ΣΩ. Άλλ', ώ Αλκιβιάδη, ώδ' ήμίν έχει· γνόντες μέν αυτό τάχ' άν γνοϊμεν τήν έπιμέλειαν ημών αυτών, άγνοούντες δέ ούκ άν ποτέ.

D. Στησίχορος3, γνούς τήν αίτίαν τής συμφοράς, τήν καλουμένην Πα-λινωιδίαν έποίησεν.

Ε. Έκ τής Καινής Διαθήκης 1. Κατά Ματθαίον (6,3)· Μή γνώτω ή αριστερά σου τί ποιεί ή δεξιά σου. 2. Παύλου Προς Κορινθίους (8,2-3)· Εϊ τις δοκεϊ εγνωκέναι, ούπω έγνω καθώς δεϊ γνώναι· εί δέ τις άγαπάι, ούτος έγνωσται.

F. Εύριπίδου 1. * Άλλ' ώ μάταιοι, γνώτε τάνθρώπων κακά. 2. * Τίς άν δίκην κρίνειεν ή γνοίη λόγον

πριν άν παρ' άμφοίν μϋθον έκμάθηι σαφώς;

άπέδράν (άποδιδράσκω)

G. 1. Τό άποδιδράσκοντα μή δύνασθαι άποδράναι, άλλα καταφανή εί­ναι, πολλή μωρία εστίν. 2. Ό δούλος με άπέδρα. 3. Πώς άπέ-δρας; 4. Έλυσα έμαυτόν, είτα άπέδραν. 5. Έδησα τους αιχμαλώ­τους, δπως μή άποδρώσιν. 6. Οϊμοι, πώς άποδρώ; 7. Οί αιχμάλω­τοι πάντες άπέδρασαν. 8. (Ό φύλαξ λέγει·) Ύπ' αισχύνης ολίγου άποδράς ώιχόμην, εϊ πηι είχον. 9. Τους θεούς ούκ οίδα πώς άν τις άποδραίη.

έβην (βαίνω, βαδίζω)

Η. Αριστοτελικά καί Πλατωνικά 1. Αδύνατον βαδίζειν άνευ ποδών. 2. Τών ποδών έργον τό άσ-

LEKTION 69 187

φαλώς βεβηκέναι. 3. Κατέβην χθες ές Πειραιά4. 4. Οί Αθηναίοι έμβάντες είς τάς ναύς πανδημεί έν Σαλαμϊνι έναυμάχησαν.

Ι. Έκ τού Ευαγγελίου Εϊ υιός εί τού θεού, κατάβηθι άπό τού σταυρού . . . Βασιλεύς 'Ισραήλ

έστι· καταβάτω νύν άπό τού σταυρού.

Κ. Εύριπίδου 1. ::" Ιώ μοί μοι· ποϊ βώ; πήι στώ; 2. * Πώς άν όλοίμάν5, σύν τοϊσδε νεκροϊς

κοινόν ές Άιδαν καταβάσα;

L. Πλατωνικά 1. Έπί τους 'ίππους άναβιβαστέον τους παϊδας ώς νεωτάτους. 2. Οί άθληταί, έάν σμικρά έκβώσι τής τεταγμένης διαίτης, σφόδρα νοσού-σ>ν.

VI. Δημοσθένους 1. Έάν τι μή κατά γνώμην έκβήι - δ μή συμβαίη - τους συμβουλεύ-σαντας έξηπατηκέναι νομιείθ' υμάς. 2. Ύμεϊς, ώ άνδρες Αθηναίοι, ούδ' εί συνέβη τι παρά τών θεών χρηστόν, μνημονεύετε· προς γάρ τό τελευταϊον έκβάν έκαστον κρίνεται, εί δέ κρατήσαι Φιλίππωι συνέβη τήι μάχηι6 καί ό συμβάς χειμών μή μόνον ημών άλλα πάντων Ελλήνων κρείττων ήν, έν τώι θεώι τό τούτου τέλος ήν, ούκ έν έμοί.

Ν. Πλατωνικά 1. "Εως άν σύ κατά σαυτόν λέγηις ά σοι δοκεϊ μακρώι λόγωι, καί πά­λιν έγώ, ουδέν μή ποτέ συμβώμεν. 2.7 Έγώ μέν ούν καί δέομαι καί συμβουλεύω, ώ Πρωταγόρα τε καί Σώκρατες, συμβήναι υμάς, ώσπερ ύπό διαιτητών ημών συμβιβαζόντων υμάς. 3. »Ούτως άρα, ώ Πολέ­μαρχε, συμβήσεται ήμίν δίκαιον είναι τους μέν φίλους βλάπτειν, τους δ' εχθρούς ώφελείν.« - »Καί μάλα,« έφη, »ούτω συμβαίνει· άλλα ούκ ορθώς έχει ώδε.«

έστην (ϊστημι, V στα)

Ο. Πλατωνικά8

1. "Ιππαρχος, ό Πεισιστράτου υιός, έστησεν Έρμος κατά τάς όδούς, οίς έπέγραψεν ρήματα σοφά, οίον * Μνήμα τόδ' 'Ιππάρχου· μή φίλον έξαπάτα. 2. Έν τήι Άτλαντίδι νήσωι μεγάλη συνέστη καί θαυμαστή δύναμις βασιλέων, κρατούσα μέν άπάσης τής νήσου, πολλών δέ άλλων νήσων καί μερών τής ήπεϊρου. 3. Χαλεπόν μέν κινηθήναι πόλιν εύ συστά-σαν· άλλ' έπεί γενομένωι παντί φθορά εστίν, ούδ' ή τοιαύτη σύστασις τόν άπαντα μενεϊ χρόνον, άλλα λυθήσεται. 4. Τό μέν άρα αγαθόν κίνησίς έστι κατά τε ψυχήν καί κατά σώμα· εί δέ σταίη τούτο, πάντα χρήματ' άν διαφθαρείη καί γένοιτ' άν τό λεγόμενον »άνω κάτω πάν­τα«. 5. Ή τών πολλών διαβολή τε καί φθόνος άλλους πολλούς καί αγαθούς άνδρας ήιρηκεν, ουδέν δέ δεινόν μή έν έμοί στήι.

188 LEKTION 69

έφύν (φύω)

Ρ. 1. Διόνυσος τήν άμπελον φύει βροτοίς. 2. Τίς σ' έφυσε πατήρ; 3.

Ημείς οί Αθηναίοι αύτόχθονοι έφυμεν.

Q. Ευριπίδεια 1. * Σύ Διός έφυς, ώ Έλένα, θυγάτηρ. 2. * Απλούς ό μύθος τής αληθείας έφυ. 3. Ό ς άν χρηστός φύηι (λέγει Ευριπίδης), κάν νόθος ήι,

* »ού τοΰνομ' αυτού τήν φύσιν διαφθερεϊ«. 4. ::" Πατρός δ' εκείνου φύντας ού πεφύκαμεν

ού δεϊ κακούς όράσθαι.8

R. Θεόγνιδος

* Αρχήν μέν μή φύναι έπιχθονίοισιν άριστον, φύντα δ' δπως ώκιστα πύλας Άίδάο περήσαι.

έβίων (βιόω, ζώ) Περί μακρόβιων

Έάν τις πολλά έτη βιώι, πολλά συμβήσεται αύτώι. Επίχαρμος, ό τής κωμωιδίας ποιητής, ένενήκοντα καί επτά έτη λέγεται βιώναι· Πλάτων δ' έτη βιούς έν καί όγδοήκοντα έτελεύτησεν, Ξενοφών δ' υπέρ τά έν­ενήκοντα έβίω (έζησεν) έτη· Σοφοκλής δ' ό τραγωιδοποιός απέθανε πέντε καί ένενήκοντα ζήσας έτη.

II Αναγνώσματα

Α. Σοφοκλέους αποθανόντος Φρύνιχος9 έν Μούσαις έφη ούτως * Μάκαρ Σοφοκλέης, δς πολύν χρόνον βιούς

άπέθανεν, ευδαίμων άνήρ καί δεξιός, πολλάς ποιήσας καί καλάς τραγωιδίας· καλώς δ' έτελεύτησ', ουδέν ύπομείνας κακόν.

Β. Δημοκρίτου Άνδρί σοφώι πάσα γή βατή· ψυχής γάρ αγαθής πατρίς ό σύμπας κόσμος.

C. Πλάτωνος

1. Έ κ τοϋ Κρατύλου· (402a) Λέγει που 'Ηράκλειτος ώς Δις είς τον αυτόν ποταμόν ούκ άν έμβαίηις. 2. Έ κ τής Πολιτείας· (519c)10 »Τάς βελτίστας δή φύσεις δεϊ ίδεϊν τε τό αγαθόν καί άναβήναι έκείνην τήν άνάβασιν καί έπειδάν άνα-βάντες ίκανώς ϊδωσιν, ού χρή έπιτρέπειν αύτοϊς δ νύν επιτρέπεται.« -»Τό ποίον δή;« - »Τό αυτού καταμένειν ώς έν Μακάρων Νήσοις καί μή έθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ' εκείνους τους δεσμώτας μηδέ μετ-έχειν τών παρ' έκείνοις πόνων.«

L E K T I O N 70

D. Εύριπίδου11

:;" Πολλαί μορφαί τών δαιμονίων, πολλά δ' άέλπτως κραίνουσι12 θεοί. καί τά δοκηθέντ' ούκ έτελέσθη, τών δ' αδόκητων πόρον ηύρε θεός· τοιόνδ' απέβη τόδε πράγμα.

" Hipp. 228d; Tim. 25a 5; Rep. 546a; Theaet. 153c-d; Apol. 28a-b.

1 Die Athener haben einen persischen Sendboten mit Briefen nach Sparta abgefangen (Thuc. IV 50). 2 Kaiser Julian der Abtrünnige (gest. 362 n.Chr.). 3 L.58 IIIC. 4 Die Anfangsworte von Piatos >Staat<. 5 Att. όλοίμην, Opt. von ώλόμην zugrunde gehen, ver­nichtet werden, sterben. 6 Die Schlacht bei Chaironeia, 338 v.Chr. 7 Mit seiner Forderung nach kurzer Wechselrede ist Sokrates in Streit mit Protagoras geraten; Hippias redet ihnen gütlich zu. 8 Makaria, die Tochter des Herakles, spricht (Eur.Hcld. 50V). 9 Phrynichos war Zeitgenosse und Rivale des Aristophanes. Kannst du das Datum seiner Komödie >Musen< erschließen? 10 Vom Schluß des >Höhlengleichnisses<. Sokrates spricht. 11 Diese Anapäste stehen am Schluß mehrerer Dramen des Euripi­des. 12 vollenden, erfüllen.

Lektion 70

έκωλύθην, έγράφην έχάρην, έρρύην, έμάνην

ηύρέθην, έτελέσθην ήσθην, έβουλήθην, διελέχθην

έκελεύσθην, έχρίσθην

Ι

Α. 1. Πώς έκωλύθης τοϋ σκοπού τυχεϊν; 2. Διά τί φόνου έγράφης; 3.

Έπίστευσα· ήπατήθην. 4. Οί γυμνασθέντες έστεφανώθησαν.

Β. 1. Σύ προδότης ών ηύρέθης. 2. Μέγα έργον έτελέσθη (τετέλε-σται). 3. Όρα μή καταγελασθήις. 4. Σωκράτους θάνατος κατ-

εγνώσθη.

C. Ευριπίδεια 1. Μακάρια καί πριν κελευσθήναι θανεϊν έτοιμη ήν. 2. Έξεβλήθην

190 LEKTION 70

έκ δόμων. 3. Δούλη έκλήθην άντ' ελευθέρας. 4. »Ιάσονα κέλευσον

έλθεϊν.« - »Ήκω κελευσθείς. Τί βούλει, γύναι;«

έχρίσθην (χρίω)

D. Μήδεια Ίάσονι φάρμακον έδωκε, ώι έκέλευσε αυτόν χρϊσαι τό σώμα. τούτωι γάρ χρισθέντα έφη μίαν ήμέραν ούτε ύπό πυρός άδικήσεσθαι

ούτε σιδήρωι.

Ε. 1. Τών Περσών τά δπλα έκέχριτο* χρυσοειδεί χρώματι. 2. Τών

φαρμάκων τά μέν χριστά έστι, τά δέ ποτά. 3. Κόϊντος Λουτάτιος Κάτουλος, ύπό Μαρίου καταγνωσθείς, έν οϊκωι νεοχρίστωι κατε-καύθη. 4. Χρηστούς ού κολάζομεν.

F. 1. Έλθών έφθης ημάς. 2. Πρωΐ γάρ έβην οίκοθεν. 3. Έχαιρες δέ

τί πράξας; 4. Ή σ θ η ν ότ' Αισχύλος εισήγε τον χορόν. 5. Ταύτ' ηύ-

φράνθην ίδών. 6. ::" Έχάρην ύμνοις, έχάρην ώιδαϊς.

έπάγη (πήγνυται)

G. Αριστοτέλους· περί κρυστάλλου καί χιόνος 3

1. Πήγνυται τά μέν ψυχρώι, τά δέ θερμώι. 2. Πεπηγός ύδωρ κρύ­

σταλλος. 3. Ό τ α ν παγήι τό νέφος, χιών έστιν.

Η. 1. Ό τ α ν ό ήλιος τραπήι, τρέπεται καί ή ώρα.

2. Ό Βόσπορος ρεϊ είς τόν πόντον τόν Αίγείον.

έρρύην (ρέω)

Ι. Θουκυδίδου- Έρρύη δέ περί αυτό τό έαρ 1 ό ποταμός τοϋ πυρός έκ τής Αϊτνης- λέγεται δέ πεντηκοστώι έτει φυήναι τούτο μετά τό πρότερον

ρεύμα,

έρράγη (ρήγνυται)

Κ. »Κύριε, ή ναϋς ή σή έρράγη.« - »διαρραγείης, τρισκατάρατε.«

έμάνην (μαίνομαι)

L. 1. Μαίνεται ό δεσπότης. 2. Μέμηνεν αληθώς. 3. »Μανείην μάλλον

ή ήσθείην«· ούτως Αντισθένης 2.

Μ. 1. Αϊας μανεϊς τών Ελλήνων τά ποίμνια απέκτεινεν. 2. Δηιάνειρα νομίσασα φίλτρον είναι τό φυέν αίμα Νέσσου, τούτωι τόν χιτώνα 3

έχρισεν.

II

Ώ ς έδυνήθην,

ούχ ώς έβουλήθην.

Α. 1. Έμνήσθην Βαβυλώνος. 2. »Βασιλεϋ, μνήσθητι Αθηναίων.« -

»καλώς ύπέμνησάς με.« 3. Έποίησας δπερ έδεήθην σου. 4. Έμοί

μελήσει ταύτα.

Β. 1. Καθεύδοντί μοι όψις έφάνη. 4 2. Μηδέν φοβηθήις· θεός έβουλήθη

τάδε. 3. Αίσχρόν τό >Ούκ άν ώιήθην«. 4. Τί σύ οϊει;

L E K T I O N 71 191

C. Δημοσθένους1' Ό τ ' ήτύχησεν ό δήμος ημών, συνεβουλήθησαν άλλοι τινές αυτόν σωθήναι· ών έγώ μόνον Άργείων έν τώι παρόντι μνησθήσομαι βραχύ τι. ού γάρ αν υμάς βουλοίμην χείρους Άργείων φανήναι, οϊ χώραν δμορον τήι Λακεδαιμονίων οίκούντες, όρώντες εκείνους γής καί θα-λάττης άρχοντας, ούκ έφοβήθησαν εύνοϊκώς ύμίν έχοντες φανήναι.

D. Σωκρατικά 1. Σωκράτης Θεαιτήτωι διαλεχθεϊς ήγάσθη αυτού τήν φύσιν. 2. Αρα έθελήσειεν άν ήμϊν ό Γοργίας διαλεχθήναι; 3. Ούκ άν αίσχυν-θείην φάναι με ουχί ορθώς είρηκέναι. 4. Ενταύθα δή μέγα έγέ-λασάν τε καί εθορύβησαν οί μαθηταί, άγασθέντες τής σοφίας τον Διονυσόδωρον.

Ε. Θουκυδίδου5

Έν όργήι είχον τών Ελλήνων οί πλείους τους Αθηναίους, οί μέν τής αρχής άπολυθήναι βουλόμενοι, οί δέ μή άρχθώσι φοβηθέντες.

F. Τών Αριστοφάνους Άχαρνέων6 ή αρχή ·:* Ώς πόλλ' έδήχθην7 τήν έμαυτού καρδίαν·

ήσθην δέ βαιά8, πάνυ γε βαιά , . .

* Ein Teil der Handschriften liest hier (Xenophon, Cyr. VII 1,2) έκεχριστο.

" De gen.anim. 743a 5; Anal.Post. 95a 17; Meteor. 347b 23 b XV 22 (gerafft).

1 425 v.Chr. 2 Einer von Sokrates' Schülern; ein Vorläufer der Kyniker. 3 Ihr Ge­schenk für Herakles. 4 Von der Inschrift, auf welcher die Wunderheiiungen im Heiligtum des Asklepios in Epidauros aufgezeichnet sind. 5 Bei der Beschreibung der Ursachen des Peloponnesischen Krieges. 6 L.41F. 7 δάκνω. 8 βοαός, όν, ά klein, wenig.

Lektion 71

λύσω, κτίσω, οίκιώ μαχούμαι, αρκέσω

κρινώ, γαμώ, τελώ αίδέσομαι, γελάσομαι

Α. 1. Βαρβάροις ού δουλεύσομεν. 2. Έπεί λέγειν χρή, λέξω. 3. Ζεύξις δ ζωγράφος έπέγραψε τήι τού αθλητού γραφήι στίχον· ::" Μωμήσεταί τις μάλλον ή μιμήσεται.

192 LEKTION 71

4. Κάν λάθηις ανθρώπους, ού λήσηι θεούς. 5. * Θνητός γάρ ών καί θνητά πείσεσθαι δόκει. 6.1 Έγώ υμάς, ώ άνδρες Αθηναίοι, φιλώ, πείσομαι δέ μάλλον τώι θεώι ή ύμίν. 7. Ό δικαστής όμώμοκεν2 ού χαριείσθαι οίς άν δοκήι αύτώι, άλλα δι-κάσειν κατά τους νόμους.

Β. 1. Κτίσεις πόλιν έν Λιβύηι.3 2. Οίκιεϊς πόλιν μεγάλην. 3. Μέγαν αγώνα άγωνιούμεθα. 4. Γοργίας έκέλευε έρωτάν ότι τις βούλοιτο καί προς άπαντα έφη άποκρινεϊσθαι.

C. Ευριπίδεια 1. * Κτεϊν', εϊ δοκεί σοι· δυσκλεώς γάρ ού κτενεϊς. 2. * Άν πολλά βάλληις, άλλοτ' άλλοϊον βάλεις. 3. ::" Άλλ' είμι και σήν άγγελώ παρουσίαν.

(άρκώ-άρκέσω; α'ιδούμαι-αίδέσομαι)

D. 1. Άρκεϊ τούτο. - Τούτο σοι άρκείτω. - Τόδ' αρκέσει. 2. * Αρκέσω θανούσ' έγώ.3

Ε. 1. Αισχύλου· * Δία τοι ξένιον μέγαν αιδούμαι. 2. Πλουτάρχου· Δεί τους θεούς σέβεσθαι, γονείς τιμάν, πρεσβυτέ­ρους αίδεϊσθαι. 3. Ό μ η ρ ο υ Ί λ ι ά δ ο ς · (22,416)4

* Σχέσθε, φίλοι, καί μ' οίον έάσατε, κηδόμενοί περ, εξελθόντα πόληος ίκέσθ'(αι) έπί νήας Αχαιών· λίσσωμ'(αι) άνέρα τούτον άτάσθαλον όβριμοεργόν, ήν πως ήλικίην αίδέσσεται ήδ'(έ) έλεήσηι γήρας . . .

4. Ξενοφώντος· 5 περί 'Αθηναίων· Τί άν ποιούντες άναλάβοιεν τήν άρχαίαν αρετήν; πότε ούτως Αθηναίοι ώσπερ Λακεδαιμόνιοι ή πρεσβυτέρους αίδέσονται, οι άπό τών πατέρων άρχονται καταφρον-είν τών γεραιτέρων; ή σωμασκήσουσιν ούτως, οϊ ού μόνον αυτοί ευ­εξίας άμελούσιν, άλλα καί τών έπιμελομένων καταφρονούσιν; πότε δέ ούτω πείσονται τοις άρχουσιν, οϊ καί άγάλλονται έπί τώι καταφρο-νεϊν τών αρχόντων;

(γελώ-γελάσομαι)

F. 1. Αριστοτέλους· Μόνος γελάι τών ζώιων άνθρωπος. 2. Γελάσε-σθε, οίμαι, όταν άκούσητε τήν άλήθειαν. 3. Πίττακος έλεγε· δ μέλ­λεις ποιεΐν, μή λέγε- αποτυχών γάρ καταγελασθήσηι. 4. Μή θρήνει λίαν- καί γάρ αύθις γελάσηι.

(αίνώ-αίνέσω; γαμώ-γαμώ)

G. Περί Ακοντίου καί Κυδίππης Άκόντιος ό καλός ήρα Κυδίππης· είδε δ' αυτήν έν τώι τής Αρτέμιδος

LEKTION 71 193

ίερώι τώι έν Δήλωι. μήλον ούν πάγκαλον έρριψεν είς τό ιερόν, έπι-

γράψας· νή τήν Άρτεμιν, Άκοντίωι γαμούμαι. ή δ' άνείλετο καί άν-

έγνω . . .

Η. Περί γάμου (κωμικά)

1. * Πάμφιλος γαμεί; γαμείτω· καί γάρ ήδίκησέ με.

2. Παραινέσαι σοι τά λώιστα θέλω.

3. Τί δή παραινέσεις μοι; 4. * Ού γαμεϊς, άν νουν έχηις. 5. Γεγάμηκα καυτός· διά τούτο παραινώ σοι μή γαμεϊν.

6. Έπήινεσα όσα έλεγες. 7. * Καί γάρ τό γήμαι καί τό μή γήμαι κακόν. 8. ::" »Γεγάμηκε δήπου.« - »Τί σύ λέγεις; άληθινώς;

γεγάμηκεν; δν έγώ ζώντα περιπατούντά τε κατέλιπον;«

II

(τελώ-τελώ)

Κατά δαίμονα καί τύχην πάντα τελείται.

ΕΥ ΤΕΑΕΙ ΘΕΟΣ

Α. 'Ομηρικά

1. * Έμέ χρή πάντα τελέσσαι. 2. * Αϊ γάρ 6 τούτο, ξεϊνε, ςπος τελέσειε Κρονίων.

3. * Πάντα μάλ' έκτελέω καί πείσομαι, ώς σύ κελεύεις. 4. :;" Ή δ η γάρ τετέλεσται ά μοι φίλος ήθελε θυμός.

5. * Ώ ς άγόρευ' ό γέρων· τά δέ δή νύν πάντα τελείται.

Β. Έ κ τού Πλάτωνος Πρωταγόρου (311b)

Εϊπέ μοι, ώ Ίππόκρατες, παρά Πρωταγόραν νύν θέλεις ίέναι,7 άργύ-ριον τελών έκείνωι μισθόν υπέρ σεαυτού, ώς παρά τίνα άφιξόμενος καί τίς γενησόμενος; . . . ώς τίνι όντι τώι Πρωταγόράι έν νώι έχεις χρήματα τελείν; . . . Ώ ς σοφιστήι άρα όντι έρχόμεθα τελούντες τά χρήματα.

C. Έ κ τών Πλάτωνος Νόμων (887e)

Ανατέλλοντος τε ήλιου καί σελήνης καί προς δυσμαίς "Ελληνες τε

και βάρβαροι θεοίς εύχονται.

D. Έ κ τού κατά Μάρκον Ευαγγελίου (16,2)

Έρχονται έπί τό μνημεϊον άνατείλαντος τού ήλιου.

(καλώ-καλώ)

Ε. Έ κ τής 'Οδύσσειας 1. * Έρχεό μοι· τόν ξείνον εναντίον ώδε κάλεσσον.

2. ::" Ξείνε πάτερ, καλέει σε περίφρων Πηνελόπεια. 3. ::" . . . Είμι7/Τηλέμαχον καλέουσα.

194 L E K T I O N 72

F. 1. »Πόσους κέκληκας έπί δεϊπνον;« 2. »Άρα Χαιρέαν καλείς;« -»Έκάλεσα αυτόν· καί γάρ έάν μή κληθήι, άκλητος ήξει.« 3. Νομίζω κάγώ ύφ' υμών κεκλήσθαι.

G. Έκ τοϋ Πλάτωνος Χαρμίδου (155a) »Τί ούκ έκάλεσας τόν νεανίαν δεύρο;« - »Άλλα καλώς«, έφη, »λέγεις· καί καλούμεν αυτόν.« Καί άμα προς τόν άκόλουθον· »παΐ«, έφη, »κα­λεί Χαρμίδην.«

(μάχομαι-μαχούμαι)

Η. Αριστοτέλους1' 1. Χαλεπώτερον ήδονήι μάχεσθαι ή θυμώι, καθάπερ φησίν 'Ηράκλει­τος. 2. Οί όμονοοϋντες ού μαχούνται.

Ι. Ξενοφώντος Στρατιά άτακτος ούσα άχρηστότατον. πώς γάρ άν πορευθείησαν; εί δέ καί μάχεσθαι δέοι, πώς άν ούτως έχοντες μαχέσαιντο;

' Soph.Antig. 543 b E.N. 1105a 8; E.N. 1241a 30.

1 Sokrates zu seinen Richtern. 2 hat geschworen. 3 Vgl. L.56 IIL. 4 Pria-mos will Achill aufsuchen, der eben Hektor getötet hat. οίος allein; κηδόμενοί περ obschon ihr besorgt seid; λίσσομαι anflehn; άτάσθαλος wild; όβριμος stark; ήν = έάν. 5 Ein Kritiker von Athen spricht (Mem. 3,5,14). σωμασκεω • άσκέω τό σώμα; ευεξία < εύ εχω; άγαλλομαι (άγαλμα!) stolz sein, sich brüsten. 6 Αί γάρ bei Homer, wie attisch είθε, einen Wunsch einleitend. 7 ίέναι gehen (lat. ire). Dazu είμι ich werde gehn; ich gehe (L.83).

Lektion 72

κλαύσομαι, πλευσούμαι φυήσεται, δεήσεται

φανεϊται (-ήσεται) φοβηθήσηι, τιμήσηι

Ι

(πλέω, πνέω)

Α. 1. Πλείν ανάγκη, ζήν ούκ ανάγκη1. 2. Άμ' ήοί πλεύσεσθε. 3. Έγώ συμπλεύσομαι. 4. Συμπλευσεϊσθαι ήμίν φησίν. 5. Καί έπλευσαν είς Μίλητον. 6. Ό έκατοντάρχης2 εύρε πλοίον Άλεξανδρίνον πλέον είς

Ίταλίαν.3

Β. 1. Ό άνεμος καί πνεύμα λέγεται. (Άρτ.) 2. Τό πνεύμα όπου θέλει πνεί6. 3. Καί έπνευσαν οί άνεμοι καί έπεσεν ή οικία1'.

LEKTION 72 195

C. Όμηρος φησί μένος3 έμπνεύσαι ένίοις τών ηρώων τόν θεόν· καί

Ησίοδος δέ λέγει περί τών Μουσών δτι »ενέπνευσαν δέ μοι αύδήν«.

καί Σωκράτης που τάς Μούσας έμπεπνευκέναι οϊ φησιν0.

D. Ευριπίδης Ήρακλεί (885)"

* Ταχύ τον ευτυχή μετέβαλεν δαίμων,

ταχύ δέ προς πατρός τέκνα έκπνεύσεται.

(καίω - κάω, κλαίω - κλάω)

Ε. 1. Οί ιατροί κάουσι καί τέμνουσιν έπ 'άγαθώι . d 2. Οί Θηβαίοι έμβα-

λόντες είς τήν Άττικήν έκαιον καί έτεμνον τήν χώραν. 3. Δεϊ πρότε­

ρον καυστόν είναι πριν κάεσθαι, καί καυστικόν πριν κάειν· καυστά

δέ δοκεϊ είναι όσα είς τέφραν διαλύεται τών σωμάτων. (Άρτ.) 4. Τήι

λαμπάδι καύσω υμάς.

5. Θάϊς ή εταίρα πρώτη ήκόντισε δάιδα καιομένην είς τά Ξέρξου, τοϋ

κατακαύσαντος τάς Αθήνας, βασίλεια.5

6. * Κλαίει ό νικηθείς, ό δέ νικήσας άπόλωλεν.

7. Άλις κέκλαυται.

F. Έ κ κωμωιδιών τίνων 6

1. * Κλάοις άν, εί πράσσοις ά μή πράσσειν σε δεϊ.

2. * »Δεϋρ' έλθ', ϊνα κλάηις.« - »Τί με καλείς;« - »κλαύσηι μακρά.« -

»καί διά τί κλαύσομαι;«

G. Έ κ τού Πλάτωνος " Ιωνος (535e)7

Δεϊ με τοις θεαταϊς τόν νουν προσέχειν- ώς έάν μέν κλάωσιν, έγώ γε-λάσομαι, άργύριον λαμβάνων, έάν δέ γελώσιν, αυτός κλαύσομαι, άρ-γύριον άπολλύς.

II

Α. 1. * Φανήσεται τι τήσδε φάρμακον νόσου.

2. * Θανεϊν έτοιμος· εί δέ μή βουλήσομαι,

κακή φανούμαι και φιλόψυχος γυνή. 8

3. Ώ Ζεύ, πόθ ' ήμερα γενήσεται;

(χαίρω - χαιρήσω)

Β. 1. ::" Χαίρ' ώ Χάρων, χαίρ' ώ Χάρων, χαϊρ' ώ Χάρων. 2. * Έχάρην ϋμνοις, έχάρην ώιδαϊς. 3. * »Ού τοι μά τήν Δήμητρα χαιρήσεις έτι.« -

»Κλάειν έγωγέ σοι λέγω.«

(ρέω - ρυήσομαι)

C. 1. ' Η ρ α κ λ ε ί τ ο υ · Πάντα ρεϊ.

2. Θ ο υ κ υ δ ί δ ο υ · 9 Έρρύησαν ποταμοί πυρός έκ τής Αϊτνης.

3. ' Ι σ ο κ ρ ά τ ο υ ς · (8,5)10 Ύμεϊς, ώ Αθηναίοι, πεποιήκατε τους φήτο-

ρας μελετάν όπως αρέσκοντας ύμίν λόγους έρούσιν· έφ' ους καί νύν τό

πλήθος αυτών έρρύηκεν. πάσι γάρ ήν φανερόν, ότι μάλλον

196 LEKTION 72

ήσθήσεσθε τοις παρακαλούσιν υμάς έπί τόν πόλεμον ή τοις περί τής ειρήνης συμβουλεύουσιν. 4. Τού αυτού· (8,140) Πόσον οϊεσθε πλοϋτον είς τήν πόλιν είσρυή-σεσθαι, δι' ημών άπάσης τής Ελλάδος σωιζομένης;

(μέλλω - μελλήσω, μέλει - μελήσει)

D. 1. Τί μέλλεις; πόθ' ήξεις; 2. Δημοσθένους· (6,14) Φασί μέν μέλλειν προς τους Θηβαίους τόν Φίλιππον έχθρώς έχειν· . . . ό δέ ταύτα μέν μέλλει καί μελλήσει γ', ώς έγώ κρίνω· τοϊς Μεσσηνίοις δέ καί τοίς Άργείοις έπϊ τους Λακεδαι­μονίους συλλαμβάνειν ού μέλλει, άλλα και ξένους είσπέμπει καί χρήματα αποστέλλει. 3. Τούτ' (τοϋδ') ουδέν μοι μέλει. 4. Έμοί μελήσει ταύτα. 5. Μή σοι μελησάτω τούτο. 6. Τούτων δ' έγώ έπιμελήσομαι. 7. Ύμίν δέ πότε έμέλησε περί τοϋ πολέμου καί τής ειρήνης;

(δέω, δεί, δέομαι)

Ε. Γραμματικόν 1. Δεϊ με έλθεϊν ποι. 2. Δεί μοι (δείται μοι) βοηθείας. 3. Βοηθείας δέομαι. 4. Δέομαι σου βοηθείν (δπως βοηθήσηις) μοι. 5. Δίκαια δέομαι σου. 6. Δίκαια δεησόμενοι πάρεσμεν. 7. Σύν ύμίν, ότι άν δέηι, πεισόμεθα.

F. 1. Εύριπίδου· ::" Δείται γάρ ό θεός, εϊπερ έστ' όντως θεός,/ούδενός. 2. Τού θεού παρόντος ήγεμόνος άλλου ουδέν δεησόμεθα έτι.

G. Πλατωνικά6

1. Πολλού δέω υπέρ έμαυτού άπολογεϊσθαι, άλλα υπέρ υμών. 2. »Είτα, ώ Μένων, παίζεις προς με;« - Τί δή, ώ Σώκρατες; - »Ότι έμοϋ δεηθέντος δλην ειπείν τήν αρετήν, αυτήν μέν πολλού δεις εϊπεϊν δ τι εστίν, μόριον δέ αυτής λέγεις, δεήσει ούν ήμίν πάλιν έξ αρχής, ώς έμοί δοκεϊ, τής αυτής ερωτήσεως, ώ φίλε Μένων τί έστιν αρετή;«

Η. 1. Ξενοφώντος· 1 1 Άδικούντα πειρασόμεθα σύν θεοίς άμύνασθαι· έάν μέντοι τις ημάς εύ ποιήι, τούτου εις γε δύναμιν ούχ ήττησόμεθα εύ ποιοϋντες. 2. Λυσίου· Τίς έτι έθελήσει χρηστός είναι, εί ήττηθήσονται τών κακώς υμάς ποιούντων οί εύ ποιούντες;12

III

Α. 1. Άπ' αγαθών μαθήσηι αγαθά. 2. Όποι άν έλθω, άκούσονταί μου οί νέοι. 3. Γνώσεσθε τήν άλήθειαν. 4. * Σοφοίς ομιλών καυτός έκβήσηι σοφός. 5. Μηδένα άδικων ούδένα φοβηθήσηι.

L E K T I O N 72 197

Β. Περί φυγής 1. Ό παρ' Εύριπίδηι 'Ορέστης λέγει- (Ήλ. 975)

* Μητροκτόνος νύν φεύξομαι· ή δέ Μήδεια· (604)

* Έγώ δ' έρημος τήνδε φευξούμαι χθόνα,

2. Αυσίας ό ρήτωρ λέγει που· (6,15) Έ ά ν τις ανδρός σώμα τρώσηι, κεφαλήν ή πρόσωπον ή χείρας, ούτος κατά τους νόμους τους έξ 'Αρείου π ά γ ο υ 1 3 φεύξεται τήν τού άδικηθέντος πόλιν

3. ό δ' Αριστοφάνης Άχαρνεϋσιν· (1129)

* Ό ρ ώ γέροντα δειλίας φευξούμενον

4. αύθις δ' ό Λυσίας· (34,II) 1 4 Δεινόν γάρ άν εϊη, ώ άνδρες Αθηναίοι, εί, δτε μέν έφεύγομεν, έμαχόμεθα Λακεδαιμονίοις ϊνα κατέλθωμεν, κατελθόντες δέ φευξόμεθα, ϊνα μή μαχώμεθα·

5. ό δ' Αριστοφάνης Πλούτωι (147) Δεινότατον έργον έργασόμεθα, εί τόν θεόν 1 5 έρημον άπολιπόντες φευξούμεθά ποι μηδέ διαμαχούμεθα.

C. Ξενοφώντος Ό μέν αιχμάλωτος έφη ήγήσεσθαι τοϊς Έλλησιν άλλην ό δ ό ν είναι δ ' άκρον δ εϊ μή τις προκαταλήψοιτο, αδύνατον έσεσθαι παρελθεϊν.

D. 1. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · * Τόδ' εύ λέλεκται· μνημονεύσεται χάρις.

2. Π λ ά τ ω ν ο ς · Οί άρχοντες οί έν ταίς πόλεσιν ουδέν άλλο σκοπούσιν ή τούτο, όθεν αυτοί ώφελήσονται.

3. Θ ο υ κ υ δ ί δ ο υ · Οί αγαθοί τιμήσονται ταϊς προσηκούσαις τιμαϊς. 4. Π λ ά τ ω ν ο ς · Πολλά έγώ σοι, έάνπερ βούληι, περί τών θεών διηγή-σομαι, ά συ άκούων εύ οίδ' δτι έκπλαγήσηι.

Ε. 'Ομήρου Ίλιάδος * Άλλ' έκ τοι έρέω, τό δέ καί τετελεσμένον έσται.

F. 1. »* Χαλεπανεϊ πατήρ.« - »Πεπαύσεται πάλιν.« (κωμ.) 2. Τίνος δεί; φράζε και πεπράξεται.

3., 4. Έ κ τ ώ ν Α ρ ι σ τ ο φ ά ν ο υ ς ' Ι π π έ ω ν · 3. Τί κέκραγας; 4. »Κατακεκράξομαί σου κράζων.« - »Τριπλάσιον κεκράξομαί σου.«

G. Σωκράτους φεύγοντος τήν δίκην, Λυσίας λόγον υπέρ αυτού συγ-γράψας ήλθεν αύτώι κομίζων καί έκέλευε χρήσασθαι, »τεθνήξηι γάρ«, λέγων, »εί μή ούτως άπολογήσηι.« ό δέ »εί γάρ«, έφη, »καί μή νύν, πάντως τεθνήξομαι.«

* Act.Apost. 27,6 b Jh. 3,8; Mt. 7,27 c Plato, Conviv. 179b; Phaedr. 262d d Xm.Anab. 5,6,19 (vgl. L.66B) ' Apol. 30d; Meno 79b.

1 Kennst du die lateinische Form dieses bombastischen Schlagworts? und seinen Au­tor? 2 Hundertführer, d.i. centurio. 3 Kraft. 4 Der Chor erkennt, daß Hera­kles im Wahnsinn seine Kinder töten wird. 5 In Persepolis im J. 330 v.Chr., mit Alexan­der and seinem Heer. 6 Vgl. L.6 Fn. 4; L.57 IG2. 7 Ion der Rhapsode spricht. -άπο/λΰς verlierend (Partizip). 8 Polyxena spricht (Eur.Hec.348). 9 Vgl. L. 70 IJ. 10 h gespannter politischer Situation befürwortet Isokrates Frieden. 11 Die Führer der griechischen Söldner (Xen.Anab. 2,3,23) zu den Gesandten des siegreichen Perserko-

198 LEKTION 73

nigs (L.41 HIB). 12 Das einleuchtende, infame Argument zeigt die Advokatenkunst des Lysias (20,32). 13 Vgl. L.40 Fn. 10. 14 Aus einer Rede für die Rechte der 403 zu­rückgekehrten Demokraten. 15 nämlich den Plutos.

Lektion 73

λέλυκα, γέγραφα έστηκα, εσταμεν, έστάσιν

εϊρηκα, ολωλα δέδια, δέδιμεν, δεδίάσιν

Ι

Α. Γραμματικόν 1. Λέλυκα· γέγραφα. λέλυμαι· γέγραμμαι. 2. Δέδωκά· ηύρηκα. 3. Πεπαίδευκα· τετίμηκα. 4. Πέφυκα· τέθυκα· κεχάρισμαι. 5. Έστέρημαι· έκτισμένον έζητηκώς- έρρωμαι· έρριπτο. 6. Δέδρακα· κέκλοφα· κέχρημαι· έκπέπνευκεν. 7. Έγνωκα· κέκτημαι. 8. Πεφύ-λαγμαι· έσκέφθαι· ήγγελτο· έφθαρται. 9. Αισχύλου- ::" Πόλις πέφευγεν ήδε δούλιον ζυγόν.

Β. Έκ τής Ξενοφώντος Αναβάσεως (Ι 4,8; III 1,38) 1. Κύρος είπεν· Άπολελοίπασιν ημάς Ξεννίας καί Πασίων. άλλ' ούτε αποδεδράκασιν· οίδα γάρ όπηι οϊχονται· ούτε άποπεφεύγασιν· έχω γάρ τριήρεις ώστε έλεϊν τό εκείνων πλοίον. 2. Ή μέν ευταξία σώιζειν δοκεϊ, ή δ' αταξία πολλούς ήδη άπολώλε-κεν.

C. Γραμματικόν 1. Ελάτεια κατείληπται (έάλωκεν). 2. Τούργον είργάσθαι δοκεϊ μοι. 3. Πόθεν συ πέπυσαι τούτο; 4. Ό πέπεισμαι, εϊρηκα. 5. Καί περί τούτου εϊρηται γ' ήμίν ίκανώς.

D. Πλάτωνος, έκ τοϋ Ίππίου (301a)1

Σκόπει, ώ Σώκρατες· εϊ κεκμηκώς ή τετρωμένος ή πεπληγμένος ή άλλ' ότιούν πεπονθώς έκάτερος ημών εϊη, ού και αμφότεροι τούτο πεπόν-θοιμεν;

Ε. Πλατωνικά3

1. "Εγωγε, ώ Σώκρατες, ούτε έόρακα Πρωταγόραν πώποτε ούτ' άκή­κοα ουδέν. 2. Έπιτρέπειν έτοιμος εί τήν ψυχήν Πρωταγοράι, δν ούτε γιγνώσκεις ούτε διείλεξαι ούδεπώποτε; 3. Πέπεισμαι έγώ εκών είναι μηδένα άδικείν ανθρώπων, άλλα υμάς

LEKTION 73 199

τούτο ού πείθω- ολίγον γάρ χρόνον άλλήλοις διειλέγμεθα.

4. Είρήσεται ότι Σωκράτη άπεκτόνατε, άνδρα δίκαιον.

F. Αλλα Πλατωνικά11

Ι. 2 ΣΩ. Τί τούτο, ώ Πώλε; γελάις; άλλο αύ τούτο είδος ελέγχου εστίν, έπειδάν τίς τι εϊπηι, γελάν, έλέγχειν δέ μή;

ΠΩΛ. Ούκ οϊει έξεληλέγχθαι, ώ Σώκρατες, δταν τοιαύτα λέγηις ά ουδείς άν φήσειεν ανθρώπων;

2. ΣΩ. Έγώ ύπέλαβον, τού Κριτίου ακηκοέναι τόν Χαρμίδην ταύτην τήν άπόκρισιν τήν περί τής σωφροσύνης, ό μέν ούν Χαρμίδης ένεδείκ-νυτο 3 ώς έξεληλεγμένος εϊη- ό δέ Κριτίας ούκ ήνέσχετο.

3. ΣΩ. Όμώμοκα καί μοι ανάγκη πείθεσθαι.

4. Ό σώφρων ούτε χαίρων ούτε λυπούμενος άγαν φανήσεται διά τό αύτώι πεποιθέναι.

G. Κωμικά τίνα 1. »Έγείρου.« - »Τί κέκραγας;« - »Έγερθήναί σε δεί.« - »Πάλαι έγρήγορα.« 2. Κέκραχθι όσον θέλεις. 3. Παρήν δέ δειπνήσων καί Κοννάς ό αυλητής, ουδέν βεβρωκώς, δίψηι δ' άπολωλώς, στέφανον δ' έχων.

4. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ · * Πολύ κρεϊττον έστιν, έν καλώς μεμαθηκέναι ή πολλά φαύλως περιβεβλήσθαι πράγματα.

