govary dangdan 5

164
òŠbàˆ I 5 H M ôåîìbè 2008 ﺋﻴﻤﺘﻴﺎز ﺧﺎوةﱏôånƒÙŽ îŠ ôiónØóà I Ûçõ H ôÙŽ îŠbÄü òŒŠòì ôbï ómójîbm i 熊a‰j Üóèó ~ õb Œò ﺳﺔرﻧﻮوﺳﺔرpbØò‡îŠò† çbn†ŠíØ ôäbáïn“ïä ônŽ ïØóî ô䆊a‰j Üóè ÞïÈbáï÷ • Šü’ ﺳﺔرﻧﻮوﺳﺔرﻄﺮى ﺟﻴy bÐónà çbᎠïÝ çóó ﻮةﺑﺔرى ﺑﺔر ﻧﻮوﺳﲔônìŠ pbuóä ﻧﺎوﻧﻴﺸﺎنôäbᎠïÝ õŠbïn‚ói ôØò Šó Šaí‚ çb−ó ôØýbš õŠónäó M çüØ ô’ Šü’ õóäbƒ’ü‚óä ﺗﺔﻟﺔﻓﺆن ذﻣﺎرةى: 0533181559 وﺒﺴﺎﻳﺖ : www.halbijardin.org ﺋﻴﻤﺔﻳﻞ: [email protected] دﻳﺰاﻳﻦ: Kurd Design

Upload: deyreen-salih

Post on 09-Mar-2016

267 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

govary dangdan

TRANSCRIPT

Page 1: govary dangdan 5

òŠbàˆI5HMôåîìbè2008 خاوةىن ئيمتياز

@ôånƒÙŽîŠ@ôiónØóà@I@Û@ç@õH @ ôÙŽîŠbÄü @òŒŠòìôbï@ómójîbm@i熊a‰jÜóèó~õb Œò† @ pbØò‡îŠò†@çbn†ŠíØ@ôäbáïn“ïä@ônŽïØóî@ô䆊a‰jÜóè سةرنووسةر

ÞïÈbáï÷@•Šü’@ جيطرى سةرنووسةر y@bÐónà@çbáŽïÝçóó @

بةريوةبةرى نووسني

ônìŠ@pbuóä

ناونيشان@ôäbáŽïÝ–õŠbïn‚ói@ôØòŠó @ @

Šaí‚çb−ó @ôØýbš@õŠónäó@M@

çüØ@ô’Šü’@õóäbƒ’ü‚óä@ @

:ذمارةى تةلةفؤن 0533181559

:يبسايتو www.halbijardin.org

:ئيمةيل

[email protected] :ديزاين Kurd Design

Page 2: govary dangdan 5

@@

@@ @@@▼póïî‰ïma@üi@òìóïîíŽïqìŠ@óÜ@

@ @@@@@ @NNN ì@ZŠbmóÈ@ýì‡ióÈ@çbèŠíiNN3@ @@@

@@@▼@@bÙî‹àó÷@ôäbØòìím‹Øóî@ómłì@óÜ@çbØóïbï@ómŠbq@ì@熊a‰jÜóè@@NNN@@ ì@ZbÐónà@çbáŽïÝ@‘båÐbàNNN19@@

@@▼@bïäbnîŠói@ônŽŽïäa‹áØíy@ôàónï@ì@熊a‰jÜóè@NNN

çZã@NÞïÈbáï÷@ìò‹“ŽïqNNNN30@@

@@▼@熊a‰jÜóè@ðmóÜìò†@íŽïä@ñ‹Žî†ìbš@ðäbØórïäa‹q@ðä‡äbîó aŠ@@NNN ì@Z×óîbÐ@óÄbmNNN54@@

@@▼@a‡móÜìò†óÜ@ôäûÙïÜó÷@ô䆊a‰jÜóè@NNN ì@Zóàóy@Šòìý†NN65@@ ▼Üóè@ôäbØóánï熊a‰jNNN

@@@@@@@@@@@@@@@@ì@Z†óàó«@çaŒŠbØNNN72@@@ @@@▼@ŽßaŠ‡ïÐ@ðÔa‹ŽïÈ@ñŠbàüØ@ð䆊a‰jÜóè@ì@ðbï@ðánï@NNN@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@b÷@Zça‡äò†@NNN76@@

@@@▼çbn†ŠíØ@ôáŽîŠóè@ô䆊a‰jÜóè@ì@ôbï@ôánïNNN @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@b÷@Zça‡äò†NNN79@@

@@@▼çbØóáŽîŠóè@ôäbåŽïéÙŽïq@õbbîNNN

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ìZŠóìíäŠó@õ‹Žïu@NNN85@@ : ديدار @@▼bÙî‹àó÷óÜ@çbn†ŠíØ@ôáŽîŠóè@ômóàíÙy@õŠóåŽîíä@ômbióÜbm@†biíÔ@NNN89@@

@@▼îŒóÉÜì‡ióÈ@Šòìý†@ŠüïÐû‹q@NNN96@

Page 3: govary dangdan 5

    

2  

راويـــــذآارى-:يةآـــــةم :هةلمةتةآة

ى)ســـيفات(ئـــةو شـــةقالنة/أــةتن ــذآارىآةتايب ــة راوي ب :هةلمةتةآةوة

بروانامةى زانكؤى بة دةست.1 .هيناىن بيت

شارةزاييةآى سـةرةتاىي بـة.2 .ثالنداناىن سرتاتيذى هةبيت

مةرج نية يـةآيك بيـت لـة.3ــداماىن ــاخود ئةن ــة ي بازنةآ

.بازنة نزيكةآانثيويــــستة تارادةيــــةك.4

زانيارى طشىت دةربارةى رةوشىى وآؤمةاليـةتىسياسى و ئابور

وآلتـــورى لةســـةر دةولـــةت .هةبيت

ــادارى .5 ــشةآاىنآدةىب ئاطـ يـــت و رادةى ــةت بيـــ دةولـــآاريطةرى ئةو آيشانة لةسـةرــت و رةوشــى هاوالتيــان بزانيئاشنا بيت بة ثةيوةنديـةآاىندةولةت بة دةولـةتاىن جيهـاىن

.دةرةوةدةىب شــــارةزاىي ياســــاىي.6

آـــارىثيـــشوةخىت لـــةبارةى

ــةو ــةماىن و ئـــــ ثةرلـــــبنةماياســـايانةو هـــةبيت،ــةآان ــةآاروبارى هةلبذاردن آ

.ريكدةخاتثيويستة ثيشينةيةآى سياسى.7

ــوان دةربــارةى ثةيوةنــدى نيدةستةالتةآاىن دةولةت هةبيت وــةر ــشى لةس ــارى تةواوي زانيثيطةى ثةرلـةمان هـةبيت لـة

.ئاست ئةو ثةيوةنديانةخويندنـةوةىدةىب بايةخ بة .8

رؤذنامةآان و هةفتةنامـةآانبـــــدات،و شـــــيكردنةوةىزانستيانة بـؤ ئـةو آيـشة وطرفتانــة بكــات آــة ئــةو

ôäbØómóáÜóè@õŠóiaŠ

çaìaŠíŽïÜbq@üi@熊a‰jÜóè@@

طؤظارى دةنطدان/ ئا

Page 4: govary dangdan 5

    

3  

ــذآارى/ب ــسثؤريةآاىن راويـ ثـ -:هةلمةتةآة

ةىداناىن ثالىن طشىت بؤ ئيدار .1 .هةلمةتةآة

سةرثةرشىت آردىن جيبةجيكردىن.2 .ثالىن طشىت ئيدارةى هةلمةتةآة

دانــاىن بريؤآــةى ثيويــست.3مانطانة، بؤ طؤريىن هةندى لةبةندةآاىن ثالنةآة بة ثيى ئةو

.بؤ ضونانةى آة لة ئارادانئامادةآردىن ديديكى ئابورى.4

و آؤمةاليــةتى و سياســيانةى .راوآةسى ثاليو

ــة و. 5 ــةو وت ــادةآردىن ئ ئامتارانــةى آــة ثــاليوراو لــةآــؤنطرةو آــؤرو آؤبونــةوةــشكةشى ــدا ثيـ جةماوةريةآانـ

.دةآاتئاراستة آردىن ثاليوراو لة.6

هةلسوآةوت و شيوازى قسةآردىنلـــــة آـــــاتى ديـــــدارةجةماوةريــةآاىن يــاخود لــة

.آؤنطرةآانداسازداىن دميانةوديدار لةطةل.7

لةســــــةرآردةهةنــــــدى آاريطةرةآان ئةطةر ثاليوراو

.حةزيكردبةدوادا ضـوىن جيبـةجيكردىن.8

ــةى ــة ريطــ ــة، لــ ثالنةآــــةوةى ــةرؤآايةتيكردىن آؤبون سســتاىف ئــةو نوســينطةيةى آــةبةريوةبةرى طشىت هةلمةتةآة وسةرؤآى آةرتةآان و بةرثرساىنآارطيرى و داراىي و ئاسايش و

.تراطةياندن لة خؤ دةطريــستة.9 ــواىن ثيويـ ــةر تـ ئةطـ

ــةل ثــاليوراودا رؤذانــة لةطــذ و ــذ و وتوويــــ راويــــ

راطؤرينــــةوة دةربــــارةىهةلمـــــةتى هةلبـــــذاردن

.ئةجنامبداتــوىن.10 ــةوة ضــــ بةدةنطــــ

ــةن ــة لةالي ــكااليانةى آ ئةوسثاليوراوةوة ثيشكةش دةآـريندةربــارةى خــراث بةريوةضــوىنهةلمــــةتى هةلبــــذاردن و

ــدان بــؤ نةهيــشتىن ئــةوهةولــارى ــة هاوآـ ــكااليانة بـ سـبةريوةبةرى طشىت هةلمةتةآـةو

.سةرؤآى آةرتةآانســــةرداىن مةلبةنــــدةآاىن.11

هةلبــذاردن بــة شــيوةيةآى .آتوثرو لة آاتى نادياردا

ــةل.12 ــاريكردن لةطــ هاوآــثاليوراودابؤ طؤريىن بؤ ضـونو ئاراســـتةى هةلمةتةآـــة،

ــاليوراو زا ــةر ث ــارىئةط نيدروست و تةواوى لةسةر هةندىاليــةن هــةبو ، آةئيــدارةىهةلمةتةآــة نــةتوانيت بــة

.ئاساىن بيطاتىئامـــادةآردىن راثـــؤرتيكى.13

ــاليوراو ــؤ ثـ ــة بـ مانطانـدةربـــارةى قـــةبارةى ئـــةوــيش ــةرةو ثـ ــكةوت و بـ دةســـةدا ــة هةلمةتةآ ــونانةى ن ضهاتونةتـــةدى و دةربـــارةىــسوآةوتى ــؤل و هةلـــ مجوجـــ

).اخلصم(ثاليوراوى رآابةربةريوةبـــةرى طـــشىت-:دووةم

:هةلمةتةآةئةو سيفاتانةى تايبةتن بة/أ

:بةريوةبةرى طشىت هةلمةتةآةكى زؤريريوةبــةردةىب بــة .1

ــاليوراو ــةى ث ــةى متمان جيط .بيت

دةىب يـــةآيك بيـــت لـــة.2ــةثيى ــة ب ــداماىن بازنةآ ئةنتوانــا دةنطــى هةلبــذاردىن

.يتهةب

Page 5: govary dangdan 5

    

4  

دةىب ئاشنايةتى و ثةيوةندى.3طـــشىت لةطـــةل ئةنـــداماىن

.بازنةآةدا باش بيتدةىب بـــة ثيـــى توانـــا.4

ــشة ــة آيــ ــنابيت بــ ئاشــ .سةرةآيةآاىن بازنةآة

ــةزموىن.5 ــسثؤرى وئــ دةىب ثــــرتىن ــةرآردايةتيكرن و وةرط سبريارى تيداهـةبيت و لةسـةرآردايـــــةتيكردىن ســـــتاىف

.يتوك بثهةلمةتةآةدا ضاثيويستة تارادةيةآى بـاش. 6

لةاليةن دةنطدةراىن بازنةآةوةخؤشةويست بيت،و بة آة سـيكىرةوشــت بــةرز ناســرابيت وتواناى ضارةسـةرآردىن آيـشةوطرفىت دةنطدةراىن هةبيت و بـة

.دةنطيانةوة بضيتباشرتة ئةطـةر ئةنـداميكى. 7

ــةىن ــذيردراوى ئةجنومــ هةلبــــارةوانيةآان بي ــاخودشـ ت،يـ

خاوةن ثؤسـتيكى شايـستةبيت، .لة ديدى خةلكى بازنةآةوة

ــدى و.8 ــيكى هي ــستة آةس ثيويــت، ــةر خؤبيــــــ لةســــــ

لةمامةلةآردنيدا لةطةل ستاىفهةلمةتةآــــةدا و لةطــــةلجةماوةرى دةنطدةرانيـشدا، وهةرطيز نابيـت آةسـى تـورةودةمارطري بكريتة بةريوةبـةرى

.هةلمةتةآةتة زانيــارى طــشىتثيويــس.9

ــى و ــى سياس ــارةى رةوش دةربــةتى و ــابورى و آؤمةاليــ ئــآلتورى لةسةر دةولةت بة طشىتولةسةر بازنةآةى بة تايبةتى

.هةبيتثيويستة ثةيوةندى طشىت باش.10

بيت، لةطـةل سـةراىن بريـارو .رةئى لة بازنةآةدا

بةثيى توانا ثيويـستة بـة.11آىدوور بيت لة هةر دةنطؤيـة

خــراث آــةدةربارةى ئــةو لــةبازنةآـــــــةدا بـــــــالو

ــةوة ــةرةتاى(دةبيت ــة س بةرلآـة لـة سـةنط و) هةلمةتةآة

ــتاىف ــةو وســ ــةخى ئــ بايــ .هةلمةتةآةى آةم بكاتةوة

ثيويستة سةربة بـةهيزترين.12رةوت بيت لة بازنةآةدا، جـاسروشىت ئةو رةوتة ئـايىن بيـت

Page 6: govary dangdan 5

    

5  

ــةآاىن وةك/ب ــسثؤرية وةزيفي ث :بةريوةبةرى طشىت هةلمةتةآة

ــتيكرد.1 ــارىسةرثةرش ىن آاروبســةرؤك آةرتــةآان، ريكخــستىنــيوةى آارةآانيــان لــة ضوارض

.ثالىن ناوةندى هةلمةتةآةداســازداىن ديــدارو دميانــة.2

جةماوةرية راسـتةوخؤآان بـةــةرى ــةتى بةريوةبــ هاورييــ

.آةرتةآانسةرثةرشتيكردىن داراىي، بـة.3

هاوآاريكردن لةطةل بةرثرسـىــار ــة دةرب ةىداراىي هةلمةتةآ .ضاالآى هةريةك لة آةرتةآان

ــة.4 ــادةآردىن راثؤرتــ ئامــهةفتةييةآان بـؤ راويـذآارىــةر ــةويش لةب ــة، ئ هةلمةتةآرؤشــناىي ئــةو راثؤرتانــةىلةاليــةن ســةرؤك بةشــةآانةوة

.بؤى بةرزدةآرينةوةرينماييكردن و ثيشكةشكردىن.5

ســةرنج و تيبينيــةآاىن بــؤســةرؤآى آةرتــةآان، ســةبارى

وى آـارى نـوى لةبـةررةنتخسرؤشــناىي تيــؤرة طــشتيةآةى

.خؤيداسازداىن ديـدارى جـةماوةرى.6

راســتةوخؤى هةفتانــة لةطــةلــةرة ــة آاريطـــــ بلؤآـــــدةنطدانيةآاندا و شرءظةآردىنــة و ــريوراى ثاليوراوةآــ بــ

.بةرنامةآةى لةبازنةآةداــدةآاىن.7 ــةرداىن مةلبةنــ ســ

ــةواوى ــة تـ ــذاردن لـ هةلبـت وراى خـؤىآةرتةآاندا بكـا

ســـةبارةت بـــة طةشـــةثيداىنآارآةى دةربربيـت بـؤ سـةرؤك

آةرتةآانــة.8 ــشتيةآاىن هةلمةتةآ آيشةط

لة روى ريكخستنةوة تاو تـوىة نــاو ريــزىيتضبكــات، و بــ

ــدى لـــــة آـــــةرتى هةنـــ

ثيويستة ضاثوك وضاالك بيـت.13لــــــة بةدواداضــــــون وضارةســــةرآردىن آيــــشةآانبةتايبةت ئةوانـةى روبـةروى

.هةلمةتةآة دةبنةوةدةىب خاوةن رؤشنبرييةآى طشىت.14

ــة ــارةى ثيكهات ــة ب ــت ل بيآؤمةاليةتيةآان و آلتوريةآانــةآاىن ــيةآان و ئابوري و سياس

.بازنةآةىسال، بةسـةر)5-3 (ثيويستة.15

ثةيوةندى شةخسى نيـوان ئـةو .وثاليوراوةآةى تيثةربوبيت

ثيويستة جولةو ضـاالآى لـة.16ــدا ــةو دةنطدةران ــو بازن نيناوبانطى باشى هةبيت،و باشرتواية بايةخ بة آارى مةيـداىنبــدات لةســةرآردايةتى آــردىن

.هةلمةتةآةداثيويستة هاورى و هاوآـارى.17

ــ ــة ني ــةىل ــةرجةم ناوض و س .بازنةآاندا هةبيت

ــادةآردىن.18 ــاى ئام دةىب توانراثؤرتى رؤذانـةو هةفتانـةىهـــةبيت آـــة راويـــذآارىــةردةوام داواى ــة ب هةلمةتةآ

.ليدةآاتثيويستة باوةرى بة ئاماجنى.19

ــةآاىن ــةو ثالنـــ هةلمةتةآـــوســـرتاتيذيةآاىن هـــةبيت، وــسى ــة شةخــ ــةروةها بــ هــ

و توانــــاىثاليوراوةآــــةبــــــةريوةبردىن آــــــاتى

.نوينةرايةتيةآةشى ثيويـــــستة هنينيـــــةآاىن.20

هةلمةتةآــة بثاريزيــت، زؤربلى و هةرزةطؤ نةبيت، واتـةيةآيك بيت لةو آةسايةتيانةى

.بة آةمدو بيدةنط ناسرابيت

Page 7: govary dangdan 5

    

6  

ئاطادارآردنــــــــــةوةى.9راويذآارى هةلمةتةآة لة هةرثيشهاتيكى آتوثر، آة ثيويستبة طؤريىن هةندى لة بةندةآاىن

.ثالنةآة بكاتلة بؤنة آؤمةاليةتيةآانـدا.10

ــةتى ــة هاوريي ــت ب ئامادةبيايبـةتسةرؤآى آةرتةآان، بةت

ــةل ئــــةو خيــــزان و لةطــبنةماالنةى ياخود ئةو ناوضـةدةنطيانــةى آــة آاريطــةريانلةســةر ثرؤســةى دةنطدانةآــة

و-بؤنة خؤشيةآان (هةية، وةك ).بؤنة ماتةميةآان

سةرثةرشىت آردن ئامادةآردىن.11بؤنة آؤمةاليةتيـة طـةورةآانــارى ــة هاوآ ــةدا ب لةبازنةآ

.لةطةل سةرةك آةرتةآانداــ.12 ــدارىس ــةو دي ازداىن دميان

ــةل جــةماوةرى راســتةوخؤ لةطــذآردن بازنةآــةداو، وتــو ويــةبارةى ــدا لـــ لةطةليانـــثاليوراوةآــةوة،و ثيويــستةديدارةآاىن آتـوثربن و بـة ىبئامادةبوىن سـةرؤك آةرتـةآانئةجنمبدات، بـؤ زانـيىن خالـةالوازةآان و خالة بـةهيزةآاىنآــارو بــارى هةريــةك لــة

.ةآانآةرتسةرثةرشتيكردىن آؤنطرةآـاىن.13

هةلبذاردن لة آةرتةآانـدا وــؤراىن و ــةنطى ط ــازداىن ئاه سمؤسيقا بؤ طؤراىن بيـذان لـة

.آةرتةآةداثيويستة هـةمو دوو هةفتـة.14

ــةل ليذنــــ ةجاريــــك لةطــ

ــةوة ــدا آؤبيت راويذآاريةآان .لة هةر آةرتيكدا

سةرثةرشتيكردىن هةلبـذاردىن.15ى ثاليوراو) مندوب (نيردراو

و بريكارةآاىن لـة ليذنـةآاىن .هةلبذاردندا

ــييةم ئةرآــة ثــسثؤريةآاىن: سجيطرى راويذآارى ثالىن زانـسىت

:هةلمةتةآةليكؤلينــةوة ولييــضانةوة.1

لةسةرجةم ئـةو زانياريانـةىلةبنكةى داتاآاىن هةلمةتةآـة

.بةآاردةهينريتويست بؤىي ثي ادةرآردىن رينم .2

بةرثرســــاىن زانــــسىت لــــة .هةلمةتةآةدا

ثيشكةش آـردىن راثـؤرت بـة.3ــة، ــدارةى هةلمةتةآـــ ئيـــــةآان و ــارةى ئةجنامــ دةربــ

.ثيشبينيةآاىن هةر ناوضةيةكــث و.4 ــةو آؤسـ ــشتىن ئـ نةهيـ

ــةردةم ــةى لةبـــ تةطةرانـــــدا ــةوةى زانياريةآان آؤآردنهةية،آةهةر بةرثرسيك بـةجيا

.ةيانهةلدةستيت بة آؤآردنةودلنيابون لـة جيبـةجيكردىن.5

ــؤ ــة بـ ــةى آـ ــةو ثالنانـ ئـــراون، ــة دانـــ هةلمةتةآـــوهةولــــدان بــــؤ ثيكــــاىن

.ئاماجنةآاىن راويذآردىن بةردةوام لةطةل.6

رويــــذآارى هةلمةتةآــــة،لةبارةى ئةجنامى جيبـةجيكردىن

.زانسىت هةلمةتةآةوةرطـــرتىن ريـــو شـــويىن.7

انثةيوةنديـــة راســـتةوخؤآ ــاىن ــةل بةرثرســـــ لةطـــــضوارطؤشــةآاندا، دةربــارةىزانياريةآان و نةهيشتىن ئـةوآؤســث و تةطةرانــةى دينــة .ريطاى بةريوةضوىن هةلمةتةآة

ــةردةوام ــونةوةى بـ ثيداضـ 8.

Page 8: govary dangdan 5

    

7  

ــةل ليذنـــةى شـــانةآاىن لةطـناوضةآاندا، بـؤ ئةجنامـةآاىن

.هةر ناوضةيةكدلنيابون لة ثيداضـونةوةى.9

ضوارطؤشةيةآىئامانج لة هةر هةلبذاردنــدا، و زيــادآردىنلةدواى خويندنةوةى هةلويـسىتبةرهةلــــستكاران يــــاخود

).اخلصوم(نةيارانثسثؤريةآاىن بةرثرسـى: ضوارم

:زانسىت هةر ناوضةيةكــارى.1 ــةوةى زانيــ آؤآردنــ

ثيويست لةسـةر ناوضـةآة بـؤــةى ــة بنكـ ــةآارهيناىن لـ بـ

قاعــــدة(زانياريةآانــــدا )البيانات

ــؤرتىث.2 ــشكةشكردىن راثــ يــهةفتانة بة جيطرى راويذآارىــؤ ــةويش ب ــة ئ ــة آ هةلمةتةآراويذآارى هةلمةتةآةى بـةرزدةآاتـــةوة، ســـةبارةت بـــةئةجنامةآاىن ثـالىن زانـسىت هـةر

.ناوضةيةكآـــارآردن لـــة ثينـــاو.3

ثرآردنـــةوةى هـــةمو آـــةموآوريــةآاىن زانياريــةآان لــة

.بنكةى داتاآانداــ.4 ــةلثةيوةنــ ديكردن لةطــ

ــانةآاىن ــةآاىن شــــ ليذنــــناوضـــةآاندا و بةرثرســـاىنــةآان و ضوارطؤشــــــــــــــؤ ــةوانةآاندا بــــ ثاســــآؤآردنةوةى زانيارى ثيويـست

.لةسةر هةلمةتةآةلة حالةتى آةمى بةرئامانج.5لة دةنطةآاندا لة) املستهدف(

ــى هــةر ضوارطؤشــةيةآدابة يثئةجنامـــةآاىن ثـــالىن زانـــستىن

زوىي ئــةو،ثيويــستة زؤر بــة حالةتة بة جيطرى راويـذآاروراويــــذآارى هةلمةتةآــــةــاو ــة ثينـ ــةينيت، لـ رابطـ

ــت ــةآان و دةس ــشتىن هةل نةهينيشانكردىن ئةو اليةى آةسـنوربةزاندىن تيدا آراوةسـةبارةت

.بة دةنطدةراىن بةرئامانجــستةآاىن.6 ــةراوردآردىن دةرخ ب

الكـــــشوف(هةلبـــــذاردن ــ) االنتخابيـــة ارةىبـــة ذمـلـة ) املستهدفني(بةرئاماجنةآان

ــةيةآى ــةموو ضوارطؤشـــ هـــ .هةلبذاردندا

ريزبةنديكردىن ضوارطؤشةآاىن.7ــذاردن ــات(هةلبـــ املربعـــ

ئةوانـةى آـة لـة)االنتخابيةزؤر بة هيزةآانن، و ئةوانيشآةلة زؤر الوازةآـانن لةطـةلئاشــكراآردىن ئةجنامــةآاىن بــة

.هؤآارةآاىن هيز و الوازىامداىن سةردان و ديدارىئةجن.8

آتوثربــــؤ ضوارطؤشــــةآاىنهةلبذاردن، بؤ بـة ئاطـابونــةآان و ــىت زانياري ــة دروس لدروستكردىن تيروانينيكى راستو رةوان لةســةر ئةجنامــةآاىن

.ثالندانانةآةبةرثرســى آــارطيرى: ثينــضةم

:هةلمةتةآةئةو سيفاتانةى آةتايبـةتن/أ

بـــة بةرثرســـى آـــارطيرى :مةتةآةهةل

دةىب شارةزاييةآى باشى لـة.1 .ريكخستىن ئيدارى هةبيت

ــاوةر.2 ــيكى ب ــستة آةس ثيويــت لةاليــةن ســةرجةم ثيكراوبي

ــة و ــداماىن هةلمةتةآــ ئةنــبةتايبةت لـةالى بةريوةبـةرىــرتوايةآة هةلمةتةآة،وباشــــناسياويكى شةخسى بةريوةبةرى

.هةلمةتةآةبيتــاة.3 ــستة توانــــ ثيويــــ

كةشكردىن راثؤرتى آارطيرىثيشريكــــؤثيكى هــــةبيت بــــؤبةريوةبةرى هةلمةتةآة بـةالىن

Page 9: govary dangdan 5

    

8  

ــةمو دوورؤذ ــةوة هـــ آةمـــ .راثؤرتيك

دةىب ضــاثوآو وريــا بيــت.4ــسوآةتى ــةو هةل لــةروى مامةللةطةل آيشة ئيداريـةآان آـة

.روبةرى هةلمةتةآة دةبنةوةدةىب يـــةآيك بيـــت لـــة.5

.ئةنداماىن بازنةآة ناىب تورةو دةمارطيربيت، و.6

تواناى خؤطوجناىن هةبيت لةطةل .سةرجةم ئةنداماىن هةلمةتةآة

ــانطى.7 ــةرزو ناوب ــىت ب بةروش .باش ناسرابيت

ــى/ب ــةآاىن بةرثرس تايبةمتةندي

:آارطيرى هةلمةتةآةــةل.1 ــردن لةطـ ــارى آـ هاوآـ

ســةرؤآى آــةرت و بةرثرســىمةلبةند بؤ نةهيشتىن هؤآـارى سكاال ئيداريـةآان لـة هـةمو

.مةلبةنديكداــؤ.2 ــارطيرى بـ ــستىن آـ ريكخـ

ــذاردن، و ــاىن هةلبـ آؤنطرةآـبؤئــةو ديــدارو آؤبونــةوةــةثاليورا ــةى آـ جةماوةريانـ

.سازيان دةآات)آانديد(وةآةــيةآاىن.3 ــستىن دؤســـ ريكخـــ

هةلمةتةآــة، و آؤآردنــةوةىراثـــؤرت جياوازةآـــان لـــةــةرتيك و ــةرؤآى هةرآـــ ســـ

ــةئا ــادةآردىن راثؤرتـــ مـــشيكاريةآان دةربارةى سروشـىتآيشةطشتيةآان و تايبةتيةآانــدا، ــةرجةم بازنةآانــ لةســــة ــةآى ب ــشكةشكردىن وينةي ثيبةريوةبـــةرى هةلمةتةآـــةو

.راويذآارةآةىهاوآارى آردىن لةطةلسةرؤآى.4

آةرتةآاندا بـؤ آؤآردنـةوةىــةآان و ــستة داراييـــ ويـــ

بــؤ ثيــشكةشكردىن وينةيــةك ــذآارى ــةرو راويــ بةريوةبــ

.هةلمةتةآةئامادةآردىن نةخشةيةآى رون.5

و ئاشــكراى هــةمو ناوضــةآاىنبازنةآة، و قـةبارةى بلؤآـةدةنطيـــةآان لـــة هـــةمووناوضةيةك و ئةو ناوضانةى آةآانديدى رآابةر تيياندا بـةــزة يــاخود الوازة، لةبــةر هيــةى ــةو زانياريان ــناىي ئ رؤش

تـــةآان بـــةلةســـةرؤآى آةردةستيان دينيت، و طؤريىن ئةوــةوة ــةىن آةم ــشةيةش بةالي نةخهـــةموو هةفتةيـــةك جاريـــك

.ثيويستةــةجنامى.6 ــوىن ئـ ــةدوا داضـ بـ

آاروبارةآـــاىن ســـةر تـــؤرىئةنتــةرنيت و هةلــسةنطاندىنرؤىل سةرآى آةرتةآان و ئاسـىتمةلبةندلة روى ئة ثيـشنيازةــؤرى ــة تــ ــةى لــ نوييانــئةنتةرنيتــةوة وةرطــرياون وــيةيةآى ــادةآردىن دؤســ ئامــ

.تايبةت بة وةالمةآانيانــيةيةآى.7 ــادةآردىن دؤسـ ئامـ

ةآيك بـةتايبةت بـة هـةر يـ آةرتــةآان، بــة جؤريــك هــةردؤســــيةآى تايــــةت بــــةوــيةيةآى ــةند دؤسـ آةرتانة،ضـــة ــةت ب ــةى تايب ــى ديك الوةآهةرناوضةيةك لة خؤبطريـت، وهـــةمو دوو هةفتـــة جاريـــكراثؤرتيـــك ســـةبارةت بـــةودؤســــيانة ثيــــشكةش بــــةــذآارى ــةرو راويــ بةريوةبــ

.هةلمةتةآة بكاتــيةيةآى.8 ــادةآردىن دؤسـ ئامـ

بةت بة مةسةلةى داراىي بةتايهاوآـــارى بةرثرســـى داراىيهةلمةتةآــة، آــة لةاليةنــةــدا خةرجيــةآاىن هةفتانــةى تيتؤماربكريت و وينةيـةك لـةودؤسيةية ثيشكةش بـة هةريـةكلــة بةريوةبــةرو بةرثرســى

Page 10: govary dangdan 5

    

9  

ثيويــستة بــةردةوام لــة.9ةتةآــةمةلبةنــدى طــشىت هةمل

ــىت ــت و سةرثةرشــ ئامادةبيــ .آاروبارةآارطيريةآاىن بكات

ــةوةآاىن.10 ــستىن آؤبونـ ريكخـدةستةى نوسينطةى هةلمةتةآة،ئامادةآردىن آاغةزو ئةجنـدةىآارةآــاىن تايبــةت بــة هــةمو

.آؤبونةوةيةكــةوةآاىن.11 ــستىن آؤبونـ ريكخـ

راويذآارى هةلمةتةآة لةطـةلةهةنــدى لــة ضــني و تويــذ

.جةماوةريةآاندائامادةآردىن راثؤرت لةسـةر.12

آارمةنــداىن مةلبةنــدةآان وئةنداماىن ليذنةى راويـذآارىلة آةرتةآان و ئاطـادارآردىنــذآارى ــةرو راويــ بةريوةبــهةلمةتةآة لـة هةرثيـشهات وــة ــةك آةلــــ طؤرانكاريــــ

.آةرتةآاندا روو دةداتئامـــادةآردىن راثـــؤرتيكى.13

دةربـــــارةىمانطانـــــة،ــةى ــة ئيداريانـ ئةوطريوطرفتـآةلة هةر مةلبةنديكـدا سـةرــة ــةوةى ل ــؤ ئ ــدةدةن، ب هةلآؤبونةوةى دةستةى نوسـينطةىــو ــة ني ــةدا ،خبريت هةلمةتةآــا ــان، ت ــدةى آارةآاني ئةجنضارةســـةرى طوجناويـــان بـــؤ

.دابنين

ــةم ــى داراىي: شةشــ بةرثرســ -:هةلمةتةآة

ئةو سيفاتانةى آة تايبةتن/أــ ــى داراىيبــــ ة بةرثرســــ

:هةلمةتةآةثيويستة شارةزاييةآى باشى.1

ــارى و ــوارى ذميريـ ــة بـ لـ .آاروبارى داراييدا هةبيت

ــستة .2 ــىزثيوي ــارى باش انيدةربارةى ريكخستىن بـو دجـةى

.داراىي هةبيتباشرتواية بروانانةيةآى لة.3

بوارى بازرطاىن بة دةست هينا .بيت

دواداثيويستة تواناى بـة . 4ضوىن ئةداى داراىي هةلمةتةآةىهــةبيت، و ضــةند خــشتةيةك

تايبــةت بــة. ئامــادة بكــاتهـــةموو جـــؤرة خةرجيـــةآاىن

.تايبةت بة هةلمةتةآةثيويستة آةسـيكى ئـارام و.5

لةسةر خؤبيت، و بـة آةسـيكى .تورو دةمارطري نةناسرابيت

ثيويــست آةســيكى بــاوةر.6ــاليو ــت، و ث ــراو بي راوثيك

ثةيوندى تايبةتى لة طةليـداــيكى ــةوةى آةس ــةبيت وةك ئ هنزيكى بيت و جيطرى متمانـةىبيت يـاخود يـةآيك بيـت لـةهاوريكاىن ، ياخود يةآيك بيتــةزراوة ــداىن دام ــة آارمةن لئابوريةآــةى يــاخود لةاليــةنــتة ــةو ثؤس ــؤ ئ ــيكةوة ب آةســةى ــة جيط ــت آ ــاليوراو بي ثــى ــةى آةســــــ متمانــــــ

.آانديدآراوة آة بيتــى.7 ــة باشــ ــت بــ بتوانيــ

.آؤمثيوتةر بةآار بينيتدةىب توانــاى ثيــشكةشكردىن.8

ــوثيكى ــؤرتى داراىي ريكـ راثـــاليوراو، و هـــةبيت بـــؤ ثـراويذآارى هةلمةتةآة الىن آـة

.هةمو هةفتةيةك جاريك ئــــةرك و ثــــسثؤريةآاىن/ب

-:بةرثرسى داراىي هةلمةتةآةامادةآردىن ثـالىن مانطانـةئ.1

بــــؤ قــــةبارةى خةرجيــــةــةموو ــة هـ ــةآان لـ داراييـآةرتيكدا لةبةر رؤشناىي ئـةو

Page 11: govary dangdan 5

    

10  

ــسىت م.2 ــادةآردىن لي ــةىئام وضآارمةنـــــداىن هةلمـــــةتىهةلبذاردنةآــةو ، و ثيــداىنــة ــةو ل ــةآانيان مانطان موض

.آاتى خؤيداــؤ.3 ــالن بـ ــادةآردىن ثـ ئامـ

هةلــسةنطاندىن ئــةداى داراىيهةلمةتةآــة، لةبــةر رؤشــناىيئةو ئاماجنانـةى آـة خةرجيـة .داراييةآان هيناو يةتية دى

ســــــةرداىن ســــــةرجةم.4 بـؤمةلبةندةآاىن هةلبـذاردن

دلنيـــابون لـــة ثرؤســـةىخةرجكردن آـة بـة ئاراسـتةى

.ئاماجنةآان بةريوة دةضيتــؤرتيكى.5 ــشكةشكردىن راثـ ثيـ

مانطانـــة بـــة راويـــذآارىــةش ــة و ثاليوراوةآ هةلمةتةآــةرجى ــةبارةى خ ــارةى ق دةربمانطانـــة، و ثيـــشكةشكردىنراثؤرتيكى شـيكارى سـةبارةتةبة باشرتآردىن ئةداى داراىي ل

.مانطى دواييداــةآى.6 ــتكردىن بنكةيــ دروســ

داتاآـــان لـــةنيو ئـــاميرىآؤمثيوتةر دةربارةى آةسةآانــة ــةبارةى آؤمةآــــ و قــــداراييةآان آة وةريانطرتوة،و ئـــــةدريس وذمـــــارةىتةلةفؤنـــةآانيان وثـــرؤذةطشتيةآان لة هةر ناوضةيةآداو،ثيشكةشكردىن وينةيـةك لـةوزانياريانة بـة بةريوةبـةرىــةرؤآى ــةو، ســـ هةلمةتةآـــــذآارى ــةآان و راويــ آةرتــهةلمةتةآــة بــة شــيوةيةآى

مانطانـــة بـــؤ ئامـــادةآرىنثالنيكــى تةســةىل تايبــةت بــةمامةلةآردن لةطةل آةسةآاندا

. ئامـــادةآردىن بنكةيـــةآى.7

فراواىن زانيارى، تايبةت بةوآةسانةى آة تـازة لـة ليـسىتهةلبذاردنــدا تؤمــارآراون،

ئـــةو آؤمـــةك ووقـــةبارةى ثيتاآة مانطانانةى آـة بـةــشكةش دةســتيان هينــاوة و ثيــة ــان ب ــةك ليي ــردىن وينةي آــذآارى ــةرو راويــ بةريوةبــ

.هةلمةتةآةهاوآــــاريكردن لةطــــةل.8

بةرثرسى آارطيرى هةلمةتةآـةبؤ ئامادةآرىن نةخشةى سـنورىــذاردن و ــةآاىن هةلبــ بازنــآةرتــةآاىن و ناوضــةآاىن، بــة

ك آـة ئـةرآى بةرثرسـىمةرجيــستىن ــة، دةرخ داراىي هةلمةتةآئــــةو اليةنانــــةبيت آــــةــة ــان ل ــةآى زياتري قةبارةيثارة بؤ خةرجكراوة، لة هـةرآةرت و ناوضةيةآدا ئةوانـةشــؤ ــان ب ــةمرتين ثارةي ــة آ آــة ــةش آ ــةرجكراوة و ئةوان خــيض ــراون و هـ ــةراويز خـ ثـثارةيةآى ئةو تؤيان بؤ خةرج

ــ ــةل دةرخ ــةآراوة، لةط ستىننــاىن ــؤراو جؤرةآـ ــة جـ بلؤآـدةنطدان لة هةر ناوضـةيةآدابؤ دةربارة دارشتنةوةى ثـالىنــةو ــناىي ئ ــةر رؤش داراىي لةبنةخـــشةية، و ثيـــشكةشكردىنوينةيــةك لــةو ثالنــة بــةبةريوةبةرى طشىت و راويذآارى

.هةلمةتةآة

ئةرك و ثـسثؤريةآاىن: حةوتةمبةرثرســى ياســاىي و ئاسايــشى

-:آةهةلمةتة راثؤرتانـةىووةرطرتىن ئـة .1

Page 12: govary dangdan 5

    

11  

ــاآردىن.2 ــؤ ضـ ــدان بـ هةولـــةلثة ــةآاىن لةطـــ يوةنديـــ

بةرثرساىن بةشـةآاىن ثـؤليس وئاسايــشدا بةبــةردةوامى لــةــو تــةواوى بازنةآانــدا و نيســةرليدانيان لــة مةلبةنــدى

و دروسـتكردىن. آارةآانيانداثةيوةنديةآى مرؤظ دؤسـتانةىبــاش لةطةليانــدا بــةناوىــستىن ــاليوراوةوة، و ريكخـ ثـديـــدارى مانطانـــة لةطـــةل

.ودا بة ثيى تواناثاليوراــةواوى.3 ــةآردىن تـــ طةاللـــ

ئامادةآاريةآان و ثةيامةآانو هـــةموو ئـــةو نوســـراوــؤ ــسنت ب ــة ثيوي ــةى آ ونامانبةستىن آؤنطرة و سيمينارةآان

.بؤ ثاليوراوســــةرداىن آةرتــــةآان و.4

ــذاردن و ــةآاىن هةلبــ ناوضــئاشنابوىن بـة آيـشة ئـةمىن وياســــاييةآاىن هاوالتيــــان

ى هاوآــاريكردىن لــةوضــؤنيةتــةتى ــةرآردنيان بةيارم ضارةســةل ســةرؤآى آةرتــةآان و لةط

.بةريوةبةرى طشىت هةلمةتةآةــان.5 ــشانكردىن طوم ــت ني دةس

ليكــراوان و ئةوانــةى آــةثاليوراواىن نـةيارو رآابـةرثـــــشتيان ثيدةبةســـــنت وــةل ــةوةيان لةطـ روبةروآردنـ

.دةزطاآاىن ثؤليسدا ســتةروثاراســتىن ئــةو ثؤ .6

ــة ــةتن ب ــةى تايب بالوآراوان

ثاليوراو، و روبةروآردنةوةىهةر آةسيك آة ئـةو ثؤسـتةرو

ت بـةثروثاطةندانة دةدرينيـ .دةزطاآاىن ثؤليس

ئامادةبوىن آؤنطرةو ديدارة.7ــةر،جا ض ــةآاىن رآاب جةماوةريــاردىن ــاخود نـ ــسى يـ بةشةخـنوينةريكى خؤى و ثيشكةشكردىنوراثـــؤرت ســـةبارةت بـــة

ــةر و ــة بةريوةبـ ديدارانةبـراويـــذآارى هةلمةتةآـــة و

.هةروةها بة ثاليوراوةآةش ــاتوو.8 ــةو ه ــردىن جول دابينك

ــةى ــاليوراوى بازن ــؤآاىن ث ضهةلبذاردنةآة، بةتايبةت لـةــدارة ــان و ديـــ آؤنطرةآـــجةماوةريةآان و ئاهةنطـةآاىنثيـــشوازى، لـــة ميانـــةى .هاوآاريكردىن بةشةآاىن ثؤليس

زانياريةكرثيشكةشكردىن هة .9آة بة ثيويـسىت دةزانيـت بـؤــذآارى ــةرو راويــ بةريوةبــ

.هةلمةتةآةــشى.10 ــى ئاسايـــ بةرثرســـ

هةلمةتةآة ذوريكـى ئاسايـشىلــــةناو بارةطــــاى طــــشىتهةلمةتةآة دادةمةزرينيت آـةلة ثيـنض آـةس ثيكهاتبيـت وــاليوراوى ــةن ث ــت لةالي نابي

)ح املنـافس املرشـ (رآابةرةوة ناســـــــراو بيـــــــت، وــشى ضاوثيكةوتنةآانيــــــــلةطةلياندا، دةىب لـةدةرةوةى.بارةطاى طشىت هةلمةتةآة بيت ــيىن ــة زؤر هن ــةر ديدارةآ مةط

ــة ــةرآى ئـ ــت، ئـ ذورةوبيـــاوديريكردن و ــشةية، ض ئاسايبةدواداضــــوىن آاروبــــارىبارةطاآــاىن هةلبذاردنــة لــةروى ئةو آةسانةى آـة لةطـةل

رةآــــةدا هاوآــــارنرآابةوثيــــشكةشكردىن زانيــــارى

و) املنافيس(دةربارةى رآابةر

Page 13: govary dangdan 5

    

12  

رآـة ثـسثؤريةآاىنئة: هةشتةم

-:بريكارى هةر ناوضةآةبةدوا داضون و ثيداضونةوةى*

ئــيش و آارةآــاىن بــةر ثرســىتــــةنفيزى ضوارطؤشــــةآاندلنيابون لة جيبةجيكردىن ئةونةخـــشة و ثالنانـــةى لـــةضوارضــيوةى ضوارطؤشــةآاندا

.دانراونسةرداىن دةورى ضوارطؤشـةآان*

بةمـــةرجيك رؤذانـــة لـــةــةيةك ــةمرتضوارطؤشــــ آــــ

.بةسةرنةآاتةوةرينمـــاييكردن بةمةبةســـىت*

بــةرةو ثــيش بــردىن ثرؤســةآة .ئةطةر ثيويسىت آرد

ــديكردىن* ــدارو ثةيوةنــ ديــــةرآردة ــةل س ــتةوخؤ لةط راسخــــاوةن راآــــاىن هــــةرــدانيان ــةيةك، و هان ضوارطؤشــاليوراو .بــؤ ثــشتطرييكردىن ثوسازداىن ديدارو ضـاوثيكةوتن

ىن خـاوةنلة نيوان سةرآردةآا را و لـــةنيوان ثـــاليوراويــاخود هــةر ســةرآردةيةآىديكــةى هةلمةتةآــة ئــةجنام

.بداتئةجنامداىن ديدارو ثةيوةنـدى*

راستةوخؤ لةطةل دةنطدةرانداــةيةآى ــةر ضوارطؤشـ ــة هـ لـــت ــدا و ئاطاداربي هةلبذاردنلــــــة ئاســــــىت ئــــــةوخزمةتطوزاريانةى آـة ثييـانودةطات و ضييان لة ثـاليورا

طةرةآة، و هـةروةها هانيـانبــدات بــؤ ئــةوةى بــةردةوامثشتطريى لة ثاليوراوةآة بكةنــةى ــةو تيبينيان ــةموو ئ و هديكةش تؤمـار بكـات آـة بـةطرنطيان دةزانيت لة ميانـةىــةل ــةى لةطـ ــةو ديدارانـ ئـ

.دةنطدةراندا بةريوة دةضنثيويستة بريكارى ناوضـةآان*

ــةر ــةواويان لةس ــارى ت زانيوو دةنطدةريك هـةبيت لـةهةم

ناوضةآةياندا و نـاو نيـشاىنتـــةواوى دةنطـــدةرانيان الهـــةبيت لةطـــةل ذمـــارةىتةلةفؤنـــةآانيان وآيـــشةوطريوطرفتــةآانيان، بيطومــانئةو زانياريانةش لة ميانـةىــةآاىن ــاىن ضوارطؤشــ بةرثرســدةســـتطريى دةبيـــت، يـــاخود

.لةاليةن ثاسةوانةآاىن ئــةخالقىدلنيــابون لةاليــةىن*

ــيوةى ــة ضوارض ــة ل هةلمةتةآ .ضوارطؤشةآاندا

ثيــــشكةشكردىن راثــــؤرتى*هةفتانة بة بةرثرسـى زانـسىتلــة ناوضــةآةيدا، دةربــارةىــوةرداىن نــةياران و دةســت تيــة ــةى آ ــةو خزمةتطوزاريان ئــةو ــرين و ئـ ــشكةش دةآـ ثيـدةنطدةرانـــةى آـــة ئـــةوــةيان خزمةتطوزاريانــــــــ

.طةيشتؤتىآؤســـث ونةهيـــشتىن ئـــة *

تةطةرانــةى دينــة بــةردةمبةريوةضوىن هةلمةتةآةو آيـشةــيوةى ــة ضوارض ــةآاىن ل رؤذان

.ناوضةآةيدادلنيابون لة تواناو دلسؤزى*

ئةو آةسانةى آة آارةآانيـانلـــة نـــاو ضوارطؤشـــةآاندابـــــةريوة دةبـــــةن دواىــةل بةرثرســى ــذآردن لةط راوي

.تةنفيزى ضوارطؤشةآةدادىن ادةآ ةتئا تا شتة خ *

Page 14: govary dangdan 5

    

13  

دميوآراسيةت لة دوو رةطةز ثيكدين آةئازادى و

ئؤتونؤميةــنتؤن ــوزةيران /6واش -2008ح

مايكل مندلباومــتاى ــشان(مامؤس ــى آرست آرس

ــر ــةتى دةرةوةى)هريتـ ى سياسـئةمريكيـــة لـــة آؤليـــذىتويذينـــةوة باالآـــاىن نيـــو

جـؤنز(دةولةتى لة زانكؤى تؤىنلـــة واشـــن ) هـــوبكنز

ثايتةخت، منـدلباوم دانـةرىناوبــــــانطى" آتــــــيىب

ــاش ــيةتى بـــ " :دميوآراســـئةســتيرةى ميللــى دةرآــةوتىن

ترين سيستمى دةستةالتى ميللىــةو ــدا و ئــ ــة جيهانــ لــمةترســـــــيانةى آـــــــة

ــداوة Public Affairsطةمارؤيانئــةو وتــارة لــة) . (2007

ــارى ــوزةيراىن طؤظ ــارةى ح ذم: USAئـــةلكرتؤىن جورنـــال

"ازارةآان و دميوآراسـيةت ب" .بالو دةآريتةوة

ئـــةوةى خـــوارةوة دةقـــى -:وتارةآةيةóØóÔò†@õbmòŠóZ@ @

ــازادى و ئـــئؤتؤنؤمى ئـةو دوو رةطـةزةن

ــك آــة دميوآراســيةتيان ليثي

ديت و بازارى ئازاديش يةآةمســـيماية لـــة رةخـــساندىنهةلومـــةرجيكى طوجنـــاو بـــؤ

.اسيةتسةرهةلداىن دميوآرئةســتيرةى دميوآراســيةت لــةو

ــةدا) 30( ــةو دوايي ــالةى ئ سوشانةوةيةآى بةرضاوى بـةةدر

خؤيــةوة بــيىن وةختيــك لــةــالى ــةهنا ) 1900(سـ )3(دا تـ

ــة ــدا ب ــة جيهان ــةت ل دةولدميوآراســى دةناســران، ئيــدىبــةرة بــةرة ئــةو ذمارةيــةبـــةرز بـــؤ وة هـــةتا لـــةناوةراسىت سةدةى بيـستةمدا ،

دةولــةت، بــةالم) 30(ة طةيــشت)25(ئةو ذمارةية بة دريـذاىي

سال وةك خؤى مايـةوة، آةضـىدةولةت لة آؤى سـةرجةم) 119(

دةولةتاىن جيهان آة ذمارةيان2005دةولةتة تا سـالى ) 190(

ــاغى ــوونة قؤنــــــ ضــــــدميوآراســيةتةوة، باشــة ضــؤنئةوة رويدا ؟ خـالى سـةرةآىــةو ــةوةى ئـ ــؤ وةالم دانـ بـ

رة ، هةولدانــة بــؤثرســياــودى ــىت خ ــشتنيكى دروس تيطةي

.دميوآراسيةتدميوآراسيةت بؤ ئةو آةسـانةى

:نوسيىن مايكل مندلباوم

Page 15: govary dangdan 5

    

14  

MÛbš@ômóïa‹Øíº†@ôäbiìbäZ@ @ دةرآةوتىن ئةستيرةى ميللـى-

تــرين دةســتةالتى ميللــى لــةجيهاندا و ئـةو مةترسـيانةى

ــداوة رومن-طةمارؤيانـــــــــةى ــة ميانـ ــةوة، لـ آردؤتـــيةآان و ــةوةى سياســ توانــآالسيكيةآان طةشةى آردو سةرى

ؤرهةلدا، آة تا ماوةيـةآى ز ــدا ــؤزدة هةم ــةدةى ن ــة س لمانـــةوة، نـــةك وةآـــو دووسيــستمى نــاوازة و بــةس ،بـــةلكو وةك دوو سيـــستمىتةواو دذبةيةك آـة بـة هـيضشــيوةيةك ئــاويزاىن يــةآرتى

.نةدةبوونئةو دوو نةريتة سياسيانةش ،ئازادى و ، سةروةرى ميلليية

ئــازادى. يــاخود ئؤتؤنــؤمىسيفةتيكى تايبةتة بـة تـاآى

ؤمةل بةالم سةروةرى ميللـىآسيفةتيكة تايبةت بة سـةرجةم

ئـازادى ثةيوةسـتة. آؤمةلبة ئةرآى حكومةتةآان يـاخودبة واتايةآى وردتـر، هـةمووئـــةو آـــردارو رةفتارانـــةدةطريتةوة آة نابيت حكومـةتلــة بةرامبــةر هاوالتيانيــداــةآردىن ــة قةدةغ ــات، وات بيك

آـاىنداماليىن ئـازادى تاآـة ــةل ــؤمى ،. آؤم ــةالم ئؤتؤن ب

ثيضةوانةى ئةوةية، ثةيوةندىبةو شـيوازة ثـةيرةوآراوةوةهةيــة لــة هةلبــذاردىن ئــةو

آةسانةى آة دةستةالت دةطرنـةدةســت و ، لةاليــةن هــةمووــةوة ــةآاىن طةلـــــ رؤلـــــ

ســـةرجنام. هةلدةبـــذيردرينزاراوةى ئؤتؤنؤمى وةالمى ئةو

آــىثرســيارة دةداتــةوة آــة دةستةالت لة دةست دةطريت، لةآاتيكدا ئـازادى ،ئةوياسـاوــة ــت آـ ــسايانة دادةنيـ ريـىتايبةتة بة ضؤنيةتى جيبـةج

آردنيــان لةاليــةن ئةوانــةىةالت دةطرنـة دةسـت، ئـةودةسساو ريسايانةش سنوريك بؤيا

.تداران دادةنيتالةدةسبــؤ هــةر بــة شــيك لــةو دوو

ــ ــة دميوآراسـ ــةى آـ يةتبةشـثيكدينن ميذويـةآى جيـاوازى

ئازادى آؤنرتة و بةسى. هةية ميـذووى. قؤناغ طةشةى آردوة

ئازادى ئـابورى بـؤ شـيوازىمؤلكيةتى تايبةت بـة رؤمـاىآـــؤن دةطةريتـــةوة، بـــةالمئازادى ئايىن ، واتة ئـازادىخواثةرســىت ، لــة ثــةرتبوىنئــةوروثاى مةســيحيةوة ســةرى

ــة ــة بزوتنـ ــدا، آـ وةىهةلـضاآـــسازى ثرؤتـــستانىت لـــةســةدةآاىن شــانزة و حةظــدةــةو ــداىن ئ ــةر هةل ــارى س هؤآ

ئـازادى. جؤرة ئازادةية بوو ــة ــةك ل ــيش دواى ماوةي سياســةردوو ــدابووىن هــــ ثةيــــئازاديـــةآاىن ثيـــشو ســـةرىهةلدا، بةريتانيا لة سـةدةىهةذدةهةمدا يةآةم شـوين بـوآة دياردةيةآى تيدا بةرضـاو

ازادى سياسـىآةوت زؤربـة ئـ نوى دةضو، ئةويش خؤى لةوةدادةبينيةوة آة حكومـةت ريطـرــسةآردن و ــت ق ــة ئاس نةبوولــةوةوثيكهيناىن ــؤرو آؤبونـ آـــةآان و ــةنديكاو آؤمةلــ ســــةو ــةو آؤمةلـ ــونةناو ئـ ضـ

Page 16: govary dangdan 5

    

15  

بةالم سةروةرى ميللى لةناآاو فةرةنـسيدا لـةلةطةل شؤرشى

دا سةرى هةلـداو،) 1789(سالىاية آايةوةبريؤآةى ئةوةى هين

ت لـةآة دةىب سةروةرى دةسـةال دةسىت طةلدا بيت نةك لة دةسىت ثاشاآاندا بيت و ثيشتاوثـشت

.ت لة دةسىت ئةواندابيت دةسةاللةبةر ئةوةى ناآريـت هـةمووخةلك بة شيوةيةآى راسـتةوخؤ

خــؤى بكــات،فــةرمانرةواىي ئامرازيك بؤ سةروةرى ميللـىدروســـت بـــوو، و لةطـــةلرؤذطـــاردا بـــةرةو ثـــيش

ــوو ــستمى:ضــ ــةويش سيــ ئــنوينةرايةتى بـوو، آـة طـةلنوينــــةراىن خؤيــــان لــــةهةلبـــذاردنيكى ئاشـــكرا وئازاد و ثاآدا هةلدةبذيرن وــةىن ــة تةم ــةى آ ــةمو ئةوان هياســـاييان تـــةواو آـــردوة

طداندادةتوان لة ثرؤسةى دةن .بةشدارى بكةن

هــةتاوةآو نيــوةى دووةمــىــ ــةميش بـ ــةدةى نؤزدةهـ ةسـ

شيوةيةآى فراوان باوةريك لةــةروةرى ــة سـ ــارادابو آـ ئـــاو ــة ن ــازادى ل ــةت، ئ ميللدةبات، ئةويش بة هـؤى ئـةوبريآردنةوة هةلةيةى آة باوبو، دةلى ئةطةر آوراىن طةل لةوآؤمةلطايانةى تييـدا دةذيـن

بااليان طرتة دةسـتدةستةالتى،ئةوا دةسـت بةسـةر مولـك ومالى دةولةمةندةآاندا دةطرنو دةىب هةموان ملكةضى هـةمانبريوبـــــاوةرى سياســـــى و

دوو. آؤمةاليـــــةتى بـــــن شيكردنةوةى سياسـيى آالسـيكىــةم ــةدةى نؤزدةه ــؤ س ــة ب آ

دةطةرينةوة ئةو مةترسية بـةتايبـــةت تـــاو تؤيدةآـــةن،

وةيـــةآىئـــةوانيش تويذينةةنـسية بـةئورستكراتيكى فةر

و) ئةلكسى دى توآفيل ( ناوى ــشاىن ، ــاو ني ــر ن ــة ذي "ل"دميوآراسيةت لة ئـةمريكادا آــــة لــــة دو تــــويى دوو

ــارى ــةو، وت ــؤن( بةرطداي جى ئينطليزى ،لة) ستوارت مبل

ــشاىن ــر ناوني ــةبارةى" ذي لــةل" . ئازاديــةوة بــةالم لةط

ــستةمدا ــةدةى بيـ ــاتىن سـ هـبؤوة آة دةشـى ئـازادى ورون

سةروةرى ميللةت يا ميللى بةئاشـــىت بـــة يةآـــةوة هـــةلبكةن،هــةروةك ئيــستا لــةزؤريك لة دةولةتاىن جيهانـدائــةو حالــةتى ثيكــةوة ذيــاىنئازادى و سةروةرى ميللى بـة

.ديدةآريت JômóîýóàüØ@õŽ‹î†bš@õŠümZM@ @

يةآيك لةو فاآتةرة طرنطانةى بـوو بـة هـؤىبةسةر آةوتوىي

ئاويتةبووىن هةروو ضـةمكةآة،طةشـــــةآردىن ثرؤطرامـــــةحكوميــةآان بــو، لــة آؤتــاىيسةدةى نؤزدةهةم و سةرةتاآاىنسةدةى بيستةمدا بؤ ضـاوديرىآؤمةاليــةتى ، وةك خانةنــشنيآردىن بةساالضـواندا و بيمـةىبيكارى و آؤمةآةآاىن ضاوديرىتةندروســىت ، هــةموى ثيكــةوة

ــةناوى ــاوديرىبـ ــؤرى ضـ تـآؤمةاليةتى دةناسريت، ياخودبــةتى ئاســوودةىي .نــاوى دةوللةبةر ئةوةى هةموو هاوالتيةكمــاىف بــة دةســت هينــاىن ئــةوآؤمةط و يارمةتيانةى هةيـة،لة راستيدا واى لة دةولـةتىئاسودةىي آردسامانة طشتيةآان

Page 17: govary dangdan 5

    

16  

بةالم هةولدان بـؤ بيناتنـاىنسيـــستميكى دميوآراســـى لـــةدةســتةالتدا مةســةلةيةآة و،هينانةدى ئةو جـؤرة سيـستمةــع ــةى واقيـ ــةر زةمينـ لةسـ

ليـرةدا.مةسةلةيةآى ديكةيـة يةك لة جياوازيـةآاىن نيـوانةهــةردوو ئــةو بالــةى آــ

دميوآراســـيةتيان ىل دروســـتدةبيــت طرنطــى بايــةخى بــةدةردةآةويت ، سةروةرى ميللىــيةو ــسيثيكى سياســـ ثرةنـــتارادةيـــةك بـــة ئاســـاىن

ثراآتيزة دةآريت، آة دةآـرىهةلبــذاردنيكى ئــازاد بــةخيراىي و بة ىب خةرجيـةآى زؤرو لة هةر شـوينيكدا بـةريوة

.بضيتبـة زةمحـةتبةالم ئازادى زؤر

ضونكة ثيويـسىت. بة دةست ديت بــة دامــةزراوةآان هةيــة،بةثلةى يةآةم دةىب سيـستميكى

ئـةويش. قةزاىي ثيرفيكت هـةىب آةسانيكى ثيويستة آة خـاوةنــارةزاييةآى ــةزمون و شــ ئــــةو ــوانن ئ ــة بت ــةوتؤبن آ ئدامةزراوانة بةريوةبـةرن، ومةحالة ئـازادى طةشـة بكـات

ةلطايانةى آـةمةطةر لةو آؤم ــة ــةو دامةزراوان ــشتطريى ل ثــرتىن ــات، وةك ، ريزطــ دةآــسةروةرى ياسـا لـة ئاسـتيكى

ــدا ــةو.فراوان ــت ئ و ناآريدامةزراوانة و شارةزاييانةوبة هايانة بة خيراىي بة دةست

و ناشكريت هةروا بة. هبينرينئاســاىن لــة والتيكــى ديكــةوة

بــؤ منوونــة لــة. هبينــرينياى مةزنــدا ئــةوبــةريتان

مةســــةالنة بــــةرة بــــةرةطةشــةيانكردوة و لــة مــاوةىــان ــةدةدا خؤيـ ــةندين سـ ضـــةو ــثاندوة،بؤية ئـــ ضةســـمةسةلةية ثرسياريك لة بارةىئةو شوينةو دةوروذينيـت آـةلــــة ئةســــلدا ليــــوةىســةرهةلدةدات، ثرســيارةآةش

: ئةوةية@@@@@@@@@@@@ìó÷@@óäaìaŠŒóàa†@òŠüu@ìó÷@LõóäbîbÜóàüØ@ìó÷

’íŽîŠ@@@@ói@æäaímò†@óïä@çbîóäbïa‹Øíº†@óåŽîí

_@æåŽïi@ônò†@ @سةرضـــاوةى ســـةرةآى بـــؤدميوآراسيةتى سياسى ، وةك لة

ناوبـــانطى" آتيبةآةمـــدا

Page 18: govary dangdan 5

    

17  

بازارةآــان هانــدةريكن بــؤ* -:وآراسيةتميد

@póïa‹Øíº†@ôäbè@óŽîŠ@Šaíš@ói†aŒb÷@õŠaŒbi

çò†ò†N@ @ -:ةآةمي

لة نـاخى هـةمو ئابوريـةآىبـــــازاريكى ئـــــازاددا،دامةزراوةيــةآى تايبــةت بــةمولكـــــداريىت هةيـــــة، ومولكداريةتى تايبـةتيش خـؤىلة خؤيدا جؤريكة لة جؤرةآاىن

هـــةر والتيكـــيش. ئـــازادى بــازاريكى ئــازادى هــةبيت وــت ــة جيبيني ــؤى ب ــةرآى خ ئــةآى ــاوةن بنةماي ــةواتا خ ب

بنةمايانةى آـةسةرةآية لةو دميوآراســـيةتى سياســـيان ىل

.ثيكديت -:دووةم

بـــازارى ئـــازاد ســـامان وسةرماية بةرهةم دييت، هـةموليكؤلينـــةوةآان ئـــةوةيانسةملاندوة هةتاوةآو سـامان وسةرماية والتيـك زيـاتر بيـتئةطــةرى ثــةيرةآردىن سيــستمىــةو ــوآمراىن ئ ــة ح ــى ل سياســت، ــاتر دةبيـ ــةدا زيـ والتـ

ةولةمةندةآان آـاتى زيـاترديــان لــة هــةذارةآان لةبــةردةستداية بؤ بةشداريكردن لةــةى ــة ثرؤسـ ــةتدا آـ سياسـدميوآراســـيةت ثيويـــستيةتى

ثارةو سامانيش بربرةى ثـشىت.آومةاليــةتى بــؤ دميوآراســيةتلةطةل ميذوودا دروست دةآـات

.آة ضيىن مام ناوةندة -:سييةم

بـــازارى ئـــازاد طةوهـــةرىئةوةية آـة زاناآـاىن بـوارىسؤســيؤلؤذى بــة آؤمــةلطاىمةدةىن ناوى دةبـةن، آـة لـةريكخراوةآان و ئةو آؤمةالنةىلــة آؤمةلــدا هــةن و لــةــةربةخؤن، وةك ــدا سـ حكومةتـيةآيتيـــةآاىن آريكـــاران وــةآان و ــة ئاينيـــ آؤمةلـــ

ــشةييةآان ــةلطاى. ثيـ و آومـمةدةنيش لة نيوان حكومـةت و

دا جيطةى خـؤىتاآةآاىن آؤمةل ــتةالتى ــة دةس ــةوة آ دةبينيتحكومةت سنور بةنـد دةآـات ودةرفـــةتى آؤمةاليـــةتى بـــؤــة ــان ل ــةربة خؤآ ــاالآية س ضــات، ــتةبةر دةآ ــةت دةس حكومريكخراوةآاىن آؤمةلطةى مةدةىنثشت بة ئابورى بازارى ئازادــؤدابينكردىن ــتيت بــ دةبةســبووجةى خؤى آـة ثـشتطريى يـة

بـةردةوامىبؤى و مانـةوةو بؤ فةراهةم دةآـات، مةحالـةــةىب آؤمةلطــةى دميوآراســيةت بمــةدةىن بتوانيــت هــةلكات،ة ةلط آؤ ؤن ض ةك ة

Page 19: govary dangdan 5

    

18  

ــست ــةدةى بي ــاتىن س ــةل ه لةطويةآدا دميوآراسـيةتيش سـةرى

آةسيـــــستميكى–هةلـــــدا حكومية،خــةلكى لةميانةيــداسةرآردةآاىن خؤيان لةثرؤسـةى

ــ ــذاردنيكى ريكوثيـ ك وهةلبـــدا ــازادو رآابةريــــ ئــــ

وةك سيستميكى–هةلدةبذيرين ــةرجةم ــؤ سـ ــذاردن بـ هةلبـ

ئــةوةش.دةولــةتاىن جيهــان ــ ــدىامان ــة ئي ــة آ ى ئةوةني

ميـــذوو آؤتـــاىي ثيـــديت،ــةرئةجنام ــةتان سـ هةموودةولـلةريكةى ثرؤسـةيةآى سـةخت وجـــيطري بـــرةو بةثرؤســـةىدميوآراسيةت دةدةن، جازووبيت

نـــط، ئـــةوةبوويـــاخود درةلةآؤتايدا بريمةنداىن هاوضةرخــتةقينةى ــةي راســ دوامنوونــحكومةتيكى باشـيان دؤزيـةوة

واتــة لةطــةل دوودليــةآى.ــاىف ــك مـــ زؤرةوة، وةختيـــ–هةلبذاردن دةدريتـة خـةلك

نةك هةر لةئةمريكاى بـاآوروــةلكو ــاوا، ب ــةورثاى خؤرئ ئ

ريكاى باشورو ئةوروثاىملةئةــ ــةالت و خؤرهـــ ةالتىخؤرهـــ

ــةفريقياش ــت و ئـ –ناوةراسـئةوانيش حةزدةآةن راى خؤيان

لةسةر شيوازى حكومراىن هةبيتخـــةلكى دةيانـــةويت ئـــةو.

آةسانةى آة ثؤستة سياسيةآانــةرووى ــت ربـ ــة دةسـ دةطرنـليثرســـينةوة بـــن، وياســـاطةليكيان دةويـت رةزامةنـدىــةى ــةك لةريط ــت ن ــان بي خؤي

زةنطـةوةبةآارهيناىن زةبـرو ســــةثينرابيت، هــــةروةهاحكومةتيكيان دةويت آةئازادى

بةرةنطاربوونةوةى دميوآراسى

ثيرت بريآويتز:نوسيىن

Page 20: govary dangdan 5

    

19  

ئــةمرؤ زؤربــةى دةولــةتاىنجيهـــان خـــاوةن سيـــستمىــةردةوام ــوآراتني، و بــ دميــــة ــارةى دةولةتـــــ ذمـــــدميوآراســــيةآان لــــةزياد

، بزوتنــــةوةىيــــةبونداى جيهـاىندميوآراسى لـة جـةنط

دووةمةوة، بةتايبةت لةماوةىســالةى رابــردوودا) 30(ئــةو

يوةيةآى سةرســورهينةرشــبة.هةنطاوى بةرو ثيـشةوة نـاوة

ــالى . ــة س ــةى1950ل دا، نزيكدةولةتى دميوآراسى هـةبو) 20(

دةولةتة خاوةن ) 80(لةنيوان آــاىن جيهانــدا-ســةروةرية

،بةالم لةوآاتةوةو لةسـايةىــةرلنيدار ــوارى بـ ــاىن ديـ مـ

ــةآى زؤر، و تارادةيــــــــهةلوةشانةوةى يةآيىت سـؤظيةتبــةبي بــةآارهيناىن هيــز وآؤتاىي هاتىن رووبةرووبونةوةىنيوان خؤرهـةال ت و خؤرئـاوالةئاآامى سةرآةوتىن ئـةمريكالةجةنطى سارددا، دميوآراسيةتــةالت و ــةوروثاى خؤرهــ لةئــــورو ــةمريكاى باش ــياو ئ ئاس

ريقيادا بةشـــيوةيةآىئـــةفبةرضاو بالو بؤوة ، لـةماوةى

ــارةى) 30( ــالى رابردوداذم ســيةآان ــة دميوآراســ دةولةتــطةيــشتة ســى جــار بةرامبــةرــةبو ــةجاران ه ــدةى آ .ئةوةن

ئيستا بـةثيى راطةيانـدنيكى،) فريرم هـاوس (دامةزراوةى ــةى ــةتى) 120(نزيكــ دةولــ

دميةآراسى لةجيهاندا هةيـة ،ــة ــان3/2وات ــةتاىن جيه دةول

ــان ــةمرؤ ذمارةيـ )193(آةئـ. دةولةتى خاوة ن سةروةرية

ــةهيض ــةيةك آـ ــة ناوضـ تاآـــةردةوامى ــةآى بـــ جولةيـــبةئاراستةى طؤراىن دميوآراسـىتيدا بةدى نةآريت ناوةضـةىخؤرهةالتى ناوةراسـتة، بـةالم

آؤمةليك بـةرةوثيش2005سالى ــيىن آةجي ــةخؤ ب ــووىن ب ــض ىةطــوو ــحالى بــــ ....خؤشــــ

ــةآان و ــة نةتةوةي هةلبذاردنبةريوةضوىن هةلبذاردنةآان بؤدةربــريىن رةزامةنــدى لةســةرــدا،و ــة عيراقـ ــتور لـ دةسـ

آرتىن هيزةآاىن سـوريا لـةردةىندخــاآى لوبنــان، و داواآــر

حكومـــةتيكى نوينةرايـــةتىلةاليــةن طةلــةوة ،و بريــارىسةرؤآى ميسرى حوسىن موبـارةك

ىنةبارةى ئةجنامــــــدلــــــــزىب، ــرة ح ــةآاىن ف هةلبذاردنــة ــةيةك ل ــةندآردىن ياس وثةس

ى)جملـس االمـة (ئةجنومةىن ئوممة آويىت آة ماىف دةنطدن دةداتـةذنــان، ئةوانــة هــةموويانئاماذةيـــةآن بـــؤ طـــةالىنخؤرهةالتى ناوةراسىت موسـلمانآة ئاميزيان بؤ دميوآراسـيةت

يةآىيوةشـــبةآردؤتـــةوة و .ن بةدةنطيةوة دةضن فراوا

بالوبوونـــةوةى دميوآراســـيةلةســــةرتاثاى جيهانــــدا،وادةآات تيطةيشتىن طرميانةآاىنو ثرانسيثةآاىن و ئةطـةرةآاىنلةضوارضــيوةيةآى فراوانــدا

دةشــى بــؤ ئــةو.زةرورى بــن آةســانةى آــةرؤذيك لــةرؤذانبواريـــان بـــؤ نةرةخـــساوةلةسايةى هيض سيستميكى ديكـة

ــذ ــيةت..ين دا بــ دميوآراســ .ثةسةندبكةن و ثيى رازى بن

ــانةى ــةو آةسـ ــةروةها ئـ هـبةاليةنــــةوة دميكراســــيةتتارادةيــــةك ئــــةزمونيكىــة ــةى ل ــة،ياخود ئةوان نويي

Page 21: govary dangdan 5

    

20  

-دميوآراســـيةت ضـــى يـــة ؟-ت لةآويوة هـاتوةوآراسيةودمي

بـةض-ضون طةشـةىي آـردوة ؟ ــى ريطةيــةك دميوآراســيةت دةشبةشيوةيةآى مـةعقول جيـاوازبيت؟ ئةو ثرةنسيثانة ضني آـة

آراسيةت دةست بـةرداريانودمينابيـــت ؟ آامةيـــة اليةنـــةالوازةآـــاىن دميوآراســـيةت وئاراستة ناذيرانةآاىن ؟ ضـؤنــوونانة ــيش ض ــةرو ث ــةو ب ئ

ةربان لةسـةر سياسـةتىآاريطجيهاىن و تةآنولؤذيا دةبيـت، لةئةطةرةآاىن دميوآراسيةتدا

دميوآراسيةت لة يوناىن

آؤنوشةى دميوآراسى لة دوو وشـةى

دميـــوس آراتـــوس(يؤنـــاىن ــةى) ــرياوة، بةمانـــ وةرطـــ

وشـةى.دةسةسةالتى طـةل ديـت دميوآراسى لـة يؤنـاىن آونـدابةمانةى ثيضةوانةى ثاشايةتى

درايةوة، آة دةسـةالت لـةليكــوو ــيكدا ب ــةهنا آةس ــت ت دةس

ياخود بةمانةى حكومةتـةماىن.نوخبـــة، آـــة آةمينةيـــةآىزؤرآةم لة خةلك دةسـتةالتيانلةدةستدا بوو ليكدةدرايـةوة

لةطةل ئةوةى آة دميوآراسيةت.ــؤ ــتوريك ب ــوة دةس ــةبوو ب نيؤنان لة رؤذاىن رابـردوودا،ــار ــةم جــ ــى بؤيةآــ آةضــ

اسيةتى راسـتةقينة لـةدميوآرشارى ئةسـيناى آونـدا سـةرىــية ــدى دميوآراس ــدا، ئي تهةل(لةوى بةردةوام بو لةسـالى

ــالى 508 ــةتاوةآو س ى ) 268 هــةىن ــةتا تةم ــني، ه ــيش زاي ثوياليةتة يةطرتوةآان دةبيتـة

ــالى ) 241( ــال، لةس )2017(سن وةكؤدا، شارى ئةسـيناى آـ

دودريذترين دميوآراسيةتى زين لــــة ميــــذووى جيهانــــدا

.دةمينيتةوة ــاخود ــةل ي ــينادا ط ــة ئةس ل

وجنـــاوطآةســـاىن لـــةبارو واتة ئةو–حكومرانيان دةآرت

هاوالتيانةى لة رةطةزى نيرينــة ــةنيان ل ــال) 18(و تةم س

ــةرةوذوورة ــيوةيةك–بـ بةشـراســتةوخؤ و لــة آؤمةلــةىطشتيدا، بوئازادى لة مةسةلةــيةآان دةدوان و سياســـــــدمشتومريان لة بارةوة دةآـر

لة طؤرةثـاىن طـشىت شـارةآةدالـــة ناوةراســـىت ســـةدةى.

ثيننجــةمى ثــيش زايــني، ئــةو

Page 22: govary dangdan 5

    

21  

مو ئةوانــة آةضــىةلةطــةل هــدميوآراسيةتى ئةسينا لة دةستــةبوو ــارى ن ــةطران رزط رةخن

بو هةريةك لة ئـةفالتونئةوة.ى ثـــيش زايـــني و )427-347(

ى ثيش زايني،)322-384(ئةرستؤ هاو رابووونة لةسـةر ئـةوةىــةوة ــيةت زؤر ل ــة دميوآراس آ

نرتيىنادوور تـــرة آـــة مـــةزسيـــستمةآان بيـــت، يـــةآيكلةخةتاآاىن دميوآراسيةت ئةوةىآــة ريطةبــة خــةلكى دةداتــان ــاىن خؤي ــةثيى ئارةزوةآ ب

لة جياتى ئةوةى بـةثيىبذينعةقل و ضاآةو جواميرى خؤيان

.بذين ئةفالتون بةشيوةيةآى تايبةتىسور بـوو لةسـةر بريارةآـاىنخؤى لةبارةى دميوآراسـيةتةوةبــؤ دادطــاىي آــردىن مامؤســتا

-469(مةزنةآةى خـؤى سـوآرات ــةوةبو ) 399 ــني، ئ ــيش زاي ث

لةاليـــــــةن دةســـــــتةى) 500(سويندخؤرانةوة آة لـة

هــاوالتى ئةســيناىي ثيكهــاتبوــةتى ــة تؤم ــراو ب ــاىي آ دادطبةدخوآردىن منداالن و تاوان وخراثــةآارى بريــارى مــردىن

.بةسةردرا بةالم ويراى ثةناطريى ئةفالتون

Page 23: govary dangdan 5

    

22  

ــى ــشىت دةشـ ــيوةيةآى طـ بةشـليرةدا ئـةفالتون و–بطوتريت

ــةهيز ــةى بـ ــتؤ رةخنـ ئةرسـهاوالتيــاىن–ئاراســتة ناآــةن

ئةسينا هيض دذايةتيةآيان لةــيةت و ــوان دميوآراســـ نيـــآؤياليةتى يـاخود لـة نيـواندميوآراسيةت و بـة دوورطـرتىن

Page 24: govary dangdan 5

    

23  

ثةيرةوةى دميوآراسى

-:ليربالى ثــةيرةوةى ليربالــى لةســةر

1704-1632(ك ؤن لـ ؤثةيرةوى جـ ،)1836-1751(، وجيمس ماديسن )

ــسكيو ــارون مونتي -1689(و بــت)1755 ــل آانـ ،و ئيمانيويـ

ــتيوارد)1724-1804( ــون س ،و جدامــةزراوة،) 1873-1806(ميــل

لةسةر بناغةى ئـةو بـاوةرةىممو ئـادةميزاد ئـازادنآة هة

يةآسانن بة ثيى ياساى سروشتئةو ثـةيرةوةش ثيويـسىت بـة.

تيطةيــشتىن ئــةو ئــازادي ويةآسانية سروشتية هةيـة آـةبةجةمكى مافة هاوبةشةآان بةيةآساىن لة نيـوان هةموانـدا

لــةو رؤذانــةدا قــسةآردن.لةبارةى مافةآاىن مرؤظ بوتةمةســـةلةيةآى بـــاو لـــةبرى

دن لةســـةر مافـــةقـــسةآربةالم ثرةنـسيثى.سروشتيةآان

مافةآاىن مرءظ آة ثشتطريية بؤبةلينامةى نةتةوةيةطرتوةآانو ياساى نيو دةولةتيش باشـرتدةضةســـثينيت، لةآاتيكـــداآؤمـــةك و ثـــشتيواىن لـــةآؤمةليكى هةمة جؤر لة داب ونةريتةوة وةردةطريت آـة رةط

مافةو ريشةى بؤ ثةيرةوآردىن ــةآان ــتية ليرباليـــ سروشـــ

.ريتةوة ةدةطثرانسثى ليربالى، بةاليةىن آةمبة دوو ريطةى يةآالىي آـةرةوةثرنــسيثى دميوآراســى راســت

يةآةميان، ئةوةية.دةآاتةوة ذياىن ئـةخالقىى اطلة طؤشة ني

ــات ــةوة دووث ــيةوة ئ و سياسدةآاتــةوة، آــة مرؤظايةتيــةهاوبةشــةآةمان ســةرةآى تــرو

نضينةىي تـرة لـة جياوازيـةبــاخود ــيناتيةآان يــــ ضــــ

ةطةزيةآان يـان ئيتنيـةآانرياخود تةنانـةت لـة بـاوةرة

ــةآانيش ــان،.ئاينيـ دووةميـئةوةيـــة آاتيـــك ثيناســـةىئازادى و يةآساىن دةآةين بـةجــةمكى مافــةآان آــة لــةثيشــةبووة، ــةوة ه ــووىن حكومةت بئةوا ثرانسيثى ليربالى ئـةوةدووثات دةآاتةوة آـة هةنـدىــةآان ــة دذى تاآ ــوين ل ريوش

حكومـــةت ئاوريـــانهةيـــة،ليناداتةوة، جاقةبارةى هةستو نةسىت زؤرينـةى خـةلك هـةر

لةبةر ئـةوة لـة.ضؤنيك بيت رؤذآارى ئةمرؤدا آاتيك خةلكــيةت ــةمكى دميوآراســــ ضــــبـــــةآاردينن، بةراســـــىتمةبةستيان لـة دميوآراسـيةتى

ــة ــةموو.ليربالي ــةروةها ه هدميوآراســــيةتة ليرباليــــة

وآراســـيةتىنوييـــةآان، دمي

Page 25: govary dangdan 5

    

24  

ــسؤن ــيمس ماديــــــ جــــــــةوةى بةرانطاربوونـــــــــــولكرد، ــيةتى قبــ دميوآراســ

رةلةرؤذنامةى فيـدرالى ذمـا ، آة بةشـيكة لـةو زجنـرية)10(

وتارة رؤذنامة نوسيانةى آـةلةطةل ئةليكياندةر هاميلتؤن

-1745(و جؤن طاى ) 1755-1804(دةنوسيى، بؤ رازى آردىن) 1829

هاوالتيــان بــؤ ثــشتطريآردىنماديـسون.دةستورى ئـةمريكى

ئــةوةى دووثــات آــردةوة آــةىسيستمى نوينةرايـةتى آـة ر

تؤنــؤمىؤنــةوةى ئبةدريذبوودةدات لة آؤماريكى بازرطـاىن

ــ آىةئــالؤزدا آــة لــة ذماري

ــاتوون ــشتوان ثيكه زؤرى دانييةآى فراوان و هةمةوآة بةزة

ــةوة ــؤردا دريذدةبيتــ .جــهةروةها لة هةمان آاتدا بـةــةرةوةى ــت آ ــةريكى راس فاآت

تيش دادةنريـت آـةةدميوآراسيدةربرينيكـــة لـــة ويـــست و

نوآةيـةآاىن طـةلهةوةئارةزة لة جياتى ئةوةى خةلك دةنـط.

لةسةر هةموو ياسايةك بـدةن، بةآةســانيكىطئيــستة دةنــ

هةلبذردراو دةدةن، آة بةهؤىي و ليهاتوويـــانيشـــارةزا

ةوطــلةسياســةتداو بــةهؤى ثيريتآسةنطيان لة آؤمةلدا، دة

ثشتيان ثي ببةسـريت، ئـةوانياساآان بـةئارامي و لةسـةر

ادةريذن، بةجؤريك ئةوخؤىي د ياســـايانة لـــة خزمـــةتى

خــؤ.بةرذةوةنــدى طــشتيدابن ئةطــــةر خــــةلك زانيــــاننوينــةرانيان ئةرآــةآانيانوةك ثيويــست بــةجى نــةهيناو

لةو متمانةيـة آرد ناثاآيان خـةلكاآة ثيياندرابوو، ئةو

بؤيان هةية ئةو جؤرةآةسـانةهةلنةبذيرنـــــةوة، لـــــة

.يندةدا هةلبذاردنةآاىن ئاــيةتة ــة دميوآراســـــ لـــــنوينةراتيةآاندا طةل خـاوةىنســةروةرية، وحكومــةت ثــشتبةرةزامةندى ئةوان دةبةستيت

بــةالم ئــةوةى طــةل لةســةرى.ــةو ــت، ئـ ــد نابيـ رةزامةنـــةواوةى ــة تــــ ثرؤطرامــــــةو ــةآان و ئــ دةزطاحكوميــريوشوينة جيطريانـةى دارشـتىنياســاآان و ناوبــذى آــردىن

بــةو ريطةيــة.ناآؤآيةآانــة طـــةل رازى دةبيـــت لةســـةرريزطــرتىن ئــةو ياســايانةىلةاليــــةن نوينةرانيــــةوةدةرضوون، بةوانةوةشـةوة آـة

Page 26: govary dangdan 5

    

25  

ــيةتة ــة دميوآراســــ رنطــــــويىن ــةىل ريوش ــان ط جياوازةآدامةزراوةىي جياوز لة ثيناوىمـــاىف تاآـــةآان و ثارســـتىنــادا ــةردةم ياس ــساىن لةب يةآ

ببـــذرين ، و زووربـــةىةلهدميوآراسيةتة نويية آانيش بؤــستميكى ــة ، سيــــ منوونــــبةرلةمانيان هةلبـذارد بـؤئةوةى لة ميانةيـدا سـةرؤآىــة ــةجيكردن ل ــتةالتى جيب دةسحكومةتيكدا هةلبذيرن آة ثشتبـــة دةســـةالتى ياســـادانان

ــتيت ــة.دةبةســــ وياليتــــــةآطرتوةآان يــــــــــــــســـةربةآةمينةيةآة آةلـــةو

ةوة سيستميكى سةرؤآايةتىرووثةيروآرد آة لةاليةن طةلـةوةسةرؤآى دةستةالتى جيبةجيكردن

هةلبذيريت، آـة بةشـيوةيةآىطشىت جياواز و سةربةخؤ دةبيت

و.لة دةسـتةالتى ياسـادانان هــةردوو سيــستم ثــشت بــة

يكى دادوةرى دةبةسـنتتدةستةالــذيكردنيكى ــؤ ناوبــــ بــــ

آيانةىدادوةريانة لةو ناوآؤ آــــة لةســــايةى ياســــادا

ــةرهةلدةدةن ــة.سـ باوةروايـتايبةمتةندىي سيستمى ثةرلةماىنخؤى لةوةدا دةبينيتةوة، آـةزياتر بـةدةنط ويـست خواسـىتطةلةوةو دةضـيت و نةرميـةآىزياتريش دةبةخشيتة ئةندامـة

ــذيرراوةآان ــةبارةى.هةلب ولــستمى ــديىت سيـــ تايبةمةنـــ

خـؤىسةرؤآايةتيش باوةرواية لــة سيــستميكى ضــاوديرى وهاوسةنطى ثةيوةست بة ئريادةىطةل و بة سياسةمتةداراىن بةرزخــواز دةبينيتــةوة، آــة بــؤــةالتةآاىن ــةوةى دةسـ جياآردنـــةجيكردن و ــادانان و جيب ياســةو ــةزراوة، ئـ دادوةرى دامـهاوالتيانةى آة لة سايةى ئةودوو سيستمةدا دةذين ثيويستة

ــةرن ــة ئةلتـ ــري لـ اتيظيكبـــةىن ــابتوانن الي ــةوة، ت بكةنالوازو اليةىن بةهيز لة سيستمىحكومةتةآــةيان دةســت نيــشانبكةن لةطةل فـراواىن مـةوداىــشةوو ــة نةخ ــةآان ل جياوازيــةزراوة ــزايىن دامــــ ديــــدميوآراســيةآاندا، ئةزمونــةميذوييــةآان ئامــاذة بــةبوىنبنــضينة طــةليكى ديــاريكراودةآـــةن آـــة دميوآراســـيةتى

ــة )óra@óï a‹Õº‡Üa( ردةم ســـــت دةســت بــةرداريان ناتوانيبيت، ئةو بنةمايانةش خؤيـانلةضــةند مــةرج و آؤتيكــدادةبينيتةوة آة دةخريتة سـةر

Page 27: govary dangdan 5

    

26  

ــةت ــارى حكوم ــة،.آ ــؤ منون بئازادى رادةربرين آة بريتيةلة ئازادى بريبؤضون و ئازادىمشتومرو آيشمة آيـشم، ريطـة

يت لة دانـاىنلة حكومةت دةآر جـــؤرة يةســـايةك آةبةســـةرــسةثينيت ــدا بــــ خةلكيــــــين، ــةوة و ءا بلـ وابريبكةنـئــةوةش شــتيكى بنــضينةييةضونكة هةموو ئازاديةك بةندةبــةتواناى هاوالتيــةوة بــؤطةيشنت بةبريو رايـةآى دروسـتبــؤ دانــاىن نةخــشةو ثالنيكــى

ئازادى آؤبوونـةوة.سةربةخؤ ــ ــؤ دةس ــة ب تةيارمةتيدةريك

بةرآردىن مـاىف هاوالتيـان لـةتــاوتويكردىن بــريو راآانيــانــةل يةآرتيدا،بــة ئــازادى لةطبةئاشــكرا ئةطــةر ويــستيان،

.ياخود بةشاردنةوةيان

ئـــازادى خواثةرســـىت ئـــةوة

دووثات دةآاتةوة آة حكومـةتداناتوانيت بةسةر هاوالتيانـ

بــسةثينيت ضــون خــوا ثةرســىتــاوةرؤآى ــاخو نـ ــات، يـ بكـ

ــ ــةربـ ــايىن بةسـ اوةريكى ئـهاوالتيان بـسةثينيت، يـاخودلةبنةرتدا خواثةرسـىت بـةزؤرــسةثينيت، ــدا ب ــةر خةلك بةســةو ــتىن ئـ ــةروةها ثاراسـ هـآةسانةى بة تؤمةتى ئةجنامداىنتاوانيك آة حكومةت دةسـتطريىآـــردون، لـــة بـــةآارهيناىندةســــةالتى رةهــــاى خــــؤىبةشيوةيةآى سـتةمكارانة لـة

دةســتطريآردىن يــاخودآــاتىلــــةآاتى راطــــرتىن يــــان

.دادطاييكردىن

بنـةماآاىنوموةمةرج نيـة هـ دميوآراســيةت وردةآاريــةآاىنــةوة ــةآان بطريت ــة رةمسي ماف

ــةربةخؤى. ــاي س ــونكة دادط ض

سةرضاوةيةك لةسةروى سياسةتىحــزىب دةســتةبةر دةآــات، بــؤناوبذيكردىن ئةو ناآؤآيانـةى

ةرآة ياسـا ثيـداطرييان لةسـ ــةيان ــاخود ريطـ ــات يـ دةآـثيــدةدات يــان ريطريــان ىل

ئابورى ئـازاد ريطـة.دةآات بؤ تاآى آؤمـةل خـؤش دةآـات

رةى رةنج و ماندوبووىنةتالةبخؤى خبوات و زمينةى هاوآـارىو آيبةرآيش لة نيوان يـةآرتىخؤش دةآات بـة شـيوةيةك آـةبةطةشـــةآردن و ســـةقامطريى

طةريتـةوةئابورى بؤ آؤمةل ب ــازاد،. ــدياى ئ ــةروةها مي ه

سةرضــاوة طــةليكى زؤر بــؤهاوالتيان دةستة بةر دةآات ضهةوال و دةنطو باسةآان ض بؤآيبةرآيى بريو راجياوازةآان،ئةوة والة هاوالتيـان دةآـاتتا بطةن بة بريارة شةخـسى وتايبةتيـــةآان خؤيـــان بـــة

.ريطةيةآى نارةمسى ةىبيطومــــــان لــــــةبار

دميوآراسيةتة جياوازةآانـدا،ــارى ــةتيكى دي ــةر حال ــة ه لآراودا، ئةطـةرى سـةرهةلداىننـــاآؤآى تارادةيـــةآى زؤرلةروى طةيشنت بة هاوسـةنطيةكلة نيوان مافةآاىن هاوالتيـانو دةســــةالتى حكومةتــــدا،هةروةها دةشـى نـاآؤآيش لـةنيوان خةلكى ذيرو ليهاتو لة

ــ ــرتاآتورى بن ــارةى س ضينةىيبمنوونةىي لة دةزطاى دادوةريداهةبيت، هةروةها جياوازى لـةبارةى رادةى طوجنـاوى ئـةرآىدةولــــةت لــــة ريكخــــستىنئابوريـــشدا هـــةبيت و لـــةئةوثـــةرى ســـنورى ئـــازادى

.رؤذنامةطةريشدا ــةرذةوةىن ــة ب ــؤرة ل ــةو ج بة ل ة آ يةتةآانة دميوآراس

Page 28: govary dangdan 5

    

27  

ï@óÜ@熊a‰jÜóè@ôäbØóánI211@H@çbïäbØóáŽîŠóè@ì@ü‚óiŠó@ômóÜìò†

I1997NH@@سيستمى هةلبذاردن والت

1997ساىلقةبارةى شيواز

)1(ثةرلة مانئةفغانـست

ان 205 فرةىي براوةى يةآةم

ــةريىب ئةلبانيا ــستمى دوو-ت سي خوىل

ــةتى نوينةرايــــ 140 نيمضة ريذةىي

ــسىت نوينة جةزائري ــةتىلي راي ريذةىي

ــةتى نوينةرايــــ 430 ريذةىي

ســـامواى ئةمريكى

20 فرةىي براوةى يةآةم

ــةتى بلؤك-تةريىب ئةندؤرا نوينةرايــــ 28 نيمضة ريذةىي

ــةتى ئةنطؤال ــسىت نوينةراي لي ريذةىي

ــةتى نوينةرايــــ 220 ريذةىي

ئـةنتطواو بربؤدا

17 فرةىي براوةى يةآةم

ــسىت نوينة ئةرجةنتني ــةتىلي راي ريذةىي

ــةتى نوينةرايــــ 257 ريذةىي

ــةتى براوةى يةآةم-تةريىب ئةرمينيا نوينةرايــــ 189 نيمضة ريذةىي

(ئـةوروثا )هؤلةندا

21 فرةىي براوةى يةآةم

148 زؤرينة دةنطداىن ئةلتةرناتيظ ئوسرتالياــةتى نةمسا ــسىت نوينةراي لي

ريذةىيــةتى نوينةرايــــ

183 ريذةىي

ائـةزربيج ن

ــةريىب ــستمى دوو-ت سي خوىل

ــةتى نوينةرايــــ 125 نيمضة ريذةىي

دورطـةآاىن بةهاما

49 فرةىي براوةى يةآةم

بـــةحرين)2(

فرةىي بلؤك-براوةى يةآةم30

300 فرةىي براوةى يةآةم بةنطالدش 28 فرةىي براوةى يةآةم باربادوس 260 زؤرينة سيستمى دوو خوىل بيالروسياــسىت بةجليكا ــةتىلي نوينةراي

ريذةىيــةتى نوينةرايــــ

150 ريذةىي

Page 29: govary dangdan 5

    

28  

29 فرةىي براوةى يةآةم بليزــةتى بنني ــسىت نوينةراي لي

ريذةىيــةتى نوينةرايــــ

83 ريذةىي

40 فرةىي سيستمى بلؤك بةرمؤدا 150 فرةىي براوةى يةآةم بوتان

هاوســةنطى ئةنــداميىت ثؤليظيا تيكةالو

ــةتى نوينةرايــــ 130 ريذةىي

بؤســـنةو هةرسك

ــةتى ــسىت نوينةراي لي ريذةىي

ــةتى نوينةرايــــ 240 ريذةىي

47 فرةىي براوةى يةآةم نوتسواناــةتى بةرازيل ــسىت نوينةراي لي

ريذةىيــةتى نوينةرايــــ

513 ريذةىي

بــــةىب هةلبــــذاردىن بروىن راستةوخؤ

___ __

ــةتى بؤلطاريا ــسىت نوينةراي لي ريذةىي

ــةتىنوينةرا يــــ 240 ريذةىي

بورآينــا فاسؤ

ــةتى ــسىت نوينةراي لي ريذةىي

ــةتى نوينةرايــــ 111 ريذةىي

485 فرةىي براوةى يةآةم)3(بورما ــةتى بوروندى ــسىت نوينةراي لي

ريذةىيــةتى نوينةرايــــ

81 ريذةىي

]تيبىن [ ريزبةنديةآـة . هيض رونكردنةوةيةآمان لةسةر رةوشى دميوآراتى نيـة

دةبةسـتيت، يـاخود دوايـني 1997ثشت بة سيستمى هةلبذاردىن ئايـارى .هةلبذاردنةآان

.ئةندامة هةلبذيردراوةآان لة هةلبذاردنيكى راستةوخؤ دا/ 1 .1973دوايني هةلبذاردنةآاىن بةحرين لةسالى/ 2 1990دوايني هةلبذاردنةآاىن رآابةرىي لة بؤرماى ئةجنومةىن طةل سـالى / 3

.بةالم ريطةبة ئةجنومةن نةدرا وةك ئةجنومةنيكى هةلبذيردراوسيستمى ناوى والت

1997هةلبذاردىن قةبارةى شيواز

ثةرلةمان ليــسىت نوينةرايــةتى آةمبوديا

ريذةىينوينةرايـــةتى

ريذةىي120

نوينةرايـــةتىبراوةى يةآةم-تةريىب آامريون نيمضة ريذةىي

180

295 فرةىي براوةى يةآةم آةندارأس(دورطــــةآاىن

)خضرليــسىت نوينةرايــةتى

ريذةىينوينةرايـــةتى

ريذةىي79

19 فرةىي براوةى يةآةم دورطةآاىن آاميانآؤمارى ئةفريقياى

ناوةراست 85 زؤرينة سيتمى دوو خوىل

125 زؤرينة سيستمى دوو خوىل تشادليــسىت نوينةرايــةتى تشيلى

ريذةىينوينةرايـــةتى

ريذةىي120

__ ___بــــــــــــــــةىب ضني

Page 30: govary dangdan 5

    

29  

ليــسىت نوينةرايــةتى آؤلؤمبيا ريذةىي

نوينةرايـــةتى ريذةىي

168

42 زؤرينة سيستمى دو خوىل دورطةآاىن آوروس 125 زؤرينة سيستمى دو خوىل آؤمارى آؤنطؤ

دورطـــــــــةآاىن )نيوزيلةندة(آوك

25 فرةىي براوةى يةآةم

ليــسىت نوينةرايــةتى آؤستاريكا ريذةىي

نوينةرايـــةتى ريذةىي

57

ــةريىب آرواتيا ــراوةى-تـ بـ يةآةم

نوينةرايـــةتى نيمضةريذةىي

124

589 زؤرينة سيستمى دو خوىل آوباليــسىت نوينةرايــةتى قوبرس

ريذةىينوينةرايـــةتى

ريةىي 80

ليــسىت نوينةرايــةتى آؤمارى ضيك ذةىيري

نوينةرايـــةتى ريذةىي

200

ليــسىت نوينةرايــةتى دانيمارك ريذةىي

نوينةرايـــةتى ريذةىي

179

65 فرةىي دةنطداىن بلوآى حزىب جيبؤتى 31 فرةىي براوةى يةآةم دؤمينيكا

ليــسىت نوينةرايــةتىآؤمارى دومينيكان ريذةىي

نوينةرايـــةتى ريذةىي

120

نوينةرايـــةتىداىن بلؤكدةنط-تةريىب ئيكوادؤر نيمضةريذةىي

77

444 زؤرينة سيستمى دوو خوىل ميسرليــسىت نوينةرايــةتى سلفادؤر

ريذةىينوينةرايـــةتى

ريذةىي84

ليــسىت نوينةرايــةتى غينياى ئيستوائى ريذةىي

نوينةرايـــةتى ريذةىي

80

ليــسىت نوينةرايــةتى ئرييرتيا ريذةىي

نوينةرايـــةتى ريذةىي

130

ليــسىت نوينةرايــةتى ئيستونيا ريذةىي

نوينةرايـــةتى ريذةىي

101

547 فرةىي براوةى يةآةم يوبياسئة 14 فرةىي براوةى يةآةم ميكرونيسيا

70 فرةىي براوةى يةآةم-بلؤك فيجىليــسىت نوينةرايــةتى فينلةندا

ريذةىينوينةرايـــةتى

ريذةىي200

577 زؤرينة مى دوو خوىلسيست فةرةنسا 19 زؤرينة سيستمى دوو خوىل غينياى فةرةنسى

بولينــــــــسياى فةرةنسى

ليــسىت نوينةرايــةتى ريذةىي

نوينةرايـــةتى ريذةىي

41

سيستمى ناوى والت 1997هةلبذاردىن

قةبارةى شيوازثةرلةمان

120 زؤرينة سيستمى دوو خوىل طابون 36 ةىيفر سةرآةوتوى يةآةم طامبيا

Page 31: govary dangdan 5

    

30  

سيـستمى دوو-تةريىب جؤرجيا خوىل

235 نيمضة ريذةىي

هاوســةنطى ئةنــدامى ئةلمانيا تيكةالو

ــةتى نوينةراي ريذةىي

656

200 فرةىي براوةى يةآةم غاناليــسىت نوينةرايــةتى يونان

ريذةىيــةتى نوينةراي

ريذةىي 300

15 فرةىي براوةى يةآةم طرانادا 42 زؤرينة سيستمى دوو خوىل رةنسىآوادلوىب فة

21 فرةىي براوةى يةآةم طوامى ئةمريكى 80 نيمضة ريذةىيبراوةى يةآةم-تةريىب طواتيماال

33 فرةىي براوةى يةآةم آرينسى بةريتاىن 114 نيمضة ريذةىيبراوةى يةآةم-تةريىب غينيا

ليــسىت نوينةرايــةتى غينيابيساو ريذةىي

ــةتى نوينةراي ريذةىي

100

ليــسىت نوينةرايــةتى غيانا ريذةىي

ــةتى نوينةراي ريذةىي

53

83 فرةىي سيستمى دوو خوىل هايىتــةتى نوينةرايةتى ريذةىي هندؤراس نوينةراي

ريذةىي128

هاوسةنطى ئةنـداميىت مةجةر تيكةالو

ــةتى نوينةراي ريذةىي

386

ليــسىت نوينةرايــةتى ئيسلةند يذةىير

ــةتى نوينةراي ريذةىي

63

543 فرةىي براوةى يةآةم هيندليــسىت نوينةرايــةتى ئةندةنوسيا

ريذةىيــةتى نوينةراي

ريذةىي425

270 زؤرينة ليسىت دوو خوىل ئريان 250 زؤرينة سيستمى دوو خوىل عرياق

ــةتىتاك دةنطى طويزاروة ئريلةندة نوينةراي ريذةىي

166

ــةآاىندور ــان(ط ى)م بةريتاىن

24 فرةىي براوةى يةآةم

ليــسىت نوينةرايــةتى ئيسرائيل ريذةىي

ــةتى نوينةراي ريذةىي

120

هاوسةنطى ئةنـداميىت ئيتاليا تيكةالو

ــةتى نوينةراي ريذةىي

630

175 فرةىي بلؤك-براوةى يةآةم ساهل عاج 60 فرةىي براوةى يةآةم جامايكا

ستمى سي ناوى والت 1997هةلبذاردىن

قةبارةى شيوازثةرلةمان

ــةريىب يابان ــراوةى–تـ بـ يةآةم

نوينةرايـــةتى نيمضةريذةىي

500

53 فرةىي براوةى يةآةم جيرزى بةريتاىنــى ئوردن ــاك دةنطـــ تـــ

نةطويزراوةنوينةرايـــةتى

نيمضةريذةىي80

Page 32: govary dangdan 5

    

31  

188 فرةىي براوةى يةآةم آينيا 39 زؤرينة ىلسيستمى دوو خو آرييباتى

687 فرةىي براوةى يةآةم آؤرياى باآورنوينةرايـــةتى براوةى يةآةم آؤرياى باشور

نيمضةريذةىي299

50 فرةىي بلؤك آويت 35 زؤرينة سيستمى دوخوىل قريغزتسان

85 فرةىي بلؤك الوسليــسىت نوينةرايــةتى التظيا

ريذةىينوينةرايـــةتى

ريذةىي100

128 فرةىي دةنطداىن بلؤآى حزىب لوبنان 65 فرةىي براوةى يةآةم ليسوتوليــسىت نوينةرايــةتى ليربيا

ريذةىينوينةرايـــةتى

ريذةىي64

ــذاردىن ليبيا ــةىب هةلبـ بـ راستةوخؤ

___ __

نوينةرايـــةتىليسىت نوينةرى ريذةىي خلتنثتاين ريذةىي

25

ــةريىب ليتوانيا ــستمى دو-ت سي خوىل

نوينةرايـــةتى نيمضة ريذةىي

141

ليــسىت نوينةرايــةتى لوآسمبورط ريذةىي

نوينةرايـــةتى ريذةىي

60

120 زؤرينة سيستمى دو خوىل مةآدؤنياليــسىت نوينةرايــةتى مةدغةشقةر

ريذةىينوينةرايـــةتى

ريذةىي138

177 فرةىي براوةى يةآةم مةالوى 192 رةىيف براوةى يةآةم ماليزيا 40 فرةىي بلؤك مالديظ