Η. 1. ' Ι ω ά ν ν ο υ α ' · 4 Ό έωράκαμεν καί ακηκόαμεν, απαγγέλλομεν. 2. Αριστοτέλης ερωτηθείς, τί έστιν έλπίς, »έγρηγορότος«, είπεν, »ένύπνιον.«

Ι. Ξενοφώντος, έκ τής Αναβάσεως (2,1,3; 4,3,8)

1. Άμα Ήλίωι άνϊσχοντι ήλθον άγγελοι παρά Άριαίου 5 . ούτοι έλεγον δτι Κύρος μέν τέθνηκεν, Άριαϊος δέ πεφευγώς έν τώι σταθμώι εϊη μετά τών άλλων βαρβάρων όθεν τήι προτεραίοι ώρμηντο· καί λέγοι ότι ταύτην μέν τήν ήμέραν περιμείνειεν άν αυτούς, εί μέλλοιεν ήκειν, τήι δέ άλληι πορεύεσθαι φαίη έπί 'Ιωνίας, δθενπερ ήλθεν. 2. Ταύτην μέν ούν τήν ήμέραν καί τήν νύκτα έμειναν έν πολλήι άπορίάι όντες. Ξενοφών δέ ένύπνιον είδεν έδοξεν έν πέδαις δεδέσθαι, αύται δέ αύτώι αύτόμαται περιρρυήναι, ώστε λυθήναι καί διαβαίνειν όπόσον έβούλετο.

Κ. 'Ρητορικά τίνα 1. Δ η μ ο σ θ έ ν ο υ ς - Ύμεϊς, ώ άνδρες Αθηναίοι, τής παρρησίας καί τοις ξένοις καί τοϊς δούλοις μεταδεδώκατε- έκ δέ τού συμβουλεύειν ύμΐν παντάπασιν έξεληλάκατε αυτήν.

2. Τ ο ύ α υ τ ο ύ - Είς τοσούτο αναίδειας ούτοι έληλύθασιν, ώστε έλε­γόν με τον πατέρα άπεκτονέναι.

3. Λ υ σ ί ο υ · 6 Παύομαι κατηγορών, άκηκόατε, έοράκατε, πεπόνθατε· δικάζετε.

200 LEKTION 73

II

(έοικα, εϊωθα)

Α. Γραμματικόν 1. Τώι πατρί έοικας, ώ παί. 2. Παις πατρί έοικώς (εϊκώς). 3. Ό

υιός τώι πατρί πάντα έώικει. 4. Ούκ έοικας είδέναι τό γεγονός. 5.

Ούκ εικός εστί σε τούτ' άγνοεΐν. 6. Έσται σοι πάνθ ' όσα έοικεν. 7.

Λέξω έν τώι είωθότι τρόπωι.

Β. 1. Π λ α τ ω ν ι κ ό ν »Τά ονόματα έφαμεν εικόνας είναι τών πραγμάτων.« »Άλλ' εικός· τούτο γε φαίνεται, δ μέντοι νύνδη έλεγες, έοικεν άτό-πωι.«

2. Α ν τ ι φ ώ ν τ ο ς (φόνου απολογία)· Τά εικότα προς εμού μάλλον έστιν· ό γάρ καταμαρτυρών μου άπιστος έλήλεγκται ών, δ τε έλεγχος ούκ έστιν.

C. Οϊ Αθηναίοι μετ' άσπίδος και δόρατος είώθεσαν τάς πομπάς ποιεΐν.

Τόδε Θουκυδίδης εστίν ό άπηγγελκώς.

D. Αριστοτέλους0

1. Έ κ τής ένίων υπεροχής γίνεσθαι είωθε μοναρχία· διό ένιαχού εϊώ-θασιν όστρακίζειν, οίον έν Αργεί καί Άθήνησιν. 2. Ό έπί τό πολύ ϊσασιν ούτω γινόμενον ή μή γινόμενον, ή όν ή μή όν, τούτ' έστιν ει­κός. 3. Τό επιεικές έπαινούμεν καί άνδρα τόν τοιούτον . . . τό γάρ επιεικές δοκεί δίκαιον είναι· έστι δέ επιεικές τό παρά τόν γεγραμμέ­νον νόμον δίκαιον, έφ' οίς γάρ δεϊ συγγνώμην έχειν, επιεική ταύτα, και τό τοις άνθρωπίνοις συγγινώσκειν επιεικές. 4. Πολλάκις οί σκώπτοντες είκάζουσι τών μή καλών ένίους τους μέν αίγί τους δέ οίί. 5. Καί τούτο μέν εύ οίδα καί ούκ εικάζω. (Πλ.)

(έστηκα - έσταμεν)

Ε. Έ κ τής Καινής Διαθήκης

1. Είπεν δέ τις αύτώι· Ή μήτηρ σου καί οί αδελφοί σου έστήκασιν

έξω, ίδεϊν θέλοντές σε.ά 2. Ανδρες Γαλιλαίοι, τί έστήκατε βλέποντες

είς τόν ούρανόν;6 3. Ό δοκών έστάναι βλεπέτω μή πέσηι.'

F. Θουκυδίδου 8

1. Οί "Ιωνες, ήδη άφεστηκότες άπό βασιλέως, Σηστόν έπολιόρκουν.

2. Προς τους έν Ίθώμηι πόλεμος καθειστήκει Αακεδαιμονίοις· τής δέ

πολιορκίας μακράς καθεστηκυίας [καθεστώσης] ήλθον οί Αθηναίοι,

Κίμωνος στρατηγούντος.

G. Περί νόμων, Πλατωνικά

1. Αρα τόν νόμον τον καθεστηκότα δέδοικας; 2. Τοις νύν καθεστη-κόσι νόμοις δεϊ χρήσθαι. 3. Ού δεϊ καταφρονείν τών καθεστώτων νόμων. 4. Τό αγαθόν άρα διώκοντες καί βαδίζομεν δταν βαδίζωμεν καί έσταμεν όταν έστώμεν.

LEKTION 73 201

Η. Ευριπίδεια

1. * Γάμοι δ' όσοις μέν εύ καθεστάσιν βροτών, / μακάριος αιών. 2. * . . . γυναικί τοι/αίσχρόν μετ' ανδρών έστάναι νεανιών.

3. * Έστώς δέ Τρώων πολεμίοις ενάντιος/σώσεις πόλιν σήν.

4. :;" Φέρειν ανάγκη τάς παρεστώσας τύχας. (τέθνηκα - τεθνάσιν; βέβηκα - βεβάσιν)

Ι. 1. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς · * Άλλ' ή καλώς ζήν ή καλώς τεθνηκέναι

τον ευγενή χρή. πάντ' άκήκοας λόγον.

2. Ξ ε ν ο φ ώ ν τ ο ς · 1 1 Σωκράτης έγνω τοϋ ζήν αύτώι τό τεθνάναι κρεϊτ­τον είναι.

3. Π λ ά τ ω ν ο ς · ' Ήκουσα του τών σοφών ώς νύν ημείς τέθναμεν καί τό σώμα έστιν ήμίν σήμα.

Κ. Τραγ'κά1 1

1. ::" Τον ζώντα καίνειν τους τεθνηκότας λέγω.

2. ::" Τεθνάσιν οί θανόντες. 3. * βεβάσιν, αίαί.

L. Αριστοτελικά 1. Τών ποδών έργον τό ασφαλώς βεβηκέναι. (L.69 ΙΗ2) 2. Αριστοτέλης ερωτηθείς, τίνι διαφέρουσιν οί πεπαιδευμένοι τών απαίδευτων, »όσιοι«, έφη, »οί ζώντες τών τεθνεώτων«.

(δέδοικα - δέδια)

Μ. 1. * Αρης τύραννος· χρυσόν Ελλάς ού δέδοικεν. 2. * Χρόνωι μαθήσηι τους θεούς δεδοικέναι. 3. * Αν γλαύξ άνακράγηι, δεδοίκαμεν.

4. ' Α ν τ ι σ θ έ ν ο υ ς · Ό σ τ ι ς έτερους δέδοικεν, δούλος ών λέληθεν εαυ­τόν.

Ν. 1. * Δέδια δ' άμφί σαϊς τύχαις, Προμηθεύ.

2. Π λ ά τ ω ν ο ς · Τώι δεδιέναι άρα καί δέει ανδρείοι είσι πάντες πλην οί φιλόσοφοι. 3. Ούτος εί τον αυτού πατέρα έτίμα καί έδεδίει, κάν αύτδς ύπό τών παίδων έτιμάτο- ό δ' ού δέδιεν ούδ' αιδείται ούδένα.

4. Πάντες άνθρωποι δεδίασι τόν τύραννον- τώι όντι δ' εκείνος δεδιώς ζήι τάς περιπετομένας μυίας- σύ δέ μηδέν, ώ φίλτατε, δέδιθι.

Ο. Θουκυδίδου1

1. Οί Κορίνθιοι, τής Ποτειδαίας άφεστηκυίας, δεδιότες περί τώι χωρίωι πέμπουσιν εξακόσιους καί χίλιους τους πάντας όπλίτας 7. 2. Οί Λακεδαιμόνιοι έδέδισαν, μή ποτέ αύθις ξυμφορά τις αύτοίς περι-τύχηι οϊα καί έν τήι νήσωι8.

Ρ. Πλάτωνος, έκ τής Πολιτείας (564a)9

Τό άγαν τι ποιεΐν μεγάλην φιλεΐ είς τό εναντίον μεταβολήν έχειν, έν

ώραις τε καί έν φυτοϊς καί έν σώμασιν, καί δή καί έν πολιτείαις ούχ

ήκιστα.

202 L E K T I O N 74

Εικός, έφη. Ή γάρ άγαν ελευθερία έοικεν ούκ είς άλλο τι ή είς άγαν δουλείαν μετα-βάλλειν καί ίδιώτηι καί πόλει. Εικός γάρ. Είκότως τοίνυν, είπον, ούκ έξ άλλης πολιτείας τυραννϊς γίγνεται ή έκ δημοκρατίας, έξ οίμαι τής ακρότατης ελευθερίας δουλεία πλείστη καί άγριωτάτη. "Εχει γάρ, έφη, λόγον.

" PI.Prot. 310e; 313c (vgl. L. 71 IIB); Apol. 37a; 38c b Gorg. 473e; Charm. 162c; 157c; Me-nex. 248a c Pol. 1302b 18; Anal.Pr. 70a 4; E.N. 1137b 34 - Rhet. 1374a 26; Gen.an. 769b 18 d Lk. 8,20 (Mt. 12,47) ' Act.Ap. 1,11 ' l.Kor. 10,12 8 I 89,5 (479/8 v.Chr.); I 101,2 (462 v.Chr.) h Apol. 33 ' PI.Gorg. 493a "Aesch.Ch. 886; Pers. 1003; Eur. Ale. 541 • I 60; IV 55,3.

1 Hippias verteidigt den gesunden Menschenverstand gegen einen Trugschluß des Sokra­tes. 2 Sokrates hat soeben behauptet, es sei besser, Unrecht zu leiden als Unrecht zu tun. 3 zeigte, deutete an. 4 d.h. Aus dem Ersten Brief des Johannes (1,3). 5 Ein persischer Feldherr unter Kyros und zweifelhafter Freund der Grie­chen. 6 Schluß der Anklagerede gegen die Mörder seines Bruders, vgl. L . 5 7 I D . 7 432 v.Chr. 8 wie auf Sphakteria (L.66 F2), so i.J. 424 v.Chr. 9 Sokrates berichtet, was er selbst und Mitunterredner sagten.

Lektion 74

οίδα, είδώ, είδέναι είδον, ϊδω, ίδεϊν

ϊσμεν, ϊσθι, είδώς είδομεν, ίδέ, ίδών

(οίδα, σύνοιδα)

Α. 1. Αριστοτέλους· Πάντες άνθρωποι τού είδέναι ορέγονται φύσει.1

2. Τού α υ τ ο ύ · 8 Περίών ϊσμεν καί κεκρίκαμεν, ουδέν έτι δεί λόγου. 3. Πλάτωνος· 1 ' Εί μήτε αυτός ηύρες μήτ' έμαθες παρ' άλλου, πώς οϊσθα καί πόθεν; 4. Εύριπίδου· * Τίς οίδεν, εί τό ζήν μέν έστι κατθανεϊν,

τό κατθανεϊν δέ ζήν κέκληται τοις κάτω; Β. Ξενοφώντος, έκ τής Κύρου Αναβάσεως2

1. Όπως ούν έσεσθε άνδρες άξιοι τής ελευθερίας ής κέκτησθε καί ής υμάς έγώ εύδαιμονίζω. Εύ γάρ ϊστε, ότι τήν έλευθερίαν έλοίμην άν αντί ών έχω πάντων. 2. Ό Κύρος ότι άδικείσθαι νομίζει ύφ' ημών,

LEKTION 74 203

οίδα· ώστε καί μεταπεμπομένου αυτού ούκ έθέλω έλθεϊν, αίσχυνόμε-νος ότι σύνοιδα έμαυτώι πάντα έψευσμένος αυτόν. 3. Άκουσας δέ ταύτα ό Φαλϊνος έγέλασε καί είπεν· Άλλα φιλοσόφωι μέν έοικας, ώ νεανίσκε, καί λέγεις ούκ αχάριστα· ϊσθι μέντοι ανόητος ών, εί οϊει άν τήν ύμετέραν αρετήν περιγενέσθαι τής βασιλέως δυνάμεως.

C. Πλάτωνος· έκ τής Σωκράτους Απολογίας 0

1." Ιστέ οίος ήν Χαιρεφών, ώς σφοδρός έφ' ότι όρμήσειεν. 2. Τί πότε λέγει ό θεός; 3 έγώ γάρ δή ούτε μέγα ούτε μικρόν σύνοιδα έμαυτώι σοφός ών. 3. Οί γάρ μάντεις λέγουσι μέν πολλά καί χαλά, ϊσασιν δ ' ουδέν ών λέγουσιν. 4. Ούτος μέν οϊεταί τι είδέναι ούκ είδώς· έγώ δέ, ώσπερ ούν ούκ οίδα, ουδέ οϊομαι. έοικα γούν τούτου γε σμικρώι τινι αύτώι τούτωι σοφώτερος είναι, δτι ά μή οίδα ουδέ οϊομαι είδέναι. 5. Τό γάρ τοι θάνατον δεδιέναι, ώ άνδρες, ουδέν άλλο εστίν ή δοκεϊν σοφόν είναι μή ύνια- δοκεϊν γάρ είδέναι έοτϊν ά ούκ οίδεν. οίδε μέν γάρ ουδείς τόν θάνατον, ούδ' εί τυγχάνει τώι άνθρωπωι πάντων μέγι­στον όν τών αγαθών, δεδίασι δέ ώς εύ είδότες ότι μέγιστον τών κακών έστιν.

D. 1. ' Η ρ α κ λ ε ί τ ο υ · Δίκης όνομα ούκ άν ήιδεσαν άνθρωποι, εϊ τάδικα μή ήν.

2. Ό μ η ρ ο υ π ε ρ ί Κ ά λ χ α ν τ ο ς τ ο ύ μ ά ν τ ε ω ς ·

":" Ό ς τ' ήιδει τά τ' έόντα, τά τ' έσσόμενα, πρό τ' έόντα.

3. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ · * Αίαί· τόδ' ήδη θείον άνθρώποις κακόν,

δταν τις είδήι τάγαθόν, χρήται δέ μή.

4. Μ ε ν ά ν δ ρ ο υ · * Τό Γνώθι σαυτόν έστιν, άν τά πράγματα

είδήις τά σαυτού καί τί σοι ποιητέον.

5. * Έ ρ δ ο ι 4 τις ήν έκαστος είδείη τέχνην.

Ε. 1. Θ ο υ κ υ δ ί δ ο υ - ( V 26,5). Έπεβίων 5 διά παντός τού πολέμου, προσ­

εχών τήν γνώμην όπως ακριβές τι εϊσομαι.

2. Δημοσθένης προς τόν κλέπτην είπόντα- »ούκ ήιδειν δτι σόν έστιν«,

»δτι δέ«, έφη »σον ούκ έστιν ήιδεις«.

F. Περί δούλων

1. Δ η μ ο σ θ έ ν ο υ ς - (24,124) Τών δούλων όσοι άν ελεύθεροι γένωνται,

ού τής ελευθερίας χάριν έχουσι τοϊς δεσπόταις, άλλα μισούσι μάλιστα

ανθρώπων, ότι συνίσασιν αύτοϊς δουλεύσασιν.

2. Ξ ε ν ο φ ώ ν τ ο ς - (Οίκ. 7,37) Κάμνοντες οί δούλοι και καλώς θερα-

πευθέντες χάριν μέλλουσιν εϊσεσθαι καί εύνούστεροι ή πρόσθεν είναι.

G. Περί είδότων και άγνοούντων

1. Σ ο φ ο κ λ ή ς μεμφόμενος αύτώι έλεγεν ότι »ώ Αισχύλε, εί καί τά δέ­

οντα ποιείς, άλλ' ούκ είδώς γε ποιείς.«

2. Πλάτωνος·* 1 Ανάγκη γάρ τόν αγαθόν ποιητήν, εί μέλλει περί ών

άν ποιήι καλώς ποιήσειν, είδότα ποιεΐν.

204 L E K T I O N 74

3. Τού αυτού· 6 Ούκ είδότες, ώς έπος ειπείν, ουδέν οίόμεθα τά πάντα είδέναι. 4. Τού αυτού· ' Πάλιν έξ αρχής έπισκεψώμεθα, πρώτον μέν, εί δυ­νατόν έστιν τούτ' είναι ή ού - τό ά οίδεν και ά μή οίδεν είδέναι δτι οίδε καί ότι ούκ οίδεν - έπειτα, εί δτι μάλιστα δυνατόν, τίς άν εϊη ήμίν ώφελία είδόσιν αυτό. 5. Τού αυτού· ' Εϊ μέν ήιδει ό σώφρων ά τε ήιδει και ά μή ήιδει (τά μέν δτι οίδεν τά δ' δτι ούκ οίδεν), μάλα άν ήμίν ώφέλιμον ήν σώφρο-σιν είναι. 6. Τοϋ αυτού · 8 Αρα πειθώ τίνα μεμηχάνηται ό ρήτωρ, ώστε δοκείν είδέναι, ούκ είδώς, έν ούκ είδόσι μάλλον τού είδότος; 7. Τού α υ τ ο ύ 1 1 Τελευτών ούν έπί τους χειροτέχνας ήια· έμαυτώι γάρ συνήιδη ουδέν έπισταμένωι (ώς έπος εϊπεϊν), τούτους δέ γ' ήιδη ότι εύρήσοιμι πολλά και καλά επισταμένους. 8. Αριστοτέλους· Ένιοι ούκ είδότες έτερων είδότων πρακτικώτε-ροι. 9. Πλάτωνος· Πώς σύ εϊσηι λόγον καλόν, ή άλλην ήντινοϋν πράξιν καλήν, αυτό τό καλόν άγνοών;

(είδον - οίδα)

Η. Γραμματικόν 1. Ήλθον, είδον, ένίκησα. 2. Έλθών είδον. 3. Ίδών ένίκησα. 4. Είδώς ήλθον. 5. Είδον κάλλιστον είδος. 6. Ουδέν έστιν ήδιον ή πάντ' είδέναι. 7. Έλένην βούλομαι ίδεϊν. 8. 'Ιδού χελιδών.

Ι. Τραγικά' 1. * Άλλ' έκκάλυψον, ώς ΐδω τό πάν κακόν. 2. ::" Ούπω τις είδε Ζήνά που νικώμενον. 3. * Ό χρήσιμ' είδώς, ούχ ό πόλλ' είδώς, σοφός. 4. * Είδώμεν εί νικώμεν ή νικώμεθα. 5. * Ιδεσθέ6 μ' οία προς θεών πάσχω θεός.

6. ::" Ό ψ ' έμάθετ' ημάς, δτε δέ χρήν, ούκ ήιδετε7.

Κ. Πλάτωνος έκ τής Πολιτείας (337a) »Ώ Ήράκλεις«, έφη Θρασύμαχος, »αύτη 'κείνη ή είωθυϊα ειρωνεία Σωκράτους, καί ταύτ' έγώ ήιδη τε καί τούτοις προύλεγον, δτι σύ άπο-κρίνασθαι μέν ούκ έθελήσοις, είρωνεύσοιο δέ . . .«. »Σοφός γάρ εί,« ήν δ' έγώ, »ώ Θρασύμαχε· εύ ούν ήδησθα δτι ουδείς άποκρινοϊτο τώι ούτως πυνθανομένωι.«

"Rhet . 1391b 9 "Ale. I l l O d c Apol. 21a.b; 22c; 21a; 29a d Rep. X 598e ' L e g 732a ' Charm. 167b; 171d 8 Gorg. 459a h Apol. 22d ' 1. Soph.Ai. 1003; 2 Aisch. Sept. 514; 3. Aisch.Fr. 390; 4. Aisch.Choeph. 890; 5. Aisch.Prom. 92.

1 Anfang der Metaphysik. 2 1.-2. Aus Ansprachen an die griechischen Söldner, von 1. Kyros (1,7,3) und 2. ihrem Anführer Klearchos (1,3,10). 3. Ein Sendbote des Perserkönigs mokiert sich über brave Worte des Xenophon (2,1,13). 3 Chairephon hat den Aus-

L E K T I O N 75 205

spruch der Pythia gebracht, niemand sei weiser als Sokrates. 4 έρδω (poet.), V Ftgy-tun. 5 έπεβίων (nur Aor.) überlebte, durchlebte. 6 Neben είδον gibt es in der Dichtung seit Homer das gleichbedeutende Medium είδόμην, ίδωμαι, κτλ. 7 Worte des rächenden Dionysos am Ende von Euripides' Bakchen (v. 1345). έμάθετε ihr habt begriffen, er­kannt (vgl. L.65 IF3).

Lektion 75

δύναμαι, δυνήσομαι κεΐμαι, κείσομαι

δείκνυμαι, δέδειγμαι ολλυμαι, όλωλα

Ι

Τοιαύτα τά ημέτερα- ούχ οία

βούλεται τις, άλλ' οία δύναται.

Α. Έκ τού κατά Ματθαίον Ευαγγελίου (6,24) Ουδείς δύναται δυσΐ κυρίοις δουλεύειν . . . ού δύνασθε θεώι δουλεύ-

ειν καί μαμωνάι.

Β. 1. Καθεύδειν ούκ εδυνάμην (ήδυν-) άπό τοϋ ψόφου. 2. Κέκμηκα άπό τής οδού- τό δέ φορτίον - μέγα γάρ ήν - ούκ άν έδυνήθην φέρειν-ό δέ δούλος ράιδίως έφερεν.

C. 1. Παροιμία- * Εί μή δύναιο βούν, έλαυν' όνον. 2. Ούκ άν δυναίμην.

D. Έκ τών Ξενοφώντος Απομνημονευμάτων (II 2,10) Σωκράτους ό υιός ό πρεσβύτατος έχαλέπαινε τήι μητρί- ό δέ »Σύ ταύτην«, έφη, »εΰνουν τέ σοι ούσαν και έπιμελομένην ώς μάλιστα δύ­ναται κάμνοντος όπως ύγιανείς τε καί δπως τών επιτηδείων μηδενός ενδεής έση ι, χαλεπήν είναι φής; έγώ μέν οίμαι, εί τοιαύτην μή δύνα-σαι φέρειν μητέρα, τάγαθά σε ού δύνασθαι φέρειν.«

Ε. Τού αυτού Περικλής έδύνατο μέγα έν τήι πόλει- σύ δέ, ώ Αλκιβιάδη, ελπίζεις έτι μείζον δυνήσεσθαι; και τί έστιν όπερ οί μέγα δυνάμενοι ημών προ-

έχουσιν; τούτ' έστιν δ ού δεδύνημαι εύρείν.

F. Γραμματικόν 1. Εί θέλεις, δύνασαι. 2. Έάν θέληις, δυνήσηι. 3. Εί δύνασαι,

206 LEKTION 75

βοήθησον. 4. Έάν δύνωμαι, βοηθήσω. 5. Εί έβουλήθης, έδυνήθης άν.

(έπίσταμαι)

G. 1. Εύριπίδου * Έπίσταμαι δέ καί πεπείραμαι λίαν,

ώς τών εχόντων πάντες άνθρωποι φίλοι. 2. Διφίλου * « - « Άτυχείν, θνητός ών, έπίστασο.

Η. Πλάτωνος έκ τοϋ Εύθυδήμου1

1. Τό δ' έπίστασθαι άλλο τι ή έχειν έπιστήμην εστίν; 2. Είπερ έν επι­στασαι, πάντα έπίστασαι· καί πάντες πάντα έπίστανται, εϊπερ καί έν. Και άπόκριναί μοι· δύναιο άν πάντα έπίστασθαι, εί μή πάντα έπί-σταιο; 3. Ήνίκα έμάνθανες, ούπω ήπίστω ταύθ' ά έμάνθανες; άπε-κρίνατο ό Κλεινίας ότι μανθάνοιεν οί μανθάνοντες ά ούκ επίσταιντο.

Ι. 1. Αρχεσι^αι ματ>ών άρχειν έπιστήσηι. 2. Έ κ τού 'Ομήρου Μαργίτου· 2

* Πόλλ' ήπίστατο έργα, κακώς δ' ήπίστατο πάντα.

(άγαμαι)

Κ. Πλατωνικά3

1. Καί ό Πρωταγόρας, Έγώ μέν, έφη, ώ Σώκρατες, προς πολλούς δή εϊρηκα δτι, ών έντυγχάνω, πολύ μάλιστα άγαμαι σέ. 2. »Τήι Άσπα-σίάι,3 ώ Σώκρατες, έντετύχηκα.« - »Τί ούν; ούκ άγασαι αυτήν;« 3. Σωκράτης Θεαιτήτωι διαλεχθεϊς ήγάσθη αυτού τήν φύσιν.

(κρέμαμαι)

L. 1. Οί ιππείς έφ' 'ίππων κρέμονται, φοβούμενοι τό καταπεσείν.1' 2. Κρέμαιο, ώς ψευδή εΐρηκας. 3. Ειρήνης γενομένης αί ασπίδες έν καπνώι κρεμήσονται (έκρέμαν-το).4

(έραμαι) Μ. 1. Θεόγνιδος- (1155)

* Ούκ έραμαι πλουτεϊν ούδ' εύχομαι, άλλα μοι εϊη ζήν άπό τών ολίγων μηδέν έχοντι κακόν.

2. Σοφοκλής Αϊαντι· (967) . . . ών γάρ ήράσθη τυχεϊν έκτήσασθ' αύτώι, θάνατον δνπερ ήθελεν.

(κάθημαι)

Ν. Άριστοφάνειά τίνα5

1. Τί κάθησαι ενταύθα; 2. Πάλαι κάθημαι, τους πρυτάνεις περι-μένων. 3. * »Άνδρες πρυτάνεις, αδικείτε τήν έκκλησίαν.« - »Σίγα, κάθησο.« 4. Άλλ' έκαθήμην πολύν χρόνον.

LEKTION 75 207

(κεϊμαι)

Ο. Τό έπϊ τών Θερμοπυλών επίγραμμα 1. * Ώ ξείν', άγγέλλειν Λακεδαιμονίοις δτι τήιδε

κείμεθα τοίς κείνων ρήμασι πειθόμενοι.

Ρ. 1. Παροιμία· Μή κινεϊν εύ κείμενον. 2. Άνθ' ών πέπραγας, χάρις σοι κείται παρά Βασιλεϊ. 3. Ού κακώς σοι κείσεται δ άν ημάς εύεργετήσηις.

Q. Πλατωνικά6

1. Ήκουσα τίνων, ότι τά πρώτα στοιχεία, έξ ών συγκείμεθα, Λόγον ούκ έχοι· τά δέ συγκείμενα έχει. 2. Περί άττα άν κέηται ονόματα, είναι καί πράγματα δεϊ.

R. Έκ τοϋ Πλάτωνος Συμποσίου (175c/213b) Σωκράτους είσελθόντος ό Άγάθων - έτυχε γάρ έσχατος κατακείμενος μόνος - Δεϋρο, έφη, Σώκρατες, παρ' έμέ κατάκεισο . . . (ύστερον δέ) εκάλει καί Άλκιβιάδην, ίνα έκ τρίτων κατακέοιτο· ό δέ, ίδών τον Σωκράτην, >ώ Ήράκλεις,< έβόα, >τουτί τί ήν; Σωκράτης ούτος· καί πώς συ ενταύθα κατέκεισο παρά τώι καλλίστωι;<

II

Παράδειγμα σοι δείκνυμι ανδρός ελευθέρου· θέασαι Σωκράτη. (Επικτήτου)

(δείκνυμαι)

Α. Περί τής Κόρης (Περσεφόνης) 1. "Ετι καί νύν έν Σικελίάι περϊ τήν "Ενναν δείκνυται λειμών, ού τον Πλούτωνα άρπάσαι τήν Κόρην λέγουσιν. 2. Τών τής Κόρης μυστηρίων τών έν Έλευσίνι ήν και λεγόμενα τίνα και δρώμενα καί δεικνύμενα.

Β. Περί επιδείξεως0

1. Νύν καιρός έστιν έπιδείξασθαι τήν παιδείαν. 2. Ώ Ίππόθαλες, έφη ό Σωκράτης, ϊθι7 έπίδειξαί μοι ά καί τοίσδε έπιδείκνυσαι, επειδή έπίστασαι ά χρή τον έρώντα λέγειν προς τόν έρώμενον.

(μ(ε)ίγνυμαι)

C. Περί αδυνάτων 1. Έλαιον ΰδατι ού θέλει μείγνυσθαι. 2. :;" Κακώι γάρ έσθλόν ού συμμείγνυται. 3. Θεόγνιδος· (1245) * Ούποθ' ύδωρ και πύρ συμμείξεται· ουδέ ποθ' ήμεΐς

πιστοί έπαλλήλοις8 καί φίλοι έσσόμεθα. 4. Σιμωνίδου· * Πάντα τοι καλά,/τοίσιν αισχρά μή μέμεικται.

208 LEKTION 75

D. Αριστοτέλους"1

1. Μέμεικται ταίς ψυχαίς ό παρά θεού χρυσός. 2. Δεί ήδονήν παρα-μεμείχθαι τήι ευδαιμονίάι. 3. Φαμέν, εϊπερ δεϊ μεμείχθαί τι, τό μειχθέν όμοιομερές είναι· καί ώσπερ τοϋ ύδατος τό μέρος ύδωρ, ούτω καί τού μειχθέντος.

Ε. ' 1. Τούτο ορθώς απεδείχθη. 2. Τούτο άποδέδεικται ίκανώς. 3.

Τούτο δεδειγμένον άν εϊη ίκανώς. 4. Καί περί τούτου ίκανώς άπο-

δεδεϊχθαι νομίζω. 5. Ό π ε ρ έδει δείξαι.

((άπ-)όλλυμαι)

F. Έ κ τού Ευαγγελίου6

1. Κύριε, σώσον, άπολλύμεθα. 2. Λιμώι άπόλλυμαι. 3. Έ ά ν μή με-τανοήτε, πάντες άπολεϊσθε. 4. Συγχάρητέ μοι, ότι εύρον τό πρόβα-τόν μου τό άπολωλός.

G. Εύριπίδου

1. Έ ν τήι Άλκήστιδι (633) ό Αδμητος λέγει προς τόν πατέρα-

* Τότε ξυναλγεΐν χρήν σ' ότ' ώλλύμην έγώ.

2. Άλλο- * Κακώς όλοιντο πάντες, οϊ τυραννίδι/χαίρουσιν.

Η. Θουκυδίδου

1. Αρμόδιος, άποκτείνας "Ιππαρχον, αυτού παραχρήμα άπόλλυ-

τ α ι . 1 0 2. Τών Ελλήνων τών είς Αϊγυπτον στρατευσαμένων ολίγοι

έσώθησαν, οί δέ πλείστοι άπώλοντο. 1 1 3. Ύπό τής νόσου 1 2 άλλοι

άλληι τής πόλεως, βοηθείας έρημοι, άπώλλυντο. 4. Ό στρατηγός

έγραψε, ώς εί μή ταχέως βοηθήσετε, άπολεϊται τά έν Χίωι πράγμα­

τα. 5. Έ ν Σικελίάι καί πεζός καί νήες καί ουδέν ό τι ούκ άπώλετο. 1 3

Ι. Κωμικά

1. ::" Κάκιστ' άπολοίμην, εϊ τι τούτων πείθομαι.

2. * Ού πείθομ'(αι) ουδέν τώι κάκιστ'(α) άπολουμένωι.

3. * »Άπολήι, κάκιστ'(ε).« - »άλλ', ώγάθ', άπόλωλ'(α) άρτίως. 1 4

(πήγνυμαι)

Κ. Αριστοτελικά'

1. Τό θερμόν ύδωρ ψύχεται θάττον καί πήγνυται τοϋ ελαίου. 2.

Πεπηγός ύδωρ κρύσταλλος. 3. Ό τ α ν παγήι τό νέφος, χιών έστιν.

III

Αναγνώσματα

Α. Αναξαγόρας έν τώι πρώτωι τών Φυσικών 1 5 γράφει ούτως- Τό δέ γί­γνεσθαι καί άπόλλυσθαι ούκ ορθώς νομίζουσιν οί "Ελληνες- ουδέν γάρ χρήμα γίγνεται ουδέ άπόλλυται, άλλ' άπό όντων χρημάτων συμ-μίγνυταί τε καί διακρίνεται. Καϊ ούτως άν ορθώς καλοϊεν τό τε γί­γνεσθαι, συμμίγνυσθαι καϊ τό άπόλλυσθαι, διακρίνεσθαι.

L E K T I O N 76 209

Β. 1 6 'Ιχθύς ιερούς μή άδικείν μηδέ σκεύος τών τής θεού λυμαίνεσθαι μηδέ έκφέρειν έκ τού ιερού έπϊ κλοπήι- ό τούτων τι ποιών κακός κακήι έξωλείάι άπόλοιτο, ίχθυόβρωτος γενόμενος.

a Prot. 361e; Menex. 249d; Theaet. 142c b Xen.Anab. 3,2,19 c Xen.An. 4,6,15; Pl.Lys. 204e d Pol. 1264b 12 (Pl.Rep. 415a); E.N. 1177a 23; Gen. et Corr. 328a 10 c Mt. 8,25; Lk. 15,17; 13,5; 15,6 ' Part.an. 648b 32; Anal.post. 95a 17; Met. 347b 23.

1 (276a; 277a-b; 294a; 296b) Zwei Sophisten demonstrieren ihre Kunst der Fangschlüsse (vgl. L.47 III). 2 Das pseudo-homerische, komische Epos >Margites< erzählte die Geschichte eines Dümmlings. 3 Aspasia, die berühmte Geliebte des Perikies. 4 Im Frieden pflegte man die Schilde im Rauchfang aufzuhängen. 5 Nach dem Anfang der >Achar-ner<. 6 Nach Theaet. 201e und Soph. 257c (gerafft). 7 Geh! (verstärkt den fol­genden Imperativ; vgl. engl, come on). 8 = άλλήλοις. 9 Abschlußformeln (1. Plato, 2 -4 Aristoteles, 5. Euklid); lat. quod erat demonstrandum (Abk.: q.e.d.). 10 Das Griechische - wie jede Sprache - hat die Möglichkeit, Vergangenes in Gegenwartstempus zu be­richten (Praesens historicum). Harmodios tötete Hipparcn ^den Sohn des Peisistratos); L. 51 IG. 11 i.J. 454 v.Chr. 12 Die Pest in Athen, 427 v.Chr., an der auch Perikies starb. 13 i.J. 412 v.Chr. 14 Vgl. L. 72 IF. 15 (B. 17D-K) Der Titel >Φυσικά< (Über die physikalische, d.h. materielle Welt) wurde vielen vorsokratischen Schriften von ihren alexandrinischen gelehrten Herausgebern beigelegt. 16 Inschrift im Heiligtum der l y r i ­schen Göttin< in Smyrna.

Lektion 76

δείκνυμι . . . έδειξα ομνυμι . . . ώμοσα

φήγνυμι . . . έρρηξα άπόλλυμι . . . απώλεσα

Ι

Α. 1. Σχολαστικός οίκίαν πωλών λίθον άπ' αυτής είς δείγμα περιέφε-ρεν. 2. Σοφοκλέους- * Χρόνος δίκαιον άνδρα δείκνυσιν μόνος. 3. Αρχή άνδρα δείκνυσιν. 4. Εύ δοκεϊ έχειν τό τού Βίαντος ότι >άρχά άνδρα δείξει«. 5. Ό χρόνος λέγεται δεικνύναι τόν φιλούν­τα. 6. Ή Δάκαινα προς τίνα Ίωνικήν δείξασαν αύτήι τόν κόσμον άνταπέδειξε τά τέκνα ειπούσα- »ό δέ έμός κόσμος τοιούτος.«

Β. 1. Κοινά τά ξυμφέροντα οί πρέσβεις άποδεικνύασιν, ότι οί αυτοί πο­λέμιοι είσιν Άργείοις καί ήμίν. 2. Συμμάχων όρκος- Όμνυμεν τους αυτούς ύμΐν φίλους καί εχθ­ρούς έξειν.

210 LEKTION 76

3. Πυθαγόρας παρήγγελλε τοϊς μανθάνουσι σπανίως μέν όμνύναι, όμόσαντας δέ τοίς δρκοις πάντως έμμένειν.

C. Εύριπίδου, έκ τοϋ 'Ιππολύτου (713; 612) 1. * Όμνυμι σεμνήν Άρτεμιν, Διός κόρην,

μηδέν κακών σών ές φάος δείξειν ποτέ. 2. * Ή γλώσσ' όμώμοχ', ή δέ φρήν άνώμοτος.

D. Κωμικά 1. Α ρ ι σ τ ο φ ά ν η ς Ό ρ ν ι σ ι ν · * Ώ καλή,

έκβαινε καί σαυτήν έπιδείκνυ τοις ξένοις. 2. Μενάνδρου· * Γλυκερά, τί κλαίεις; ομνύω σοι τόν Δία

καί τήν Άθηνάν, φιλτάτη, όμωμοκώς καί πρότερον ήδη πολλάκις.

3. * Είπε μοι· νυνί μέν ώμνυς μή γεγονέναι, νύν δέ φής. 4. 'Αριστοφάνους· 1

* Έχθρων παρόντων βαρβάρωι στρατεύματι "Ελληνας άνδρας και πόλεις άπόλλυτε.

Ε. Τελεστής, ό Αισχύλου όρχηστής, τους Επτά έπί Θήβας2 ώρχήσατο, ταίς χερσϊν τά λεγόμενα δεικνύς.

F. Έκ τών Αισχύλου 1. Έν τοις Πέρσαις8 τώι δράματι ό Αισχύλος λέγει, ώς Δαρείος μέν »ούποτε άνδρας άπώλλυ πολέμωι«, Ξέρξου δέ τοϋ υιού αυτού »πάς; άπώλλυτο στρατός« ύπό τών Ελλήνων, αυτός δέ έφυγε »ρήξας πέ­πλους«, καί γάρ 2. '•'•.. . ταύθ' δπως όράι,

Ξέρξης πέπλους ρήγνυσιν άμφί σώματι. 3. Ό δέ έν τώι Άγαμέμνονι (505) κήρυξ χαίρει άφικόμενος είς τήν πα­τρίδα, ώς * »πολλών φαγεισών ελπίδων μιας τυχών.«

G. Σοφοκλέους, έκ τού Οιδίποδος τοϋ έπί Κολωνώι (393/4)3

* »Τίς δ' άν τοιούδ' ύπ' ανδρός εύ πράξειεν άν;« -»Νύν γάρ θεοί σ' όρθούσι, πρόσθε δ' ώλλυσαν.«

Η. Παροιμίαι 1. * Εί μή φυλάσσεις μίκρ', άπολείς τά μείζονα. 2. * Πολλοί στρατηγοί Καρίαν απώλεσαν.

Ι. 1. 'Αντισθένης ό Σωκρατικός, είπόντος τινός ότι ό πόλεμος άπο-λεί τους πένητας, »πολλούς μέν ούν ποιήσει« έφη. 2. Σωκράτης έφη·1' Εύ γάρ ϊστε, ώ άνδρες Αθηναίοι, εί έγώ επε­χείρησα πράττειν τά πολιτικά, πάλαι άν άπολώλη.

Κ. 1. Χρή άποδεϊξαι άνδρας ολίγους αρχήν αυτοκράτορα. (Θουκ.) 2. Εί έδύνω, έδείκνυς άν έμέ άδικούντα. 3. Άπαντα άμαρτόντα σε επιδείξω. 4. * Άπολώ τόν άνθρωπον κάκιστα τουτονί. (κωμ.)

LEKTION 76 211

L. Περί 'Ιταλίας καί Σικελίας Ό κατά τό 'Ρήγιον πορθμός διαζεύγνυσιν τής ηπείρου τήν Σικελίαν. το δέ παλαιόν, ήπειρος ήν ή νύν νήσος ούσα, τήι Ίταλίάι συνεζευγ-μένη.

Μ. Έκ τής Καινής Διαθήκης0

1. Πάλιν παραλαμβάνει αυτόν ό διάβολος είς όρος ύψηλόν λίαν καί δείκνυσιν αύτώι πάσας τάς βασιλείας τού κόσμου. 2. Τί ήμϊν καί σοί, 'Ιησού Ναζαρηνέ; ήλθες άπολέσαι ημάς; 3. Ό ούν ό θεός συνέ-ζευξε, άνθρωπος μή χωριζέτω.

Ν. Περί επιδείξεων Πλατωνικά0

1. »Έστι μοι, ώ Σώκρατες, περί αρετής παγκαλώς λόγος συγκείμενος, τούτον έν Σπάρτηι έπεδειξάμην, καί ένθάδε μέλλω έπιδεικνύναι· άλλ' δπως παρέσηι καί άλλους άξεις.« - »Άλλα ταύτ' έσται, άν θεός θέληι, ώ Ιππία.« 2. Παρ έμοι Γοργίας καταλύει· και έπιδείξεται ύμΐν, πολλά γάρ καί καλά ήμίν ολίγον πρότερον έπεδείξατο. 3. Εί λέληθα έμαυτόν σοφός ών, σύ δ' επιδείξεις ώς πάντα έπίσταμαι, τί μείζον έρ-μαιον άν εύροιμι έν παντί τώι βίωι; 4. Εί έχεις ήμϊν έπιδεΐξαι, ώ Πρωταγόρα, ώς διδακτόν έστιν ή αρετή, μή φθονήσηις άλλ' έπίδει-ξον. 5. Ώς έν τοϊς πρόσθεν έπεδείξαμεν, μοναρχία ζευχθείσα έν νό-μοις άγαθοΐς άριστη έστι πασών πολιτειών.

Ο. Περί παραδειγμάτων- Αριστοτελικά6

1. 'Ομοιώματα καί οίον παραδείγματα τών πολιτειών λάβοι τις άν έν ταϊς οίκίαις. 2. "Ισως δέ δεϊ, βουλόμενόν τι δεικνύναι, παραδείγ-μασι χρήσθαι υπέρ τών αφανών τοϊς φανεροϊς καί υπέρ τών νοητών τοίς αϊσθητοϊς.

II Αναγνώσματα

Α. Ή Φαίδρα, πριν άποκτείναι αυτήν, λέγει τάδε·' :;" Έγώ δέ Κύπριν, ήπερ έξόλλυσϊ με,

ψυχής άπαλλαχθεϊσα τήιδ' έν ήμέράι τέρψω· πικρού δ' έρωτος ήσσηθήσομαι.

Β. Αποφθέγματα τρία 1. Θεμιστοκλής έπεί εξέπεσε4 τών Αθηνών τό πρώτον, είτα καϊ τής Ελλάδος, άνέβη προς Βασιλέα. Πολλών δέ δωρεών αξιωθείς καί ταχύ πλούσιος γενόμενος, προς τους παϊδας είπεν· »ώ παίδες, άπωλό-μεθα άν, εί μή άπωλώλειμεν.« 2. Αντίγονος ό Μονόφθαλμος5 προς τον υίόν Φίλιππον πυθόμενον, πλειόνων παρόντων, »πότε μέλλομεν άναζευγνύναι;«, »τί δέδοικας«, έφη, »μή μόνος τής σάλπιγγος ούκ άκούσηις;« 3. Στρατόνικος ό κιθαρωιδός,6 άφυούς7 ποιητού επιδειξαμένου καί έρωτώντος, τί μάλιστα ήρεσεν αύτώι, έφη »τά πρό τού προοιμίου«.