147 زؤرينة سيستمى دو خوىل ماىلنوينةرايـــةتىتاك دةنطى طويزراوة مالتا

ريذةىي65

33 فرةىي براوةى يةآةم دورطةآاىن مارشال 45 زؤرينة سيستمى دوخوىل)فةرةنسا(مارتينيك

ووة طـؤران بةسـةر دا هـات 2005سيستمى هةلبذاردن غراق لـة سـالى *ــارة ــت ذم ــذةىي دةآري ــةتى ري ــستمى نوينةراي ــةيرةوى سي ــستا ث ئي

.آورسية) 275(آورسيةآانسيستمى ناوى والت

1997هةلبذاردىنقةبارةى شيواز

ثةرلةمان 79 زؤرينة سيستمى دو خوىل موريتانيا 70 فرةىي بلؤك موريشيوس

ى"مــــايوت" فةرةنسى

ــوىل ــستمى دوخ -سي براوةى يةآةم

17 زؤرينة

ــةنطى مةآسيك هاوســــــ ئةنداميىت تيكةالو

500 نوينةرايةتى ريذةىي

104 زؤرينة سيستمى دو خوىل مولداظيا

Page 33: govary dangdan 5

    

32  

18 زؤرينة سيستمى دو خوىل مؤناآؤ 76 فرةىي براوةى يةآةم مةنطؤليا 7 فرةىي براوةى يةآةم مونتسرات 222 فرةىي براوةى يةآةم مةغريب

ــسىت موزةمبيق ليــــــــــــةت ىنوينةرايـــ

ريذةىي

250 نوينةرايةتى ريذةىي

ــسىت ناميبيا ليــــــــــــةتى نوينةرايـــ

ريذةىي

72 نوينةرايةتى ريذةىي

ــى تاورو دةنطـــــــــ ئةلتةرناتيظ

18 زؤرينة

205 فرةىي براوةى يةآةم نيثالــسىت هولةندا ليــــــــــ

ــةتى نوينةرايـــ ريذةىي

150 نوينةرايةتى ريذةىي

دورطــــةآاىن ئةنتيل

ــسىت ليــــــــــــةتىنو ينةرايـــ

ريذةىي

27 نوينةرايةتى ريذةىي

نيـــــــــوآالؤدونيــاى

فةرةنسى

ــسىت ليــــــــــــةتى نوينةرايـــ

ريذةىي

54 نوينةرايةتى ريذةىي

ــةنطى نيوزيلةندا هاوســــــ ئةنداميىت تيكةالو

120 نوينةرايةتى ريذةىي

ــسىت نيكاراطوا ليــــــــــــةتى نوينةرايـــ

ريذةىي

92 نوينةرايةتى ريذةىي

ــةريىب ةجيةرن ــراوةى-ت ب يةآةم

ــضة ــةتى نيمـ نوينةرايـ ريذةىي

83

593 فرةىي براوةى يةآةم نةجبرييانــــــــايو

)نيوزيلندا(ــةم ــراوةى يةآ -ب

بلؤك 20 فرةىي

دورطــــةآاىنماريانــــاىبـــــــاآور

ئةمريكا

18 فرةىي براوةى يةآةم

ــسىت نةرويج ليــــــــــــةتى نوينةرايـــ

ريذةىي

165 نوينةرايةتى ريذةىي

ــذاردىن مانعو ــةىب هةلب ب راستةوخؤ

__ __

217 فرةىي براوةى يةآةم ثاآستان 30 فرةىي براوةى يةآةم باالو

دةســــتةالتى فةلةستيىن

88 فرةىي بلؤك

Page 34: govary dangdan 5

    

33  

سيستمى ناوى والت 1997هةلبذاردىن

قةبارةى شيوازثةرلةمان

ــسىت ثةنةما ليـــــــــــةتى نوينةرايــ

ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

72

109 فرةىي براوةى يةآةم بابواغيناى نوىــسىت ثاراطواى ليـــــــــ

ــةتى نوينةرايــ ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

80

ــسىت ثريؤ ليـــــــــــةتى نوينةرايــ

ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

120

204 فرةىي بلؤك فليثنيــسىت ثؤلةندا ليـــــــــ

ــةتى نوينةرايــ ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

460

ــسىت طالثورتو ليـــــــــــةتى نوينةرايــ

ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

230

53 فرةىي براوةى يةآةم)ئةمريكا(ثورتريكوبةىب هةلبـذاردىن قةتةر

راستةوخؤ__ __

دورطــــــــــةآاىن )فةرةنسى(رينيون

44 زؤرينة سيستمى دوخوىل

ــسىت رومانيا ليـــــــــــةتى نوينةرايــ

ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

328

تــةريىب بــراوةى رؤسيا يةآةم

نوينةرايــــــةتى نيمضةريذةىي

450

70 فرةىي براوةى يةآةم روانداــسىت سان رميؤ ليـــــــــ

ــةتى نوينةرايــ ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

60

ــسىت سان تؤمى وبرنيسى ليـــــــــــةتى نوينةرايــ

ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

55

بةىب هةلبـذاردىن سعودية خؤراستةو

__ __

ــةريىب سنيطال ــى-ت دةنط بلؤآى حزىب

نوينةرايــــــةتى نيمضةريذةىي

120

بـراوةى–تةريىب سيشيل يةآةم

نوينةرايــــــةتى نيمضةريذةىي

33

ــسىت سرياليون ليـــــــــــةتى نوينةرايــ

ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

68

83 فرةىي-بلـــؤآى حـــزىب سنطافورة

Page 35: govary dangdan 5

    

34  

ــسىت سلوظاآيا ليـــــــــــةتىنوي نةرايــ

ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

150

ــسىت سلوظينيا ليـــــــــــةتى نوينةرايــ

ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

90

47 فرةىي براوةى يةآةم دورطةآاىن سليمانبـراوةى–تةريىب )5(سؤمال

يةآةمنوينةرايــــــةتى

نيمضةريذةىي123

ــسىت باشورى ئةفريقيا ليـــــــــــةتى نوينةرايــ

ريذةىي

وينةرايــــــةتىن ريذةىي

400

ــسىت ئيسثانيا ليـــــــــــةتى نوينةرايــ

ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

350

ــسىت سريالنكا ليـــــــــــةتى نوينةرايــ

ريذةىي

نوينةرايــــــةتى ريذةىي

225

) 1969(زانياريةآان ثشت بة دواين هةلبذاردنةآاىن سؤمالى سـالى ) 5(

.دةبةستيت

سيستمى ناوى والت 1997ذاردىنهةلب

قةبا شيوازرةىثةرلة مان

ــانت ســـــتس و آيـ

نيفس

11 فرةىي براوةى يةآةم

ــانت ســـ لوسيا

17 فرةىي براوةى يةآةم

سانتبيريو ميكيلون

–سيــستمى دوخــوىل براوةى يةآةم

19 زؤرينة

سانتفنسنت

ودورطةآان

طرينادين

15 فرةىي براوةى يةآةم

275 فرةىي براوةى يةآةم سودانيسىت نوينةرايةتىل سورينام

ريذةىي 51 نوينةرايةتى ريذةىي

55 فرةىي براوةى يةآةم سوازيالندليسىت نوينةرايةتى سويد

ريذةىي 349 نوينةرايةتى ريذةىي

200 نوينةرايةتى ريذةىيليسىت نوينةرايةتى سويسرا

Page 36: govary dangdan 5

    

35  

250 فرةىي براوةى يةآةم سوريا دةنطـىتاك-تةريىب تايوان

نةطويزراوة 164 نوينةرايةتى نيمضةريذةىي

181 زؤرينة سيستمى دوو خوىل تاجكستان 232 فرةىي براوةى يةآةم تنزانيا 391 فرةىي بلؤك تايالند

81 زؤرينة سيستمى دو خوىل تؤطؤ 9 فرةىي براوةى يةآةم تونطا

تريندات و توباطو

36 فرةىي براوةى يةآةم

ةنطى آتلةىد-تةريىب تونس حزىب

163 نوينةرايةتى نيمضةريذةىي

ليسىت نوينةرايـةتى تورآيا ريذةىي

550 نوينةرايةتى ريذةىي

تورآمانست ان

50 زؤرينة سيستمى دو خوىل

ــةآاىن دورطــورك تــــ

وآايكؤس

13 فرةىي براوةى يةآةم

12 فرةىي براوةى يةآةم توفالو 214 فرةىي براوةى يةآةم ئؤطةندا 450 زؤرينة سيستمى دو خوىل ئؤآرانيا

ــاراتى ئيمــةرةىب عـــ

يةآطرتو

ــذاردىن ىب هةلبـــــ راستةوخؤ

___ __

قةبار شيواز 1997سيستمى هةلبذاردىن ناوى والت

ةىثةرلةمان

شانــــــــــشيىنبةريتان"يةآطرتو

"يا

659 فرةىي براوةى يةآةم

وياليةتةيةآطرتوة آاىن ئةمريكا

435 فرةىي براوةى يةآةم

ليـــسىت نوينةرايـــةتى ئؤرطواى ريذةىي

99 نوينةرايةتى ريذةىي

250 زؤرينة سيستمى دوخوىل ئؤزباآستاننوينةرايــــــــــةتىيةك دةنطى نةطويزراوة فانواتو

نيمضةريذةىي50

ــداميىت ظةنزةويال ــةنطى ئةن هاوس تيكةالو

203 نوينةرايةتى ريذةىي

393 ينةزؤر سيستمى دوو خوىل ظيتنامعةزراى بـةريتاىن

دورطةآاىن 9 فرةىي براوةى يةآةم

15 فرةىي بلؤك عةزراى ئةمريكىويلــيس وفوتونــا

فةرةنساليـــسىت نوينةرايـــةتى

ريذةىي 20 نوينةرايةتى ريذةىي

47 فرةىي بلؤك-براوةى يةآةمسامةواى خورئاوا

Page 37: govary dangdan 5

    

36  

301 فرةىي براوةى يةآةم يةمةنينةرايـــةتىليـــسىت نو يوطؤسالظيا

ريذةىي 138 نوينةرايةتى ريذةىي

210 فرةىي براوةى يةآةم زائري-آؤنطؤ 150 فرةىي براوةى يةآةم زامبيا 120 فرةىي براوةى يةآةم زمبابؤى

Page 38: govary dangdan 5

    

36  

سيستمى سياسى

ôn“ @ôÙŽïä‡äbbäZ@ @طــــرنطرتين جياآــــةرةوة،ــسا، ــستةمى فةرنـــ آةسيـــــةأل ــةراورد لةطــــ بةبــــسيستةمةآاىن ترى خـودان داىبــرين، ــى ديــــ دميوآراســــجيادةآاتةوة، نةبوىب رةطةزى

رةنطة هؤآارى. بةردةوامييةئــةوةش بؤميــذووى سياســىفةرةنسا بطةريتةوة، ضـونكةميذوويكــة زياترشؤرشــطيرىوثةشيوى تيدابووةو لةماوةىنيوسةدةدا، سى شؤرشى طةورة

ــالةآاىن )1848-1830-1789(لةســووة، ــةرثا بـ ــدا بـ لةويـلةسةرةتاى سةدةى رابـردووشثينض آومار بـةدواى يةآـدا

روباري سياسـيان طرتؤتـةآاــيانيان ــةىن سـ ــت، تةمـ دةسـلةضةند ساليك تينةثةريةوة،هةروةها فةرةنسا لةناوةوةــةربازى ــريدىن س ــةتى داط مةين

داطريآارى(خاآةآةى ضةشتووة ــاىن ــةرى جيه ــةلمانيا لةش ئ

هةروةها لةدةرةوةى) دووةم خاآى خؤشى، شكسىت سةربازيشىــدا، ــةرةآاىن رزطاريــ لةشــ

،1954ظيتنــــام(وة خــــوردوهةروةك خـةريك). 1962جةزائري

بوومةســــةلةى هةلويــــستلةآيشةى سةربةخؤى جةزائرييشرووبةرووى شةريكى آاولكةرى

ــةوة ــةموو. بكاتـــ ئةوهـــــةوة ــة بةيةآـــ روداوانـــآاريطةريان بةسةر ئاراستةىسيستةمى سياسـى فةرةنـساداهةبووة، لةدوايدا دةستوورى

ــالةآاىن ،1848، 1814، 1804(ســشدا) 1946، 1852،1857 لةدوايـ

ى1958دةســـــتورى ســـــالى ــةدواداهات ــيوةية. بـ بةوشـ

دةردةآـــــةوآ فةرنـــــساــةدةى ــةرةتاى ســــ لةســــنؤزدةهةمةوة تـاآو رابـووىنــاىل ــةم لةسـ ــارى ثينجـ آؤمـ

،جطــة لــةماوةى آؤمــارى1958نةىب جيطرى) 1940-1870(سييةم

.ريذةى بةخوةيةوة نةديووة

لةفةرةنسا

طؤران جةالل

ــس ــى ئي ــستةمى سياس تاىسي

Page 39: govary dangdan 5

    

37  

ــة، ــاذة ثيدان ــاى ئام جيطآةتوندوتيـــذىء ملمالنيـــى

ــد ــةئاي ــة ل يؤلؤذى، يةآيكــستةمى ــديىت سيــ تايبةمتةنــــةلةيةش ــةو مةس ــسا، ئ فةرةنضارةسةر نةبوو، تـاآو تـاكــةرى ــةجكار آاريط ــى ي رؤليكلـــةرةوتى ئةوسيـــستةمةداــيىت ــونكة آةسـ ــةطيرا، ضـ نـديطــؤلء رةســيدى ميــذووىيــةواىن ــاوبراو وةك ثالــ نــ

ــيرتان ــيىت م ــةرخودان و آةس بوةك تاآيكى خـودان قورسـاىيرؤشنبريىء توانـاو تـةآتيكىــةبوارى ــةى لــ داهينةرانــــان ــدا، توانيـ ريكخراوةييـــزة ــشةى هيـ ــارة نةخـ دووبـسياسيةآاىن فةرةنسا، بـةثيىــانء ــةتى خويـ ــسىت تايبـ ويـلةســـــايةى بـــــارودؤخىديــــاريكراوى نــــاوةوةوــسا دةرةوةى فةرةنـــــــــ

.بنةخشيننةوةçbØómýóò†@çaíŽïä@õ‡äòíîóqZ@ @

دا،سةرؤك آؤمار لةفةرةنسا ــية، ــستةمى سياس ــى سي آليللةآاتى رووبةرووبونةوةشى ضــران ض ــةرؤك وةزي ــةل س لةطلةآةأل وةزيرةآانيش هةلويسىتــونكة ــةهيزترة، ض ــةروك ب سســةرؤك دةســةالتى فــراواىنهةيــةو بريــاردان لةســةرزوربــواريش بوليكدانــةوةى.تايبةتى خوى هيلدراوةتةوة ــشى ــةالتى زوري ــةروةها دةس ه

امبةر ثةرلةمان هةية،لةبةربةشـــــيوةيةك دةتـــــواىنــينيتةوة، هةليبوةشــــــــــينةوة ــةمانيش ليثرسـ ثةرلـ

بـةالم ئـةو. لةسةرؤك ناآات ــةرؤك ــةى س ــةالتة زؤران دةسهةيــــةتى، وايليناآــــاتــة ــةالتى جيب ــاآرةوى لةدةس تجيكردندا بكات، بةلكة لـةودةسةآلتةدا ئةجنومةىن وةزيرانبةشــدارى ســةرؤك دةآــةنء بةرثرسيــــشن لةبــــةردةم

ــدا ــةربارى. ثةرلةمانــ ســئةوانةش راثةراندىن آارةآانثيويسىت بةهاريكارى هـةردووبالى دةسـةالتى جيبـةجيكردن

)سةرؤك وئةجنومةىن وةزيـران (

Page 40: govary dangdan 5

    

38  

熋َïu@ójïŽïu@ômýóò†Z@ @

ســةرؤك آؤمــار بةهاوبةشــىــران ــةرؤك وةزيـ ــةل سـ لةطـ

ــاىن ــةت(وةزيرةآ ــى)حوآم ثيلةبنـةرةدا سـةرؤآى.رادةبن

ــذاردىن ــار بةهةلبـــ آومـــناراســــتةخوء لــــةريطاىآومةلــةآاىن هةلبذاردنــةوة

بــةالم آاتــآهةلدةبذيردرا،ــالى ــتوور لةســـــ دســـــ

ــةرؤآى1962 ــةموارآرا، سـ هـــذاردىن ــار بةهةلبـــ آومـــ

سـاأل)7(راستةخؤء بؤمـاوةى ــةوة ــازة بكريت ــةدةآرى ت آ

.هةلدةبذريردرآسةرؤك آؤمار لةفةرةنسادا،ــةالتة ــةو دةسـ ــةربارى ئـ ســـةى وةك تةقليديانـــــــــهةرسةرؤآيكى تر هةيةتى،ئةودةسةالتانةشــى هةيــة، آــة

ســـةتى دةرةوةنةخـــشى سياــشة ــى يةآةمي ــات، بةرثرس بكلةئاسايشء ئارامى نيشتمانءــةرزةمينةآةى ــتىن سـ .ثاراســـا ــاريزةرى دةزط ــةروةها ث هــة ــة ل ــيةآانء بةرثرس سياســدى ــووىن ثةيوةن ــت ب تةندروس

ئـةو. نيوان ئةو دةزطايانة تايبةمتةنديانـــةش بـــوارى

ــردراونء ــوز(ط ــةرؤآى) حمج ســةجييان ــةهنا جيب ــار بةت آؤم

هةروةها سةرؤك بـؤى. تدةآاهةية لةهةر آاتيكدا بيـةوآــينيتةوةو ــةمان هةلوةش ثةرل

ســةربارى. راثرســى بكــات هةموو ئةمانـة، دةسـتوريش،ضةند دةسـةالتيكى نائاسـاىيءلةضةند باريكى دياريكراودا

جيطـاى. بؤ فةراهةم آردووة ئامــاذة ثيدانــة، ضــونكة

Page 41: govary dangdan 5

    

39  

ســـةرؤك آؤمـــار ســـةرؤآىوةزيران دادة مةزريىن، بةالملــة هةلبــذاردىن آةســةآانبؤئةو ثؤستة ئـازاد نييـة،ــرانء ــةرؤآى وةزي ــونكة س ضوةزيرةآـــان لةبةرامبـــةرثةرلةمان بةرثرسـن، بؤيـةسةرؤك آؤمار ناضـارةء هـةر

حزىب زؤرينةىدةبآ سةرآردةى ــيك ــان آةسـ ــةمان يـ ثةرلـلةوحيزبةى زؤرتـرين آورسـىثةرلةماىن بةدةسـت هينـاوة،بـــؤ ســـةرؤآى وةزيـــران

.هةلبذيرآسةرؤآى وةزيرانيش بة راوذلةطـــةأل ســـةرؤك آؤمـــارــذيرآو ــة لدةب ــان ه وةزيرةآــاريش ــةرؤك آؤم ــةرخودى س هبريــــارى دامةزرانــــدني

بـةآلم. وةزيرةآان دةردةآات ر ســةرؤك آؤمــار ،زؤرجــا

لةداناىن سـةرؤآى وةزيـرانءوةزيرةآــــان ئازدةبــــآ،ــةى ــةو آاتـ ــةتى لـ بةتايبـحزبةآةى سةرؤك هـةمان ئـةوحيزبــة بيــت، آةزؤرينــةى

.ثةرلةماىن بةدةست هيناوةــةهاوآارىء ــةت بــ حكومــهاريكــارى لةطــةأل ســةرؤكلوتكةى ئيدارةى والت دةطرنة

ــت ــوترى،. دةســـ دةىب بطـــحكومــــــةتيش بــــــوارى

ــردراوةتا ــةآاىن ط يبةمتةندييآةطرينرتين وةزيفةى). حمجوز(

حكومةتيش لةسيستةمى سياسيىــسادا فةرةنـــــــــــــــ

ريكخـــــسنتء:بريتيةلـــــة

بةريوةبردىن ثةيوةندى لةطةألثةرلـــةمان، ليكولينـــةوةلــــةثرؤذة ياســــاييةآانــةردةم ــة ب ــةوةى خبريت بةرل

حكومةت بةآؤمـةل. ثةرلةمانــةمان ــةر ثةرلــ لةبةرامبــ

ــة، ــةمانيشبةرثرســ ثةرلــلةهـةر) آؤمةلةى نيـشتماىن (

آاتيكــدا بيــةوآ متمانــةلةحوآمةت دةسةنيتةوة، بةالمئةو آارة يةك جار لةميذووىــةم ــارى ثينجـــــ آؤمـــــ

. روويداوة)1962سالى( جيطــاى وةبــري هينانــةوة،ــةآاىن ــةرجةم حكومةتـــ ســـــووىن ــدا ب ــسا، لةثةي فةرةنآومارى ثينجةمةوة، حكومةتى

يــــة، هةتالــــةوئيئتالفيــك ــة حيزبي ــةش، آةتاآ آاتانــشى ــةى ثةرلةمانيــ زؤرينــ

جائةو حكومةتانـة. هةبووبآ-86-81-62سـالةآاىن (راسرتةوة

ــةثرةو)88 ــان ضــ -86-81(يــ .بن)تاآوئيستا88

çbäa†bbî@ômýóò†Z@ @ثةرلـــــةمان دةســـــةالتىياساداناىن لـة ئةسـتؤدايةءــديت ــةن ثيك ــةدوو ئةجنوم .ل

ــريانء آ ــةىن ث ــةىئةجنوم ؤمةل .نيشتماىن Leئةجنوومةىن ثريان : يةآةم

)Senat ( ثيكـديت، بةدةنطـداىن319لة

ــةريطاى ــتةوخؤو لــ ناراســآؤمةلـــةآاىن هةلبـــذاردنءلةسةر ئاسىت هةر ثاريزطايةك

آومةلـةآاىن . هةلدةبذيردريت:هةلبذاردنيش ثيك ديـن لـة ذمارةيـــــةك نوينـــــةر،

Page 42: govary dangdan 5

    

40  

ــشتماىن: دووم ــةى ني آومةل)lAssemble Nationa'L:(

)577(ةوة لة )1986(لةسالى )555(ئةنــــدام ثيكــــديت،

ئةنــــدام نوينةرايــــةتىفةرةنسا دةآةن، ئةواىن تريشنوينةرايــــةتى ناوضــــةءزةويةآاىن ثشت دةريـاى سـةر

هةلبـذاردىن.فةرةنسا دةآـةن نوينةر بؤ آؤمةلةى نيشتماىنبةريطاى هةلبذاردىن راستةخؤــةتى ــستةمى نوينةرايـ بةسيـ

ــاوةى ــذةى بوم ــال) 5(ري سسيستةمى هةلبذاردىن. (دةبيت

ريــذةى، لةهةلبذاردنــةآاىنبةريوةضــوو، بــةالم1986ســالى

ــستةمة11/7/1986 ــةو سيــ ئــهةلوةشايةوة، طةرايةوة بـؤــؤن، ــستةمى آ ــارآردن بةسي آــذاردىن ــستةمى هةلبــ آةسيــ

).بازنةىي تاآةآةس بووــاداناندا، ــةى ياس لةثرؤس

وو بةالى ئةجنومـةىنتاى تةراز ــساىب ــةر ح ــشتمانية، لةس ني

ــريان ــةىن ث ــةىن. ئةجنوم ئةجنومثــــريان هــــيض رؤلكــــىلةســــةندنةوةى متمانــــةــآ ــة، دةبـ ــةت نييـ لةحكومـبطوترآ، ئةجنومةىن ثريان، هةررؤليكى تةقليـدى لةميـذووىــرآ، رؤألو ــسا دةطيــ فةرنــوةزيفةآـــةى وةك مـــاليكى

ثــسثؤرى سياســيية، تــاآوة و تةنطــــذةآاىنلةآيــــش

سيستةمى سياسى وردبيتـةوة،هةروةها تاآو نوينةرايـةتىباشرتى ثاريزآاو هةريمـةآانلةناوةندى دةسةالت دةستةبةرــةى ــةك رؤألو وةزيف ــات، ن بك

. سياسى هةبيتشيوازى ثيـشنيارو طفتوطـؤــةجؤرى ــاآان، ب ــةر ياس لةسئةوياســـايانة دةطؤريـــت،آةدةستورى بةسآ جـؤر ياسـا

هةرضــى. دابةشــى آــردوون ــؤ ــشة ب ــةر دةستثيشخةري لةمثيشنيارآردىن ياسـاآان، وةكيةك بؤحكومـةت نوينـةرةآان

ــراوة ــةم آ ــةى. فةراه آؤمةلنيشتماىن سانسؤرى خؤى لةسةرحكومـــةت لـــةمياىن مـــاىفبرياردان يان رةتكردنـةوةىثرؤذةى ياسا ثيشنيارآراون،ــة، ــردىن بودجـ ــةند آـ ثةسـ

وو زارةآـى،ثرسيارى نوسـرا ــوى ــةوة، ط ــةى ليكؤلين ليذنــري راديــــــــــــــــــ

هتد، ثيادة).......الستماع(ســةربارى ئــةوةى. دةآــات

ــاىف ــشتماىن مـ ــةىن نيـ ئةجنومـســةندنةوةى متمانــةى لــةحكومةت هةية، بةالم دةسةالتىــةردوو ــةجيكردن بةهــ جيبــــةروو ــؤ رووب ــةوة، ب بالييبوونةوةى ئةجنومةىن نيشتماىن،

، هةنـدى جـارهؤآارى فـشار شيوازى بيزارآةريشى لةبـةر

ــتداية ــةرؤك. دةس ــونكة س ضآؤمار ماىف هةلوةشـاندنةوةىئةجنومةنء سازداىن هةلبذاردىنــة، ــازةى هةيـ ــريعى تـ تةشـهــةروةها حكومــةتيش مــاىفثةيوةست بووىن بةرثرسـياريىت

Page 43: govary dangdan 5

    

41  

õŠòì†a†@ômłóò†@Z@ @دةزطايــــــــةآى دادوةرى

ــاتء وة ــةريوةى دةب ــةىب زيفخــؤى بةوثــةرى ســةربةخؤىيلةهـــــةردوو دةســـــةالتىياسادانانء جيبةجيكردن راىيــدا ــى لق ــة سةرس ــاتء ب دةآ:دابـــــــةش دةبيـــــــت ــةدةىن،جنائى،آارطيرى .مــــــة ــةوةش ل ــاى رةتكردن دادطآاروبارى مـةدةىنء جنائيـدابــــــاآلترين دادطــــــاىتيهةلــضوونةوةية، هــةروةكــاالترين ــةت ب ــةىن دةول ئةجنوم

ــةىن ــدارةاليـــ ثةيوةنديـــ .لةآاروبارى آارطيريدا

بةآلم دادطاىي آردىن سـةرؤآىوالت بةتاواىن خيانةتى طةورةــردىن ــاىي آــ ــان دادطــ يــوةزيرةآـــــان، لةســـــةرتاوانــةآان، يــان خراثــىــاى ــة ريط ــةوا ل ــت، ئ رةوشدادطايةآى باآلى تايبةتـةوةدةبيتء بةبريارى ثةرلـةمان

.دادةمةزريتى سـالىهةروةها لة دةستور

ئةجنومـــةنيكى دةســـتورى1958هيناية بوون، آة سـةالحيةتىــتورى ــةرادةى دةس ــيىن ل روان

ــووةآاندا ــا دةرض ــووىن ياس بــايانة ض ــةو ياس ــة، جائ هةيــووبن، ض ــةمان دةضـ لةثةرلـــساآاىن برياروريـــــــــــدةرضوولةاليةن سةرؤك آؤمارو

ــت ــةوة بيـ ــةو. حكومةتـ ئـــة ــةش ل ــدام)9(ئةجنومةن ئةن

آة لة سةرؤآىثيكديت وهةرية ــريان ــةىن ثـ ــارو ئةجنومـ آؤمـــشتيمانيش ــةى نيــ وآؤمةلــ

ــةى ( ــدام3هةريةآـــ ئةنـــئةنـــداماىن ئةجنومةنةآـــة)

ــةن،ماوةى ــارى دةآـــ ديـــسالةوناتوانر)9(آارآردنيان

ــةوة،دةبآ آ تازةبكريتـــــبطوترآ، سةرؤك آؤمار يـةآآلةئةندامةآاىن ئةو ئةجنومةنةبؤسةرؤآى ئةجنومةنةآة ديارى

ســةرؤكدةآــات، هــةروةها آؤمارةآاىن ثيـشوش بـةحكومىــدامى ــةآانيان بةئةنــ ثلــــةذمار ــةت ه ــةىن دةول ئةجنومــان ــةالم رؤليـ ــرين، بـ دةآـلــــــةرؤلى ئةندامــــــة

.بنةرةتيةآان آةمرتةسةربارى ئةوةى هةلسوآةوتىئةجنومةىن دةولةت، ئةوسنورةىتيثة رانـد، آـة لةدةسـتورــشان ــارو دةستنيـ ــؤى ديـ بـ

ئيستاش رؤلـىآرابوو، بةالم ئةو ئةجنومةنة بـةهؤى الوازىــةدياريكراوى ــا، ب وةك دةزطماوةتةوةو هـيض قورسـاييةكــارى ــةرى ديـ ــان طاريطـ يـلةئاراستةى سةرجةم سيستةمى

.فةرونسادا نييةــةتىء ــستةمى حزبايــ سيــــة ــزو رةوتـ ــرنطرتين هيـ طـ

: سياسيةآانهيض آؤت بةنديكى ياسـاييى

حزب، آؤمةلة، : بؤ ثيكهيناىن

Page 44: govary dangdan 5

    

42  

حزىب سؤسياليست -1بـــةآؤنرتين حـــزىب سياســـىهاوضـــــةرخى فةرةنـــــسا

ــت ــةى. دةذميردريــ رةطةآــدةطةريتـةوة،) 1905(بؤسالى

ــةى ــساى(لةوآات ــى فةرةن لق-S-F-Iنيونةتةوةىي آريكاران

O ( ــةآى وةك بزوتنةوةيـــسياسىء سةنديكاىي، بةئاماجنىطــــــؤريىن آؤمــــــةلطاىــةرمايةدارى، ســــــــــــ

رتن بــةتيئؤرىبةسةرضــاوةطمارآسيزمء بةثالثـشىت هيـزوتوانــاى ريكخــراوةىي ضــيىن

ثـاش. آريكاران دروست بـوو هةلطريســــــاىن شؤرشــــــىبةلشةفيةآةآانيش لةشـورةوىي

باليكى ئـةو حيزبـة. جارانآةهــةوادارى ســةرآردايةتىناوةنــديىت شــورةوىي بــوو،لةحزب ضوونة دةرةوة، ضوونةــييةم ــةوةىي س ــاو نيونةت .نبةالم بالة رةسةنةآةى، وردةــورذواى ــؤحزبيكى بـ وردة بـــاتر ــؤراء زيـ ــساز طـ ضاآـلةراســرتةوةآان نزيكرتبــوون

لــةماوةى. لــةوةى ضــةث بــندووآةســـــايةتى) 1920-1969(جـى(و)1946-1920ليون بلـؤم (

بةدواى يـةآرت)1969-1946مؤليةسةرآردايةتى ئـةو حزبـةيان

ش لـةماوةى).جى مولية .(آردسةرؤآايةتى حكومةتى1956-1957

ئيئــتالىف آــردو لةهــةردوو

Page 45: govary dangdan 5

    

43  

تاآوئيستاش، حزىب نـاوبراوــالء ــدا، ب ــةريزةآاىن خؤي لطروثى جياواز دةطريتة خـؤ،بؤيةشة سياسةتةآاىن نـاوةوةــدى و دةرةوةى، آؤبةنــــــــة، ــةو طروثانةي ــسىت ئ هةلويلةمةســـــةلة نـــــاوخؤىيء

بةالم لةسالى. دةرةآيةآانداــزى آــارآردةىوة، ) 1971( هي

ــةثدا ــةالى ض ــزب ب ــةموو ح هــزب ــةوةش حـــ دةروات، بـــــسا ــى فةرةن ــشةى سياس لةنةخجيطايــــةك داطريدةآــــات،طةلــــةميانروةوة دةســــتــةثى ــةنزيك لةض ــدةآات ب ثي.تونـــدرو آؤتـــاىي ديـــت ــةو ــستاى ئـ ــةى ئيـ بةرنامـحزبـــةش، آورتدةآريتـــةوة

ــة ــارى:ل ــدان بؤثاريزط هةولــةمى ــةىن آــ ــردن لةاليــ آــ

وونةوةى ريـذةى آـرىءبةرزبــارى، ــؤآردىن بيكـــ قةالضـــــارى ــىت آـ ــةخؤى دةسـ طرتنـــةى ــةو ثيكهات ــكردوو ل آؤضآؤمةاليـــةتى فةرةنـــسادا،هانداىن نامةرآةزىء بةشدارىــة ــاران لـ ــردىن آريكـ ثيكـ

Page 46: govary dangdan 5

    

44  

حزىب آؤمةنيسىت فةرةنسا -2وةك جيابوونةوةيـــةك لـــة

ةنساى نيونةتـةوةىلقى فةر (1920و لةســـالى )آريكـــاران

دروست بوو، هةرخؤشـى بـالىطةورةى نـاو ئـةو ثيكهاتـة

)ليـنني (مةرجى ) 21(بوو هةر ــاو ــوونة نــ ــشى بؤضــ يــــول ــييةم قب ــةوةى س نيونةت

ــرد ــةرووى. آـ ــة لـ ئةوحزبـــيةوة ــديؤلؤذى و سياسـ ئايـبةتــةواوى لــةذير رآيفــى.يةآيىت سؤفيةتى جاران بـوو

ــاآ ــاىن دووةم،ت ــةرى جيه و شرؤلى لةذياىن سياسى فةرةنساــاوترين ــوو، بةرض ــةم ب دا آــدا، ــدارى لةحكومةتــ بةشــثشتطريى ئةو حيزبة بؤ بةرةىــة ــوو ، آةبـ ــشتماىن بـ نيـســةرؤآايةتى ليــؤن بلــؤم

دروست بـوو بـةىب) 1934-1936(ئةوةى خودى حزبةآة بةشدارىحكــوم بكــات، دواى شــةرى

ــا ــاىن دووةم قورس ــةوجيه ىي ئــى ــةهؤى رؤلــ ــة بــ حزبــــةوةى لةبةرةنطاربوونــــــــاتر ــازيزم زي ــارى ن داطريآبوو، لةدواى شةرى جيهانيش،

بةشــدارى حكومــةتى آــاتىــدى ــرد، لةهةنـ ــؤلى آـ ديطـحكومةتى ديكةشدا، بؤمـاوةىآــورت بةشــدارى حكومــةتى

هيض آاتيكيش هيـزى. آردووةهةلبـــذارىن ئـــةو حزبـــةلةنزيكةى ضـارةآيكى دةنطـى

ى%) 15(ةنطدةرانء آةمرتةلة دآورسيةآاىن آؤمةلةى نيشتماىن

ــةريووة ــانء. تينةثــ ثاشــ آيرىف ئـةو1972لةدواى سالى

حزبة لةطـةل بةرزبوونـةوةىقورساىي رؤلى حزىب سؤسياليستــردء ــةزين آـ ــىت بةدابـ دةســـزىب ــاىي حـ ــةرة قورسـ بةرةبـــؤوة، ــةمرت بـ ــست آـ آؤمةنيـتاوايليهـــات لةسيـــستةمى

رةنــسادا بــووةسياســى فة%10آةمرتلـة (هيزيكى الوةآـى

).آورسيةآان %5دةنطةآان و ــةثيناو-3 ــةوة لـ طردبونـ

يان حزىب ديطـؤىل (RRRآؤمار :(

(رةوتيكة لةآةسيىت ميذووى ء رؤلى لةرزطارآردىن)ديطؤل

ــارى ــة داطريآـ ــسا لـ فةرةنـ.ئةلمانيادا بةرجةستة بـوو

ــالى ــةآيىت(1946ســــ يــــلة آؤبوونةوةى) ديطؤليةآان

هةندى لةهـةواداراىن ديطـؤلدروست بوو، بـةالم بـةخيراىي

بةتايبـةتى دواى. وون بوون ئةوةى ديطؤل خؤى برياريـدا

ــةرآردايةتى ــةوة(س طردبوونبكات) RRFلةثيناو فةرةنسا

يةآسةر نزيكةى يـةك مليـؤنهاوالتى ضـوونةناو ئةوحزبـةبوو بةطةورةترين حزىب سياسى

آاتيك. فةرةنسادا لةطؤرةثاىن نـةيتواىن1955ئةوحزبةلةسالى

بةرنامةى ضاآسازى دةسـتورىي

Page 47: govary dangdan 5

    

45  

:RPحزىب آؤمارى -4فةزىل طةورةى دروسـت بـووىنئةو حزبة بؤ ويـسىت ثياويـكدةطةريتــةوة، آــة ئــةويش

جيـسكار. ة)جيسكارديستان ()35(لةتةمـــةىن 1956ســـالى

ــةمانء ــووة ثةرل ــاليدا ض سىن دةسـتةيةآى ثةرلـةماىنتوا

ــاواز ــةخؤىء جي ــةميان ب هاوثلةروةتى ديطؤليةآان، دروست

جيـسكار(ئةو آاتـةش . بكات لةحكومـةت1966سالى )ديستان

ــةرؤآايةتى دةرضووة،ســــــرايةلةيــةآى آؤربةنــدةآاىن

ــديان ( ــة) املنتـ ــرد، آـ آـبةردةوام فـراوان دةبـوون،

ــالى ــيوةى1977تاآوسـ لةشـ سـةربةخؤىييةآيىت نيـشتماىن (

ــةآان ــةوة و)آؤماري آؤبوونثاشان بوون بةحزبيكى سياسى

لـةو). حزىب آؤمارىي (بةناوى جيـسكار(آاتةتدا بـةآردار

تواىن ثؤسىت سةرؤآى) ديستان ( لـةدذى 1974آؤمار لةسالى بـة هاوثـةمياىن)شابان دملاس

لةطةل بـاليكى تـرى ديـارىديطؤليكةآان، آةئةويش بالى

.بوو، بردةوة) اكجاك شري(دواى دؤرانيــــــــــــشىلةهةلبــذاردىن ســةرؤآايةتى

لةبةرامبــــةر1981ســــالى ــيرتان ( ــسؤ م ــزىب)فران دا،ح

ــاليكى ــارى وةك بـــ آؤمـــــار ــرتاوةى ثاريزطـــ راســـبةردةوام بوو، بةوةش لةطةألــةآان ــى ديطؤلييـــ رةوتـــطرنتطرتين هيـزةى راسـرتاوةى

ان ةن فة

Page 48: govary dangdan 5

    

46  

بةراورديك لة نيوان سستمةآاىن

هةلبذاردندا

سـستمي : (سستمةآاني هةلبذاردن

ــستمي ــةم، ســ ــراوةي يةآــ بــنوينةرايــةتي ريــذةيي ليــسيت ــةتي ــستمي نوينةراي ــراو، س داخــراوةي ــسيت آــ ــذةيي ليــ ريــدياريكراو، سستمي نوينةرايةتي

ــذةيي ــراوة / ريــ ــستة آــ ليــــةنطي ــستمي هاوس ــان، س ئازادةآ

تيكةالو، سستمي بلؤك، ئةندامييت ، )سستمي تاك دةنطي نةطويزراوة

هةر يـةك لـةو سـستمانة ثيناسـة آراوة ئةو سستمة ضـيية لـة ض والتيـك ثـــةيرةو دةآريـــت، اليةنـــة بـــاش و ــستمة ض ــةو سـ ــني، ئـ ــةآاني ضـ خراثـآاريطةريةآي هةية لةسةر نةخشةآيشاني سنوري بازنةآاني وة لة هةمان آاتـدا

ضية لةسةر حيزبة سياسيةآان آاريطةري وة ضــــؤن نوينةرايــــةتي ذنــــان و نوينةرايةتي آةمينةآان ديار دةآـرين لةطةل هينانةوةي ضـةند منونةيـةك بـؤ

.هةر يةك لةو سستمانة : بةشي دووةم

ــستمةآاني ــةراووردآاري سـ ــشتةي بـ ــي دووةم دا خـ لةبةشـ هةلبذاردن خراوةتـة روو بـؤ ئـةوةي بـة ئاسـاني ئةجنامـةآاني

.ثةيرةو آردني ئةو سستمة نيشان بدات : بةشي سيهةم

لة بةشي سيهةمدا خشتةي بةراوردآاري لة نيوان سستمي بلؤك و سستمي نوينةرايةتي ريذةيي ليسيت آـراوة هـةروةها بـةراوردي

سيـستمى ردني ليستة آراوةآان خراوةتة نيوان سستمةآاني هةلبذا براوةى يةآةم

وةى يةآةم،سيستميكى هةلبذاردنة لة سيستمى براثيناسة

و دةشى .بازنة تاك آورسيةآاندا بةآاردةهينريت

Page 49: govary dangdan 5

    

47  

هةندى لةو دةولةتانةى

آة ئةو سيستمة

ثةيرةو دةآةن

بةنطالديش،آةنةدا،هيند،ماليزيا،شانشيىن .يةآطرتو،وياليةتةيةآطرتوةآاىن ئةمريكا ويةمةن

اليةنة باشةآاىن

ى دةنطدان و جياآردنةوةى دةنطةآان ثرؤسة • .ئاسانة

بازنة تاك آورسيةآان،ثةيوةندآاىن نيوان •دةنطدةران و ئةنداماىن هةلبذيراو بة هيزتر

.دةآاتئةطةرى بردنةوةى زؤرينةى آورسيةآان لةاليةن •

يةك حزبةوة،زؤر لة ئاراداية،مةطةر ضةندحزبيكى ديكةى خاون ثشتطريى بةهيز لة

.بنثرؤسةآةدادةشى حزبة ئيقلميةآان و لؤآاليةآانيش آورسى •

.بةدةست بيننبةدةست هيناىن آورسى لةاليةن حزبة •

.توندرةوآانةوة دورة . بوار بؤ آانديدة سةربةخؤآانيش رةخساوة •

اليةنة خراثةآاىن

ثشكى حزب لة آورسيةآان مةرج نية نزيكبيت لة • بة ثشكى ئةو دةنطانةى لة هةلبذاردنةآاندا

.دةسىت هيناوةهاندةريك نية بؤ اليةنطراىن حزبة بضوآةآان تا •

.بةشدارى لةثرؤسةى دةنطداندا بكةنذمارةيةآى زؤر لة دةنطةآان بة فيرؤ دةضن آة •

.دراون بة آانديدة سةرنةآةوتوةآانلةبةرئةوةى ثيويستة حزبةآان آةسانيك آانديد •

بن، بكةن آة خاوةىن بنكةيةآى جةماوةرى فراوانبؤية دةبينني بة دةطمةن ذنان و آةمينةآان بواريان لةاليةن حزبةآانةوة ثيدةدريت بؤ

.ثاالوتنآاريطةرى

نةخشة آيشاىن سنورى

بازنةآان

.خةرجى وآاتى زؤر دةبات •زانيارى وردى لةسةر دانيشتوان و جوطرافيا •

.دةويتلةوانةية فشارى سياسى سةبارةت بة شويىن •

Page 50: govary dangdan 5

    

48  

آاريطةرى لةسةر حزبة سياسيةآان

هاندةريكة بؤ بوىن ذمارةيةآى آةم لة حزىب • .بةهيزآةبنكةيةآى ميللى فراواىن هةبيت

نةى آة خاوة ثشتطري يةآى ئةو حزبة بضوآا •بةرفراوانن،زؤر بةزمحةت دةتوانن آورسى

.ثةرلةماىن بةدةست بينننوينةرايةتى

ذنانآورسيةك بؤ خؤى مسؤطةر بكات،ئةطةر لةاليةن حزبةوة دةست نيشانكرا بيت وةك آانديديك بؤ

بؤ . آورسى، ئةطةر ئةو حزبة ثشتطريى زؤرى هةبيتذنان لة سيستمى براوةى زامنكردىن هةلبذاردىن

يةآةمدا ثيويستة ياسا بريار لةسةر ثاوةنكردىن بازنةيةك ياخود ضةند بازنةيةك بدات آةتايبةت

.بيت بة هةلبذاردىن آانديدة ذنةآاننوينةرايةتى

آةمينةآاندةشى آةسيك لة آةمينةآان آورسيةك بة دةست بينيت،ئةطةر لةاليةن حزبيكى سةرةآيةوة وةك

آانديد بؤ آورسى دةست نيشانكرابيت، ئةطةر ئةو حزبة ياخود ئةو آةمينةية خاوةن ثشتطرييةآى

ياخود دةىب هةندى آورسى .فراوان بيتتةرخانبكريت تةهنا بؤ آانديدةآاىن آةمينةآان هةبيت آيبةرآى بردنةوةيان لةسةر بكريت بؤ

ئةوةى نوينةرايةتيان لة ثةرلةماندا . تزامنبكري

) 1000(دةنطدةرى و) 1000(بازنةيةآى هةلبذاردىن منونةى يةآةم دةنطى دروستثاليوراوى

1250

ثاليوراوى 2

340

ثاليوراوى 3

60

ثاليوراوى 4

350

1000آؤى دةنطةآان )4(ثاليوراوى :براوة

) 1000(دةنطدةر،و) 1000(ىن بازنةيةآى هةلبذاردمنونةى دووةم دةنطى دروستثاليوراوى

130

ثاليوراوى 2

650

Page 51: govary dangdan 5

    

49  

ثاليوراوى 3

120

ثاليوراوى 4

200

سةرجةمى دةنطةآان

1000

)2(ثاليوراوى : براوة ليسىت داخراو/ سيستمى نوينةرايةتى ريذةىي

نةرايةتى ليسىت داخراو جؤريكة لة جؤرةآاىن نوي ثيناسة

ريذةىي،آة دةنطدةر دةتوانيت دةنط بة ليسىت حزب بدات،بةالم ناتوانيت دةنط بة ثاليوراويكى

ذمارةى ئةو .دياريكراو بدات لة نيو ليستةآةدادةنطانةى هةرحزبيك بة دةستيان دينيت، ذمارةى

ئةو آورسيانة دياريدةآات آة بؤ خؤى مسؤطةر آورسيانةى آةحزب بة و دابةشكردىن ئةو.دةآات

دةسىت هيناون بةسةر آانديدةآاىن خؤيدا بة ثيى و . ريزبةندى آانديدةآان دةبيت لة ليستةآةداياسا ئاستيك دياريدةآات لة دةنطةآان وةك

آةمرتين رادة،بؤ بةدةست هيناىن آورسيةآان، بؤ %4ياخودلة %3منونة وةك ئاسىت لة

هةندى لةو دةولةتانةى

ةو آة ئسيستمةثةيرةو

دةآةن

جةزائري، ئةنطوال، ئةرجةنتني، بةجليكا، بنني، بولطاريا، بورآينافاسو، بوروندى، آةمبؤديا،

آؤستاريكا، سلظادؤر، غينياى ئيستوائى، ) دا2005سالى(ئرييرتيا، فةرةنسا، هندوراس، عرياق

ئيسرائيل، مةغريب، موزةمبيق، نيثال، اراطواى، ثريؤ، نيكاراطوا، نةجير، ثاناما، ث

ثورتطال، باشورى ئةفريقيا، ئيسثانياو .ئؤرؤطواى

اليةنة"باشيةآاىن"باشةآان

دةنطدان و جياآردنةوةى دةنطةآان ئاسانة •آارتةآاىن دةنطدان بة ئاساىن دةهينريت،ضونكة •

جطةلة دياريكردىن حزبةآة ثيويسىت بة ضى ديكةنية، وسةرجةم ناوى آانديدةآان لةسةر

.تؤمار نةآراونليستةآة دابةشكردىن آورسيةآان بةشيوةيةآى •

.عاديالنةلةنيوان حزبةآاندا بةريوة دةضيتبةشداريكردن لة ثرؤسةى دةنطدا بةشيوةيةآى •

فراوانرت بةريوة دةضيت بة هؤى ئةوةى آةآةمرتين دةنط بة فيرؤ دةروات آة بة حزبة

.سةرنةآةوتوةآان دةدريتن حزبةآاندا بة طياىن هاوآارى لةنيوا •

.هيزدةآات لة نيو ثةرلةماندا

Page 52: govary dangdan 5

    

50  

حزبةآان،لة ميانةى ليستةهاوسةنطةآانةوة و •لةروى رةطةزو ئيتىن،وجوطرايف،وتةمةن،وباوةرى

هتد،دةنطدةران بةالى خؤياندا ....ئاينيةوةآيش دةآةن،سيستمةآاىن ليستة داخراوةآان،لة ثيناو طةشةثيداىن نوينةرايةتى هةمة جؤردا و .بةشيوةيةآى آاراتر هةولةآانيان دةخةنةطةر

خراثةآاىن

دةنطدةران ناتوانن تةرتيىب آانديدةآان •.لةسةر ليستةآاىن حزب بطؤرن

ليسىت/ضونكة سيستمةآاىن نوينةرايةتى ريذةىي •داخراو،ئةطةرى سةرآةوتىن

تاك حزىب بةزؤرينةى آورسيةآان •ة آةمدةآاتةوة،بؤية بةزةرورةت ثيويست ب

هاوثةمياىن نيوان حزبة سةرآةوتوةآان دةآات،لةثيناو ثيكهيناىن حكومةت وبة خشيىن متمانة بة

.ياساآانآاريطةرى ذمارةى

آورسيةآان لة سةر بازنةآاىن هةلبذاردن

بازنة طةورةآاىن هةلبذاردن،دةبيتة هؤى •ئةوةى آة ئةجنامةآان بةشيويةآى زؤرفراوان

.ريذةىي بن

ةرى آاريطلةسةر

حزبةسياسيةآا ن

رى بةحزبة بضوآةآان و آةمينةآان دةدات بؤ •.بةشداربونيان لة ثةرلةماندا

دةستةالتيكى زؤر دةداتة حزبةآان •وسةرآردايةتيةآان بؤ دياريكردىن ضارةنوسى

.ريزبةندى آانديدةآاىن ليستةآةنوينةرايةتى

ذنانرآات حزب دةتوانيت هةلبذاردىن ذنان دةستةبة •

لة.لة ميانةى داناىن ذنان لةسةرةوةى ليستةآةهةندى دةولةتدا ئةو مةسةلةية ياسا يةآالىي

لة هةلبذاردنة ثةرلةمانيةآةى .آردؤتةوة،دةبو بةاليةىن آةمةوة،لةناو )2005(عيراق سالى

سى آانديدى يةآةمدا ذنيك لةليستةآةدا هةبيت،و دو ذن لةناو شةش آانديدى يةآةمدا

.ةو شيوةية تاآؤتاىي ليستةآةوبتةرخانكردىن هةندى آورسى تايبةت بة •

هةلبذاردىن آانديدى ذننوينةرايةتى آةمينةآان

حزب دةتوانيت هةلبذاردىن آةمينةآان •دةستةبةر بكات لة ميانةى داناىن آانديدى

.آةمينةآان لة سةرةوةى ليستةآةمةآاىن نوينةرايةتى ريذةىي، آارئاساىن بؤ سيست •

حزبة بضوآةآان دةآات بؤ بة دةست هيناىن .آورسى ثةرلةماىن

دةشى دةستبةردارى ئةو سنورة رةمسية بيت لة •

Page 53: govary dangdan 5

    

51  

دةشى هةندى آورسى تةرخان بكريت تايبةت بة •آانديدى آةمينةآان

1000آورسى،) 15(بازنةيةآى هةلبذاردىن منونةى يةآةم دةنطى دروست بةىب دياريكردىن 1000دةنطدةرو،

.آةمرتين سنوردةنطةآ

اندةنطة%

آانآورسيةآ

انآورسية%

آانآانديدةسةرآ

ةوتوةآان 2،أ 1أ 20,0 15015,03حزىب أ

3،أ 2 ،ب1ب 13,3 13513,52حزىب ب ،3،ج2،ج1ج 40,0 42542,56حزىب ج

6،ج5،ج4ج 2 ،ء1ء 20,0 20020,03حزىب ء

3،ء 1ه 6,7 454,51حزىب ه

شيوازى هارد،ماوةى هةرة زؤر* دةنطى 1000دةنطدةر و 1000آورسى ،)15(بازنةيةآى منونةى دووةم

آةمرتين ئاست%5دروست،دةنطةآان

لة %دةنطة

آان

آو*رسيةآا

ن

آ%لةورسي ةآان

آانديدة ةآانبراو

حزىب أ

3 ،أ2 ،أ1أ 15015,0320,0

حزىب ب

2 ،ب1ب 13513,5213,3

حزىب ج

،4،ج3،ج2،ج1ج 42542,5746,77،ج6،ج5ج

حزىب ء

3 ،ء2، ء1ء 20020,0320,0

حزىب ه

454,500 ____

شيوازى هار، ماوةى هةرة زؤر*نةطةيشتؤتة سنورى رةسيمى " ه"لةبةرئةوةى حزىب

بؤية هيض آورسيةك % 5ريكراو آة ديامسؤطةرناآات،و ئةوة دةنطانةى آةلة سةرحساىب .آورسيةآان بة دةسىت هيناوة، ليى دةردةآريت