212 L E K T I O N 77

a v.652; 278; 468; 199 b Pl.Apol. 31d c Mt. 4,8; Mk. 1,24; Mk. 10,9 d Hipp. 286a; Gorg. 447b; Euthyd. 295a (vgl. L. 75 IH); Prot. 320c; Polit. 302e ' E.N. 1160b 22; M.M. 1183a 24 ' Eur.Hippol. 725 (oben IC).

1 Lysistrata spricht. 2 >Sieben gegen Theben<: Titel eines Dramas des Aischy­los. 3 Oedipus, der blinde Bettler, zweifelt, daß er anderen Nutzen bringen könnte. - εύ πράττω hier quasi Passiv zu εύ ποιώ oder εύεργεχέω (gew. εύ πάσχω). 4 wurde vertrie­ben (Ap.Gr. L. 61.10). -Themistokles, athenischer Feldherr und Staatsmann (um 525 - nach 460 v.Chr.); siegte in der Seeschlacht bei Salamis (480) über die Perser; wurde 471 ver­bannt. 5 König Antigonos der Einäugige, einer der Nachfolger (Diadochen) Alexanders d.Gr. (L.39 IIB). 6 S. L. 48 Fn. 1. 7 άφυής, ές ohne φύσις, d.i. unbegabt.

Lektion 77

κρεμάννυμι, κρεμώ . . . άμφιέννυμι, ά μ φ ι ώ

σβέννυμι, σβέσω . . . ζώννυμι, ζ ώ σ ω . .

Ι

Α. Κωμικά

1. Ιθι, κρέμασον σαυτόν. 2. 'Ιδού- κρέμαται.

3. Έ ά ν ψεύδηι, κρεμώ σε. 4. Έθέλω κρέμασθαι δεκάκις, εί ψεύδο­μαι. 5. Έ ά ν με καταλάβηι, κρεμάι παραχρήμα.

6. :" . . . Έθέλω / σπονδάς ποιεΐσθαι καί κρεμάσαι τάς ασπίδας. 1

Β. 1. Ό σατράπης, καλέσας τους στρατηγούς είς τά βασίλεια, έκρέμασεν

απαντάς. 2. Καί ούτως πάντες οί στρατηγοί έκρεμάσθησαν. 3. Οί πύκται ούτως μανθάνουσι μάχεσθαι· κρεμαννύντες γάρ εϊδωλον άψυχον γυμνάζονται προς αυτό.

(κεράννυμι)

C. Περί οίνου

1. Ακρατον οίνον μή πίηις. 2. Θεοίς ευχόμενοι κρατήρα κεραννύω-μεν. 3. Οίνόν τις κεραννύτω. 4. »Τίς κεράννυσιν;« - »Έγώ κεράν­νυμι σοι.« 5. Σύ μόνος έπίστασαι πώς έμοί κεράννυται οίνος. 6. Πώς δή κέκραται; 7. Κύλικος ίσον ϊσωι κεκραμένης ύδατι οϊνου καλώς έχει ή κράσις. 8. Καί δή, έπεί καλώς έκράθη, ώρα άν εϊη τού πίνειν. 9. Κρατήρα κεράσαντες έπίνομεν. 10. Ώ πάντες άνθρω­ποι, τί πολεμεϊτε άλλήλοις, εξόν κεραννύντας οίνον καί πίνοντας ζήν ίλαρώς;

LEKTION 77 213

D. 1. Εμπεδοκλής λέγει έκ συγκραθέντων τών στοιχείων γεννάσθαι πάν­τα. 2. Αριστοτέλης λέγει ώς »ούκ έστιν ή μΐξις άπασα κράσις- ή γάρ τών ξηρών μΐξις ούκ έστι κράσις.« Πλατωνικά3

3. Τόν κάλλιστα μουσικήι γυμναστικήν κεραννύντα, τούτον ορθότατα άν φαΐμεν είναι μουσικώτατον. 4. Άριστος ψυχής φύλαξ λόγος έστι μουσικήι κεκραμένος. 5. Ό τόδε τό πάν γεννήσας Δημιουργός έν κρατήρι τήν τοϋ Παντός ψυχήν κεραννύς έμισγε.

(σβέννυμι)

Ε. 1. Έκεράννυμεν έλαιον ύδατι καί ούκ εμείγνυτο. 2. Τό ύδωρ, ύγρόν όν, κατασβέννυσι τό πύρ. 3. Έλαίωι πύρ ού κατασβέσεις. 4. Διά τί σβέννυς τον λύχνον; 5. Όψέ έστι· σβέννυ λύχνον.

F. Πλατωνικά καί Χριστιανό1" 1. Πόνοι ϋβριν σβεννύασιν. 2. Σμικρόν ρήμα, τό >ούχ δσιον<, κατα­σβέννυσι τάς τοιαύτας επιθυμίας. 3. Τοις τήν διάνοιαν διεφθαρμέ-νοις λέγωμεν πράως, σβέσαντες τόν Ουμον, καϊ διδάσκωμεν περί θεών, πρώτον ώς είσίν, δεύτερον δέ ώς φροντίζουσι τών ανθρω­πίνων. 4. Τό πνεύμα μή σβέννυτε. 5. Αί μωραϊ παρθένοι ταϊς φρο-νίμοις είπαν· Δότε ήμϊν έκ τοϋ ελαίου υμών, δτι αί λαμπάδες ημών σβέννυνται.

G. 1. Ή παρ' Αίσχύλωι Κλυταιμήστρα λέγει0 ώς * »Έστιν θάλασσα, τίς δέ νιν κατασβέσει;« καί * ». . . έμοιγε κλαυμάτων/πηγαϊ κατεσβήκασιν.« 2. Περί δέ Άχιλλέως Όμηρος λέγει·α

* »Κείνος ούκ έθέλει σβέσσαι χόλον.«

(άμφιέννυμι)

Η. Ξενοφώντος Καί οί πλουσιώτατοι ού πλείον έσθίουσιν ή δύνανται πέττειν· διαρ-ραγεϊεν γάρ άν· ούτε άμφιέννυνται πλείω ή δύνανται φέρειν- άποπνι-γεΐεν γάρ άν.

Ι. Έκ τής 'Οδύσσειας 1. * Ποντόνοε, κρητήρα κερασσάμενος μέθυ νεϊμον

πάσιν άνά μέγαρον. 2. * Πρώτα μέν ούν λούσασθε καϊ άμφιέσασθε χιτώνας. 3. * Καί τότε δή λούσαντο καί άμφιέσαντο χιτώνας.

4. * Έσσω μιν χλαϊνάν τε χιτώνα τε, εϊματα καλά.

Κ. 1. Άμφιώ σε χλαίναν καλλίστην, οϊαν αυτή ήμφίεσμαι. 2. Αίσχρόν άνδρί γυναικείαν άμφιέννυσθαι στολήν. 3. Πλάτωνος, έκ τού Γοργίου (523c)· Είπεν ό Ζευς· Πολλοί ψυχάς πονηράς έχοντες ήμφιεσμένοι είσι σώματα καλά· γυμνούς ούν κριτέον.

214 LEKTION 77

L. Πλάτωνος, έκ τού Πρωταγόρου (321a) Έπιμηθεύς σωτηρίαν τοις ζώιοις έμηχανάτο, άμφιεννύς αυτά πυκναϊς τε θριξϊν και στερεοϊς δέρμασιν, ίκανοίς άμύναι καϊ χειμώνα καϊ καύμα.

(σκεδάννυμι)

Μ. Έκ τού Πλάτωνος Φαίδωνος (70a/77d) Τά περϊ τής ψυχής πολλήν άπιστίαν παρέχει τοις άνθρώποις, μή, έπειδάν άπαλλαγήι τοΛ" σώματος, άπολλύηται καί ώσπερ πνεύμα ή καπνός διασκεδασθείοα ουδέν έτι ήι. TC γάρ κωλύει γίγνεσθαι τό τών πολλών, δπερ καί οί παίδες δεδιότες λέγουσιν, ώς »ό άνεμος αυτήν έκβαίνουσαν έκ τού σώματος διαφυσάι καί διασκεδάννυσιν«;

Ν. Ό παρά Σοφοκλεί Οιδίπους άγνοών λέγει (135)· * "Ωστ' ένδίκως όψεσθε κάμε σύμμαχον,

γήι τήιδε τιμωρούντα τώι θεώι θ' άμα. 'Υπέρ γάρ ουχί τών άπωτέρω φίλων, άλλ' αυτός αυτού τούτ' άποσκεδώ μύσος.

(ρώννυμι)

Ο. 1. Έκ τών Εύριπίδου 'Ηρακλείδων (636) * Γέρονιες έσμέν κούδαμώς έρρώμεθα. 2. Εί έρρωσαι, καλώς άν έχοι, έρρώμεθα δέ καί ημείς. - Έρρωσο. -Έρρωσθε πάντες.2

Ρ. Έκ τού Πλάτωνος Φαιδρού (238c)3

Ή κάλλους έπιιΊυμία, ύπό τών εαυτής συγγενών επιθυμιών έρρω-μένως ρωσθείσα, άπ' αυτής τής ρώμης έπωνυμίαν λαβούσα, ΕΡΩΣ εκλήθη.

(ζώννυμι)

Q. 1. Οί νέοι ζώννυνται είς άθλον. 2. Καί 'Οδυσσεύς μέν έζώσατο προς μάχην, ' Ιρον δέ οί μνηστήρες έζωσαν. 3. Έκ τής Ίλιάδος (23,128) * . . .4 αύτάρ Άχιλλεύς

αύτίκα Μυρμιδόνεσσι φιλοπτολέμοισι κέλευσε χαλκόν ζώννυσθαι, ζεύξαι δ' ύπ' όχεσφιν έκαστον 'ίππους.

4. 'Ήρα τήν Αφροδίτης ζώνην έζώννυτο, τήν δέ Πανδώραν, ώς 'Ησίοδος λέγει,

* ζώσε δέ καί κόσμησε θεά γλαυκώπις Άθήνη.

R. Έκ τής Καινής Διαθήκης6

1. Ό άγγελος είπε προς Πέτρον ζώσαι καί ύπόδησαι τά σανδάλια σου. Έποίησεν δέ ούτως. 2. Καί έξήλθον οί επτά άγγελοι . . . περιεζωσμένοι περϊ τά στήθη ζώνας χρυσάς.

L E K T I O N 77 215

II Αναγνώσματα

Α. Δυσκόλωι ιατρώι τις είπε· ΣοφιστάΑ, ανακεϊσθαι ού δύναμαι ούτε έστάναι, άλλ' ουδέ καθήσθαι. Καϊ ό ιατρός είπεν· Ουδέν σοι λέλειπ-ται ή κρεμασθήναι.

Β. Έκ τού Αριστοφάνους ΠΛΟΥΤΟΥ (850ff.)6

ΣΥΚΟΦΑΝΤΗΣ * Οϊμοι κακοδαίμων, ώς άπόλωλα δείλαιος,

καί τρισκακοδαίμων καί τετράκις καί πεντάκις καί δωδεκάκις καί μυριάκις· ιού ιού· ούτω πολυφόρωι συγκέκραμαι δαίμονι.

ΚΑΡΙΩΝ Απολλον αποτρόπαιε και θεοί φίλοι, τί ποτ' έστιν δ τι πέπονθεν άνθρωπος κακόν;

ΣΥΚΟΦΑΝΤΗΣ Ού γάρ σχέτλια πέπονθα νυνί πράγματα, άπολωλεκώς άπαντα τάκ τής οικίας διά τόνδε τόν θεόν;

ΚΑΡΙΩΝ Νή Δία, καλώς τοίνυν ποιών άπόλλυται.

ΔΊΚΑΙΟΣ Νή τον Δία τόν σωτήρα, πολλού γ' άξιος άπασι τοις Έλλησιν ό θεός ούτος, εί τους συκοφάντας έξολεί κακούς κακώς.

a Rep. 412a; Rep. 549b; Tim. 41d b Pl.Leg. 835d; 838b; 888a; l.Thess. 5,19; Mt. 25,8 c Ag. 958 und 888 d II. 9,678 e Act.Ap. 12,8; Apokal. 15,6.

1 Vgl. L. 75 I L3. 2 Typische Anfangs- und Schlußformeln von Briefen. 3 Plato persifliert hier sophistische Etymologien. 4 Achill zieht aus, Patroklos zu rächen; die Myrmidonen sind bekanntlich seine Mannen, αΰτάρ aber; αύτίκα sogleich; ύπ' οχεσφιν unter (an) den Wagen. 5 Gelehrter Herr: spätantike Anredefloskel. 6 Auf der Bühne sind Kario, der geholfen hat, die Blindheit des Gottes des Reichtums zu kurieren, und der Gerechte, der von der so zum Guten veränderten Welt Gewinn zieht; herein stürzt der Bösewicht, der un­gerechte Angeber, dem Verdientes zugestoßen ist.

216 LEKTION 78

Lektion 78

ϊσταμαι, στήσομαι, έστησάμην ϊστημι, ϊστης, ϊστησι

έστην, έστηκα1 στήσω, έστησα, έστάθην

Ι

Α. Απελλής ό ζωγράφος, ερωτηθείς διά τί τήν Τύχην καθημένην έγρα-

ψεν, »ούχ έστηκε γάρ« είπεν.

Β. 1. Ό δοκών έστάναι βλεπέτω μή πέσηι." 2. Τί ώδε εστήκατε ολην τήν ήμέραν αργοί; 3. * Θεός δέ τοίς άργοϊσιν ού παρίσταται.

C. Δικανικά 1. Μετά τόν τοϋ πατρός θάνατον είς πενίαν πολλήν καί άπορίαν κατ-έστην. 2. Άνθίστασθαι χρή τοίς κακοϊς. 3. Όμως δέ, μάρτυρας ψευδείς έάν παριστώνται οί κατήγοροι, είς έσχατον κίνδυνον ημάς καταστήσουσιν. 4. Άλλα πιστεύομεν τήι Τύχηι, ότι όσιοι προς ού δικαίους ίστάμεθα. 5. Καί τίς άν άφισταίτο τοϋ εαυτώι βοηθεϊν;

D. Θουκυδίδου2

1. Πάχης, ό τών Αθηναίων στρατηγός, τά περί τήν Μυτιλήνην καθί­στατο ώς έδόκει αύτώι. 2. Καί Άβυδος μέν αφίσταται προς Λακε­δαιμονίους, οί δ' Αθηναίοι Σηστόν, πόλιν τής Χερσονήσου, καθί-σταντο φρούριον καί φυλακήν τού παντός Ελλησπόντου. 3. Ό έστησε Βρασίδας τροπαίον, τούτο καί νύν έστηκε.

E.-G. Περί αναστάσεως

Ε. 1. Ώ ούτος, καθεύδεις; ούκ άναστήσηι; 2. Τήι τρίτηι ήμέράι άναστήσεται. 3. Άνίστασο, ώ δύστηνε· μή κλαίε. 4. 'Ιδού, αν­έστη. 5. Άνίστασθε, δύστηνοι.

F. 1. Έ κ τών Ξενοφώντος Ελληνικών· (II 4,42) Θρασύβουλος, ειπών ότι δέοι τοίς νόμοις τοίς άρχαίοις χρήσθαι, άνέστησε τήν έκκλησίαν. 2. Έκ τού Σοφοκλέους Φιλοκτήτου (276)3

::" Σύ δή, τέκνον, ποίαν μ' άνάστασιν δοκείς αυτών βεβώτων έξ ύπνου στήναι τότε;

3. Αισχύλος· έν τήι Όρεστείάι4 αδύνατον λέγει είναι-τό ::" >λόγοισι τόν θανόντ' άνιστάναι πάλιν, καί * >άπαξ θανόντος ούτις έστ' άνάστασις«. 4. Πλάτωνος· Αρ' ού πολλοίς οϊει έκ τής νόσου άμεινον είναι μή άναστήναι ή άναστήναι;5

G. Ασκληπιός τούτου έτυχεν· άνιστάναι μέν τεθνεώτας, νοσοϋντας δέ ιάσθαι.1'

LEKTION 78 217

Η. Χριστιανάς

1. Τόν Ίησούν άνέστησεν ό θεός, ού πάντες ήμεϊς έσμεν μάρτυρες. 2. Πιστεύομεν ότι 'Ιησούς απέθανε καί ανέστη. 3. Άναστήσεται ό αδελφός σου. 4. Οί Σαδδουκαίοι λέγουσιν άνάστασιν μή είναι. 5. Άνάστηθι καί πορεύου . . . είς Γάζαν καϊ άναστάς έπορεύθη.

Ι. 1. Ά ρ χ ι μ ή δ ο υ ς · Δός μοι πού στώ καί κινώ τήν γήν. 2. Έπί στρατείας ποτέ Σωκράτης έωθέν τι είστήκει σκοπών. Καί . . . επειδή εσπέρα ήν, οί άλλοι έφύλαττον αυτόν, εί καί τήν νύκτα έστή-ξοι· ό δέ είστήκει . . .d

3. Τώι Διογένει ήλιουμένωι Αλέξανδρος ό Μακεδών έπιστάς έφη· »αΐτησόν με δ θέλεις.« καί δς· »μικρόν«, έφη, »άπό τού ήλιου με-τάστηθι«.6

II

Α.-Β. Γραμματικά

Α. Περί βοηθείας I. Αρ' άν άποσταίης (άφισταϊο) ών προείλου; 2. Ούκ άν άποσταίην (άφισταίμην). 3. Πολέμιον ηγούμεθα τόν άντιστάντα (άνθιστάμε-νον). 4. Βοήν ϊστημι. 5. Βοήν ϊσταμεν δεύτε πάντες βοηθήσα­τε. 6. Τίς ϊστησι βοήν; 7. Διά τί ιστατε βοήν; 8. Ήρώτων αυτούς διά τί ίσταίεν βοήν. 9. Βοήν ίστην, ϊνα βοηθήσηις. 10. Βοήν ϊστα­μεν, ύμεΐς δέ ούκ έβοηθεϊτε. II. Αιγίσθου αποθανόντος ύπ' Όρέστου οίκέτης τις βοήν ϊστη. 12. Ήλθεν ούν ή Κλυταιμήστρα και επυνθάνετο διά τί ό οίκέτης ίσταϊη βοήν, λέγουσα·6

* Τί δ' έστι χρήμα; τίνα βοήν ϊστης δόμοις;

Β. Περί χορών 1. * 'Ιερόν χορόν ϊστατε Νύμφαις. 2. Χορόν Ίστώμεν Πανί καί Νύμ-φαις. 3. Αί γυναίκες τήι Ήράι χορόν ίστάσιν καί στήσασαι θύου-σιν. 4. Χορόν ϊστασαν καί έθυον. 5. Ήρα δέσποινα, είς ορθόν ϊστη ημάς.

C. Θουκυδίδου7

1. Οί μέν Αθηναίοι απελθόντων τών Κορινθίων τροπαίον έστησαν· οί δέ Κορίνθιοι, ήμέραις ύστερον δώδεκα μάλιστα, έλθόντες άνθί-στασαν τροπαίον καί αυτοί, ώς νικήσαντες, καϊ οί Αθηναίοι έκ-βοηθήσαντες τους τό τροπαίον ίστάντας διαφθείρουσιν. 2. Ού χρή καθιστάναι νόμον ώστε τους έτερων άφισταμένους δέχεσθαι, άλλα στήναι εκποδών.

D. Κατά τάδε Χαλκιδέας έδει όμόσαι·8 Ούκ άποστήσομαι άπό τοϋ δήμου τών Αθηναίων ουδέ τώι άφισταμένωι πείσομαι· τών δέ Χαλκιδέων έάν άφιστήι τις, κατερώ Άθηναίοις.

218 LEKTION 78

Ε. Πλάτωνος, έκ τού Τιμαίου' 1. Λέγωμεν δή δι' ήντινα αίτίαν το πάν τόδε ό συνιστάς συνέστη-σεν. 2. Έκ πυρός ύδατος τε καί αέρος καί γής συνέστησεν τον κόσ-μον ό συνιστάς. 3. Συστήσας δέ τό πάν, διεϊλεν ψυχάς ισαρίθμους τοις άστροις ένειμέν τε έκάστην προς έκαστον.

F.-H. Αριστοτελικά8

F. Φυσικά τίνα

1. Ίστάσιν άλλήλας και παύουσιν αί έναντίαι κινήσεις, έάν άμα γίγνωνται. 2. Πέφυκεν, ώς φασιν, τό μέν θερμόν διακρίνειν, τό δέ ψυχρδν συνιστάναι.

G. Διάφορα 1. Ή φύσις διέστησε τό ήθος τών θηλειών προς τό τών αρρένων. 2. Τό θήλυ προς τό άρρεν διέστηκεν. 3. Όσοι τοσούτον διεστάσιν όσον ψυχή σώματος καί άνθρωπος θηρίου, ούτοί είσι φύσει δούλοι.

Η. Περί όστρακισμού9

Αί δημοκρατούμεναι πόλεις δοκούσι διώκειν τήν ισότητα μάλιστα πάντων ώστε τους δσκούντας ύπερέχειν δυνάμει ώστράκιζον καί μεθ-ίστασαν έκ τής πόλεως χρόνους ώρισμένους. Βέλτιον μέν ούν τόν νομοθέτην τον καθιστάντα πολιτείαν καινήν ούτως συστήσαι ώστε μή δεϊσθαι τοιαύτης ιατρείας.

Ι.-Ν. Περί έκστάσεως

Ι. 1. Πλάτωνος· 1 1 "Ιπποι καί όνοι κατά τάς όδούς έμβάλλουσι τώι άεί άπαντώντι, έάν μή έξίστηται. 2. Φεύγετε, έξίστασθε πάντες. 3. Εκών σοι έκστήσομαι.

Κ. 1. Οίνος εξέστησέ με νού. 2. "Ωμοι, γνώμης έξέστην. 3. Έξέστης φρενών. 4. Έξέστηκας, δήλον ότι, ύπό γήρως. 5. ' Ισοκράτους· 1 Ύποπτεύουσίν τίνες μή διά τό γήρας έξεστηκώς ώ τού φρονείν.

L. Θεόφραστος10 έν τήι περί φυτών ίστορίάι φησίν έν Ήραίάι τής Αρ­καδίας γίνεσθαι οίνον δς τους μέν άνδρας πινόμενος έξϊστησι, τάς δέ γυναίκας τίκτειν ποιεί.

Μ. Αριστοτέλους1' Πάντες όσοι περιττοί γεγόνασιν άνδρες (ή κατά φιλοσοφίαν ή πολι-τικήν ή ποίησιν ή τέχνας) φαίνονται μελαγχολικοί όντες- οίον λέγεται καί τών ηρωικών τά περί τον Ήρακλέα καί τήν περί τους παϊδας έκ-στασιν . , . " ό γάρ οίνος ό πολύς μάλιστα φαίνεται παρασκευάζειν τους τοιούτους καί πλείστα ήθη ποιεΐν πινόμενος, οίον όργίλους, φιλάνθρωπους, ελεήμονας, έμποιεί δέ και τάς μετ' ώιδής ευθυμίας και εκστάσεις· Μάρακος δέ ό Συρακούσιος12 καί άμείνων ήν ποιητής, δτε έκσταίη.

Ν. Πλουτάρχου Τάς Πομπηίου εικόνας άνηιρημένας καί καταβεβλημένος Καίσαρ

L E K T I O N 79 2 1 9

έκέλευσεν άνασταθήναι, καί άνεστάθησαν. Έφη δή ό Κικέρων ότι ταύτηι τήι φιλανθρωπίάι Καίσαρ τάς μέν Πομπηίου ϊστησι, τάς δ' αυ­τού πήγνυσιν.

" l.Kor. 10,12; Mt. 20,6 b (Ps.-)Xenophon, Cyneg. 16 c Act.Apost. 2,32; l.Thess. 4,14; Jh. 11,23; Mk. 12,18; Act. 8,26 d PlatoConv. 220c c Aesch.Choeph. 885 'Tim. 29d; 32c; 41d 8 Phys. 262a 8; Meteor. 336a 4; Hist.an. 608a 22; E.N. 1150b 15; 1284a 18-b29 (kondens.) " Rep. 563c ' 5,18 (vgl. L. 50 Fn. 5) k Probl. 953a lOff. (Auswahl).

1 Dazu weitere Beispiele in L.69 Ο und L.73 IIE. 2 427 v.Chr. (Thuk. III 35) und 411 v.Chr. (Thuk. VIII 62). 3 Der von giftigem Schlangenbiß sieche Phiioktet erzählt dem Sohn Achills, Neoptolemos, wie er, schlafend, von falschen Freunden auf der einsamen Insel Lemnos allein zurückgelassen wurde. 4 Vgl. L.43 Fl (Eum. 648); Ag. 1361. 5 Aus einer Diskussion der Frage: soll der Arzt unter allen Umständen jeden Kranken zu heilen su­chen? (Laches 195c). 6 Diogenes bekam den Spitznamen >der Hund·, weil er alle Segnun­gen der Zivilisation ablehnte (daher: Kyniker). 7 1. Thuk. I 105,5: vom Beginn des >Ersten Peloporinesischen Krieges«, 458 v.Ciir. - 2. Thuk. 1 40,4: die Korinther warnen die Athener vor einem Bündnis mit Kerkyra (L.57 Fn. 1). 8 Inschrift vom J. 446 v.Chr. - κατερώ werde aussagen, anzeigen. 9 Vgl. L.73 IID1. 10 Vgl. L.33 IIJ; L.45 Fn. 4. Seine »Pflan­zengeschichte« (Botanik) ist erhalten (hier zitiert von Athenaeus I 31f). 11 Herakles tötete im Wahnsinn seine Kinder. 12 Unbekannt.

Lektion 79

πίμπρημι . . . έπρήσθην έφίσταμαι : έπίσταμαι

πίμπλημι . . . έπλήσθην δείκνυμι, ζεύγνυμι

Ι

Α. Θουκυδίδου Ι. 1 Δείσαντες οί 'Ολίγοι μή ό Δήμος τού τε νεωρίου κρατήσειεν έπελθών και σφάς διαφθείρειεν, έμπιπράσι τάς οικίας τάς έν κύκλωι τής αγοράς, όπως μή ήι έφοδος. 2.2 Οί Συρακόσιοι έν τώι χειμώνι, τους Αθηναίους είδότες έν τήι Νάξωι χειμάζοντας, έστράτευσαν πανδημεί έπί τήν Κατάνην καί τής τε γής αυτών έτεμον καί τάς τών Αθηναίων σκηνάς καϊ τό στρατόπεδον έμπρήσαντες άνεχώρησαν έπ' οϊκου. 3.3 Άμα δέ τώι ήρι άρχομένωι οί Αθηναίοι άραντες έκ τής Κατάνης παρέπλευσαν έπί Μεγάρων τών έν τήι Σικελίάι- άποβάντες δέ . . . έτεμόν τε τό πεδίον καί τόν σϊτον ένεπϊμπρασαν, καϊ τροπαίον στήσαντες άνεχώρησαν έπί τάς ναύς. καί άποπλεύσαντες ές Κατάνην,

220 LEKTION 79

εκείθεν πάσηι τήι στρατιάι έχώρουν έπί Κεντόριπα, Σικελικόν πόλισ-μα, πιμπράντες άμα τόν σϊτον τών Ίνησσαίων καί Ύβλαίων.

Β. Οί Πέρσαι, ώς λέγει ή τραγωιδία," »ούκ ήιδούντο πιμπράναι τους έν Ελλάδι νεώς«. άνθ' ού, κατά τόν άγγελον, »αί Σαλαμίνος άκταί πλήθουσι νεκρών«· καί γάρ ύπό τής μάχης4

* . . . θάλασσα δ' ούκέτ' ήν ίδεϊν ναυαγίων πλήθουσα καί φόνου βροτών άκταί δέ νεκρών χοιράδες τ' έπλήθυον.«

C. Περί παθών Πλατωνικά5

1. Έκ τοϋ "Ιωνος- (535c) Έγώ γάρ δταν έλεεινόν τι λέγω, δακρύων έμπίπλανταί μου οί οφθαλμοί όταν τε φοβερόν ή δεινόν, όρθαϊ αί τρίχες ϊστανται. 2. Έ κ τής Πολιτείας- (554a) Ό ολιγαρχικός άνήρ . . . φειδωλός καϊ εργάτης, τάς αναγκαίας επιθυμίας μόνον τών παρ' εαυτώι άπο-πιμπλάς, δουλούμενος δέ τάς άλλας επιθυμίας ώς ματαίους· θησαυρο-ποιός άνήρ. 3. Έκ τού Γοργίου· (505a) Ούκούν καϊ τάς επιθυμίας άποπιμπλά-ναι - οίον πεινώντα φαγεΐν όσον βούλεται και διψώντα πιεϊν - ύγιαί-νοντα μέν έώσιν οί ιατροί ώς τά πολλά, κάμνοντα δέ ώς έπος ειπείν ούδέποτ' έώσιν έμπίπλασθαι ών επιθυμεί; 4. Έ κ τού Φαίδωνος· (66b) Μυρίας ήμίν ασχολίας παρέχει τό σώμα διά τήν άναγκαίαν τροφήν έτι δέ έάν τίνες νόσοι προσπέσωσιν ερώτων δέ και επιθυμιών καϊ φόβων καί είδώλων παντοδαπών και φλυαρίας έμπίπλησιν ημάς πολλής.

D. Ξενοφώντος 1. Και πριν έπιθυμήσαι, ώ νεανία, πάντων ηδέων έμπίπλασαι. 2. Ό νόμος, συζευγνύς άνδρα τε καϊ γυναίκα, κοινωνούς τού οϊκου καθίστησιν καί καλά είναι άποδείκνυσιν ά ό θεός έφυσεν.

Ε. Κωμικόν καϊ Σατυρικόν 1. * Πίμπλη σύ μέν έμοί, σοι δ' έγώ δώσω πιεϊν. 2. Έν τώι Εύριπίδου Συλεί6 ό Ηρακλής φησί· * Πίμπρη, κάταιθε σάρκας, έμπλήσθητί μου / πίνων κελαινόν αίμα -ώς ουδέποτε δούλος έσόμενος.

II

Α. Πλατωνικά 1.-2. Έ κ τής Σωκράτους 'Απολογίας· (23e; 22d) 1. Οί κατήγοροι έμπεπλήκασιν υμών τά ώτα διαβάλλοντές με. 2. Τελευτών ούν έπί τους χειροτέχνας ήια7· έμαυτώι γάρ συνήιδη ου­δέν έπισταμένωι ώς έπος ειπείν- τούτους δέ γ' ήιδη δτι εύρήσοιμι πολλά καί καλά επισταμένους, καί τούτου μέν ούκ έψεύσθην, άλλα ήπίσταντο ά έγώ ούκ ήπιστάμην καί μου ταύτηι σοφώτεροι ήσαν.

L E K T I O N 79 221

3.-4. Έ κ τού Πρωταγόρου- (310d/314c; 318b) 3. Ευθύς άναστάς, ώ Σώκρατες, δεύρο έπορευόμην άλλα τί ού βαδίζομεν παρά Πρωταγό­ραν; καί δόξαν ήμϊν τούτο έπορευόμεθα. Επειδή δέ έν τώι προθύρωι έγενόμεθα, έπιστάντες περί τίνος λόγου διελεγόμεθα, δς ήμϊν κατά τήν όδόν ένέπεσε. 4. Ώ Πρωταγόρα, καϊ σύ, καίπερ τηλικούτος ών καί ούτως σοφός, εϊ τίς σε διδάξειεν δ μή τυγχάνοις επισταμένος, βελτίων άν γένοιο. 5. Έ κ τοϋ Ά λ κ ι β ι ά δ ο υ · (106c) Ώ Αλκιβιάδη, περί τίνος άνίστα-σαι Άθηναίοις συμβουλεύσων; άρα περί ών σύ έπίστασαι βέλτιον ή ούτοι; 6. Έ κ τοϋ Μενεξένου· (246d) Τώι τό γένος αίσχύναντι, κακώι καί δειλώι γενομένωι, ούτε τινά ανθρώπων ούτε θεών φίλον είναι ηγού­μεθα, ούτε έπί γής ούτε ύπό γής τελευτήσαντι.

Β. Τραγικά* 1. Αρ' εχθροί έφίστανται ταίς πύλαις; 2. * Βοάι τις ένδον ταΐσθ' έπιστάσαι πύλαις

άκούσατ', ώ γυναίκες· άρ' όλώλαμεν;

C. Έκ τής Καινής Διαθήκης1" 1. Καϊ άγγελος Κυρίου επέστη αύτοϊς καϊ δόξα Κυρίου περιέλαμψεν αυτούς· καί έφοβήθησαν φόβον μέγαν. 2. Τού Παύλου ταύτα άπο-λογουμένου9 ό Φήστος μεγάληι τήι φωνήι φησιν· Μαίνηι, Παύλε· τά πολλά σε γράμματα είς μανίαν περιτρέπει. ό δέ Παύλος- Ού μαίνομαι, φησίν, κράτιστε Φήστε . . . έπίσταται γάρ περί τούτων ό βασι­λεύς. 3. Κήρυξον τον λόγον, έπίστηθι εύκαίρως άκαίρως, έλεγξον, έπιτίμησον, παρακάλεσον. 4. Κατά πρεσβυτέρου κατηγορίαν μή πα-ραδέχου, εί μή έπί δύο ή τριών μαρτύρων. 5. Ήμερα Κυρίου ώς κλέπτης έν νυκτί, ούτως έρχεται, δταν λέγωσιν Ειρήνη καί ασφάλεια, τότε αιφνίδιος αύτοϊς εφιστάται όλεθρος.

D. Έκ τής Γοργίου υπέρ Ελένης Απολογίας (64)10

Ελένη ένεδείξατο καϊ Στησιχόρωι τώι ποιητήι τήν αυτής δύναμιν. δτε μέν γάρ αρχόμενος τής ώιδής έβλασφήμησέ τι περί αυτής, ανέστη τών οφθαλμών έστερυιιένος· επειδή δέ γνούς τύν αίτίαν τής συικροράς τίιν καλουμένην Παλινωιδίαν έποίησε, πάλιν αυτόν είς τήν αυτήν φύσιν κατέστησεν.

* Aesch.Pers. 810; 272; 420 b Lk. 2,9; Act.Ap. 26,24; 2.Tim. 4,2; 5,19; l.Thess. 5,2.

1 Vom Bürgerkrieg zwischen den »Wenigen« und dem >Demos« in Kerkyra-Korfu 472 v.Chr. (III 74,2. - »Oligarchien« und »Demokraten« sind keine antiken Wortbildungen), έδεισα Aor. von der gleichen Wurzel wie Perf. δεδοικα; νεώρια Docks. 2 Im ersten Winter (415-414) der athenischen Invasion (VI 75). Das Sizilische Naxos lag zwischen Messina und Katania, nahe Taormina. 3 Im darauffolgenden Frühling (ήρι < έαρι), 414 v.Chr. Kentoripa, Inessa, Hybla, Siedlungen der nicht-griechischen Sikuler, südlich vom Aetna. 4 ναυάγια Schiffs­trümmer; ακτή felsige Küste; ή χοιράς Klippe. 5 Vgl. L. 39 ID; L. 56 III2. 6 In die­sem Satyrspiel kaufte der ungerechte Bauer Syleus den Herakles als Sklaven - zu seinem Un-

222 LEKTION 80

glück. 7 Am Ende seiner Suche nach dem, der weiser wäre als Sokrates selbst. - ήια ich ging. 8 Frei nach A.Sept. 538 und E.Hipp. 575. 9 Paulus vor dem »Landpfleger« (Gouverneur) Festus und König Herodes Agrippa. 10 Vgl. L.42 IIA5; L. 58 IIIC.

Lektion 80

όίδοται, δέδοται έδίδοτο, έδοτο, εδόθη

δίδωσι, έδίδου δοίην, διδοίην έδωκε, δέδωκε

Ι

Α. 1. Τόν 'Ιωσήφ οί αδελφοί άπέδοντο είς Αϊγυπτον.

2. Αιτείτε καί δοθήσεται ύμΐν.

Β. Δεσποτών διάλογος Α: Αποδίδομαι σοι τους δούλους τούτους. Β: Πόσου άποδίδοσαι αυτούς; Α: Πέντε μνών. Β: Καλώς· δούλους γάρ όταν ολίγου τις άποδιδώται, ολίγου άξιοι τάχα φανήσονται. Άλλ' είπε μοι- άρ' άποδιδοϊο άν καϊ τήν οίκίαν; Α: Ούκ άν άποδιδοίμην. Τίς γάρ άν άποδιδοίτο τά ύπό τών πατέρων παραδεδομένα; Β: Αρα ζητείς όπως ώς πλείστου άποδιδώι αυτήν; Α: Ουδέποτε άποδώσομαι τήν οίκίαν.

C. Έν άγοράι δούλων διάλογος Ξανθιάς: "Ιθι, είπεν ό δεσπότης, τόν όνον άποδίδοσο· ώς πλείστου δέ άποδιδόσθω. Δάος: Ένθάδε πλείστου αποδίδονται τους ίππους, τους δνους, πάντα τά τοιαύτα. Ξανθιάς: Καϊ δή έγωγε ενταύθα άποδόσθαι βούλομαι τόν όνον τού­τον. Δάος: Έγωγ' άν άποδοίμην αύτδν υπέρ σού. Ξανθιάς: Άλλ' ούκ άν άποδοίο τοσούτου όσου έγώ. Δάος: Σύ ούν άποδίδοσο. Καϊ άπεδόθη ό όνος. Προσελθών δ' ό τοϋ Ξανθίου κύριος ήρώτα· Τίς άπέδοτο τόν όνον; Ό δέ Ξανθιάς άπεκρίνατο· Έγωγε άπεδόμην. Ό δέ· Καί πόσου άπέδου;

LEKTION 80 223

Ξανθίας: Τριάκοντα δραχμών πλείονος δ' ουδείς άν άποδοΐτο. Κάκεϊνος έπήινεσεν, προσειπών Άποδόμενος τον όνον πεζήι πορεύσομαι.

D. Πάντες οί έμποροι οί έν τήι άγοράι φροντϊζουσι, όπως έλάττονος πριάμενοι πλείονος άποδώνται τά ώνια· ούτος δ' ό κάπηλος, άν τ' οίνον άποδώται άν τ' έλαιον, ύδωρ σοι δώσει.

Ε. 1. Τόν αγαθόν πολίτην ούτε παρά γνώμην ούτε προς χάριν λέγειν τι χρή. 2. Δίκαιον καί πρέπον έστι τοις προγόνοις τήν τιμήν τής μνήμης δίδοσθαι. 3. Οί πρόγονοι ούκ άπεδίδοντο τήν αυτών έλευ-θερίαν, ούτε άποδωσόμεθα αυτήν ήμεϊς. 4. Σύ δέ, ώ προδότα, άπε-δίδοσο τό κοινόν τής πόλεως. 5. 'Οπότε περί τής βασιλείας τώι άδελφώι έπορεύετο μαχούμενος, παρά μέν Κύρου ουδείς λέγεται αύ-τομολήσαι προς βασιλέα, παρά δέ βασιλέως πολλαϊ μυριάδες προς Κύρον.

F. 1. Ού δέδοταί σοι έργα πολέμου. 2. »Οϊμοι- προδέδομαι ύπό τών φιλτάτων.« - »Θάρσει- ού γάρ προδέδοσαι.« 3. Τών πολιορκου-μένων οίς έδέδοτο απελθείν, κρύφα άπήλθον. 4. Τάφωι δέδονται οί θανόντες.

G. Περί θυγατέρων εκδόσεως 1. »Τίνι έξέδου τήν θυγατέρα;« - »Ώι ήθελον έξεδόμην αυτήν.« 2. Ή μέν παις εξεδόθη έπί τετταράκοντα μναϊς, έμοί δέ δέκα μναϊ χωρίς προσαπεδίδοντο.

Η. Αριστοτέλους 1. Έκ τριών δοθεισών ευθειών συνίσταται τρίγωνον. 2. Ενός άτοπου δοθέντος τάλλα συμβαίνει.

Ι. Αλκιβιάδης έλθών έπί θύρας τοϋ Περικλέους καί πυθόμενος αυτόν μή σχολάζειν, άλλα σκοπεϊν, όπως αποδώσει λόγους Άθηναίοις, »ού βέλτιον«, έφη, »σκοπεϊν ήν, όπως ούκ αποδώσει;«

II

Α. Κωμικά τίνα 1. * Τήι μέν δίδωμι χειρί, τήι δέ λαμβάνω. 2. * »Ξηράν έχω φάρυγγα.« - »Δώσω σοι πιεϊν.« 3. * Οίσθα νύν ό μοι ποίησον; τήνδε νύν μή μοι δίδου-

έκ δέ τού κέρατος αύ μοι δός πιεϊν άπαξ μόνον. 4. * Καλόν γε δώρον σύγε δίδως έμοί τόδε.

Β. Άλλο1

Α: * »Δημοσθένης τάλαντα πεντήκοντ' έχει.« Β: »Μακάριος, είπερ μεταδίδωσι μηδενί.« Α: »Καϊ Μοιροκλής εϊληφε χρυσίον πολύ.« Β: »Ανόητος ό διδούς, ευτυχής δ' ό λαμβάνων.«

224 LEKTION 80

C. 1. Τώι αίτοϋντί σε δίδου. 2. + Τοις αίτοϋσιν υμάς δίδοτε. 3. Δός τι καϊ λάβε τι. 4. + Δότε τι καί λάβετε τι. 5. Τάς όμοιας χάριτας μή άντιδιδόναι αίσχρόν. 6. Αρκέσει μοι ό άν διδώις. 7. + Αρκέσει ήμϊν δ άν διδώτε. 8. Χάριν άπεδίδουν τώι πατρί· κόσμιος ή (ήν). 9. ! : . . . Χαίριππος έσθίει

μέχρις άν διδώι τις ή λάθηι διαρραγείς.

D. Αριστοτέλους 1. Οί άνθρωποι μέχρι τριάκοντα ετών έπιδιδόασιν. 2. Τοϊς εκουσίως ένδούσιν άντενδίδομεν μεθ' ηδονής.

Ε. Πλατωνικά 1. Τήν ψυχήν δαίμονα ό θεός έκάστωι δέδωκεν. 2. Λέγουσι τίνες, ώς νϋν δίκην δίδομεν τής πάλαι αδικίας. 3. Πώς άν δικαίως υπέρ τών πάλαι γεγενημένων έγώ νυνί δίκην διδοίην; (+ ημείς . . . διδοί-μεν;). 4. Σύγε εύδαίμονας τους άδικούντας λέγεις, έάν μή διδώσι δίκην· έγώ δέ γε αυτούς άθλιωτάτους φημί, τους δέ δίδοντας δίκην ήττον, καί ούκ έχω παρά ταύτα άλλα φάναι."

F. Αλλο· έκ τού Άλκιβιάδου (134b)

ΣΩ. Εί δή μέλλεις τά τής πόλεως πράξειν ορθώς καί καλώς, ώ Αλκι­βιάδη, αρετής σοι μεταδοτέον τοις πολίταις. ΑΛ. Πώς γάρ ού;

ΣΩ. Δύναιτο δ' άν τις μεταδιδόναι δ μή έχοι; ΑΛ. Καί πώς;

ΣΩ. Αύτώι άρα σοι πρώτον κτητέον αρετήν, καί άλλωι ός μέλλει άρ-ξειν πόλεως.

G. Δικανικά τίνα 1. Ούτος ώμοσε μέν μεταδώσειν τού κλήρου, ού μετέδωκε δέ αίτοϋντί μοι ούδενός. 2. Ουδέν έλάβομεν παρ' αυτού. 3. Άπόδος ό δέδωκά σοι. 4. Άπόδοτε ά έλάβετε. 5. Τά όμοια ούκ άνταπέδοτε ήμίν. 6. Ού δέδωκας ήμίν ουδέν, άπέδωκας δέ.