Page 54: govary dangdan 5

    

52  

ليسىت آراوةى دياريكراو سيستمى نوينةرايةتى ريذةىي

ليسىت آراوةى دياريكراو جؤريكة لة جؤرةآـاىنثيناسة

ريذةىي،آـة دةنطـدةر دةتوانيـتنوينةرايةتىدةنط بة حزب بدات و دواى ئةوةش دةنـط بـةوــةمان ــسىت ه ــة لي ــة ل ــدات آ ــاليوراوة ب ث

ئةو دةنطانةى آـة حـزب بةدةسـتيان.حزبدايةدينيت ذمـارةى آورسـيةآان دياريـدةآات آـة

ئةو دةنطدةرةى آة. هةرحزبيك بة دةسىت دينيت ط بــةوتــةهنا دةنــط بــة حــزب دةدات و دةنــ

آانديــدة نــادات آةلــة ســةر ليــسىت هــةمانحزبة،بةواتا رازية لةسةر تـةرتيىب حـزب بـؤ

ــستةآة ــة.لي ــة دراونةت ــةى آ ــةو دةنطان ئآانديــدةآاىن ليــستةآة تــةرتيىب ثــاليوراواىنــى ــريش هـ ــدةآات و دواتـ ــستةآة دياريـ ليـثاليوراواىن حزب آـة ئـةو آورسـيانةيان بـة

.ويةتيةوةدةست هيناوة آة حزبةآةيان بردهةندى لةو

دةولةتانةى آة ئةو

سيستمةبةآاردينن

يسلةندا، ابةرازيل، آؤلومبيا، فينلةندة، ئئيندؤنوسيا، يابان، التظيا، هؤلةندا،

.نةرويج، ثؤلةندا و سويد

بةشيوةيةآى عاديالنة آورسيةآان لةنيوان • باشةآاىنةاليةنحزبةآاندا دابةش دةآريت بةثيى ئةو

.نةى آة بة دةستيان هيناوةدةنطاريطة بة حزبة بضوآةآانيش دةدات آة •

.بةشداربن لة نوينةرايةتيداطياىن هاوآارى لة نيوان حزبةآاندا طةشة •

.ثيدةدات لة ثةرلةماندالةطةل نةبوىن ريوشويىن ضارةسةريدا، •

" هاوسةنط"حزبةآان ثيويستيان بة ليسىت ، دواتريش هةية بؤ راآيشاىن دةنطةآان

ى ةنوينةرايةتى ذنان و آةمينةآان ثةر .ثيدةدريت

دةنطدةران توانايةآى آةميان لة •تيثةراندىن بريارةآاىن تةرتيبكردىن

ثاليوراواندا هةية لة ضوارضيوةى ليسىت .حزبةآاندا

ثيويسىت بة آارتى دةنطداىن زؤر طةورة هةية • خراثةآاىن اليةنةــةرجةم آان ــارةي س ــة ذم ــةموآ ــدةآاىن ه دي

ــة ــت،بؤ منون ــار دةآري ــدا تؤم ــةآاىن تي حزب،ئةطةر شارى بةغدا يةك بازنةى هةلبـذاردنبواية، دةبو دةنطدةر لة نيو ناوى هةزاران

Page 55: govary dangdan 5

    

53  

دةرهيناىن ئةجنامى هةلبذاردنةآان زؤر •.ئالؤزترة لة ضاو سيستمة ناريذةييةآاندا

دةتوانيت بوار بؤ ثاليوراوة توند • .يترةوةآان بة شيوةيةآى باشرت برةخسين

آاريطةريةآى سنوردارى هةية لة روى طؤريىن •تةرتيىب حزبةآان بؤ ثاليوراواىن لةسةر

.ليستةآةبوارى آريىن دةنطةآاىن زياتر تيدابة •

.ديدةآريتآاريطةرى ذمارةى آورسيةآان لةسةر

بازنةآان

بازنة طةورةآاىن هةلبذاردن، رةنطة ئةجنامى .ةوةريذةىي طةورة ترى ليبكةويت

آاريطةرى لةسةر حزبة سياسيةآان

رةنطة حزبةآان و سةرآردايةتيةآان الواز :بكات بةهؤى

تواناى دةنطدةران لةسةر تيثةراندىن • .بريارةآاىن تةرتيبكردىن ليسىت حزب

بوىن رآابةريى نيوان ثاليوراواىن يةك حزب • .لةسةر دةنطةآان

نوينةرايةتى آردىن ذنان

بؤ ثاليوراوان لةطةل تةقـةالىويسىت دةنطدةر حزبةآان بـؤ هةلبـذاردىن ذنـان دذ بةيـةآرتى

ويىن ضارةســةرىدةوةســتنةوة، مةطــةر ريــو شــ طريابيتةبةر وةك

تةوزميية بؤ ذنان لةسةر ليـسىت) حصة(آوتا • .حزبةآان

ــاوةنكراو • ــى ث ــوز(آورس ــؤ) حمج ــةهنا ب آةت .هةلبذاردىن ذنان تايبةتة

ــ • ــةرخانكرا ب ــى ت ــدةآورس ــة آاندي ؤ ذندؤراوةآان آة بةرزترين ريذةى دةنطةآانيانبة دةست هيناوة، تا دةطاتة ئاسـىت تـةوزميى

.لة نوينةرايةتيكردن) ألزامى(نوينةرايةتى

آردىن آةمينةآانويسىت دةنطدةران بؤ ثاليوراوان لةطةل

تةقةالى حزبةآان بؤ هةلبذاردىن ثاليوراواىن ةيةك دةوةستنةوة،مةطةر آةمينةآان دذ ب

:ريوشويىن ضارةسةرى طريابيتةبةر وةكتةوزميية بؤ ثاليوراواىن ) حصة(آوتا •

.آةمينةآان لةسةر ليسىت حزبةآان

Page 56: govary dangdan 5

    

54  

آة تةهنا بؤ ثاليوراواىن ) حمجوز(آورسى • . حزبة بضوآةآانة

ياخود دةست بةرداربوىن هةرسنوريك لة • .دةنطةآان بؤ آاراآردىن حزبة آةمينةآان

منونةى يةآةم

ثامشاوةى منونةى دوةم

ثامشاوةى- سيتمى نوينةرايةتى ريذةىي / ليستةآراوةآان

دةنطدةر و 1000ئةندامى ،) 5(بازنةيةآى دةنط بؤ 1000 دةنط بؤ حزبةآان، 1000

.ثاليوراوان، بةىب سنورى آةمرتين ئاست

حزىب أ

حزىب حزىب ج حزىب ب

دةنطةآاىن حزب

166254 400 180

دةنطةآاىن ثاليوراوى

1

45 2 30

دةنطةآاىن 2ثاليوراوى

213 110 40

دةنطةآاىن ثاليوراوى

3

60180 8 58

دةنطةآاىن ثاليوراوى

4

84 240 20

دةنطةآاىن 5ثاليوراوى

9252 40 32

1000,5 = 200: شيوازى هار

حزىب أ

حزىب حزىب ه حزىب ب

0,90 2,00 0,831,27آوتا/ ثشك آورسية

تةواوةآان01 2 0

آورسية ماوةآان

1__ __ 1

آؤى ذمارةى آورسيةآان

11 2 1

آانديدة براوةآان

3ب 5أ ، 2ج 4ج

3

100000آورسى، ) 10(بازنةيةآى هةلبذاردىن ) 40(ن و دةنط بؤ حزبةآا100000دةنطدةر و

Page 57: govary dangdan 5

    

55  

حزىب حزىب ب حزىب أ ج

14,800 27,200 58,000دةنطى حزبةآاندةنطى ثاليوراوى

12,500 250 500

دةنطى ثاليوراوى 2

2,250 0 750

دةنطى ثاليوراوى 3

1,750 500 750

دةنطى ثاليوراوى 4

3,000 200 900

دةنطى ثاليوراوى 5

3,250 800 550

دةنطى ثاليوراوى 6

1,900 700 1,400

دةنطى ثاليوراوى 7

3,000 100 750

دةنطى ثاليوراوى 8

4,600 150 650

دةنطى ثاليوراوى 9

3,250 450 600

دةنطى ثاليوراوى 0 1

3,500 450 550

آؤى دةنطى راوانثاليو

29,000 3,600 7,400

100,000,10 =10,000:شيوازى هار حزىب حزىب ب حزىب أ

ج 1,48 2,72 5,80آوتا/حصة

1 2 5آورسية تةواوةآان __ 1 1آورسية ماوةآان

آؤى ذمارةى آورسيةآان

6 3 1

، 8أآانديدة براوةآان10أ 5أ

، 9،أ7، أ4أ

،، 5ب3،ب6ب

Page 58: govary dangdan 5

    

56  

نةرايةتى ريذةىي ليستةآراوة ئازادةآانسيستمى نوي

ليسىت آراوةى ئازاد جؤريكة لة جؤرةآاىن ثيناسةآةى نوينةرايةتى ريذةىي، آة دةنطدةر دةتوانيت

. دةنط بة ثاليوراويكى هةر حزبيك بداتئةو دةنطانةى هةر ثاليوراويك لة

ليستةآةدا بة دةسىت دينيت دةست نيشاىن ئةو آورسيانة دةآات آة حزب بة ذمارةى

دةستيان دينيت سةرةراى ئةو مةرتةبةيةى آة ثاليوراوان لةسةر ليستةآة داطريى

.دةآةنهةندى لةو

دةولةتانةى ئةو سيستمة ثةيرةو

دةآةن

سويسرا

بةشداريكردن لة آورسيةآاندا بةشـيوةيكى •اليةنة باشةآاىن ا بة ثيى ئـةوعاديالنة لة نيوان حزبةآاند

.دةنطانةى آة بة دةستيان هيناوةحزبة بضوآةآانيش بوارى بةشـداريكردنيان •

.لة ثةرلةماندا دةبيتن ذمارة لـة دةنطـدةران،دةنط بـةزؤرتري •

.ثاليوراوة براوةآان دةدةنــرةو • ــةآان ب ــوان حزب ــارى ني ــاىن هاوآ طي

.ثيدةدات لة ثةرلةماندا ــويىن • ــةبوىن ريوشـــــ ــةل نـــــ لةطـــــ

سةريدا،حزبةآان ثيويستيان بـة ليـسىتضارةهةية بؤ راآيشاىن دةنطى زياتر ،و" هاوتا"

دواتــريش هــةولى زيــادآردىن نوينةرايــةتى .ذنان و آةمينةآان

ريطة بة دةنطدةران دةدات بؤ تيثةرانـدىن •ــسىت ــو لي ــة ني ــاليوراوان ل ــستىن ث ريكخ

.حزبةآانداــةآا •اليةنة خراثةآاىن ــسىت بـ ــةورةثيويـ ــداىن طـ رتى دةنطـ

دةبيت،ضونكة دةىب سةرجةم ثاليوراواىن هةموحزبــةآان لــة خؤبطريــت،بؤ منونــة، ئةطــةربةغدا يـةك بازنـةى هةلبـذاردن بيـت،دةىب

نــاو لــةنيو) 60(دةنطــدةران نزيكــةى .هةزاران ثاليوراودا هةلبذيرن

.آارتى دةنطداىن دريذ دةبيتةهؤى * .ةىل مةسةلةى لوجسىت ئالوز خةرجى زياد و ط-ــةرى- ــة ئةط ــدةران ،آ ــشيواىن دةنط سةرلي

Page 59: govary dangdan 5

    

57  

بيزارآــردىن دةنطدةران،آــة دةبيتــةهؤى-ــة ــةدةن آ ــة ن ــةو دةنطان ــةمو ئ ــةوةى ،ه ئريطةيان ثيدراوة ،ئةوةش دةبيتة هؤى ئةوةى

مى ليـسىت آـراوةآة ديارترين ئاماجنى سيـست . نةيةتةدى

رةنطة ئاشكراآردىن ئةجنامى هةلبذاردنةآان •دوا بكةويت،ضونكة ثرؤسةى جياآردنةوة

آردىن ئةجنامىذماروبذاردىن دةنطةآان وهةلبذاردنةآان زؤر ئالؤزترة لة سيستمة نا

.ريذةييةآانبوارى زياتر دةرةخسينيت بؤ آريىن •

.دةنطةآانآاريطةرى

رةى ذماآورسيةآان

لةسةر بازنة

بازنة طةورةآاىن هةلبذاردن، دةبيتة هؤى ئةوةى آة ئةجنامةآان بةشيوةيةآى فراوانرت

.ريذةىي بن

آاريطةرى لةسةر حزبة سياسيةآان

رةنطة ببيتة هؤى الوازآردىن حزبةآان و :سةرآردايةتيةآانيان بة هؤى

ستىن تواناى بازدان بةسةر بريارةآان ريكخ/1.ليسىت حزىب

بوىن رآابةريى ثاليوراواىن يةك حزب لة /2.نيوان خؤياندا لةسةر مةسةلةى دةنطةآان

نوينةرايةتى ذنان

ويــسىت دةنطــدةران بــؤ ثــاليوراوان دذ بــةــادآردىن ــؤ زي ــت ب ــةآان دةبي ــةالى حزب تةقهةلبذاردىن ذنان، مةطةر ريوشويىن ضارةسـةرى

-:بطرييتةبةر وةآوتةوزميى ذنـان لةسـةر ليـسىت) ثشكى(آوتا •

.حزبةآان هةبيتآورسى ثاوةنكراو آة تةهنا تايبةت بيت بة •

.هةلبذاردىن آانديدى ذنانــدة • ــةو آاندي ــؤ ئ ــةرخانكراو ب ــى ت آورس

ذنانةى آة سةرآةوتنيان بة دةست نةهيناوةو زؤرتــــرين ريــــذةى دةنطةآانيــــشيان

تةوزميىمسؤطةرآردوة بؤ ئةوةى بطةنة ئاسىت .لة نوينةرايتكردن) ألزامي(

نوينةرايةتى آةمينةآان

ويــسىت دةنطــدةران بــؤ ثــاليوراواىن لةطــةلتةقــةالى حزبةآانــدا بــؤ هةلبذابــذاردىنثاليوراواىن آةمينةآان يةآناطرنةوة، تـةهنامةطةر ريوشويىن ضارةسةرى طوجناو بطرييتةبـةر

-:،وةك

Page 60: govary dangdan 5

    

58  

تــةوزميى بــؤ ثــاليوراواىن) ثــشكى(آوتــا •آةمينةآان لةسةر ليـسىت حزبـةآان تـةرخان

.بكريتتـــةرخان) حمجـــوز(آورســـى ثـــاوةنكراو •

بكريت،تايبةت بة هةلبـذاردىن ثـاليوراواىن حزبة آةمينةآان، ياخود

واز لة هةمو سنورةآاىن آةمرتين ئاسـت لـة •دةنطةآان هبينريـت بـؤ ئامـادةآردىن حزبـة

.ةمينةآانآ) 1000(آورسى ،) 5(بازنةيةآى هةلبذاردىن منونةى يةآةم

دةنطى دروست،بةىب ) 5000(دةنطدةر و .نزمرتين ئاست

حزىب حزىب ج حزىب بحزىب أثاليوراوى

12025 10 150

ثاليوراوى 2

1065 550 200

ثاليوراوى 3

300900 40 290

ثاليوراوى 4

4020 1200 100

ثاليوراوى 5

460260 200 160

آؤى دةنطةآان

8301270 2000 900

5000,5 = 1000: شيوازى هار حزىب حزىب ج حزىب بحزىب أ

0,90 2,00 0,831,27آوتا/ثشك آورسية

تةواوةآان01 2 0

آورسية ماوةآان

1__ __ 1

آؤى ذمارةى

آورسيةآان

11 2 1

ة ثاليوراو براوةآان

3ب5أ 4 ،ج2ج 3

) 100000(آورسى، ) 10(بازنةيةآى هةلبذاردىن منونةى دووةمدةنطى دروست، بةىب ) 1000000(دةنطدةر، و

.نزمرتين ئاست حزىب جحزىب بحزىب أ

50,00025,00010,000ثاليوراو

Page 61: govary dangdan 5

    

59  

ثاليوراو2ى

45,00020,00015,000

ثاليوراو3 ى

35,00030,00015,000

ثاليوراو4ى

60,00024,00018,000

ثاليوراو5ى

65,00036,00011,000

ثاليوراو6ى

38,00034,00028,000

ثاليوراو7ى

60,00022,00015,000

ثاليوراو8ى

92,00023,00013,000

ثاليوراو9ى

65,00029,00012,000

اليوراوث1 0ى

70,00029,00011,000

آؤى دةنطةآان

58,000272,000148,000

ريذةى سةدةى

دةنطةآان

58,027,214,8

1,000,000,10 =100,000:شيوازى هار حزىب ج حزىب بحزىب أ

1,48 5,802,72آوتا/ثشكآورسية

تةواوةآان52 1

آورسية ماوةآان

11 __

سةرجةمى ورسيةآانآ

63 1

ثاليوراوة براوةآان

، 10،أ8أ، 5،أ9أ7،ا4أ

،6،ب5ب3ب

Page 62: govary dangdan 5

    

60  

مى هاوسةنطى ئةنداميىت تيكةالسيست

هاوسةنطى ئةنداميىت تيكـةل ،سيـستميكى هةلبـذاردىنثيناسةآةى ريذةيية،هةلبذاردنةآان لة ضـةند بازنةيـةآى يـةك

سيـستمىبـة ثـةيرةوآردىن (آورسيدا آـؤ دةآاتـةوة ــةم ــراوةى يةآ ــةتى) ب ــستمى نوينةراي ــةل سي لةط

عادةتـةن نزيكـةى نيـوةى.ليـسىت داخـراو /ريذةييداذمــارةى آورســيةآان بــؤ بازنــة يــةك آورســيةآان

-دةنطدةر دو دةنطى هةية يةآيكيان بؤ حزبـة .دةبيتئةو دةنطانةى آة حزب بةدةستيان دينيت، آـؤى ئـةو

رحزبيك بؤ خؤى مـسؤطةرآورسيانة دياريدةآات آة هة دةنطةآةى ديكة بؤ يةك ثاليوراوة لة بازنة. دةآات

هــةر لــة دواى ئاشــكرا بــوىن. يــةك آورســيةآاندائةجنامى بازنةآة، آورسى ليستةآان بةسةر حزبةآاندادابةش دةآريت بةجؤريك آة ثشكى هةمو حزبيك لة آؤىســةرجةم آورســيةآاندا نزيــك بيــت لــة آــؤى ئــةو

و دةشى ياسـا ئاسـتيكى. نةى بة دةسىت هيناوة دةنطادياريكراو لة دةنطةآان بةسةر حزبة آاندابسةثينيت

بـةر)واتة نزمرتين ئاسـت (آة دةىب بطاتة ئةو ئاستة لةوةى ماىف بة دةست هينـاىن آورسـيةآاىن هـةبيت،وةك

%.4ياخود لة % 3ريذةى لة هةندى لةو

ى ئةو سيستمة

رديننبةآا

دةولةتانة، )مةجةر(ئةلمانيا،ثوليظيا، هةنطاريا

.ئيتاليا،ليسوتو،مةآسيك،نيوزيلةندا

اليةنة باشةآاىن

ريذةى سةدى لة آورسى حزبةآان نزيكة لة ريذةى • .سةدى لةو دةنطانةى حزبةآان بة دةستيان هيناوة

ئةو حزبانةى آة ثشتطرييةآى فراوانيان • .سيان هةيةهةية،تواناى بةدةست هيناىن آور

نوينةرايةتى بازنةآان ثةيوةندى بة هيزيان •.لةطةل دةنطدةران دا هةية

زؤربةى دةنطةآاىن حزب آاريطةرن،ضونكة فاآتةريكة •بؤ سةرآةوتىن حزبةآان لة بةدةست هيناىن آورسى

.ثةرلةمانداريطة بة دةنطدةر دةدات آة دةنط بة ثاليوراويكى •

ديكة،نةك ئةو حزبةى آةلؤآالى بدات لة حزبيكى.بة دةنطى حزىب ثشتطريى ليدةآات

اليةىن خراثةآاىن

ئالؤزيةآى زؤر لةالى دةنطدةر دروست دةآات •،لةروى تيطةيشتىن ضؤنيةتى دابةشكردىن آورسيةآانبةسةر حزبةآاندا، ئةوةش دةبيتة هؤى ئةوةى سكاال.و نارةزاىي بة ريذةيةآى زؤر زياد بيت

Page 63: govary dangdan 5

    

61  

لة ئةنداماىن هةلبذيردراو دينيتة دو ضني • .ئاراوة

آاريطةرى ذمارةى

آورسيةآان

بازنةآانلةسةر

زؤريك لة آورسيةآاىن بازنةآان، دةبيتة هؤى دروستبوىن طرفتيك لة بةدةست هيناىن ئةجنامة

هاوسةنطيةآان،بةالم زؤريك لة آورسى ليستةآان ئةوة .ورةتربندةطةينيت آة دةىب بازنةآان طة

آاريطةرى رةمسكردىن

سنورى بازنةآان

.ثارةو آاتى زؤرى ثيويستة- زانيارى وردى ثيويستة لة روى دانيشتوان و لة -

.روى جوطرافيةوة ئةو شوينانةى سنورى بازنةآاىن بؤ دياريدةآريت، -

رةنطة آاريطةرى لةسةر دةرفةتى حزبةآان هةبيت وى رةمسكردىن ئةو تييدا،بةالم فشارى سياسى لة ر

سنورانة آةمرت دةبيت، ضونكة ئةو دةنطانةى حزب بةدةستيان دينيت، ئةو دةست نيسشاىن

.ئةجنامةطشتيةآاىن هةلبذاردنةآان دةآات .ليسىت حزبةآان،دةستةالتيك دةبةخشيتة حزبةآان-آاريطةرى

لةسةر

سياسيةآانحزبة

ىن بة حزبة بضوآةآانيش دةتوانن آورسى ثةرلةما-.دةست بينن

نوينةرايةتى ذنان

ئةو حزبانةى ذنان آانديد ناآةن بؤ آورسية -دةستةبةرآراوةآان لة بازنةآاناندا ياخود ئةوانةى

ذنان نا خةنة ليستةآانيانةوة، ثشتطريى ذنان لة .دةست دةدةن

دةشى حزبةآان ئارةزومةندانة بريار لةسةر آوتا -حزبيةآانياندا بؤ لةضوار ضيوةى ليستة ) ثشكيك(

ذنان بدةن، ياخود ياسا دةيسةثينيت آة ئةو .آارةبكةن

بكةن آةتايبةت ) حجز(دةشى ضةند آورسيةك ثاوةن -.بيت بة هةلبذاردىن ذنان

نوينةرايةتى

آةمينةآان

ئةو حزبانةى آة لة آةمينةآان آةسانيك آانديد -ناآةن بؤ آورسية مسؤطةرةآان لة بازنةآاندا،

د ليستةآانيان آانديدى آةمينةآان لة خؤ ياخونةطريت، ئةوا ئةو حزبانة ثشتطريى ئةو آةمينانة لة

.هةلبذاردنةآاندالة دةست دةدةن ئةو حزبانةى آة نوينةرايةتى آةمينةآان دةآةن، -

آورسى ليستةآان بة دةست دينن ئةطةر بةرادةى ثيويست دةنطى حزبيان بة دةست هينا بيت تا

.ةى ئةوةبنئاماد بن لة ) نزمرتين رادة(دةآرى دةست بةردارى -

.دةنطةآان بؤ حزىب آةمينةآان تةهنا ئةو دو فاآتةرةى آة نوينةرايةتى آةمينةآان -

.دةستةبةر دةآات ئةوانةى خوارةوةن

Page 64: govary dangdan 5

    

62  

).حمجوز(آورسى ثاوةنكراو- تةوزميى بؤ آانديدةآاىن آةمينةآان لة ) ثشكى(آوتا-

.نداسةرةوةى ليسةحزبيةآا منونةى يةآةم

آورسيان هى ) 60(آورسى، آة ) 100(هةلبذاردىن آورسيان هى ليستةآانة بةىب ) 40(بازنةآانة و.نزمرتين ئاست

ى % لة دةنطةحزبية

آان

سةرجةمى ئةو

آورسيانةى ماىف

تيدا هةية

ئةو آورسيانة

ى لة بازنةآان

دا بة دةسىت

هيناوة

ئةو آورسيانةى

لةليستةآانةسىت دا بة د هيناوة

حزىب

أ

10101 9

حزىب

ب

404028 12

حزىب

ج

353531 4

حزىب

440 4

حزىب

ه

11110 11

40 10010060 آؤمنونةى دووةم

) 40(ى بازنةآان و ) 60(آورسى ،) 100(هةلبذاردىن %).5(هى ليستةآان،نزمرتين ئاست

ى % لة ة دةنط

حزبيةآان

سةرجةمى ئةو

آورسيانةى ماىف

تيداهةية

ئةو آورسيانةى

لة بازنةآاندا بة دةسىت

هيناوة

ئةو آورسيانةى

لة ليستةآاندا بة دةسىت

هيناوةحزىب أ

10101 9

حزىب ب

404228 14

6 353731حزىب

Page 65: govary dangdan 5

    

63  

جحزىب

400 0

حزىب ه

11110 11

40 10010060 آؤحزىب هيض آورسيةآى لة بازنة دا بة دةست (

ى دةنطةآاىن %) 5(نةهيناوة ،ضونكة نزمرتين رادةى نةهيناوة

Page 66: govary dangdan 5

 

64  

   

سيستمي بلؤك

سيستمى بلؤك سيستميكى زؤرينةية ثيناسةلةبازنة فرة آورسيةآاندا بة آار

دةهينريت دةنطدةر بة قةدةر ذمارةى يدانةى آانديدةآان دةنطدةدات، ئةو آاندزؤرترين دةنط بة دةست دينن آورسى ثةرلةماىن بؤ خؤيان مسؤطةر دةآةن،

دةنطدةران ئةوةندةى حةز بكةن دةتوانن دةنط بة ثاليوراوان بدةن بةالم نابيت

لة سنورى ريطةثيدراو تيثةريتهةندى لةو

دةولةتانةى ئةو سيستمة

بةآاردينن

دورطةآاىن لوبنان،مالديظ، آاميان،آويت،الوس،

ناوضةى ) مورسيس(دورطةآاىن موريشيؤس .دةستةالتى فةلةستيىن، سوريا

عيراق لة رابردودا ئةو سيستمةى بة •اليةنة باشةآاىن .آاردةهينا

.حزبةآان رؤلى بةرضاويان دةبيت •دةنطدةر دةتوانيت دةنط بةضةند •

.آانديديك بدات لة حزبة جياوازةآان هةمان ذمارةى وةختيك دو حزب

دةنطةآانيان دةبيت،حزبة بضوآةآان دةتوانن رؤلى طرنط ببينن لة ميانةى هاوثةميانيةآاندا و بريارةآانيشيان

آاريطةرى زؤرى دةبيت لةسةر دياريكردىن .ئةجنامى هةلبذاردنةآان

دةشى سيستمى دةنطداىن ئةلتةرناتيظ بة •اليةنة خراثةآاىنريـذةىي بيـت آـةشيوةيةآى فراوان نـا

رةنطة ببيتة هؤى دروستكردىن هةستيك بؤبــؤ.ناشــةرعيةتى ثرؤســةى هةلبــذاردن

-:منونةــةى/1 ــة ميانـ ــةو لـ ــةو دواييانـ بـ

ــ ــةآاىن فةلةس ــراوىتيهةلبذاردن ىن، ريكخحةماس و آانديدة اليةنطرةآاىن ريذةى لة

آورسى بازنةآاىن مسؤطةر آرد ،بةهؤى% 68ى دةنطـةآان ،لـة% 45 بة دةسـت هينـاىن

%17تةهنا لة ) فةتح(آاتيكدا بزوتنةوةى آورسى بازنةآاىن ثيربا، هةرضـةند ريـذةى

ى دةنطةآانيشى بة دةست هينابو% 44لة ــوريس / 2 ــةآاىن م ــزب) 1982،1995(دورط ح

Page 67: govary dangdan 5

    

65  

بةئاساىن دةتواىن تيبيىن آاريطـةرى نـا •هاوسةنطى وناريذةىي سيستمى بلؤك بكةينلةسةر ئاسىت بازنة،لة لوبنان و لةيـةكــيةآاىن ــةرجةم آورس ــستيك س بازنةدا،لي

بة.آورسى بو ) 11(بردةوة آة ذمارةيان بــةالم.ى دةنطــةآان%) 49(نزيكــةى لــة

ى) 47(ليستةآاىن ديكة آـة ريـذةى لـة ــيض ــابو ،ه ــت هين ــة دةس ــةآاىن ب دةنطآورســيةآى لــة ثةرلةمانــدا بــؤ خــؤى

.مسؤطةر نةآردــةآاىن • ــةونبوىن دةنط ــةريكى زؤر ل ئةط

تيدا بةديدةآريت،ضونكة بؤ هةلبـذاردىنــك حــساب هــيض آانديــديك يــاخود حزبي

.ناآريتاىن طــةورةثيويــسىت بــة آــارتى دةنطــد •

دةبيت ئةطةر سةرجةم ثـاليوراواىن هـةربؤ منونة ،. حزبيكى تيدا هةذمار بكريت

ئةطةر ثاريزطـاى بةغـدا يـةك بازنـةىهةلبذاردن بيت، دةشى دةنطدةر نزيكـةى

ناو لة نيو هةزاران ثـاليوراودا) 60(هةلبذيريت، جطة لةوةى آارتى دةنطـداىن

ــة ــؤى ت ــة ه ــذ دةبيت ــردىندري رخان آثارةيةآى زياتر وطةىل مةسـةلةى لوجـسىت

و دةبيتـةهؤى سـةر ليـشواندىن.ئالؤزيشــدةران ــة(دةنط ــارةى دةنطةب ــة ذم آ

و ماندوآردنيان) تالةآان زياتر دةآات نةداىن ئةو دةنطانةى ماىف خؤيانـة آـة(

)بيدةن ئةطةرآارتى دةنطدانةآة دريذ بيـت، •

داىن لـةآاتى زؤرترى دةويـت بـؤ دةنطـ مةلبةندةآاىن دةنطداندا، ئةوة دةبيتـة

هؤى زياد بوىن مةترسية ئةمنيةآانئةطــةرى ســةرآةوتىن ثــاليوراوة تونــد •

.رةوةآان لةو سيستمةدا زياتر دةبيتــاتر • ــةآان زي ــريىن دةنط ــؤ آ ــوار ب ب

Page 68: govary dangdan 5

    

66  

آاريطةرى ذمارةى

آورسيةآان لة بازنةدا

ةىي سيستمى آاريطةرى نا هاوسةنطى وناريذبلؤك لة بازنة بضوآةآاىن هةلبذاردندا

.آةميك دادة بةزيت

آاريطةرى رةمسكردىن سنورى

بازنةآان

سيستمى بلؤك بةشيوةيةآى فراوان آاريطةرى رةمسكردىن سنورى بازنةآاىن

وةك لةسةرةوة بينيمان، .دةآةويتة سةر طواستنةوةى ذمارةيةآى آةم لة

زنةآاندا، دةنطدةران لة نيو باآاريطةرى بةرضاوةىلةسةر ذمارةى

.آورسيةآان دةبيت لة نيوان حزبةآانداآاريطةرى لةسةر

حزبة سياسيةآاندا

ثيشةنطىبؤ حزبة ريكوثيكةآانة آة خاوةىن اليةنطرى بةديسثلينن، وة لة هةمان

آاتيشدا رةنطة حزبةآان الواز بكات آة ابةرى ثيويستة ثاليوراواىن يةك حزب رآلة نيوان خؤياندا بكةن لةسةر

.دةنطةآاننوينةرايةتى

ذنانويسىت دةنطدةران لةئاست ثاليوراواندا

،لةطةل تةقةالى حزبةآان بؤ بة هيز آردىن هةلبذاردىن ذنان دذ بةيةك دةوةستنةوة،

بؤ ) ألزامي(تةهنا مةطةر ثشكى تةوزميى ذنان تةرخانكرابيت، وئةو دو خالةى

-:رةوة لةبةر ضاو بطرييتخوا .هةندى آورسى بؤ ذنان تةرخان بكريت •هةندى آورسى ديكةش بؤ ئةو ثاليوراوة •

ذنانة تةرخانبكريت آة ريذةيةآى بةرزيان لة دةنطةآان بة دةست هيناو

بةالم هيض آورسيةآيان لة بؤ ئةوةى.هةلبذاردنةآاندا نةبردؤتةوة

. نةرايةتيدابطةنة ئاسىت تةوزميى لةنوينوينةرايةتى آةمينةآان

ويسىت دةنطدةران لة ئاست ثاليوراواندا دذ بة تةقةالى حزبةآان دةوةستيةوة بؤ مسؤطةر آردىن هةلبذاردىن ثاليوراواىن

آةمينةآان، تةهنا مةطةر ثشكى تةوزمييان بؤ تةرخانبكريت، و ئةو دو خالةى

:خوارةوةش لةبةر ضاو بطرييتسى تايبةت بة هةلبذاردىن آانديدى آور •

.آةمينةآان تةرخانبكريتآورسى تايبةت بة آانديدة دؤراوةآاىن •

Page 69: govary dangdan 5

    

67  

آةريذةيةآى زؤريان لة دةنطةآان بة •دةست هيناوة،تا بطةنة ئاسىت تةوزميى لة

.نوينةرايةتيكردن) 1000(آورسى ،) 5(بازنةيةآى هةلبذاردىن منونةى يةآةم

.دةنطى دروست) 500(دةنطدةروحزىب حزىب أ

بحزىب ج

حزىب

ثاليوراوى 1

2025 10 150

ثاليوراوى 2

1065 550 200

ثاليوراوى 3

300900 40 290

ثاليوراوى 4

4020 1200 100

ثاليوراوى 5

460260 200 160

آؤى دةنطةآان

8301270 2000 900

3 ،أ5 ،أ2،ج3 ،ب4ج:ثاليوراوة براوةآان ، 2 ،ج1 ، ب2أ:نوينةرايةتى حزبةآان

سفرآوسى ، ) 10(بازنةيةآى هةلبذاردن لة منونةى دووةم

دةنطى ) 1,000,000(دةنطدةر و) 100000(.دروست

حزىب ج حزىب بحزىب أثاليوراوى

150,00025,000 10,000

ى ثاليوراو 2

45,00020,000 15,000

ثاليوراوى 3

35,00030,000 15,000

ثاليوراوى 4

60,00024,000 18,000

ثاليوراوى 5

65,00036,000 11,000

ثاليوراوى 6

38,00034,000 28,000

Page 70: govary dangdan 5

    

68  

ثاليوراوى 7

60,00022,000 15,000

ثاليوراوى 8

92,00023,000 13,000

راوى ثاليو 9

65,00029,000 12,000

ثاليوراوى 0 1

70,00029,000 11,000

سةرجةمى دةنطةآان

580,000272,000 148,000

ريةى سةدى دةنطةآان

58,027,2 14,8

، 9، أ5، أ10، أ8أ:ثاليوراوة براوةآان 5، ب6، أ2، أ1، أ7، أ4أ

،ج سفر1 ، ب9أ: نوينةرايةتى حزبةآان

Page 71: govary dangdan 5

    

69  

ى تاك دةنطى نةطويزراوةسيستم

سيستمى تاك دةنطى نةطويزراوة،يةآيكةثيناسة لةسيستمةآاىن هةلبذاردن، لةبازنة فرة

آورسيةآاندا ثةيرةو دةآريت،آة تارادةيةك ئةجنامى هاوسةنطى

ليدةآةويتةوة دةنطدةران تةهنا دةنط بةيةك ثاليوراو دةدةن، نةك بةذمارةى

يويستة ئةو آورسيانةى آة ثئةو ثاليوراوانةى آة . ثربكرينةوة

زؤرترين ذمارةى دةنطةآان بة دةست دينن، آورسى ثةرلةمان بؤ خؤيان

.مسؤطةر دةآةنهةندى لةو دةولةتانةى ئةو سيستمة

ثةيرةو دةآةن اليةنة باشةآاىن

.ئوردن، فانو ئةتو) 2005(ئةفغانستان

ثرؤسةى دةنطدان وجياآردنةوةى •.ةنطةآان ئاسانةد

هاوآارى حزبة بضوآةآان دةآات بؤ •بردنةوةى آورسيةآان،بؤ ئةوةى

ثاليوراو وآورسيةك بباتةوةثيويستة % 20 واتة لة 5/1هةنديك زياتر لة

دةنطةآان بة دةست بينيت لة آورسيدا،و آةميك ) 4(بازنةيةآى ى دةنطةآان %) 16,7 ) (6/1(زياتر ...و بةو جؤرة

طة ئاسان دةآات بؤ طةيشتىنري •ثاليوراواىن سةربةخؤ جطة لةثاليوراواىن حزبةآان بؤ طةيشتنيان.بة آورسيةآاىن ثةرلةمان

ثشكى حزب لـة آورسـيةآاىن بازنـةدا، •اليةنة لةطةل ئةو دةنطانةى بة دةسىت هيناوة

.جياوازيةآى زؤريان هةيةخراثةآاىن

ئةو حزبانةى آـة خـاوةن ثـشتطرييةآى •ــيوةيةآى ــوار ض ــة ض ــكراون ل دابةشــيةآاىن ــةت آورس ــة زةمح ــدا ب فراوان

.ثةرلةمان بة دةست دينيتذمارةي ئةو ثاليوراوانةى آة حزب لة •

ــشانيان ــت نيـــ ــةدا دةســـ بازنـــدةآات،آاريطةرى لةسةر ذمـارةى ئـةو

Page 72: govary dangdan 5

    

70  

دئةطةر دةنطةآان دابةشـى سـةر ضـةن •ثاليوراويك بون، ئةوا زؤرى ذمـارةىدةنطـــةآان آاريطـــةريان لةســـةرــت ــت،و دةتوانريـ ــةآان نابيـ ئةجنامـبةذمارةيةآى آةمى دةنطـةآان آورسـى

.مسؤطةر بكريتلةبازنة فرة آورسـيةآاندا،ثةيوةندى •

نيـــوان دةنطـــدةران و ئةنـــدامى .هةلبذيردراو الوازترة

وراوةبوارى باشرت بؤ سةرآةوتىن ثـالي • .توند رةوةآان دةرةخسيت

آاريطةرى ذمارةى

آورسيةآان لة بازنةدا

هــةتا وةآــو آورســيةآان لةبازنــةدا •زياتر بيت، ئةطـةرى سـةرآةوتىن حـزببةريذةى سةدى لـة آورسـيةآان نزيـك

دةبيتةوة لة ريذةى دةنطةآانآاريطةرى رةمسكردىن سنورى

بازنةآان

هةيـة لـةروىثيويسىت بةزانيارى ورد • .دانيشتوان و لة روى جوطرافياوة

لةبةر ئةوةى ئـةو شـوينانةى سـنورى •ــت آاريطــةرى بازنــةآاىن بــؤ دادةنريــة ــت ل ــةآان دةبي ــةىل حزب ــةر ه لةســؤى ــة ه ــة ببيت بازنةآاندا،لةوانةيفشاريكى سياسى لة ضارةنوسـى سـنورى

. بازنةآانداآاريطةرى

لةسةر حزبة سياسيةآاندا

اليوراواىن يـةك حـزب لةسـةرآاتيك ث •ــةو ــةرى ئ ــة رآاب ــةآان دةآةون دةنطحالةتة آاريطـةرى لةسـةر الوز آـردىن

.حزبةآان دةبيتــةنطراىن • ــة اليـ ــةى آـ ــةو حزبانـ ئـ

ــةمو ــةر هــ ــةآانيان بةســ ،دةنطــ

Page 73: govary dangdan 5

    

71  

نوينةرايةتى ذنان

رةنطة ياسادةست نيشانكردىن هةندى لـةــةر ــسةثينيت بةسـ ــاليوراوى ذن بـ ثـ

جا بؤ ئةوةى ئةو مافة بؤ. حزبةآاندا :ذنان زامنبكريت ثيويستة

دةست نيشانكردىن آورسى بؤ ئـةو ذنـة •آانديدانةى آة شكستيان لة بة دةسـتهيناىن آورسيةآاندا هيناوة وزؤرترين

.ذةى دةنطةآانيان بة دةست هيناوةريتةرخانكردىن هةندى آورسى تايبةت بـة •

.ثاليوراواىن ذننوينةرايةتى آةمينةآان

ئةو حزبانةى نوينةرايةتى آةمينةآان •دةآةن،دةتوانن لةبازنةآاندا آورسـىــةآى ــة ذمارةي ــنن آ ــت بي ــة دةس بــةآان ــةنطراىن آةمين ــةواويان لةالي ت

ــةبيت ــا دةتوا. ه ــةروياس ــت بةس نيحزبةآاندا ناوناىن هةنـدى ثـاليوراولة آةمينةآاناد فـةرزبكات، جـا بـؤزامنكـــردىن نوينةرايـــةتى آـــردىن

:آةمينةآان ثيويستةتةرخانكردىن هةندى آورسـى آةتايبـةت •

.بيت بة آانديدى آةمينةآانتةرخانكردىن هةنـدى آورسـى بـؤ ئـةو •

آانديدانةى دؤراون و ريذةى بةرزيان .لة دةنطةآان بة دةست هيناوة

آورسى ، ) 5(بازنةيةآى هةلبذاردىن منونةى يةآةمدةنطى ) 5000(دةنطدةر و) 100(

.دروستحزىب أ

حزىب ب

حزىب ج

حزىب

ثاليوراوى 1

51035 50

ثاليوراوى 2

40525 45

ثاليوراوى 3

1520015 45

35 305400ثاليوراوى

Page 74: govary dangdan 5

    

72  

اليوراوى ث 5

__1030 __

آؤى دةنطةآان

90230505 175

1 ، 3 ،ب4ج: ثاليوراوة براوةآان ،3

1أسفر ،ب :نوينةرايةتى حزبةآان 3، 1،ج

آورسى ) 5(بازنةيةآى هةلبذاردىن منونةى دووةمدةنطى ) 5000(دةنطدةر و ) 1000(،

.دروستحزبة

أحزىب ب

حزىب ج

حزىب

ثاليوراوى 1

5100 35 50

ثاليوراوى 2

405 200 45

ثاليوراوى 3

15110 15 45

ثاليوراوى 4

305 225 35

ثاليوراوى 5

__10 30 __

آؤى دةنطةآان

90230 505 175

3 ،ب2، ج4ج:ثاليوراوة سةرآةوتوةآان1، 1،ب

2أسفر ، ب: اننوينةرايةتى حزبةآ1، 2،ج

Page 75: govary dangdan 5

    

73  

ــةوةىي، ــى نةت ــاىن سياس طؤرةثدواجـــار هـــةردوو قؤنـــاغى

جةنطى ساردء جةنطى ظيتنامى( )تيثةراند

دوو تويذةرى سياسـى، ثييـانــةتى ــةآؤى سياس ــة س ــة آ واي

دا، لة2008 لة سالى ئةمةريكىــاغى ــةردوو قؤن ــةرى ه آاريطجــــةنطى ســــاردء جــــةنطىظيتنامى،ئـــازاد دةبيـــتء،دةلين ئةو ئـةو وةضـةرخانةءآانديكردىن آةسيكى ئةمـةريكى

ئةفةريقى بؤ سـةرؤآايةتى،–

ــشريىن ــةآاىن ت ــة هةلبذاردن لدووةمدا، وا لـة هةلبـذاردىنئةم سال دةآـةن آـة جيـاواز

وو هةلبذاردنـةبيت لـة هـةم ــة ــشو ل ــةرؤآايةتيةآاىن ثي س

.وياليةتة يةآطرتووةآانداــتاى ــى، مامؤس ــارل بينكيل آسياسةتء سيستةمةآاىن دةستةالت

)ويـسالن ئؤهـايؤ (لة زانكؤى ئةمةريكا) مالثةرى(بؤ سايىت

لةوانةيــة: دوت طــوف وتــى دوا2008هةلبذاردنةآاىن سالى

ــة ــت آــ ــذاردن بيــ هةلبــكى ديرين لة جةنطىجةنطاوةري

ــزىب ــدى ح ــام وةك آاندي ظيتنجـون(آؤمارى بؤ سةرؤآايةتى

رؤليكــى ســةرةآى لــة) مــةآنيهــةردوو حزبــة ســةرةآية آــة

هـةوةها طـوتى. تيدا ببينيت رةنطة ئةو هةلبذاردنة يةآةم

ــة ــت آ ــذاردن بي ــيض"هةلب هآاريطةريةآى آـؤنء شـةقليكىــار ــوة دي ــاردى ثي ــةنطى س ج

".نةبيتــؤ ــتاآةى زانكــــ مامؤســــرونيكردةوة آـة ئيـستا هـيضئامرازيك بـؤ ثيـواىن طرنطـى

بـؤ يةآـةم) ئؤبامـا (طؤراىن ــةريكى ــةر-ئةمـ يقى، وةكئةفـ

زبـةآانديدى يةآيك لة دوو ح ســةرةآيةآة بــؤ ئايندةيــةآى.دوور، لــــة ئارادانيــــة

لة ئرييك طرين، نوسةر لة سايىت ئةريكا دوت

طوف

@õóØóïmóîbØûŠó@ó䆊a‰jÜóè2008@ôäbØóäüØ@ónóiŠói@çaìaŠíŽïÜbq@óÜ@ÚŽî‡äóè@ãò†ŠóióÜ@çìíi‹ŽîŠ@óØ@L‡äbÙ“ÙŽïmN @

Page 76: govary dangdan 5

    

74  

بينكلى ئامـاذةى بةوةشـكرد،ويراى ئةوةى ئؤباما شكسىت بةهــيالرى آلنتــون هينــاء خــؤىجةنطى ثاالوتنةآـةى بـردةوة،

م بةشداريكردىن آلنتون لةبةالثرؤســـــةى هةلبذاردنـــــةــزىب ــةرةتاييةآاىن حــــ ســــدميوآراتيدا بـؤ ئايندةيـةآى

دورتر، بايةخيكى زؤر طـةرةىــة ــونكة دةبيتـ ــت، ضـ دةبيـثيشةنطيك بـؤ هانـداىن ذنـاىنــدى ــاترء آانديـــــ زيـــــآةمينــةآانيش، تــا هــةولءتةقةالآانيان ضرتربكةنةوة بؤ

.ةتىبردنةوةى ثؤسىت سةرؤآايلة دريذةى قسةآانيدا طـوتى،

ــاوةى ــة م ــةو) 48(ل ــالى ئ سدوايةدا، مةسةلةى ثاالوتن بؤثؤسىت سةرؤآايةتى، وةك ئةوةىتايبــةت بيــت بــة ئةنــداماىنيانةيــةآى زؤربــضوآى ســةربةهةردوو حزبـة سـةرةآيةآةءبةمةبةســىت بردنــةوةى جــةنطىثاالوتن بؤ ثؤسىت سـةرؤآايةتى

Page 77: govary dangdan 5

    

75  

بينكيلى لةوبارةيةوة طـوتى،ئةطةر لةو طؤشةيةوة تةماشاى

ــاليوراء ــةردوو ث ــني(ه ء)مكــا( ــنني) ئؤبام ــةين، دةبي بك

ــةدا ــةو يانةي ــةدةرةوةى ئ لآةســــةرجةم ثــــاليوراواىنهةلبذاردنــةآاىن ثيــشوتييدائةندام بوون، هةروةها طوتى،

ســـنوريكى بـــؤ) "ئؤبامـــا(لـــةوجيـــاوازى رةطـــةزى

ء تـــا"يانةيـــةدا دانـــا رادةيةآيش دةرطاى لةبـةردةمبـــة ئةنـــدام بـــووىن رةش

.ثيستةآاندا آردةوة

هةروةها طوتى لة حالةتيكـدالــــة) ئؤبامــــا(ئةطــــةر

ــةرآةوتىن ــدا س هةلبذاردنةآانبةدةست هيناء حزىب دميوآراتيشلــــة هــــةردوو ئةجنومــــةىنــة ــدا بـ ــةرانء ثريانـ نوينـ

آةوتىنزؤرينةى دةنطةآان سـةر بةدةست هينـاء بريـك زيـاترلةوةى آة ئيستا دميوآراتةآان

تشريىن / 4لة هةلبذاردنةآاىن ، ئــةوا ئةطــةريكى÷دووةمــدا

زؤر طةروة لة ئارادا دةبيـتآةسةرجةمى سياسـةتى حكومـةتبـــة ئاراســـتةى بـــريوراىسياســـةتيكى ضـــةثرةوانةدا

.هةنطاو بنيتوبينكيلى بةبايةخةوة باس لة

هاوالتيانـــة دةآـــات آـــةتةمــةنيان طةيــشتؤتة رادةىخانةنـــشيىنء الشـــيان داوة،ئةوانةى آة ئةو بةيةآيك لـةريزى خؤياندا دادةنـين، آـة

)مةآني(تةهنا بة ضوار سال لة ســال بــضوآرتةء) 71(ى تةمــةن

بــاس لــة بايــةخيان دةآــاتءدةلــى ئةوانــة هــةموآات لــةــةريكادا ــةآاىن ئةم هةلبذاردن

بايــةخى طــةورةيان هةيــة،بةهؤى زؤرى ذمارةيانء بةهؤىــة ــةيان ل ــة زؤرب ــةوةى آ ئثرؤسةى دةنطدانـدا بةشـدارى

.دةآةنــة ــردةوة آـ ــى رونكـ ئةوةشـهةرضةندة ئـةو دةنطدةرانـةىــة ــشتا ل ــةنيان زؤرة هي تةمبــارةى مةســةلةى دةســتةبةرى

ــةتى ــاعىçbáÅÜa@(آؤمةالي )االجتم ئــــةويش آــــة-دوودلــــن،

ى فيدرالىء لة دواىسيستةميكخانةنشني آـردن بـذيويان بـؤــشتا دابــني دةآــات، بــةآلم هينيطـــةرانء دوودلـــن لـــةبرينةوةى ئـةو ضـةند دؤالرةىــان ــذيوى ذياني ــى ب ــة بةش آنـــةآات، رةنطـــة نـــةتواننــة وزةء ــستيةآانيان ل ثيداويلة ضادويرى تةندروسـىت دابـني

ء ئاماذةى بةوةدا آـة. بكاتــة آانء زؤرزؤر بةتةمةنـــــ

بضوآةآان زؤرتـرين قورسـاينيلةسةر شاىن سيستةمى ضـاوديرى

.تةندروسىت وآلتةآةدا

@ôŽîíä@õó“‚óä@μÙà@öbàbiü÷@õò‹Žïnó÷@ôåmìóØŠò†

æåŽîíäò†@çaín“ïäa†Z@ @دان شــنور، آــة بةريوةبــةرى

دية نةتةوةييةآان بـونثةيوةلة هةلمةتة شكست خواردوةآةىــارى ــزىب آؤم ــاليوراوى ح –ث

لــة هةلبذاردنــةآاىن–مــةآني ــالى ــةرى2000س ــؤ ماألث دا، ب

ــوتى ــوف، ط ــةريكا دؤن ط ئةمــة آانديكردنـــــــــــــــضــاواروانكراوةآةى ئؤبامــاــدا ــة خؤي ــؤى ل ــةند خ هةرضــةبو ــؤى ه ــةو ت ــةخيكى ئ بايآةباوةرناآريتء، لـة هـةمانآاتيشدا طـؤرانيكى دميـوطراىف

نةخــــشةرتى لــــة نفــــراوا

Page 78: govary dangdan 5

    

76  

ــدا ــشتواىن ئةمةريكيــ دانيــ .رجةستة آردبة

شنور آـة بـةو دوايانـة وةكبةريوةربةرى ثةميانطةى سياسى

لــة زانكــؤى) جيــسى ئــؤنرؤ(ــا ــة آاليفؤرنيـ ــاظرن لـ سـدامــةزرابو، ئامــاذةى بــة

آرد،2008هةلبذاردنةآاىن سالى ــةم ــدآردىن يةآـ ــة آانديـ آـــتةقينةى ــاليوراويكى راسـ ثـ

عقوىلخـــاوةن شانـــسيكى مـــةــةزى ــة رةطـ ــةوة لـ ليكةوتـ

اىن، ئــةويش آــة حــاآمىيــسثئ)بيل رتيشاردسؤن (نيوميكسيؤ

بــــو، هــــةروةها يةآــــةمــتةقينةى ــاليوراويكى راسـ ثـمــةعقوىل ديكةشــى ليكةوتــةوةــسةى ــة آةنيــ ــةر بــ آةســ