Η. Κατά Δημοσθένη (50,23; 23,198)

1. Έγώ μέν, ώ άνδρες δικασταί, τών ναυτών τοίς παραμείνασι έδωκα όσον είχον, έπεί δ γε στρατηγός ουδέ τό έφ' ήμέραν αύτοίς τροφήν διαρκή έδίδου.

2. Τοίς μέν άλλοις στρατηγοίς, ώ άνδρες Αθηναίοι, δωρεάς είς ύπερ-βολήν οί πολϊται έδίδοσαν Μένωνι δέ τώι Φαρσαλίωι, δώδεκα μέν τάλαντα αργυρίου δόντι, τριακοσίοις δέ ίππεύσι βοηθήσαντι, έδοσαν πολιτείαν.

Ι. Περί ικετών (Γραμματικόν)

1. Αίσχρόν εύεργέτας προδούναι. 2. Μή προδώτε ημάς ίκετεύο-

μεν. 3. Ίκέτας ούκ άν προδοϊμεν. 4. Ούτινα προύδωκα (προύδο-

L E K T I O N 81 225

μεν) φίλον. 5. Εύ δότω θεός. 6. Εύ δοίης, ώ Άπολλον. 7. Εύ σοι δοίεν θεοί. 8. Όρκους δόντες είσαεϊ φίλοι έσόμεθα.

Κ. 1. Τί σοι δοκεϊ, έξεστί Καίσαρι κήνσον δούναι; δώμεν ή μή δώμεν; 2. Παροιμία· * Δώρον δ' δ τι δώι τις έπαίνει.

III Αποφθέγματα

Α. Τιμόθεος ό τών Αθηναίων στρατηγός, άκουσας τινός τών συστρατη-γούντων αύτώι λέγοντος· »άρά γε, ώ Τιμόθεε, ή πατρίς ήμϊν χάριτας αποδώσει;« έφη· »άλλ' ήμϊν γένοιτο τάς άξιας άποδούναι«.

Β. Φίλιππος ό βασιλεύς, ερωτώμενος οϋστινας μάλιστα φιλεΐ καί ούστι-νας μάλισία μισεί, »τους μέλλοντας,«- έφη, »προδιδόναι μάλιστα φιλώ, τους δ' ήδη προδεδωκότας μάλιστα μισώ.«

C. Στρατόνικος ό κιθαρωιδός2, άκουσας ποτέ κιθαρωιδού άφυούς,3 εί­πε·4 ::" Τώι δ' έτερον μέν έδωκε Πατήρ,5 έτερον δ' άνένευσε·6 καί τίνος έρωτώντος »τό ποίον;« έφη· »κακώς μέν κιθαρίζειν έδωκε, άιδειν δέ καλώς άνένευσεν.«

' Gorg. 473c; vgl. L.73 IF1.

1 Anspielung auf einen Bestechungsskandal. 2 Vgl. L.48 B. 3 άφυής, ές unbe­gabt. 4 Stratonikos zitiert einen berühmten Vers aus der Ilias (16,250). 5 der Vater der Götter und Menschen: Zeus. 6 »zurück-nicken« bedeutet »Nein-sagen«, »versagen«.

Lektion 81

τίθημι, έτίθην έθηκα, τέθηκα· θήσω

τίθεμαι, έτιθέμην έθέμην, κεΐμαι- έτέθην

Ι

Α. Περί αναθημάτων 1. Τούτο τό άγαλμα, ώ Φοίβε, άνατίθημί σοι. 2. Ήδε ή είκών, ώ Άπολλον, ανάθημα σοι έστω. 3. Ό σωθείς άγαλμα άνατιθέτω θε-οΐς. 4. Μιλτιάδης άνέθηκε τώι Διί.1

5. Θουκυδίδου- Τους έν πολέμωι θανόντας Αθηναίοι τιθέασιν ές δημόσιον σήμα.

226 LEKTION 81

6. Τά τού Θεμιστοκλέους οστά φασι κρύφα τεθήναι έν Άττικήι.

Β. Περϊ ευδαιμονίας

1. ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · Εύδαιμονίαν τέλος τίθεμεν τών ανθρωπίνων.

2. Π λ ά τ ω ν ο ς · Τόν σώφρονα καί δίκαιον εύδαίμονα είναι τίθεμαι, τον δέ πονηρόν άθλιον.

3. ' Ε π ι κ ο ύ ρ ο υ · Εί βούλει πλούσιόν τίνα ποιήσαι, μή χρήμασι προσ-τίθει, τής δ' επιθυμίας άφαίρει. 4. Άλέξιδος ::" Τών γάρ αγαθών τον πλοϋτον ϋστατον τίθει,

άβεβαιότατον γάρ έστιν ών κεκτήμεθα.

5. Ε ύ ρ ι π ί δ ο υ ::" . . . έν μιάι γάρ ήμέραι

τον ευτυχή τίθησι δυστυχή θεός.

6. Τίνα ούν ήμϊν ύποτίθης ελπίδα; 7. Α ι σ χ ύ λ ο υ · * Εύ θήσει θεός.

8. Ξ ε ν ο φ ώ ν τ ο ς · Ή ι π ε ρ οί θεοί διέθεσαν τά όντα, διηγήσομαι μετ' αληθείας.

9. Εύ σοι τό μέλλον έξει, έάν τό παρόν εύ τιιΉϊις. 10. Έ γ ώ θήσομαι τάμα καλώς.

C. Περί νόμων

1. Κρήτες πρώτοι Ελλήνων νόμους έσχον, Μίνωος θεμένου.

2. ' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς · Σόλων δέ πολιτείαν κατέστησε καί νόμους έθη-κεν. άναγράψαντες δέ τους νόμους ώμοσαν χρήσεσθαι πάντες· όθεν έτι καϊ νύν οί εννέα άρχοντες όμνύουσι άναθήσειν ανδριάντα χρυ­σούν, έάν τίνα παραβώσι τών νόμων.

3. Π λ ά τ ω ν ο ς · Πάντα καλώς κείται θέντων θεών.

4. Τ ο ύ α υ τ ο ύ · Αρ' ού τίθεται τους νόμους έκαστη αρχή προς τό έαυτήι συμφέρον; 5. »Τίθεται μέν νόμος ώφελιας ένεκα, ενίοτε δέ και βλάπτει.« - »Γι δέ; ούχ ώς αγαθόν μέγιστον τίθενται τους νόμους οί τιθέμενοι;« 6.-7. Δ ι κ α ν ι κ ά · 6. Ούκ έγωγε έτίθην τους νόμους τούτους, ύμεϊς δέ οί νομοθέται έτίθετε αυτούς. 7. Έ ά ν τις παραβήι τους κυρίους νόμους, μεγάλην ζημίαν έπί τούτωι έθεμεν· νόμον δέ δν πάλαι άκυρον έθετε, πώς άν κύριον είναι νύν θείμεν;

D. Περί τού δικαίου· Πλατωνικά

1. Τό τού κρείττονος συμφέρον δίκαιον είναι έθετο Θρασύμαχος. 2. Άλλα τόδε, ώ Θρασύμαχε, έθαύμασα, 2 εί έν αρετής τίθης μέρει τήν άδικίαν; ή ποί άν τιθείης; - Άλλα πάνυ ούτω τίθημι. - Προς τούτο, ήν δ' έγώ, ούκέτι ράιδιον έχειν ότι τις εϊπηι. εϊ γάρ λυσιτελείν μέν τήν άδικίαν έτίθεσο, κακίαν μέντοι ώμολόγεις είναι, εϊχομεν άν τι λέγειν, κατά τά νομιζόμενα λέγοντες· νύν δέ δήλος εί δτι τώι άδίκωι πάντα προσθήσεις ά ήμεϊς τώι δικαίωι προσετίθεμεν, επειδή γε καί έν άρετήι αυτό έτόλμησας θεϊναι. - Αληθέστατα, έφη, λέγεις. 3. Τόν τιθέμε-

LEKTION 81 227

νον (τιθέντα) ούπερ σύ έτίθεις, πόλλ' άτοπα πάσχειν δεήσει. 4. Τό μέν έμόν όπηι βούλει τίθεσο. 5. "Α άν εϊπηις, έμμενε τούτοις ή, έάν μετατιθήι, φανερώς μετατίθεσο καί ημάς μή έξαπάτα. 6. Αρα ύπογράψομεν, βοηθοϋντες Πρωταγοράι, καλά μέν καί αισχρά καί δίκαια καϊ άδικα είναι οία άν έκαστη πόλις θήται νόμιμα αύ-τήι; 7. »Πότερον δέ άναμάρτητοί είσιν οί άρχοντες έν ταϊς πόλεσιν έκάσταις ή οίοι τι καί άμαρτεϊν;« - »Πάντως που, έφη, οίοι τι καί άμαρτεΐν.« - »Ούκούν έπιχειρούντες νόμους τιθέναι τους μέν ορθώς τιθέασιν, τους δέ τινας ούκ ορθώς;« - »Οίμαι έγωγε.« - »Ά δ' άν θώνται, ποιητέον έστι τοίς άρχομένοις, καί τούτο έστι τό δίκαιον;« -»Πώς γάρ ού;«

Περί τοϋ αγαθού· Πλατωνικά

1. Φίληβος τάγαθόν ετίθετο ήδονήν είναι. 2. Πολλή τις, ώς έοικεν, ώ Σώκραοες, άλογία γίγνεται, έάν τις τήν ήδονήν ώς αγαθόν ήμϊν τιθήται. 3. Άρ' ούν τήν ήδονήν είς άλλην ή τήν τού αγαθού μοίραν τιθέντες ορθώς θήσομεν; 4. »Μέμνησο δτι τά καλά καί αγαθά πολλά έτίθεμεν, ίδέαν μέντοι μίαν τιθέντες.« - »Κάγωγ' ούκ άν άλλως τι-θείην.« 5. »Θώμεν ούν, βούλει, δύο είδη τών όντων, τό μέν όρατόν, τό δέ άϊδές;« - »Θώμεν, έφη.« - »Καί τό μέν άϊδές άεί κατά ταύτα έχον, τό δέ όρατόν, μηδέποτε κατά ταύτα;« - »Καϊ τούτο, έφη, θώμεν.« 6. »Έγώ μέν ούτω τίθεμαι· σύ δέ δή πότερον συγκατατίθε-σαι ήμϊν περί τούτων τήν αυτήν δόξαν ή άντίφης;« - »Καί έμέ θες τών πεπεισμένων.«

II

Θουκυδίδου 1. Μίνως έπιθέμενος τήι Σικελίάι έτελεύτησεν έκεϊ. 2. Γύλιππος εί­π ε ν 3 Φεύγουσιν έπίθεσθε τοις Άθηναίοις· καί γάρ κεκμηκόσιν άν ούτως έπιθεϊσθε. 3. Οί έν τήι Σάμωι Άλκιβιάδηι τά πράγματα πάντα ά^τ ίθεσαν. 4 4. Των Ό λ ί / ω ν 5 τις είπεν Εί σψαλεϊμεν τι, τά-χιστ' άν οί Πολλοί ήμϊν έπιθεϊντο.

Περί δείπνου 2. »Τί συνέθου τώι φίλωι;« - »Περιμένειν αυτόν ένθάδε συνεθέμην.

2. »Αρα τούτο κοινήι συνέθεσθε;« - »Ναί- ούτως συνεθέμεθα.« 3. Έλθόντος τού ξυντεθέντος χρόνου ό φίλος παρήν καί ό παϊς παρ-έθηκε τράπεζαν. »Μηδέποτε ίχθύν παραθήις μοι.« - »Παρατίθετέ (παράθετε) μοι δ τι άν βούλησθε.« 4. Αρτον και οίνον παρέθηκα ύμίν. 5. Ούκ άν τιθείμην ταύτην τήν ψήφον, ώς δει ποτέ μέθηι χρήσθαι ταύτην τήν πόλιν ή τούτον τόν άνδρα, άλλα προσθείμην άν τώι τών Καρχηδονίων νόμωι, μηδέποτε μηδένα έπί στρατοπέδου γεύ-εσθαι τούτου τού πώματος. 6. Πάντα κατά νουν τεθήσεται.

228 LEKTION 81

7. Κωμικόν * Κατάθου ταχέως τόν στέφανον, ϊν' έγώ τουτωί αυτόν περιθώ.

C. Περϊ ευχής 1. Μετά τό δεΐπνον, έπιθεϊς λιβανωτόν εύχομαι τοις πατρίοις θεοϊς. 2. Ούκ άν θύσαιμι ούτε σπείσαιμι ούτ' έπιθείην λιβανωτόν τούτοις τοις ξένοις θεοΐς.

D. 1. Παροιμία· ::" Ούδέποτ' άν θείης λεϊον τόν τραχύν έχΐνον. 2. Εί πονηρίας άγων προτεθείη, ολίγοι άν άγωνίζοιντο. 3. Σωκράτης έλεγεν δτι »ώσπερ μύωπα μοι δοκεϊ ό θεός έμέ τήι πόλει προστεθηκέναι.«

Ε. 1. Πλάτωνος· 6 Έκ τών στοιχείων, έν έπί έν, ποιούμεν δ δή συλλα-βάς καλούσι· καϊ συλλαβάς αύ συντίθεμεν, έξ ών τά τε ονόματα καί τά -ρήματα συντίθεται· μάλλον δέ ούχ ημείς· συνέθεσαν γάρ ούτως ήι-περ σύγκειται οί παλαιοί. 2. Έ κ τών Εύκλείδου Στοιχείων· Κοιναί έννοιαι-α'. Τά τώι αύτώι ίσα καϊ άλλήλοις έστϊν ϊσα. β'. Καί έάν ϊσοις ϊσα προστεθήι, τά δλα έστιν ϊσα.

(κεϊμαι)7

F. 1.-4. Αριστοτέλους- 1. Σημεϊον8 δέ καί τά αναθήματα τών αρ­χαίων άνάκειται γάρ έν Άκροπόλει είκών Διφίλου, έφ' ήι άναγέ-γραπται- * Διφίλου Άνθεμίων τήνδ' άνέθηκε θεοΐς. 2. Τών συνθέ­σεων πρώτην μέν άν τις θείη τήν έκ τών καλουμένων ύπό τίνων στοι­χείων, οίον γής, αέρος, ύδατος, πυρός. 3. Συγκεϊσθαι δεϊ το δλον έκ τών μερών. 4. Ύποκείσθω δτι βίος άριστος έστιν ό μετ' αρετής. 5. Πλάτωνος· Αέγουσί τίνες ώς, ά άν θήται πόλις, ταύτα δίκαια έστι τοϊς θεμένοις, έως άν κέηται. (Ι D6)

G. Περί διαθήκης 1. Κατ' Α ρ ι σ τ ο φ ά ν η · 9 »Ού πείσομαι ύμΐν, ήν μή διαθήσθε διαθήκην έμοί.« - »Διατιθέμεθα.« 2. Νόμος ' Α θ η ν α ί ω ν Ό νόμος κελεύει τά εαυτού διαθέσθαι δτωι άν έθέληι, καί τήν διαθήκην, ήν άν γνησίων όντων παίδων πατήρ διαθήται, κυρίαν είναι. 3. Έ κ τής Παλαιάς Δ ι α θ ή κ η ς " Τήι ήμέράι έκείνηι διέθετο Κύ­ριος τώι Άβράμ διαθήκην, λέγων Τώι σπέρματί σου δώσω τήν γήν ταύτην.10

Η ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ.

ο

L E K T I O N 82 229

III Αναγνώσματα

Α. Σχολαστικός ναυαγεΐν μέλλων ήιτει πινακίδας, ίνα διαθήκην γράψηι.

Β. Έκ τών Αισώπου 1. Αί δύο πήραι· Αίσωπος έφη δύο πήρας έκαστον ημών φέρειν, τήν μέν έμπροσθεν, τήν δ' όπισθεν- καϊ είς μέν τήν έμπροσθεν άποτι-θέναι τά τών άλλων αμαρτήματα, είς δέ τήν όπισθεν τά εαυτών διό ουδέ καθορώμεν αυτά. 2. Γέρων καϊ Θάνατος· Γέρων ποτέ ξύλα κόψας έν ορει και ταύτα φέρων πολλήν όδόν έβάδιζε. Διά δέ τόν κόπον11 αποθεμένος τό φορ-τίον τον Θάνατον έπεκαλεϊτο. αύτίκα δέ τοϋ Θανάτου φανέντος καί πυθομένου· τίνος χάριν έκάλεσάς με; ό γέρων έφη· ϊνα τό φορτίον μοι αϊρηις.

a Gen. 17,7.

1 Inschrift auf einem Helm, gefunden im Weihbezirk von Olympia - also der Helm des Siegers von Marathon. 2 Sokrates berichtet (Rep. 348e; 339c). 3 Nach dem Sieg der Syra-kusaner über die Athener, 413 v.Chr. 4 411 v.Chr. 5 Die Wenigen - die Vielen: eine Bezeichnung der gegnerischen Parteien in den meisten griechischen Poleis (L. 79 Fn. 1). 6 Ein Beispiel früher Sprachanalyse (Crat. 425a). στοιχεία Bestandteile, Elemente, Laute, Buchstaben; συλλαβή (Zusammenfassung, von συλλαμβάνω) Silbe; όνομα Name, No­men; ρήμα (Gesagtes) Verbum. 7 oben IC3; IIE1 und L. 75 I O - R . 8 Ein »Zei­chen«, eine historische »Hypothese« des Aristoteles bekräftigend. 9 Peithetairos verhandelt mit den Vögeln. 10 σπέρμα Same, für: Nachkommen, Griech. nur hochpoetisch, hier Se­mitismus. 1 1 6 κόπος Mühsal.

Lektion 82

ϊημι, ϊεμεν, ΐειν ήκα, είμεν, -είκα

ϊεμαι, ίέμην -εϊμην, -είμαι, -εϊθην

Ι

Α. 1. Ά λ κ μ α ί ω ν 1 ό Κροτωνιάτης άνθρωπον φησι τών άλλων διαφέ-ρειν ζώιων δτι άνθρωποι μέν αισθάνονται τε καί συνιάσιν, τά δ' άλλα αισθάνεται μέν ού συνίησι δέ. 2. Δημοκρίτου· Οίον έκαστον έστιν ή ούκ έστιν ού συνίεμεν.

Β. 1. Αρα συνίης δ λέγω; 2. Ουδέ έν συνίημι ών λέγεις. 3. Άλλα

230 LEKTION 82

τάχα συνήσεις. 4. Άκούετε καϊ συνίετε. 5. Και σύ, ώ Μυρρίνη, μή άνίει· τό γάρ συνιέναι ταύτόν έστι τώι έπίστασθαι. Ακουε δή.

C. Αριστοτέλους 1. Ευδαιμονίας έφίενται πάντες. 2. Ούδεϊς έφίεται τών φαινομένων αδυνάτων αύτώι. 3. Εμπεδοκλής τό δμοιον τού όμοιου έφίεσθαι λέ­γει. 4. Ό αισχροκερδής ότιούν άν προσιεϊτο (προσίοιτο) ένεκα κέρ­δους. 5. Οϊων άν τις έφιήται ομιλιών, τοιούτος έσται και αυτός.

D. »Άρα προσίεσαι τον λόγον τ··ϋτον;« - »Ού προσίεμαι.« - »Άκουε δή τά επόμενα.«

Ε. Θουκυδίδου 1. Οί Λακεδαιμόνιοι έκέλευον τους Αθηναίους Αϊγιναν αύτόνομον άφιέναι.2 2. Τών καμνόντων έκ τής νόσου3 οί πλείστοι προίεντο σφάς αυτούς καϊ ούκ άντεϊχον. 3. Τών αιχμαλώτων οί Άκαρνάνες τους μέν Πελοποννησίους άφίεσαν, τους δ' Άμβρακιώτας άπέκτει-ναν. 4. Λακεδαιμονίων καταφρονήσαντες, ώ Αθηναίοι, ήδη Σικελίας έφίεσθε. 5. Οί Αθηναίοι πάρεισι, τών έν Σικελϊάι αγαθών έφιέμε-νοι.

F. Ξενοφώντος· Ειπών >όρώ τόν άνδρα< Κύρος4 ϊετο έπϊ τόν βασιλέα καϊ παίει κατά τό στέρνον καϊ τιτρώσκει διά τοϋ θώρακος· Κύρος δ' αυτός απέθανε.

G. 1. »Αρα συνίετε ταύτα πάντα;« 2. »Ού πάντα συνίεμεν.« 3. »Ό δέ Διονυσόδωρος τί ήμίν λέγει;« 4. »Ό καί ότιούν ξυνιείς τούτο ξυνή-σει.« 5. »Σύ δέ, ώ Μυρρίνη, άρα συνίεις ταύτα;« - »Ναί- συνίειν.« -»Καλώς. "Εως έτι πάρεστι ρώμη, μή άνιώμεν τήν ζήτησιν· καϊ σύ μή άνίει.« - »Ούκ άν άνιείην.« - »Τί δέ ύμείς;« - »Ούδ' άν ημείς άνιεϊ-μεν.« - »Άκούετε δή.«

Η. 1. Τί άν λέγοι 'Ηρακλής μέλλων μάχεσθαι τήι "Υδράι- Πώς δυνήσομαι μάχεσθαι τήι "Υδράι, πολλάς άνιείσηι κεφάλας, μίαν εϊ τις άποτέμοι; 2. Σοφοκλέους, περί φθόνου· :;" Τών γάρ μεγάλων ψυχών ίείς - - w w

ούκ άν άμάρτοις. - «« 4 a

Ι. Πλάτωνος 1. Έ κ τής 'Απολογίας· (29c) Εϊ μοι είποιτε· »*Ω Σώκρατες, νύν μέν άφίεμέν σε, έπϊ τούτωι μέντοι έφ' ώιτε μηκέτι φιλοσοφείν« - εί ούν με έπϊ τούτωι άφιεϊτε,5 εϊποιμι άν ύμΐν ότι »Έγώ υμάς, ώ άνδρες Αθηναίοι, φιλώ· πείσομαι δέ μάλλον τώι θεώι ή ύμΐν.« 2. Κατά τόν Εύθύδημον- (288c) »Ώ Σώκρατες, μή άφίεσο τοίν σοφισταϊν τούτοιν.« - »Καλώς λέγεις· ού γάρ άφετέον. Άλλα κοινήι δεώμεθα τοίν άνδροίν καϊ μή άφιώμεθα.« 3. Έ κ τού Συμποσίου- (220c; vgl. L.78 IJ2) Σωκράτης συννοήσας έωθέν τι είστήκει σκοπών, καϊ επειδή ού προύχώρει6 αύτώι, ούκ άνϊει άλλα είστήκει ζητών.

LEKTION 82 231

Κ. 1. »Αρα έτυχες ών έφίεσο;« - »Πάντα ήκουσα ά έφιέμην μαθεϊν.«

2. Άκουσας ταύτα ό διδάσκαλος ύπό τής ηδονής παντοδαπά άφίει

(ήφίει) χρώματα. 3

II

Α. 1. Ά τότε παρειμεν νύν σκεψώμεθα- σύ δέ, ώ Μυρρίνη, σύνες δ σοι

λέγω. 2. Αγγελος σοι ήκω παρά θεών. 3. * Τίς γάρ σε θεών έμοί

άγγελον ήκεν; 4. Ε π ε ι δ ή τάχιστα με ό ύπνος άνήκεν, ευθύς άναστάς

δεύρο έπορευόμην, ώστε παρεΐμαι κόπωι.

Β. »Άρα ξυνήκας ταύτα;« - »Ναί· ξυνήκα.« - »Καλώς. Πάλιν ούν

Πλάτωνος άκούσωμεν.«

C. Πλατωνικά 1. Π ε ρ ϊ Ά λ κ ή σ τ ι δ ο ς · 1 ' Πολλών πολλά και καλά έργασαμένων, εύαριθμήτοις τισϊν έδοσαν τούτο γέρας οί ύπό γής θεοί, έξ Άιδου άν-εΐναι πάλιν τήν ψυχήν άλλα τήν Άλκηστιν άνεΐσαν, άγασθέντες ότι ηθέλησε μόνη υπέρ τοϋ αυτής ανδρός άποθανεϊν.

2. Ν ό μ ο ς π ε ρ ί π α τ ρ ο φ ό ν ω ν · ς Έ ά ν τις μσνίαις οργής τών γεννη­τόρων τολμήσηι κτεΐναί τίνα, έάν μέν ό τελευτήσας, πριν τελευτήσαι, τον δράσαντα φόνου άφίηι εκών, καθαρθείς καθάπερ οί τον άκού-σιον φόνον έξεργασάμενοι, καθαρός έστω καί άζήμιος άφείσθω· έάν δέ μή άφήι, πολλοίς ένοχος έστω νόμοις ό δράσας τι τοιούτον.

3. Ν ό μ ο ς π ε ρ ί ό π λ ω ν α π ο β ο λ ή ς 0 'Ρίψασπις έστω, δς άν άφήι τήν ασπίδα εκών· ό δ' άφεϊς άτιμος έστω.

D. Έ κ τού Σοφοκλέους Φιλοκτήτου (ν. 1300)7

ΝΕΟ. * Ά, μηδαμώς, μή, προς θεών, μεθήις βέλος. ΦΙΛ. ::" Μέθες με, προς θεών, χείρα, φίλτατον τέκνον. ΝΕΟ. * Ούκ άν μεθείην.

Ε. Θουκυδίδου

1. " Ε λ ^ ο ν δ ' οί ΚορίνίΚοι,·8 Νϋ\ ούν βοηθήσα-ιε, λο,τα τάχος έσβα-λόντες ές τήν Άττικήν, ϊνα μή άνδρας φίλους καϊ ξυγγενεϊς τοις έχθί-στοις προήσθε. 2. Μή προώμεθα τους ξυμμάχους τοις άδικούσιν τους γάρ ξυμμάχους προέμενοι αύτοϊ κινδυνεύσομεν. 3.9 Ό Κλέων καί ό Δημοσθένης, ούδένα προσιέντες κήρυκα τών Σπαρτιατών, έκήρυξαν, εί βούλονται, τά δπλα παραδούναι καί σφάς αυτούς Άθηναίοις· οί δέ άκούσαντες παρείσαν τάς ασπίδας καί τάς χείρας άνέσεισαν δηλούντες προσίεσθαι τά κεκηρυγμένα.

F. Δημοσθένους, έκ τού Περϊ Ειρήνης (10,13) 1. Πολλά προείμεθα ών υπαρχόντων ασφαλέστερος άν καϊ ράιων ήν ήμϊν ό πόλεμος. 2. Κεναϊς έλπίσι έπαχθέντες ύμείς, ώ άνδρες Α θ η ­ναίοι, ούτε συμφόρως ούτ' ίσως καλώς προείσθε Φωκέας.

232 LEKTION 82

G. Περϊ τυραννίδος καϊ τυράννων Ι. »Άρ' ώς αληθώς, ώ Ίέρων, άφεϊσο τής τυραννίδος;« - »Ούκ άφείμην.« 2. Αριστοτέλους- Προϊέμενος τήν δύναμιν ό τύραννος προΐεται και τό τυραννεϊν- όθεν θάττον άν προεϊτο10 πάντα εκείνης. 3. »Ουδείς πώποτε εκών είναι τυραννίδος άφεϊτο«. Ούτως Ξενοφών άλλα μήν τάς Συρακούσας ελευθέρας άφήκε Τιμολέων.

Η. 1. Έάν έκ δεσμών άφιήι, φεύγε είς Μέγαρα. 2. Ό τύραννος παρεί-κεν ά ήιτήσαμεν. 3. Άφήκέ σε πάσης αιτίας. 4. »Οί δορυφόροι, μέθεσθε τού δεσμώτου.« - »'Ιδού μεθεϊται.« - »Άφεϊσαι· άπιθι.« 5. Άφείκα αυτόν. 6. Ό αφεθείς χάριν σοι έξει. 7. Ό μέν αίτιος άφείθη, ό δ' αναίτιος απέθανε.

Ι. Περϊ γερόντων 1. Τών γερόντων αί έπιθυμίαι άνείκασι. 2. Οί παρειμένοι γήράι οίκοι μενέτωσαν. 3. Εύριπίδου· * Ού χρή ποτέ τούδ' άφέσθαι/τιμάν θεούς.

Κ. Περϊ ποιητών και ραψωιδών 1. Άεί, ώ Μούσα, έμοί συνείης. 2. Ούκ άν γένοιτο ποτέ αγαθός ραψωιδός, εί μή συνείη τά λεγόμενα ύπό τού ποιητού6.

L. Πλατωνικά τίνα' 1. Έπορευόμην έξ Άκαδημείας ευθύ Λυκείου τήν έξω τείχους, ύπ' αυτό τό τείχος. 2. Τί ποτ' άρ' έστι τό παρά τήν πέτραν τούθ' έστός ύπό τώι δένδρωι; 3. Πηγή ύπό τήι πλατάνωι ρεϊ. 4. Δείκνυ δ έχεις ύπό τώι ίματίωι. 5. 'Οράτε οία πάσχω ύπό τού άνθρωπου. 6. Χα-λεπώς έχω ύπό τοϋ χθες πότου. 7. Τίς άν επιστήμη εϊη χωρίς τοϋ λό­γου;

Μ. Κατά Μένανδρον 1. Ό στρατιώτης προς βίαν έχει τήν παϊδα καϊ ού φησι προήσε-σθαι. 2. Πώς φής; ούκ άν προεϊο αυτήν ουδέ τώι πατρί; 3. Βούλει προώμαι τήν φιλτάτην; 4. »Αφες τήν έπιστολήν έμοί.« - »Ούκ άν μεθείμην αυτής.«

Ν. Αρχίδαμος ό τών Λακεδαιμονίων βασιλεύς, ίδών τόν υίόν προπετώς έπιτιθέμενον τοις Άθηναίοις· »ή τήι δυνάμει,« έφη, »πρόσθες ή τοϋ θάρσους ύφού.«

Ο. Έκ τού Ευαγγελίου8

1. Αφες ήμίν τά όφειλήματα ημών. 2. Έάν γάρ άφήτε τοις άνθρώ-ποις1 1 τά παραπτώματα αυτών, αφήσει καί ύμίν ό πατήρ υμών ό ου­ράνιος. 3. Θάρσει, τέκνον άφίενταί σου αί άμαρτίαι. 4. Τίς ούτος έστιν, δς καί αμαρτίας άφίησιν; 5. Είρήνην12 άφίημι ύμίν· Είρήνην12 τήν έμήν δίδωμι ύμΐν.

Ρ. Αισχύλου Περσών (689) * . . . οί κατά χθονός θεοί/λαβείν άμείνους είσιν ή μεθιέναι.

LEKTION 83 233

' Pl.Lys. 222b b Conviv. 179c c Leg. 869a d Leg. 944c · PI.Ion. 530c ' Lysis (Anfang); Phil. 38d; Phaedr. 230b; 228d; Conv. 222b; 176a; Theaet. 202d * 1. Mt. 6,12; 2. Mt. 6,14; 3. Mt. 9,2; 4. Lk. 7,49; 5. Jh. 14,27.

1 Ein früher Nachfolger des Pythagoras, aus Kroton in Süditalien. 2 Beim diplomatischen Vorspiel des Peloponnesischen Kriegs (I 139,1). 3 Bei der Pest in Athen (II 51,4; oben, L.57 IC4). 4 Der jüngere Kyros, in der Schlacht bei Kunaxa, 401 v.Chr., gegen seinen Bruder Artaxerxes II. (4a) Anapäste, s. Ap.Gr. L. 33.12. 5 Handschriften haben die spä­tere Form άφίοιτε. 6 = προεχώρει es ging vorwärts. 7 Neoptolemos hindert Philo-ktet, den Odysseus zu erschießen. 8 Am Vorabend des Peloponnesischen Krieges, zu den Spartanern. 9 Der endgültige Erfolg der Athener bei Sphakteria (L.66 F2). 10 var.iect. πρόοιτο. 11 Den Menschen (für: anderen) sowie die Häufung der Personalpronomina (im Genetiv) sind Semitismen. 12 Semitischer Parallelismus membro-rum.

Lektion 83

ειμί, εί, εστί . . . ψημί, φής, φησί . . .

είμι, εί, είσι . . . φάσκω, φήσω, έφησα

Ι

είναι

Α. 1. Τίς εί, Κύριε; 2. Τίς δ'έσσι, 3. Εϊμ'Όδυσ(σ)εύς. 4. Σύ "Ελλην

εί· καί ήμεϊς έσμεν. 5. Ύμεϊς τούτου μάρτυρες έστέ μοι.

Β. ι. 'Ηρακλείτου· Εις έμοί μύριοι έάν άριστος ήι. 2. Έν μάχηι δειλοί άνδρες άπεισι, κάν παρώσι. 3. Εϊθε μοι είεν υίοϊ ανδρείοι. 4. Νύν άνδρες έστέ.

C. 1. Νύν άνήρ ϊσθι. 2. Ή κρίσις δικαία έστω. 3. Άγαθοϊς σύνισ-θι. 4. Φίλων παρόντων και απόντων μέμνησο.

D. 1. Εϊθε μοι εϊη παρθένος καλή. 2. Εϊθ' εϊης ένθάδε, ώ φίλτατε.

Ε. 1. Έ κ τού Πλάτωνος Πρωταγόρου· Ήν ποτέ χρόνος, ότε θεοί μέν ήσαν, θνητά δέ γένη ούκ ήν. 2. Έγωγε ού παρή(ν) τότε. 3. Ούδ' ήμεϊς παρήμεν. 4. Πού ήσθα, δτε οί Πέρσαι ήλθον;

F. Πλατωνικά 1. Ή ουσία ή όντως ούσα μόνωι θεατή έστι νώι. 2. Άρα πόλεμον σύ ήγήι είναι τώι όντι έν τοίς θεοϊς;

234 LEKTION 83

G. 1. Έσηι μοι υιός, καϊ έγώ έσομαί σοι πατήρ. 2. Έσται τούτο. 3. Ύμεϊς μοι τούτων μάρτυρες έσεσθε. 4. Όσον ήν έν σοι γής είς γήν άπεισιν, όσον ήν πυρός είς πύρ.

ίέναι

Α. 1. Νύν ΐωμεν είς δόμους. 2. Χαίρων ίθι. 3. * Ιτε Βάκχαι, ϊτε Βάκχαι, μέλπετε τόν Διόνυσον.

Β. Περί τού Σωκράτους θανάτου· Πλατωνικά3

1. Νύν μέν ήδικημένος άπει, ώ Σώκρατες, έάν άπίηις, μηδένα άδική-σας. 2. Πολλή άν άλογία εϊη, εί μή άσμενοι είς Άιδου ίοιεν οί ορθώς φι-λοσοφήσαντες. 3. Έμοί παρέστη εκείνον μηδ' είς Άιδου ιόντα άνευ θείας μοίρας ίέναι. 4. Και τούτο μέν ϊτω όπηι τώι θεώι φίλον.

C. Άλλα Πλατωνικά0

1. Διανοήθητι, ώ Σώκρατες, ότι εντεύθεν ούκ άπιμεν πριν άν σύ εί-πηις ά έφησθα έν τώι στήθει1 έχειν. άλλ' ϊθι είπε. 2. ΣΩ. Δίειμι μέν ούν τώι λόγωι έγώ ώς άν μοι δοκήι έχειν· εί δέ μή βούλεσθε, έώμεν ήδη χαίρειν καί άπίωμεν. ΓΟΡ. Άλλ' έμοί μέν ού δοκεϊ, ώ Σώκρατες, χρήναί πω άπιέναι, άλλα διεξελθεϊν σε τόν λόγον. 3. Επειδή έμοί τις ασχολία εστίν, είμι- καί άμα ταϋτ' ειπών άνιστάμην ώς άπιών. 4. Κάγώ, ϊνα ήμϊν ό λόγος προΐοι, είπον Αύθις έπϊ τήν αρχήν ήμϊν ίτέον έστι τώι λόγωι.

D. Καϊ άλλας

1. ΣΩ. Τόν λόγον τόν περί τού Έρωτος, όν ποτ' ήκουσα γυναικός Μαντινικής2 Διοτίμας, πειράσομαι ύμΐν διελθεϊν, ώς ποτέ με3 ή ξένη άνακρίνουσα διήιει. 2. Τους πολίτας καϊ τήν πόλιν, ήν χθες ήμϊν ώς έν μύθωι διήιεισθα σύ,4 ώ Σώκρατες, νύν φήσομεν τους αληθινούς είναι προγόνους ημών. 3. Και ό Πρωταγόρας, Περί τούτων, έφη, εις αύθις, όταν βούληι, διέξιμεν νύν δέ, προϊούσης τής ώρας, καϊ έπ' άλλο τι δεί τρέπεσθαι. Ταύτ' είπόντες καϊ άκούσαντες άπήιμεν.5

4. Και παραδίδωμι ύμίν τόν λόγον, έφη ό Κέφαλος6· δεϊ γάρ με ήδη τών ιερών έπιμεληθήναι- καί άμα ήιει προς τά ιερά. 5. Τελευτών7 ούν έπϊ τους χειροτέχνας ήια. 6. Κατά τήν παροιμίαν * Αυτόματοι δ' αγαθοί αγαθών έπϊ δαίτας ϊάσιν (ϊενται).

Ε. Έκ τής Ξενοφώντος Αναβάσεως'1

1. Τάδε ύμίν έκέλευσεν ειπείν βασιλεύς, ότι μένουσι μέν ύμίν αυτού σπονδαί εϊησαν, προϊοϋσι δέ καϊ άπιούσι πόλεμος. 2. Τήι δ' ύστεραίάι μεταπέμπεται Άρίσταρχος8 τους στρατηγούς καί λοχαγούς τού στρατεύματος. Ήδη δ' όντων προς τώι τείχει έξαγγέλ-

L E K T I O N 83 235

λει τις τώι Ξενοφώντι δτι, εί εϊσεισι, συλληφθήσεται και ή αυτού τι πείσεται ή καϊ Φαρναβάζωι9 παραδοθήσεται. 3. "Ιθι δή άναμνήσθητι ώς μέγα ήγού τότε δ νϋν έχεις.

III

(φάναι - φάσκειν) Αυτός έφά

Α. 1. * Τίς φησι τους έρώντας ουχί νουν έχειν; 2. Τοις πλουσίοις πολλά παραμύθια φασιν είναι. 3. Εϊπέ μοι, ήν δ' έγώ, τί φης σωφροσύνην είναι. 4. Ούκούν αρετήν φαμέν τίνα ψυχής είναι; 5. »Τούτο μοι πρώτον ή σύμφαθι ή μή. σύμφης;« - »ού φημι.« 6. Ύμεΐς δ' οί φάσκοντες φιλόσοφοι είναι, πώς φάτε; 7. Ταύτα δή πάντες οί άλλοι συνέφασαν.

Β. 1. Δούλος ών έφασκες είναι δεσπότης. 2. Τί φώ; τί λέξω; 3. Δόξης έτυχες ούκ έξ ών έπραξας, άλλ' έξ ών έφησας.

C. Πλάτωνος6

Δοκεϊ μοι διανοούμενη ή ψυχή ούκ άλλο τι ή διαλέγεσθαι, αυτή έαυτήν ερωτώσα καί άποκρινομένη, καί φάσκουσα καί ού φάσκουσα.

D. Πλατωνικά 1. Ύμεϊς όσοι έπαινέται φατέ δικαιοσύνης είναι, τί τώι όντι φήσετε τό δίκαιον είναι; 2. Άρα φώμεν συνθήκην είναι τό δίκαιον; 3. Τούτο γ' ή δ' δς, ώ Σώκρατες, ούτ' άν σύ φαίης ούτε φαϊμεν ήμεΐς. 4. Ούτως έχει, ώ Μέλητε, έάν τε σύ και Ανυτος ού φήτε έάν τε φήτε.

5. + Καί ταύτα μέν έφη φάναι τόν Φαϊδρον ό Αριστόδημος.

Ε. Έκ τών Αισχύλου Χοηφόρων (85-95)10

ΗΛΕΚΤΡΑ Τί φώ χέουσα τάσδε κηδείους11 χοάς; πώς εύφρον' εϊπω; πώς κατεύξωμαι πατρί; Πότερα λέγουσα παρά φίλης φίλωι φέρειν γυναικός άνδρί - τής έμής μητρός πάρα; η τούτο φάσκιυ τούπος12, ώς νόμος βροτο-'ς έσθλ' άντιδούναι τοΐσι πέμπουσιν τάδε στέφη13, δόσιν γε τών καλών έπαξίαν; . . .

• 1. Crito 54b; 2. Phaed. 67e; 3. ebd. 58e; 4. Apol. 19a b 1. Phaedr. 236c; 2. Gorg. 506a; 3. Prot. 335c; 4. Charm. 169d/Parm. 163c c 1. Conv. 201e; 2. Tim. 26c; 3. Prot. 362a; 4. Rep. 331d; 5. Apol. 22c d 1. 2,1,21; 2. 7,2,14; 3. 7,7,27 e Theaet. 190a.

1 το στήθος die Brust (ein Sitz der Gedanken und Gefühle). 2. aus Mantinea, der Stadt in Arkadien. 3 hängt ab von dem folgenden Partizip. 4 Rückblick, am Anfang des Spätdialogs Timaios, auf die Bücher vom »Staat«. Der Sprecher ist Kritias, der spätere Ty­rann. 5 Ende des Dialogs. 6 K. ist der alte Herr des Hauses, in dem der Dialog über den »Staat« stattfindet. 7 Sokrates auf seiner Suche nach dem »Weiseren«. 8 der spartanische Statthalter von Byzantion. 9 der persische Satrap von Phrygien (am Helles-pont). 10 Die Choephoren sind das zweite Stück der Orestie, zwischen Agamemnon und

236 L E K T I O N 84

Eumeniden. Der Titel (von χέω gießen, χοή Guß, spez. Opferguß, und φέρω, also wörtl.: Die Opferspenden-bringer) bezieht sich auf das Opfer, welches Elektra am Grabe des ermordeten Agamemnon darbringen soll - im Auftrag ihrer Mutter Klytaimestra, der Mörder­in. 11 κήδειος, ov ist unübersetzbar; von το κήδος, welches »Verwandtschaft« bedeutet und »Sorge«, »Trauer« um Verwandte. 12 το έπος (Krasis). 13 τό στέφος, τα στέφη (στέφω, στέφανος, στέμμα) bedeutet nicht nur »Kränze«, sondern auch sakrale »Binden«, welche die Opfernden trugen und an der Opferstelle ließen.

Lektion 84

έπίσταμαι δείκνυμι

τίθημι ε\μι

Αναγνώσματα

Α. Κατ' Αριστοφάνη 1. »Ό παις, κατάθες τά στρώματα.«1 - »'Ιδού καταθήσω.« 2. »Ό παις, τά στρώματ' αύθις λάμβανε.« - »Πριν καί καταθέσθαι;« 3. »Άφεϊς ά φλυαρείς λάβ' αυτά.«

Β. Αριστοτέλους Ό αυτός λόγος διηιρημένος καϊ συγκείμενος ούκ άεϊ ταύτδ σημαίνειν άν δόξειεν, οίον * Έγώ σ' έθηκα δούλον όντ' ελεύθερον.

C. Έν τήι άγοράι Ούτοι οί κάπηλοι ούκ έρούσι, πόσου άν άποδοίντο τά ώνια, άλλ' έρωτήσουσί σε, πόσον άν δοίης.

D. Περϊ Διογένους τού Κυνός2

1. Ό Διογένης, Μειδίου3 κονδυλίσαντος4 αυτόν καϊ είπόντος »Τρισ-χίλιαί σοι κείνται έπί τήι τραπέζηι«, τήι έξης, πυκτικούς λαβών ιμάν­τας καί καταλοήσας4 αυτόν, έφη- »Τρισχίλιαί σοι κείνται έπί τήι τραπέ­ζηι«. 2. Ό Διογένης, πωλούμενος έν Κορίνθωι, ερομένου τού κήρυ-κος »Τί έπίστασαι;« »Ανθρώπων« έφη »άρχειν«. καί ό κήρυξ γελάσας »Τίς« έβόα »θέλει πρίασθαι κύριον;«

Ε. Περϊ τού τών Αθηναίων πλούτου5

Τόν δέ πλούτον μόνοι Αθηναίοι οίοί τ' είσιν έχειν τών 'Ελλήνων καί τών βαραβάρων. εί γάρ τις πόλις πλουτεϊ ξύλοις ναυπηγησίμοις6, ποϊ διαθήσεται, έάν μή πείσηι τόν άρχοντα τής θαλάττης; τί δ' εϊ τις σιδήρωι ή χαλκώι ή λίνωι πλουτεί πόλις, ποϊ διαθήσεται, έάν μή πείσηι τόν άρχοντα τής θαλάττης;

LEKTION 84 237

Τά προ τού πολέμου· έκ τών Θουκυδίδου3 (L.57 IC; L.70 ΙΙΕ) 1. Οί Έπιδάμνιοι7 πέμψαντες ές Δελφούς τον θεόν έπήροντο, εί πα-ραδοΐεν Κορινθίοις τήν πόλιν ώς οίκισταΐς- ό δ' αύτοίς άνεϊλε παρα-δούναι. Έλθόντες δέ οί Έπιδάμνιοι είς τήν Κόρινθον κατά τό μαν-τεΐον παρέδοσαν τήν άποικίαν, τόν οίκιστήν άποδεικνύντες σφών έκ Κορίνθου όντα. 2. Περικλής είπεν- τάς πόλεις αυτόνομους άφήσομεν, δταν καί Λακε­δαιμόνιοι ταϊς εαυτών άποδώσι πόλεσιν αύτονομίαν.8

3. Ό έφορος.9 βουλόμενος αυτούς φανερώς άποδείκνυσθαι τήν γνώμην, έλεξεν- »δτωι μέν υμών, ώ Λακεδαιμόνιοι, δοκούσι λελύσθαι αί σπονδαί, άναστήτω ές εκείνο τό χωρίον« - δείξας τι χωρίον αύτοΐς -, »δτωι δέ μή δοκούσιν, ές τά έπϊ θάτερα«. Καί άναστάντες διέστη-σαν, καί πολλώι πλείους έγένοντο οίς έδόκουν αί σπονδαί λελύσθαι.

Περϊ άγραφων νόμων 1. Πλάτωνος1 5· Τά καλούμενα ύπό τών πολλών άγραφα νόμιμα δεσ­μοί πάσης είσι πολιτείας, μεταξύ πάντων όντες τών έν γράμμασι τε­θέντων τε και κειμένων καί τών έτι τεθησομένων. 2. Έ κ τών Ξενοφώντος 'Απομνημονευμάτων- (4,4,19) ΣΩΚΡΑΤΗΣ - ΙΠΠΙΑΣ ΣΩ. Άγραφους τινάς οίσθα, ώ 'Ιππία, νόμους; ΙΠ. Τους γ' έν πάσηι χώράι κατά ταύτα νομιζομένους. ΣΩ. Έχοις άν ούν ειπείν δτι οί άνθρωποι αυτούς έθεντο; ΙΠ. Καϊ πώς άν; οϊγε ούτε συνελθεϊν άπαντες άν δυνηθεϊεν ούτε ομόφωνοι είσίν; ΣΩ. Τίνας ούν νομίζεις τεθηκέναι τους νόμους τούτους; ΙΠ. Έγώ μέν θεούς οίμαι τους νόμους τούτους τοίς άνθρώποις θείναι-καί γάρ παρά πάσιν άνθρώποις πρώτον νομίζεται θεούς σέβειν.

Αριστοτέλους- έκ τοϋ Περί ψυχής10

Εί δ' εστίν ή ουσία τής ψυχής τό κινεϊν έαυτήν, ή ψυχή μετσβάλλοι άν κατά τό σώμα, ή όλη ή κατά μόρια μεθισταμένη. εί δέ τούτ' ενδέχεται, καϊ έξελθούσαν έκ τοϋ σώματος είσιέναι πόλ'ν ενδέχοιτο άν· τούτωι δέ έποιτο άν τό άνίστασθαι τά τεθνεώτα τών ζώιων.

Πλατωνικά 1. Έ κ τού Εύθύφρονος· (15a)11 Φράσον δέ μοι, τίς ή ώφελία τοίς θεοϊς τυγχάνει ούσα άπό τών δώρων ών παρ' ημών λαμβάνουσιν; ά μέν γάρ διδόασι παντί δήλον· ουδέν γάρ ήμϊν έστιν αγαθόν δτι άν μή εκείνοι δώσιν. ά δέ παρ' ημών λαμβάνουσιν, τί ωφελούνται; 2. Έ κ τού Κρατύλου· (433e)12 Ερμογένης λέγει καί άλλοι πολλοί, συνθήματα είναι τά ονόματα καί δηλούν τοίς συνθεμένοις, προειδόσι δέ, τά πράγματα, καί είναι ταύτην ορθότητα ονομάτων, συνθήκην-διαφέρειν δ' ουδέν, έάντε τις συνθήται ώσπερ νύν σύγκειται, έάντε καί τουναντίον.

2 3 8 L E K T I O N 84

Κ. Τραγικά 1. Περϊ Οιδίποδος · Λάιος θεράποντι δίδωσι τό βρέφος έκθεϊναι, τόν δ' εκτεθέντα παϊδα άνεϊλον βουκόλοι. 2. Έ κ τής Σοφοκλέους Αντιγόνης- (672)13

* Αναρχίας δέ μείζον ούκ έστιν κακόν-αύτη πόλεις τ' όλλυσι, ήδ' ανάστατους οίκους τίθησιν . . .

3. Έ κ τής Εύριπίδου Μήδειας- (1002; 1044)14

α'. * Δέσποιν·, άφεϊνται παίδες οϊδε σοι φυγής, β'. * Ούκ άν δυναίμην χαιρετώ βουλεύματα.

Καίτοι τί πάσχω; βούλομαι γέλωτ' όφλεΐν εχθρούς μεθεϊσα τους έμούς άζημίους; Τολμητέον τάδ'· άλλα τής έμής κάκης, τό καϊ προσέσθαι μαλθακούς λόγους φρενί.

• Thuk. Ι 25,1; Ι 144,2; Ι 87,2 b Leg. 793a.

1 »Matratze« (als Reisegepäck). 2 Vgl. L.78 Fn. 6. 3 Meidias: ein anmaßender Ge­schäftsmann (L.59 Fn. 7). 4 κονδυλίζω τινά: jem. ohrfeigen; (κατ-)άλοάω: dreschen, verprügeln. 5 Aus der pseudo-xenophontischen Schrift vom »Staat der Athener« (II 11; vgl. L. 59 C). 6 (ναϋς + πήγνυμι) zum Schiffbau. 7 Epidamnos = Dyrrhachium = Du-razzo. Das hier Erzählte gehört zur Vorgeschichte (435 v.Chr.) des Peloponnesischen Krie­ges. 8 Vgl. L. 82 IE1. 9 Abschluß der entscheidenden Diskussion in Sparta, welche zum Ausbruch des Peloponnesischen Krieges führte. Die Ephoren (Aufseher) waren die höch­sten spartanischen Beamten. 10 Aristoteles kritisiert hier die Meinung, die Seele bewege den Körper und mithin auch sich selbst (De an. 406a 17-65, kondensiert); vgl. L.78 IE-G. 11 Vgl. L.33 ID4. 12 Vgl. L.81 IIE1. 13 Kreon spricht. 14 a' . Ein Sklave spricht zu Medea; ß ' . Vor dem Kindermord: aus dem Monolog der Medea.

LEKTION 85 239

Lektion 85

φέρω, οίσω, ήνεγκον . . . λέγω, έρώ, είπον . . .

όρώ, οψομαι, είδον . . . έρχομαι, είμι, ήλθον . . .

Τούτ', ώ πάντες θεοί, συνενέγκοι

(Δημοσθένους)

Ι

(φέρω)

Α. Περί οικονομίας3

Ή παρά τώι Ξενοφώντι γυνή λέγει προς τόν άνδρα· ή έμή φυλακή τών ένδον γελοία τις άν φαίνοιτο, εί μή σύγε έπιμελοίο, όπως έξωθεν τι εισφέροιτο. Γελοία δ' αύ, λέγει ό άνήρ, ή έμή εισφορά φαίνοιτ' άν, εί μή εϊη όστις τά είσενεχθέντα σώιζοι.

Β. Περί δείπνου 1. Άρ' οίσεις μοί τι καταφαγεΐν; 2. "Ενεγκέ μοι πιεϊν. 3. Ένεγ-κάτω τις οίνον.

C. Περϊ παιδείας 1. Άρα συμφέρει τώι βίωι ή παιδεία; 2. Έάν προθύμως, ώ παϊ, μανθάνηις, τών σοφωτάτων ουδέν διοίσεις. 3. Πάσηι τήι πόλει τούτ' άν ένέγκοι πλείστην εύδοξίαν. 4. Άλλ' ουδέν μοι διαφέρει.

D. Τραγικά5

1. * . . . έμοϊ μέν οίστέα/τάδ' έσθ', έωσπερ άν ζώ. 2. '''.. . έγώ ποτε/ήνεγκα κάξέσωσα καί σ' έθρεψάμην.

3. * Ώ λαμπρότατοι θεού1 αύγαί/άγγελίαν μοι ένέγκατε.

Ε. Αριστοφάνους * »Τουτί τεκεΐν φής;« - »καϊ δέκα μήνας αύτ'(ό) έγώ

ήνεγκον.« - »ήνεγκάς συ;« - »νή τήν Αρτεμιν.«2

F. Δημοσθένης0 ύπό Μειδίου3 υβρισθείς χαλεπώς έφερε· λέγει γούν· Έγώ γάρ ένηνοχώς χαλεπώς έφ' οίς ύβρίσθην, έτι πολλώι χαλεπώτε-ρον, ώ άνδρες Αθηναίοι, τοις μετά ταύτα ένήνοχα καί μάλλον ήγα-νάκτηκα.

II

(όράω)

Α. Περί θαλάσσης· Κωμικά 1. * Ώς ήδύ, τήν θάλασσαν άπό τής γής όράν.

240 LEKTION 85

2. ::" Ό μή πεπλευκώς ουδέν έόρακεν κακόν.

3. * Αυτός όψη ι.

Β. Θεόκριτος, ερωτηθείς ύπό αδολέσχου, δπου αυτόν αύριον όψοιτο-

όπου, έφη, έγώ σε ούκ οψομαι.

C. Αριστοφάνους1 1

* Οϋπω τοιούτον συμπόσιον όπωπ'(α) έγώ.

D. 1. 'Ιδού χελιδών. 2. Τά πρό ποδών δρα. 3. Βλέψον είς τά όρη καί

ίδέ ώς άβατα πάντα εστίν.

Ε. Αίσχίνου6

Έ γ ώ γάρ, ώ άνδρες Αθηναίοι, α μέν είδον, ώς είδον ύμίν άπήγγελ-λον, ά δ' ήκουσα, ώς ήκουσα.

F. Δημοσθένους'

Ήμεϊς γάρ ούτε παροινούντες ούθ' υβρίζοντες ύπ ' ούδενός έωράμεθα,

σύ δ' υβριστής ών ύφ' απάντων ώψαι.

G. Θουκυδίδου

1. Τών Αθηναίων αί νήες τοις Κερκυραίοις ούχ έωρώντο. 2. Είδότες δτι ώφθησαν οί Φοίνικες ές μάχην έτάξαντο.

3. Οί Πελοποννήσιοι, όπως μή όφθώσιν, νυκτός απέπλευσαν.

4. Δεδιότες ήλθον όπου ήκιστα μέλλοιεν όφθήσεσθαι ύφ' ημών.

Η. Έ κ τής Καινής Διαθήκης 8

1. Θεόν ουδείς έώρακε πώποτε. 2. Ό έωράκαμεν καϊ ακηκόαμεν απαγγέλλομεν καϊ ύμίν.

Ι. Έ κ τού Αισχύλου Προμηθέως (997)4

Έ Ρ : * Ό ρ α νυν, εϊ σοι ταύτ' αρωγά φαίνεται. ΠΡ: :;· Ώ π τ α ι πάλαι δή καί βεβούλευται τάδε.

III

(λέγω)

(αγορεύω, φημί, είπον, έρρήθη . . .)

Α. 1. Έ κ τής Ί λ ι ά δ ο ς - (23,239)s

::" Όστεα Πατρόκλοιο Μενοιτιάδάο λέγωμεν.

2. Α ι σ χ ύ λ ο ς Ά γ α μ έ μ ν ο ν ι · (167)

* Ούδ' όστις πάροιθεν ήν μέγας/ούδέ λέξεται πριν ών.

3. Έπεί λέγειν χρή, λέξω. 4. Αί μέλισσαι ανθολογούμεναι ζώσιν. 5. Ό δέ Κύρος συλλέξας στράτευμα έπολιόρκει Μίλητον . . . άλλο δέ στράτευμα συνελέγετο αύτώι έν Χερρονήσωι.

Β. Πλατωνικά 1. Έ κ τού Φ α ί δ ω ν ο ς - (59d) Καί τάς πρόσθεν ημέρας είώθεμεν φοι-τάν παρά τόν Σωκράτη, συλλεγόμενοι έωθεν είς τό δικαστήριον . . . καί δή καί τότε πρωί συνελέγημεν.

2. Έ κ τής Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς Α π ο λ ο γ ί α ς · (26b; 20e)

LEKTION 85 241

α'. Αίσχύνομαι μέν ειπείν, ώ άνδρες, όμως δέ ρητέον. β'. Ούκ έμόν έρώ τόν λόγον δν άν λέγω, άλλα τού θεού.

C. Έ ν τήι έκκλησίάι 1. Ό κήρυξ έκάλεσε- Τίς άγορεύειν βούλεται; 2. 'Ρηθήσεται παρά­δοξα μέν, αληθή δέ. 3. Τούτο έρρήθη μέν τότε, νϋν δέ ούκ άξιον καϊ ειπείν έστιν. 4. Άρα πάντα πέπρακται ώσπερ εϊρητο; 5. Εϊρηκα τόν έμόν λόγον. 6. Καλώς έλεξας. 7. Εϊρηται ά έδει λέγεσθαι (λεχθήναι, ρηθήναι, λέγειν . . .). 8. Ό μ ο ι ο ν δέ τούτο άπαξ τε ειπείν καί άεϊ λέγειν.

D. Αλλο"

Ό μή ρηθείς λόγος αίτίαν άν παράσχοι ώς, εί ελέχθη, σωτήριος άν ή ν

νύν δέ προς είδότας πάντα λελέξεται.

Ε. Εύριπίδου 1. * Ζευς, ώς λέλεκται τής αληθείας ύπο/"Ελλην'(α) έτικτε.

2. * Τάρβω μέν ειπείν, άλλ' όμως είρήσεται-

Διόνυσος ήσσων ούδενός θεών έφυ.

F. 1. Ουδείς απαγορεύει νόμος μή φιλεϊν τους καλούς.

2. Ουδείς απαγορεύει θεώμενος ϊππον καλόν. 3. Τον λόγον μελετών έξ έωθινού άπειπών είς περίπατον ήια. 4. Πρέπει άνάπαυσιν έχειν τους διά τό γήρας άπειρηκότας.

IV

(έρχομαι)

Α. 1. Μοχθηρού τίνος άνθρωπου έπϊ τής θύρας έπιγράψαντος· »Μηδέν

είσίτω κακόν«, Διογένης »ό δέ κύριος«, έφη, »τής οικίας πού εισέρχε­

ται;«

Β. Πλατωνικά 1. Έ κ τοϋ Π ρ ω τ α γ ό ρ ο υ · (316a) Καί ημείς μέν άρτι είσεληλύθεμεν, κατόπιν δέ ημών έπεισήλθον Αλκιβιάδης τε ό καλός και Κριτίας . . . ημείς ούν ώς εισήλθομεν, προσήιμεν προς τον ΙΙρωταγοραν, καί έγω είπον· ώ Πρωταγόρα, προς σέ τοι ήλθομεν έγώ τε καί 'Ιπποκράτης ού­τος. - Τί ούν έστιν, έφη, ού ένεκα ήκετε;

2. Έ κ τής Π ο λ ι τ ε ί α ς · (330α) 6Όταν τις εγγύς ήι τοϋ τελευτήσειν, εισ­έρχεται αύτώι φροντίς περί ών έν τώι πρόσθεν ούκ εϊσήιει.

3. Έ κ τού Γ ο ρ γ ί ο υ · (448a) »Ώ Χαιρεφών«, έφην, »έρού7 Γορ-γίαν.« »Νή Δία«, έφη ύπολαβών 7 ό Πώλος, άν δέ γε βούληι, ώ Χαι­ρεφών, έμέ έρωτα. Γοργίας μέν γάρ άπειρηκέναι μοι δοκεϊ- πολλά γάρ άρτι διελήλυθεν.«

C. Εύριπίδου1

1. * Ούκ ές λόγους έλήλυθ'(α), άλλα σε κτενών.

2. * Αρμονίας δέ ποτ' είς ύμεναίους/ήλυθον Ούρανίδαι. 8

242 L E K T I O N 86

D. Ή μέν παρ' Όμήρωι Αθηνά, άτε φιλούσα τόν 'Οδυσσέα, λέγει·"1

* Αύτάρ έγών Ίθάκην ές έλεύσομαι . . ., ομοίως δέ καϊ Εμπεδοκλής ό φιλόσοφος1

* Αύτάρ έγώ παλίνορσος9 έλεύσομαι ές πόρον10 ύμνων.

Ε. Έκ τού κατά Μάρκον Ευαγγελίου (13,31) Ό ουρανός καί ή γή παρελεύσονται, οί δέ λόγοι μου ού μή παρελεύ-σονται.11

a Xen.Oecon. 7,39 b Soph.O.C. 1361; El. 13; Eur.Heraclid. 750 c 21,118 d Lys. 1225 ' II 81 ' 54,16; 18,263 « Jh. 1,18; l.Jh. 1,3 h Thuk. 3,53,3 (s. Ap.Gr. Nr. 16) ' Tro. 905; Phoen. 822 k Od. 1,88 ' 35,1 D-K.

1 Helios. 2 Das angeblich eben geborene Baby erweist sich dann als eingeschmuggelte Weinflasche. 3 Vgl. L. 84 D, Fn. 3. 4 Vom Ende des Dramas: Hermes drängt Pro­metheus vergeblich, seinen Widerstand gegen Zeus aufzugeben, αρωγός vgl. L. 35 IIIB1. 5 Bei der Bestattung des Patroklos. Achill spricht. Patroklos war Sohn des Menoi-tios. 6 Kephalos spricht (L.83 IID4). 7 ήρόμην (Aor.) fragte; ύπολαβών überneh­mend, das Wort ergreifend. 8 Vgl. L.32IIE. 9 neuanhebend. 10 Durchgang, Weg. 11 So auch Lk 21,33; aber Mt. an der Parallelstelle 24,35 liest ού μή παρ-έλθωσιν.

Lektion 86

αίρέω . . είλον . . ήιρέθην έσθίω, εδομαι, εφαγον . . .

τρέχω, δραμοΰμαι . . . τρώγω, τρώξομαι, έτραγον . . .

Ι

Α. Έκ τής Σωκράτους Απολογίας3

1. Ήρετο ό Χαιρεφών εϊ τις έμοϋ εϊη σοφώτερος. Άνεϊλεν1 ούν ή Πυθία μηδένα σοφώτερον είναι. 2. Πολλή μοι απέχθεια γέγονεν καί προς πολλούς, καϊ τούτ' έστιν δ έμέ αίρήσει, έάνπερ αίρήι· ού Μέλη-τος ουδέ Άνυτος, άλλ' ή τών πολλών διαβολή τε καί φθόνος· ά δή καί άλλους πολλούς καϊ αγαθούς ήιρηκεν, οίμαι δέ και αίρήσει. 3. Ώ Σώκρατες, άφίεμέν σε, έφ' ώιτε μηκέτι φιλοσοφείν έάν δε άλώις έτι τούτο πράττων, άποθανήι.

Β. Ούτε έξ ιερού βωμόν ούτε έκ τής ανθρωπινής φύσεως άναιρετέον τον

έλεον.

C. Δεκάτωι έτει οί "Ελληνες τήν Τροίαν είλον, άλούσαν δέ καθείλον.

LEKTION 86 243

D. Τραγικά15

1. * 'Ιλίου πόλις/έάλωκεν. 2. * Πριάμου γάρ ήιρήκασιν Άργείοι πόλιν. 3. * Ού προδούσ'(α) άλώσομαι.

Ε. Περϊ αίρέσεως 1. * Έλοιμί κεν ή κεν άλοίην. 2

2. Π α ρ ο ι μ ί α - Αίρούντες ήιρήμεθα· τούτο λέγεται έπί τών έλπι-

σάντων τινάς νικάν, εϊθ' ύπ' εκείνων άλόντων. 3. Χρή αιρείσθαι τό

άριστον. 4. 'Ισότητα αίρού. 5. Ό τι βούληι έλού. 6. Αίρήσομαι

δπερ ή ψυχή θέλει.

F. 1. Τίς αίρεθήσεται; 2. Περικλής ήιρέθη στρατηγός. 3. Ό άριστος

ήιρηται.

G. Κατ' Αριστοφάνη 3

Ήνίκα ήιρεϊσθε στρατηγόν, πολλή βροντή ήν καϊ αστραπή, ή σελήνη

δ' έξέλειπε· άλλ' όμως ε'ιλεσθε Κλέωνα.

Η. Τής Εξόδου1* Τίς σε κατέστησεν άρχοντα καϊ δικαστήν έφ' ημών; μή άνελεϊν με σύ θέλεις δν τρόπον άνεϊλες εχθές τόν Αίγύπτιον;

II

Κωμικά

1. * »TC, παΐ, διατρίβεις; ού δραμήι;« - »και δή τρέχω.« 2. * . . . »Ώ κακόδαιμον, ποϊ τρέχεις;«

- »δραμών κομιούμαι πάνθ ' ά δεϊ.« 3. ::" » Ό παις, τι φυσάις;« - »άλλα μήν δεδράμηκά σοι

δρόμον τοιούτον οίον ουδείς πώποτε.«

4. Ούκ άποθρέξηι 5 ώς τάχιστα;

III

έσθίομεν ϊνα ζώμεν . . .

Α. Κατ' Αριστοφάνη

1. Ούτος έσθίει μέχρις άν διδώι τις. 2. Έ ά ν έπησθέ μοι, πλακούν­τας 6 έδεσθε. 3. Ό πανούργος ούτος έκκαίδεκα άρτους κατέφαγεν ημών.

Β. Κυνός δίκη 7

1. Ό κύων τόν τυρόν κατεδήδοκεν. 2. Αδικεί ό κύων, ότι μόνος τόν

τυρόν κατέφαγεν. 3. Άποδράς ές τήν γωνίαν κατήσθιεν αυτόν. 4.

Κλοπής άλώσεται.

C. Κωμικά άλλα

1. Ούτος, έμοί δοκεϊν, ήκει ϊνα και τάς τράπεζας καταφάγηι. 2. Φέρε, τί σοι δώ φαγείν; φάγε τουτί, καί άποπνιγείης έσθίων. 3. Κατηδέσθησαν και οί άνθρακες.

244 L E K T I O N 86

D. Περί δειπνούντων κατ' Αριστοφάνη 1. "Ιδε πώς πίνουσι καί τραγήματα8 τρώγουσιν. 2. Άρα τρώξονται έρεβίνθους;9

3. Τρώγοις άν τραγήματα; - Ναί· ναί. - έντραγε τουτί. 4. Άλλ' ουχί πάντα κατέτραγες.

Ε. Έκ τού κατά Λουκάν Ευαγγελίου (12,19.29) 1. Άναπαύου, φάγε, πίε, εύφραίνου.

2. Μή ζητείτε τί φάγητε καί τί πίητε.

F. Βίωνος τού Βορυσθενίτου10

Τί καϊ θαυμαστόν, φησιν ό Βίων, εί ό μύς τόν θύλακον διέτραγεν, ούχ εύρων δ τι φάγηι; τούτο γάρ άν ήν θαυμαστόν, εί τον μύν ό θύλακος κατέφαγεν.

" 21a; 28a; 29c b Aesch.Ag. 30; ebd. 267; Soph.Ant. 46.

1 άναιρέω »aufheben« hat sonderbarerweise auch die Bedeutung »antworten« - aber nur auf eine Orakelfrage. Vgl. Fn. 4. 2 Spricht Hektor, als er sich zum Todeskampf gegen Achill ent­schlossen hat (II. 22,253). κε(ν) (enkl.), aeolisch = άν (nur ionisch-attisch; die übrigen Dialekte meist κα). 3 Nach »Wolken« (v.582f.). 4 D.h.: Aus dem Buch Exodus (2,11); μή fragend: doch nicht etwa?; δν τρόπον in welcher Weise, d.h.: so wie; εχθές = χθες gestern, vor kurzem; άναιρέω hier mit der unattischen Bedeutung »töten«. 5 Das volkstümliche Futur θρέξομαι begegnet nur in der Komödie. 6 ό πλακοϋς, οϋντος Kuchen. 7 Nach Aristophanes »Wespen« (v.835ff.). 8 »'Αριστοτέλης τά τραγήματα φησι λέγεσθαι ύπό τών αρχαίων τρωγάλια.« Beides, von τρώγω abgeleitet, bedeutet »Knapperzeug«, »Nach­tisch«. 9 Eine Art Erbsen, die geröstet zum Wein geknappert wurden. 10 Eine Per­siflage des Volksglaubens an »Zeichen und Wunder«, von Bion aus Borysthenes (Olbia) in Süd­rußland, einem kynischen Wanderprediger im 3. Jh. v.Chr. - ό θύλακος Sack (bes. für Getrei­de).

ΑΝΘΟΛΟΠΟΝ/ANTHOLOGION

Eine Auswahl leichter griechischer Originaltexte

Τάδε ένεστιν έν τώιδε τώι βιβλίωι

Inhalt

α'. Αποφθέγματα (Aussprüche) 245

β'. Θαυμάσια καί Παράδοξα (Wundersame Bräuche und

erstaunliche Tatsachen) 249

γ'. Αισώπου Αίνοι (Aesop-Fabeln) 255

δ ' . Κωμικά (Komödienzitate) 259

ε'. Έ κ τών Ξενοφώντος Απομνημονευμάτων (Aus Xenophons >Erinnerungen an Sokrates<) 265

ζ'. Έ κ τού Πλάτωνος Πρωταγόρου (Aus Piatons >Protagoras<) 270

α'. ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ

Aussprüche

Die Empfänglichkeit der Griechen für knappe, eindrückliche Äußerungen führte früh zur Bewahrung und Überlieferung von Aussprüchen berühmter oder sonstwie bemerkenswerter Männer; von den sagenumwobenen >Sieben Weisen< bis zu politischen Führern, Philosophen, Rhetoren, Künstlern und rö­mischen Generälen und Kaisern.

Solche Aussprüche (oft mit einer kurzen Darstellung der Situation) sind in be­sonderen Sammlungen (den sogenannten Gnomologien) bewahrt, aber auch in vielen anderen Büchern, z.B. in der riesigen Anthologie des Johannes Stobaeus und in biographischen Werken, z.B. bei Plutarch und Diogenes Laertius.

Die Zuschreibung des einen oder anderen Ausspruchs an eine bestimmte Per­son ist oft zweifelhaft. Viele von diesen Äußerungen werden zwei oder mehr Personen zugeschrieben; ferner scheint ein einfacher Bericht oft zu einem anek­dotenhaften kleinen Zwiegespräch umgestaltet worden zu sein.

Diese Literaturgattung dürfte für diejenigen von besonderem Interesse sein, die sich um die Vorgeschichte der Evangelien bemühen.

246 ANTHOLOGION

Α'. Βασιλέων καϊ στρατηγών

1.

Θεμιστοκλής τοϊς συμμάχοις επαχθής 1 ήν περιπλέων τάς νήσους καί αιτών

χρήματα είς τόν πόλεμον· οία καί προς Ά ν δ ρ ί ο υ ς 2 ήκειν έφη δύο κομίζων

θεούς, Πειθώ καί Βίαν. οί δέ έφασαν είναι καϊ π α ρ ' αύτοϊς θεούς μεγάλους

δύο, Πενίαν καί Άπορίαν, ύφ' ών κωλύεσθαι δούναι 3 χρήματα έκείνωι.

1 το άχθος, Last, Bürde. 2 οί "Ανδρκ · Einwohner von ή "Ανδρος, der nördlichsten Insel der Kykladen. 3 δούναι, Infinitiv Ao ist von: geben (δίδωμι).

2.

Αριστείδου. Τών Αθηναίων ορμώμενων1 έπί τόν έξοστρακισμόν2 άνθρω­

πος αγράμματος καϊ άγροικος, όστρακον 3 έχων, προσήλθεν Άριστείδηι κε-

λεύων έγγράψαι τό όνομα τού Αριστείδου. »Γιγνώσκεις γάρ« έφη, »τόν

Άριστείδην;« τού δ ' άνθρωπου γιγνώσκειν μέν ού φήσαντος, άχθεσθαι 4 δέ

τήι τού »δικαίου« προσηγορϊάι, σιωπήσας ένέργαψε τό όνομα τώι όστράκωι

καί άπέδωκεν 5.

1 όρμάομαι έπί τι sich auf etwas hinbewegen, etwas einführen, »annehmend 2,3 το όστρακον Scherbe, όστρακίζω τινά jd. durchs Scherbengericht (όστρακισμός) verbannen (έξ-οστρακ.) 4 Vgl. oben 1 Anm. 1. 5 gab zurück (άποδίδωμι, Aor.)

3.

Αλκιβιάδης, άκουσας ότι θάνατος αυτού κατέγνωσται 1, »δείξωμεν 2ούναύ-τοϊς«, είπεν, »ότι ζώμεν«· καί προς Λακεδαιμονίους τρεψάμενος τον Δεκε-λεϊκόν ήγειρεν3 έπί τους Αθηναίους πόλεμον.

1 θάνατον καταγιγνώσκω τινός verurteile jd. zum Tode 2 wir wollen zeigen (δείκνυμι, Aor. έδειξα) 3 εγείρω erwecken

4.

a) 'Ιφικράτης1 ό στρατηγός έλεγεν, ώς χερσϊ μέν έοίκασιν 2 οί ψιλοί3, ποσϊ δέ

τό ίππικόν, ή δέ φάλαγξ στέρνωι καί θώρακι 4 , κεφαλήι δέ ό στρατηγός.

b) Κρινόμενος δέ θανάτου, προς τόν συκοφάντην »οία ποιείς, ώ άνθρωπε,«

είπε, »πολέμου περιεστώτος5 τήν πόλιν περί εμού πείθων βουλεύεσθαι καί

μή μετ' έμοϋ.«

1 Erfolgreicher athen. Heerführer (1. Η. 4. Jh.) 2 έοικα (Perfekt) gleichen 3 ψιλός Leichtbewaffneter 4 τό στέρνον Brust, ό θώραξ Brustkorb, Brustpanzer 5 περιεστώς (Part. Perf.) um etwas herum stehend

5.

Φίλιππος ό Αλεξάνδρου πατήρ, φρούριόν 1 τι βουλόμενος λαβείν όχυρόν2,

ώς άπήγγειλαν οί κατάσκοποι 3 χαλεπόν είναι παντάπασιν και άνάλωτον4,

ANTHOLOGION 247

ήρώτησεν εί χαλεπδν ούτω εστίν, ώστε μηδέ όνον προσελθεϊν χρυσίον κομί­ζοντα. 1 Festung, Fort 2 fest, stark 3 Späher 4 uneinnehmbar

6. Αντίγονος ό μονόφθαλμος1, όναρ ίδών χρυσούν θέρος έξαμώντα2 Μιθρι-δάτην, έβουλεύσατο κτεϊναι, καϊ Δημητρίωι τώι υίώι φράσας ώρκωσε3

σιωπήσαι· ό δέ, παραλαβών4 τόν Μιθριδάτην καί συμπεριπατών παρά θά­λασσαν, έν τώι αίγιαλώι5 κατέγραψε τώι δόρατι·6 »φεύγε, Μιθριδάτα«. εκείνος δέ νοήσας έφυγεν είς Πόντον κάκεϊ βασιλεύων διετέλεσεν7.

1 König Antigonos (t 301), einer der Nachfolger (Diadochen) Alexander d.Gr.; sein Sohn, der Städ­teeroberer (Poliorketes); Mithridates, ein persischer Adliger, Vorfahr des großen Gegners der Rö­mer. 2 \ö θέρος Sommer, Ernte; (έξ-)άμαω (völlig) ernten 3 όρκοω schworen las­sen 4 Part. Aor. παραλαμβάνω, beiseitenehmen 5 »ό αιγιαλός Meeresufer, Strand 6 τό δόρυ, -ατός Speer 7 διατελέω ποιών τι (fahre fort tuend) tue etwas dau­ernd

7.

Πύρρον1 οί υιοί, παίδες όντες, ήρώτων, τίνι καταλείψει τήν βασιλείαν- και ό Πύρρος είπεν· »ός άν υμών όξυτέραν2 έχηι τήν μάχαιραν.«

1 König Pyrrhos von Epirus (t 27), der große Gegner der Römer und der Karthager 2 οξύς scharf. - Im nachklassischen Griechisch dient der Komparativ oft auch als Superlativ

8.

a) Καίσαρ ό Σεβαστός1, τών Άλεξανδρέων μετά τήν άλωσιν2 τά δεινότατα πείσεσθαι3 προσδοκώντων4, άναβάς έπί τό βήμα5 καί παραστησάμενος6

Αρειον7 τον Άλεξανδρέα, »φείδεσθαι μέν τής πόλεως« έφη »πρώτον διά τό μέγεθος καί τό κάλλος, έπειτα διά τον κτίστην Άλέξανδρον, τρίτον δέ δι' Αρειον τόν φίλον.«

1 Caesar Augustus 2 ή άλωσις die Einnahme 3 πάσχω erfahre, erleide, Fut. πείσο­μαι 4 προσδοκάω erwarten 5 Rednerbühne 6 neben sich stellend (Part. Aor. παρίσταμαι) 7 Arius Didymus, Philosoph

b) Γάϊον δέ τον θυγατριδούν1 είς Άρμενίαν άποστέλλων ήιτεϊτο2 παρά θεών εύνοιαν αύτώι Πομπηίου, τόλμαν3 δέ τήν Αλεξάνδρου, τύχην δέ τήν εαυτού παρακολουθήσαι4.

1 ό θυγατριδοϋς, -οϋ Tochtersohn, Enkel 2 αίτέω (er-)bitten 3 ή τόλμα Wage­

mut 4 (παρ-)άκολουθέω folgen, begleiten

c) Άκουσας δέ, δτι Αλέξανδρος, δύο καϊ τριάκοντα γεγονώς έτη, κατε­στραμμένος1 τά πλείστα, διηπόρει2 τί ποιήσει τον λοιπόν χρόνον, έθαύμα-

248 ANTHOLOGION

ζεν, εί μή μείζον Αλέξανδρος έργον ήγεϊτο τού κτήσασθαι3 την ήγεμονίαν τό διατάξαι4 τήν ύπάρχουσαν5.

1 unterworfen habend (Part. Perf. καταστρέφομαι) 2 (δι-)άπορέω (πόρος· άπορος, -ον) keinen Weg sehen, sich fragen, wundern 3 κτάομαι, κτήσομαι erwerben 4 Infin. Aor. διατάσσω in Ordnung bringen, verwalten 5 ϋπάρχειν vorhanden sein

Β'. Σοφών αποφθέγματα

1.

Σωκράτης ίδών πλούσιον άπαϊδευτον »ιδού«, έφη, »τό χρυσούν πρόβα-

τον«1.

1 Schaf

2.

Αντισθένης1 ερωτηθείς ύπό τίνος, τί τον υίόν διδάξει, είπεν- »εί μέν θεοϊς αυτόν συμβιούν2 έθέλεις, φιλόσοφον, εί δέ άνθρώποις, ρήτορα.«

1 Jünger des Sokrates 2 συμβιόω leben mit . . .

3 .

Αρίστιππος, ό Κυρηναίος φιλόσοφος, ερωτηθείς, διά τί τοϊς μοχθηροίς1

πλησιάζει2, είπεν· »δτι καί ιατροί τοις νοσοϋσιν.«

1 μοχθηρός schlecht 2 sich nähern, umgehen mit

4 .

a) Αριστοτέλης ερωτηθείς ύπό τίνος, τί άνθρωπος ϊσον έχει θεώι, είπε· »τό εύεργετεϊν.« b) Ό αυτός ερωτηθείς, τί δυσκολώτατόν1 έστιν έν βίωι, είπε· »τό σιωπάν.« c) Ό αυτός ερωτηθείς, τί τάχιστα γηράσκει, είπε· »χάρις.«

1 schwierig

5.

Θεόφραστος1 λάλωι2 περιπεσών3 είπεν- »αύριον σε πού έσται μή ίδεϊν;«

1 Theophrast (t 287), der Schüler des Aristoteles 2 Schwätzer 3 περιπίπτω (herumfal­len, Part. Aor.) begegnen

6. Δημώνακτος1. Σιδωνίου ποτέ σοφιστού Άθήνησιν εύδοκιμούντος2 καί λέ­γοντος υπέρ εαυτού έπαινόν τίνα τοιούτον, ότι πάσης φιλοσοφίας πεπείρα-ται - ού χείρον3 δέ αυτά ειπείν ά έλεγεν· »'Εάν Αριστοτέλης με καλήι έπί τό Λύκειον, έψομαι4· άν Πλάτων έπί τήν Άκαδημίαν, άφίξομαι4· άν Ζήνων5,

ANTHOLOGION 249

έπί τήι Ποικίληι 5 διατρίψω· άν Πυθαγόρας καλήι, σιωπήσομαι6.« Άναστάς

ούν έκ μέσων τών άκροωμένων7 ό Δημώναξ, »Ούτος«, έφη (προσειπων τό

όνομα), »καλεϊ σε Πυθαγόρας.«

1 Kynischer Philosoph (2. Jh. n.Chr.), uns nur durch Lukians Schrift zu s. Preis bekannt 2 in hohem Ansehen stehen 3 nicht schlechter (ist es), ich kann ebensogut 4 werde folgen (ϊπομαι); werde ankommen (άφικνέομαι) 5 Zenon, der Gründer der Stoa, genannt nach der Stoa Poikile in Athen 6 das »Heilige Schweigen« der Pythagoreer 7 άκροάομαι zuhören

ß \ ΘΑΥΜΑΣΙΑ KAI ΠΑΡΑΔΟΞΑ

Wundersame Bräuche und erstaunliche Tatsachen

Seltsame Erscheinungen in der Natur und bei den Menschen zu beobachten, beschreiben und sammeln: das ist eine Spielart der griechischen Entdeckerfreude (ιστορία).

Große Geister wie Aristoteles und Kallimachos werden damit in Verbindung gebracht. Die auf uns durch mittelalterliche Handschriften gekommenen Samm­lungen sind zum einen Teil anonym, zum andern zitieren sie geringere Autoren der römischen (Nikolaos von Damaskus, Phlegon von Tralles, Sotion) und hel­lenistischen Epoche und sogar - aber fälschlich - Aristoteles; ihr Inhalt reicht vom Bemerkenswerten und Bedeutsamen bis zu seichten Platitüden - wie die folgenden Proben zeigen werden.

Α'. Θαυμάσια τινά: Έ κ τών Νικολάου 1

1.

Δαρδανείς, Ίλλυρικόν έθνος, τρίς έν τώι βίωι λούονται μόνον, δταν γεννών­

ται καί έπϊ γάμοις καί τελευτώντες.

1 Nikolaos von Damaskus, ein vielseitiger Schriftsteller, lebte am Hof Herodes' I.

2. (1) Γαλακτοφάγοι, Σκυθικόν έθνος, άοικοί τέ είσι καί νομάδες, ώσπερ καί οί πλείστοι Σ κ υ θ ώ ν τροφήν δ' έχουσι γάλα μόνον ΐππειον, έξ ού τυροποιούν-τες 1 εσθίουσι καί πίνουσι· καί είσι διά τούτο δυσμαχώτατοι, σύν αύτοϊς πάντηι τήν τροφήν έχοντες, ούτοι καί Δαρείον έτρέψαντο. (2) είσϊ δέ και δι­καιότατοι, κοινά έχοντες τά τε κτήματα καί τάς γυναίκας, ώστε τους μέν πρεσβυτέρους αυτών πατέρας όνομάζειν, τους δέ νεωτέρους παϊδας, τους δ' ήλικας2 αδελφούς. (3) ών ήν καί Άνάχαρσις, είς τών επτά σοφών νομισθείς, δς ήλθεν είς τήν Ελλάδα, ϊνα ίστορήσηι3 τά τών άλλων νόμιμα. (4) παρά τού­τοις ουδέ είς ούτε φθονών, ώς φασιν, ούτε μισών ούτε φοβούμενος

250 ANTHOLOGION

ίστορήθη3 διά τήν τού βίου κοινότητα και δικαιοσύνην. (5) μάχιμοι δ' ούχ ήττον αυτών αί γυναίκες ή οί άνδρες, καί συμπολεμούσιν αύτοϊς, δταν δέηι.

1 ό τυρός Käse 2 6 ήλιξ Altersgenosse, gleichaltrig 3 ίστορέω erforschen, herausfinden

3.

1. Λακεδαιμονίοις τέχνας μανθάνειν αλλάς ή τάς είς πόλεμον χρησίμους αίσχρόν έστιν. 2. έστιώνται1 δέ πάντες έν κοινώι. 3. τους δέ γέροντας αίσχύ-νονται ουδέν ήττον ή πατέρας. 4. γυμνάσια δ' ώσπερ ανδρών έστιν, ούτω καϊ παρθένων. 5. χρηματίζεσθαι2 δ' αίσχρόν Σπαρτιάταις. 6. νομίσματι3 δέ χρώνται σιδηρώι· έάν δέ παρά τινι εύρεθήι χρυσός ή άργυρος, θανάτωι ζημιοϋται. 7. σεμνύνονται4 δέ πάντες έπί τώι ταπεινούς5 αυτούς παρέχειν καϊ κατηκόους6 ταϊς άρχαϊς. 8. μακαρίζονται7 δέ μάλλον παρ' αύτοίς οί γεν­ναίως άποθνήισκοντες ή οί ευτυχώς ζώντες. 9. αίσχρόν δ' έστι δειλών σύσκηνον8 ή συγγυμναστήν γενέσθαι. 10. συνεκπέμπονται δέ τώι βασιλεϊ μάντεις καί ιατροί και αύληταί9, οϊς έν ταϊς μάχαις αντί σαλπίγγων άεί χρώνται. 11. μάχονται δ' έστεφανωμένοι. 12. ύπανίστανται10 δέ τώι βασιλεϊ πάντες πλην τών εφόρων. 13. ομνύει δέ πρό τής αρχής ό βασιλεύς κατά τους τής πόλεως νόμους βασιλεύσειν.

Ι έστιάομαι (bewirtet werden) speisen 2 Geldgeschäfte betreiben 3 Münze, Geld 4 stolz sein 5 niedrig, unterwürfig 6 gehorsam 7 glücklich (selig) preisen 8 σκηνή Hütte, Zelt 9 αυλός Flöte, > αϋλέω > αυλητής 10 bescheiden aufstehen

4. Κρήτες πρώτοι Ελλήνων νόμους έσχον, Μίνωος θεμένου1, δς καί πρώτος έθαλασσοκράτησεν. προσεποιεϊτο2 δέ Μίνως παρά τού Διός αυτούς με-μαθηκέναι, δι' εννέα ετών εις τι όρος φοιτών3, έν ώι Διός άντρον4 είναι έλέ-γετο, κάκείθεν άεί τινας νόμους φέρων τοϊς Κρησί.

1 νόμον θέμενος ein Gesetz gebend 2 προσποιούμαι vorgeben, sich stellen als ob . . . 3 φοιτάω gehen 4 τό άντρον Höhle

5.

Παρά Ταρτησίοις1 νεωτέρωι πρεσβυτέρου καταμαρτυρεϊν ούκ έξεστιν.