ــة( ــةويش) موروموني ــوو، ئ بى) مسانـشوستس (حاآمى ثيشوى

.بوو) رومىن-ميت(آؤمارى ــشى، ــةورةها وتيـــــ هـــــ

لـة 2008هةلبذاردنةآاىن سالى طـــرنطرتين هةلبذاردنـــةآاىن

1980ئةمةريكى دةبيت لة سالى ــدى ةوة، بـــةهؤى بـــوىن هةنـمةبةسىت بنةرةتى آة لـةبارةىرؤلى ئةمةريكاوة لة جيهانداــة روى ــن ل ــاو دةطريي لةبةرض

ــةربا ــابورىءســــ زىء ئــــةديبلؤماســيةوة وتيــشى لــ

آاتيكـــدا لـــة رةوشـــيكىــالى ــو، وةك س ــةباردا ب نال

ةآلم لة هـةمان آاتـدا، ب 1980ئابورى ئةمـةريكى ء ئـابورىــؤراىن ــةتى ط ــة حال ــاىن ل جيهبنةرةتيدا نةبوون لـة سـالى

ــةتى1980 دا، وةك حالــــــــهـةروةك ئامـاذةى. ئيستايان

بة جياوازيةآى ديكةى نيـوان28رةوشى ئيستاء رةوشـى ثـيش

ســالى رابردوآــرد، آــة ئــةو

وةختة ئةمـةريكا تارادةيـةكالى جــةنطيكى ســاردىســةرق

جيطريبـــوو لـــة دذى يـــةآيىتــةمرؤش دةىب ــؤظيةت، ئـــ ســـلةبـــــةرنطار بونـــــةوةىهةرةشــــةيةآى تريؤريزمــــى

.جيهانيدا بيتولة دريذةى قسةآانيدا دةلى،ســةربارى ئــةوةش، آاريطــةرى

ــة" ــانطريىء ئابوريـــ جيهـــى ئـــةمرؤ" طةشـــةآردوةآان

آؤمةليك هةلء مةرجى سةخرت بؤ يةآطرتوةآان دروسـتوياليةتة

ــةلء ــةو ه ــةر ب ــةن، ئةط دةآ بــةراورد1980مةرجــةى ســالى

.بكريتهةروةها شنور طوتى، بةهةمانشيوةى آانديكردىن ئؤباما آـةثيشبيىن طؤراىن دميـوطراىف طـشىتــشتواىن ــشةى دانيـ ــة نةخـ لـــدا ــة يةآطرتوآانــ وياليةتــــت، ئــةوا آانديكردنــة دةآري

ــةى ــني(طرميانةآـ ــش،) مكـ يـليك راسـىت دةنـوينن لـةآؤمة

ــشتواىن ــشةى دانيــــ نةخــــآا ا ة ةة ا

Page 79: govary dangdan 5

    

77  

بة ناوي طةل ئةجنومةني سةرؤآايةتي

ثيي بريــاري ئةجنومــةني بــةنوينــةران و ثةســةند آردنــيلةاليةن ئةجنومةني سةرؤآايةتيبة ثشت بةسنت بـة حوآمـةآاني

وة) 61(برطةي يةك لة ماددةي )73( لة مـاددةي برطةي سييةم

و برطةي ضوارةم لـة مـاددةي .ي دةستوور)122(

ــة ــةرؤآايةتي ل ــةني س ئةجنوم/7 /22آؤبوونةوةي رؤذي

. ئةو ياسايةي دةرآرد2008 بةشي يةآةم

ثيناسةآان و آاريطةريةآان ( )و ئاماجنةآان

)1(ماددةي مةبةست لـةو زاراوانـةي الي

خوارةوة آـة لـةو ياسـايةداةو واتايانة ديت آةهاتوون ب

لة بةرامبةر هةر يةآيكياندا

:نوسراوةآؤميسيؤني بـاالي: آؤميسيؤن-

.سةربةخؤي هةلبذاردنةآانهــةموو ئةوانــةي: دةنطــدةر-

.مايف دةنطدانيان هةيةهـةموو ئةوانـةي: ثاليوراو-

ــؤ ــاري خ ــةرمي داواآ ــة ف بثاالوتنيان ثةسةند آراوة بـؤ

ا وئةجنومةني ثاريزطا و قـةز .ناحيةآان

ــدةراني- ــاري دةنطـــ تؤمـــئةو تؤمارةية آـة: سةرةتايي

نـــــاوي دةنطـــــدةراني وزانيارييةآاني تيادا تؤمـارــداري ــايف بةش ــة م ــراوة آ آدةنطدانيان هةية ئةو تؤمارةلةاليــةن آؤميــسيؤني بــااليــةوة هةلبذاردنةآانـــــــــــت و ئامادةدةآريـــــــــــبالودةآريتةوة بة مةبةسيت بـة

ليدان لـةوئاطابوون و تانة

ياساي هةلبذاردنيني ثاريزطا و قةزاو

ناحيةآانئةجنومة

مافناس سليمان :وةرطيراني مستةفا حةسةن

Page 80: govary dangdan 5

    

78  

:تؤماري دةنطدةراني آؤتايي -تؤماريكة تايبةتة بة نـاو وزانياري لةسـةر دةنطـدةران،آة قابيلي تانة ليدان نيـة،ضونكة لة دواي ماوةي رةخنـة

.طرتن بالو دةآريتةوةئـةو ليـستةية: ليسيت آراوة -

ــاليوراواني ــاوي ثـ ــة نـ آـراطةيةنراو لة خؤ دةطريت آة

بيت ذمارةي ثاليوراوةآانينالـــة ذمـــارةي آورســـيةآانيــاتر ــذاردن زي ــةي هةلب بازن

.بيتــي - ــة آةس ــسيت تاآ ــةو: لي ئ

ليستةية آة ماف دةداتة تاآةآـــةس بـــؤ خؤثـــاالوتن لـــةهةلبذاردنةآاندا بـة مـةرجيــاالوة ــسيؤني ب ــةن آؤمي لةالي

.ناوي تؤمار آرابيت:آؤلكةي هاوبةشي هةلبذاردن -

ئـةو دةنطانةيـة آـةذمارةيثيويسنت بـؤ بةدةسـت هينـانيآورســـي لـــة بازنـــةآانيهةلبذاردنـــدا ئـــةوةش بـــةدابةشــكردني ذمــارةي دةنطــةراســتةآان بةســةر ذمــارةيآورسيةآان ديتـة دي آـة بـؤ

.ئةو بازنةية تةرخانكراوةهـةموو: ناوةندي هةلبذاردن -

ناوضةيةآي ديـاري آـراو آـةــؤ ــي ب ــة آورس ــةك ل ذمارةي

رخانكراوة بـــة ثيـــيتـــة .بنةماآاني ئةو ياساية

ئـةو: مةلبةندي هةلبـذاردن -شـــوينةية آـــة آؤمـــسيؤندياريدةآات لة سنوري بازنةيهةلبذاردندا بـؤ ئةجنامـداني

.ثرؤسةي دةنطدانةآةهةموو: دةنطدةري راطويزراو -

ئةو عرياقيانة دةطريتةوة لـةذير فـشار و بـة زؤر ناضـار

انيـشتين خؤيـانآراون شويين د جيبيلن بؤ شـوينيكي تـر لـة

بة هةر هؤيـةك9/4/2003دواي .بيت

)2(ماددةي ئةو ياساية آـاري ثيـدةآريت

ــت ( ــةيرةو دةآري ــةر)ث و بةسهةلبذاردني ئةجنومـةني آـاتيــةزا و ــا و قــــ ثاريزطــــ

.ناحيةآاندا

)3(ماددةي ــايةدا ــةو ياسـ ــانج لـ ئامـ

):ئةمانةي خوارةوةية( بةشــــداريكردني/يةآــــةم

دةنطــدةران لــة هةلبــذاردنيــة ــةرةآانيان لــــ نوينــــــا و ــةآاني ثاريزطـ ئةجنومةنـ

.قةزا و ناحيةآاندايةآساني لة بةشـداري/ دووةم

.آردن لة هةلبذاردنةآاندادةسـتةبةرآردني مـايف/ سييةم

دةنطــدةر و ثــاليوراو لــةبةشــداري آــردن لــة ثرؤســةي

.هةلبذاردنةآانداتةبةرآردنيدةســـ/ ضـــوارةم

دادثةروةري و ئازادي و ثاآي .لة هةلبذاردنةآاندا

Page 81: govary dangdan 5

    

79  

دابينكردني ثاراستين/ ثينجةمياســايي بــؤ قؤناغــةآان و

.ريوشوينةآاني هةلبذاردن

"بةشي دووةم" مايف هةلبذاردن

)4(ماددةي

هةلبذاردن مايف هةموو/ يةآةمــةو ــةي ئ ــة لةوان عرياقيةآان

لـةومةرجانةيان تيداية آـة ياســــــايةدا هــــــاتووةبةآارهيناني ئةو مافة بـةبيجياوازي رةطةز و بنةضة يـاننةتةوة يان رةنط يـان ئـاينيان مةزهةب يـا بـاوةر يـانــابوري ــاري ئ ــان ب ــريورا ي ب

. ياخود آؤمةاليةتيهةموو دةنطدةريك مايف/ دووةم

دةنطداني هةية بة شـيوةيةآيراستةوخؤ و هنـيين و تـةنيايي

ةها ريطـا بـة دةنطـدانهةرو–بريكـار (نادريت لة ريطاي

.ةوة)وةآالةت

)5(ماددةي ــةم ــدةر ئـ ــستة دةنطـ ثيويـ

:مةرجانةي تيدابيتهـةلطري رةطةزنامـةي/ يةآةم

عراقي بيتــةواو/ دووةم ــةتي تـ ئةهيليـ

.بيت) شياو(ــييةم ــةواو) 18/ (س ــالي ت س

آردبيــت لــةو ســالةي آــةــ ــادا ئ ــذاردني تي ةجنامهةلب

.دةدريتناوي تؤمار آرابيـت/ ضوارةم

لة تؤماري دةنطدةرانـدا بـةثيي بنةماآاني ئةو ياساية وئـــةو رينماييانـــةي لـــة

.آؤميسيؤنةوة دةردةضيت

)6(ماددةي هةلبذاردني ئةجنومةني/ يةآةم

ثاريزطاآـــان لـــة قؤنـــاغييةآةمدا ئةجنام دةدريت و لـةقؤناغي دووةمدا هةلبـذاردني ئةجنومةني قـةزاو ناحيـةآانيئةجنام دةدريت لـة دواي شـةشمــــانط لــــة ئةجنامــــداني

.هةلبذاردني قؤناغي يةآةمتــــةرخان آردنــــي/ دووةم

ناوةندي دةنطداني تايبةت بةئاوارةآان لةو ناوضانة تيـاطريســاونةتةوة بــة مةبةســيتــاليوراواني ــة ث ــدان ب دةنطناوضةآاني خؤيـان آـة ثيـشرت

ةجي بــــوون،ليــــي نيــــشتآؤميــسيؤني بــاال ريوشــويينثيويست بـؤ تؤمـار آردنيـاندةطريتـــة بـــةر بـــة ثيـــي

.رينماييةآان بةشي سييةم

)7(ماددةي

مةرجةآاني ثـاآلوتن ثـشت بـةدةبةســتيت لــة) 5(مــادةي

ياساي ئةو ثاريزطايانةي آـةريكنةخراون لـة هـةريميك دا

ي)21(بة ثيـي مـادةي ذمـارة .2008ي سال

)8(ماددةي آؤميــسيؤني بــاالي/ يةآــةم

ــسيت ــةآان ليـــ هةلبذاردنـــثــاليوراوان دةنيريــت بــؤدةستةي باالي ريشةآيش آردنـيبــةعس يــان ئــةو دةســتةيةآةشويين دةطريتةوة بة ثيي ياساــة ــةري ل ــاردان لةس ــؤ بري ب

ــاوةي ــة رؤذي) 10(م رؤذدا ل .وةرطرتين ليستةآانةوة

ــي/ دووةم ــاليوراواندةبـ ثـرةزامةندي آؤميسيؤن بةدةسـت

Page 82: govary dangdan 5

    

80  

)9(ماددةي

خؤ ثاالوتن بة ثيي بنةماآاني .سيستمي ليسيت آراوة دةبيت

)10(ماددةي

نابيت ذمارةي ثاليوراوان لةليــستةآةدا زيــاتر بيــت لــةذمـــــــارةي آورســـــــيةــةي ــةرخانكراوةآاني بازنـ تـ

.هةلبذاردن

) 11(ماددةي ي آــةم ذنيــك لــةدةبيــت النــ

نيوان سي آانديـدي يةآةمـدابيت لة ليـستةآةدا هـةروةهادةبيت النةي آـةم دوو ذن لـة

ثــــاليوراوي) 6(نيــــوان يةآةمدا بن بةو شـيوةية تـاآؤتايي ليـستةآة بـؤ ئـةوةي

آورسـيةآاني % 25ريذةآة لـة بازنــةي هةلبــذاردن آــةمرت

. نةبيت بؤ ذنان

)12(ماددةي ة هيض آيانيكي سياسـيريطا ب

نادريت آورسي تةرخانكراو لةــاليوراوة دةرضـــووة آـــة ثـبسةنيتةوة لة هيض آاتيك لـة

.آاتةآاندا

)13(ماددةي دةنطدان شةخسي و هنيين/ يةآةم

يةريطا نادريت دةنطدةر/ دووةم

لة جاريك زياتر دةنطبدات لة .يةك ثروسةي دةنطداندا

ــييةم ــ/ س ــا دةدري ــةريط ت بدةنطدةر دةنط بة ليسيت آراوةــةو ــةآي ل ــة ي ــان ب ــدات ي بثاليوراوانــةي لــة ليــستة

آراوةآانداية لة ضوارضـيوةي .بازنةي هةلبذاردنةآةيدا

)14(ماددةي

دةنطة راسـتةآان آـؤ/ يةآةمدةآرينةوة آة ليستة آراوةآةبة دةسيت هيناوة لـة بازنـةيــي ــدا و دابةش هةلبذاردنةآان

ؤلكـــةي هةلبـــذاردنســـةر آدةآريـت) القاسم االنتخـابي (

بـــؤ ديـــاريكردني ذمـــارةي .آورسيةآاني ئةو ليستة

ــةر/ دووةم ــيةآان بةسـ آورسـثـــــاليوراواني ليـــــستةآراوةآةدا دابةش دةآريت ريزــاري ــاليوراوان دي ــدي ث بةندةآريت بة ثيي ذمـارةي ئـةودةنطانةي آـة ثـاليوراو بـة

وةيدةســيت هينــاوة وة بــرا يةآةم ئةو ثاليوراوةيـة آـةزؤرترين ذمـارةي دةنطـي بـةــستة ــة لي ــاوة ل ــت هين دةسآراوةآـــةدا بـــةم جـــؤرةــت آورســيةآاني دابــةش دةآريسةبارةت بة ثاليوراواني تـر

.

Page 83: govary dangdan 5

    

81  

ــييةم دةنطـــي ليـــستةآة/ سـدابةشــــي ســــةر ذمــــارةيثاليوراوي ليـستةآة دةآريـت

.بة ثيي برطةي دووي سةرةوةيويــــــستةث/ ضــــــوارةم

ثاليوراواني ليسيت تاآة آةسيالني آةم بـة هةنـدي آؤلكـةيهةلبذاردنةآة دةنط بة دةسـتهبينيت بؤ بردنـةوةي آورسـي،هــةروةها دةنطــة زيادةآــانيثاليوراواني ليسيت تاآةآةسـيــت دواي وةال دةنريــــــــــدابةشكردنيان بةسةر آؤلكـةي

.هةلبذاردن

)15(ماددةي ــةم ــا / يةآ ــةر ه توو دووئةط

ــة ــاتر ل ــان زي ــاليوراو ي ثــةو ــدا ئ ــستة جياوازةآان ليدةنطة راسـتانةي بةدةسـتيانهينانــةوة وةك يــةك بــوون ودوا ريزبةنـــــديان لـــــةــةي ــيوةي بازنــــ ضوارضــــهةلبذاردنـــدا بـــوو ئـــةواآؤميــسيؤن هةلدةســتيت بــةــي ئةجنامـــداني تريوثـــشك، آـــراوة ــة بــ ــةوة بــ برديــ

.دةذميردريتــةر / دووةم ــاتوو دووئةطـ هـ

ثــاليوراو لــة يــةك ليــستدادةنطةآانيان وةك يةك بوو لةــوار ــة ض ــدا ل دوا ريزبةنديضيوةي بازنـةي هةلبذاردنـدابون ئةوا ثشت بةو ريزبةنديةدةبةسرتيت آة لةاليـةن آيـانيسياســـــي نـــــاو ليـــــسيتهةلبذاردنةآةوة دانراوة بـؤ

.دياريكردني براوة

)16(ماددةي ــةم ــةر ئ/ يةآ ــداميكيئةط ةن

ــة ــيةآة لـ ــةن آورسـ ئةجنومـدةستدات لةبـةر هـةر هؤيـةك

ــةو ــاليوراوي دواي ئ ــت ث بيشويين دةطريتةوة ئةطةر هاتووئةندامةآة لة ليسيت تاك آةسيبــوو ئــةوا بــؤ هةلبذاردنــةتةواوآاريةآان دةطويزريتةوةلــــة هــــةمان بازنــــةي

.هةلبذاردنداــةو/ دووةم ــاتوو ئ ــةر ه ئةط

ة تايبـةت بـووآورسية بةتال بة ذن مةرج نيية ذن شويين ثربكاتةوة تةهنا ئةطـةر هـاتووآاريطةري هةبيت لةسةر ريذةي

.نوينةرايةتي ذنان

بةشي ضوارةم تؤماري دةنطدةران

)17(ماددةي ثيويـــستة لةســـةر/ يةآـــةم

آؤميسيؤن دةنطـدةران تؤمـارــةو ــةي ئــ ــات لةوانــ بكــمةرجانةيان تيداية آـة لـةو

.دا هاتووةياسايةآؤميسيؤن ئامادةآردن/ دووةم

و نــوي آردنــةوةي تؤمــاريســةرةتايي دةنطــدةران لــةئةستؤ دةطريت بة هاوآـاري وــسي ــةل ئؤفي ــةنطي لةط هةماههةرميةآان و ثاريزطاآاني سةر

.بة آؤميسيؤنهةر آةسي مةرجـةآاني/ سييةم

دةنطــدةري تيــادا بيــت بــؤيهةية داوا بكات ناوي تؤمـار

ريت لة تؤماري دةنطدةرانيبكــة ــؤي هةيـ ــةرةتايي و بـ ســـؤ ــات ب ــوون بك ــةدوادا ض بتؤمــارآردني نــاوي ئةطــةر

.هاتوو ناوي تيا نةبووئةبيت هةر آةس خـؤي/ ضوارةم

ناوي خؤي تؤمار بكات يان بةثيي رينماييةآاني آؤميسيؤني

.باالنابيت دةنطدةر ناوي/ ثينجةم

ــة ــديك ل ــة ناوةن ــاتر ل زي

Page 84: govary dangdan 5

    

82  

)18(ماددةي

آؤميـسيؤني بـاال لـة/ يةآةمداناني تؤماري دةنطـدةران وديـــاري آردنـــي ذمـــارةيــةآاني ــيةآاني بازنــ آورســــة ــشت بــ ــذاردن ثــ هةلبــ

ــةآان ــات(زانيارييـ ي)بيانـوةزارةتي بازرطـاني تايبـةتبة آؤبؤني خؤراك دةبةسيت، تائةو آاتـةي سـةر ذميرييـةآيــراق طــشيت دانيــشتوان لــة عي

.ئةجنام دةدريتــةر/ دووةم ــستة لةســ ثيويــ

آؤميسيؤن تؤمـاري سـةرةتاييدةنطدةران نوي بكاتـةوة لـةــةوةي ــردن و آردن ــيين آ وردبدةرطاي ناوةندةآاني تؤمـاريدةنطدةران و راطةيانـدن بـةمةبةسيت تانة ليدان ثيش هـةر

.ثرؤسةيةآي هةلبذاردنــييةم او بــوونيدواي تــةو/ س

ثرؤســةي ريكخــستين تؤمــاريســــةرةتايي دةنطــــدةران،رادةطةيــةنريت بــؤ ئــةوةيضــاوديراني نــاوخؤ و نيــوــةوان و ــةتي و رؤذنامـ دةولـــوانن ــةآان بتــ راطةياندنــضاوديري بكةن و ليي بة ئاطا

.بن

)19(ماددةي تؤمــاري دةنطــدةران لةاليــةنآؤميسيؤني باالوة لة سـةرجةم

تؤمــار آردنــيناوةنــدةآاني دةنطدةران ئاشكرا دةآريت آةناوي سةرجةم دةنطدةراني تياتؤمار آـراوة بـة ثيـي ثـييت

لة شـوينيكي ديـار) ئةجبةدي(لة ناو ناوةندي تؤمار آـردن

.بؤ بة ئاطا بوون ليي

)20(ماددةي

هةر يـةآي نـاوي لـة/ يةآةمتؤمــــــاري ســــــةرةتاييدةنطدةرانــدا نــةبوو يــان

ــة ز ــةك لـ ــةهةلةيـ انياريـــةي ــةآاني تؤمارةآـ تايبةتيـــةآي ــةبي داواي ــدابوو ئ روي

بداتــة) االعــرتاض(نــارةزايي مةآتةبي سـةرةآي آؤميـسيؤنيباال يان يةآي لة لقةآاني لةثاريزطاآاني بؤ داخل آردنـيــةوةي ــت آردن ــا راس ــاو ي نناوةآــــةي لــــة تؤمــــاري

.دةنطدةرانداثيويستة سـكاالآة بـة/ دووةم

ــة ــت ب ــني بي ــةونوس ــي ئ ثيياساية، لـة ماوةيةآـدا آـةآؤميسيؤن ديـاري دةآـات لـةــة ــستنة رووي تؤمارةآ رؤذي خ

.دةست ثي دةآاتآؤميــسيؤن بريــار/ ســييةم

لةسةر ئةو سكاالية دةدات لـةماوةيــةآي ديــاريكراودا آــةآؤميــسيؤن ديــاري دةآــات وةبريارةآـــة قـــابيلي تانـــةليدانة لة بةردةم ئةجنومةني

اران، و بريارةآةشــيآؤمــسيقابيلي تانة ليدانة بة ثيـي

.ياسا

)21(ماددةي تؤماري دةنطدةراني سةرةتاييبة تؤماري آؤتايي دادةنريـتــووني وادةي ــةواو بـ دواي تـــةو ــؤ ئــ ــاريكراو بــ ديــــةرووي ــةي رووبــ ئيعرتازانــآراونةتةوة، يـاخود يـةآالييــكااليانةي ــةو س ــةوةي ئ آردن

يؤنثيشكةش آـراون، و آؤميـس ئـــةرآي بالوآردنـــةوةي لـــةــارآردن ــدةآاني تؤمـ مةلبةنـــةو ــتؤ دواي ئ ــة ئةس دةطريت

Page 85: govary dangdan 5

    

83  

"بةشي ثينجةم" بازنةآاني هةلبذاردن

)22(ماددةي هــةموو دةنطــدةري خــؤي مــايفهةلبــذاردني خــؤي ثــةيرةودةآات لة بازنةي هةلبـذاردنآة نـاوي تؤمـار آـراوة لـة

ــاري د ــةتؤمـ ــدةران بـ ةنطـــةآاني ــاوطرتين ئةحكام لةبةرض

.لةو ياسايةدا) 17(ماددةي )23(ماددةي

هةر ثاريزطايـةك بـة/ يةآةمثيي سنوري آـارطيريي فـةرميخــــؤي، يــــةك بازنــــةيــة ــةو لـــــ هةلبذاردنـــــهةلبذاردنــةآاني ئةجنومــةني

.ثاريزطاهةر قةزا و ناحيةيةك/ دووةم

ــارطيري ــنوري آ ــي س ــة ثي بةك بازنــــةيفــــةرمي، يــــ

هةلبذاردنة، لة هةلبـذاردنيئةجنومةنــــةآاني قــــةزا و

.ناحيةآاني

)24(ماددةي هةلبذاردني ئةجنومةني/ يةآةم

ثاريزطــاي آــةرآوك و ئــةوــة ــةر ب ــةي س ــةزاو ناحيان قــةرآوآن دوا ــاي آــ ثاريزطــدةخريت تاوةآو آاروباري ئةوليذنةيةي آة ثيكهينراوة آـة

رةوةولة برطةي ضوارةمي خـوا تةواو دةبيت تـا ئـةو آاتـةبريارةآاني ئةجنومةن آـة لـةميانةي تةوافوقيك دةبيت لـةنيوان ثيكهاتة سةرةآييةآاني

- آــورد–عــةرةب (شــارةآة دةردةضيت لة بارةي) تورآمان

ئةو مةسةالنةي آة لة مـاددةي

بـؤ) 13(لة ياساي ذمارة ) 2(لـة) 7( و مـاددةي 2008سالي

)21(زطـاي ذمـارة ياساي ثاري ــالي ــؤ س ــة دةق2008ب دا ب

.هاتووةــوان/ دووةم ــة ني ــةالت ل دةس

هةرسي ثيكهاتـة سـةرةآييةآةبؤ هةر يـةآيك % 32بة ريذةي

لــة ثيكهاتــة ســةرةآيةآان تورآمــان– آــورد –عــةرةب (

يش% 4دابةش دةآريت و ريذةي بـــؤ مةســـيحيةآان دةبيـــت،مةبةســـتيش لـــةم دةســـةالتة

جةم داموو دةزطا ئـةمين وسةرمةدةنيةآانة آة ثةيوةست يانــة ــني بـــ ــت نـــ ثةيوةســـوةزارةتيكةوة، بة سي ثؤسـتة

ســةرؤآي(سياسييةآانيــشةوة ئةجنومةن، ثاريزطـار، جيطـري

ــار ــةرؤآايةتي) ثاريزطـ و سـليذنةآاني ئةجنومةن و ثؤسـتةطـــشتييةآان بـــة هـــةموو

.ثلةآانيةوة ثةميان دةدات دؤسـيةي / سييةم

ئةمين لـة ثاريزطـاي آـةرآوكبدريتــــة ئــــةو يةآــــةسةربازيانةي آة لة باشوور وناوةراسيت عرياقـةوة دةهينـريلـــة بـــري ئـــةو يةآـــةسةربازيانةي آة ئيستا دةسـتبة آارن، ئةمـةش لـة ميـانيــؤ ــة ب ــاري ليذنةآ ــاوةي آ ممـــسؤطةر آردنـــي ئازاديـــةثيــــشةييةآانيان لةطــــةل

نيجةختكردنةوة لةسةر دةرضوو ئــةو هيــزة ئةمنييانــةي آــةــة ــة ثارتــ ــنت بــ ثةيوةســ

.سياسييةآانةوةثيكهيناني ليذنةيةك/ ضوارةم

بـــؤ جيبـــةجيكردني ئـــةوي)2(ئةرآانةي آة لة ماددةي ــادةي ــةرةوةو مـــ ي)5(ســـ

Page 86: govary dangdan 5

    

84  

.ئةرآةآاني ليذنة/ ثينجةمــانيزمي-1 ــاني ميكـــ دانـــ

التة آـةدابةشكردني ئةو دةسة .لة برطةي دوودا هاتووة

ــةو-2 ــاريكردني ئــــ ديــــثيشيلكاريانةي آة آراونةتـةســــةر مولكــــة طــــشيت وــويين ــةآان و شـــ تايبةتيـــنيــشتةجيبوون لــة ثاريزطــاي

.ةوة9/4/2003آةرآوك لة ليذنةآة راسثاردةآاني خؤي-3

بةرز دةآاتةوة بؤ آؤميسيؤنيبـــــــاالي ســـــــةربةخؤي

ــؤ ــةآان بــــ هةلبذاردنــــــةوةيدام ــدن و نويكردن ةزران

تؤماري دةنطـدةران بـة ثيـي. ئةو ئةجنامانةي آة ثي دةطات

هةلبـــذاردني ئةجنومـــةني-4ثاريزطــــــاي آــــــةرآوكــةوةي ــتثيدةآات دواي ئـ دةســـثاردة و ــة راســـ ليذنةآـــئةجنامةآاني بـةرز دةآاتـةوةبؤ ئةجنومـةني نوينـةران لـةــة ــاريكراودا بـ ــاتي ديـ آـــة ــة الي ــة ل ــك آ نميكانيزمي

ــةوة ــةني نوينةرانــ ئةجنومــ .دةستنيشان دةآريت

5- حكومــةتي فيــدرايل/ شةشــةم

ئةرآي ثاراستين باري ئـةمين وــؤ ــي ب ــضوني داراي ــري تي بــة ــاني ليذنةآــ آاروبارةآــ

.دةطريتة ئةستؤلـة آـاتي روودانـي/ حةوتةم

طـــــريو طرفتيـــــك يـــــانجيبةجينــةآردني ثيكهينــانيليذنةآــة يــاخود بريــار و

آاني ليذنةآة ثـةناراسثاردة هةلبـذاردنيبؤ ئةجنامـداني

ــت ئةجنومــةني ثاريزطــا دةبريآورسـي) 10(بةثيي ثرةنـسيثي

ــة ــةك ل ــةر ثيكهاتةي ــؤ ه بــةرةآيةآان و ــة ســ ثيكهاتــ

آورسـيش بـؤ) 2(دياريكردني ــدا ــة ماوةيةآ ــةآان ل آةمينئةجنومــةني نوينــةران ديــاري

زياتر31/12/2008دةآات آة لة .تتيناثةريئــةم ماددةيــة بــة/ هةشــتةم

دةقيكي ياسـايي دادةنريـت وهيض بة شيكي يل وةرناطرييت بةــردن و ــرؤظة آـ ــيت شـ مةبةسـجيبةجيكردني و آار بـة هـيضدةقيكي ديكة ناآريـت آـة دذ

.بة بريارةآاني بيت

Page 87: govary dangdan 5

    

85  

)25(ماددةي

)25(ئةجنومــةني ثاريزطــا لــة ئةندام ثيك ديـت و آورسـيةك

200000آريت بـؤ هـةر زياد دة 500000آةس ئةطةر هـاتوو لـة

ــي ــة ثي ــوو ب ــاتر ب ــةس زي آنويرتين ئاماري ثشت ثيبةسرتاوــة ــؤراك آ ــؤني خ ــةثيي آؤب بلةسةر ئةساسي ئةو ئامارانـة .تؤماري دةنطدةران ريكخراوة

)26(ماددةي

)10(ئةجنومـــةني قـــةزا لـــة ئةندام ثيك ديت وة آورسـيةك

50000هـةر زياد دةآريـت بـؤ آةسي زيـاتر بـةثيي ئامـاريثــشت ثيبةســرتاوي آؤبــوونيخؤراك آة لةسةر ئةو ئةساسـةئـــةو تؤمـــاري دةنطـــدةران

.ريكخراوة

)27(ماددةي )7(ئةجنومــةني ناحيــة لــة

ئةندام ثيـك ديـت آورسـيةآي25000زياد دةآريـك بـؤ هـةر

هةزار آةس بـة ثيـي ئامـاريثــشت ثيبةســرتاوي آؤبــووني

راك آة لةسةر ئةو ئةساسـةخؤ .تؤماري دةنطدةران ريكخراوة

"بةشي شةشةم" هةملةتي هةلبذاردن

)28(ماددةي

هةلمةتي هةلبـذاردني ئـازادــؤ ــاريزراوة بـ ــافيكي ثـ مـثاليوراو بة ثيي بنـةماآانيئـــةو ياســـاية لـــة رؤذيــةوة ــةندآردني ثاالوتنيـ ثةســـت ــسيؤنةوة دةس ــةن آؤم لةالي

آاتـذمير) 24(ثيش ثيدةآات و ــذاردن ــداني هةلب ــة ئةجنام ل

.آؤتايي ديت

)29(ماددةي هةلمةتي هةلبذاردن لة هةموو

.جؤرة باجيك دةبةخشريت

)30(ماددةي شــويين هةلمةتــةآاني/ يةآــةم

هةلبذاردن لةاليةن ئةمانـةتيــارةوانية ــداد و شـــ بةغـــثةيوةنديـــدارةآان وة بـــةنهةماهةنطي لةطـةل آؤميـسيؤ

ــت ــاري دةآري ــا. دي ــة ريط آــةآارهيناني ــؤ بــ دةدات بــهةلمةتــةآاني هةلبــذاردن وهةلواســــــيين وينــــــة وــذاردن ــةآاني هةلب راطةياندنبة دريذايي ماوةي دياريكراوبؤ هةلبذاردن هةروةها ريطـةنادريــــت هــــيض جــــؤرةبالوآراوةيــــــةك يــــــانراطةيانــدنيك يــان بةرنامــة

اويـك لـةيان وينـةي ثاليور ــالو ناوةنــدةآاني دةنطــدان ب

.بكرينةوةثيويستة لةسةر آيانة/ دووةم

سياسيةآاني بةشدار بـوو لـةهةلبذاردنةآاندا هةلـسن بـةليكردنـــةوةي هـــةموو ئـــةوــة ــراوانةي آــــ هةلواســــثةيوةنــديان هةيــة بــة ثــروثاطةندةي هةلبذاردنةآانةوة،بة ثيي ئةو رينماييانةي آـة

.دةريكردووةآؤميسيؤن

)31(ماددةي ريطــا نادريــت بــة ريكخــستينآؤبوونـــةآاني هةلبـــذاردنلةاليــةن ثــاليوراوان يــاناليــةنطرانيان آــة مةبةســتلييان هةلمةتي هةلبذاردنـة،

Page 88: govary dangdan 5

    

86  

)32(ماددةي

نابي درومشـي فـةرمي والت لـةآؤبوونــةوةو بانطةشــةآاندا

.بةآار هبينريت

)33(ماددةي ــةراني والت و ــت فةرمانب نابيدةسةالتة لؤآاليـةآان هةلـسنبة هةلمـةتي هةلبـذاردن بـؤبةرذةوةندي ثاليوراويك يـانبةآارهيناني سـيفةتي فـةرمي

ةزيفـي يـانيان دةسـتةالتي و داهاتــةآاني دةولــةت يــانــاني، ــان و ئاميرةآ ئامرازةآبــــةهيزةآاني ئاســــايش و

.سةربازيشةوة

)34(ماددةي ريطا نادريت بة هـيض/ يةآةم

ــةل و ريكخــسنت و ثــارت و آؤمآيان و تاآةآةسيك يـان هـةراليةنيكي تر بة بـةآارهينانيهةر جؤريك لة جؤرةآاني فشار

طـاورآردني يـاو ترساندن و بة خائني لة قةلةمي بدات يانفريويان بدات بـة دةسـكةوتيمـــادي و مةعنـــةوي يـــان

.بةلينيان ثي بداتــك خــاوةن/ دووةم هــةر ثارتي

ميليشياي ضةآدار بيت بي بةشدةآريت لة بةشداري آردن لـة

.هةلبذاردنةآانهةر ثـارتيكي سياسـي/ سييةم

ــة ــت لـ ــةش دةآريـ ــي بـ بـيكردني لــــــةبةشــــــدار

ــةآان و هةلبذاردنــــــــــئـــةذمارآردني دةنطـــةآاني

ــة ــسا ب ــاتوو هةل ــةر ه ئةطداخـــــــستين ناوضـــــــةيهةلبذاردنـــةآاني تـــر بـــةبةآارهيناني هيز و ترسـاندنبؤ بةرذةوةندي خؤي يـان دذي

.اليةنيكي تر

)35(مادةةي ريطا نادريت بة بةآارهينانيفةرمانطـــةآاني دةولـــةت و

اثةرسيت بة هـةرشوينةآاني خو ــؤ ــيوةآان ب ــة ش ــيوةيةك ل ش

.هةلمةتةآاني هةلبذاردن

)36(ماددةي ــاليوراوان لييــان قةدةغــة ثآـــراوة هةلـــسن بـــة هـــةرــةتي ــةآي هةلمـ ثروثاطةندةيـهةلبذاردن بة هةلخةلةتاندنيدةنطــدةران يــان فيلكــردنــيوازي ــان شــ ــان يــ لييــبريندارآــةر و ناوزرانــدني

. بةآارهبينيتئةوانةي تر

)37(ماددةي خــةرجكردن لــة داهــاتي طــشيتيــــاخود لــــة بودجــــةيوةزارةتةآان، يان لة ثـارةو

يان لة آؤمـةآي) وةقف(مالي دارايي دةرةآـي، بـة هـةموو

.شيوةيةك قةدةغةية

)38(ماددةي نابيــت بــؤ هــيض/ يةآــةم

ثاليوراويــك رؤذي دةنطــدانهةلـــسيت بـــة دابةشـــكردني

ي آار يان بالوآـراوةبةرنامةيـــــان آـــــارت و هـــــةربةلطةنامةيةآي تـر بـة خـؤي

.يان آةسي ترنابيت بؤ هيض يـةآيك/ دووةم

لة آارمةنداني فةرمانطةآانيدةولةت و ئةنداماني دةسةالتة

Page 89: govary dangdan 5

    

87  

ــي ــة/ يةمس ــت ب ــا نادري ريطدانــاني ئاطاداريــةآان يــاندابةشــكردني بةرنامــةي آــاريان بالو آراوة يان آارت بـةناوي ثاليوراويك آـة تؤمـارــكراآردني ــؤ ئاش ــةآراوة ب ن

.ثاليوراوان

بةشي حةوتةم تاوانةآاني هةلبذاردن

)39(ماددةي

بة بةندآردن سزا دةدريت آـةانط آـةمرتمـ ) 6(ماوةآةي لة

نةبيت و بة غةرامةيةك آة لةــةمرت) 100( ــار آ ــةزار دين ه

ــة ــةبيت و ل ــةزار) 500(ن هــةر ــةبيت ه ــاتر ن ــار زي دين

:آةسيك آةهةر آةسي هةلسيت بـة/ يةآةم

ئةنقةســت ناويــك يــان ضــةندناويك بنوسـيت يـان سـيفةتيساختة لة خـشتةي دةنطـدةرانبكات يان بة ئةنقةست ناويـك

يت بـــة ثيـــضةوانةينةنوســـ .ئةحكامةآاني ئةو ياسايةوة

هةر آةسي هةلسيت بـة/ دووةمنوسيين ناوي خؤي يان نـاويكيتر بةبي بووني مةرجي ياساييثيويست، وة بـسةمليندريت آـةبةو آارةي زانيوة، بؤ نوسيين

.ناويك يان الداني ناويكهةر آةسي لة ثرؤسـةي/ سيهةم

ت وةدةنطـــدان دةنـــط بـــدابزانيت ناوي تؤمار آراوة لةــة ــدةران بـ ــاري دةنطـ تؤمـثيــضةوانةي ياســاآان يــانمــةرجي ياســايي ثيويــسيت لــة

دةست داوة لـة بـةآارهيناني .مايف دةنطداندا

هةرآةسي بة ئةنقةست/ ضوارةملـــة جيـــاتي يـــةآيكي تـــر

.دةنطبداتهـةر آةسـي هةلـسيت/ ثينجةم

ــيين دةنطــداني بةدرآانــدني هن .دةنطدةر بي رةزامةندي خؤي

هةر آةسي زيـاتر لـة/ شةشةمجاريك مايف دةنطداني ثـةيرةو

.آردبيتهـةر آةسـي ئـريادةي/ حةوتةم

ــدةوار ــدةري نةخوينــ دةنطــبطؤريت، ناويكي تـر بنوسـيتيان ئاماذة لةبةردةم ناويـكدابنيت آة ئـةوة نـةبيت آـةدةنطدةر داواي آـردووة يـان

ة ثيشي دةنطدةر بـؤآوسث خبات ئــةوةي ريطــاي يل بطريــت لــة

.دةنطداندا

)40(ماددةي هةر آةسي هةلسي بة يةآي لةمآارانة سزا دةدريت بة بةنـدآردني بـؤ ماوةيـةك آـة لـة

:ساليك آةمرت نةبيتهةرآةسيك هةلسيت بـة/ يةآةم

بةآارهيناني هيز يان هةرةشةآةبؤ ريطا طرتن لة دةنطدةر

دةنط بدات يان ناضاري بكـاتــيوةيةآي تايبـــةت و بـــة شـــان ــدات ي ــاريكراو دةنطب دي

.ناضاري بكات دةنط نةداتهةرآةسي هةلـسيت بـة/ دووةم

ثيــداني ســوديك يــان بــةليينثيبدات يان سوديكي بؤ خباتـةــيوازيكي روو بــؤ ئــةوةي بةشدياريكراو دةنـط بـدات يـان

.واي يل بكات دةنطنةداتهــةر آةســي داواي/ ســييةم

سوديك بؤ خؤي يان آةسيكي تربكــات آــة راســثيردراوة بــةثيشكةشكردني خزمةتي طشيت لـة

Page 90: govary dangdan 5

    

88  

هةرآةسي هةلسيت بـة/ ضوارةمــالو آردنــةوةي هــةوالي درؤ بلةســةر رةوشــيت يــةآي لــةــاليوراوان يـــان لةســـةر ثـ

ةريناوبانط بة مةبةسيت آاريط خستنة سةر راي دةنطدةران لة

.ئةجنامةآاني هةلبذاردنهــةر آةســي بــضيتة/ ثينجــةم

ناوةندةآاني بارةطاي تايبةتبــة دةنطــدان هــةلطري ضــةآيئاطرين يـان ضـةآي برينـدارآةر بة ثيضةوانةي حوآمةآاني

.ئةو ياسايةيةهةر آةسي هةلسيت بـة/ شةشةم

جنيودان يان تؤمةت هةلبةسـنتيــان ليــدان لــة ليذنــةيهةلبذاردنةآان يان يةآي لـةئةنداماني لة آـاتي ثرؤسـةي

.هةلبذاردنةآانداهةرآةسي هةلسيت بـة/ حةوتةم

شــــيواندني ســــندوقةآانيدةنطــــدان يــــان خــــشتةيهةلبذاردنــةآان يــان هــةربةلطةنامةيةآي ثةيوةنديـدار

.بة ثرؤسةي هةلبذاردنةآان

)41(ماددةي ي هةلـــسيت بـــةهـــةر آةســـ

ئةجنامداني يةآي لةو آارانةيــة ــت ب ــزا دةدري ــوارةوة س خبةندآردن بؤ ماوةيةك آة لـة

ساليك آةمرت نـةبيت يـان بـةثيبذاردني بريك ثارة، آة لة

ــةمرت100000 ــار آ ــةزار دين هــة ــةبيت و ل ــةزار500000ن ه

.ديناريش زياتر نةبيتهةرآةسـي هةلـسيت بـة/يةآةم

آردن يـان شـاردنةوةبندةستيـــان لـــةناوبردني يـــانبزرآردنــــي يــــان دزيــــينآارتــةآاني دةنطــدان يــانــان ــدةران يـ ــشتةي دةنطـ خـئةجنامـــــةآاني بطؤريـــــت

.بةشيوةيةك لة شيوةآانهةر آةسي بة ئـازادي/ دووةم

هةلبذاردنةآان و سـستمةآانيبةبةآارهيناني هيز و هةرةشة

.آردن )42(ماددةي

هةلــسيت بــةهــةر آةســيك بةيانات و وينة و(هةلواسيين

ــةآان ــراوةي هةلبذاردن )بالوآلةو شوينانةي آة بةدةرن بـؤئةو آـارة سـزا دةدريـت بـةبةندآردن بؤ ماوةيةك آة لـة

مانطيك زياتر نةبيت

) 43(ماددةي هــةر آةســيك بــة ئةجنامــدانييةآي لـةو آارانـة هةلـسيت،

دن بـؤسزا دةدريت بة بةندآر ماوةيةك آة لة مانطيك آـةمرتنــةبيت و لــة ســاليك زيــاتر

.نةبيتهةر آةسي هةلسيت بـة/ يةآةم

ئةنقةست دةست دريـذي بكاتـةسةر وينةي ثـاليوراوان يـانبةرنامــةي آــاري هةلواســراويان لة شوينة تايبةتةآان آةهةلواســراوان تــاوان بكاتــةســـةريان بـــؤ بةرذةوةنـــدي

كي تر يان ثاليوراويكياليةنيتــر بــؤ زيــان طةيانــدن بــةثاليوراوةآة يـان آاريطـةري

Page 91: govary dangdan 5

    

89  

هةر آةس هةلـسيت بـة/ دووةمراطةياندن و خـؤ آيـشانةوةيثاليوراويك يان زيـاتر، لـةثرؤســةي هةلبذاردنــةآان وةخؤي بزانيت ئةو آـارة راسـت

اريطــةرينيــة بــة مةبةســيت آخــستنة ســةر دةنطــدةران بــؤئــــةوةي دةنطــــي ئــــةوثاليوراوانة بـؤ ثـاليوراوي

.تر بضيتهةر آةسي دةست دريذي/ سييةم

بكاتـــة ســـةر هؤآارةآـــانيهةلمةتي هةلبـذاردن آـة بـةــدراوة ثيــي ياســا ريطــةي ثيلةبـــةر هـــةر هؤيـــةك لـــةهؤيــةآاني جــا ئةمــة بــةســرينةوة يــان تيكــدان يــان

اندن يان بةهةر شـيوةيةآيدر .تر بيت لة شيوةآان

)44(ماددةي هةرآةســي سةرثيــضي/يةآــةم

،31، 30( بريارةآاني ماددةي بكات) 37، 36، 35، 34، 33، 32

ــاتوة ــايةدا ه ــةو ياس ــة ل آسةرثيضي بكات سزا دةدريت بةبةندآردن بؤ ماوةيةك آة لـةمانطيك آةمرت نةبيت و لة شةش

.ر نةبيتمانط زياتــضي/ دووةم ــي سةرثيـ هةرآةسـ

)34، 33(ئةحكامةآاني ماددةي بكـــات ســـزا دةدريـــت بـــةبةندآردني آاتي و ثيبذاردنيبة بريك ثارة آـة لـة ثيـنجمليؤن آةمرت نـةبيت و لـة دة

.مليؤنيش زياتر نةبيت

)45(ماددةي هةر آةسيك هةلسيت بـة دةسـتــةآاني ــي تاوانـــ ثيكردنـــ

الشروع يف جـرائم(دن هةلبذار

سزا دةدريـت بـة) االنتخابات .تاواني تةواو

)46(ماددةي هــةر آاتيــك بةســةر/ يةآــةم

آيانيكي سياسيدا سـاغ بـؤوةآة بةشـدارة لـة ئةجنامـدانيتاوانيــك لــة تاوانــةآانيهةلبذاردن آة لةو ياسـايةداهــاتوة ســزا دةدريــت بــةثيبــذاردني بريــك ثــارة آــة

. دينارةثةجنا مليؤنهةر آيـانيكي سياسـي/ دووةم

ــداني ــة ئةجنامـ ــسيت بـ هةلـتاوانةآاني هةلبذاردن آة لة

ثينجـةم–يةآةم (بةندةآاني لـــة) حةوتـــةم– شةشـــةم –

)42(و مــاددةي ) 41(مــاددةي ئامــاذةي ثيكــراوة بــي بــةشدةآريت لـة دةنطـةآاني ئـةوناوةندةي تاوانةآـةي تيـادا

ــةجنام دراوة، و ثيوي ــشةئ ستيئةجنومةني آؤميسياران برياريثيويــــست لــــةو بــــارةوة

.وةربطريت بةشي هةشتةم

آؤتاييةآان و طشيت ئةحكامة

Page 92: govary dangdan 5

    

90  

÷ïñïÝå@ @ÐóŠòðä@ @ÈóðiŠ@ @õ†ŠíØ@ @

Aboriginal elector or voter

Eiecteur autochtone μïÝ–ÿa@çbÙÜa@æà@k‚bä@@ôÝó÷@ôäaín“ïäa†@óÜ@ÚŽîŠò‡äò†@@

Advance poll@@Vote par anticipation Öjà@ËaÔa@@o‚òì@”Žïq@ôäa‡äò†@@

Advance polling station

Bureau de vote par anticipation

Öjà@ËaÔa@Ø‹à@@o‚òì@”Žïq@ôäa‡äò†@õ‡äòìbä@@

Agents of registered parties@@

Agents des parties enregistres@@

yÿa@íiì‡åàóÝv¾a@la@@çbØòìa‹ØŠbàüm@óiy@ôäaŠóåŽîíä@@

Application for a recount@@

Demande de depouillement judiciaire

öb›ÕÜa@óaíi@Œ‹Ð@ò†bÈa@kÝ @@a†@@@@@õüè@ói@òìó䆋Øbïu@òŠbiì†@õaì

òìb †a†@@

Application for registration (of a

political party)

Demanande denregitrement (dun parti

politique)@@

ðbï@ly@Þïvm@kÝ @@Šbàüm@õaìa†@ôÙŽïiy@ô䆋Ø

@ôbï@@

auditor@@Verificateur ÖÔ‡à@@Šbì@@

Ballot paper Bulletin (de vote) óÔŠì@IËaÔcH@@ça‡äò†@ômŠbØ@@

Ballot box urne ËaÔc@×ì‡å–@@ça‡äò†@ôÔì‡å@@

Blackout period (related to advertising

during election)

Periode dinterdiction de la publicite

pbäþÈÿa@Êåà@òÐ@@@@ô䆋Ø@óÌò†óÔ@õòìbà@

çbØó’óäbi@@

Broadcasting arbitrator Arbiter en matiere de radiodiffusion

ðÈaˆc@âÙy@@ôîüî†aŠ@ôäaíî‰iìbä@@

Broadcasating time Temps demission sjÜa@òÐ@@熋ٓ‚óq@õòìbà@@

BEnterprise de radiodiffusion

roadcasting undertaking

óïÈaˆc@óíà@@ôîüî†aŠ@õòìaŠŒóàa†@@

By-election Election parielle óïÈ‹Ð@pbibƒnäc@@‰jÜóè@ôØòìý@ô䆊a@@

To call an election Declencher une election @pbibƒnäa@¶a@òíȇÜa@@熊‰jÜóè@üi@Œaìóäbi@@

Central polling plce Centre de scrutin ËaÔc@âÝÔ@@ça‡äò†@õóåïíä@@

@ @

Central poll superviso@@

Superviseur dun centre de scrutin

ËaÔa@âÝÔ@À@kÔa‹à@@Žî†ìbšça‡äò†@õóåïíä@óÜ@‹@@

Chief Electoral officer Directeur general des elections

pbibƒnäÿa@ãbÈ@‹î‡à@@çbØó䆊a‰jÜóè@ôn“ @õŠóiòíŽîŠói@@

Close of nominations Cloture des candidatures |’Üa@òÐ@óîbéä@@æmìýbq@õòìbà@ôîbmüØ@@

Close of polls Cloture de vote –@ßbÑÔcËaÐÿa@Öî†bå@@ça‡äò†@ôäbØóÔì‡å@ôån‚a†@@

Closing of the polls Fermeture des bureaux de scrutin

ËaÔýa@ãþÔc@ßbÑÔc@@ça‡äò†@ôäbØóåïíä@ôån‚a†@@

Compulsory deregistration of

apolitical party

Radiation obligatoire dun parti politique

@õŠbjuc@k’Ibï@l‹¨aðH@@óäaˆíØì@õòIôºŒìóm@H@ôiy

ôbï@@

CAvis de confirmation dinscription

onfirmation of registration notice

ÞïvnÜa@oïjrni@ŠbÉ’c@@@@@@ôäíiŽïu@ói@õòó䆋Ø@Ša†b b÷

熋؊bàüm@@

ثيرسىت زاراوةآاىن هةلبذاردن

عةرةىب - فةرنسى-ئينطليزى

Page 93: govary dangdan 5

    

91  

çbØóäŒbi@õòìó䆋ْóia†Z@I‹÷aì‡Üa@ÊîŒím@ò†bÈcH@ @هةموارآردنيكى دةورى سـنورىبازنــةآاىن هةلبذاردنــة، بــةمةبةسىت طةيشنت بة جؤريـك لـةهاوســـةنطى لـــةنيوان ئـــةوبازنانةدا، لة ئـةجنامى ئـةوــرى ــةر ضـ ــةى بةسـ طؤرانانـدانيـــشتواندا، وة يـــاخودــيةآاىن ــارةى آورس ــةر ذم بةس

. اداناندا ديتئةجنومةىن ياس

熊bàˆ@õòìó䆋Ø@òŠbiìì†@ZI‡È@ò†bÈcH@ @ــاردىن ــةوةى ذمـ دووبارةآردنـدةنطةآانة، آـة دةسـتةالتيكى

لة ئةجنامى رةخنةطرتن-ثسثؤرلة ئةجنامة رةمسيـةآاىن يـةآيك

دةيطريتة-لة هةلبذاردنةآان .ئةستؤ

çbØóäò†@ôåî‹mŠûŒ@ZIpaí–ÿa@óî‹rØcH@ @

ــ ة، آــةئاآــامى هةلبذاردنيكــك يــاخود حزبيكــى ثاليوراويسياسى، دةنطى زؤرتر بة دةستدينيــــت لــــة بةرامبــــةر