1 Tartessus, Stadt und Land in Südspanien, in der Gegend des Flusses Guadalquivir

6. Όμβρικοί1, όταν προς αλλήλους έχωσιν άμφισβήτησιν2, καθοπλισθέντες3

ώς έν πολέμωι μάχονται· καί δοκοϋσι δικαιότερα λέγειν οί τους εναντίους άποσφάξαντες4.

1 Die Umbrer (in Italien; ungewisser Herkunft) 2 άμφισβητέω streiten 3 δπλα (Waf­fen), > οπλίζω 4 σφάττω schlachten (σφαγή)

ANTHOLOGION 251

7.

Κελτοί οί Ώκεανώι γειτνιώντες1 αίσχρόν ηγούνται τοϊχον2 καταπίπτοντα ή οίκίαν φεύγειν. πλημυρίδος3 δέ έκ τής έξω θαλάττης επερχόμενης μεθ' δπλων άπαντώντες ύπομένουσιν έως κατακλύζονται4, ίνα μή δοκώσι φεύ-γοντες τον θάνατον φοβεϊσθαι.

1 ό γείτων (Nachbar), > γειτνιάω 2 ό τοίχος, -ου (Haus-)Mauer, Wand (vgl. τό τείχος, -ους Stadtmauer) 3 ή πλημυρίς,-ίδος Flut 4 κλΰζω hin wegspülen (ν. d. See)

Β'. Παράδοξα τίνα

1.

Έν τήι Άσκανίάι λίμνη ι1 ούτω νιτρώδες2 έστι τό ύδωρ, ώστε τά ιμάτια ούδε­

νός ετέρου ρύμματος3 προσδείσθαι· κάν πλείω χρόνον έν τώι ύδατι έάσηι τις,

διαπίπτει. (Ps.-Aristoteles 53 W)

1 Heute Isnik Göl (See von Nicaea), östl. vom Marmara-Meer 2 natriumhaltig (offenbar Na­triumkarbonat, also Soda) 3 Waschmittel, von φύπτω waschen (mit Seife u.dgl.)

2.

Περϊ τόν Ήριδανόν1 ποταμόν έστι λίμνη ύδωρ έχουσα θερμόν, όσμήν2 δέ

βαρεϊαν, άφ' ής ουδέν ζώιον γεύεται3. (Sotion 31 W)

1 Der Fluß Po 2 Geruch 3 kosten (m.Gen.), essen, trinken

3. 'Εν μιάι τών επτά νήσων τών Αιόλου καλουμένων, ή καλείται Λιπάρα, τά-φον είναι μυθολογούσι, περί ού καϊ άλλα μέν πολλά καϊ τερατώδη1 λέγουσι, τούτο δέ, ότι ούκ ασφαλές έστι προσελθεϊν προς εκείνον τόν τόπον νυκτός, πάντες συμφωνοϋσιν- έξακούεσθαι γάρ τύμπανων καί κυμβάλων ήχον γέλωτα τε μετά θορύβου καί κροτάλων2 έναργώς3. (Ps.-Aristoteles 106 W)

1 τό τέρας, -ατός Wunder 2 τά κρόταλα Kastagnetten (κροτέω lärmen) 3 deutlich

4. 'Εν Ίταλίάι έστι λίμνη Σάβατος1 καλούμενη, ής δταν τό ύδωρ διαυγές2 γένη­ταί, καταφαίνονται έν τώι βυθώι3 θεμέλιοι4 πολλοί καί ναοί καί πλήθος ανδριάντων. Φασί δέ οί έπιχώριοι, πόλιν ποτέ ούσαν καταποθήναι5.

(Sotion 41W)

1 Der Lacus Sabatinus der Römer, jetzt Lago di Bracciano, 40 km nordwestlich von Rom 2 διαυγής, -ές durchscheinend, durchsichtig (ή αυγή Lichtstrahl) 3 ό βυθός Tiefe, Ab­grund 4 θεμέλιος, -ov (Adj.) was zum Grund, Fundament, gehört; daher ό θεμέλιος (λίθος), auch τό θεμέλιον Grundstein; meist Plur.: Fundamente 5 verschlungen worden sei (καταπίνω - κατεπόθη).

252 ANTHOLOGION

5-9 Αρχαιολογικά: Έκ τών Φλέγοντος1

5. (xii.) 'Εν Δαλματίάι, έν τώι τής Αρτέμιδος καλουμένωι σπηλαίωι2, έστιν ίδεϊν πολλά σώματα, ών τά τής πλευράς3 οστά υπερβάλλει έκκαίδεκα πήχεις. 1 Der gelehrte Phlegon von Tralleis (in Kleinasien, am Mäander) war Sklave, Freigelassener und Rei­sebegleiter des Kaisers Hadrian 2 τό σπήλαιον Höhle 3 ή πλευρά Rippe, Seite

6. (xix.) Θεόπομπος δέ φησιν δ Σινωπεύς1 έν τώι Περί σεισμών, έν τώι Κιμμε-ρικώι Βοσπόρωι2, σεισμού γενομένου, τών παρ' αύτοϊς τίνα άναρραγήναι3

λόφον καί άναβαλείν οστά υπερμεγέθη4, ώστε τήν σύνθεσιν τού σκελετού πηχών εύρεθήναι είκοσιτεσσάρων· ταύτα δέ φησι τους περιοικοϋντας βαρ­βάρους είς τήν Μαιώτιν5 ρϊψαι λίμνην. 1 Unbekannt 2 Straße von Kertsch 3 άνερράγη brach auf (Intrans. Aor. φήγνυ-μι) 4 υπερμεγέθης, -ες (ion. und nachklass.) = ύπέρμεγας, -α, -άλη (att.) sehr groß 5 das Asowsche Meer

7.

(xvi.) Καί τά έν τήι Τόδωι δέ παρειλήφαμεν1 οστά τηλικαϋτα τό μέγεθος, ώς παραβαλλομένους2 τους νύν ανθρώπους πολύ καταδεεστέρους3 είναι. 1 wir haben empfangen (als Überlieferung) = es ist überliefen (Perf. παραλαμβάνω) 2 dane­bengeworfen (danebengestellt, zum Vergleich) • verglichen 3 καταδεής, -ές ermangelnd, mangelhaft

8.

(xiii.) Απολλώνιος δέ ό γραμματικός1 ιστορεί2, έπϊ Τιβερίου Νέρωνος σεισ-μόν γεγενήσθαι καί πολλάς καί όνομαστάς3 πόλεις τής Ασίας άρδην4 άφ-ανισθήναι, ας ύστερον ό Τιβέριος οίκείάι δαπάνηι5 πάλιν άνώρθωσεν6. 2. άνθ' ών κολοσσόν7 τε αύτώι κατασκευάσαντες8 ανέθεσαν9 παρά τώι τής Αφροδίτης ίερώι, δ έστιν έν τήι 'Ρωμαίων άγοράι, καϊ τών πόλεων έκαστης εφεξής10 ανδριάντας παρέστησαν.11

I unbekannt 2 berichtet 3 namhaft 4 völlig 5 Aufwendung, Kosten 6 άνορθόω wiederaufrichten, herstellen 7 Standbild (nicht notwendig >kolossal<) 8 verfertigen (-άζω) 9 sie stellten auf, errichteten (άνατίθημι) 10 der Reihe nach II stellten daneben auf

(xiv.) 3. Έπαθον δέ καϊ τής Σικελίας ύπό τού σεισμού ούκ όλίγαι πόλεις, καί τά πλησίον τοϋ 'Ρηγίου, κατά δή τής γής τάς διαστάσεις1 έφάνη σώματα υπερμεγέθη2, ά έκπλαγέντες οί έπιχώριοι3 κινήσαι μέν ώκνησαν4, δείγματος δ' ένεκεν έπεμψαν είς τήν 'Ρώμην οδόντα ενός, ού ποδιαίον5 μόνον, άλλ' υπερβάλλοντα και τούτο τό μέτρον. 4. έπιδείξαντες δέ Τιβερϊωι οί πρέσβεις

ANTHOLOGION 253

εϊροντο6, εί βούλεται κομισθήναι τον ήρω προς αυτόν, ό δέ προς ταύτα έμ-φρόνως έβουλεύσατο, μήτε τής γνώσεως τού μεγέθους εαυτόν άποστερήσας, τό τε άνόσιον τής νεκροσυλίας7 παραιτησάμενος8. 5. γεωμέτρην γάρ τίνα τών ούκ αφανών, Πούλχρον ονόματι, τιμώμενον ύπ' αυτού διά τήν τέχνην, καλέσας πρόσωπον έκέλευσε πλάσαι προς τό μέγεθος τού οδόντος. 6. ό δέ σταθμησάμενος9, ήλίκον άν γένοιτο τό τε σύμπαν σώμα καί τό πρόσωπον αυτού τώι τού οδόντος δγκωι, έργασάμενος διά ταχέων έκόμισε10

τώι αύτοκράτορι. κάκεϊνος είπών, άρκείσθαι11 τήι θέάι12ταύτηι, αποπέμπει τόν οδόντα έκεϊσε δθεν καϊ έκομίσθη.

1 Spalten 2 s.o. 6 Anm. 4 3 Anwohner 4 όκνέω zögern 5 1 Fuß lang 6 είρομαι (ionisch und nachklassisch; attisch έρομαι und ερωτάω) fragen 7 Lei­chenberaubung, -Schändung 8 von sich wegbittend, ablehnend 9 σταθμάομαι messen, schätzen 10 brachte (doch gewiß ein maßgerechtes Modell oder Zeichnung) 11 sich be­gnügen 12 (N.B. Nicht θεάι!)

9. (xvii.) Λέγεται δέ καί πλησίον Αθηνών νήσόν τίνα είναι, ταύτην δή τους Αθηναίους βούλεσθαι τειχίσαι- σκάπτοντας1 ούν τους θεμέλιους2 τών τειχών εύρεϊν σορόν3 εκατόν πηχών, έν ήι είναι σκελετόν ϊσον τήι σορώι, έφ' ής έπιγέγραπται τάδε

:;τέθαμμ'4 ό Μακρόσειρις έν νήσωι μακράι, έτη βιώσας πεντάκις τά χίλια.

1 grabend 2 s.o. 4 Anm. 4 3 ή σορός Urne; Sarg 4 τέθαμμαι < θάπτω Dies ist doch wohl ein Scherz und Persiflage der archäologischen Interessen, welche die vorange­henden Stücke bezeugen (selbst wenn Phlegon dies nicht gemerkt haben sollte).

Γ'. Περί ζώιων

1. Περί ίχθύων- Έν Ίνδοϊς, έν τώι Κέρατι1 καλούμενοι ποταμώι, ίχθύδιά φασι γίνεσθαι, ά έν τώι ξηρώι πλανάται καί πάλιν άποτρέχει είς τόν ποταμόν.2

(Sotion 71G)

1 unbekannt 2 Die erstaunliche Nachricht ist korrekt. Es handelt sich um die Schlammsprin­ger oder Baumsteiger, eine Fischart (verwandt mit der Grundel in nördlichen Gewässern), welche in den Mangrovenwäldern an südasiatischen Küsten häufig ist

2. Περί λέοντος- Λέοντα νοσούντα τών μέν άλλων ουδέν όνίνησι1, φάρμακον δέ έστιν αύτώι τής νόσου βρωθεϊς2 πίθηκος. (Aelian. V.H. xii. 9)

1 nützt 2 gefressen. - Du kennst gewiß das betreffende Gedicht von Heine

254 ANTHOLOGION

3.

Περί δελφίνος- Φιλανθρωπότατον δέ έστι και συνετώτατον τών ζώιων ό δελφίς. Φύλαρχος1 γούν έν τήι δωδεκάτηι >Κοίρανος<, φησίν, >ό Μιλήσιος, ίδών αλιέας τώι δικτύωι λαβόντας δέλφινα καϊ μέλλοντας κατακόπτειν, άρ-γύριον δούς καϊ παραιτησάμενος2 άφήκεν3 είς τό πέλαγος, καί μετά ταύτα, ναυαγίάι4 χρησάμενος περί Μύκονον καί πάντων απολομένων, μόνος ύπό δελφίνος έσώθη ό Κοίρανος. τελευτήσαντος δ' αυτού γηραιού έν τήι πατρίδι καϊ τής εκφοράς5 παρά τήν θάλατταν γιγνομένης, κατά τύχην έν τώι λιμένι πλήθος δελφίνων έφάνη έν τήι ήμέράι έκείνηι, μικρόν άπωτέρω6 τών έκκομι-ζόντων τόν Κοίρανον, ώσεί συνεκφερόντων και συγκηδευόντων7 τόν άνθρωπον.< (Athen. 606d)

1 ein Historiker des 3. Jh. v.Chr., im 12. Buch (seines Geschichtswerks) 2 weg-, losbit­tend 3 ließ fort 4 Schiffbruch 5 Leichenzug (έκφέρειν) 6 entfern­ter 7 τό κήδος Kummer, Klage (um Verwandte)

4.

Περί έλέφαντος- Ό δέ αυτός ιστορεί Φύλαρχος διά τής εικοστής1 δσην έλέ­φας τό ζώιον φιλοστοργίαν έσχεν εις παιδίον. γράφει δ' ούτως· τούτωι δέ τώι έλεφάντι συνετρέφετο θήλεια έλέφας, ήν Νίκαιαν έκάλουν ήι τελευτώσα ή τού τρέφοντος 'Ινδού γυνή παιδίον αυτής τριακοσταίον2 παρακατέθετο3. άποθανούσης δέ τής άνθρωπου δεινή τις φιλοστοργία γέγονε τού θηρίου προς τό παιδίον· ούτε γάρ άπ' αυτού χωριζόμενον4 τό βρέφος ύπέμενεν, τό δέ εϊ μή βλέποι τό παιδίον ήσχαλλεν5. δτ' ούν ή τροφός6 έμπλήσειεν αυτό τοϋ γάλακτος, άνά μέσον τών ποδών τού θηρίου έτίθει αυτό έν σκάφηι7. εί δέ μή τούτο πεποιήκοι, τροφήν ούκ ελάμβανεν ή έλέφας. καϊ μετά ταύτα δι' όλης τής ημέρας τους καλάμους8 λαμβάνων έκ τών παρατιθεμένων χορτασμάτων9

καθεύδοντος τού βρέφους10 τάς μυίας άπεσόβει·11 ότε δέ κλαίοι, τήι προ-βοσκίδι12 τήν σκάφην έκίνει και κατεκοίμιζεν13 αυτό. (Athen. 606f)

1 im 20. Buch (seines Geschichtswerks) 2 30 Tage alt 3 anvertraute, übermach­te 4 getrennt 5 war bekümmert (άσχάλλω) 6 Amme 7 Trog, Wie­ge 8 Schilf, Halm 9 παρατίθημι vorlegen, χόρτασμα Futter 10 τό βρέφος Baby 11 άποσοβέω fortscheuchen 12 Rüssel 13 wiegte in Schlaf

5.

Ηροδότου- Περί κροκοδίλου (Πώς θηρεύουσιν αυτόν Αιγύπτιοι)· Άγραι1

δέ σφεων πολλαί κατεστάσι καί παντοϊαι2. ή δ' ών έμοιγε δοκέει άξιωτάτη άπηγήσιος είναι, ταύτην γράφω, έπεάν3 νώτον4 ύός δελεάσηι5 περί άγκι-στρον, μετίει ές μέσον τον ποταμόν, αυτός δέ έπί τού χείλεος6 τού ποταμού, έχων δέλφακα7 ζωήν8, ταύτην τύπτει. έπακούσας δέ τής φωνής ό κροκόδιλος ϊεται κατά τήν φωνήν, έντυχών δέ τώι νώτωι καταπίνει· οί δέ έλκουσι. έπεάν

ANTHOLOGION 255

δέ έξελκυσθήι9 ές γήν, πρώτον απάντων ό θηρευτής πηλώι 1 0 κατ' ών έπλα­σε 1 1 αυτού τους οφθαλμούς· τούτο δέ ποιήσας κάρτα 1 2 εύπετέως 1 3 τά λοιπά χειρούται 1 4, μή δέ ποιήσας τούτο, σύν πόνωι. (Hdt. II 70)

1 ή άγρα Jagd 2 παντοίος, -ov, -α von aller Art 3 = έπεί + δν 4 Rücken (τό νώτον, ό νώτος) 5 τό δέλεαρ, -ατός Köder, > δελεάζω ködern, mit einem Köder versehen, als Κ. anbringen 6 τό χείλος Lippe, Ufer 7 ό δέλφαξ, -ακος Schwein 8 ζωός, -όν, -ή lebendig 9 έξελκΰω herausziehen 10 ό πηλός Schlamm 11 καταπλάσσω beschmieren, bepflastern 12 sehr 13 leicht 14 χειρόομαι überwältigen

Dasselbe in attischer erklärender Paraphrase:

Άγραι (θήραι) δέ αυτών (τών κροκοδίλων) πολλαϊ καθεστάσιν (είσιν) καί παντοΐαι· ή δ' ούν έμοιγε δοκεϊ άξιωτάτη άφηγήσεως (διηγήσεως) είναι, ταύτην γράφω. Έπειδάν νώτον ύός (ό θηρευτής) δελεάσηι περί άγκιστρον (Δελεάσας γάρ . . . άγκιστρον), μεθίησιν είς μέσον τόν ποταμόν (τόν Νεϊ-λον), αυτός δέ έπί τοϋ χείλους τού ποταμού (έστηκε καί) έχων δέλφακα ζώσαν, ταύτην τύπτει. Έπακούσας δέ τής φωνής (τής δέλφακος) ό κροκόδι-λος ϊεται κατά (έπϊ) τήν φωνήν, έντυχών δέ τώι νώτωι (τώι έπί τοϋ αγκί­στρου, τούτο) καταπίνει· οί δέ (θηρευταί πάντες) έλκουσιν. Έπειδάν δέ έλ-κυσθήι έπί τήν γήν, πάντων (ούν) πρώτον ό θηρευτής πηλώι καταπλάττει τους οφθαλμούς αυτού· τούτο γάρ ποιήσας μάλα ράιδίως τά λοιπά χειροϋται (ό θηρευτής)· μή ποιήσας δέ τούτο, έπιπόνως (πόνου δεήσει).

γ ' . ΑΙΣΩΠΟΥ ΑΙΝΟΙ

Aesop-Fabeln

Der phrygische Sklave Äsop ist der Held einer griechischen Volkserzählung, die in mittelalterlichen Handschriften fortlebt, aber schon Herodot bekannt war. Viele der ihm zugeschriebenen Fabeln sind wahrscheinlich schon zu der Zeit, zu der man überhaupt von griechischer Literatur sprechen kann, in griechi­schen Familien erzahlt worden, aber die erhaltene Sammlung zeigt in ihrer Spra­che Züge der letzten Jahrhunderte der Antike, d.h. etwa des 4.-6. Jh. n.Chr.

Schon die kleine folgende Auswahl wird zeigen, daß der Begriff der Äsopi­schen αίνοι (oder λόγοι oder άπόλογοι; als μύθοι wurden sie erst viel später be­zeichnet) keineswegs auf Tierfabeln beschränkt war.

1. Βόες καί άξων1· Βόες άμαξαν είλκον. Τού δ' άξονος 1 τρίζοντος 2 έπιστραφέν-

τες έφασαν προς αυτόν· »ώ ούτος, ημών τό δλον βάρος φερόντων σύ κέκρα-

γας;«

1 Achse 2 τρίζω quietschen

256 ANTHOLOGION

Abbildung 10: Der Fuchs belehrt Äsop. Schale aus Bologna (ca. 450 v.Chr.).

2. Δρυς καί κάλαμοι1· Δρϋν άνεμος έκριζώσας 2 είς ποταμόν έρριψεν. Ή δέ φε­

ρομένη τους καλάμους ήρώτα· »Πώς ύμείς, ασθενείς όντες, ύπό τών βιαίων 3

άνεμων ούκ έκριζούσθε;« οί δέ είπον- »Ύμείς τοίς άνέμοις μάχεσθε καϊ διά

τούτο έκριζούσθε- ημείς δέ παντί άνέμωι ύποπίπτοντες 4 αβλαβείς διαμένο-

μεν.«

1 ή δρυς, δρυός Baum, bes. Eiche; ό κάλαμος Rohr, Schilf 2 ή ρίζα (!) 3 ή βία (!) 4 υποπίπτω niederfallen, sich beugen

3. Λέων γηράσας καί άλώπηξ1· Λέων γηράσας καί μή δυνάμενος δι' αλκής εαυτώι τροφήν πορίζειν, έγνω δεϊν δι' έπινοίας 2 τούτο πράξαι. Καί δή πα-ραγενόμενος εϊς τι σπήλαιον, καϊ ενταύθα κατακλιθείς, προσεποιεϊτο 3 νο-σεΐν· καί ούτω τά παραγενόμενα προς αυτόν είς έπίσκεψιν4 ζώια συλλαμ­βάνων κατήσθιε. Πολλών δέ θηρίων καταναλωθέντων 5 άλώπηξ τό τέχνασ­μα 6 αυτού συνείσα7 παρεγένετο, καϊ στάσα άπωθεν τού σπηλαίου επυνθά­νετο αυτού, πώς έχοι· τού δέ είπόντος »κακώς« καί τήν αίτίαν ερομένου, δι' ήν ούκ εισέρχεται, έφη· »άλλ' έγωγε εϊσήλθον άν, εί μή έώρων πολλών εί-σιόντων ίχνη8, έξιόντος δέ ούδενός.«

1 ό, ή άλώπηξ, -πεκος Fuchs 2 ή έπίνοια Nachdenken, Plan, List 3 προσποιέομαι vorgeben, vortäuschen 4 ή επίσκεψις Besuch (nachklass.) 5 καταναλίσκω aufwenden, aufbrauchen; nachklass. aufessen 6 Kunstgriff 7 verstehend (Part. Aor. συνίημι) 8 τό ίχνος Spur

4.

Παις λουόμενος· Παις ποτέ λουόμενος1 έν τινι ποταμώι έκινδύνευσεν άπο-πνιγήναι2. ίδών δέ τίνα όδοιπόρον3, τούτον έπί βοηθείάι εκάλει· ό δέ έμέμφε-

ANTHOLOGION 257

το4 τώι παιδί ώς τολμηρώι.5 Τό δέ μειράκιον είπε προς αυτόν- »άλλα νύν μοι βοήθει, ύστερον δέ σωθέντι μέμφου.«

1 λούομαι baden 2 πνίγω erwürgen 3 der des Weges kommt, Passant 4 μέμφο­μαι τινι jd. tadeln 5 ή τόλμα Kühnheit, Vorwitz

5. Άνδροφόνος- Άνθρωπον τις άποκτείνας ύπό τών εκείνου συγγενών έδιώ­κετο. Γενόμενος δέ κατά τόν Νείλον ποταμόν, λύκου αύτώι άπαντήσαντος, φοβηθείς άνέβη έπί τι δένδρον τώι ποταμώι παρακείμενον1, κάκεϊ έκρύπτε-το. Θεασάμενος δέ ενταύθα δράκοντα έπ' αυτόν έρχόμενον, εαυτόν εις τόν ποταμόν καθήκεν2· έν δέ τούτωι ύποδεξάμενος αυτόν κροκόδειλος κατήσθι-εν. 1 danebenliegend (κείμαι) 2 ließ sich herab (ϊημι)

6. Μώμος1· Ζευς καί Προμηθεύς καί 'Αθηνά άμιλλώμενοι2 κατεσκεύασαν3, ό μέν Ζευς ταϋρον, Προμηθεύς δέ άνθρωπον, 'Αθηνά δέ οίκον· κριτήν δέ τής άμίλλης Μώμον εϊλοντο. ό δέ τόν μέν Δία έλεγε ήμαρτηκέναι4 τοϋ ταύρου τους οφθαλμούς έπϊ τοις κέρασι μή θέντα5, ίνα βλέπηι πού τύπτει· τόν δέ Προμηθέα, διότι τοϋ άνθρωπου τάς φρένας ούκ έξωθεν κατεκρέμασεν6, ϊνα φανερόν ήι τί βουλεύεται έκαστος· τρίτον δέ έλεγεν, ώς έδει τήν 'Αθηνάν τώι οϊκωι τροχούς7 ύποθεϊναι8, ϊνα μεταβαϊνοντι9 τώι δεσπότηι ράιδίως συμ-μεταβαίνηι. καϊ ό Ζευς άγανακτήσας10 τού 'Ολύμπου αυτόν έξέβαλεν.

1 Tadel (personifiziert) 2 ή άμιλλα Wettstreit 3 κατασκευάζω ausrüsten, konstru­ieren, machen 4 Perf. von άμαρτάνω verfehlen, falsch machen 5 θείς, Λέντος setzend (Part. Aor. τίθημι) 6 aufgehängt hat (vgl. κρέμαμαι hängen) 7 τροχός Rad 8 un­tersetzen (vgl. 5) 9 woanders hingehen, umziehen 10 άγανακτέω sich ärgern, wütend sein (werden)

7.

'Ερμής καί άγαλματοποιός1· Ερμής βουλόμενος γνώναι έν τίνι τιμήι παρά άνθρώποις εστίν, ήκεν αφομοιωθείς2 άνθρωπωι είς άγαλματοποιού έρ­γαστήριον. και θεασάμενος Διός άγαλμα επυνθάνετο »πόσου;« τού δέ εί­πόντος »δραχμής«, γελάσας ήρώτα »τό τήςΉρας πόσου εστίν;« είπόντος δέ έτι μείζονος, θεασάμενος καί εαυτού άγαλμα ύπέλαβεν3 ότι αυτόν, επειδή καϊ άγγελος έστι καϊ επικερδής4, περί πολλού οί άνθρωποι ποιούνται, διό προσεπυνθάνετο5 »ό Ερμής πόσου;« καί ό άγαλματογλύφος6 έφη »άλλ' έάν τούτους7 άγοράσηις8, τούτον σοι προσθήκην9 δώσω.«

1 Τό άγαλμα, -ατός Standbild (hier wohl Terrakotten) 2 ομοιος - όμοιόω (!) 3 nahm an (ύπολαμβάνω) 4 τό κέρδος Gewinn 5 fragte weiter 6 γλύπτω formen, schnitzen (vgl. Glyptothek) 7 im nachklassischen volkstümlichen Griechisch werden δδε und εκείνος weniger und weniger gebraucht 8 αγοράζω kaufen 9 Zugabe

258 ANTHOLOGION

8. Δημάδης ό όήτωρ1· Δημάδης ό φήτωρ δημηγορών ποτέ έν 'Αθηναίοις, εκείνων μή πάνυ τι αύτώι προσεχόντων, έδεήθη αυτών δπως έπιτρέψωσιν αύτώι Αίσώπειον μύθον ειπείν, τών δέ συγχωρησάντων2 άρξάμενος έλεγε· »Δημήτηρ καί χελιδών καϊ έγχελυς3 τήν αυτήν όδόν έβάδιζον. γενομένων δέ αυτών κατά τίνα ποταμόν, ή μέν χελιδών έπτη4, ή δέ έγχελυς κατέδυ.«5 καί ταύτα είπών έσιώπησεν. έρομένων δέ αυτών »ή ούν Δημήτηρ τί έπαθεν;« έφη »κεχόλωται6 ύμίν, οϊτινες τά τής πόλεως πράγματα έάσαντες Αίσωπείων μύθων άκούειν άνέχεσθε.«7

1 Demades: athenischer Politiker (t 319 v.Chr.), Rivale des Demosthenes 2 συγχωρέω ein­räumen, gestatten 3 Aal 4 flog 5 tauchte (unter) 6 ό χόλος (Galle) Zorn, > χολόομαι 7 ανέχομαι (mit Gen.) jd. (nachklassisch auch: etwas) aushalten, zufrieden sein (N.T.: Hebr. 13,22; 2.Tim. 4,3)

9. Πατήρ καϊ θυγατέρες Έχων τις δύο θυγατέρας, τήν μέν κηπουρώι1 έξέδωκε πρδς γάμον, τήν δέ έτέραν κεραμεϊ.2 χρόνου δέ προελθόντος ήκεν προς τήν τού κηπουρού και ταύτην ήρώτα πώς έχοι και έν τίνι αύτοΐς εϊη τά πράγμα­τα, ή δέ· »τά μέν άλλα«, έφη, »καλώς· εύχου δέ τοϊς θεοΐς, δπως χειμών γένη­ταί καϊ όμβρος πολύς, ϊνα τά λάχανα3 άρδευθήι4. εκείθεν δέ ήλθε προς τήν τώι κεραμεϊ συνοικούσαν5 και αυτής επυνθάνετο πώς έχοι· ή δέ- »Τά μέν άλλα«, έφη, »καλώς· εύχου δέ, όπως αιθρία6 τε έπιμείνηι καί λαμπρός ό ήλιος, ϊνα ξηρανθήι7 ό κέραμος.« Ό δέ είπε προς αυτήν »Σύ μέν εύδίαν ζητείς, ή δ' αδελφή σου χειμώνα ποτέράι ούν υμών συνεύξωμαι;«

1 ό κήπος (Garten), > ό κηπουρός Gärtner (nachklass.) 2 ό κέραμος Töpfererde, Ton, > ό κεραμεύς Töpfer 3 die Gemüsepflanzen 4 αρδεύω (Präs. att. άρδω) befeuchten, fruchtbar machen 5 συνοικέω wohnen mit, verheiratet sein mit 6 gutes Wetter 7 ξηραίνω trocknen

10. 'Αθηναίος χρεωφειλέτης1· Άθήνησιν άνήρ χρεωφειλέτης απαιτούμενος ύπό τού δανειστού2 τό χρέος τό μέν πρώτον παρεκάλει3 άναβολήν4 αύτώι παρα-σχέσθαι, άπορεϊν φάσκων. ώς δέ ούκ έπειθε, προσαγαγών ύν ήν μόνην είχε, παρόντος αυτού έπώλει. ώνητού5 δέ προσελθόντος καί διερωτώντος εί το-κάς6 ή ύς εϊη, εκείνος έφη μή μόνον αυτήν τίκτειν, άλλα καί παραδόξως· τοις μέν γάρ Μυστηρίοις θήλεα7 τίκτειν, τοίς δέ Παναθηναίοις άρσενα. τού δέ έκπλαγέντος προς τόν λόγον, ό δανειστής είπεν »άλλα μή θαύμαζε· αύτη γάρ σοι καϊ Διονυσίοις έρίφους8 τέξεται.

1 Schuldner; τό χρέος Schuld 2 δανείζω Geld leihen, > ό δανειστής 3 παρακαλέω er­binen (nachklass.) 4 Aufschub (αναβάλλω) 5 ώνή Kauf, > ώνέομαι, > ώνητής 6 fähig zu gebären (also geeignet zum Züchten) 7 θήλυς, -υ, -εια weiblich; άρσην, -εν (att. άρρην) männlich 8 6 έριφος Böcklein (also jeweils die zum Opfer benötigten Tiere)

ANTHOLOGION 259

δ'. ΚΩΜΙΚΑ

Komödienzitate

Aus der ungebärdigen »Alten Komödie« des Aristophanes und seiner Zeitge­nossen Auszüge zu machen, erwies sich als untunlich. »Die Mittlere« und die »Neue Komödie« des 4. Jahrhunderts - Ahnherrin des heutigen Theaters - ist an­ders. Ihre Dichter- Alexis, Menander, Philemon sind die größten Namen -ver­flochten in ihre bürgerlich-realistischen Handlungen u.a. auch allgemeinere Re­flexionen und Äußerungen von der Art, die zu allen Zeiten ein Gottesgeschenk für Zitatensammler gewesen ist.

Hier folgen einige Beispiele aus solchen, spätantiken Anthologien wie der des Johannes Stobaeus (mehr oder weniger vollständige Stücke - wenigstens von Me­nander - wurden erst neuerdings durch Papyrusfunde bekannt).""

* Alie Komödien sind in Versen geschrieben, allermeist in iambischen Trimetern; darum ist dies bei den folgenden Exzerpten nicht ausdrücklich angezeigt.

Α'. Περϊ γάμου καί γυναικών*

1. Άκούετε λεώι· Σουσαρίων λέγει τάδε, υιός Φιλίνου Μεγαρόθεν Τριποδίσκιος·2

κακόν γυναίκες· άλλ' όμως, ώ δημόται, ούκ έστιν οίκεϊν οίκίαν άνευ κακού.

1 Dies ist höchstwahrscheinlich ein hellenistischer (und wohlgelungener) Versuch, im Stil der nur aus Berichten bekannten ältesten, Megarischen Komödie zu dichten 2 Tripodiskos: Dorf auf dem Isthmos, im Gebiet des (dorischen) Megara

2.

Εύβούλου1

ΤΩ Ζεϋ πολυτίμητ', είτ' έγώ κακώς ποτέ έρώ 2 γυναίκας; νή Δ Γ. άπολοίμην3 άρα. πάντων άριστον κτημάτων, εϊ δ' έγένετο κακή γυνή Μήδεια, Πηνελόπεια δέ μέγα πράγμ'. έρεϊ2 τις ώς Κλυταιμήστρα κακή· Αλκηστιν άντέθηκα4 χρηστήν. άλλ' ϊσως Φαϊδραν έρεϊ κακώς τις· αλλά νή Δία χρηστή τις ήν μέντοι - τίς; οϊμοι δείλαιος5, ταχέως γε μ' αί χρησταί γυναίκες έπέλιπον6, τών δ' αύ πονηρών έτι λέγειν πολλάς έχω.

1 Ein Dichter der Mittleren Komödie 2 έρώ dient als Futur zu λέγω 3 (sonst) möge ich zugrunde gehn (die Aussage bekräftigend) 4 stelle (setze) ich dagegen (Aor. άντιτίθη-μι) 5 (ich) Unglücklicher 6 haben mich verlassen, gehen aus, fehlen (έπιλείπω)

* Man bedenke: im Zuschauerraum saßen nur Männer! Vgl. L. 68 I C und 71 Ι Η

260 ANTHOLOGION

3.

Δϊφιλός1 φησιν έπί αίσχράς γυναικός· Ήν ούδ' ό πατήρ έφίλησεν2 ούδεπώποτε, παρ' ής τόν άρτον ή κύων ού λαμβάνει, μέλαινα δ' ούτως ώστε καί ποιεΐν σκότος.

1 Diphilos ist, neben Menander und Philemon, der dritte Klassiker der Neuen Komödie (Verfasser des Originals von Plautus >Rudens<). - Im obigen Zitat scheint ein junger Mann (anderweitig engagiert) die ihm vom Vater zugedachte Braut zu beschreiben 2 φιλέω (lieben) küssen

4. Φιλιππίδου1

"Ελεγον έγώ σοι μή γαμεϊν, ζήν δ' ήδέως. τό Πλάτωνος 'ΑΓΑΘΟΝ2 δ.' έστι τούτο, Φειδύλε3, μή λαμβάνειν γυναίκα . . .

1 Komödiendichter um 300 v.Chr. 2 vgl. unten Abschn. Γ' 3 Personenname

Β'. Ή&ικά άλλα

1. Αμφις1 ό κωμωιδιοποιός έν τήι έπιγραφομένηι2 Γυναικοκρατίάι λέγει·

Πίνε, παίζε- θνητός ό βίος, ολίγος ούπϊ3 γήι χρόνος· ό θάνατος δ' αθάνατος έστιν, άν άπαξ τις άποθάνηι4.

1 Amphis war ein jüngerer Zeitgenosse Piatons 2 betitelt (aufgeschrieben) 3 ό έπί (Kra­sis) 4 der Rhythmus ist trochäisch, mit vielen aufgelösten Längen<, z.B. ό βίος, ολίγος

2.

Άλεξις δ' έν Άσωτοδιδασκάλωι1 Ξανθίαν τινά οίκέτην εισάγει προτρεπόμε-

νον έπί ήδυπάθειαν2 όμοδούλους εαυτού καί λέγοντα· τί ταύτα ληρεϊς3, φληναφών4 άνω κάτω Λύκειον, Άκαδήμειαν, Ώιδεϊου πύλας, λήρους3 σοφιστών; ουδέ έν τούτων καλόν. πίνωμεν, έμπίνωμεν, ώ Σίκων, (Σίκων), χαίρωμεν, έως ένεστι τήν ψυχήν τρέφειν. ψύξει5 σε δαίμων τώι πεπρωμένωι6 χρόνωι· έξεις δ' δσ' άν φάγηις τε καϊ πίηις μόνα· σποδός7 δέ τάλλα, Περικλέης, Κόδρος8, Κίμων.

1 Lehrer der Verschwender 2 (sichs Wohlsein lassen) Vergnügen (als Lebensinhalt) 3 tö­richt reden und handeln 4 albern schwatzen 5 ψύχω kalt machen 6 vom Schicksal bestimmt 7 Asche 8 mythischer, heroischer König von Athen

ANTHOLOGION

3.

Ποσειδίππου1

Ουδείς άλύπως τον βίον διήγαγεν άνθρωπος ών, ουδέ μέχρι τού τέλους πάλιν έμεινε δυστυχών.

1 ein Dichter der Neuen Komödie nach Menander

4.

Μενάνδρου Έμοί πόλις έστι και καταφυγή καί νόμος καί τού δικαίου τού τ' αδίκου παντός κριτής ό δεσπότης· προς τούτον ένα δεϊ ζήν έμέ1.

1 wer spricht?

5.

Φιλήμονος Τόν μή λέγοντα τών δεόντων μηδέ εν μακρόν1 νόμιζε, κάν δύ'(ο) εϊπηι συλλαβάς, τόν δ' εύ λέγοντα μή νόμιζ' είναι μακρόν, μήδ' άν σφόδρ'2 εϊπηι πολλά καί πολύν χρόνον. τεκμήριον3 δέ τούτου τόν "Ομηρον λάβε-ούτος γάρ ήμϊν μυριάδας έπων γράφει, άλλ' ουδέ είς "Ομηρον εϊρηκεν μακρόν.

1 lang, weitschweifig 2 σφόδρα sehr 3 Kennzeichen, Beweis

Γ'. Κατά τών φιλοσόφων*

1. Βάτων ό κωμικός έν Άνδροφύνιοι φηοί-

τών φιλοσόφων τους σώφρονας ένταυθοί1 καλώ, τους αγαθόν αύτοϊς ού δίδοντας ουδέ έν, τους τόν φρόνιμον ζητούντας έν τοις περιπάτοις καϊ ταϊς διατριβαίς ώσπερ άποδεδρακότα2.

1 hierher 2 wie einen endaufenen Sklaven

2-3 Περϊ Πυθαγορείων

2.

Μνησίμαχος1 Άλκμαϊωνί φησιν ούτως·

Ώ ς Πυθαγοριστϊ θύομεν τώι Λοξίάι2,

262 ANTHOLOGION

έμψυχον ουδέν έσθίοντες παντελώς3.

1 Dichter der Mittleren Komödie 2 Beiname Apollons 3 gänzlich, durchaus

* Die Philosophen im Zerrspiegel der Komödie. Vgl. L.34 III

3.

Άλεξις δ' έν Ταραντίνοις φησίν·

Α. Οί Πυθαγορίζοντες ,'άρ, ώς άκούομέν, ούτ' όψον1 έσθίουσιν ούτ' άλλ'(ο) ουδέ έν έμψυχον, οίνόν τ' ουχί πίνουσιν μόνοι. Β. Έπιχαρίδης μέντοι κύνας κατεσθίει, τών Πυθαγορείων εϊς. Α. άποκτείνας γέ που· ούκ έτι γάρ έστ' έμψυχον.

προελθών τέ φησι

Α. τά δέ καθ' ήμέραν τάδε-άρτος καθαρός είς έκατέρωι, ποτήριον ύδατος- τοσαύτα ταύτα. Β. δεσμωτηρίου λέγεις δίαιταν.

1 Delikatesse, Fleisch- oder Fischbeilage zum Brot

4.

Περί τής Άκαδημείας

Έπικράτης ό κωμωιδοποιός λέγει·1

ι Α τί Πλάτων

καί Σπεύσιππος 2 καί Μενέδημος2

προς τίσι νυνί διατρίβουσιν; ποία φροντίς 3, ποίος δέ λόγος

5 διερευνάται 4 παρά τούτοισιν;

τάδε μοι πινυτώς 5, εί τι κατειδώς

ήκεις, λέξον, προς 'Αθηνάς. Β. άλλ' οίδα λέγειν περϊ τώνδε σαφώς. Παναθηναίοις γάρ ίδών άγέλην 6

ίο μειρακίων7 τών έν γυμνασίοις

Άκαδημείας ήκουσα λόγων άφατων 8, άτοπων 8 .

περί γάρ φύσεως άφοριζόμενοι 9

διεχώριζον 1 0 ζώιων τε βίον 15 δένδρων τε φύσιν λάχανων 1 1 τε γένη.

κάτ' (καί είτα) έν τούτοις τήν κολοκύντην 1 2

έξήταζον 1 3 τίνος έστι γένους.

Α. καϊ τί ποτ' άρ' ώρίσαντο9 και τίνος γένους

ANTHOLOGION 263

είναι τό φυτόν; δήλωσον, εϊ κάτοισθά 1 4 τι. 20 Β. πρώτιστα μέν (ούν) πάντες άναυδοι

τότ' επέστησαν 1 5 και κύψαντες 1 6

χρόνον ούκ ολίγον διεφρόντιζον 3 . κάτ' εξαίφνης 1 7 , έτι κυπτόντων

και ζητούντων τών μειρακίων, 25 λάχανόν τις έφη στρογγύλον 1 8 είναι,

π ο ί α ν 1 9 δ ' άλλος, δένδρον δ' έτερος.

ταύτα δ' άκούων ιατρός τις

Σικελάς άπό γάς κατέπαρδ' 2 0 αυτών ώς ληρούντων 2 1.

30 Α. ή που δεινώς ώργίσθησαν

χλευάζεσθαί 2 2 τ ' έβόησαν;

τό γάρ έν λέσχαις 2 3 τοιαύτα ποιεΐν άπρεπες καί δύσκολόν 2 4 έστιν.

Β. ούδ' έμέλησεν τοις μειρακίοις. 35 ό Πλάτων δέ παρών καϊ μάλα πράιως 2 5 ,

ουδέν όρινθείς 2 6 , έπέταξ' αύτοίς πάλιν έξ αρχής τήν κολοκύντην

άφορίζεσθαι τίνος έστι γένους.

οϊ δέ διήιρουν 2 7 .

1 eine Persiflage in >tragischem< Stil; daher das anapästische Versmaß (außer in V. 18-19: wenn der überlieferte Text dort echt ist, wären das zwei >komische< iambische Trimeter) 2 zwei hervorra­gende Schüler Piatons; Speusippos war sein Neffe und Nachfolger als Schulhaupt 3 Nachden­ken, Sorge 4 gründlich ausspüren 5 verständig 6 Herde, Schar 7τομειρά-κιον junger Bursche, älterer Knabe (gebräuchliches Diminutiv von μεϊραξ, welches nur von Mäd­chen gebraucht wird) 8 unsäglich, unsinnig 9 definieren (ορός Grenze, Begrenzung, Definition) 10 trennen, unterscheiden (beachte die Imperfekta!) 11 Grünzeug, Gemü­se 12Kürbis 13 εξετάζω prüfen Hduweißt 15 traten heran, machten sich daran 16 κύπτω sich bücken 17 und dann plötzlich 18 rund 19 Gras 20 pforzte (κατά- verachtungsvoll; πορδή Pforz) 21 s.o. B' 2 Anm. 3 22 verhöhnt werden 23 Gespräch, Diskussion (auch der Ort für solche) 24 schwierig, wi­drig 25 sanft 26όρίνω erregen, erzürnen 27διαιρέω auseinandernehmen, zerle­gen (Anspielung auf die platonische Methode der Dihairesis, der logischen Zergliederung)

Δ'. Περϊ Δαίμονος καί Τύχης

Μενάνδρου·

1.

Ανθρωπε, μή στέναζε, μή λυποϋ μάτην χρήματα, γυναίκα καϊ τέκνων πολλών σποράν 1. ά σοι Τύχη κέχρηκε2, ταϋτ' άφείλετο.