ى% 50نةيارآةيدا ، واتة لـة سةرجةمى دةنطةآان آةمرت آةلة

ــة دا ــةى دةنطدانةآــ ثرؤســ .دراوة

bèòŠ@õóåîŠûŒ@ZIóÕÝà@óî‹rØcH

ــة ــة آ ــستميكى هةلبذاردن سيمةرجة ثاليوراو ياخود حـزب

ــة ــاتر ل ــةزي ــوةى دةنط نيدروستةآان بة دةست بينيـت ،ــةوةى ــؤ ئــــــــ بــــــــ

.هةلبذاردنةآةبباتةوة@òìóäíša‡Žïq@ôàäbÙïà@ZIóÉua‹¾a@óïÜcH

شيوازيكة لة تـاو وتـويكردىنــةآان ــكاالآان و ناآؤآيــ ســــةآان و ونيطةرانيــــــــــنارةزاييــةآاىن ثةيوةســت بــةــاىي ــةجنامى آؤتــــــ ئــــــ

.هةلبذاردنةآةوة

@@óš@‡äóš@ô䆊a‰jÜóè@@@@@@çbØóàb−ó÷@óÜ@Ûóîóäí¹@ò†Š:

Iwï÷bnåÜa@æà@pbåïÈ@Šbïn‚cH@ @ــة ــةت بـ ــةيةآة تايبـ ثرؤسـدياريكردىن هةنـدى نوسـينطةىدةنطـــدان، بـــة مةبةســـىتآؤآردنــةوةى ئــةجنامى ئــةوــةو ــة لــ ــةى آــ دةنطدانــ

Page 94: govary dangdan 5

    

92  

õ‹Žï ŠbØ@õòìóån‚Šì†:@IñŠa†c@†bÉjngH@ @

ئةو حالةتانةية آة هةندى لةةنطدةراىن ثةسةند بة ئاشكراد

، بيبةش دةآرين لة ثرؤسـةىــؤى ــة هـ ــة بـ ــدان آـ دةنطـبيئاطاييةوة ياخود بـة هـؤىآةمتةرخةميــةوة ناويــان لــةليــسىت دةنطــدةران تؤمــار

.نةآراوة

ðîbbî@õòìóån‚Šì†Z@IðäíäbÔ@†bÉjngH ــستنةوةى ــة دور خ ــة ل بريتيهةندى لة دةنطدةران لة ليسىت

بةلطةى ياساىي آةدةنطدان بة ثةيوةندى بة تةمةن و هاوالتىبونيةوة و مةرجةآاىن نيـشتةىن

و بــوىن بةلطــةى) أالقامــة(ياساىي لةسـةر تاوانبـارآردىنبة تاوانيك يان بة هـؤى لـة

.دةست داىن عةقليةوة، هةية

@ô‹qaŠZ@IbnÑngöH ثرؤســـــةى خـــــستنة روى،مةســةلةيةآى زؤر طرنطــة بــؤ

ــةل، ــةردةم ط ــةىب ــة ريط لــةرتا ــشىت سـ ــيةآى طـ راثرسـ

.سةريدا

ça‡äò†@õóåïíä@óÜ@òìòŠò†óåmbè@õaì†@óÜ@òìóåîím:

Ib—Õn@göËaÔýa@kmbÙà@æà@xì‹‚@õ‡Ü@H@ @ــشبيىن آردنــة بــة ئــةجنامى ثيــةى ــة ريط ــة، ل هةلبذاردنةآئاراستةآردىن ضةند ثرسـياريكلـــة دةنطـــدةران لـــة دواىــةيان ــةى دةنطدانةآــ ثرؤســ

.بةريوة دةضيت

@ôîaŒòŠbä :I@aÈgH هةموو نارةزاييةآى آـارطيرىياخود ناآارطيرى دةطريتةوة،آةئاراستةى ضاالآيةآان و ئةوبريارانـــة دةآريـــت آـــةسروشـــتيكى هةلبـــذاردنيانثيوةية ، ياخود ئاراستةآردىنرةخنةيـــة لةســـةر ثرؤســـةى

. هةلبذاردن يان ئةجنامةآاىن

äò†ôîbb÷@ôäa‡:I@õ†bÈ@ËaÔaH ئةو دةنطةية آة لة نوسينطةىدةنطداندا دةدريت، لة سنورىبازنــةى هةلبذارنــدا، لــة

.هةمان رؤذى هةلبذاردندا

@çbØóïn“ @ó䆊a‰jÜóèZ IaýóàbÈ@pbibƒnäH ــةآى ــذاردىن قةوارةيــ هةلبــجوطرافيــــة، بــــة واتــــاــاتيكى ــة آ ــة ل هةلبذاردنيك

دةضـيت نـةكديكةدا بة ريوة لة آاتى دياريكراوى خؤيدا وــةو ــةآى ئ ــةمو جيطةي ــة ه لوالتةدا ياخود ئةو هةريمةدا،ــةنيكى ــاىن ئةجنوم ــؤ ثيكهين بتةشــريعى نيــشتماىن يــاخود

.ئيقليمى

@熊a‰jÜóè@ómŠóØ@IZð÷u@lbƒnäaH هةلبذاردنيكة بؤ ثرآردنةوةىآورسيةآى ضؤل بةريوة دةضـيت

آاتى ديـاريكراوى، بةالم لة بـةلكو. خؤيدا ئةجنام نادريت

Page 95: govary dangdan 5

    

93  

ü‚@ìónaŠ@ô䆊‰jÜóèZI‹’bjà@lbƒnäaH

سيستميكى هةلبذاردنـة ريطـةبــة دنطــدةرى ثةســةندآراودةدات بةشــدارى لــة ثرؤســةىدةنطــداىن راســتةوخؤ و بــةشةخسى بكـات بـؤ هةلبـذاردىنآانديــــديك يــــاخود بــــؤ

.هةلبذاردىن حزبيكى سياسىبطاقـــة( :آـــارتى دةنطـــدان

)اقرتاعفؤرميكى فةرعية آة دةنطـدةرآانديــدى ثةســةندآراوى خــؤىيـــاخود حزبيكـــى سياســـىثةسةندآراوى خؤى تيدا دةسـتــؤ ــاخود ب ــات، ي ــشان دةآ نيريفراندؤميكى طـشىت راى خـؤى

.تيدا دةردةبريت@ @

bm@ói@ômŠbØòìa‹ÙÜZ IióÑÜbm@óÔbH دةنطدانةية آة بةئةو آارتى

بردن نايةن جـاآةلكى بة آار بة هـؤى خراثـى ضـاثكردنةوةبيت ياخود بة هةلة يةآيك لةدةنطــدةران شــيواندويةتى ودانةيةآى ديكـةى لـة جيـاتى

.ثيدراوة

@o슆@ômŠbØZIózïz–@óÔbiH هةموو آـارتيكى ثرآـراوةى ىب

ــة ــة آـ ــندوقىهةلـ ــة سـ لـــؤ ــة دةرى ب ــدا ديت دةنطدانجياآردنةوةى دةنطـةآان، بـةجؤريك آة شايستة هةذمارآردنبيت بؤ بةرذةوةندى آانديديكيـــاخود حزبيكـــى سياســـى

دياريكراو çbØóäò†@õón‚Šò†Z @Ipaí–ÿa@çbïiH

ــة ــة لط ــاخود ب ــة ي فؤرميك

نامةيةآـــة، ئـــةجنامى ئـــةودةنطانةى تيدا تؤمار دةآريتآة دراونةتة آةسى ثـاليوراوياخود حزبيكى سياسى لة هـةرنوسينطةيةك لـة نوسـينطةآاىندةنطداندا، و بؤ آؤآردنـةوةو راطةياندىن ئـةجنامى آؤتـاىيــوةر هةلبذاردنةآــة ســودى ليدطيريت لةسةر ئاسىت بازنةآـة

.ياخود والتةآة

@@@熊a‰jÜóè@ôäbØóäŒbi@õ†‹Ùäb“ïä@oò†IZ@aì‡Üa@‡î‡¥@‹÷óïibƒnåÜaH@ @

ــنورى ــاريكردىن س ــةى دي ثرؤســىت ــة مةبةسـ ــة بـ بازنةآانـتـــــةرخانكردىن ذمـــــارةىآورسيةآان، آة خؤى لـة طـردآردنـــةوةى بـــة شـــيك لـــةدانيشتواندا دةبينيتةوة بـةــةآى ــةند تايبةمتةندي ــى ض ثي

.دياريكراوæmìýbqZ @I|’‹mH

ــؤ ــة ب ــوينةية آ ــةو ريوش ئتؤمارآردىن ئةو آةسايةتيانةى ئارةزوىي خؤ ثاالوتنيان هةيـةــستة ــةر، و ثيوي ــة ب دةطريتــة ــذاردن بـ ــاى هةلبـ دةزطـــةرمى ــيوةيةآى فـــــ شـــــثاالوتنةآةيان ثةسةند بكـات،ــةدا دةىب ــةو حالةتـــ و لـــثاليوراوان ثابةنـدى هةنـدىثرةنــسيث بــن لــة ثينــاوثةســةندآردنيان، بــة طــشىتثيويستة هةندى بة لطة نامـة

آـة بيـسةملينيتثيشكةش بكةن جيطــةى متمانــةى ذمارةيــةآىدياريكراون لة دةنطدةر هةيةــة ــاريكراويش ل ــى دي و بريك

.بارمتةى داراىي دابنيت

çaŠò‡äò†@ô䆋؊bàümZI@μj‚båÜa@ÞïvmH ثرؤسةى تؤمارآردىن ناوى ئـةو

Page 96: govary dangdan 5

    

94  

ça‡Žïqó’ó Z@@póïa‹Øíº†@ôä‡äbróšZ IîÉm@O

óï a‹Õº‡Üa@„ï‹mH@ @ئاآاميكــة آــة دامــةزراوةــوينة ــيةآان و ريوشــ سياســدميوآراســيةآاىن هةنــدى لــةدةولةتاىن دياريكراو سـيفةتىشـــةرعى تيـــدا وةردةطـــرن،لةاليةن هيزةآاىن سـةر شـانوىــةن ــى و لةاليـــــ سياســـــ

.نيشتوانيشةوة ثةسةندةدا

ßóè@ôä‡äb‚òŠZ Im™‹ÑÜa@üÐbÙH رةخساندىن هةليكى ئةو تؤيـة،بؤ سةرجةم حزبـة سياسـيةآانوآانديدةآان تا لـة ميانـةىئةو رةوشةدا بتـوانن دةنطـىثيويست لة ثشكى هةلبذاردندابؤ خؤيـان بـة دةسـت بيـنن،لةطةل بةآاربردىن مافةآانيان

.انو دةستكةوتةآاني@ðîò‰ŽîŠ@ômóîaŠóåŽîíäZ Ir¸ïä@ÞH

هــةموو ئــةو شــيوازانةىدةنطـــدان دةطريتـــةوة آـــةمةبةســــىت دةســــتةبةرآردىنــتةوخؤ و ــةآى راسـ ثةيوةنديـريذةيية لـة نيـوان ذمـارةىئــةو دةنطانــةى آــة حزبيكــىسياسى بة دةسىت دينيـت و لـةنيوان ذمارةى ئةو آورسيانةى

دانانآـــة ئةجنومـــةىن ياســـا .دةيداتة ثالى

@熋ÙïäbnŠb’óiZ Ióïäa‡à@óø“äH

ــيارى و ــى هؤشــ ثرؤطراميكــرؤشنبريية، ئاماجنى زياد آردىنئاشــــنابون و تيطةيــــشتىن

هاوالتيانــة بــة مــاف و بــةر .ثرسياريةتيةآانيان

熊a‰jÜóè@õb Œò†Z @Iôibƒnäa@ŒbéuH

ئؤرطـــانيكى بةرثرســـة لـــةبـــةريوة بـــردىن ثرؤســـةى

ــ ــةهةلبـــ ذاردن و ئةجنامـــــة ــةروةها ب ــةآاىن وه آؤتاييثرسة لـة هـةموو يـاخود لـةــة ــة آ ــةو ئةرآان ــديك ل هةنتايبةتة بـة ئةرشـيفكردن وريزبةنـــدى آـــردىن هـــةموــةآان و ــةآاىن هةلبذاردن فؤرمتؤمـــارآردىن دةنطـــدةران وتؤمار آردىن حزبة سياسـيةآانــةى ــاليوراوان، و ثرؤسـ و ثـدةنطـــدان و جياآردنـــةوةىــدىن ــةآان و راطةيانــ دةنطــئةجنامةن و ضارةسـةر آـردن و .يةآالىي آردنةوةى ناآؤآيةآان

ça‡äò†@ôÐbàZ IËaÔýa@ÖyH

ماىف هةموو ئـةو دةنطدةرانـةية آـة بةشـداريكردنيان لـةــدا هةلبذاردنةآانــــــــــثةسةندآراوة بةىب هـيض جـؤرةــةز و ــةآى وةك رةطـ جياوازيـــشتةجيبون و ــةت و نيـ مولكيـ

.هةر جياوازيةآى ديكةياخود

熊a‰jÜóè@ôÐbàZI@lbƒnäýa@ÖyH ئةو مافةية آة دةستور ياخودياساى هةلبذاردن دةيبةخشيتة

هاوالتيان

Äû‹à@ôäbØóÐbàZ Içbäýa@×íÕyH ئــــةو مــــاف و ئازاديــــةبنةرةتيانــةن آــة دراونةتــةــة ــةوةى ل ــؤ ئ ــةآان ب مرؤظسايةياندا شادو بةختـةوةربن

و مـاىف ذيـاىنوةك، ماىف ذيان

Page 97: govary dangdan 5

    

95  

حقــوق: (يةآانمافــة سياســ

)سياسيةــرؤظ ــة م ــة آ ــةو مافانةي ئدةتوانيت لة ميانةياندا بـةشدارى لـة آاروبـارى والتـدا

بة مـاىف بةشـداريكردىن. بكاتلــة ثرؤســةآاىن دةنطــدان وــؤ ــةروةها خ ــذاردن و ه هةلبثاالوتنيــشى، و ئــةو مافانــةــرين و ــازادى رادةربـــ ئـــآؤبونــةوة و طواســتنةوة لــة

نيكى ديكـةششوينكةوة بؤ شوي .دةطريتةوة熊a‰jÜóè@ômóáÜóèZ Ióïibƒnäa@óݼH

ئـــةو ضـــاالآى و مجوجؤلـــةسياسيانةن آة اليةىن ثاليوراومامةلةيان لة طةلـدا دةآـاتوةك ديدار و آؤبونـةوةآان و

ــاردان ــد، و........ وتـ هتـهةروةها بة آارهيناىن هؤآـاىنــناآردىن ــؤ ئاش ــدن ب راطةيان

بــة سياســةت ودةنطــدةران ثروطرامةآاىن ثاليوراو ياخودــاريكراو ــى دي ــى سياس حزبيكبةمةبةســىت بــة دةســت هينــاىن

.دةنطةآان@ @

@熋ÙÜóÙïm:I@ÂÝ‚H ــيوازةآاىن ــة شـ ــة لـ يةآيكـدةنطـــدان آـــة دةنطـــدةردةتوانيـــت لـــة سيـــستمى

نوينةرايـــةتى ريذةييـــدا،ليستيك هةلبذيريت آة زيـاترــة ــديكى ل ــةند آاندي ــة ض لخؤطرتبيت، و هـةروةها دةنـطبدات بة آانديدى ديكـةش لـة

.ضةندين ليسىت حزىب ديكةش

熊a‰jÜóè@õóäŒbiZ Ióïibƒnäa@ò‹÷a†H ةشـــكردىن جـــوطراىف ئـــةوداب

والتةية بة مةبةسىت ئةجنامـداىنــة ــذاردن آـ ــةى هةلبـ ثرؤسـدةنطدةران لة ضوارضيوةى ئةوبازنةيــةدا دةنطــدة دةن بــؤهةلبذاردىن ثاليوراويك ياخودــؤ ــاتر بــــــــ زيــــــــنوينةرايـــةتيكردنيان لـــةئةجنومةىن ياساداناندا بة ثيىــةيرةو ــة ث ــستمةى آ ــةو سي ئ

ئـةو شـارةدةآريت، و دةشـى ياخود ئةو والتة يةك بازنـةىهةلبذاردن بيت يـاخود ضـةندبازنةيــةك بيــت آةلــة روى.جوطرافيــةوة دياريكرابيــت

بازنــة هةيــة يــةك نوينــةرىــدا هةلدةبــذيردريت و بــة تيبازنــةى تاآــة آورســى نــاودةبريــت، و بازنــةش هةيــةــدا ــةرى تيـ ــةندين نوينـ ضـ

ــةوي ــذيردريت ئ ــةهةلدةب ش ب .بازنةى فرة آورسى دةناسريت

ôŠíØ@Ûbm@õóäŒbi : @IóÐ@ò‹÷a†H ئةو بازنةيةية آـة دةنطـدةرتةهنا ماىف ئةوةى هةية آة يةكدةنطبدات بؤ هةلبذاردىن يـةكــة ــةوةى ل ــؤ ئ ــاليوراو ب ثئةجنومــــةىن ياســــاداناندا

.نوينةرايةتى بكات

ôŠíØ@ò‹Ð@õóäŒbi : @I‡ÈbÕ¾a@ò†‡Énà@ò‹÷a†H بازنةآة دةنطدةران دةتـواننزياتر لة نوينةريك هةلبذيرنتييــدا ، و دةنطــدةر لــةو

Page 98: govary dangdan 5

    

96  

熊a‰jÜóè@õ‹Žî†ìbš : Ióïibƒnäa@êîbÔŠH

ــؤل و ــةو مجوجـ ــةرجةمى ئـ سـضــاالآيانة دةطريتــةوة ، آــةدةســتةالتى ضــاوديرى آــردىن

بــذاردن لــة خــؤثرؤســةى هةلدةطريت و مـاىف ليثرسـينةوةىــشيل آاريــةك لةســةر هــةر ثيهةية آـة لـة آـاتى ثرؤسـةى

. هةلبذاردندا روبدات

ônŽïóØ@õŠbi@õŠbàüm : Ióï—ƒ“Üa@ßaíyÿa@ÞvH هةمو آات تؤماريكى تايبةتـةبــة دةولــةت ، آــة آؤمــةليكزانيارى بنةرةتى وةك، ناو ،

ــة ــة، تةم ــارىرةطةزنام ن، بخيزاىن ، و ناونيـشاىن هـةمووــار ــدا تؤمـ ــاىن تيـ هاوالتيـدةآريــت، تؤمــارآردىن ئــةوزانياريانــة لــةو تؤمــارةدا

، و)الزامــــى(تةوزمييــــة ــةتيش ، روثــةرو فــؤرمى دةول

تايبةت بةو) الئحة وأستمارة (آةسانةى آة شياوى دةنطـداننلة نـاوةرؤآى ئـةو تؤمـارة

اىنئامادة دةآات بـؤ دةزطاآـ .هةلبذاردن

bbîóÙ›ŽîŠ :IóïÙÝà@êÈ‹’H

ــةليك ياســـاو ريـــساية آؤمـئاماجنى ريكخسنت و جلـةو طـريىهةنــدى مجوجؤلــة بــؤ ئاآــامىآؤتاىي هةلبذاردنـة و بةطـشىتلة آـاتى هةلمةتةآـةدا ئـةوريـــضكة ياســـاية بةســـةرثــاليوراوان يــاخود حزبــةسياسيةآاندا جيبةجيـدة بيـت

بةسـةر ضـاوديراندا بـؤيان ــةآان و ــاريكردىن مةرجــ ديــســــــنورةآاىن ضــــــاالآية

ضـــاوديريةآانيان و دةشـــىببيتة هـؤى ليكتيطةيـشنت لـةنيــوان حزبةآانــدا يــاخودلةاليةن دةزطاى هةلبذاردنةوة

.فةرز بكريت

Šò‡äò†@ômóÑï : Ik‚båÜa@óÑ–@H هةندى سيفاتة ثيويـستة لـةو

ــة ــةبيت آ ــانةدا ه ــاىفآةس مــيوةيةآى ــة ش ــدانيان ب دةنطياساىي هةية، وةك ثيوةرةآـاىنتةمـــــةن و هـــــاوالتيىت وــيفاتى ــةىل س ــشتةجييى و ط ني

.ديكةشça‡äò†@ôÔì‡å :IËaÔýa@×ì‡å–H

سندوقيكة آارتةآاىن دةنطـداىنــة دواى ــاو لـ ــة نـ دةخريتـهةلبذاردىن ياخود نيشانةآردىنثاليوراوةآــان يــاخود حزبــة

.آانسياسية熊a‰jÜóè@õŒaíŽï’ : Ióïibƒnäa@êÍï–H

شـــيوازيكى بريآاريانةيـــة،ــذاردىن ــستميكى هةلبـــ سيـــــة ــدةنيت، ب ــاريكراو داي ديــة ــيةك ل ــةر آورس ــك ه جؤريئةجنومةىن ياسادانان بـة ثيـىــدراوة ، ــة ثيي ــةآاىن آ دةنط

تةرخان دةآريت بؤى

çbØóäò†@ô䆊bàˆ:I@‡È†paí–ÿa@H ئــــةوثرؤســــةى ذمــــاردىن

دةنطانةية آة دراونةتة هـةرآانديديك ياخود هةر حزبيكـىسياسى، لة دواى جياآردنةوةىــةو ــدان ، ئ ــةآاىن دةنط آارتثرؤســـــةيةش براوةآـــــان

ســـــةيرى(دياريـــــدةآات ).جياآردنةوةى دةنطةآان بكة

çbØóäò†@õòìó䆋Øbïu : Ipaí–ýa@Œ‹ÐH

ئةو ثرؤسةية لة دواى آؤتـاىي

Page 99: govary dangdan 5

    

97  

熊a‰jÜóè@õbbîZ Ilbƒnäÿa@çíäbÔH

سةرجةم ئةو ياساو ريـسايانةية آة ضـاوديرى دوا ئـةجنامىهةلبذاردنةآة و هـةموو ئـةو

ةآـات آـةثرؤسةو ضاالآيانة د ثةيوةســــنت بــــة ثرؤســــةى

.هةلبذاردنةآةوة

熊a‰jÜóè@ômŠóØ : Iðibƒnäa@ËbÔH ناوضةيةآى جوطراىف بضوآة لـةــةى ــنورى بازن ــيوةى س ضوارضهةلبذلردندا ، آة ذمارةيةآىــدةران ــة دةنط ــاريكراو ل ديدةطريتـــة خـــؤ ، ليـــستيكىهةلبذاردىن تيدا دادةنريـت و

خودنوسينطةيةآى دةنطدان يـا زياترى تيـادا دادةمـةزريتبــؤ ئــةوةى رؤذى هةلبــذاردنثرؤسةى دةنطداىن تيدا بةريوة

.بضيت

çaŠò‡äò†@õŠóqìŠ :Iμj‚båÜa@êz÷ýH ليستيكة ناو و وردةآاريةآاىنئةو آةسانةى تؤمارآراوة آـةمةرجةآاىن دةنطدانيان هةيـة،ئةو ليستة ياخود ئةو روثةرة

يةآى وردبـيىنوةك بة لطةنامة ــة ــةى آ ــةو آات ــؤ ئ ــة ب وايــة ــرين ل ــةآان وةردةطي دةنط

.نوسينطةآاىن دةنطداندا

òìó䆋Øbïu@ô‹qŠói:@IŒ‹ÑÜa@ŠíàdàH آةسى بةر ثرسة يان آةسانيكنــؤ ــةرميان ب ــةرآيكى ف ــة ئ آ

ــةآان ــةوةى دةنطــ جياآردنــ .ثيسثيردراوة

ça‡äò†@õóåïíä@ô‹qŠóiI@ZËaÔýa@knÙà@ŠíàdàH@ @

آةسيك ئةرآيكى فةرمى لـةهةرنوســينطةى دةنطدانــدا لــةئةستؤ بطريت ، و زؤربةى جارلة جياآردنةوةى دةنطةآانـداو هةندى جاريش بة نوسةر يانــدارى ــان ئةمينـ ــةرؤك يـ سـ

.جياآردنةوة، ناودةبريت

熊a‰jÜóè@õb †a†IZóïibƒnäa@êáÙ«H دامةزراوةيةآى قةزائيـة لـة

او بـةوهةندى والتدا هةية، ض سكاالو رةخنانـةدا دةخـشينيتآة ثةيوةنـديان بـة ثرؤسـةى

لــة. هةلبذاردنــة وة هةيــة ئةمريكاى التينيدا دةشى ئـةوبرطةية بةماناى خودى دةزطاى

.هةلبذاردن بيت

çbØó䆊a‰jÜóè@õŠóiòíŽîŠóiZ Ipbibƒnäa@‹î‡àH فةرمانيكة آـار بـؤ دةزطـاى

.هةلبذاردن دةآات

‹Žî†ìbšç†Ša‰jÜóè@õIZôibƒnäa@kÔa‹àH ــيكى راســـثريدراوة آـــة آةسـبةشدارى لة ثرؤسةى ضـاوديرىهةلبذاردنــــدا بكــــات، وثيويستة ئةو آةسة يةآيك بيتلــة دانيــشتواىن شــارةآة آــةهةلبذاردنةآةى تيدا بـةريوةدةضيت ياخود لة شاريكى ديكة

.بيت

@ìaŠíŽïÜbq–‡î‡äbØMZ I|’‹àH ــ ــيكة خـــ ــؤآةســـ ؤى بـــ

ــت ــةآان دةثاليوري هةلبذاردنــذيردريت، ــةوةى هةلبب ــؤ ئ بشــايةىن باســة ثــاليوراو دةىب

Page 100: govary dangdan 5

    

98  

òìó䆋Øbïu@õ‡äòìbäZI@Œ‹ÐØ‹àH@ @ــوينيكى ناوةنديـــة يـــان شـهةريمية آة دةنطـةآاىن ضـةندــدا ــينطةيةآى تيــــ نوســــ

.جيادةآريتةوة

ça‡äò†@õóåïíä@ô‹qŠóiI@ZËaÔýa@knÙà@ßìüàH@ @ئةو آةسةية آـة دةسـتةالتيكىراســـتةوخؤ ثيـــادة دةآـــاتســــةبارةت بــــة ثرؤســــةىجياآردنــةوةى دةنطــةآان لــةناوةنــدى جياآردنــةوةدا، وليثرســــــراوى هــــــةمووفةرمانبــةراىن ديكةيــة لــةناوةنــــدى جياآردنــــةوةى

.دةنطةآاندا àüØôbï@ôØóZ Ióïbï@óáèbàH

بة خشيشيكى داراييـة يـاخودآؤمةآيكى بةرضاوة آة آةسـيكيــاخود آؤمةلةيــةك يــاخوددامةزراوة يـةك ثيـشكةش بـةآانديد يـان حزبيكـى سياسـىدةآات بة مةبةسىت بةريوةبردىنهةلمــةتى هةلبذاردنةآــةى ،ــةو ــؤرى ئ ــرو ج ــستة ب ثيويتآؤمةآانــة ئاشــكرا بكريــ

ئةطــةر ياســا داوايكــرد وهةندى جاريش ئـةو آؤمةآانـةدةبيتة هؤى آةم آردنةوى باجلةســةر آةســى ثيــشكةشكةرى

.آؤمةآةآة

a‡äa‡äò†@óÜ@ôäbØóîIZoîí—nÜa@ôÐ@òaìbàH ثرةنسيبيكة ماىف دةنطدان بـؤهةموو آةسيك دةستةبةر دةآات

و) بؤ هةموو آةسيك دةنطيك ( هـةموانجةخت لةسةر يةآـساىن

دةآاتةوة لة نوينةرايةتيةآى .ريكخراودا

òìó䆋Øbïu@ô‹qŠói : IŒ‹ÑÜa@ßìüàH ئةو آةسةية آة بةرثرسـياريىتستاىف جياآردنةوةى دةنطـةآانلة ناوةندى جياآردنـةوة لـةئةستؤ دةطريـت، و دةسـتةالتىراستةوخؤى هةية لـة ثرؤسـةى

.جياآردنةوةى دةنطةآاندا

@ô䆋ÙîŠa‡’ói熊a‰jÜóèIZóïibƒnäa@óØŠb“àH ريذةى ئة دةنطدةرانةيـة آـةبة فيعلى دةنطيـان داوة لـةثرؤسةى هةلبذاردنةآـةدا بـةثيى ذمارةى ئةو دةنطدةرانةى

.آة تؤمارآراون بؤ دةنطدان

bbî@õòˆû‹qZ IçíäbÔ@Ëì‹“àH رةشنوسى ياسـايةآى ثيـشنيازــشتا ــا هي ــة وات ــراوة، ب آ

ة ثةسـةندلةاليةن ثةرلةمانةو .نةآراوة

@bäóq :IßÉàH

ــةك ــةآى تارادةيـ ــةنا يـ ثـبةالوةيــة لــة نوســينطةآاىندةنطدان دادةنريت، بؤ ئةوةىدةنطدةر بة ئارةزوى خؤى دورلة بـةر ضـاوى خـةلك آـارتى

.دةنطدانةآةى ثربكاتةوة

ôŠíØ: I‡ÉÕàH ثيطةيةآة ياخود ثؤستيكة لـةنــاو ئةجنومــةىن ياســاداناندا

لة ناو ثةرلةماندا آةياخود بــراوةى هةلبذاردنــةآان بــة

.دةسىت دينيت

ça‡äò†@ôåŽîí’:I@ËaÔýa@çbÙàH ــة ــاخود بينايةآ ــوينيكة ي شضةند نوسينطةيةآى سةربة خؤى

Page 101: govary dangdan 5

    

99  

ça‡äò†@õóåïíäIZËaÔýa@knÙàH

دامةزراوةيةآى تايبةتـة بـةدةنطـــــدةراىن آـــــةرتيكى

.وى دةنطداندياريكرا

ÛûŠó @õóåïíäZ Ißaíu@knÙàH ــة رؤذى ــوينيكة لـــ ريوشـــهةلبذاردنةآانــدا دةطريتــةبةر ، بة مةبةسىت طواستنةوةىئةو آارمةندانةى لة ثرؤسةآةــسثيردراوة ــةرآيان ثيـ دا ئـــتنةوةى ــؤ طواسـ ــاخود بـ يـئةوانــةى نــاتوانن بــضن بــؤناوةنــدةآاىن دةنطــدان ، جــا

يـت، بـؤلةبةر هةر هؤيـةك ب ــدةآاىن ــة ناوةنـ ــةآيك لـ يـدةنطدان بؤ ئـةوةى لـة مـاىف

.دةنطدان بيبةش نةبنŠbÙî‹i I@Zlì‡åàH

آةسيكة ثاليوراو ياخود حـزىبسياسى دةست نيشاىن دةآات بـؤــينطةآاىن ــة نوسـ ــةوةى لـ ئـــدةآاىن ــدان لةناوةنــ دةنطــجياآردنةوةى دةنطةآان ببيـت

واتـة وةك بريكـارى. نوينةراخود ئـــةوئـــةو حزبـــة يـــ

.ثاليوراوةŠò‡äò†Z Ik‚bäH

ئةو آةسة ية آة تةواوى ئـةوــدابيت لــة آــة مةرجانــةى تيدةستور، ياخود ياسا ،يان لةياساى هةلبذاردندا ئامـاذةىثيكراوة، بؤ ئةوةى بتوانيـتنوينــةرى خــؤى بــؤ ئةجنومــةىن

.ياسادانان هةلبذيريت

ìa‹Ø‡äóóq@õŠò‡äò† :IßíjÕà@k‚bäH ئةو آةسةية آة سةرجةم مةرجةــا ــةبيت تـ ــاييةآاىن هـ ياسـ

بتوانيت وةك دةنطدةر يـاخودوةك آانديــد بةشــدارى لــة

ئـــةو. ثرؤســـةآة دا بكـــاتــة ــةن آـ ــةش ئةوانـ مةرجانـثةيوةنديان بـة رةطةزنامـةوــةقلى و ــاىن ع ــةن و توان تةمنــةبوىن دؤســيةى دادطاييــةوة

.هةيةôîbmòŠó@ôàb−ó÷ :IóïÜìc@óvïnäH

رةى ئـةو دةنطانةيـة آـةذمادراونةتــة هــةر آانديــديكياخود هةر حزبيكى سياسى لـةنوسينطةآاىن دةنطداندا، بةالمئةوةية آة لةاليـةن دةسـتةالتثــسثؤرةآانةوة ثــشت راســت

.نةآراوةتةوة

ôîbmüØ@ôàb−ó÷ : Ióï÷béä@óvïnäH ئــةو ئةجنامةيــة آــة لةاليــةندةزطــا ثــسثؤرةآانةوة و بــة

ــيوةيةآ ــاىيشـــــ ى آؤتـــــرادةطــةينريت، ســةبارةت بــةــةى ــةو دةنطانـ ــارةى ئـ ذمـــك دراونةتــة هــةر ثاليوراويياخود هةر حزبيكـى سياسـى ،ــةى ــة دواى ثرؤســـ وةك لـــــةرجةم ــة سـ ــةو لـ جياآردنـنوسينطةآاىن دةنطدانةوة جيطريدةآريــت و دواتــر بــؤ اليــةىنبةرثرس بةرز دةآريتـةوة تـابة شيوةيةآى فـةرمى ئاشـكرا

.بكريت

熊a‰jÜóè@õò‰ŽîŠ :Ióïibƒnäa@ójäH ذمارةى ئةو دةنطانةية ياخودريــذةى ئــةو دةنطانةيــة آــةثيويستة بـؤ بـة دةت هينـاىنآورســــى لــــة سيــــستمى

.نوينةرايةتى ريذةييدا@@ôŠíØ@ò‹Ð@õóåîŠûŒ@ôánï :I@@†‡Énà@ñ‹rØc@ãbÅä

‡ÈbÕ¾aH@ @شــيوازيكى دةنطدانــة، آــة

Page 102: govary dangdan 5

    

110  

ــة الى ــاراوة ني ــةروةك ش هــةتى ــةريزتان زةمانـــ بـــ

قانون( ثيكةوةناىن دةولةتى ــةآان) ــدا مافـ ــة تيايـ آـ

ــة ــدة بـ ــاريزراوبن بةنـ ثـــةوةى ــتور، جياآردنــ دةســ

ــةالتة ــةآرت،دةسـ ــة يـ آان لـسةروةرى ياسا، ثلـة بةنـدى

ــا، ــةماآاىن ياس ــدرج( بن تــة ــد القانوني ــؤ) القواع ب

زياتر ئاشنابون بةو بابةتةضةند ثرسياريك سةبارةت بةمــةريز ــتةى ب ــةوةرة ئاراس :ت

. دةآةين )شريزاد نةجار .د(ــةريزآاك د/ 1ث ــيرزاد.بـ شـ

ــةرةتادا ــة سـ ــةروةك لـ هـاىنئاماذةمان ثيكرد بنـةماآ

ــةتى ياســا بةنــدة بــة دةول

ــةوةى ــتور، جياآردنــ دةســدةسةالتةآان لةيـةآرت لةطـةلسةروةرى ياسا وثلـة بةنـدىبنةماآاىن ياسا، ئةطةر ئـةوــؤ ــن ب ــن ب ــة زام بنةمايانــت ــا،ئايا ثي ــةتى ياس دةولواية لة عيـراق بـة طـشىت و

بة تايبةتى ثةيرونآوردستاآراون ؟ئايا ئةطـةر ثـةيرو

ى بكريت بؤ ثـةيرونةآرين ض آردنيان؟

دةولةتى قـانون ئـةو/وةالم دةولةتةيــة آــة بنــضينةوسروشىت ثيكهاتةآةى دذيةآـة،لة بنةماو سروشىت ثيكهاتـةىدةولةتى موتلةق ودةولـةوتىئيــستبدادى يــان بــابليني

ــسى ــةتى ثؤليـ ــة.دةولـ لـ

جياآردنةوةى

دةسةالتةآانوةك

بنةمايةك بؤ دةولةتى

ياسا

شريزاد نةجار.د ســـليمان:ضـــاوثيكةوتن مستةفا حةسةن

Page 103: govary dangdan 5

    

111  

بؤ هينانةوةى دةواتى قانونستةيـ بة شيوةيةآى راست ثيو

ــةو ــرانة( ئ ــدا) عناص تياي :بةرجةستةبن

هةبووىن دةستور /يةآةم دةستور بنةمـةآاىن دةسـةالتىطشىت ريك دةخات لة دةولـةت،ــةتى ــةماى دةول ــةروةها بن هقــــانون دادةمــــةزريىن وــيوةى ــة ضوارض ــةآاىن ل ئةرآ

. دةخات قانون ريكليــك جياآردنــةوةى/دووةم

:دةسةالتةآان لـــة آاتيكـــدا دةســـتوربنةماآاىن دةسةالتى طشىت ريـكدةخات لة والتدا ثيويستة وةزؤر طرنطـــة ريـــز لـــةوــت آــة بــؤ بنةمايانــة بطريريكخــستنةوةى دةســةالتةآانــةروةها ــراون و هـــ دانـــ

ريـت هـيضكزةمانةتى ئةوة ب ةة طشتيةآان آام لةو دةسةالت

ــؤى ــوةرى خ ــنورى ثي ــة س ل .دةرنةضيت

مل آةضى آارطيرى بؤ/سييةم .قانون

آارطيرى لة دةولىت قانونـدا

ثيويستة سةرجةم ضـاالآيةآاىن .مل آةضى قانوون بن

داننان بة ماىف تاك/ضوارةم .

ئةمةش ئةوة دةطةيـةنيت آـةتاآةآان ئةرك و واجباتيـان

ات دةولةتدةبيت ثيويست ناآ دةستيان خباتة ناويـان آـؤت

وبةنديان خباتة سةر ريكخـستىن ضـاوديرى/ثينجةم .قةزائى

ئةو ريطاآارانـةى دةطرينـةبةر لة اليةن دةسةالت والتـدائــةبيت مــل آةضــى ضــاوديرىــةرآاتيك ــت وة ه ــةزائى بي قسةرثيضى بةدى آـرا دةسـتةىــات ــةداخول بكـ ــةزائى تـ قـ

ــةرن . ــةر سـ ــةئةطـ ج بدينـبارودؤخى عيراق وبروانينـةــانون ــةتى ق ــةماآاىن دةول بنــةجناميكى ــة ئـ ــان بـ بيطومـــني ــى دةردةض ــتبار لي آارةس

ضونكة لة خؤى لة مةترسـى) دةولةت (

ــسةآردن ــة ق ــة بؤي روخاندايلةسةر دةولـةتى قـانون لـةعيراقدا قورسـة واتـة ئـةونعناســرانةى بامســان آــرد

آـة( ن لةسةر دةولةتى قانو ــا ــستة بوني ــةبيت نثيوي ) ه

ــةو ــدا ئ ــة عيراق ــارة ل ديعناسرانةى بزربونيان نييـةلة بارودؤخى ئيستاي عراقدا

جطة لة دةستورى هةميـشةىي( ــةندآراوى ــراق ثةســـ عيـــ

ئـــةو دةســـتورةش15/10/2005ئةمرؤ لة بوارى ثراآتيكيدا)تووشى طرفىت زؤر بوةتـةوة بؤية ئـةتوانني بلـني عيـراق

ؤناغيكى دريذى لة ثيـشة وقــةو ــة ئـ ــاوة بطاتـ زؤرى مـ

Page 104: govary dangdan 5

    

112  

ى آوردسـتاىنيمبةالم لة هـةر ــة ــة ب ــدا بارودؤخةآ عيراقشــيوةيةك ئــةتوانني بلــينجياوازة لةو باردوخـةى آـةــستا لــة عيراقــدا هةيــة ئي

و ئـارامىئاسايش( لةرووى ئابورى سياسى آؤمةاليـةتى)

بؤية ئةو بارودؤخة وامان ىلــةر ــسة لةســ ــات قــ دةآــئيستقراربوون لة ضاالآيةآانــةزاراوةآاىن ــاىن دام و آارةآدةولةت بكـةين لـة هـةريمىــةل ــةالم لةطـ ــتان بـ آوردسـئةوةشا ئـةو ديارآردنـةوةىــتان ــةريمى آوردس ــى ه وةزعئةوة ناطةيـةىن آـة بنـةماى

ولةتى قانون لـة هـةريمىدةآوردستاندا هةية بة هـةمووثيوةرة آانيةوة بـةلكو بـةــةت ــدى باب ــضةوانةوة هةن ثيهةية ثيويسىت بـة وةسـتان ورامان هةية بة ئةندازةيةآىزؤر لــة قــسةآردن لةســةرســيماى هــةبووىن دةولــةتىــةريمى ــة هــ ــانون لــ قــآوردستاندا، بة جؤري ضـةند

ذيىن لةسـةرثرسياريك ئةوريـ (مل آةضى و لةسةر آارطيرى

ــدار ــانون و ) ةئيـ ــؤ قـ بـهـــــةروةها زةمانـــــةتىئازاديةآاىن تاك و مافـةآاىنو لةسةر ضاوديرى قةزاىي لـة

.سةرةتادا بؤية ليرةدا ثرسيارى ديتـة

)مالعمل ( ضى بكةين : ثيش ؟ طرنطرتين شت آـة ثيويـستةــؤ ــدةين بـ ــةآاىن بـ ئةجنامـ

سـيماى دةولـةتىهينانةوةى

ــةماآاىن ــستة بن ــا ثيوي ياسســةروةرى ياســا جــى بــةجى

بةو مانايةى آة ياسا.بكرينــارو ــةرجةم آـ ــةرى سـ ريكخـضاالآيةآاىن دةولةت بيت، ئةوياسايةى باسى ليوة دةآـةينثيويستة ئـةو ياسـاية بيـتزامىن عةدالةت ويةآـساىن بـؤ

ــا ــةرجةم هاوالتيـ ــةىبنسـ بـ .بكاتجياآارى

ــيار ــةوةى/ثرســ جياآردنــ دةسةالتةآان لة ماددةى

دةســـتورى هةميـــشةىي) 45 ( عراقـــدا جـــةخىت لةســـةر

تةوة، ئايا ضى بكريـتةآراوباشة لة آوردستان بؤ ئةوةىئــةو ســى دةســةالتة ليــكــونكة ــةوة ضــ (جيابكريتــهاوآارى هةماهةنط وضاوديرى

لة نيوان ئةو سى دةزطاية) يانداية ؟لة قازاجنى هاوالت

ــة :وةالم ــةرلـ ــى هـ نزامـــ ــاتىدادةولةتيكــــ آــــ

دميوآراسيةت هةلدةبـذيردريتــؤ ــةك بــــ وةك بنةمايــــمومارةسةآردىن دةسةالت ئـةوةبةو مانةية ديت آة ريز لـةبنـــةماآاىن جياآردنـــةوةىــونكة ــت ض ــةالتةآان بطريي دةس

ةخت لةسـةرجئةو بنةمايانة ةوة نابيـت آـةةنـ ئةوة دةآ ــةال ــومدةس ــى حك ت و وةزائيف

ــؤ ــتة آ ــةك دةس ــردن لةي آبكريتــةوة بــةلكو دةبيــتوةزيفة ئةساسـيةآان دابـةشــتة ــوان دةس ــة ني ــت ل بكريجؤراوجؤرةآان بة واتـا لـةــةالتانة ــةو دةسـ ــوان ئـ نيـمومارةســةى ثيــوةرى جيــا

.دةآان هـــؤى ئـــةو بؤضـــونة لـــة

Page 105: govary dangdan 5

    

113  

ــةوةى ــةماى ليكجياآردنـ بنـدةســـةالتةآان موئةشـــريكى

ضاالآة لـة ضـؤنيىتوآاريطةرريزطرتىن ماىف هاوالتيـان بـة

جى بةجى آـردىن لـةكشيوةيةذياىن عةمةىل دا بةشـيوةيةآىراست و دروست بـة دةسـتةوةئةدات لة ئةجنامـدا دةبيتـة

حكـومى دةسـتورىيروآردىنثةــةماى ــةر بن ــة س ــراو ل داندميوآراســى ســةبارةت بــةوبوارة زاناى بـة ناوبـانطى

قـانوىن( رةنسى لة بوارى فةــى ــريدو () سياسـ ــؤرج بـ )جـ

)Baredau ( دةليت: بنــــةماى جياآردنــــةوةىــىت ــيش هةموش ــةالتةآان ث دةسبنةمايةآى تةقةىن دةسـتوريةــستنةوةى ــةجنامى دوورخ ــة ئ آتةســـــةلوت وثاراســـــتىن

ئةطـــةر. ئازادييةآانـــة ــةو ــاور لــ ــةوةى ئــ مبانــــةرةوة ــةى ســـ بنةمايانـــبدةينةوة لة ذياىن دةسـتورىــراق ئــةوا لــة و عةمــةىل عي

ــاددةى ــتورى ) 47( مـ دةسـ2005 عيراق لة سالى ىيهةميشة

جةخت لةسةر ئةوة دةآاتـةوةدةسةالتةآاىن ئيتيحادى لـة:

Page 106: govary dangdan 5

    

114  

دةســةالتى ياســا دانــان و

ةستةى تةنفيزى و دةسـةالتىد ثيكهاتوة، مومارةسةىىيقةزا

ــةر ــةن لةس ــان دةآ آارةآانيــةوةى ــك جياآردن ــةماى لي بن

ــةالتةآان ــةوة.دةس ــةش ئ ئةمــةماى ــة بن ــةنيت آ (دةطةي)جياآردنةوةى دةسـةالتةآان لة سيستمى دةستورى عيراقداجى بةجى دةآريت ئـةوةش لـةوواقعدا ثيشكةوتنيكى بةرضا ديارة لة بنةماآاىن دةستورى

ــدا ــةرووى( عراق ــةم ل الىن آبة بةراود بـة) نةزةريةوة

ــة ــتورى آـ ــةماآاىن دةسـ بنـــة ــارى لـ ــةردةمى آؤمـ لةسـ

لـة عراقدا دانراون ئةوةش آــاتى جــى بــةجى آــردىن بــةــا ــت ريطـ ــيوةيةآى دروسـ شـــاىن ــات ن ــؤ بني ــكةرة ب خؤشسيستمى حكـوم آـة ريـز لـة

هاوالتيـانمافة بنةرتيةآاىن .دةطريت

ــتان ــةريمى آوردسـ ــة هـ لـبارودؤخة آـة ثيـشكةوتنيكى

بينيـوة هـةرةطرنطى بة خؤ ــةم ــةوة يةآــ ــةو آاتــ لــ

ئـةجنام1992هةلبذاردىن سالى ــةى ــة ئةجنامةآـــ دراوةآـــــةى ــةم آابين ــاىن يةآ ثيكهينحكومةت بوو لةسـةر بنـةماىهةلبذاردن آةيةآةم هـةنطاو

)اساي(بوو بةرةو ضةسثاندىن حكومى دميوآراسى آة ريز لـةبنــةماى دةســتورى و مــاىف

ئـةو هاوالتيان بطريت بـةالم ــؤ ــةمووى بـ ــة هـ هةنطاوانـ

بةالم دواى.ماوةيةك تيكضوو ئةوة هةنطاوى طرنط هات لـة

ــالى ــاىن2006س ــة ثيكهين بآابينةى حكومـةت يـةآطرتوو

ــردىن ــة ثرآ ــوو ب ــةش ب ئةمــةرةو ــةآان بـــ (هةوالـــ

ــيكردىن دميوآرا ــستمى) سـ سيـحكــوم و آــارآردن لةســةرضاوثيخشاند نـةوةى بـة رةشنووســى ثــرؤذةى دةســتورىــا ــتان و ريط ــةريمى آوردس هواالآردن بؤ راطةيانـدىن آـةجـــةخت لةســـةر بنـــةمايليكجياآردنةوةى دةسةالتةآاندةآاتةوة لةطةل ريزطرتن لةمافة بنةرةتيةآاىن هاوالتيان

. ــ ــستا ئ ــةةو ئي ــتورة ل دةس

ــكقؤناغ ــةيــ ــة لــ دايــــةوة ــؤآردن و راطؤرين طفتوطلةسةر بنةماآانيدا آة ريطالةبةردةم آؤتاىي هيناىن ديـتلة دارشتنةوةى آؤتاييدا لةــتوورى ــت دةس ــتيدا دةبي راسهةريمى آوردستان جـةخت لـةسةر آؤمةلى بنةما بكاتـةوة

:لةوانة ــةماى- ــى و بنــ دميوآراســ

. قاون دةولةتى . بنةماى سةروةرى ياسا - بنـــةماي جياآردنـــةوةى-

.دةسةالتةآان لة يةآرت ــةندآردىن- ــةماى ثةســ بنــ

ــة ــاف و ئازديي ــةتى م زةمان .بنةرتيةآاىن هاوالتيان

ىميكــــانيزم/ ثرســــيار جيبةجيكردىن ئةو بنةمايانـة

ضونة ؟هـــةروةك لـــة دوو/ وةالم

ــان ــشوو رومن ــيارةآةى ثي ثرسح لةةئاليةتى موتةب آردةوة

جى بة جيكردىن( بة ديهيناىن بنـــــةماى) ريذةييـــــة

ليكجياآردنةوةى دةسةالتةآانبة شيوةيةك آة هاوآارى و(

ضاوديرى لة نيوان دةسـةالتة

Page 107: govary dangdan 5

    

115  

ــتيكى ــة ش ــارة آ ديشاراوةنية آة آاروباى والت

ياساآان( بةثيى دةستور و ــ) ةن ئةجنومــةىنآــة لــة الي

ياسادانان دةردةآريت ريـك(دةخريت وة ئةوانـةى لـة

باسيان) دةستووروياساآان ــةآراوة ــوة، نـ ــة( ليـ بـريـك) ئةنزميةو تـةعليمات

دواى ثرؤســـةى.دةخريـــت ــازادى ــة30/1/2005ئــ لــ

آوردستان سى هةلبذاردن لةــةجنام درا ــدا ئ ــةك آات –ييةآةم هةلبذاردىن ئةجنومـةىن

ــى دووةمن ــشتماىن عيراقـ يـهةلبــــذاردىن ئةجنومــــةىنــتان ــشتماىن آوردســ (نيــ

)ثةرلـــةماىن آوردســـتان سييةم هةلبذاردىن ئةجنومـةىنــةروةك ــان، هــ ثاريزطاآــشاراوةنيية لـة آوردسـتانلة سنورى هةردوو حكومـةتىهةريمـــــدى ثيـــــشوودا

تاريق(ضاوثيكةوتن لةطةل ثاريزةر )جامباز

ئةنداماىن ثةرلةماىن آوردستان سةبارةت بة دةسةالتى ئةجنومةنة

هةلبذاردراوةآان

مافناس سليمان :ضاوثيكةوتنحةسةن مستةفا

Page 108: govary dangdan 5

    

116  

سةبارةت بةوةزعى ئيستاى*

آوردســتان ديــارة ئيمــةردسـتانخاوةىن ثةرلةماىن آو

ــاو ــةىن ثاريزطــ و ئةجنومــئةجنومــةىن شــارةوةنيةآاننيــةرك و ــت ئـ ــا دةآريـ ئايـدةســـــــةالتى ئـــــــةوــؤ رون ــةمان بـ ئةجنومةنانـبكةيتةوة ؟ ئةطـةر بطريـتبــة منونــة والتيكــى هــةمان

رونكردنـةوةىتةجروبة بـؤ زياتر باس بكةين؟

ثــــيش وةالم دانــــةوةى-ثرسيارةآةتان بـةوة دةسـت

ة جارى والتيكـىثى دةآةم آ ــداىن ــراق ئةجنامــ وةك عيــ

سـال،) 86(هةلبذاردىن دواى ــة ــة بؤي ــةيةآى نويي ثرؤســريادةى و ــةلك ئـ ــاآو خـ تـــة دةىب، ــنبرييكى ال طةالل رؤشثيويسىت بة ماوةيـةك هةيـةآة بةالى آـةم بـة راى مـننزيكةى بيست سالى طةرةآة،ــى ــة والتيكــ ــونكة لــ ضــ

اك حزب وفيدراليزم آة لةت تاك نةتةوة وتاك سةرآردةوتــاك زمــان، ئــةو ماوةيــةــةوا ــردىب، ئـ ــومراىن آـ حكـ

ــاتن ( ــرةى) راه ــةر ف لةسئالــةطؤرآردىن ئاشــتيانةىــةوةى ــةالت و جياآردنـ دةسـدةســةالتةآان و دميوآراســى(ئازادى فيـدرال ليـرةدا

ــة ــة و آةمين ــة) زؤرين لهةلبذاردنةآاىن عيـراق آـة

نةتةوةى ئـايىن وثيكهاتةى ــدة ــاينزاى زؤرو زةوةنـ ئـبؤية ئاآاميـان نـةك بـاشبةلكو خراثيش دةبي، لةبةرــةى ــةوة ئاينينن ــةو نةت ئذمارةيان آةمـةو و ئـةوةىــاينن ــةوة و ئ ــة ض نةت ديكذمــارةى زؤريينــة ئــةواــوآمران ــةثاندن و حكــ ســوحكومدراوان ديتة ئـاراوةبؤية والتاىن فرة نةتـةوة و

آى طوجنــاوئــاين شــيوةية يةآسانيان لـةو والآانيـان(ثـــةيرو آـــردوة آـــة

بةآار) دميوآراتى تةوافقى دةهينن وتيـا سةرآةوتوشـن

سويـسراو( ومنونةى زيندوش لــة) بــةجليكاو آةنــةدا

ــا ــةموو ياسـ ــتورو هـ دةسـ(وبريارةآانيــــــــــدا

يةآـسانن لـة) نةتةوةآان ذياىن رؤذانةشيان هةست بـةوةجياوازى و ماف آةمكردنة

و نزمكردنـــــةوة لـــــةمافةآانيان بـةدى ناآريـتبؤية لـة هـةمو بوارةآـاىنــةتيان ــاى تايب ــان ياس ذيهةية بؤ منونة ياساى زمانةــةممو ــة هـ ــةآان آـ فةرميـزمانةآان لة بةآارهيناندا

22هيندســـتان ( يةآـــسانن ــةفريقيا ــشورى ئ ــان ب 11زم

ــسرا ــان، سوي ــان،4زم زم

Page 109: govary dangdan 5

    

117  

لــة هــةبووىن نــاآؤآى لــة*

نيوان ئةو سـى ئةجنومةنـةىــاغ ــةآان سـ ــى ناآؤآيـ آـ

دةآاتةوة لة آوردستان ؟ــة- ــاآؤآى لــ ــةر نــ طــ

ــةىب، دةىب ــاآاندا هــ ياســهةمواربكري وئطةر لةاليـةىنــونري ــارطيرى وداراىي و ه آداىب دةقــى ماددةآــة يــابرطةآة بة تةواوى جى بةجى

.بكرى بؤ ئةوةى ئةو تةجروبةيـة*

سةرآةوتبيت لـة آوردسـتانبةراى بةريزتان ضى بكريـتباشة بؤ ئةوةى بـنب جيطـاى

متمانةى هاوالتيان ؟ ئةطةر ياسا بةر قـةرارو-

سةروةر ىب وبةسةر هةموانداجيبةجى بكرى وآةس لة ياسابــاالو بــةرزو مــةزنرت نــةىبواوثاداشت وسـزا هـةىب ئـة

ــرواى ــةى و ب ــروا ومتمان بهاوالتيان رؤذ لة دواى رؤذــستة ــؤالين و ثيوي ــورةى ث شراشــكاوانة وراســتطؤيانةوبويرانة آةم آوريـةآان ىبــةين ــيان ىل بك ــى دوو باس ســشان ــيان دةستني هؤآارةآةشبكريت و آؤسث وتةطةرةيانو ريطريان نـة هيلـدرين وهــيض ثلــةو ثايــةيك قــؤرخنــةطري بــؤ ئــةو آةســانةىشياو شايةىن ئةو جيطةيةيـةــةوةى ــةر ئــ ــني، لةبــ نــ

Page 110: govary dangdan 5

    

118  

ئايا ئةجنومـةىن ثاريزطـا*

ان وةكلة هـةريمى آوردسـت تةجروبةيةآى تازةبيت وايةهةبووىن ثةرلةمان ئةجنومـةىنشارةواىن سةرآةوت و دةبيـت

؟ ثيويستة ثالىن تؤآمة و بؤ-

ئــةزموىن نــوى دابنــرى وثيداويستيةآاىن دابني بكرين(ولة آاتى آـة متةرخيـدا

ــين ــا بن و داواى) داىن ثيليبــوردنيش بكــةن وطــةر

دةر بوو،هةلكةش لة رادةبة دةىب دةست لة آار بكشيتةوةــار ــة آـ ــىت لـ ــان دةسـ يـ

)متمانةى ( بكشينيتةوة و ىل بسةندريتةوة و نـاىب بـةهيض جؤرى ضاوثؤشى ىل بكـرييابــــة هةلثةســــندراوىهبيلدريتةوة ئةوسا ئةوانةىدةبنة ديـوارى بـةرلني آـةئيستا خةريكـة دروسـت دةىبىضونكة ئةمانة تةنيا خـةم طريفاىن خؤيانـة و ثيويـستةمرؤظى شياو لة شويىن شـياو

.دابنريت مةوداى سةالحيةتة ياسـاىي*

ــةىن ــةآاىن ئةجنومـ و ئيداريـ ثاريزطا ضةندة ؟

ــاوةآو- ــاتوانني ت ــارى ن جياساآة دةنةضى رايـان لـةــةالم دةىب ــدةين ب ــارةوة ب ب

دةسةالتةآان لة ياساآة زؤربـــــة ووردى و قـــــولى

نيــــشان بطــــرين ودةستئةجنومةىن ثاريزطا دةسـةالتىــة ــراوانرت ىب لـ ــرت و فـ ثـثاريزطـــاو بةدواضـــون وــكردىن ــنةوةو باســ ليثرســآارةآانيان لة ميدياآاندازؤربة شةفافيةت باس بكـرى

. ئــةى باشــة ثةيوةنــدى*

نيوان ئةجنومةىن ثاريزطـا وئةجنومةىن شارةوةنيةآان لةضــةو ــتيكداية بــــ ئاســــ

يبــارةى هــةردووآيانئيعتدوو ئةجنومةىن هةلبذيردراون

؟ بؤ ئـةوةى ئـةرك و مـاىف-

ــة ــة ل ــةردوو ئةجنومةنةآ هضوارضيوةيةآى ياسايدا ريكــةردووآيان ــةوة ه ــرين ئ خبثيويستيان بـة دوو ياسـاىسةردةميانة هةية آة لةطةلياساى ثةرلةماىن آوردسـتانهاوتةريب و تةبابن وآؤك و

ــةآيكيا ــويرةىهةري ــة ط ن بياساآةى آاروبارى بة ضاآىو بةتــــةواوى جيبــــةجىبكات،دةبيـــت ثةيوةنـــدىنيــــــوان ئةجنومــــــةىنــةىن ــارةوانيةآان و ئةجنوم شثاريزطاآــــاىن هــــةريمىآوردستان ديارى بكريـت وةسوود لةياسـاآاىن والتـان وهةريمةآاىن والتـاىن فيـدرال

.وةربطرين وةزى ضؤن دةتوانريت تةجا *

ئةو آؤسثانة بكريت آة لـةةالوبووىن تيط ةجنام ئ

Page 111: govary dangdan 5

    

119  

دةستورى) 65 ،48 (ماددةى بةثيىدةســـةالتى عيـــراق آؤمـــارى ثيك ئةجنومةن دوو لة ياسادانان

ــت ــ ديـ ــةران ةىنئةجنومـ و نوينـ ئيتحـادى ) فيـدرال ( ئةجنومةىن

ئـــةو طرنطـــى بـــة ســـةبارةت عيـراق ئاينـدةى لـة ئةجنومةنة

ئاراســتةى ثرســيارامان ئــةو . آورد ئةمحةد دلير.د بةريزــى ــةردووماددةى دةق ــتور ه دةس

)48،65( فيـدراىل ياساداىن دةسةالتى (48/م

ئةجومـةىن و نوينـةران ئةجنومةىن ( ديت كثي فيدرال

دانــان ياســا ئةجومــةنيكى/ 65مــدةهينريت ــة ثيكـــــ آةبـــــ

ــةنيكى( ــدراىل ئةجنومـــ )فيـــ و هةريم نوينةرايةتى نادةبريت

دةآريت خؤ لة ثاريزطايانة ئةوهـــيض ســـنورى ناآةونـــة آـــة

ــةوة ــةوة هةريميكـــ ثيكهاتـــــةآاىن ــداميىت مةرج ــوارى و ئةن ب

ــةنيىت ــةم تايبتم ــةو ئ ئةجنومةن بوارةوة بةم وةنةيداثةي هةرضى زؤرينةى بة دةخريت ريك بةياسا

ئةنـدامان دةنطـى 3/2سى لة دوو نوينةران ئةجنومةىن

ــارة / ث ــةروةك دي ــةريزتان ه ب

ــادارن ــة ئاآ ــى ب ــتورى ثي دةســةند ــراو ثةس ــة آ ــدا ل عيراقــةالتى ــادانان دةس ــة ياس دوو ل يـةآيكيان : ديـت ثيك ئةجنومةن ئةجنومـةىن ، نوينةرانة ئةجنومةىن بؤ دةردةآات ياسايةك نوينةرانــؤنيىت ــاىن ض ــةىن – ثيكهين ئةجنوم

) فيدرالى ئةجنومةىن ( ئيتيحادى ثاريزطـارى بـؤ آورد واية ثيت

فيـدرال و دميوآراسـى رذيمى لة ضـى لةسـةر ثـى خؤى ئايندة بؤ

لـة ئـةوةى بـؤ باشـة دابطريتزؤرينــةى ( لةاليــةن ئاينــدةشــىت ســوننةو و شــيعة ) عــةرةب

ــةردا ــةرز بةسـ ــةآريت فـ وة نـ مـاىف ثـاريزةرى بيتة ئةجنومةنة ئـةمريكا منونة بؤ ؟ هةريمةآان

ريطايـةوة لـةو خـؤى آـاتى لة هاوالتيـاىن بة قةناعةت توانيان

ــةآان ــةن هةريم ــة بك ــةر آ لةس . بن آؤك ووالت دةستورى

Žßó óÜ@æmìóÙŽïqìbš†N@†ŠíØ@†ó¼ó÷@@‹Žï܆

. ئةمحةد دلير .د / وةالمــورد ــواىن آ ــة دةت ــةىنئ ل ةجنوم

فيـدرالى ئةجنومـةىن و نوينةران ثةيوةنديـةآاىن جؤرى دةستنيشاىن

. تر هةريمةآاىن لةطةل بكات خؤىئابورى ( بوارى لة سةربةخؤى -2 )ســــةربازى – رؤشــــنبريى –

ــةك ــةآاىن تارادةيــ ثةيوةنديــ بة ثيويستة و طرنط زؤر دةرةوةســةربةخؤيية جــؤرة ئــةو ياســا . بكريت جيطري

ــت -3 ــورد دةآريـ ــة داوا آـ لـــةى ــةوة آؤمةل ــةطرتوةآان نةت ي

ــات ــداماىن وةك بك ــاودير ئةن ض مـاىف تـةهنا واتـة بكريت، قبول

آاتدا هةمان لة نةبيت دةنطداىنــةوة ــةطرتوةآان نةت ــرنىت ي (طــمانت ــتىن ) صـ ــستمى ثاراسـ سيـ آاتيـك هةر بيت عيراق فيدرالى

ئـةو سـةر بكريتـة دريذى دةستــة ــواىن هةريمـ ــةربةخؤى بتـ سـ . رابطريت آوردستان

و ناوةراســت هــةريمى ئةطــةر -4ــراق خــواروى ــت دروســت عي بطري

ثةيوةنديـةآاىن هةولبـدات آورد دروست شيوةيةك بة طةلياندا لة

فيـدرالى زةمانةتى ئةطةربكات

Page 112: govary dangdan 5

    

120  

ثةيرةوةآانشةآى يث@@

@ ôîbå’ûŠ@ ŠóióÜIçbØó䆊a‰jÜóè@ õü‚óiŠó@ õýbi@ ôäüïïàüØ@ õbbîH@oò†@ õòìbà@ óÜ@ 熊a‰jÜóè@ õýbi@ ôäaŠbïïàüØ

La‡äbïäíiŠbØóiI8H@ô䆋Øbå’b÷@ìóØómóibi@ôä‹ @ŠóióÜ@çbØó䆊a‰jÜóè@ô䆋ÙîaŠ@ì@ça‡àb−ó÷@üi@Lò솋؊ò†@@õòìò‹îóq

ýìbè@ì@çaŠóåŽîí‚@óÜ@L熊a‰jÜóè@õóäbánï@ìói@@çbïmI1M8H@çüïàüÙõäa‹Žï Šòì@ì@tbšò@LìbšŠói@óåîó‚ò†@çbmìò‹îóq

õŠbÙnò†@Žðiói@Lçbîí‚N@@

@@

@@

]õˆûŠ@ óØ@ çbØb ŽîŠbq@ ôäóàí−óøõ䆊a‰jÜóè@ ôîbbî@ ôÔò†22O@7O2008@çaŠóåŽîíä@ ôäóàí−ó÷@ óÜ@

aŠ†@üi@ôäò†@@

MMî@Šó@óÜ@ŠbàüØ@ômóîbØûŠó@õünïÄ@ôÔò†çbØb ŽîŠbq@ôäóàí−ó÷@ô䆊a‰jÜóè@ôîbb MßaŠ‡ïÐ@ôÔaÈ@õŠbàüØ@ômóîbØûŠó@õóåïìíä@õóàbïäbîói@ôÔò†N

@ôîbbîói@æmói@o“qI21H@õò†bà@ôŽïqói@a‡áŽîŠóè@óÜìa‹‚óåÙŽîŠ@ôäbØb ŽîŠbrõI54@H@çaŠóåîíä@ôäóàí−ó÷@ónîíŽïq

@ô䆊a‰jÜóè@õbbîpbÙiŠò†@çbØb ŽîŠbrõäóàí−ó÷N@óÜ@õòìó÷@üi1O@10O2008@ŠójÜLoŽîŠ‡jàb−ó÷@çbØó䆊a‰jÜóè@

@ õˆûŠ@ óÜ@ çaŠóåîíåõäóàí−ó÷@ a†óîbbî@ ìó÷@ ôîbå’ûŠ22O7O2008@ôäbØb ŽîŠbrõäóàí−ó÷@ ô䆊a‰jÜóè@ ôîbbî@

†‹ØŠò†Nómóä@ôäbîˆòìóÙŽïq@ì@ÖÐaìóm@õbàóåi@óÜ@Šìì†@ì@Ša‡ï‹móà@ôÙŽïmbé“Žïq@óÜ@ôäbØbàóåi@õóäaìó›Žïq@ói@çbØòì

@ ôîbbîI21H@õŠbàüØ@ ôîó“ïàóè@ õŠínò†ì

@ôîbîbä@ì@ôîaŒòŠbäa‡mójîbm@ôÙŽïä‡äbîó aŠ@óÜ@×aÈ

@a‡mbØ@ çbàóèóÜ@ ììŠón‚@ õóîbbî@ ìó÷@ ôäìíi

@ìó÷@õünïÄ@×a‹ŽïÈ@õŠbàüØ@ômóîbØûŠó@õónò†

çaŠóåŽîíä@ôäóàí−ó÷@üi@òìóbä@솋Ø@õóîbbî@~

Äü @ Ûòì@ óîüi@ôäaŒ@ çbánîíŽïqói@ ça‡äò†@ õŠb

@ìŠbàüØ@ ômóîbØûŠó@ õünïÄ@ ìóØbbî@ ôÔò†

@õü‚@Ûòì@ŠbàüØ@ÛûŠó@õóåïìíä@ôä‡äbîó aŠ

òìóåîóÙiìþi@@

Page 113: govary dangdan 5

ل به ناوی گه

تی رۆکایه نی سه نجومه ئه و بـه وه رانـه نـی نونـه نجومـه رچوو له ئه پی بیاری ده به

و ســتوور لــه ده) م کــه یــه/61(کــانی مــاده ی بیــاره گــورهی لـه مـاده) أ/م پنجه(ی کانی بگه ستن به فرمانه پشتبهنـــی جومـــهن ســـتوور، ئـــه شـــت لـــه ده و هـــه و ســـی د ســـهســــتراوی رۆژی ی بــــه وه تــــی لــــه کۆبوونــــه رۆکایــــه ســــه : رکرد ی ده م یاسایه دا ئه26/2/2007

کان بژاردنه خۆی هه ربه یاسای کۆمسیۆنی بای سه 2007له سای ) 11(ژماره

)م که سی یه فه(

):1(ی ـ مادهوه، ، لــه رۆژی کارپکردنیــه م یاســایه بــه پــی ئــه:م کــه یــه

لـــه ) 92(تـــی ژمـــاره یمانیـــه تـــی هاوپـــه ســـه فرمـــانی دهکــان، کــه پــی و رنماییــه یــه مــوو پــه و هــه 31/5/2004 .وه شنه وه ده رچوون، هه ده

زرێ بـه مـه ک داده یـه سـته م یاسایه ده به پی ئه:م دووه .کان بژاردنه خۆی هه ربه ناوی کۆمسیۆنی بای سه

)م سی دووه فه(

):2(ی ـ مادهکــــان بژاردنــــه خــــۆی هــــه ربــــه نی بــــای ســــهکۆمــــسیۆ

نـه، و بالیـه خـۆ ربـه تیـی سـه یـی حکومـه کی پیشه یه سته دهچــه بــۆ چــاودریی و ملکــه یــه کــی واتــایی هــه تییــه ســایه کــه :نی ، خاوه ران نی نونه نجومه ئهو بـژاردن یـه، کـه لـه هـه مـاو رـسایانه و بنـه ـ دانانی ئـه1

کانی وه یه په یاساو کان بژکاردنه خۆی هه ربه ای سهکۆمسیۆنی ب

2008 ــ 2007سای

121

Page 114: govary dangdan 5

122

و بــژاردن کــانی هــه مــوو جــۆره رشــتیکردنی هــه رپــه ـــ ســه2ــدرای ــدۆمی فی ــه ریفان ــه و ه ــه رمای ــا تیی ــه پارزگ ــان ل ک

.رمکدا کاندا له هه خراو رکنهمـــوو جکردنـــی هـــه و جبـــه رکخـــستنو یانـــدن ــــ راگـــه3

ـــــه جـــــۆره ـــــانی ه ـــــژاردن ک ـــــدرای ب ـــــه فی و و ریفراندۆم، که رمکدا کانی هه خراوه کان له پارزگا رکنه ییه ناوچه .ری عیراق رانسه ی پکراوه بۆ سه ستووردا ئاماژه له ده

و نگـی ماهـه بژاردن به هـه کان بۆ هه رمه ی هه سته ـ ده4ـــه ـــاری ل ـــ هاریک ـــشتمانی ڵ نووســـینگه هگ ـــر ی نی ـــه ژ و ل

بــژاردن خــۆیی هــه ربــه چــاودریی کۆمــسیۆنی بــای ســهو تـی رمایه بژاردنی هه و رکخستنی هه بردن ڕوه رۆی به .بین کان ده رمه ت به هه یی تایبه ناوچه

)م سی سیه فه(

)کانی کۆمسیۆن سته ده( ):3(ی ـ مادهکـان، بژاردنـه خـۆی هـه ربـه کۆمسیۆنی بای سـه:م که یه

:پکدێ له .ران نی کۆمیسه نجومه اـ ئه

.بژاردن ی هه ب ـ بازنه

.ران نی کۆمیسه نجومه ئه:م دووهنـدام، دوانیـان ران پکدێ له نۆ ئـه نی کۆمیسه نجومه ـ ئه

ــه الی کــه رچــووی کــۆجی یاســا بــن، بــ ده وه ده مــه ببژـرێ یانده نگ هه هی د ران به زۆرینه نی نونه نجومه ئه

نــی نجومــه ک لــه ئــه یــه لیژنــه(ن پــاش پاوتنیــان لــه الیــهزاو لھـــاتووو رجـــ پـــسپۆڕو شـــاره ، بـــه مـــه )ران نونـــهتیـی رایـه نونـه(ن بـن، و بالیه بن ڵ نه نده و گه بن شاوه لوه

).چاو بکرێ ژنیش رهێ، بژـرر ـده ران هـه نـی نونـه نجومـه ی بۆ ئـه سه و که ـ ئه :ی تدا ب رجانه م مه ب ئه دهوام لـه عیراقـدا رده و بـه ز عیراقـی بـ گـه ب بـه ره ـ ـ ده1

.ج ب نیشته

.ی زانکۆ ب گری بوانامه وه هه مه الی که ب به ـ ـ ده2 .متی ب و پنج ساڵ که نی له سی مه ـ ناب ته3 .ب ئاکاری باش ب ـ ده4 .زاو لھاتوو ب تیدا شاره رایه به ڕوه ب له بواری به ـ ده5 .ن ب وه بالیه ب له رووی رامیارییه ـ ده6وه، یـان عـس بیگرتـه کشکردنی بـه ـ ناب یاسای ریشه7

نـد بـووب، یـان تـاوانکی مه وه و سامانی گشتی ده به پارهـــه ـــه گـــه رانبـــه ب ـــه ر ب ـــان ی ـــ، ی ـــه ل کردب ـــووب ل کـــ ب .کان ره زگا داپۆسنه رانی ده رمانبه فه . تی دژ به نامووس دادگایی کراب ـ ناب به تۆمه8

: م سیهم دانیـــشتنیدا لـــه نـــو کـــه کـــه لـــه یـــه نـــه نجومـــه أ ـ ئـــه

ــه ــدا ئ ــه ندامانی ــه زۆرین ــه و ب ــه الی ک ــنج ب ــه ی پ ــه م وه ل، رـــک و بیـــارده ی کـــه و جگـــره رۆکـــک نـــدامانی ســـه ئـــه .بژرێ ده ، ههنگدانی ناب رکیش، که مافی ده به ڕوه به

ری به ه ڕو و به ی که و جگره رۆک ی کاری سه وه ب ـ مانهنگـی ش بـه ده و ده ب ی ساک ده جکردن بۆ ماوه جبه

کــه نــدامانی مــاوه وه لــه ئــه مــه ی پــنج بــه الی کــه زۆرینــه . وه نوێ بکرتهو ری یاسـایی کۆمـسیۆنه ن نونـه نجومـه رۆکـی ئـه ج ـ سـه

تـی رایه تریشدا نونه سانی م که رده توان له به و پیه ده به .بکا :ب ده ی تانه سه م ده ی ئه که رۆک، یاخود جگره ـ سهدو کــارگیی کــانی رکخــستنی بردنــی کاروبــاره ڕــوه ـــ بــه1 .ن نجومه ئهو ن نجومــه کــانی ئــه وه ی کۆبوونــه کردنــی خــشته ـــ ئامــاده2

تـریش، کی یه وه کۆبوونهر هه تیکردنی رۆکایه و سه گردانیکـه نـه نجومه ندامانی ئه وه چوار له ئه مه ر به الی که گه ئه

.ن ستنی بکه داوای به .ن پی بسپرێ نجومه تر، که ئه ر کاروبارکی ـ هه3

:م چواره لـه ران سـوندی یاسـایی نـی کۆمیـسه نجومه ندامانی ئه ئه

ــه ــه رده ب ــه مــی ئ ــای دادوه نجوم ــی ب ــدا ده ن ــه خــۆن ری م ب

Page 115: govary dangdan 5

123

و بـــه خـــۆم، کـــه بـــه پـــارزی زدان ده ســـوند بـــه یـــه(جــ رشــانم بــه رکــی ســه و بــه دــسۆزی ئــه ختکــردن خۆبــه

ـــه ـــنم، ه ـــه بھ ـــوو ئ ـــه م ـــاده و کاران ـــه ی پم ســـپررن بم، خــودای جیــان بکــه نــی جبــه و بالیــه خــۆیی ربــه ســه .)ت ب ایهیم ش ی ده مانه موو ئه ش به هه وره گه

:م پنجههـای ی ره بوونی زۆرینه ه ن به ئاماد نجومه ی ئه وه کۆبوونه

کانیـــشی بـــه گـــرێ، بیـــاره رده کـــانی راســـتی وه ندامـــه ئـــهــــه ــــاده زۆرین ــــووان ده ی ئام ــــن ب ــــه. در ــــه ب ــــاتی م ل ک

بـ، کـه نگ ده نه پارسه و الیه کان، ئه نگه کسانبوونی ده یهــه نگــی ســه ده ــدا گــه رۆکــی ل ،ــ قکــی یاســایی ر ده گــه ب

.ب ی نه وانه پچه

)م سی چواره فه( )ران نی کۆمیسه نجومه کانی ئه ته سه ده( ):4(ی ـ ماده

:ب ی ده تانه سه م ده کۆمسیۆن ئه بژـران ی هـه ی تۆمارنامه وه و نوکردنه پکھنان: م که یه

ـــاری ـــه هاریک ـــه ب ـــه ماهـــه و ه ـــی ل ـــه نگ ی ڵ نووســـینگه گ . کاندا و پارزگا کان رمه هه

ــه رکخــستنی تۆمارنامــه:م دووه و کــان واره رامیارییــه ی ق .بژاردن ستی هه به ندکردنیان به مه سه په

کـان بـۆ ی لیـستی کاندیـده رکخستنی تۆمارنامـه:م سیه .ندکردنیان سه و په بژاڕدن خۆهه

ـــواره ـــه:م چ ـــه متمان ـــاودرانی ه ـــه چ ـــدان ب ـــژاردن پ و ب .کان ره ینه و راگه کان واره رامیارییه رانی قه نونه

ــه:م پنجــه ــه ی ــه ی هــه وه کالییکردن کــانی مــوو ســکاو تانیـان کـان تانـه کرێ بیـاره مان کاتدا ده له هه. بژاردن هه

ـــه ـــرێ ل ـــه لبگی ـــه ســـته م ده رده ب ـــه ی دادگـــای تایب ت ب .وه پداچوونه

و نی ژمـــاردنکـــا نـــدکردنی پۆســـه ســـه پـــه:م شـــه شـــه .وه جیاکردنه

و بــژاردن کــانی هــه نجامــه ئاشــکراکردنی دوائــه:م وتــه حــه

نه دادگاییه ن الیه له الیه ندکردنی سه ریفاندۆم پاش پهکـــانی بژاردنـــه نجـــامی هـــه ر لـــه ئـــه ده ، بـــه کـــان تـــه تایبـــهــه ــه ئ ــه نجوم ــی نون ــای فدراســیۆن ن ــای ب ــه دادگ ران، ک .کا ندی ده سه په ی وو رنماکانی، که پـاکیی پۆسـه یه دانانی په:م تهش هه .پارزرێ بژاردن ده ههو بـژاردن ی کـارگیی هـه ندکردنی پکھاته سه په: م نۆیه .سان له پۆستی با زراندنی که دامه

.تی دارایی کۆمسیۆن ی سیاسه خشه دانانی نه:م یه ده

)م سی پنجه فه ( )بژاردن کارگیی هه(

):5(ی مادهـی بـــژاردن پکـــدێ لـــه نووســـینگه أ ـ کـــارگیی هـــه

و لــه رــم بــژاردن لــه هــه کــانی هــه و نووســینگه نیــشتمانیـــه ـــی پکھات ـــه پ ـــدا ب ـــه پارزگاکان ـــه ی ـــه الی ـــه ل ن ک، ک

وه بژاردنـه کـارگیی هـه) رۆک سـه/ری گـشتی به ڕوه به(رانــــیش نــــی کۆمیــــسه نجومــــه و ئــــه کــــرێ پــــشنیاری ده

تیی رۆکایه ری گشتیش سه به ڕوه به. کا ندکردنی ده سه پهو ران کانی کۆمیسه نه نجومه ئه. کا بژاردن ده کارگیی هه

دا بـۆ تیـان پـ ده سـه ن ده نجومـه ش، که ئه نانه و الیه ئهـــاره ـــه باشـــیی کـــانی رکخـــستنی کاروب ـــابوون ل ـــۆ دنی و ب

.ن هک ندی ده سه و کاروبارانه، په بردنی ئه ڕوه بهجکردنـی رپرسـه لـه جبـه بـژاردن بـه ب ـ کارگیی هه

وه رانـه نـی کۆمیـسه نجومـه ی لـه ئـه وو بیارانـه یـه و پـه ئهــه رده ده ــن، ه ــه روه چ ــا ب ــوه ه ــه ڕ ــه ب ــه رای ــی ه ــه تی ــوو ئ و م

ــــه ــــه ش ده چاالکییان ــــتی ب ــــا، کــــه سرووش و جھنــــان کــه ــه جکــردن جب ــه و ئ ــدانیان ه ــه ســه نجام ــه ل ر ئاســتی ی

.تی رمایه و هه یشتمانینک ی نیـشتمانیدا، وه کـان لـه نووسـینگه رزه ج ـ پۆسته بـه

Page 116: govary dangdan 5

124

بــژاردن کــانی هــه نــدامانی نووســینگه و ئــه رۆکــان د ـ ســهســتۆیان خرنــه ئــه ی ده و کارانــه ر بــه رانبــه لپرســراون بــه

بژاردنـدا، کـه بـۆی ری کـارگیی هـه به ڕوه بهم رده به لهش بکا وه و پشنیاری ئه ر بکا رانبه یان به وه یه لپرسینه ههــه رکــه هــه ــه م و کــه ر هــات گــه ســ بگــۆڕی، ئ و کــورتی لی، قـه و ده ی ئـه پـی میکانزمـه وێ به رکه کانیدا ده رکه ئه

.دا باس کراوه)ج(ی که له بگه

)م شه سی شه فه( )ندامان گۆڕینی ئه(

):6(ی ـ مادهم کـ لـه ران بـه یـه نـی کۆمیـسه نجومـه تـی لـه ئـه ندامه ئه

نهۆکارانه نام: نــی نجومــه نــدامک لــه ئــه ـــ رازیبــوون بــه وازهنــانی ئــه1

.وی ناوخۆ یه ران به پی په کۆمیسهنی نجومه ندامک له ئه یی ئه وته ککه ـ مردنی، یاخود په2

.ران کۆمیسهرچـــوونی بیـــارکی دادگـــایی کۆتـــایی لـــه دژی ــــ ده3 .تی دژ به نامووس تۆمه ران به ندامکی کۆمیسه ئهوه بـه رانـه نـی نونـه نجومـه ن ئـه الیـه نـدکرن لـه سـه ـ پـه4

نـی نجومـه ی، کـه ئـه و پـشنیاره ر ئه سه ی ساده له زۆرینهکـا ری ده نـدامانی ده ی پنج له ئه ران به زۆرینه کۆمیسه

وشـتی نـدامانی، کـه رـساکانی ره ک لـه ئـه البردنی یهبۆ لکردبشپ .

ر مـوو، یـاخود هـه یه هـه ران بۆی هه نی نونه نجومه ـ ئه5

ران لــه کــار نــی کۆمیــسه نجومــه نــدامانی ئــه کــ لــه ئــه یــهلمــ، کــه ی بــسه وه هــا پــاش ئــه ی ره رێ بــه زۆرینــه البــه .رپچیی یاساییان کردووه سهــ هــه6 ــه ـ ــهنــد ر ئ ــه و ســه ر هــات گــه ام، ئ ــرا، کــه ئ و لمن

شـــی رگرتنـــی پۆســـتدا پـــشکه ی لـــه کـــاتی وه زانیارییانـــه .کردوون، راست نین

ر به ر، له گه ران ئه نی کۆمیسه نجومه کی ئه ر جگایه ـ هه7تـاڵ دا هـاتووه، بـه)6(ی ی له ماده و هۆیانه ک له ر یه هه

وه بـــه پـــی هکرتـــ تـــر پـــده نـــدامکی وا بـــه ئـــه بـــوو، ئـــهــه ــه میکانیزم ــه و ده ی ئ ــه ق ــه بگ ــاده ی دووه ی ل ــی م ی م

.دا هاتووه)3( )م وته سی حه فه ( )ندامان مافی ئه(

):7(ی ـ مادهــه:م کــه یــه ــه ئ ــدامانی ئ مــان ران هــه نــی کۆمیــسه نجومــه نی پـنج یـه بـۆ مـاوه یان هه)ت زاره کانی بریکاری وه مافه(

.یه ی ههش و ردنه و بواری تازه ساڵ

بـه رماـه یـه ده ران بـۆی هـه نی کۆمیسه نجومه ئه: م دووهــدانی ببــه کارمــه ــه ن ــاتر ن ــه خــش، کــه زی ــه بــ ل و بــی ئ

ـــه ده ـــه رمان ـــه کام ـــه ی ب ـــدانی ئ ـــه ن ـــی وه نجوم ـــران ن زی .خشرن به ده

ران نـاب نـی کۆمیـسه نجومـه ندامانی ئه موو ئه هه:م سیهــارکی گــشتیدا دابمــه ــه هــیچ ک ــن، جگــه ل ــه پۆســته ز ل

ی س ساڵ له دوای کۆتایییھاتن بۆ ماوه و کان ئاکادیمییه .ر ک کۆمیسه یان وه که به کاره

نــشنکردنیاندا لــه ران لــه کــاتی خانــه کۆمیــسه:م چــواره

نھـــا لـــه درێ، تـــه کانیـــان پـــ ده ی بـــی مووچـــه80%ب، که وازپھنرابن، یـاخود وازیانھنـاب، یـان کاتکدا نه

وه یانــه کــه نــدیی بــه کــاره یــوه زا درابــن بــه تاوانــک پــهســیـــاره. بـــووبگـــه کـــانی ئـــه بکـــانی ره ش کۆمیـــسه یـــه م ب

. وه گرته پشووش ده

Page 117: govary dangdan 5

125

ــه:م پنجــه ــه ســه ل ــی وه نجومــه ر ئ ــه ن ــه ئ ســانه و کــه زیرانسـتیان ڵ کۆمـسیۆنی پـشوو گربـه گـه زرن، که له دابمهکــانی و نووســینگه مانیی نیــشت بــووه، لــه نــو نووســینگه هــه

ـــه ـــدا ل ـــه ســـه پارزگاکان ـــه ی ـــان ل ـــه ر ویـــستی خۆی کـــ لی و بـه گـوره تدا، به پی لھاتووییان وه رمانگاکانی ده فه .ی باون و دسپلینه ئه مـان رانی پشوو هـه نی کۆمیسه نجومه ڵ ئه گه له:م شه شهدا یـه م ماده ندی سی ئه کرێ، که له به ه پیاده ده مامه .هاتووه

)م شته سی هه فه(

)سکاکان( ):8(ی ـ مادهت بــه بــاره تــه ســه ســه ن تاکــه ده نجومــه ئــه:م کــه یــه

ــارو ) التنفیــذ المــدني(جردنــی شارســتانی جبــه لــه کاروبک لـه یـه ر کـشه ری هـه سـه و پویـسته لـه کانیـدا وه یـه په

کان نده مهت تایبه ته سه ب، بیداته ده بواری تاوانباریدا ههفتـاری ی ره ک، کـه نیـشانه یـه گـه ی به وه له کاتی دۆزینه

.بژاردندا ی هه ج ب له پۆسه نابهــه:م دووه ــه ئ ــا و ده ر بــت گ ــسیۆنی ب قکــی یاســای کۆمتی سنوورداری سه ن ده نجومه وه، ئه یه وانه ب به پچه نه

جــامی ن ی لــه ئــه و ناکییانــه رکردنــی ئــه ســه بــ بــۆ چــاره دهر سـه وه لـه کانـه بژاردنـه جکردنـی هـه و جبـه کردن ئاماده

ر ئاســتی ســه تــی، یــاخود لــه رمایــه و هــه ئاســتی نیــشتمانیخـش بــه تـه ببــه ســه و ده یــه ئـه پارزگاکـان، بۆیــشی هـه

کان لـه رکردنی ناکۆکیه سه بژاردن بۆ چاره کارگیی هه .کاتی روودانیاندا

ک پکـدن پـی یـه سـته وه ده نه دادگای پداچوو:م سیهر، بژاردن، له س دادوه ریی هه ی دادوه سته گوترێ ده ده

ی لـه و تانانـه ماشـاکردنی ئـه بن، بـۆ تـه رخانکراو نه که تهن وه بۆی نرراون، یاخود له الیه رانه نی کۆمیسه نجومه ئه

ـــه ـــه زیانلک ـــه وتووان ـــه ووه پگ ـــراوه ی ـــه ن ـــه کان ـــۆی وه ب هی ســته تــه ده وخــۆ دراونــه ن راســته نجومــه انی ئــهکــ بیــاره .ری دادوه

ــــاب تھــــه:م چــــواره ــــه ن ــــاره چوون ــــه دوا بی کــــانی وه ل

ریـی ی دادوه سته می ده رده نھا له به ندا بکرێ ته نجومه ئه .ب بژاردندا نه هه

) 3(نــی کۆمــسیۆن لــه نجومــه کــانی ئــه بیــاره:م پنجــهوه ســـ رۆژ بـــه مـــه کـــهی بـــه الی دا بـــۆ مـــاوه رۆژنامـــه

بــ ده. وه بتــه و کــوردی بــوده بــی ره ردوو زمــانی عــه هــهی ســ رۆژدا کانــدا لــه مــاوه ش بــه بیــاره وه چوونــه تھــه

ـــه رۆژی دووه ـــه بکـــرێ، ل ـــه مـــی بوبوون ـــه ی ـــه الی ن وه لسـت وه ده کـه ندیـدار بـه بیـاره یـوه ی رامیـاریی پـه واره قهی شـی نووسـینگه ش پـشکه یـه وه چوونـه م تھه کا، ئه پده

تــری کــی یــه ر نووســینگه کــرێ، یــاخود هــه نیــشتمانی ده .و پارزگاکاندا کان رمه بژاردن له هه کۆمسیۆن بۆ هه

ــــ بــــژاردن ده ریــــی هــــه ی دادوه ســــته ده:م شــــه شــــه بکـدا، کـه لـه یه وه له ماوه کالیی بکاته یه که وه چوونه تھه

وه لـه پـاش رۆژی نـاردنی تانـهکا لـه ڕ نه رۆژ تپه) 10( .وه رانه نی کۆمیسه نجومه ن ئه الیهــاره:م وتــه حــه بــژاردن ریــی هــه ی دادوه ســته کــانی ده بی

.یان ل بدرێ کیش تانه یه کۆتایین، ناب به هیچ شوه ــه ســته ده: م شــته هــه ــاتی ی دادوه وه ی پداچوون ــه ک ری ل

Page 118: govary dangdan 5

126

)م سی نۆیه فه(

)کان اییهبیاره کۆت( ):9(ی ـ مادهوام رده بـژاردن بـه خـۆ بـۆ هـه ربـه کۆمسیۆنی سـه:م که یهکانیـــدا تـــا پکھـــاتنی کۆمـــسیۆنی بـــای بـــ لـــه کـــاره دهرج م یاسایه به مه بژاردن به پی ئه خۆی بۆ هه ربه سهبژررێ، که له ک هه یه ران به ماوه نی کۆمیسه نجومه ئهڕ م یاسـایه تپـه ندکردنی ئـه هس رۆژ له مژووی په) 60( . کا نه

ک پکـدێ بـۆ یـه رانـدا لیژنـه نی نونه نجومه له ئه:م دووهرانـــی نـــی کۆمیـــسه نجومـــه دواداچـــوونی پکھنـــانی ئـــه بـــه

. بژاردن خۆ بۆ هه ربه کۆمیسیۆنی بای سه

و کــــردن کــــانی ئامــــاده کۆمــــسیۆن لــــه قۆناغــــه:م ســــیهکانـدا پـشت و ریفراندۆمـه کـان بژاردنـه جکردنی هه جبهبژاردنـدا، کـه ست به پسپۆڕانی جیھانی له بواری هه ببه .کانن کگرتووه وه یه ته ر به رکخراوی نه سه

خـۆی ربـه ی سـه کـی سـانه یـه کۆمسیۆن بودجـه:م چوارهکـرێ، کـه ده ماو رسای بـاو ئامـاده یه، که به پی بنه هه

کـرێ، بـه وه پشنیار ده رانه نی کۆمیسه نجومه ن ئه له الیهـــه نـــی نجومـــه و ئـــه تـــی دارایـــی زاره ڵ وه گـــه راوژکـــاری ل

وه لــه نــو خرتــه پلــه کــاو ده نــدی ده ســه رانــیش پــه نونــه .تدا وه ی گشتیی ده بودجه

بـــژاردن لـــه پارزگاکـــانی کـــانی هـــه نووســـینگه:م پنجـــهــــه رمــــدا ده هــــه ــــه نووســــینگه ب ی ســــته ی ده ســــترن ب

.بژاردن وه بۆ هه کانه رمه هه وکـی نـاوخۆی یـه ران پـه نـی کۆمیـسه نجومـه ئه:م شه شه .نی ت به کۆمسیۆن داده تایبه

خــۆ بــۆ ربــه نــدانی کۆمــسیۆنی بــای ســه کارمــه:م وتــه حــهـــان هـــه هـــه ـــه بـــژاردن بۆی ـــه خان ـــه ی ـــان ل ـــن، ی ـــشین ب ن

ی چاوکردنی پله زرن، به ره تیدا دابمه وه زگای ده دامودهــه ــه ف ــان رمانب ــه رتیی ــه ده و ب ــه پ ــوه ر ل ــه ی ــداربوونیان ب ندی .وه رانه نی کۆمیسه نجومه ئه کانی خۆی ب بیاره ران ده نی کۆمیسه نجومه ئه:م شته هه

ــه ــه ه ــه ب ــانی ع ــی ره ردوو زم ــه ب ــوردی بوبکات ــه و ک وه لکـا، ی خـۆی دیـاریی ده و رگایـه کاتژمرو بـه24ی ماوهم مـی ئـه ی نۆیـه مـی مـاده یاری چوارهرج دژی ب به مه

.ب یاسایه نه

شکردنی بـه و پشکه رزی کردنی راپۆرتی وه ئاماده:م نۆیه .ران نی نونه نجومه ئه ب ،بژاردندا ده له پکھنانی کۆمسیۆنی بای هه:م یه ده

نگی چاوی راگرتنی هاوسه کان، ره و رنماییه یه به پی په .لی عیراقیدا بکرێ کانی گه کردنی پکھاتهتی رایه له نونه

ــــانزه ــــه ســــه:م هــــه ی ــــسه نجومــــه رۆکــــی ئ ــــی کۆمی ران ن

کـاریی ت بـه نامـه بـاره بـ سـه زیـری ده کـانی وه ته سه دهتییـــه رایـــه بـــه ڕـــوه و بـــه کـــان تـــه زاره ڵ وه گـــه ســـمی لـــه ره .تر کانی سمیه ره

دن بــژار خــۆ بـۆ هـه ربـه کۆمـسیۆنی بــای سـه:م دوانزهـهســت، کـــه بــه پــشت بــه ئامــاری گــشتیی دانیــشتوان ده

.ست ده سمی پی هه کی ره یه تی فیدرالی به شوه حکومه

وه ندکردنییــه ســه م یاســایه لــه رۆژی پــه ئــه:م هــه ســیانزه .وه کرته سمیدا بوده ه ی ر و له رۆژنامه کرێ کاری پده

Page 119: govary dangdan 5

127

رۆک کۆمار سه جالل طالباني

رۆک کۆمار ی سهجگر طارق الھاشمي رۆک کۆمار جگری سه عادل عبدالمھدي

2007ی سای )1(وی ژماره یه په

)ران نی کۆمیسه نجومه رسای کارڕایی له ئه(

ــشت بــه ســتووری کۆمــاری عیــراق ســای ســتن بــه ده پ) 9(ی ی مـاده)6(ی کـانی بگـه و به پی فرمانه2005

بــژاردن خــۆی هــه ربــه لــه یاســای کۆمــسیۆنی بــای ســهی وه یه م په ، بیارماندا ئه2007/ 26/2 له 11ژماره

:ین ربکه وه ده الی خواره )ستپک ده(

کــان بــه پــی بژاردنــه خــۆی هــه ربــه کۆمــسیۆنی بــای ســهزرا، کــه ببتــه تاقــه دامــه2007ی )11(یاســای ژمــاره

ــــ ده ــــاتی ه ــــدا، کۆمــــسیۆنیش هس ــــه عیراق ــــژاردن ل بنــی و خــاوه نــه خــۆو بالیــه ربــه یــی ســه کــی پیــشه یــه ســته دهو له ژر چاودریی ته وه ندی ده و پابه تیی واتاییه سایه که .راندایه نی نونه نجومه ئه

م که شی یه به )کان زاراوه(

ریـــان رانبــه ی بــه و رســتانه وه ئـــه ی خــواره م زاراوانــه ئــه :نن یه گه دهخــــۆی ربــــه کۆمــــسیۆنی بــــای ســــه:ـــــ کۆمــــسیۆن1 .کان بژاردنه ههک لـه ران وه نی نونـه نجومه ئه: ران نی نونه نجومه ـ ئه2 .دا هاتووه2005ستووری کۆماری عیراق سای ده3کـــی دادگـــایی یـــه ســـته ده:ــــ دادگـــای فدراســـیۆنی بـــاسته بـه یوه وه په و کارگییه خۆیه له رووی دارایی ربه سه .ریی فدراسیۆن تی دادوه سه ده .ران نی کۆمیسه نجومه ئه:ن نجومه ـ ئه4

ـــه5 ـــ ب ـــوه ـ ـــه ڕ ـــه ب ـــی هـــه رای ـــژاردن تی ـــه :ب پکھـــاتووه لــه کــانی هــه و نووســینگه ی نیــشتمانی نووســینگه بــژاردن ل

.و پارزگاکاندا رم ههی کۆمــــسیۆنی نووســــینگه:ی نیــــشتمانی ـــــ نووســــینگه6 .غدا بژاردن له به بردنی هه ڕوه بۆ بهکیی ره سهی نووسـینگه:تـی رمایـه بژاردنـی هـه ی هـه ـ نووسـینگه7

رمـــی بـــژاردن لـــه هـــه بردنـــی هـــه ڕـــوه کۆمـــسیۆنی بـــه .کوردستان

ی نووسـینگه: بـژاردن لـه پارزگـادا ی هـه ـ نووسـینگه8بـژاردن لـه پارزگـای تیـی هـه رایه به ڕوه کۆمسیۆن بۆ به

. ست یوه پهکـه، لـه یـه سـته ده: بـژاردن ری بۆ هـه ی دادوه سته ـ ده9

وه ن دادگای پداچوونه ر پیك دێ، که له الیه س دادوهر دوا وه بــه ســه چنــه یــه تھــه زراون، کــه بۆیــان هــه دامــهمـی شـته سـی هـه ک لـه فـه ن، که وه نجومه کانی ئه بیاره

.یاسای کۆمسیۆنی بادا هاتووه

م هشی دوو به )ران نی کۆمیسه نجومه ئه(

م بــژاردن ئــه خــۆی هــه ربــه ـــ کۆمــسیۆنی بــای ســه1 :ستۆ گرته ئه وه ده ی خواره رکانه ئه

و کـان بژاردنـه وکراو له هه یه مای په ا ـ دانانی رساو بنهیــی لــه و ناوچــه تــی رمایــه و هــه کــانی فدراســیۆنی راپرســییه

مـــوو یکردنی هـــهرشـــت رپـــه ســـه ری عیراقـــداو رانـــسه ســـه تـی رمایه و هه و راپرسی فدراسیۆنی بژاردن کانی هه جۆره

ــــه ــــا رکن ــــه پارزگ ــــراوه ل ــــه خ ــــه ه ــــدا ل ــــداو کان رمکمـــوو جکردنـــی هـــه و جبـــه و رکخـــستن وازکـــردن بانگـــهیـی لـه و ناوچه و راپرسی فدراسیۆنی بژاردن کانی هه جۆره

.رمکدا کان له هه خراوه پارزگا رکنهکان له ژر چاودریی کۆمـسیۆندا رمه ی هه سته ـ دهب

ـــه ـــه ه ـــه ب ـــه نگـــی ماه ـــاری ل ـــه و هاریک ی ڵ نووســـینگه گمــی و سیــسته تیکــردن رایــه بــه ڕــوه رکــی بــه نیــشتمانیدا ئــه

ت بــه کــانی تایبــه ییــه و ناوچــه تــی رمایــه بژاردنــی هــه هــه .کا ج ده رم جبه هه

ـــــه ـــــه ئ ـــــسیۆن ل ـــــ کۆم ـــــه ـ ـــــسه نجوم ـــــی کۆمی و نرا ن 2

Page 120: govary dangdan 5

ــه ــه ا ـ ئ ــسه نجوم ــی کۆمی ــاترین ده ن ــه ســه ران ب ــه ل تـــه ـــۆ ئ ـــه ن ـــدام کۆمـــسیۆنداو پکھـــاتووه ل ـــدا ن ـــه نویان و ل

رۆکـی رو سـه و بیـارده ی کـه و جگره ن نجومه رۆکی ئه سهمـین کـه نگدانی نییـه، لـه یـه تیی، که مافی ده رایه به ڕوه به

ی داو بــه زۆرینــه ن گرــی ده نجومــه دا، کــه ئــه وه کۆبوونــهی سـاک وه بـۆ مـاوه مـه نـدامانی بـه الی کـه پنج لـه ئـه

.وه بکرته ش نوێ ش ده یه و ماوه و ئه بژررن ده ههی پنج له زۆرینهیه، به داوای ن مافی هه نجومه ب ـ ئه

و ک له یه ر پله رچی بۆ هه گه ندام، ئه ر ئه ندامانی، هه ئه .رێ البه ی که بژرراب، له پله وه هه ره ی سه پالنه

ــــه3 ــــه ل ــــ جگ ــــه ـ ــــه الی ســــه وان ــــکران، وه ره ی ل دا باس -:ست ده ش هه م کارانه که به نه نجومه ئه

بــای کــانی کۆمــسیۆنی تــه گــشتیه ا ـ دانــانی سیاســهــه ســه ــژاردن خــۆی هــه رب ــه ب ــه تایب ــه پۆســه و ک ــن ب ی ت .بژاردن هه

کـان و رنماییـه و کـارڕایی وو بیـار یـه رکردنی پـه ب ـ دهو و رکخــــــستن رکردنــــــی پالنــــــدانان بــــــه ســــــته بــــــۆ دهرشـــتیکردنی رپـــه و ســـه وتووانـــه رکـــه جکردنـــی ســـه جبـــهری رانـــسه و راپرســـی لـــه ســـه بـــژاردن کـــانی هـــه پۆســـه

.یراقداعی بـۆ وه رزکردنـه و بـه رزی کردنـی راپـۆرتی وه ج ـ ئامـاده

. ران نی نونه نجومه ئهو بـژاردن بردنـی هـه ڕـوه نـدکردنی شـوازی بـه سـه د ـ په .رزدا زراندن له پۆستی به دامه

.ت به کۆمسیۆن وی ناوخۆی تایبه یه هـ ـ دانانی پهبـژاردن ریی هه هب ڕوه کانی به رشتیکردنی کاره رپه و ـ سه

قـی مـی ده یـه شـی ده ی، کـه لـه بـه و میکانیزمـه به پی ئه .دا هاتووه وه یه م په ئه

تیــی رکــی لپرســراوه گرتنــی ئــه و هــه کــشان خــشه ز ـ نــهو کـــانی کۆمـــسیۆن تـــه رامـــه کارهنـــانی ده دارایـــی لـــه بـــه

تـی وـه گـای نـوده داواکردنی پشتگیریی دارایی له کۆمـهنـــراو بـــۆ ی خـــه ویـــستداو دانـــانی بودجـــهلـــه کـــاتی پم

بتــه بــژاردنیش ده تیــی هــه رایــه بــه ڕــوه کۆمــسیۆن، بــهــه ــه لپرســراو ب ــه هــه رانب ــه ر ب ــسووڕاندنی ئ ــه ــاری ئ و ژم

. تانه رامه دهـــــه--ح ـــــه ی ـــــشه ی هـــــه وه کالکردن و کو مـــــوو ســـــکا

م رده بــه کانیــشی لــه بیــاره. بــژاردن کــانی هــه ناکۆکییــهیـان کـرێ تانـه ده کانـدا بژاردنـه ریی هه نی دادوه نجومه ئه

.لبدرێــه کــانی مــوو جــۆره کــانی هــه نجامــه ت ـ ئاشــکراکردنی ئ

.کان بژاردنه ههن بـه پـی گۆڕانکـاری نجومـه ر پویست بکا، ئه گه ی ـ ئه

.کا رده ه تر د رسای کارڕایی

م شی سیه به )تی و لپسراوه دیودیاری(

کـانی رکـه وه ئـه و دیودیارییـه بـه دـسۆزین نجومه ـ ئه1

.ڕن په رادهکاندا ئاماده وه ن له کۆبوونه نجومه ندامانی ئه نھا ئه ـ ته2کـان، ندامـه کـ لـه ئـه کـرێ، بـه داوای یـه م ده ، به بن دهــر، کــه پــه ســانی کــه ــوه ت ــه ی ــۆ ئ ــداربن ب ــه ندی ــه و کۆبوون وان