1 Saat 2 έχρησα, κέχρηκα (Praes. κίχρημι) leihen

264 ANTHOLOGION

2.

Τύχη κυβερνάι πάντα· ταύτην και φρένας

δεϊ καί πρόνοιαν τήν θεών καλεϊν μόνην,

εί μή τις άλλως1 όνόμασιν χαίρει κενοϊς.

1 umsonst, nutzlos

* Vgl. L. 23 Ι Α

3.

'Αδύνατον, ώς εστίν τι σώμα1 τής Τύχης· ό μή φέρων δέ κατά φύσιν τά πράγματα Τύχην προσηγόρευσε τον εαυτού τρόπον.

1 Körper > Realität

4.

Απαντι δαίμων άνδρϊ συμπαρίσταται1

ευθύς γενομένωι, μυσταγωγός τοϋ βίου.

1 tritt an die Seite

5.

Θεός δέ τοϊς άργοϊσιν ού παρίσταται.

Ε' . Αλλα Μενάνδρου

1.

Ώ ς χαρίεν έστ' άνθρωπος, δταν άνθρωπος ήι.

2.

"Η ζήν άλύπως ή θανεϊν εύδαιμόνως.

3.

"Ον γάρ θεοί φιλοϋσιν, άποθνήισκει νέος.

4.

Τούτον εύτυχέστατον λέγω,

όστις θεωρήσας άλύπως, Παρμένων1,

τά σεμνά ταύτ' άπήλθεν, δθεν ήλθεν, ταχύ·

τον ήλιον τον κοινόν, άστρ', ύδωρ, νέφη,

πύρ· ταϋτ', έτη σύ κάν εκατόν βιώις, άεί

όψει παρόντα κάν ένιαυτούς σφόδρ' ολίγους·

σεμνότερα τούτων έτερα δ' ούκ όψει ποτέ.

1 Name eines Unterredners (eines Sklaven)

ANTHOLOGION 265

ε'. ΕΚ ΤΩΝ ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΩΝ

Aus Xenophons Erinnerungen an Sokrates<

Sokrates hinterließ kein geschriebenes Wort; er lebt in den Berichten seiner Jünger, zumal Piatons und Xenophons. Dem Leser der folgenden zwei Kapitel bieten sich zwei sehr verschiedene Abbilder eines großen Phänomens in zwei sehr verschiedenen >schaffenden Spiegeln<.

Xenophon (ca. 426 - ca. 354) war nichts weniger als ein Philosoph; vielmehr ein literarisch interessierter Offizier (sein autobiographischer Kriegsbericht, die >Anabasis<, zeigt es). In jungen Jahren hatte er persönliche Beziehungen zu So­krates; lange nach dessen Tod (399 v.Chr.) griff er mit seinen >Memorabilien< in den bis heute nicht ruhenden Streit um Recht oder Unrecht seiner Verurteilung ein. Von den vielen anderen Schriften zum gleichen Thema ist uns nur Piatons (viel frühere) >Apologie< erhalten; außerdem gibt es unter Xenophons Namen gleichfalls eine kurze (und recht unerhebliche) >Apologie<.

'Εκ τοϋ Α ' 1

1.

Πολλάκις έϋαύμασα τίσι ποτέ λόγοις 'Αθηναίους έπεισαν οί γραψάμενοι2

Σωκράτη ώς άξιος εϊη θανάτου τήι πόλει. ή μέν γάρ γραφή 2 κατ' αύτοϋ τοι-άδε τις ήν· αδικεί Σωκράτης οΰς μέν ή πόλις νομίζει θεούς ού νομίζων, έτερα δέ καινά δαιμόνια είσφέρων αδικεί δέ καϊ τους νέους διαφθείρων. Πρώτον μέν ούν ώς ούκ ένόμιζεν οΰς ή πόλις νομίζει θεούς ποίωι ποτ' έχρή-σαντο τεκμηρίωι3; θύων τε γάρ φανερός ήν πολλάκις μέν οϊκοι, πολλάκις δέ έπϊ τών κοινών τής πόλεως βωμών, καϊ μαντικήι χρώμενος ούκ αφανής ήν 4 .

1 >Aus dem ersten Buch«; vgl. L. 44. - Im folgenden werden einfache Vokabeln, die entweder be­kannt sein dürften oder sich im Lexikon leicht finden lassen, nicht mehr erklärt 2 γράφομαι γραφήν κατά τίνος oder γράφομαι τίνα eine Anklageschrift gegen jd. schreiben, jd. ankla­gen 3 τό τεκμήριον Anzeichen, Indiz 4 ούκ αφανής ήν variiert, ohne Bedeutungsun­terschied, φανερός ήν (1 Zeile vorher)

2.

'Αλλά μήν έκεϊνός γε άεί μέν ήν έν τώι φανερώι· πρωί τε γάρ είς τους περιπά­τους καί τά γυμνάσια ήιει καί πληθούσης αγοράς έκεϊ φανερός ήν, καί τό λοι­πόν άεί τής ημέρας ήν δπου πλείστοις μέλλοι συνέσεσθαι· καί έλεγε μέν ώς τό πολύ, τοις δέ βουλομένοις έξήν άκούειν. ουδείς δέ πώποτε Σωκράτους ουδέν άσεβες ουδέ άνόσιον ούτε πράττοντος 1 είδεν ούτε λέγοντος ήκουσεν. ουδέ γάρ περί τής τών πάντων φύσεως, ήιπερ τών άλλων οί πλείστοι, διελέγετο, σκοπών όπως ό καλούμενος ύπό τών σοφιστών κόσμος έχει καί τίσιν άνάγ-καις έκαστα γίγνεται τών ουρανίων (. . .). έθαύμαζεδ'ει μή φανερόν αύτοϊς έστιν δτι ταύτα ού δυνατόν έστιν άνθρώποις εύρεϊν. (. . .) Περί μέν ούν τών ταύτα πραγματευομένων τοιαύτα έλεγεν· αυτός δέ περί τών ανθρώπειων άεί

266 ANTHOLOGION

διελέγετο, σκοπών τί ευσεβές, τί άσεβες, τί καλόν, τί αίσχρόν, τί δίκαιον, τί άδικόν, τί σωφροσύνη, τί μανία, τί ανδρεία, τί δειλία, τί πόλις, τί πολιτικός, τί αρχή ανθρώπων, τί αρχικός ανθρώπων, καί περί τών άλλων, ά τους μέν είδότας ήγεϊτο2 καλούς κάγαθούς είναι, τους δ' άγνοοϋντας άνδραποδώ-δεις3 άν δικαίως κεκλήσθαι.

1 Woher der Genetiv? 2 er vermeinte, war der Ansicht 3 τό άνδράποδον Sklave > άν-δραποδώδης, -ες

3. 118 Βουλεύσας1 γάρ ποτέ καί τον βουλευτικόν όρκον όμόσας2, έν ώι ήν »κατά

τους νόμους βουλεύσειν«, επιστάτης έν τώι δήμωι3 γενόμενος, έπιθυμήσαν-τος τού δήμου παρά τους νόμους μιάι ψήφωι τους άμφϊ Θράσυλλον και Έρασινίδην4 άποκτείναι πάντας, ούκ ήθέλησεν έπιψηφίσαι5, όργιζομένου μέν αύτώι τοϋ δήμου, πολλών δέ καϊ δυνατών άπειλούντων6 άλλα περϊ πλείονος εποιήσατο εύορκεϊν ή χαρίσασθαι τώι δήμωι παρά τό δίκαιον και

20 φυλάξασθαι τους άπειλούντας. ( . . . ) Θαυμάζω ούν όπως ποτέ επείσθησαν 'Αθηναίοι Σωκράτη περϊ θεούς μή σωφρονεϊν, τόν άσεβες μέν ουδέν ποτέ περί τους θεούς ούτ' είπόντα ούτε πράξαντα, τοιαύτα δέ καί λέγοντα καϊ πράττοντα οίά τις άν καί λέγων καί πράττων εϊη τε καϊ νομίζοιτο ευσεβέστα­τος.

1 βουλευω ich bin βουλευτής, bin Mitglied der Βουλή (Ratsherr) 2 Partiz. zu ώμοσα, Aor. zu ομνυμι schwören 3 jeder der 50 Prytanen wurde einmal im Jahr επιστάτης (Vorstand) der εκκλησία (hier: δήμος) 4 die neun Strategen, welche die Seeschlacht bei den Arginusen (406 v.Chr.) gewonnen hatten 5 zur Abstimmung freigeben, über etwas abstimmen lassen 6 άπειλέω drohen

4.

VI 15 Τοϋ 'Αντιφώντος1 ερομένου2 αυτόν, πώς άλλους μέν ήγοϊτο πολιτικούς ποι­εΐν, αυτός δέ ού πράττοι τά πολιτικά, εϊπερ έπίσταιτο· >Ποτέρως δ' άν<, έφη, >ώ 'Αντιφών, μάλλον τά πολιτικά πράττοιμι; εί μόνος αυτά πράττοιμι, ή εί έπιμελοίμην3 τού ώς πλείστους ικανούς είναι πράττειν αύτά;<

1 Antiphon, der Redner und Politiker t 411 v.Chr. (L. 40 IC, vgl. L. 54 Anm. 1) 2 ήρόμην fragte (starker Aor.; Präs. ερωτάω und Hom. είρομαι) 3 έπιμέλομαί τίνος sorgen für, sich bemühen um etwas

5. II 40 'Αλκιβιάδης1 λέγεται, πρϊν εϊκοσιν ετών είναι, Περικλεϊ έπιτρόπωι2 μέν όντι

αυτού, προστάτηι δέ τής πόλεως, τοιάδε διαλεχθήναι περί νόμων· 4ΐ Είπε μοι, φάναι3, ώ Περίκλεις, έχοις άν με διδάξαι τί έστι νόμος;

Πάντως δήπου, φάναι τόν Περικλέα. Δίδαξον δή προς τών θεών, φάναι τον Άλκιβιάδην ώς έγώ άκούων τινών έπαινουμένων, δτι νόμιμοι άνδρες είσίν, οίμαι μή άν δικαίως τούτου τυχεϊν τού επαίνου τόν μή είδότα τί έστι νόμος.

42 'Αλλ' ουδέν τοι χαλεπού πράγματος επιθυμείς, ώ 'Αλκιβιάδη, φάναι τόν Πε-

ANTHOLOGION 267

ρικλέα, βουλόμενος γνώναι τί έστι νόμος· πάντες γάρ ούτοι νόμοι είσιν, οΰς τό πλήθος συνελθόν και δοκίμασαν4 έγραψε, φράζον ά τε δεϊ ποιεΐν και ά μή. Πότερον δέ τάγαθά νομίσαν δεϊν ποιεΐν ή τά κακά; Τάγαθά νή Δία, φάναι, ώ μειράκιον, τά δέ κακά ού. 'Εάν δέ μή τό πλήθος, άλλ', ώσπερ όπου ολιγαρχία εστίν, ολίγοι συνελθόντες 43 γράψωσιν ό τι χρή ποιεΐν, ταύτα τί έστι; Πάντα, φάναι, δσα άν τό κρατούν τής πόλεως, βουλευσάμενον ά χρή ποιεΐν, γράψηι, νόμος καλείται. Καί έάν τύραννος ούν κρατών τής πόλεως γράψηι τοϊς πολίταις, ά χρή ποι­εΐν, και ταύτα νόμος εστίν; Καί όσα τύραννος άρχων, φάναι, γράφει, καί ταύτα νόμος καλείται. Βία δέ, φάναι, και ανομία τί έστιν, ώ Περίκλεις; άρ' ούχ δταν ό κρείττων τόν 44 ήττω μή πείσο.ς, ά>λά βιασάμενος, άναγκάσηι ποιεΐν δ τι άν αύτώι δοκή ι; Έμοιγε δοκεϊ, φάναι τον Περικλέα. Καϊ όσα άρα τύραννος μή πεϊσας τους πολίτας αναγκάζει ποιεΐν γράφων, ανομία εστί; Δοκεϊ μοι, φάναι τόν Περικλέα· άνατίθεμαι5 γάρ τό, όσα τύραννος μή πείσας γράφει, νόμον είναι. Όσα δέ οί ολίγοι τους πολλούς μή πείσαντες, άλλα κρατούντες γράφουσι, 45 πότερον βίαν φώμεν είναι ή μή φώμεν; Πάντα μοι δοκεϊ, φάναι τον Περικλέα, όσα τις μή πείσας αναγκάζει τινά ποι­εΐν, είτε γράφων είτε μή, βία μάλλον ή νόμος είναι. Καί όσα άρα τό πάν πλήθος κρατούν τών τά χρήματα εχόντων γράφει μή πεϊσαν, βία μάλλον ή νόμος άν εϊη; Μάλα τοι, φάναι τόν Περικλέα, ώ 'Αλκιβιάδη, καί ήμεΐς τηλικοϋτοι όντες δεινοί τά τοιαύτα ήμεν· τοιαύτα γάρ καί έμελετώμεν καί έσοφιζόμεθα οίάπερ καί σύ νύν έμοί δοκεϊς μελετάν. Τόν δέ Άλκιβιάδην φάναι-Εϊθε σοι, ώ Περίκλεις, τότε συνεγενόμην ότε δεινότατος σεαυτού ήσθα.

1 Dem Andenken des Sokrates war abträglich, daß in seinem Gefolge Jünglinge waren, die später seiner Erziehung keine Ehre machten; so besonders Kritias, der spätere >Tyrann<, und Alkibiades, der > Verräter«. Xenophon a^umentiert daß ein«" stark» angeborepe Tendenz ai'ch durch d>e best» Erziehung nicht auf die Dauer verändert werden könne, und er illustriert die angeborene, amorali­sche Natur des Alkibiades durch die hier folgende Geschichte 2 Vormund 3 Die ganze Erzählung ist dem Verb λέγεται untergeordnet; daher durchweg der Infinitiv φάναι statt des Indika­tivs ίφη (das ist aber auch der einzige Effekt dieser stilistischen Fiktion. Warum könnte Xenophon sie gemacht haben?) 4 δοκιμάζω prüfen 5 ich nehme zurück, widerrufe

Έκ τοϋ Γ'·

6.

Γλαύκωνα1 δέ τόν Άρίστωνος, ότ' έπεχείρει δημηγορεϊν, έπιθυμών προ- ι VI στατεύειν τής πόλεως ούδέπω εϊκοσιν έτη γεγονώς, τών άλλων οικείων τε καί

268 ANTHOLOGION

φίλων ουδείς έδύνατο παύσαι έλκόμενόν τε άπό τού βήματος καί καταγέλα-στον όντα- Σωκράτης δέ, εύνους ών αύτώι διά τε Χαρμίδην τόν Γλαύκωνος2

2 και διά Πλάτωνα, μόνος έπαυσεν. έντυχών γάρ αύτώι πρώτον μέν είς τό έθελήσαι3 άκούειν τοιάδε λέξας κατέσχεν4·

Ώ Γλαυκών, έφη, προστατεύειν ήμϊν διανενόησαι τής πόλεως; Έ γ ω γ ' , έφη, ώ Σώκρατες.

Νή Δί', έφη, καλόν γάρ, εϊπερ τι και άλλο τών έν άνθρώποις. δήλον γάρ δτι, έάν τούτο διαπράξηι, δυνατός μέν έσηι αυτός τυγχάνειν ότου άν έπιθυμήις, ικανός δέ τους φίλους ώφελεϊν, έπαρεΐς5 δέ τόν πατρώιον οίκον, αυξήσεις δέ τήν πατρίδα, ονομαστός δ' έσηι πρώτον μέν έν τήι πόλει, έπειτα έν τήι Ελλά­δι, ϊσως δ', ώσπερ Θεμιστοκλής, καϊ έν τοις βαρβάροις· δπου δ' άν ήις, παν­ταχού περίβλεπτος έσηι.

3 Ταύτ' ούν άκούων ό Γλαυκών έμεγαλύνετο6 καί ήδέως παρέμενε, μετά δέ ταύτα ό Σωκράτης,

Ούκούν, έφη, τούτο μέν, ώ Γλαυκών, δήλον, δτι, εϊπερ τιμάσθαι βούλει, ώφελητέα σοι ή πόλις έστι; Πάνυ μέν ούν, έφη.

Προς θεών, έφη, μή τοίνυν άποκρύψηι, άλλ' είπον ήμϊν έκ τίνος άρξηι τήν πόλιν εύεργετεϊν.

4 Έπεί δέ ό Γλαυκών διεσιώπησεν7, ώς δή τότε σκοπών οπόθεν άρχοιτο, Αρ', έφη ό Σωκράτης, ώσπερ φίλου οίκον εί αύξήσαι βούλοιο, πλουσιώτερον αυ­τόν έπιχειροίης άν ποιεΐν, ούτω καί τήν πόλιν πειράσηι πλουσιωτέραν ποιή­σαι;

Πάνυ μέν ούν, έφη.

5 Ούκούν πλουσιωτέρα γ' άν εϊη προσόδων 8 αύτήι πλειόνων γενομένων; Εικός γούν, έφη.

Λέξον δή, έφη, έκ τίνων νύν αί πρόσοδοι τήι πόλει καϊ πόσαι τινές είσι (δήλον γάρ δτι έσκεψαι), ϊνα, εί μέν τίνες αυτών ένδεώς έχουσιν, έκπληρώ-

σηις, εί δέ παραλείπονται, προσπορίσηις9. Άλλα μά Δί', έφη ό Γλαυκών, ταύτα γε ούκ έπέσκεμμαι.

Άλλ' εί τούτο, έφη, παρέλιπες, τάς γε δαπανάς τής πόλεως ήμϊν είπε· δήλον

6 γάρ δτι καί τούτων τάς περιττάς άφαιρείν διανοήι 1 0 . Άλλα μά τόν Δί', έφη,

ουδέ προς ταύτα πω έσχόλασα. Ούκούν, έφη, τό μέν πλουσιωτέραν τήν πόλιν ποιεΐν άναβαλούμεθα· πώς

γάρ οίον τε μή είδότα γε τά άναλώματα καί τάς προσόδους έπιμεληθήναι

τούτων;

7 Άλλ', ώ Σώκρατες, έφη ό Γλαυκών, δυνατόν έστι καί άπό πολεμίων τήν πό­

λιν πλουτίζειν.

Νή Δία σφόδρα γ', έφη ό Σωκράτης, έάν τις αυτών κρείττων ήι· ήττων δέ ών

καί τά όντα προσαποβάλοι άν.

Αληθή λέγεις, έφη.

Ούκούν, έφη, τόν γε βουλευσόμενον, προς οϋστινας δεϊ πολεμείν, τήν τε τής

8 πόλεως δύναμιν καί τήν τών εναντίων είδέναι δεϊ, ίνα, έάν μέν ή τής πόλεως

ANTHOLOGION 269

κρείττων ήι, συμβουλεύηι έπιχειρεΐν τώι πολέμωι, έάν δέ ή τών εναντίων, εύλαβεϊσθαι πείθηι. 'Ορθώς λέγεις, έφη.

Πρώτον μέν τοίνυν, έφη, λέξον ήμίν τής πόλεως τήν τε πεζήν και τήν ναυ- 9 τικήν δύναμιν, είτα τήν τών εναντίων.

Άλλα μά τον Δί', έφη, ούκ άν έχοιμί σοι ούτω γε άπό στόματος ειπείν. Άλλ' εί γέγραπται σοι, ένεγκε, έφη· πάνυ γάρ ήδέως άν τούτο άκούσαιμι. Άλλα μά τόν Δί', έφη, ουδέ γέγραπται μοί ιπω.

Ούκούν, έφη, και περί πολέμου συμβουλεύειν τήν γε πρώτην 1 1 έπισχήσομεν άλλ' εκείνου γέ τοι, έφη, οίδ' δτι ούκ ήμέληκας, άλλ' έσκεψαι, πόσον χρόνον 13 ικανός έστιν ό έκ τής χώρας γιγνόμενος σίτος διατρέφειν τήν πόλιν, και πό­σου είς τόν ένιαυτόν προσδεϊται, ίνα μή τούτο γε λάθηι σέ ποτέ ή πόλις εν­δεής γενομένη, άλλ' εϊδώς έχηις υπέρ τών αναγκαίων συμβουλεύων τήι πόλει βοηθεΐν τε καί σώιζειν αυτήν.

Λέγεις, έφη ό Γλαυκών, παμμέγεθες πράγμα, εϊ γε καί τών τοιούτων έπιμε-λεϊσθαι δεήσει.

Άλλα μέντοι, έφη ό Σωκράτης, ούδ' άν τόν έαυτοϋ ποτέ οίκον καλώς τις οϊκήσειεν, εϊ μή πάντα μέν εϊσεται1 2 ών προσδεϊται, πάντων δέ έπιμελόμενος Η εκπληρώσει, άλλ' έπεί ή μέν πόλις έκ πλειόνων ή μυρίων οικιών συνέστηκε, χαλεπόν δ' εστίν άμα τοσούτων οϊκων έπιμελεϊσθαι, πώς ούχ ένα τόν τοϋ θε ίου 1 3 πρώτον έπειράθης αύξήσαι; δείται δέ.

Άλλ' έγωγ', έφη ό Γλαυκών, ώφελοίην άν τόν τοϋ θείου οίκον, εϊ μοι έθέλοι 15 πείθεσθαϊ.

Είτα, έφη ό Σωκράτης, τόν θεϊον ού δυνάμενος πεϊσαι, Αθηναίους πάντας μετά τού θείου νομίζεις δυνήσεσθαι ποιήσαι πείθεσθαϊ σοι; φυλάττου, έφη, 16 ώ Γλαυκών, δπως μή τοϋ εύδοξεϊν έπιθυμών είς τουναντίον έλθηις. ή ούχ 18 όράις ώς σφαλερόν έστι τό, ά μή οίδέ τις, ταύτα ή λέγειν ή πράττειν; εί ούν επιθυμείς εύδοκιμείν τε καί θαυμάζεσθαι έν τήι πόλει, πειρώ κατεργάσα-σθαι ώς μάλιστα τό είδέναι ά βούλει πράττειν έάν γάρ, τούτωι διενέγκας 1 4

τών άλλων, έπιχειρήις τά τής πόλεως πράττειν, ούκ άν θαυμάσαιμι εί πάνυ ράιδίως τύχοις 1 5 ών επιθυμείς.

1 Der Bruder Piatons, welcher im >Staat< eine sehr andere Rolle spielt. - Das Folgende ist eine der vie­len Erzählungen, durch welche Xenophon das segensreiche erzieherische Wirken des Sokrates illu­striert 2 Charmides (Titelperson des Platonischen Dialogs) war der Bruder von Piatons Mut­ter Periktione, mithin Piatons Onkel, und Glaukon, der Vater dieser beiden, war somit der Großva­ter unseres Glaukon hier 3 Die Präposition drückt hier Absicht, Zweck aus (im Hinblick auf . . ., damit er . . .) 4 erg. αυτόν 5 Fut. von έπαίρω erheben, berühmt machen 6 er fühlte sich groß (μεγαλύνω groß machen) 7 διασιωπάω in Schweigen verharren 8 Einkünfte 9 προσπορίζω ferner (weiterhin, zusätzlich) beschaffen 10 διανοέομαι erwägen, beabsichtigen 11 fürs erste, vorläufig, bis auf Weiteres 12εϊσομαι ist Futur zu ο ίδα ich weiß 13 ό θείος Onkel (das könnte auf Charmides gehen) 14 διαφέρω, Aor. διήνεγκον und διήνεγκα, dazu Partiz. διενεγκών und (seit 4. Jh.) διενέγκας 15 ϊτυχον Aor. zu τυγχάνω treffen, erlangen (m.Gen.)

270 ANTHOLOGION

7. Dies ist das Gegenstück zum Vorangehenden: hier ermutigt Sokrates einen tüch­tigen Mann, seine Furcht vor der Volksmenge zu überwinden und politisch zu wirken. Der Anfang des Kapitels gibt vom ganzen einen hinreichenden Begriff:

VII l Χαρμίδην δέ τόν Γλαύκωνος1 ορών άξιόλογον μέν άνδρα όντα και πολλώι δυνατώτερον τών τά πολιτικά τότε πραττόντων, όκνούντα δέ προσιέναι τώι δήμωι 2 και τών τής πόλεως πραγμάτων έπιμελεϊσθαι- Είπε μοι, έφη, ώ Χαρ­μίδη, εϊ τις ικανός ών τους στεφανίτας αγώνας 3 νικάν και διά τούτο αυτός τε τιμάσθαι καί τήν πατρίδα έν τήι Ελλάδι εύόοκιμωτέραν ποιεΐν, μή θέλοι άγωνίζεσθαι, ποιόν τίνα τούτον νομίζοις άν τον άνδρα είναι; Δήλον δτι, έφη, μαλακόν τε καί δειλόν.

2 Εί δέ τις, έφη, δυνατός ών τών τής πόλεως πραγμάτων έπιμελόμενος τήν τε πόλιν αΰξειν και αυτός διά τούτο τιμάσθαι, όκνοίη δή τούτο πράττειν, ούκ άν είκότως δειλός νομίζοιτο; "Ισως, έφη, άτάρ 4 προς τί με ταύτα έρωτάις; Ό τ ι , έφη, οϊμαί σε δυνατόν όντα όκνεϊν έπιμελεϊσθαι, καί ταύτα ών ανάγκη σοι μετέχειν πολίτηι γε όντι.

3 Τήν δέ έμήν δύναμιν, έφη ό Χαρμίδης, έν ποίωι έργωι καταμαθών ταύτα μου καταγιγνώσκεις; Έ ν ταϊς συνουσίαις, έφη, αίς σύνει τοίς τά τής πόλεως πράττουσι- καϊ γάρ όταν τι άνακοινώνταί5 σοι, όρώ σε καλώς συμβουλεύοντα, καϊ όταν τι άμαρτάνωσιν, ορθώς έπιτιμώντα6.

4 Ού ταύτόν έστιν, έφη, ώ Σώκρατες, ίδίάι τε διαλέγεσθαι καϊ έν τώι πλήθει άγωνίζεσθαι.

1 s.o. 6 Anm. 2 2 an das Volk herantreten, d.h. öffentlich (in der Volksversammlung) als Poli­tiker auftreten 3 ein Wettkampf, bei dem (wie in Olympia) der Preis in einem Kranz be­stand 4 aber 5 mitteilen (zwecks Beratung) 6 επιτιμάω tadeln, kritisieren

ζ ' . ΕΚ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΟΥ

Aus Piatons >Protagoras<

Protagoras (ca. 485-415), aus der ionischen Stadt Abdera an der Thrakischen Küste, war der berühmteste der Sophisten, Lehrer der σοφία, die im 5. Jahr­hundert die griechische Welt durchzogen und, gefolgt von begeisterten Jüngern, Meisterung des Lebens durch Gedanke und Rede lehrten.

In dem platonischen Dialog berichtet Sokrates von seiner Begegnung mit Pro­tagoras bei dessen Besuch in Athen und den dabei gewechselten Reden. Dieser Dialog gehört zu den früheren Werken Piatons (geschr. ? vor 390).

ANTHOLOGION 271

1.

Ε τ α ί ρ ο ς Σωκράτης 3 0 9

ET. . . . Ού δήπου τινϊ καλλίονι ένέτυχες Άλκιβιάδου έν γε τήιδε τήι πόλει; c

ΣΩ. Καί πολύ γε. ET. Τί φής; άστώι ή ξένωι; ΣΩ. Ξένωι. ET. Ποδαπώι; 1

ΣΩ. Άβδηρίτηι. ET. Και ούτω καλός τις ό ξένος έδοξεν σοι είναι, ώστε τού Κλεινίου ύέος 2

καλλίων σοι φανήναι; ίο ΣΩ. Πώς δ' ού μέλλει, ώ μακάριε, τό σοφώτατον κάλλιον φαίνεσθαι; ET. 'Αλλ' ή σοφώι τινι ήμϊν3, ώ Σώκρατες, έντυχών πάρει; ΣΩ. Σοφωτάτωι μέν ούν δήπου τών γε νύν, εϊ σοι δοκεϊ σοφώτατος είναι d

Πρωταγόρας. ET. "Ω τί λέγεις; Πρωταγόρας έπιδεδήμηκεν; ΣΩ. Τρίτην γε ήδη ήμέραν. ET. Καί άρτι άρα έκείνωι συγγεγονώς ήκεις; ΣΩ. Πάνυ γε, πολλά καϊ είπών και άκουσας. ET. Τί ούν ού διηγήσω4 ήμϊν τήν συνουσίαν, εί μή σέ τι κωλύει, καθεζόμενος

ένταυθί, έξαναστήσας τόν παϊδα τουτονί; ΣΩ. Πάνυ μέν ούν· καί χάριν γε εΐσομαι5, έάν άκούητε. 310a

ET. Και μήν καί ήμεϊς σοί, έάν λέγηις. ΣΩ. Διπλή άν εϊη ή χάρις, άλλ' ούν άκούετε.

Τής γάρ παρελθούσης νυκτός ταυτησί, έτι βαθέος όρθρου 6 , 'Ιπποκράτης, ό 'Απολλοδώρου ύός Φάσωνος δέ αδελφός, τήν θύραν τήι βακτηρίάι πάνυ b σφόδρα έκρουε, καϊ επειδή αύτώι άνέωιξέ 7 τις, ευθύς εϊσω ήιει 8 έπειγόμε-νος, καϊ τήι φωνήι μέγα λέγων, »Ώ Σώκρατες«, έφη, »έγρήγορας ή καθεύ-δεις;« Καί έγώ τήν φωνήν γνούς αυτού, »Ιπποκράτης«, έφην, »ούτος· μή τι νεωτερον άγγέλλεις;« »Ουδέν γ'«, ή Ö' δς, »εί μή αγαθά γε.« »Εύ άν λέγοις«, ήν δ' έγώ· »έστι δέ τί, καί τοϋ ένεκα τηνικάδε άφίκου;« »Πρωταγόρας«, έφη, »ήκει«, στάς παρ' έμοί. »Πρώιην9«, έφην έγώ· »σύ δέ άρτι πέπυσαι;« »Νή τους θεούς«, έφη, »εσπέρας γε.« Καί άμα έπιψηλαφήσας 1 0 τού σκίμποδος c έκαθέζετο παρά τους πόδας μου, και είπεν· »Εσπέρας δήτα, μάλα γε όψέ άφικόμενος έξ Οινόης, ό γάρ τοι παις με ό Σάτυρος άπέδρα· και δήτα μέλλων σοι φράζειν ότι διωξοίμην αυτόν, ύπό τίνος άλλου έπελαθόμην. επειδή δέ ήλθον καί δεδειπνηκότες ήμεν καί έμέλλομεν άναπαύεσθαι, τότε μοι αδελ­φός λέγει ότι ήκει Πρωταγόρας, καί έτι μέν ένεχείρησα1 1 ευθύς παρά σέ ίέ­ναι, έπειτα μοι λίαν πόρρω έδοξε τών νυκτών είναι· επειδή δέ τάχιστα με έκ d τού κόπου ό ύπνος άνήκεν1 2, ευθύς άναστάς ούτω δεύρο έπορευόμην.« Καί έγώ γιγνώσκων αυτού τήν άνδρείαν καί τήν πτοίησιν 1 3, »Τί ούν σοι«, ήν δ'

272 ANTHOLOGION

5 έγώ, »τούτο; μών τί σε άδικεϊ Πρωταγόρας;« Και ός γελάσας, »Νή τους θε­ούς«, έφη, »ώ Σώκρατες, δτι γε μόνος έστι σοφός, έμέ δέ ού ποιεί.« »'Αλλά ναί μά Δία«, έφην έγώ, »άν αύτώι διδώις άργύριον και πείθηις εκείνον, ποι-

e ήσει και σέ σοφόν.« »Εί γάρ«, ή δ' δς, »ώ Ζεύ και θεοί, έν τούτωι εϊη· ώς ούτ' άν τών έμών έπιλίποιμι ουδέν ούτε τών φίλων άλλ' αυτά ταύτα 1 4 καί νύν ήκω παρά σέ, ϊνα υπέρ εμού διαλεχθήις αύτώι. έγώ γάρ άμα μέν καί νεώτερος είμι, άμα δέ ουδέ έόρακα Πρωταγόραν πώποτε ούδ' άκήκοα ουδέν· έτι γάρ

5 παις ή δτε τό πρότερον έπεδήμησε. άλλα γάρ, ώ Σώκρατες, πάντες τόν άνδρα έπαινούσιν καί φασιν σοφώτατον είναι λέγειν· άλλα τί ού βαδίζομεν παρ'

3ila αυτόν, ϊνα ένδον καταλάβωμεν 1 5; καταλύει δ', ώς έγώ ήκουσα, παρά Καλ-λίάι τώι Ίππονίκου· άλλ' ϊωμεν.« Και έγώ ε ίπον »Μήπω, αγαθέ, έκεϊσε ίω­μεν - πρωΐ γάρ έστιν - άλλα δεύρο έξαναστώμεν είς τήν αύλήν, καί περιιόν-

5 τες αυτού διατρίψωμεν έως άν φώς γένηταί· είτα ϊωμεν. καί γάρ τά πολλά Πρωταγόρας ένδον διατρίβει, ώστε, θάρρει, καταληψόμεθα αυτόν, ώς τό εικός, ένδον.« Μετά ταύτα άναστάντες είς τήν αύλήν περιήιμεν . . .

1 ποόαπός von woher (stammend)? 2 i.e. Alkibiades 3 Dat. eth. (wirklich?) 4 Aor. von διηγέομαι erzählen (Warum erzählst du nicht? = bitte, erzähle!) 5 χάριν είδέναι (οίδα, Fut. ΕΪσομαι) Dank wissen 6 tiefe Dämmerung, i.e. sehr früh am Morgen (vor Sonnen­aufgang) 7 öffnete (Aor. άνοίγνυμι) 8 er ging (Imperf. είμι) 9 (seit) kurzem, (seit) vorgestern 10 ψηλαφάω berühren, betasten; έπιψηλαφάω nach etwas tasten (es ist noch nicht hell!) 11 έγχειρέω in die Hand nehmen, unternehmen, versuchen 12 άνίημι los­lassen 13 πτοέω, πτοιέω erregen, > ή πτοίησις Aufgeregtheit 14 eben deshalb 15 antreffen

2.

Sokrates benutzt diese Morgenstunde, seinem jungen Freund klarzumachen, welches Risiko er Uufe, wenn ersieh unbesehen dem unbekannten Erzieher aus­liefere (Proben aus diesem Abschnitt in L. 71IIΒ und 73 IE). Im Fortgang seiner Erzählung berichtet dann Sokrates zunächst, was er selbst zu Hippokrates sagte:

314b Νύν μέντοι, ώσπερ ώρμήσαμεν, ίωμεν καί άκούσωμεν τού ανδρός, έπειτα άκούσαντες καί άλλοις άνακοινωσώμεθα· καί γάρ ού μόνος Πρωταγόρας

c αυτόθι εστίν, άλλα καί 'Ιππίας ό 'Ηλείος - οίμαι δέ καϊ Πρόδικον τόν Κεϊον -καί άλλοι πολλοί καί σοφοί1. Δόξαν 2 ήμϊν ταύτα έπορευόμεθα· επειδή δέ έν τώι προθύρωι έγενόμεθα, έπιστάντες περί τίνος λόγου διελεγόμεθα, δς ήμϊν

5 κατά τήν όδόν ένέπεσεν3· ϊν' ούν μή ατελής γένοιτο, άλλα διαπερανάμενοι ούτως έσίοιμεν4, οτάντες έν τώι προθύρωι διελεγόμεθα έως συνωμολογήσα-

d μεν άλλήλοις. δοκεϊν5 ούν μοι, ό θυρωρός, ευνούχος τις, κατήκουεν ημών, κινδυνεύει6 δέ διά τό πλήθος τών σοφιστών άχθεσθαι τοϊς φοιτώσιν είς τήν οίκίαν επειδή γούν έκρούσαμεν τήν θύραν, άνοίξας καί ίδών ημάς, »Έα«, έφη, »σοφισταί τίνες· ού σχολή αύτώι7«· καί άμα άμφοϊν τοϊν χεροϊν τήν θύ-

5 ραν πάνυ προθύμως ώς οίος τ' ήν έπήραξεν8. καϊ ημείς πάλιν έκρούομεν, καϊ δς έγκεκληιμένης9 τής θύρας άποκρινόμενος είπεν, »Ώ άνθρωποι«, έφη,

ANTHOLOGION 273

»ούκ άκηκόατε δτι ού σχολή αύτώι;« »'Αλλ' ώγαθέ«, έφην έγώ, »ούτε παρά Καλλίαν ήκομεν ούτε σοφισταί έσμεν. άλλα θάρρει· Πρωταγόραν γάρ τοι e δεόμενοι ίδεϊν ήλθομεν είσάγγειλον ούν.« μόγις ούν ποτέ ήμίν άνθρωπος άνέωιξεν τήν θύραν. Ε π ε ι δ ή δέ εισήλθομεν, κατελάβομεν Πρωταγόραν έν τώι προστώιωι 1 0 περιπατούντα, έξης δ' αύτώι συμπεριεπάτουν έκ μέν τοϋ 315a έπϊ θάτερα Καλλίας ό Ίππονίκου και ό αδελφός αυτού ό όμομήτριος, Πάρα­λος ό Περικλέους, καί Χαρμίδης ό Γλαύκωνος, έκ δέ τού έπϊ θάτερα ό έτερος τού Περικλέους Ξάνθιππος, καϊ Φιλιππίδης ό Φιλομήλου καϊ Άντίμοιρος ό Μενδαΐος, δσπερ ευδοκιμεί μάλιστα τών Πρωταγόρου μαθητών και έπϊ τέχνηι μανθάνει, ώς σοφιστής έσόμενος. τούτων δέ οί όπισθεν ήκολούθουν έπακούοντες τών λεγομένων τό μέν πολύ ξένοι έφαίνοντο - ούς άγει έξ έκαστων τών πόλεων ό Πρωταγόρας, δι' ών διεξέρχεται, κηλών 1 1 τήι φωνήι ώσπερ Όρφεύς, οί δέ κατά τήν φωνήν έπονται κεκηλημένοι11 -ήσαν δέ τίνες καί τών έπιχωρίων έν τώι χορώι. τούτον τον χορόν μάλιστα έγωγε ίδών ήσθην, ώς καλώς ηύλαβούντο 1 2 μηδέποτε έμποδών έν τώι πρόσθεν είναι b Πρωταγόρου, άλλ' επειδή αυτός άναστρέφοι και οί μετ' εκείνου, εύ πως και έν κόσμωι περιεσχίζοντο 1 3 ούτοι οί έπήκοοι ένθεν καί ένθεν, καί έν κύκλωι περιιόντες άεί είς τό όπισθεν καθίσταντο κάλλιστα. >Τόν δέ μετ' είσενόησα<14, έφη Ό μ η ρ ο ς , Ίππίαν τόν Ήλείον, καθήμενον έν τώι κατ' αντικρύ προστώιωι έν θρόνοι- περϊ αυτόν δ' έκάθηντο έπϊ βάθρων c Έρυξίμαχός τε ό Άκουμενού 1 5 και Φαιδρός δ Μυρρινούσιος και Ανδρών ό 'Ανδροτίωνος καί τών ξένων πολίταί τε αυτού καί άλλοι τινές, έφαίνοντο δέ 5 περϊ φύσεως τε καί τών μετεώρων άττα διερωτάν τόν Ίππίαν, ό δ' έν θρόνωι καθήμενος έκάστοις αυτών διέκρινεν τά ερωτώμενα.

1 Hippias von Elis (L. 12 u.a.) und Prodikos von Keos kennen wir als bevorzugte Zielscheiben für Piatons Witi; sie hatten aber große Verdienste; der erstere besonders durch seine Zusammenstellung der Olympiacien - bis heute eine Grundlage der griechischen Chronologie; Prodikos durch seine (für alle Kommunikation notwendige) Bemühung um präzisen Wortgebrauch (όρθοέπεια) 2 Par­tie, absolut, (δοκεϊ - £δοξε) 3 Aor. εμπίπτω (zufallen, ein-fallen) sich bieten, entste­hen 4 Opt. εϊσειμι hineingehen 5 Infin. absol. (wie) mir scheint 6 riskiert —* scheint —» mag wohl —* vielleicht 7 αυτός er, der Herr (der reiche Kallias) hat keine Zeit 8 έπαράσσω darauf-, zuschlagen 9 κλήιω (κλείω) schließen 10 Vorhalle, Portikus, Wandelhalle (am inneren Hofl; L. 49 II H l 11 bezaubern 12 εΰλαβρουσι sich hüten, vorsehen 13 σχίζω spalten 14 εΐσνοέω bemerkte (nach Od. XI. 572 und 601: mit diesen Worten führt Odysseus in seiner Erzählung Schattenbilder - des Riesen Orion und des Herakles - ein, die er in der Unterwelt gesehen hat!) 15 Eryximachos und Akumenos: be­rühmte zeitgenössische Ärzte

3.

Die Frage, ob der junge Hippokrates Schüler des Protagoras werden solle, führt zu einer Diskussion der generellen Frage: Kann menschliche Tüchtigkeit (Arete) gelehrt werden ? Sokrates verneint es (wenigstens diesmal), Protagoras bejaht es -es ist die Basis seiner Lehrtätigkeit! Zur Bekräftigung seiner These (Tugend ist lehrbar) erzählt Protagoras zunächst

274 ANTHOLOGION

seinen Mythos von der Erschaffung der Tiere und des Menschen. Wir bringen dessen ersten Teil sowie das Gespräch, welches ihn einleitet. Die ersten Worte spricht Sokrates (andeutungsweise bekannt aus L.32 I F):

320 Εί ούν έχεις εναργέστερον ήμϊν έπιδεΐξαι ώς διδακτόν έστιν ή αρετή, μή b-c φθονήσηις άλλ' έπίδειξον.

'Αλλ', ώ Σώκρατες, έφη, ού φθονήσω· άλλα πότερον ύμΐν, ώς πρεσβύτερος νεωτέροις, μύθον λέγων επιδείξω ή λόγωι διεξελθών; 1

5 Πολλοί ούν αύτώι ύπέλαβον2 τών παρακαθημένων όποτέρως βούλοιτο ούτως διεξιέναι. Δοκεϊ τοίνυν μοι, έφη, χαριέστερον είναι μύθον ύμΐν λέ­γειν.

d Ή ν γάρ ποτέ χρόνος ότε θεοί μέν ήσαν, θνητά δέ γένη ούκ ήν. επειδή δέ και τούτοις χρόνος ήλθεν είμαρμένος γενέσεως, τυποϋσιν 3 αυτά θεοί γής ένδον έκ γής καί πυρός μείξαντες. επειδή δ' άγειν αυτά προς φώς έμελλον, προσέ-

5 ταξαν Προμηθεϊ καί Έπιμηθεϊ κοσμήσαί τε και νεϊμαι δυνάμεις έκάστοις ώς πρέπει. Προμηθέα δέ παραιτείται 4 Έπιμηθεύς αυτός νεϊμαι, »Νείμαντος δέ μου«, έφη, »έπίσκεψαι «5 και ούτω πείσας νέμει, νέμων δέ τοίς μέν ίσχύν

e άνευ τάχους προσήπτεν6, τά δ' ασθενέστερα τάχει έκόσμει· τά δέ ώπλιζε, τοις δ' άοπλον διδούς 6 " φύσιν άλλην τιν' αύτοϊς έμηχανάτο δύναμιν είς σωτηρίαν. ά μέν γάρ αυτών σμικρότητι ήμπισχεν7, πτηνόν φυγήν ή κατάγειον οΐκησιν ένεμεν- ά δέ ηύξε 8 μεγέθει, τώιδε αύτώι αυτά έσωιζεν καί τάλλα ούτως έπ-

321 a ανισών9 ένεμεν. ταύτα δέ έμηχανάτο εύλάβειαν έχων μή τι γένος άιστωθείη 1 0. επειδή δέ αύτοίς άλληλοφθοριών διαφυγάς έπήρκεσε 1 1, προς τάς έκ Διός ώρας εύμάρειαν έμηχανάτο άμφιεννύς αυτά πυκναΐς τε θριξϊν καί στερεοϊς

5 δέρμασιν, ίκανοίς μέν άμύναι χειμώνας, δυνατοίς δέ καί καύματα, και είς εύνάς ίοΰσιν όπως ύπαρχοι τά αυτά ταύτα στρωμνή οικεία τε καί αυτοφυής

b έκάστωι· καί ύποδών 1 2 τά μέν όπλαϊς, τά δέ δέρμασιν στερεοϊς καϊ άναίμοις. τούντεύθεν τροφάς άλλοις άλλας έξεπόριζεν, τοις μέν έκ γής βοτάνην, άλ­λοις δέ δένδρων καρπούς, τοϊς δέ ρίζας- έστι δ ' οίς έδωκεν είναι τροφήν

5 ζώιων άλλων βοράν καί τοις μέν όλιγογονίαν προσήψε, τοις δ' άναλισκομέ-νοις ύπό τούτων πολυγονίαν, σωτηρίαν τώι γένει πορίζων.

c άτε δή ούν ού πάνυ τι σοφός ών ό Έπιμηθεύς έλαθεν αυτόν καταναλώσας 1 3

τάς δυνάμεις εϊς τά άλογα- λοιπόν δή άκόσμητον 1 4 έτι αύτώι ήν τό ανθρώπων γένος, καϊ ήπόρει 1 5 ότι χρήσαιτο. άποροϋντι δέ αύτώι έρχεται Προμηθεύς έπισκεψόμενος τήν νομήν, και όράι τά μέν άλλα ζώια έμμελώς πάντων έχον-

5 τα, τον δέ άνθρωπον γυμνόν τε καί άνυπόδητον καί άστρωτον καϊ άοπλον ήδη δέ καϊ ή ειμαρμένη ήμερα παρήν, έν ήι έδει καί άνθρωπον έξιέναι έκ γής εις φώς. άπορίάι ούν σχόμενος ό Προμηθεύς ήντινα σωτηρίαν τώι άνθρωπωι

d εύροι, κλέπτει 'Ηφαίστου καί 'Αθηνάς τήν έντεχνον σοφίαν σύν πυρί - άμή-χανον γάρ ήν άνευ πυρός αυτήν κτητήν 1 6 τωι ή χρησίμην γενέσθαι - καί ούτω δή δωρεϊται άνθρωπωι 1 7 .

1 διεξέρχομαι (Infin. διεξιέναι, Aor. διεξήλθον) durchgehen (mit Worten); wird oft im Sinne von »erzählen«, »berichten« verwendet 2 ύπολαμβάνω aufnehmen; bedeutet oft auch »das Wort ergreifen« (übernehmen) und daher auch »antworten« 3 τυπόω formen, modellieren (ό τύπος Abdruck, Form, Umriß) 4 παραιτέομαί τινά τι von jd. etwas (als Gunst) erbitten, jd. um Er-

ANTHOLOGION 275

laubnis bitten 5 έπισκοπέω, Aor. έπεσκεψάμην ansehen, inspizieren, bedenken (auch: besu­chen) 6 προσάπτω anheften, zuteilen 6a gebend (δίδωμι) 7 άμπέχω, άμπίσχω (dissimil. *άμφ-) umgeben, umhüllen, begaben mit 8αυξάνω, αϋξω (lat. augeo) vergrößern, stärken 9 έπανισόω ausgleichen 10 άϊστόω (unsichtbar machen) vernichten 11 έπαρκέω (stark genug sein) abwehren; jd. versehen mit etwas 12 ϋποδέω darunterbinden (Schuhwerk, υποδήματα) 13 καταναλίσκω (-λόω) aufwenden, verbrauchen 14 (nicht geschmückt) nicht ausgerüstet (equipiert) 15 άπορέω nicht weiter wissen (können), in Verle­genheit sein 16 κτητός (κτάομαι) erwerbbar, erreichbar 17 Aus dem folgenden: L. 42 I D l

4.

Im Laufseiner Beweisführung, daß Are te lehrbar sei, sagt Protagoras Folgendes:

Εί γάρ έθέλεις έννοήσαι1 τό κολάζειν, ώ Σώκρατες, τους άδικούντας τί ποτέ 324a δύναται 2, αυτό σε διδάξει δτι οϊ γε άνθρωποι ηγούνται παρασκευαστόν3 5 είναι αρετήν. ουδείς γάρ κολάζει τους άδικοΰντας προς τούτωι τόν νουν έχων καί τούτου ένεκα, ότι ήδίκησεν, όστις μή ώσπερ θηρίον άλογίστως τιμωρείται· ό δέ μετά λόγου επιχειρών κολάζειν ού τού παρεληλυθότος b ένεκα αδικήματος τιμωρείται - ού γάρ άν τό γε πραχθέν άγένητον θείη -άλλα τού μέλλοντος χάριν, ϊνα μή αύθις άδικήσηι μήτε αυτός ούτος μήτε άλ­λος ό τούτον ίδών κολασθέντα. καί τοιαύτην διάνοιαν 4 έχων διανοείται παι- 5 δευτήν είναι αρετήν- αποτροπής 5 γούν ένεκα κολάζει, ταύτην ούν τήν δόξαν πάντες έχουσιν όσοιπερ τιμωρούνται καί ίδίάι καί δημοσίάι. τιμωρούνται δέ c καϊ κολάζονται οϊ τε άλλοι άνθρωποι οΰς άν οϊωνται άδικείν, καί ούχ ήκιστα 'Αθηναίοι οί σοι πολίταί- ώστε κατά τούτον τον λόγον καί 'Αθηναίοι είσι τών ηγουμένων παρασκευαστόν είναι καί διδακτόν αρετήν.

1 έννοέω bedenken, verstehen 2 bedeutet 3 was bereitet, gemacht, besorgt werden kann (παρασκευάζω) 4 Auffassung, Meinung 5 Abwendung, Abschreckung

5.

Der Schluß des Dialogs

Na<.b hatitr Diskussion endet dei Dialog in höflicher Form. Was hier folgt, ist das Ende von Sokrates' Schlußwort:

'Ήρεσεν1 ούν μοι καί έν τώι μύθωι ό Προμηθεύς μάλλον τού Έπιμηθέως· ώι 36id χρώμενος έγώ καί προμηθούμενος 2 υπέρ τού βίου τού έμαυτού παντός πάντα ταύτα πραγματεύομαι, καϊ εί σύ έθέλοις, δπερ και κατ' αρχάς έλεγον, μετά 5 σοϋ άν ήδιστα ταύτα συνδιασκοποίην 3. Καί ό Πρωταγόρας, Έ γ ώ μέν, έφη, ώ Σώκρατες, επαινώ σου τήν προθυμίαν καί τήν διέξοδον 4 τών λόγων, καί e γάρ ούτε τάλλα οίμαι κακός είναι άνθρωπος, φθονερός τε ήκιστ' ανθρώπων, έπεί καί περί σοϋ προς πολλούς δή εϊρηκα ότι ών έντυγχάνω πολύ μάλιστα άγαμαι σέ, τών μέν τηλικούτων καϊ πάνυ· καϊ λέγω γε ότι ούκ άν θαυμάζοιμι εί τών ελλογίμων γένοιο ανδρών έπί σοφίάι. καί περί τούτων δέ είς αύθις 5 , 5 δταν βούληι, διέξιμεν6· νύν δ' ώρα ήδη καί έπ' άλλο τι τρέπεσθαι.

276 ANTHOLOGION

362a 'Αλλ', ήν δ' έγώ, ούτω χρή ποιεΐν, εϊ σοι δοκεϊ. καϊ γάρ έμοί οϊπερ έφην ίέναι

πάλαι ώρα, άλλα Καλλίάι τώι καλώι χαριζόμενος παρέμεινα.

Ταϋτ' είπόντες καί άκούσαντες άπήιμεν 7 .

1 αρέσκω genügen, zufriedenstellen, gefallen 2 Sokrates folgt dem Vorbild (gebraucht) Pro­metheus, in dem auch er, zur Lebenssicherung, vorausdenkt (προμηθέομαι) 3 συνδιασκέπ-τομαι zusammen (gemeinsam) gründlich (hindurch bis zum Ende) betrachten (erwägen) 4 (>Weg hindurch<, vgl. διεξέρχομαι oben 3 Anm. 1) Fortgang, (methodische) Darlegung 5 (für) ein andermal 6 Fut. zu διεξέρχομαι 7 Imperf. zu άπειμι gehe fort

Fasti Graeci

Jahr v. Ch r. * Ägypten Vorderasien Griechenland Kreta

um 3200 Einigung von 3000 Ober- und Unterägypten

3000 Frühminoisch ca. 2900 Altes Reich 2600 Cheops-Pyramide 2600 Früh-Helladisch

2500

ca. 2500 >der Schreiber. 2500 Ur (Sumerer) (Statue)

2350 Sargon von Akkad (semit.)

2100 Auflösung

2000

2100 Auflösung 2100 Troja II verbrannt

2000

2100 Auflösung

2000 Mittleres Reich nach 2000 IE. Hethiter dringen in Kl.Asien

2000 Mittel-Heliadisch 2000 Mittelminoisch (die älteren

ein seit 2000 Allmähliches Ein­dringen von IE (>Achäer<)

Paläste. Knossos . . .)

um 1750 Hammurabi von Babylon

1650-1550 Hyksos-Ipvasion 1600 Hethiter mächtig seit 1600 Spät-Helladisch seit 1600 Spätminoisch

in Kl.Asien = Mykenisch (die jüngeren Paläste)

1550 Neues Reich 1500

Die Jahreszahlen in diesen Andeutungen zur >vorgriechischen< Geschichte sind fast durchweg Nähe-nngswerte

Jahr ν. Ch r. : Ägypten Vorderasien Griechenland Kreta

1400

um 1480 Weltreich des Thutmosis III.

1500Ugarit

um 1450 Zerstörung der Paläste (Erdbeben?)

um 1450 Knossos mykenisch (?)

um 1400 Knossos zer­stört

1300

1364-49 Echnaton 1400-1250 Blüte von

Mykenai, Tiryns u.a.

1200

1100

1290-24 Ramses II.

1221 Mernephtah und 1191 Ramses III. besiegen die >Seevölker<

1200

1100

1290-24 Ramses II.

1221 Mernephtah und 1191 Ramses III. besiegen die >Seevölker<

ca. 1240 Troja VI durch Erdbeben zerstört und wiederaufgebaut

1200

1100

1290-24 Ramses II.

1221 Mernephtah und 1191 Ramses III. besiegen die >Seevölker<

ca. 1220 Assur zer­stört Babylon

um 1200 >Seevölker· zer­stören d. Hethiter­reich

um 1200 >Moses<

um 1200 >Seevölker< zerstören die Mykenischen Paläste

1200

1100

1290-24 Ramses II.

1221 Mernephtah und 1191 Ramses III. besiegen die >Seevölker<

nach 1200 >Dorische Wanderung.

1200

1100

1290-24 Ramses II.

1221 Mernephtah und 1191 Ramses III. besiegen die >Seevölker<

1183 traditionelles Datum der Zerstörung Trojas

1200

1100

1290-24 Ramses II.

1221 Mernephtah und 1191 Ramses III. besiegen die >Seevölker<

1100 Assur Großmacht >Submykenischer< Stil

CO

•n >

Ο

> m Ο

Griechische Geschichte

Politische Geschieht^ Kulturgeschichte Außergriechisch

1000

1200 Dorische Wanderung; Ionier und Aeoler zur Küste von Kl.Asien

\ Feudalherrschaft in kleinen J Städten und Landwirtschaft

Submykenischer Stil \ Die >dunklen f Jahrhunderte. ί

ί Geometrischer Still 1 )(zumal attisch) \

1100 Assyrien Großmacht 1000 Phönikische Seemacht

König David

900-6Ί2 Assyrien Großmacht 814 Gründung von Karthago

900

1200 Dorische Wanderung; Ionier und Aeoler zur Küste von Kl.Asien

\ Feudalherrschaft in kleinen J Städten und Landwirtschaft

Submykenischer Stil \ Die >dunklen f Jahrhunderte. ί

ί Geometrischer Still 1 )(zumal attisch) \

1100 Assyrien Großmacht 1000 Phönikische Seemacht

König David

900-6Ί2 Assyrien Großmacht 814 Gründung von Karthago

800

1200 Dorische Wanderung; Ionier und Aeoler zur Küste von Kl.Asien

\ Feudalherrschaft in kleinen J Städten und Landwirtschaft

Submykenischer Stil \ Die >dunklen f Jahrhunderte. ί

ί Geometrischer Still 1 )(zumal attisch) \

1100 Assyrien Großmacht 1000 Phönikische Seemacht

König David

900-6Ί2 Assyrien Großmacht 814 Gründung von Karthago

1200 Dorische Wanderung; Ionier und Aeoler zur Küste von Kl.Asien

\ Feudalherrschaft in kleinen J Städten und Landwirtschaft

Submykenischer Stil \ Die >dunklen f Jahrhunderte. ί

ί Geometrischer Still 1 )(zumal attisch) \

1100 Assyrien Großmacht 1000 Phönikische Seemacht

König David

900-6Ί2 Assyrien Großmacht 814 Gründung von Karthago

700

776 Beginn der Olympiadenzählung

ca. 750 - ca. HO Griech. Kolo­nisation (Inseln und Küsten von Aegeis, Mittrlmeer, Schwarzem Meer;

um 750 Kyme (b. Neapel), 734 Syrakus gegründet

Sparta erobert Messenien Athen einigt Attika

»seit 754« (?) Sparta, >Lykurgische< Staatsordnung

um 750 Homers Ilias (in Kl.Asien - Smyrna?)

um 750 Meisterwerke der attischen Geo­metrischen Vasenmalerei

um 725 Odyssee

um 700 Hesiod

um 750 Arnos

720 Sargon IL erobert Samaria

vor 701 Jesaja 701 Sanherib vor Jerusalem

Aristokratie; durch Handel und Gewerbe entstehen soziale Spannungen

um 660 Gründung -on Byzanz (durch Megara)

um 650 ) Olbia (Dnjepr; durch Milet) um 650 S Naukratis (Nil; panhellenisch)

um 700 Erste Münzprägungen in Lydien

um 650 Älteste Elegie (Kallinos) um 650 Archilochos (Iambos)

Politische Geschichte Kulturgeschichte Außergriechisch

600

>Tyrannen<: adlige Führer der unteren Klassen; z.B. seit 650 (oder später) Kypselos und Sohn Periander in Korinth

624 Athen: Drakons Gesetze codifiziert

um 600 Pittakos Tyrann von Mytilene (Lesbos)

um 600 Massalia gegr.

um 630 Alkman (Chorlyrik)

um 600 Korinthische Vasen

um 600 Stesichoros (Chorlyrik) um 600 Sappho (lesb. Lyrik) und Alkaios

612 Niniveh zerstört; Neubabylonisches Reich

594/3 Solons Reform in Athen

561 Peisistratos Tyrann von Athen

560-46 Kroisos von Lydien, unter­wirft die Griechen KLAsiens

538-522 Polykrates Tyrann von Samos

585 Thaies von Milet (Sonnenfinsternis)

um 570 Frühe Großplastik

um 550 die Franiois-Vase (attisch schwarzfigurig)

ca. 557 Simonides geb. (-467) ca. 546 Anaximander von Milet

um 540 Theognis von Megara

Anakreon und Ibykos am Hof des Polykrates

597 und 587 Nebukadnezar erobert Jerusalem »Babylonische Gefangenschaft.

550 Kyros Herr über das Reich der Meder

546 Kyros erobert das Reich des Kroisos

539 Kyros erobert Babylon 538 Heimsendung der Juden

500

528 Hippias und Hijparch folgen auf Peisistratos in Athen

514 Harmodios und Aristogeiton töten Hipparch

510 Hippias vertrieben

508/7 Kleisthenes oiganisiert die Demokratie in Athen

um 536 Thespis: die erste Tragödie 532 Pythagoras von Samos nach

Kroton (S.Italien) seit ca. 530 Attische rotfigurige

Vasen

525 Aischylos geb. (-456) 522 (? 518) Pindar geb. (-446) 516 (?) Bakchylides geb. (-nach 452)

um 500 Euphronios der Vasenmaler um 500 Herakleitos. - Parmenides

529 Kainbyses (-522) folgt auf Kyros, erobert Ägypten

522-486 Dareios I.

515 Jerusalem: Tempel-Neubau geweiht

490

500-494 Aufstand oer Ionier mit Hilfe von Athen und Eretria. Unterdrü :kt

494 Zerstörung von Milet 492 Mardonios untc-wirft

Thrakien

490 Marathon (Miltiades)

500 Anaxagoras geb. (-428)

497 Sophokles geb. (-406)

482-481 Bau der A'henischen Flotte (Themistokles)

480 Invasion des Xerxes; Artemision, Thermopylai,

485 Epicharmos (Syrakus) ca. 484 Herodot geb. (-ca. 424)

480 (? 485) Euripides geb. (-406)

486-465 Xerxes

Politische Geschichte Kulturgeschichte Außergrwckisch

480

Athen; Salamis (Themistokles) 480 Invasion der Karthager in

Sizilien; Sieg Gelons und Therons bei Himera

ca. 480 Gorgias von Leontinoi, Sizilien, geb. (- ca. 376)

ca. 480 Aphaia-Tempel auf Aigina

479 Sieg über Mardonios bei Platää, über den Rest der Pers. Flotte bei Mykale

478 Befreiung der Ionischen Städte

477 Gründung des Attisch-Delischen Seebundes

472 Aischylos, >Perser<

470

470 Themistokles' Ostrakismos. Kimon, Sohn des Miltiades, setzt als Bundesfeldherr den Krieg gegen Persien fort

um 470 Sokrates geb. (-399)

465 Sein Sieg am Eurymedon in Südkleinasien. Spannung mit Sparta

462 Machtbefugnis vom Areopag auf den Demos übertragen (Perikies)

461 Kimons Ostrakismos

468 Sophokles: erste Aufführung 467 Simonides t 467 Aischylos, »Sieben gegen Theben« 464-425 Artaxerxes I.

460

460 Athen Zweifrontenkrieg gegen Persien und gegen Sparta

460 Ägypten (Inaros): versuchter Abfall von Persien

458 Aischylos, >Orestie< 456 Aischylos t in Gela, Sizilien 456 Zeus-Tempel in Olympia (mit

Phidias' >Zeus«, vgl. 436) um 455 Thukydides geb. (- ca. 400) 455 Euripides' erste Aufführung

oo

>

Ο > m η

450

454 Invasion von Ägypten endet in Katastrophe

vor 450 (?) Lysias geb. (- ca. 380)

440

449 Kimon t ; Athen. Sieg auf Cypern über Pers;r

448 »Friede des Kallias. zwischen Athen und Persien: Sicherung der Griechen in Κ leinasien

446 Der »Seehund« vird zum »Attischen Reich« (bis zu 400 Mitgliedsstädte). Perikies

440 Samos' Revolte gegen Athen; unterdrückt

444 Protagoras mit athenischen Siedlern nach der pan-hellenischen Kolonie Thurii, deren Verfassung er geschrieben hatte

um 440 Polyklet, »Doryphoros«

445 (?) Nehemia: Mauerbau in Jerusalem

430

435 Kerkyra: Konflikt mit Korinth

433 Bündnis Athen und Kerkyra 432 Kriegsbeschluß in Sparta 431-404 Der Peloponnesische Kneg

431-421 Der Archidamische Krieg 431, 430 Spartanische Einfälle in

Anika 430 Pest in Athen

438 Euripides, »Alkestis« 438 Panhenon mit Athena des Pheidias 437 Propyläen: Baubeginn 436 Isokrates geb. (-338) 436 (?) Phidias, »Zeus« in Olympia

431 Euripides, »Medea.

430 Euripides, »Herakliden« um 430 Xenophon geb. (- ca. 354)

429 Perikies t 428 Euripides, »Hippolytos« 428 Plato geb. (-348) 427 Gorgias in Athen

Politische Geschichte

420

425 Sphakteria (Kleon und Demosthenes)

424 Brasidas nach Thrakien, gewinnt Amphipolis

422 Kleon t und Brasidas t

421 Friede des Nikias

410

415-13 Die Sizilische Expedition (Alkibiades)

413 Das Desaster für Athen, Nikias t

413 Sparta (Alkibiades) besetzt Dekelea in N.Attika

413-4 Dekeleisch-Ionischer Krieg 412 Sparta verbündet mit Persien,

Auslieferung der Griechenstädte in Kl.Asien

411 Kurze Reaktion in Athen (»die 400«). Alkibiades wieder für Athen Seine Siege

409-5 Karthagische Invasion in Sizilien

408 Alkibiades Rückkehr nach Athen - er wird

407 abgesetzt 406 Letzter Athenischer Sieg bei

den Arginusen (Lesbos)

Kulturgeschichte Außergriechisch

425 Aristophanes, »Acharner«

424 Thukydides verbannt wegen des Verlusts von Amphipolis

423 Aristophanes, »Wolken« 422 Aristophanes, »Wespen« 422 Protagoras wieder in Athen

um 420 (? ca. 460-370?) Hippokrates, »Vater der Medizin«

424-404 Darius IL

416 Tragödiensieg des Agathon 415 Euripides, »Troerinnen« 414 Aristophanes, »Vögel«

413 Euripides, »Iphigenie bei den Taurern«

(ca. 435-390 Werke des Malers Zeuxis)

411 Aristophanes, »Lysistrata«

408 Euripides. »Orestes«

406 Euripides t (in Makedonien) Das Erechtheion

400

404/3 Die »30 Tyrannen« in Athen

403 Wiederherstellung der Demo­kratie durch Thrasybulos - und Sparta Amnestie

401 »Anabasis« griechischer Söldner (mit Xenophon) mit dem jüngeren Kyros gegen Artaxerxes IL

405 Sophokles t 405 Aristophanes, »Frösche« nach 406 Euripides, »Bakchen« und

•Iphigenie in Aulis« (postum.)

403 Lysias: Anklage der Mörder seines Bruders

401 Sophokles, »ödipus auf Kolonos« (postum.)

404-359 Artaxerxes II.

401 Der jüngere Kyros gegen s. Bruder Artaxerxes IL Getötet in der Schlacht bei Kunaxa

390

Spartanische Hegemonie 396 Spana (K. Agesi'aos; Xenophon)

gegen Persien in Kl.Asien

399 Sokrates t

vor 395 (?) Piaton, »Apologie«, .Kriton vor 390 (?) Piaton, Fruhdialoge (u.a.

»Charmides«, »Hippias«, »Protagoras«, »Gorgias«)

380

386 der »Königsfriede«: Sparta liefen die Griecher, in Asien an Persien aus; wi.d dafür von Persien gestützt

ca. 390-87 Piaton in Tarent (Archytas, Pythagoreer) und Syrakus (d. Tyrann Dionysios I.)

388 Aristophanes, »Plutos«

um 385 Piaton gründet s. Schule, die Akademie

384 Aristoteles geb. (-322) 384 Demosthenes geb. (-322) um 380 (?) Piator., »Symposion«

Politische Geschichte Kulturgeschichte Α ußergrieckisch

370

379 Theben befreit sich von spartanischer Besatzung

378/7 Zweiter Attischer Seebund 371 Epaminondas (Theben) besiegt

die Spartaner bei Leuktra

Thebens Hegemonie - bis

um 375 Piaton, »Staat«

um 370 (?) Piaton, »Phaidros«

360

362 Epaminondas siegt und fällt bei Mantinea

367 Aristoteles, 18jährig, wird Schüler Piatons (bis 347)

366-5 Piatons 2. sizilische Reise (zu Dionysios II.)

nach 365 Piatons Spätwerke (362 Schluß von Xenophons Hellenika)

361-60 Piatons 3. sizilische Reise

360ff. Piaton, »Timaios«, »Gesetze« um 360 Xenophon, »Kyropädie«

350

340

357-38 Philipp erweitert die Macht Makedoniens Schritt für Schritt, nach Osten durch Thrakien bis an den Bosporus, nach Süden durch Thessalien nach Mittelgriechenland. Unter den Griechen, deren Querelen seine Erfolge ermöglichen, ist Demosthenes sein leidenschaft­licher Gegner. Über die Allianz, welche dieser endlich gegen ihn zusammenbrachte, siegte Philipp

seit 354 Politische Reden des Demosthenes

seit 349 seine Reden gegen Philipp 347 Piaton t ; Aristoteles verläßt

Athen 343 Aristoteles als Erzieher

Alexanders nach Makedonien be­rufen

345 Isokrates, »Philippos«: ruft Ph. auf, die Griechen zu einigen und sie gegen den persischen Erbfeind zu führen

359-38 Artaxerxes III. Ochus 359-36 Philipp II. von Make­

donien 356 Alexander geb.

338 in der Schlacht bei Chairo­neia Damit war Philipp in ganz Griechenland übermächtig

337 wird er auf dem Kongreß in Korinth zum Füh-er eines ge­meingriechischen Rachefeld­zugs gegen Persien ernannt

338 Isokrates t 338-30 Dareios III.

τι >

Ο

> m η

Κ) oo •vi

Griechenland und Orient Der Westen

Politische Geschichte Kulturgeschichte

336 Philipp ermordet 336-323 Alexander (III.) d.Gr., König von

Makedonien 336 AI. Feldherr des Korinthischen Bundes 335 Aristoteles kehrt nach Athen

zurück; eröffnet seine eigne Schule (Peripatos) im Lykeion

334 AI. Übergang nach Asien, Sieg am Granikos, Eroberung von West-Klein-

asien 333 AI. Sieg über Dareios III. bei Issos 332 AI. erobert Syrien und Ägypten 331 AI. gründet Alexandria 331 AI. siegt über Dareios bei Gauga-

mela; wird in Babylon, Susa, Persepolis als »Großkönig« anerkannt

330 330 Dareios III. auf der Flucht ermordet 330 Demosthenes, »Kranzrede« 330-27 AI. Eroberung von Ostiran um 330 Apelles, der Maler. »Apollon

vom Belvedere« 327-25 AI. in Indien 327 Philemons (t 264) erste 326-283 Rom wird

preisgekrönte Komödie Vormacht in Mittel-um 325 Krates der Kyniker Italien durch

324 AI. zurück in Susa 323 Diogenes t schwere Kriege 323 AI. t in Babylon 322 Demosthenes t- Aristoteles t ; gegen Samniten und

sein Nachfolger Theophrast Gallier (in Nord­321 Menanders (t 292) erste italien einge­

Komödie preisgekrönt wanderte Kelten)

ca. 323-31 v.Chr. Zeitalter des Hellenismus

320

Der Osten Der Westen

320

Politische Geschichte Kulturgeschichte

Der Westen

320 In 40jährigen, wechselreichen Kämpfen 316 Menander, Dyskolos unter den Nachfolgern (»Diadochen«) entsteht aus Alexanders Weltreich das hellenistische Staatensystem in zwei 306 Epikur (geb. 342) eröffnet Hauptetappen: in Athen s. Schule, den »Garten« (κήπος)

300 a) 301 in der Schlacht bei Ipsos (in ca. 301 Zenon von Phrygien) fällt, 81 jährig, Antigonos I. Kition (seit 311 Monophthalmos, der letzte Vertreter in Athen) eröffnet der Reichseinheit, im Kampf gegen die s. Schule, die5ro<j Territorialkönige Seleukos (Babylonien um 300 Euklid (Alexandria), und Iran), Lysitruchos (Thrakien) und »Grundbuch der Mathematik« Kassander (Makedonien) um 290 Herophilos (Alexandria),

281 b) 281 Lysimachos fällt bei Kurupedion »Vater der Anatomie« (Lydien) im Kanyf gegen Seleukos 292 Menander t 280-79 Kelten (»Galater«) überrennen 287 Theophrast t 282 Tarent: Roms Thrakien und Makedonien. Antigonos Übergreifen in Gonatas (Enkel von Antigonos I.) be­ seine Interessen­freit Makedonien <on ihnen und be­ sphäre führt zum gründet dort sein Königtum. Krieg. Tarent Ein andrer Prätendent, Pyrrhos von ruft König Pyrrhos Epirus, wendet s rh daraufhin nach dem von Epirus als Westen Bundesgenossen

X

Der Osten Der Westen

Politische Geschichte Kulturgeschichte

279 Das hellenistische Staatensystem Ptolemaer: Ägypten (mit Kyrene", Libyen und

Südsyrien); seit 323 Seleukiden: Nordsyrien, Babylonien, Iran; seit

321 Antigoniden: Makedonien (mit Griechenland);

seit 276 Kleinere Staaten: z.B.

Pontos (am Schwarzen Meer); seit 280 Pergamon (gegenüber Lesbos; Vorkämpfer der Hellenen gegen die GaJater); seit 263

in Gnechenland: Aetolischer Bund; seit 314 Achäischer Bund (Nord-Peloponnes); seit 280

Wir lassen die erheblichen, i.G. aber wenig er­gebnisreichen kriegerischen Verwicklungen zwi­schen diesen Staaten im 3. Jh. unerwähnt und be­schränken uns auf die folgenden Hauptpunkte:

Alexandria, Haupt- und Weltstadt, ist das her­vorragende - keineswegs das einzige - Zentrum li­terarischer und bes. wissenschaftlicher Produk­tion ; zumal durch das (von Ptolemaios I. etwa um 300 gegründete) Museion mit seiner Bibliothek; Stätte sorgenfreier Forschung und Lehre auf allen Gebieten des Wissens. So Euklid und Herophi-los; auch bes. Wahrung der klassischen literari­schen Überlieferung durch »Grammatiker« wie Aristophanes von Byzanz (257-195) und Ari-starch von Samothrake (217-145) Es entsteht eine »moderne Literatur< für literari­sche Kenner; bes. Kallimachos (ca. 300-? ca. 240 am Museion: grundlegende Bestandsaufnahme der klassischen Literatur) und Theokrit von Syra­kus (in Alexandria um 270, »Idyllen«). Außerhalb von Alexandria Athen weiterhin Zentrum der

a) Neuen Komödie (Philemon t 264) und b) Philosophie: die vier Schulen bestehen weiter;

speziell die Stoa (Zenon t 262, Kleanthes Schulhaupt bis 232, dann Chrysippos, bis ca. 206) und Akademie

280-75 Pyrrhos in Italien Siege über die Römer 280 bei Herakleia und 279 bei Ausculum 278 zur Hilfe gegen die Karthager

nach Sizilien; dort erfolgreich; zu­rück und

275 von den Römern bei Benevent be­siegt. Zurück nach Epirus

(272 Pyrrhos t im Kampf um Argos) 273(?) >Freundschafts«-Vertrag zwi­

schen Ptolemaios II. und Rom 264-201: die Punischen Kriege: Rom

wird zur Herrin über das westliche Mittelmeer

Die hellenistischen Großmächte waren absolute Monarchien, doch mit Unterschied: Makedoni­en: Das Königtum (Antigoncs Gonatas 276-239, Demetrius II. 239-229, Antigonos Doson 229-221, Philipp V. 221-179) bleibt volksnah, die Armee stark. Sie behaupten die Vorherrschaft über den Großteil des wide/willigen Griechen­land

Das Ptolemäerreich Das Seleukidenreich

(meist im Streit um Südsyrien)

Strikter Absolutismus. Wie unter den Pharao­nen ist legal Ägypten Besitz des Königs, wichtigste Industrie­zweige sein Monopol. Enorme Bürokratie. Förderung von Han­del und Gewerbe; da­her enormer Reich­tum, starkes Heer und Flotte. Höchster

Glanz unter Ptole­maios I. (-285), IL Philadelphos (-246), III. (-221); beginnen­der Niedergang, Ein­geborenenrevolten un­ter Ptolemaios IV. Philopator (-205)

In dem reichen glän­zenden Riesenreich, in dem wenige Makedo-nen und Griechen über viele verschiedene ein­geborene Völker herr­schen, stärken tüchtige Könige das griechische Ebment im Westen durch viele Städte­gründungen (Antio-ch;a, Seleukia); aber vo.n Osten her beginnt das Reich früh zu zer­bröckeln

280 Ostprovinzen an InJien; ab 247 Parther unabhängig

Epikur t 271. Ferner um 250 Bion von Borysthenes, kynischer Wan­derprediger (»Diatribe«) 287-212 Archimedes von Syrakus, Mathematiker und Physiker ca. 310-230 Aristarch von Samos, Astronom (das »heliozentrische System«) Skulptur: um 220; Pergamon, Gallierdenkmal (»der sterbende Fechter«) ca. 250-100 Griech. Übersetzung des A.T. (»Sep-tuaginta«) für hellenistische Synagogen

264-41 1. Punischer Krieg Ende der Seemacht Karthagos; Sizi­lien römisch

238 Rom okkupiert Sardinien Karthago kolonisiert in Spanien 240: Beginn einer römischen Litera­

tur: Übersetzungen griechischer Tragödien, Komödien, u.a. ins La­teinische

218-201 2. Punischer Krieg Hannibal: Invasion von Italien

216 Cannae 215 Bündnis von Philipp V. und Syra­

kus mit Hannibal

>

Ο

> Μ η

SO

Der hellenistische Osten und Rom

Politische Geschichte Kulturgeschichte

200

133

133

200-133 Während Ägypten in Korruption und Ohnmacht versinkt, ist die Macht des Seleukidenreichs durch Antiochos III., den Gro­ßen (223-187), von Armenien bis Indien wiederhergestellt. Aber die gesamte Ordnung des hellenistischen Ostens wird zerstört durch Rom, welches

200-133 unterstützt von Pergamon, Rhodos und Achaia, zur Vor­macht wird, ohne die Pflichten und Verantwortung einer solchen zu übernehmen

Siegreiche Kriege gegen Makedonien 200-197 und 171-168; Make­donien, jeweils verkleinert, wird 148 Römische Provinz, zu wel­cher, nach der Zerstörung von Korinth 146, das entvölkerte Griechenland hinzugeschlagen wird

gegen Antiochos III., 192-89: bei Magnesia besiegt, muß A. ganz Kleinasien an Pergamon und Rhodos abtreten. Rom schwächt ihn und s. Nachfolger auf jede Weise - z.B. durch Unterstützung Ägyptens und der Makkabäer gegen Antiochos IV. - mit dem Er­folg, daß bereits 141 die Parther von Indien bis Seleukia-Babylon herrschen. - In der Unmöglichkeit, selbständige Politik zu trei­ben, vermacht der letzte König von Pergamon

133 Attalos III. sein Königreich durch Testament den Römern; es wird die »Provinz Asia«

Pergamon, nach 180: der Zeus-Altar Achaia: ein jüngerer Staatsmann des Achaischen Bundes, Polybios

(ca. 200-ca . 120) wird 167 mit 1000 anderen Geiseln nach Italien verbracht und in die führende römische Gesellschaft (Scipionen) aufgenommen. Aus solcher Erfahrung schreibt er seine Universal­geschichte der Ereignisse von 220 an in 40 Büchern, von denen die ersten fünf sowie viele Exzerpte erhalten sind

144 Panaitios von Rhodos, der stoische Philosoph, besucht Rom und findet Anhänger in den gleichen Kreisen wie Polybios

133-31 Das Chaos Unordnung und Aussaugung im Osten und Entwurzelung des ita­lischen Bauernstandes durch endlose Kriege führen in ein Jahr­hundert sozialer Auflösung voll Bürgerkrieg und Revolution

Wir erwähnen hier nur, als symptomatisch, den Zulauf, den K. Mith-ridates VI. von Pontus bei seinen Invasionen (seit 89) fand, und die Befolgung seines »Blutbefehls von Ephesus«, auf den hin 80000 Itali-ker in Kleinasien an einen. Tag getötet wurden Nachdem die durch Cäsar angebahnte Neuordnung durch seine Er­mordung abgebrochen wurde, setzte schließlich Octavianus »Augu­stus« dem Chaos ein Ende Das Jahr mit dem Sieg bei Aktium über Kleopatra und M. Antonius bezeichnet den Beginn des

Römischen Weltfriedens

135-50 Poseidonios von Rhodos, der vielseitige stoische Philosoph, Historiker und Naturwissenschaftler, Lehrer hochgestellter Rö­mer wie Pompeius und Cicero

Die zwei ersten Jahrhunderte des Römischen Reichs Notizen zur griechischen Literatur

31 v.Chr. - 68 n.Chr. Du julisch-klaudischen Kaiser 31 (27) v.Chr. Augustus, Ordnung des Imperium Romanum

- 14 n.Chr. Die klassische lateinische Dichtung: Vergil (70-19 v.Chr.), Horaz

(65-8 v.Chr.) 14-37 Tiberius 37-41 Caligula 41-54 Claudius 54-68 Nero

69-96 Die flavischen Kaiser 69-79 Vespasianus 70 Zerstörung von Jerusalem 79-81 Titus, 81-96 Donvtian

Rom: Kolosseum und Titusbogen 96-180 Die Adoptwkaiser 98-117 Trajan 117-138 Hadrian

Rom: 115-26 Neubau des Pantheon 138-161 Antoninus Pius 161-180 Mark Aurel

Griechen, »Graeculi«, liefern den neuen Herren der Welt Informatio­nen aus allen Gebieten des Wissens. So, schon z.Z. Caesars, derSizi-lier Diodoros (gest. nach 21 -ode r 36?-v.Chr.) seine kompilierte Welt­

geschichte (von der große Teile erhalten sind), und der Historiker Strabon (ca. 63 v o r - 2 4 n.Chr.), aus Amaseia in Pontus, dessen um­

fassende Geographie der Oikumene erhalten ist 4-65 Seneca, der Stoiker 9 n.Chr. Ära Pacis Augustae (Werk pergamenischer [?] Künstler) ca. 50-56 Briefe des Apostels Paulus

ca. 30-100 der Stoiker Musonius, Lehrer des Epiktet

ca. 50-120 Epiktet

ca. 95-175 Arrian (Staatsbeamter; Aufzeichnung der Gespräche Epiktets, Geschichte Alexanders d.Gr., Periplus Ponti Euxini)

Galen, der Leibarzt Mark Aureis, aus Pergamon (129-199)

Andere Zeitgenossen des Kaisers Mark Aurel: Klaudios Ptolemaios, der Geograph und Astronom, und der Literat Lukian

Personenregister1"

Abdera, Abderiten L.62 Fn.l Aesop Anthol. y' Agathon L.25 Fn.2 Aischines L.33 Fn.9 Aischylos L.9 Fn.6; »Orestie«: L.83 Fn.10 Alexander d. Gr. Fasti S. 288 Alkmaion von Kroton L.82 Fn.l Anacharsis L.38 Fn.15 Anakreon L.27 Fn.l Anaxagoras L.15 Fn.5; L.75 II1A Anaximander L.31 Fn.l Anaximenes L.31 Fn.l Andokides L.54 Fn.2; L.62 F Andromeda L.34 IG Antigonos L.39 II Fn.6 Antipatros L.31 Fn.7 Antiphon, der Redner L.40 Fn.l Antiphon, der Sophist L.l l Fn.4; L.54 Fn.l Antisthenes L.49 Fn.8 Anytos L.12 Fn.6; L.58 IK Archilochos L.59 Fn . l l ; L.59 G Archytas L.27 Fn.2; L.27 Dl Areopag L.40Fn.lO Aristippos L.27 Fn.4; L.51 F2 Aristophanes, der Komödiendichter L.7

Fn.l Aristophanes von Byzanz L.48 Fn.6; L.62

Fn.4 Aristoteles L.5 Fn.2; L.65 Fn.9 Aspasia L.75 Fn.3 Augustus (63 v. Chr. - 14 n. Chr.) L.25

Fn.6

Bakchylides L.41 Fn.2 Bias von Priene L.6 Fn.l Bion von Borysthenes L.86 Fn.10

Caesar (100-44 v. Chr.) L.25 Fn.6; L.57 IIIF

Cheiron L.5811F3 Chilon L.15 Fn.3 Chrysippos L.14 Fn.8

Demokrit L.15 Fn.4 Demonax L.61 Fn.12 Demosthenes, der Feldherr L.62 Fn.5 Demosthenes, der Redner L.33 Fn.9 Dikaiarchos L.47 Fn. l l Diodor L.58 Fn. l l Diogenes L.78 Fn.6 Diotima L.83 IID1 Diphilos Anthol. 6' A ' 3 Fn. l ; L.54 IH Drakon L.20 Fn.4

Elea, Eleaten L.30 Fn.6 Eleusis L.75 IIA Elis L.12 Fn.6 Empedokles L.25IB1 Epicharmos L.49 Fn.3 Epiktet L.14 Fn.l Epikur L.18 Fn.3 Epimenides L.40 Fn.4; L.60 IIE4 Euklid L.12 Fn.4 Euripides L.9 Fn. l ; L.10 Η Europa L.32 Fn.14

Gorgias L.52 Fn.l

Harmodios L.50 Fn.4 Harmonia L.32 Fn.14 Heliasten L.57 Fn.4 Heraklit L.13 Fn.3 Herodot L.15 Fn.2 Hipparchos L.51 Fn.2 Hippias von Elis L.12 Fn.6; L.12 II Hippokrates L.12 Fn.3 Hipponax L.63 Fn.l

Ion, der Stammvater der Ionier L.58 Fn.8 Ion von Chios L.47 Fn.10 Ion, ein Rhapsode L.56 III2 Iphikrates L.50 Fn.4 Isokrates L.8 Fn.2; L.50 HB

Julian Apostata L.69 Fn.2; L.69 IB3

Kadmos L.32 Fn.14 Karthago L.48 Fn.10 Kebes L.45 Fn. l l Kerkyra (Korfu) L.57 Fn. l ; L.79 Fn.l Klazomenai L.35 Fn.8 Kleanthes L.9 Fn.5 Kleon L.62 Fn.6 Krates L.20 Fn.6; L.55 Fn.6 Kyme L.63 Fn.2 Kyros L.38 1B; L.58 111 A-B

Lysias L.571D

Makaria L.69 Fn.8 Mark Aurel L.18 Fn. l ; L.37 Μ Meidias L.59 Fn.7; L.84 Dl Meletos L.12 Fn.6; L.58 IB Menandros L.7 Fn.2 Menekrates L.64 Fn.3 Miltiades L.81 Fn.l

Nikias L.55 Fn.3

P E R S O N E N R E G I S T E R 295

Orpheus L.27 Fn.3; L.64 Fn.12

Paionios L.51 Gl Parmenides L.30 Fn.6 Parmenion L.31 Fn.7 Pausanias L.60 Fn.10 Periander L.49 IC Perseus L.34 IG Phidias L.56 Fn.3 Philemon L.34 Fn.10; L.34 III; L.50 HD Philipp von Makedonien L.17 Fn.2 Philogelos L.46 Fn.7 Phokylides L.46 Fn.4 Pindar L.41 Fn.2 Pittakos L.17 Fn.4 Plato L.6 Fn.6 Plutarch L.45 Fn.8 Polybius L.25 Fn.4 Protagoras L.25 Fn.10 Pyrrhos L.57 Fn.13 Pythagoras L.5 Fn.4; L.12 IF

Sappho L.32 Fn.6

Schlaraffenland L.35 I Fn.l Simonides L.41 Fn.2 Sokrates L.12 Fn.6 Solon L.24 Fn.2 Sophokles L.6 Fn.5; L.48 Η Stesichoros (6. Jh. v. Chr.), Dichter L.58

IIIC Stoa, Stoiker L.5 Fn. l ; siehe auch: Zeno,

Kleanthes, Chrysippos, Epiktet Stratonikos L.48 Fn.l

Thaies von Milet L.31 Fn. l ; L.50 1A Themistokles L.76 Fn.4 Theognis L.19 Fn.5 Theophrastos L.33 F n . l l Thukydides L.19 Fn.6

Xenophanes L.31 Fn.2 Xenophon Anthol. ε' Xerxes L.41 Fn.9; L.56 IIC2

Zeno L.5 Fn.l

* An den kursiv gesetzten Stellen wird die betr. Person zitiert.

/ Bayerische

1\L *«f