.بانگھشت بکرنــه3 ــه امــهن تۆمارن نجومــه ـ ئ ــ، کــه تــی ده کــی تایبــه ی ب پـی ، به)ن نجومه و مۆرکراوب به مۆری ئه کراوب ژماره(

ی وه کراب، بۆ ئه سته ئاماده به م مه ک، که بۆ ئه یه کشهوه نـه نجومـه ندامانی ئـه ن ئه کانی له الیه ئیمزاکراوه بیاره

. نکـر رده دا ده یـه وه و کۆبوونـه تیادا تۆمار بکـرن، کـه لـهم وه، بــــه منتــــه ر ده ش الی بیــــارده کــــه تۆمارنامــــه

ــاره یــه ونــه مینــداری گــشتی بــۆ دا بــه ئــه کــان ده کــی بیی لــه نــو کۆمــسیۆندا، یــاخود نــاردنی بــۆ وه بوکردنــه

وه، پاشـــان پاراســـتنی ره کـــانی ده ندیـــداره یـــوه پـــه نـــه الیـــهکـی لـه دۆسـدا بـه پـی شـوازی بـاس هـاتوو لـه یـه ونه .دا وه یه م په می ئه یه شی ده ی به)3(ی بگه

ــه4 ــه نجومــه ـ ئ ــه ن ت ــالو هــه ق ــی پویــست ده ل ــۆ و دا ب نـه و الیـه کـان واره رامیارییـه ڵ قـه گـه ستن له ندی به یوه په .بژاردندا ی هه تر له پۆسه کانی ندیداره یوه په و کـان واره رامیارییـه مینداریی گشتی ئاگـاداریی قـه ـ ئه5

128

Page 121: govary dangdan 5

کانی ت به چاالکییه باره کا، سه کان ده ندیداره یوه نه په الیهـــه ـــه پۆســـه و تایبـــه ن، کـــه گرنـــگ نجومـــه ئ ی ت بـــن ب .وه بژاردنه ههر سـه ن ئیمـزا لـه نجومـه نـدامانی ئـه مـوو ئـه بـ هـه ـ ده6ــه ــه مــای ره بن ــاری تایب ــه فت ــه ئ ــی کۆمــسیۆن نجومــه ت ب ن .ن بکه

م شی چواره به )ن نجومه کانی ئه وه هکۆبوون(

-:ن س جۆرن نجومه کانی ئه وه ـ کۆبوونه1

ی کــاتی کــان، کــه بــه پــی خــشته ئاســاییه وه ا ـ کۆبوونــه .خرن رکده

ن نجومـه رۆکـی ئـه کـان، کـه سـه وه کوتووپه ب ـ کۆبوونه .کا داوای ده

ـــه ـــاییه ج ـ کۆبوون ـــه وه نائاس ـــوار ل ـــه داوای چ ـــان ب ک .ران کۆمیسه

کــانی وه ی کۆبوونــه ن خــشته نجومــه رۆکــی ئــه ـ ســه2کــــاو تیــــی ده رۆکایــــه کــــاو ســــه ن ئامــــاده ده نجومــــه ئــــه

ن نجومـه تیـی ئـه رایـه بـه ڕـوه و به کانی رکخستنی کاروباره .با ده ڕوه بهنــدا، نجومــه رۆکــی ئــه بــوونی ســه نــه ـ لــه کــاتی ئامــاده3

لـــه کـــاتی . وه گرتـــه ی ده کـــه رۆک شـــونه جگـــری ســـهو بـ ئـه وه، ده ی پکـه کـه و جگـره رۆک بوونی سه نه مادهئا

رۆککــی یــه، ســه نگــدانیان هــه رانــی، کــه مــافی ده کۆمیــسه .زرنن کاتی له برییان دابمه

ی های ژماره ی ره ن به زۆرینه نجومه ی ئه وه ـ کۆبوونه4بــووانیش ی ئامــاده زۆرینــه و بــه بــ نــدامانی راســت ده ئــه

کانیـشدا نگـه تی هاوسانیی ده له حاه. کا هرد کانی ده بیارهسـت دنـ، کـه ده وتـن بـه رکـه ر سـه رانبه ی به نه و الیه ئهک ر یاسـایه گه رج ئه تی، به مه یه گه نگی له رۆک ده سه .ب وه مه ی ئه وانه ب به پچه نهــه5 ــد ده ســه ـ وا پ ــاره ن ــه کــرێ بی ــا نجومــه کــانی ئ ن، ت

بــ بــ ناچــار ده وا نــه. بــدرننــگ بتــوانرێ، بــه کــۆی ده

.و بکرێ یه وه په ره ی سه قی بگه دهب به ئاشـکرا بـ، ن ده نجومه ندامانی ئه نگدانی ئه ـ ده6نـدامانی کـ لـه ئـه ر یـه گـه ب، ئه نھا کات به نھنی ده تهکـان نگـه نـیش ده نجومـه رۆکی ئـه سه. ران داوا بکا نگده ده

.وه کاته ندا جیادهبووا می ئاماده رده له بهـــه ـ ده7 ـــ ه ـــه ب ـــوو ئ ـــاده م ـــا ئام ـــه تک ـــدامان ب ی ن

نـدامکیش ن بـن، نـاب هـیچ ئـه نجومـه کانی ئـه وه کۆبوونه .نگی بۆ بدا ب له بریی خۆی ده ری هه نونه

رکـی ن نونـه نجومـه نـدامانی ئـه ندام لـه ئـه ر ئه ـ هه8افی کانــدا، کــه مــ وه یــه لــه جگــای خــۆی لــه کۆبوونــه هــه .نگدانی ناب دهــه9 ــۆی هــه نجومــه ـ ئ ــه، هــه ن ب ــه ر کــه ی ســکی بوێ،ل

ت لـه نانـه تـه(ی بکـا، نـدا ئامـاده نجومـه کانی ئه وه کۆبوونهــه هــه ــه)کیــشدا، کــه داخــراو بــ یــه وه ر کۆبوون ــۆ ئ ی وه ، ب

.ن بكا نجومه شی ئه زانیاری، یاخود راوژ پشکه

م شی پنجه به )گرێ ریانده نی کۆمسیۆن وه نجومه ی ئه نامانه گه و به ئه(

-:گرێ رده کان وه نامه گه ن دوو جۆر له به نجومه ئه :که دوو جۆرن: وه کانی ناوه ـ یادداشتنامه1

ندامی ن ئه وخۆ له الیه ی، که راسته و یادداشتنامانه ا ـ ئهکـرن، یـاخود ش ده وه پـشکه رانـه نی کۆمـسیونه نجومه ئه

ــه ــه الی ــ ل ــشتییه هن ئ ــه مینــداری گ ــان لــه ی ــ لــه وه، ی ک . ی نده پوه کانی، که پابه شه په

رۆکــی کــارگیی ی، کــه لــه ســه و یادداشــتنامانه ب ـ ئــهر کــانی ســه شــه و بــه رمانگــه وه، یــاخود لــه فــه بژاردنــه هــهوه بژاردنـه تیـی هـه رایـه بـه ڕـوه رۆکـی بـه ون، که له سه به

.کرن ش ده پشکهی و دوو جـــۆره ڕوکـــی ئـــه نـــوه ی لـــه وه ئـــهبـــ گودانـــه

.بن بن، یان نه ت هه دا پشنیاری تایبه وه ره سه -:وه ره ده کانی ـ نامه2

ن نجومــه شــی ئــه وه، کــه پــشکه گرتــه و نامانــه ده ا ـ ئــهوه، یـاخود سـکه ر که ن هه کرێ له الیه و ، که ده کرن دهنـدیی بـه وه رژه ه بهش بکرن، ک وه پشکه که یه واه ر قه هه

129

Page 122: govary dangdan 5

رۆکـی کـارگیی رێ، یـاخود سـه ر کۆمیسه ب ـ کات ههک، یـه نامه گه ر به سمی هه سکی ره ک که بژاردن، وه هه

ـــاخود ـــه ر نامـــه هـــهی ـــه ک وه ی ـــوه ربگـــرێ، کـــه پ ـــدیی ی نــــته ــــته راس ــــان ناڕاس ــــۆی، ی ــــاری وخ ــــه کاروب ــــۆی ب وخ

بـ، کـه وه هـه تـره ر کاربارکی وه، یاخود به هه نه نجومه ئهدا ر کـــاتکی ئایینـــده نگـــه لـــه هـــه وتـــه، یـــاخود ره کـــه دهبـ بریکـار وا ده ن، ئـه نجومـه ی ئه وه ر لکۆینه وته به بکه

شـی بـژاردن پـشکه ری هـه بـه ڕـوه ر، یاخود به کۆمسیۆنه .نی بکا نجومه ئه

کـی یـه نامـه گـه کـی گـشتی، نـاب هـیچ بـه یـه ج ـ بـه شـوهی وه رگرتنیــدا لــه کۆبوونــه مــان رۆژی وه رگیـراو لــه هــه وهنھا لـه رۆژی ی بخرته روو، ته وه ندا بۆ لکۆینه نجومه ئه

.ب رگتنیدا نه می وه دووه

م شه هشی ش به )ن نجومه کانی ئه بیاره(

کانیدا وه کانی له کۆبوونه نجامی وتووژه ن ئه نجومه ـ ئه1

ـــه شـــوه ـــاره ب ـــێ رده کـــان ده ی بی ـــو ده. ب ـــه ن کـــرێ لــاوه ــه ن ــه ڕۆکــی ئ ــه م بیاران ــه شــدا، ل ــاری ی و کاران ــر بی تنـــدکردنی کـــارڕایی بــــۆ ســـه وو پـــه یـــه رکردنـــی پـــه ده

رۆکــــی دنــــی رنمــــایی بــــۆ ســــهرکر و ده جکــــردن جبــــه . کان بگرته خۆی بژاردنه کارگیی هه

و میکانیزمـه ن به پی ئه نجومه کانی ئه موو بیاره ـ هه2مـــدا شـــی نۆیـــه ی بـــه)3(ی کـــرن، کـــه بگـــه تۆمـــار ده .باسکراوه

م وته شی حه به

ی جی وه ن، یاخود ئه نجومه رۆکی ئه کانی سه ته سه ده( )وه گرته ده

و کۆمـسیۆنه ری یاسـایی ن نونـه نجومـه رۆکـی ئـه ـ سـه

ـــه ـــه ب ـــه نون ـــه و پی ـــه رای ـــسیۆن ل ـــی کۆم ـــه تی ـــی رده ب م .کا تردا ده سانی که

کــانی وه وونــهکــا لــه کۆب ر ده تیــی کۆمیــسه رایــه ـ نونــه 1

و کـارگیی یه له کاروباری رکخـستن هه تی سه ـ ده2و ســــتن و بــــه کــــردن ن، لــــه نویانــــدا ئامــــاده نجومــــه ئــــه بــه پــی ن نجومــه کــانی ئــه وه تیکردنــی کۆبوونــه رۆکایــه ســهــه بگــه وه ئــه ــه مــاده) 3(ی ی، کــه ل ســی ی فــه)3(ی ل

.می یاسای کۆمسیۆندا هاتووه سیهت بـه لدوانـه بـاره یـه سـه زیری هه کانی وه ته سه ـ ده3رۆکـی تـرو سـه کـانی سمیه رمانگه ره ڵ فه گه له کان سمیه ره

م ئـه. هو کانـه مـوو چاالکییـه ن بـه هـه نجمـه یانـدنی ئـه راگهـــه ســـمییانه ده نامـــه ره ـــ پ ـــه ســـه ب ـــه الی ـــد بکـــرن ل ن ن

نـررن بـۆ م نامانـه ده ک لـه یـه ر ونـه هـه. وه نـه نجومه ئهــه ــسیۆنه ه ــوو کۆم ــان ره م ــه ک ــۆ ئ ــۆ و ب ــشتی ب ــداریی گ مین

.پاراستنیان .ن پی بسپرێ نجومه تر، که ئه رککی ر ئه ـ هه4

م شته شی هه به )ر کانی بیارده رکه ئه(

و کـــان و کۆتاییـــه رزی کردنـــی راپۆرتـــه وه ـ ئامـــاده1

ــشکه ــه پ ــه ئ ــه شــکردنیان ب ــه نجوم ــی نون ــاش ن ــه پ ران لـــه رازامـــه نـــی نجومـــه ن ئـــه ریـــان لـــه الیـــه ســـه نـــدبوون ل .وه رانه کۆمیسه

ـــه2 ـــتنی پ ـــاره ـ پاراس ـــاره ڕاوی تۆم ـــه بی ـــانی ی، ک کی )3(ی کــو لــه بگــه ر وه گرتــه خــۆ، هــه ن ده نجومــه ئــه .دا هاتووه وه یه م په شی سی ئه بهنـی نجومه کانی ئه جکردنی بیاره دواداچوونی جبه ـ به3

.ران کۆمیسهکه نه نجومه تر، که به ئه رککی ر ئه دواداچوونی هه ـ به4

.بیسپررێ

م شی نۆیه به )ر کانی جگری کۆمیسه رکه ئه(

1

130

Page 123: govary dangdan 5

و کـان وه کرنـی توژینـه و ئامـاده کـان ـ نووسـینی راپۆرتـه2و رشـتیکردن رپـه و سـه شداریکردن له لیژنه جیاجیاکـان بهــه ــه داو م ــه ای راســتهشــق پکــردن ب ــه وخــۆی ئ ــی نجوم ن

.ران کۆمیسهکانـدا شته شونییه ر له گه تیکردنی کۆمیسه رایه ـ نونه3و کـــانی پارزگاکــــان بــــۆ نووســـینگه )کانـــدا یدانییـــه مـــه(و کــان ییــه وانــه بــوونی لــه کــۆڕه شــداربوونی، یــان ئامــاده بــه

تیکردنـی رایـه کـان بـه نونـه ناوخۆییه و لیژنه کان سیمیناره .ران نی کۆمیسه نجومه ئهت بـه بـاره کـا سـه رشـتیی ده رپـه و سـه تی رایه به ڕوه ـ به4

ـــه جکردنـــی هـــه جبـــه ـــاره رک مـــوو ئ کـــانی، کـــه و کاروبرو به هاوکـاری ی کۆمسیۆنه ستۆی نووسینگه خرنه ئه ده .مینداریی گشتی ڵ ئه گه لهـــژو ئامۆژگـــاری ـ پـــشکه5 ـــشنیارو راوو شـــکردنی پ

نــی نجومــه کــانی ئــه ی کاروبــاره ر خــشته بــۆ ســهیادداشــت .ر کۆمسیۆنه

ن، یــان نجومــه ن ئــه تــر، کــه لــه الیــه رککــی ر ئــه ـ هــه6 .وه پی بسپررێ ره کۆمیسه

م یه شی ده به

)مینداریی گشتی ئه( مینـداری یه، که ئـه کی گشتیی هه میندارییه ن ئه نجومه ئه

شـی بـه: پکـدێ نهشـا م بـه کاو له تیی ده رۆکایه گشتی سه . شی کارگی یاسایی، به

-:یه ی هه رکانه مینداریی گشتیش ئه ئهو تـــی راوژکرنـــی یاســـای شـــکردنی خزمـــه ـ پـــشکه1

و ت و ســـکرتاریه رتــی بـــه ڕــوه تـــی بــه و خزمــه ســکاکانکانی تن به کاروباره تر، که تایبه رککی ر ئه و هه رگان وه .ن نجومه ئهکی یه نامه گه ر به ر هه گه نداریی گشتییه، ئهمی م ئه ـ ئه2

نگاوانــه بگرتــه م هـه وه بــۆ بــ، پویـسته ئــه نجومـه لـه ئــه

-:ر بهڕاوی تۆمـاری رگرتنـی لـه پـه ا ـ تۆمـارکردنی مـژووی وه

و ، ئــــه کــــه ی بــــرواره و مــــۆرکردنی بــــه نیــــشانه ت تایبــــهــه ری تۆمــاری فتــه بــ بخرتــه نــو ده ش ده یــه نامــه گــه ب .وه ه)هاتوو(

و لــه) ک کۆپییــه(ک یــه نــد ونــه کردنــی چــه ب ـ ئامــادههـا بـۆ روه رێ، هـه ر کۆمیـسه و نـاردنی بـۆ هـه یه نامه گه بهو پاراستنیـشی لـه بـژاردن تیـی هـه رایـه به ڕوه رۆکی به سه

مـوو ، کـه هـه)ری کۆمپیوتـه(لیکترۆنـی و ئه دۆسی ئاسایین کــانی لــه الیــه رگیــراوه وه ندیــداره یــوه نامــه پــه گــه بــه .یی تیدا پارزراون ی ژماره وه به پی زنجیره نه نجومه ئه

کــه بــه ییــه رچــاوه ســه نامــه گــه ج ـ هــاوپچکردنی بــهنـی تـدا نجومـه ی ئـه ڕانـه و په موو ئه وه، که هه که دۆسیه

گه تی به ندیدارن بن به بابه یوه ، که په ب وه که نامه. ستی دانانی به ن به مه نجومه رۆکی ئه هد ـ راوژدان به س

ن نجومـه کـانی ئـه وه ی کۆبوونـه که له نو خشته نامه گه به .ر بش گه له نزیکترین کاتدا ئه

:کا م کارانه ده مینداریی گشتی ئه ی ئه ـ نووسینگه3

.ر بیارێ یی بۆ هه کی زنجیره یه خانکردنی ژماره ا ـ ته ژمـــاره ک لـــه بیـــاره یـــه کردنـــی ونـــه ب ـ ئامـــاده

.رێ به زووترین کات ر کۆمیسه که بۆ هه رگرتووه وه ک لــــه بیــــاره ژمــــاره یــــه کردنــــی ونــــه ج ـ ئامــــاده

ـــــووه وه ـــــه رگرت ـــــه ک ـــــتنی ل ـــــایی و پاراس ـــــی ئاس و دۆسنیان به پی نجومه کانی ئه موو بیاره ری، که هه کۆمپیوته

.زنجیره ژماره له خۆ گرتووه ک لـــه بیـــاری ژمـــاره یـــه نـــهکردنـــی و د ـ ئامـــاده

کــانی ڕه ک، کــه پــه و پاراســتنی لــه دۆســیه کــه رگرتــووه وهتـی سـتن بـه بابـه یـوه خـۆ گرتـووه، کـه پـه نـی لـه نجومـه ئه

.وه که بیارهی وه مینـداری گـشتی دنیـاب لـه بوبوونـه بـ ئـه هــ ـ دهــاره ــه بی ــانی ئ ــه ک ــه نجوم ــه ه ــانی عــه ن ب ــی ره ردوو زم و ب

وه رچوونییـه رۆژی ده کـاتژمر لـه 24ی ه ماوکوردی لهت بـــه لیکترۆنیـــی تایبـــه ئـــه) ســـایتی(ڕی ر ماپـــه ســـه لـــه

ت بــه ســکاو کــانی تایبــه هــا بیــاره روه ، هــه کۆمــسیۆن

131

Page 124: govary dangdan 5

ی وه مینـداری گـشتی دنیـا بـ لـه بوبوونـه ب ئـه و ـ دهســمی ی ره کــانی کۆمــسیۆن لــه رۆژنامــه وه یــه پــه مــوو هــه

لیکترۆنیی ئه) سایتی(ڕی شی له ماپه وه جگه له بوبوونه .کۆمسیۆن

م هه شی یانزه به

نی نجومه بژاردن به ئه ندیی کارگیی هه یوه په( )وه رانه کۆمیسه

:بژاردندا ڵ کارگیی هه گه ندی له یوه ـ په1

ــه زگایــه بــژاردن ده ا ـ کــارگیی هــه ــوه کــی ب ــردن ڕ و بـــه ـــای ســـه جب ـــسیۆنی ب ـــه کۆم ـــه ل ـــه جکردن خـــۆی رببــــژاردنیش رۆکــــی کــــارگیی هــــه بژاردنــــدا، ســــه هــــهو خـشه کردنـی نـه نـده بـه ئامـاده کاو پابـه تیی ده رۆکایه سه

ــاری تایبــهــسووڕا و هــه پــالن ی ت بــه پۆســه ندنی کاروبن، تـا نجومـه شکردنی به ئه وه پشکه ، دوای ئه بژاردن هه .ندی بکا سه په

بـژاردن راپــۆرتکی رۆکــی کـارگیی هـه بـ سـه ب ـ دهتیی رایه به ڕوه کانی به ش بکا، که چاالکییه فتانه پشکه ههبــه ش پویــستی م راپۆرتــه و ئــه بژاردنــی تیــادا بــ هــهنھـــا بـــۆ کـــو تـــه ن نییـــه، بـــه نجومـــه نـــدکردنی ئـــه ســـه پـــه

. ئاگادارییهوخۆ یه راسته بژاردن بۆی هه رۆکی کارگیی هه ج ـ سهو تیـی نـاوخۆیی چـاودری رایه به ڕوه ڵ به گه نووسی له نامه

.مینداریی گشتی بکا ش ئاگاداری ئه وه وردبینیدا بکاو بهو وردبینـی بـۆی ی چـاودریتیـی نـاوخۆ رایـه به ڕوه به. د و رمانگـه کان له فـه وخۆ داوای داتاو زانیارییه یه راسته ههـــه ـــشتمانی کـــانی نووســـینگه شـــه ب ـــانی و نووســـینگه ی نی ک

ت بــه کاروبــاری بــاره ت ســه پارزگاکــانیش بکــا بــه تایبــهرۆکــی هــا ئاگــادارکردنی ســه روه ، هــه و وردبینــی چــاودری

.ی که نجامه اردن له ئهبژ تیی هه رایه به ڕوه به

:بژاردن ی رکخستنیی کارگیی هه ـ پکھاته2بژاردنه پشنیار بخاتـه رۆکی کارگیی هه ر سه سه ا ـ له

ی ت بـه پکھاتـه بـاره وه سـه که کارییه موو ورده روو به ههی ی کـــــارو ژمـــــاره ربـــــاره بـــــژاردن ده کـــــارگیی هـــــه

.کانیان و مووچه ر رمانبه فهنـد سـه وه پـه نه نجومه ن ئه ب له الیه کان ده شنیارهب ـ پ

و رجـــی ن هـــیچ خـــه نجومـــه وه ئـــه وانـــه بکـــرێ، بـــه پچـــه .رخان ناکا و پشنیارانه ته جکردنی ئه ک بۆ جبه داراییهــ هــه ج ـ ده ــه مــوو دامــه ب ــه کــانی کارمــه زراندن ــدان ل ن

بـه پـی ) مینـداریی گـشتی ئـه(و لـه بژاردن کارگیی ههی دادپهپکرانه روه شب وه ر بنه سه و له بیـی شـاوه مای ل

زرانـدنی ژنـان، کـه ببتـه چـاوکردنی دامـه ڵ ره گـه ب، لـه .لی عیراق کانی گه نگی له پکھاته هۆکاری هاوسه

مـای و بنـه ران رـسای دسـپلین نـی کۆمیـسه نجومـه د ـ ئهــه ره ــاری تایب ــه فت ــه کارم ــه ت ب ــدانی ب ــوه ن ــه ڕ ــه ب ــی رای تی . کا ند ده سه بژاردن په هه

ر رانبـه بـژاردن لپرسـراوه بـه رۆکی کارگیی هـه هـ ـ سهنـدانی ر کارمـه سـه کـانی دسـپلین، کـه بـه رجـه لومـه به هـه

.پنرێ سه بژاردن ده تیی هه رایه به ڕوه بهوه لـه بیـاری چوونـه یه داوای تھه ند بۆی هه و ـ کارمه

نـدا نجومـه م ئـه رده ردن لـه بـهبژا رۆکی کارگیی هه سهنـیش نجومـه ی، ئـه کـه ی بدادیه وه رچدانه رپه بکا، پاش به

یه رازی کانی بۆی هه تییه وه تایبه مای لکۆینه ر بنه سه له .وه و سزایه بداته رچی ئه په ری، یاخود به سه ب لهسـتی کـرد ن هـه نجومـه ندامانی ئـه ک له ئه ر یه گه ز ـ ئهوا پویـسته مکردنه، ئـه شایانی سزایه، یان تهندێ کارمه

ـــه . بـــژاردن بکـــا رۆکـــی کـــارگیی هـــه ئاگـــاداری ســـه لبژاردن ببین، رۆکی کارگیی هه ر سه گه دۆخکیشدا ئه

یـه نییـه، بـۆی هـه و سـزایه نـی ئـه نده شایه و کارمه که ئهنــــی نجومــــه وه بــــۆ ئــــه رز بکاتــــه ک بــــه یــــه یادداشــــتنامه

وه یـه و بـاره یـه دوایـین بیـار لـه که بۆی ههران، کۆمیسهنــدانی تــن بـه کارمـه ی، کـه تایبـه و دۆخانــه م ئـه بـه. بـدایــان ــه وخــۆ مامــه ن راســته نجومــه مینــداریی گــشتی، ئــه ئــه .کا دا ده گه له

132

Page 125: govary dangdan 5

:کان بژاردنه ی کاری هه خشه ـ نه3کـی یه خشه بژاردن نه رۆکی کارگیی هه ا ـ پویسته سه

ش بـه کان پـشکه بژاردنه ی هه ت به پۆسه ی تایبهکار رۆژ 180وه مـه ران بکا، به الی کـه نی کۆمیسه نجومه ئهن نجومه وه، ئه وانه کان، به پچه خولییه بژاردنه ر له هه به

.کی گونجاوتر دیاری بکا یه دا ماوه بیار دهمـــوو ی پویـــسته هـــه ی کــاردا مـــاوه خـــشه ب ـ لـــه نـــه

بــۆ . کــانی تــداب بژاردنــه ی هــه کــانی پۆســه رییــهکا وردهـــه، وه ـــاوه: ک نموون ـــین م ـــارگان دوای ـــست، ک و ی پوی

. ی پویست شداربووانی، بودجه بهی کـار، خـشه ماشـاکردنی نـه ن لـه پـاش تـه نجومـه ج ـ ئه

وه، وانه به پچه. ندی بکا سه رۆژدا په14ی ب له ماوه دهواوی هنرێ، یـاخود بـه تـه کارده به که خشه به ناچاری نهـــده ـــه وازی ل ـــه ب ـــان واز ل ـــرێ، ی ـــرێ شـــکی ده هن . هن

کـرێ بـه ست ده یوه بژاردنیش په رۆکی کارگیی هه سهــه ــه ه ــوارکردنی ن ــه کــه خــشه م ــی راب ــه پ ــه ب ــی رای تیکردن .ن نجومه ئه

نـد بکـا سـه کان په تییه تایبه ن کاروباره نجومه ب ئه د ـ دهــه الی کــه ــه مــه ب ــه14وه ب ــه مــه رۆژ ب ــۆ ر ل شــقکردن ب

و خشه وه، به ناچاری نه وانه بژاردن، به پچه ی هه پۆسه .هنرێ کارده که به پالنه

و چ بـۆ نـدبوون زامـه ن، چ بـۆ ره نجومـه کانی ئـه هـ ـ بیارهـــاڕه ـــه ن ـــدبوون زام ـــه ن ـــۆ ه ـــه و چ ب ـــوارکردنی ن ی خـــشه م

وه پنج لـه مه الی کهندیی به زامه ب به ره کارکردن، ده .ن ب نجومه ندامانی ئه ئه :جکردن ـ جبه4

ن بــ لــه الیــه خــشه ده و پاســادانی نــه جکــردن ا ـ جبــه .وه ب بژاردنه رۆکی کارگیی هه سه

کـ لـه بـژاردن، یـاخود یـه رۆکـی کـارگیی هـه ب ـ سـهماده یتوانی ئا وا نه ر به پاساوکی ره گه ئه"کانی ره ده یاریدهــ ــه ، ده"بب ــۆرتکی ه ــ راپ ــه نووســین ب ــه ب کــی و زاره فتانش که پـشکه ی کاره خشه جکردنی نه ت به جبه باره سه .بکا

رۆکـی کـارگیی نھا لـه سـه یه ته ن بۆی هه نجومه ج ـ ئه

کـانی داوای ره ده کـ لـه یاریـده بژاردن، یـاخود لـه یـه ههــــه ــــاره وه ســــه روونکردن ــــه ب ــــه چۆنی ــــی ت ب و پۆســــهتی

.کان بکا بژاردنه هه چوونی ڕوه بهکـان، لـه پـاش پـانزه بژاردنـه رۆکی کـارگیی هـه د ـ سه

ــــه مــــژووی پــــه کــــانی نجامــــه نــــدکردنی ئــــه ســــه رۆژ لکان بژاردنه ی هه کان، دوایین راپۆرتی پۆسه بژاردنه هه

سـت رۆژیـش لـه مـژووی کا، لـه پـاش شـه ش ده پشکهکــان، بژاردنــه کــانی هــه نجامــه ر ئــه ســه نــدکردن لــه ســه پــه

ـــه ـــۆرتی ی ـــشکه کـــه راپ ـــی پ ـــا، پاشـــان ش ده مـــی دارای ککـا بـۆ کـی ده ره ران داوا وردبینیی ده نی کۆمیسه نجومه ئه

.کان رجییه ژمریاریکردنی خه وه ی الی خـواره م جۆرانـه کـان بـه تـه داراییـه سـه ـ ده5 :بن ده

ری بـه دۆالر رانبـه بـهملیۆن دینار، یان به) 50(ا ـ تاکو و بـه ئیمـزای نـدیی زامـه به پی نرخی ئـاوور، کـه بـه ره

ڵ دوو گـه بـ، لـه کـان ده بژاردنـه رۆکی کـارگیی هـه سه .وه کانه بژاردنه تیی هه رایه به ڕوه ن به ڕپکراو له الیه باوه

ملیـۆن دینـار، 350 ملیۆن دینار تاکو 50ب ـ زیاتر له بـه دۆالر بـه پـی نرخـی ئـاوور، کـه بـه ری رانبه یان به

بــ، کــه لــه ی دارایــی ده و بــه ئیمــزای لیژنــه نــدی زامــه رهر لــه ده ران پکــدێ، بــه نــی کۆمیــسه نجومــه نــدامانی ئــه ئــه

ــی چــه ــاره ب ــان ی مووچــه کــی پ ــه ک ــی کارم ــدانی و کر ن .ند ب رچه بژاردن، هه هه

ری بــه رانبــه ملیــۆن دینــار، یــان بــه350ج ـ زیــاتر لــه ـــه ره ـــاوور، کـــه ب ـــی نرخـــی ئ ـــه پ ـــه دۆالر ب ـــدیی زام ن

ر ســه بــ لــه ی دارایــی ده و بــه ئیمــزای لیژنــه ن نجومــه ئــه .کان کی پاره چه

رانـدا لـه نـی کۆمیـسه نجومـه ی دارایی، که له ئه د ـ لیژنهتـی سـه و ده بـن ڕپکـراو ده نـدام پکـدێ، کـه بـاوه ئه) 6(

ــه هــه ئیمزاکردنیــان پــده ی مــوو دۆخکــدا ژمــاره درێ، لران مـافی کـه بـه کـۆی سـ لـه کۆمیـسه ندامانی لیژنـه ئه

. گرێ رده یاسایی وهن بـ لـه الیـه کـان ده کـی پـاره ر چه سه هـ ـ ئیمزاکردن لهـــسه ـــه کۆمی ـــه ســـ ل ـــه ده ران ـــ، ک ـــ ســـه وه ب ـــان پ تی

133

Page 126: govary dangdan 5

م هه شی دوانزه به )تی ندامه مانی مافی ئه نه کانی باره(

م رانـدا لـه نـی کۆمیـسه نجومـه تی لـه ئـه ندامه ـ مافی ئه1

.دا نامن وه ی خواره دۆخانه .ا ـ مردن

.ب ـ وازهنان .رکردن ج ـ دهرچـــوونی فرمـــانکی دادگـــایی کۆتـــایی لـــه دژی د ـ ده

کانی ت به تاوانه باره ران سه نی کۆمیسه نجومه ندامی ئه ئه ).الجرائم المخلة بالشرف( نامووس دژ به

زووی وازهنــانی ن، کــه ئــاره نجومــه نــدامکی ئــه ـ ئــه2

ـــه ـــه ه ـــ، نام ـــه ب ـــی ره ی ـــه رگـــای ســـه ک ـــی ســـمی ل رۆکــه ــه نجومــه ئ ــاره وه ســه ن ــه ب ــه وه ئاڕاســه ت ب نــی نجومــه ی ئ

.کا کۆمسیۆن ده) کـه وه کـار کـشانه ست له ده(که ـ داواکاریی وازهنانه3دا، وه م کۆبوونه که ری له یه سه ه روو بۆ گفتوگۆ لهخرت ده

و بیــــارکیش بــــه پــــی دا ن گرــــی ده نجومــــه کــــه ئــــه .کا رده ی ده رباره ندیی گشتی ده وه رژه بهرۆکـی ی داواکـه بـۆ سـه وه رزکردنه رۆژ پاش به) 30(ـ 4ی ران، یـان سـپاردنی بـه نووسـینگه نـی کۆمیـسه نجومه ئه

ــهت، وازهن ســکرتاریه ــاری خــۆی ده ان ــه ک ــه ک ــا ئ ــه ک ر گ .وه بته ز نه دا پاشگه یه و ماوه که له داواکاره

م هه شی سیانزه به )ن نجومه ر به ئه کانی سه لیژنه لقیه(

نــد کــانی چــه ندامــه یــه لــه ئــه ن بــۆی هــه نجومــه ـ ئــه1

وامـی، چ بـه کـاتی، رده به کی لقی پکبھن، چ به یه لیژنهکانیـان بـۆ دیـار رکـه و ئـه کـانی پـسپۆڕیی رج بـواره مه به

.بکانـدام تـر، کـه ئـه نـدانی یـه کارمـه ن بـۆی هـه نجومـه ـ ئه2شـدار بکـا، کانـدا بـه تیی لیژنه لقیه کاتیه ندامه بن، له ئه نه

مــوو شــداریی هــه ی بتــوانن بــه پــی پویــست بــه وه بــۆ ئــه .ن و لیژنانه بکه کانی ئه و کاروباره چاالکی

ــه 3 ــه ـ لیژن ــه لقی ــر چــاودریی راســته کــان ل وخــۆی ژو وه نه که رزده کانیان بۆ به و راپۆرته ن که ندا کارده نجومه ئه .ن که ج ده کانیان جبه موو رنماییه ههنھـا بـه وه تـه شـنه نـاوه کـان هـه وامـه رده به ـ لیژنه لقیه4

کــان م لیژنــه لقیــه کاتیــه بــه. بــ ن نــه نجومــه بیــاری ئــهـــده هـــه نه وهبـــه شــــــایی ج ـــاش کۆت ـــه وه پ ـــی ئ و جکردن .سپردرێ وه پیان ده نه نجومه ن ئه ی له الیه رکانه ئهو ر سرووشتی ئـه سه ران بیار له نی کۆمیسه نجومه ـ ئه5ـــه ده ـــه و پادداشـــتانه ده رما ـــۆ ئ ـــه دا، کـــه ب ـــدامانی لیژن ن بـه کـانی رکه ی بتوان ئه وه کرن بۆ ئه رج ده کان خه لقیه

.ج بکا باشی جبه

م هه شی چوارده به )پاش بیار(

وه مـه ی به الی کـه نگدانی زۆرینه وه به ده یه م په ـ ئه1

.درێ ر ده سه ن بیاری له نجومه ندامانی ئه پنج له ئهیـه پـشنیاری ن بـۆی هـه نجومـه ندام لـه ئـه ر ئه ـ هه2کـانی موو مـاده ک، یاخود هه یه ر ماده موارکردن له هه هه . دا بکا وه یه م په ئهــه3 ــار ل ــاب بی ــه ر هــیچ هــه ســه ـ ن موارکردنــک، چ لدا بکـرێ، وه یـه م پـه کانی ئه موو ماده شکی، یان له هه بهــه ــه ره ت ــا ب ــه نھ ــه زام ــه الی ک ــدبوونی ب ــه ن ــه م ــنج ل وه پ .ب ن نه نجومه ندامانی ئه ئهن وه لـه الیـه کردنییـهند سـه وه له رۆژی په یه م په ـ ئه4 .کرێ وه کاری پده رانه نی کۆمیسه نجومه ئه

134

Page 127: govary dangdan 5

2008ی سای )2(وی ژماره یه په )کان بژاردنه کای هه سکاو تانه(

ران نی کۆمیـسه نجومه ته ئه ی دراوه ته سه و ده پی ئه به

له یاسـای کۆمـسیۆنی ) شت هه(ی ی بگه)4(ی له ماده لـه سـای 11بـژاردن ژمـاره ۆ هـهخـۆی بـ ربـه بای سـه

وه ی الی خـــــواره وه یـــــه م پـــــه ، بیارمانـــــدا ئـــــه2007 :ین رکه ده )ستپک ده(

کــان بــه پــی بژاردنــه خــۆی هــه ربــه کۆمــسیۆنی بــای ســهزرا، کــه ببتــه تاقــه دامــه2007ی )11(یاســای ژمــاره

ــــه ده ــــاتی ه ــــدا، کۆمــــسیۆنیش س ــــه عیراق ــــژاردن ل بنــی و خــاوه نــه خــۆو بالیــه ربــه یــی ســه هکــی پیــش یــه ســته دهو له ژر چاودریی ته وه ندی ده و پابه تیی واتاییه سایه که .راندایه نی نونه نجومه ئه

م که شی یه به )کان زاراوه(

ی و واتایانــه وه ئــه ی الی خــواره م زاراوانــه ســت لــه بــه مــه :رین رامبه به خـــــۆه ربـــــه کۆمـــــسیۆنی بـــــای ســـــه: ــــــ کۆمـــــسیۆن1 .کان بژاردنه ههسـتووری کۆمـاری ک لـه ده وه: ران نی نونـه نجومه ـ ئه2

.دا هاتووه2005عیراق له سای ریـــی کـــی دادوه یـــه ســـته ده: کتیـــی بـــا ــــ دادگـــای یـــه3نـده بـه و پابـه وه و کارگییـه خۆیه له رووی دارایی ربه سهنجــــامی و ئــــه وه کگرتووییــــه ریــــی یــــه تــــی دادوه ســــه ده .کا ند ده سه ران په نی نونه نجومه کانی ئه اردنهبژ هه ران نی کۆمیسه نجومه ئه: ن نجومه ـ ئه4ــ ده5 کــه یــه ســته ده: کــان بژاردنــه ریــی هــه ی دادوه ســته ـ

وه وه ن دادگـای پداچوونـه ر له الیـه پکدێ له س دادوه وه چھوونه یه بواننه تھه تیان هه سه و ده بژررن ده هه

ــ ــارهل ــه ه بی ــه کۆتایی ــانی ئ ــه ک ــه ن وه نجوم ــه ف ســی ک لی ســـای )11(م لـــه یاســـای کۆمـــسیۆن ژمـــاره شـــته هـــه

.دا هاتووه2007 .کا ی ده ی یاسا پناسه و پیه به: ی رامیاری واره ـ قه6ــسای ره7 ــ ر ــار ـ ــه: فت ــسایانه ئ ــه و ر ــه تایب ــه ن، ک ــن ب ت

ردن بــژا ی هــه شــداربووان لــه پۆســه و بــۆ بــه کۆمــسیۆن .نرن داده

8و تانانـه ئه: کان و تانه ـ سکاسـتن یـوه ن، کـه پـه و سکاو و ریفرانــدۆم وه بژاردنــه ی هــه کــانی پۆســه بــه قۆناغــه

.وه کانه بژاردنه هه م شی دووه به

)کان ته سه ده( ــــه1 ــــ ئ ــــه ـ ــــه ده نجوم ــــه ســــه ن تاک ــــه، ناکۆکیی ــــان ت ک

ــــه ــــالده ی ــــه ک ــــاوه کات ــــه م ــــه ل ــــاد وه، ک ــــردن هی ئام و کــــــه ــــــه جب ــــــی کارڕایی ــــــه جکردن ــــــانی ه ــــــژاردن ک و ب

ــدا دروســت ده ریفراندۆمــه ــن، ئــه کان ــه ش هــه وه ب و مــوو ئــــه ده ــــه کاران ــــه گرت ــــاری وه، کــــه ب ــــه کاروب ســــتراون ب

سـتن یـوه کانی، که پـه و ناکۆکییه سکاکان ناوبژیکردن لهن بۆیــشی نجومــه ئــه. وه کانــه بژاردنــه و هــه بــه ریفرانــدۆم

مــوارکردنکی ر هــه ر کاروبــارێ، یــاخود هــه ه هــهیــ هــهــاره ســه ــی حوکمــه رب ــه پ ــ، ب ــی، کــه پویــست ب ــانی ک ک

.که وه یه ر په یاساکه، بخاته سهخـش بـه کانی خۆی ببـه ته سه کرێ ده ن ده نجومه ـ ئه2ی رکردنـی کـشه سه بژاردن بۆ چاره تیی هه رایه به ڕوه به

.ت ناکۆکیی تایبهکــی تاوانکــاری بتــه یــه ر کــشه بــ هــه ن ده هنجومــ ـــ ئــه3ندیـدار، یوه تدارانی په سه می ده رده می، بینرته به رده بهــه ــه ئ ــه گ ــه ر ب ــه گ ــه ی ل ــۆ ســه رده ب ــ، ب ــتدا ب ــی س و رپچی

ـــــه ـــــشیی پۆس ـــــاری دژی ئاسایی ـــــدۆم تاوانک و ی ریفرانن نیش له الیـه ده کی مه پاندنی سزایه سه. کان بژاردنه ههرپچیکردن، رێ ناگرێ له ر به سه رامبه وه به نه نجومه ئه

کـــی تاوانکـــاریش بـــه پـــی یاســـاکانی پانـــدنی ســـزایه ســـه .کرن عیراقی، که کاری پده

135

Page 128: govary dangdan 5

م شی سیه به )شکردنی سکا رساکانی پشکه(

، یـاخود سـ، جگـه لـه چـاودرانی ریفرانـدۆم ر کـه ـ هـه1

شـــی پـــشکهک یـــه داواکارییـــه بـــژاردن، مـــافی هـــه هـــهکـی تـدا بـ ک، یـاخود ناکۆکییـه ن بکا سکایه نجومه ئه .بژاردن و هه ی ریفراندۆم ت به پۆسه باره سهــاو پاراســتنی خــاونیی پۆســه2 ــه پن ــ ل ــژاردن، ی هــه ـ بوه سـزا، یــاخود کــاری کـرێ لــه الی خۆیــه ن ده نجومــه ئـه

الدان، یـــاخود ر بـــه رامبـــه پنـــ، بـــه وه بـــسه راســـتکردنهر گـه ت ئـه نانـه بـژاردن، تـه پشلکردن لـه رـساکانی هـه

.ست رده ته به یه کیش نه هیچ سکایه ـ:کرن ش ده م پیه پشکه ـ سکاکان به3

وه، کـه سـه ن کـه و له الیـه ب به نووسراوب ا ـ سکاکه دهــه ــه الی ــه کــه وه، کــه رووداوه یــه کــه ن جگــره یــاخود ل ی ب

ی سـ رۆژدا، لـه و لـه مـاوه کرابـپچی بینیبـ، ئیمزا سهر گـه ئه. ش بکرێ وه پشکه که رپچیه رۆژی روودانی سه

ری بـ نونـه کـی رامیـاری بـ، ده یه واره که قه ره سکاکهر ســـه واره رامیارییـــه ئیمـــزا لـــه و قـــه تپـــدراو لـــه ســـه ده

.سکاکه بکاشی کرێ له قۆناغی تۆمارکردندا پشکه ب ـ سکاکه ده

ری بــه ڕــوه ی تۆمــارکردن، یــاخود بــه ری بنکــه بــه ڕــوه بــهدا بکرێ، سکاکه لـه بژاردن له پارزگه ی هه نووسینگهری وـستگه، بـه ڕـوه شـی بـه بـه نگداندا پـشکه قۆناغی دهبـژاردن لـه ی هـه ی نووسـینگه ری بنکـه بـه ڕـوه یاخود به

ــاخود راســته ــه، ی ــه نووســینگه پارزگ ــشتمانی وخــۆ ب ی نی .کرێ هد

وه بـه فـۆرمی یلـه ی ئیمـه کـرێ سـکاکه لـه رگـه ج ـ ده .ش بکرێ وه پشکه ڕی کۆمسیۆنه سکا له ماپه

ی تیـادا وه ی الی خواره م زانیارییانه ب ئه ـ سکاکه ده4 :ب هه

و زانیازیی پویـست بـۆ ی که و ناونیشانه ر اـ ناوی سکاکه .ی ندیکردن پوه یوه په

وه، ره رپچیکـه نـدیکردن بـه سـه یـوه نیـاریی پـهب ـ ناوو زا .ب ر هه گه ئه

و و کـات کـه بـه مـژوو رپچیکردنـه واوی سه ج ـ باسی ته .وه و بارو دۆخه شونی سـت بـ بـه پۆسـه یـوه تر، کـه پـه کی ر سکایه د ـ هه

ی ری نووسـینگه بـه ڕـوه شـی بـه وه، یان پشکه بژاردنه ههـــه هـــه ـــهکـــانی پار بژاردن ـــه زگـــای تایب ـــه وه بکـــرێ ت و و ل

وه بۆ رز بکرته و به خرایی به وه زۆر به نھنی شه رگایهشــی وخــۆ پــشکه ی نیــشتمانی، یــاخود راســته نووســینگه .ی نیشتمانی بکرێ نووسینگه

م وته شی حه به

)سزاکان( ر ر هـه سـه پنـ بـه یـه سـزا بـسه ن بـۆی هـه نجومـه ـ ئـه1وێ، ر په ک، هه ر یاسایه له ههرپچی سکدا، که سه کهفتــار، ک لــه رــساکانی ره ر رــسایه ک، هــه ر رنماییــه هـه

ــاخود هــه ــراو پــه ی ــارکی دان ــوه ر بی ــه ســازدان ی و ســت ب .بژاردن بکا جکردنی هه جبه

ک، رپچییـه ر سه رپرسن له هه کان به واره رامیاریه ـ قه2وه، یـاخود وراوانییـهوه، یاخود پا ندامانییه ن ئه که له الیه

ــه ر نونــه هــه ــه کــاتی ده. وه بکــرێ رانیان ستنیــشانکردنی لــه ســزایه ــۆی هــه نجومــه کــی گونجــاودا، ئ ــه بوانتــه ن ب ی

وی پویـستی داوه که ئایا هه واره رامیارییه ی، که قه وه ئه رپچییه؟ کردنی سه بۆ نه

ن نجومـه ک کـراوه، ئـه رپچییـه لمنرێ سه ر بسه گه ـ ئه3ـــه ـــۆی ه ـــه ب ـــزایانه یـــه ئ ـــه ی الی خـــواره م س ر ســـه وه ب

:پن کاندا بسه ره رپچیکه سهی پــش ر بکــرێ بــۆ بــاره گــه کــه، ئــه ی دۆخــه وه اـــ گانــه

.که رپچییه روودانی سه .ک یه ندنی به پاره ب ـ سزای سه

ی واره و بواپدان به قـه ندکردن سه ی په وه ندنه ج ـ لسه .ژاردنداب رامیاری له هه

شـداریکردنی کـی رامیـاری بـۆ بـه یه واره دان به قه دـ رنه .دا کان له ئاینده بژاردنه له هه

هــــ ـ البردنـــی نـــاوی پـــاوراو لـــه لیـــستی پـــاوراوانی .بژاردن هه

136

Page 129: govary dangdan 5

137

ک پـاوراو، شداری بکا وه س، که به دان به که وـ رگانهــه ــان کارم ــه ی ــدی ه ــه ن ــاری ق ــان بریک ــژاردن، ی ی واره ب .کانی داهاتوو بژاردنه وه له هه بژاردنه م هه رامیاری له

به تیم، یان ی بواپدان وه ندنه دان، یاخود لسه زـ رنهدا، یــــاخود بژاردنــــه م هــــه ســــ لــــه چــــاودران لــــه کــــه .دا کانی ئایینده بژاردنه ههر کـــاتکی پـــش یـــه لـــه هـــه ن مـــافی هـــه نجومـــه ــــ ئـــه4ی وه و جیاکردنــه کــانی ژمــاردن نجامــه نــدکردنی ئــه ســه پــه

ی وه کـان فرمـان بـدا بـه دووبـاره جیاکردنـه نگه کارتی دهنـدێ لـه بـه کان له مـه نگه اردنی دهو ژم کان نگه کارتی ده

تـری گونجـاو رمـانکی یـه فـه کاندا، یان مافی هـه نده به مه .ربکا دهک سـزا ی وه و بـه پارانـه یـه ئـه ن بـۆی هـه نجومـه ـ ئـه5 .ی گشتی زنه وه بۆ خه گیرن بخاته تۆماره رده وه

م شته شی هه به )کان جکردنی بیاره جبه(

کی دیاریکراودا یه ب له ماوه ن ده نجومه کانی ئه ـ بیاره1

چـی گـه ئـه(ر رپچیکـه وه سه وانه ج بکرن، به پچه جبهتووشی سزای تونـدتر ) س ب ک ب، یاخود که یه واره قه .ب دهکـانی و تانـه ت بـه سـکا تایبـه(ن نجومه کانی ئه ـ بیاره2لـه ) 8(ی ی لـه مـاده رجانـه و مـه بـه پـی ئـه) بژاردن هه

خـۆی ربـه ی یاسـای کۆمـسیۆنی بـای سـه)پنج(ی بگه .وه کرنه کاندا دیارکراون، بوده بژاردنه هه

م شی نۆیه به )ن نجومه کانی ئه وه به بیاره و چاوپیاخشاندنه تانه(

ی نـوێ، یـاخود گـه وتنـی بـه رکـه ن، پـاش ده نجومـه ـ ئه1ــداب، بــۆی تــر بــ، کــه راســتیی ت کــی ر هۆیــه ر هــه بــه لــه .وه ر بیارکیدا بخشنته یه چاو به هه ههــ ده2 ــاره ـ ــه دژی دوا بی ــه ل ــه کــرێ تان ــانی ئ ــه ک ن نجوم

کان به پی بژاردنه ریی هه ی دادوه سته بدرێ له الی دهله یاسای کۆمسیۆنی بـای ) شت هه(ی ماده کانی فرمانهـــه ســـه ـــه خـــۆی هـــه رب ـــساکانی کـــان بژاردن ـــی رـــه پ و ب

بــــژاردن ریــــی هــــه ی دادوه ســــته رڕاییکردن، کــــه دهکــــاـــده ـــه مـــاده دای ـــ پاپـــشت ب ـــه شـــت بگـــه ی هـــه ن ی لی ســـای 11کـــانی یاســـای کۆمـــسیۆن ژمـــاره رییـــه داوه

2007. بــ ئاگــادارکردنی ن ده نجومــه کــانی ئــه مــوو بیــاره ـــ هــه3

.دا وه چوونه کانی تیادا ب به مافیان له تھه نه الیه

م یه شی ده به )رۆژی کارپکردن(

ـــه ـــه ئ ـــه م پ ـــه ی ـــه رۆژی پ ـــه ســـه وه ل ـــه الی ـــدکرنی ل ن نوه کـاری ه)2008/ 2/ 28(ران له نی کۆمیسه نجومه ئه

.کرێ پده

په 2008سای ) 3(وی ژماره یه )کان و ریفراندۆمه کان بژاردنه چاودرانی هه(

ران نــی کۆمیــسه نجومــه ی بــه ئــه تــه ســه و ده بــه پــی ئــهـــه مـــادهدرا ـــه یاســـای ) شـــت هـــه(ی بگـــه) 4(ی وه ل ل

11کـان ژمـاره بژاردنه خۆی هه ربه کۆمسیۆنی بای سهوه ی الی خــواره وه یــه م پــه ، بیارمانــدا ئــه2007ســای

:ین رکه ده )ستپک ده(

کــان بــه پــی بژاردنــه خــۆی هــه ربــه کۆمــسیۆنی بــای ســهه تاقــه زرا، کــه ببتــ دامــه2007ی )11(یاســای ژمــاره

ــــه ده ــــاتی ه ــــدا، کۆمــــسیۆنیش س ــــه عیراق ــــژاردن ل بنــی و خــاوه نــه خــۆو بالیــه ربــه یــی ســه کــی پیــشه یــه ســته دهو له ژر چاودریی ته وه ندی ده و پابه تیی واتاییه سایه که .راندایه نی نونه نجومه ئه

م که شی یه به )کان زاراوه(

Page 130: govary dangdan 5

138

ی و واتایانــه ئــهوه ی الی خــواره م زاراوانــه ســت لــه بــه مــه :رین رامبه بهخــــۆی ربــــه کۆمــــسیۆنی بــــای ســــه: ـــــ کۆمــــسیۆن1 .کان بژاردنه هه: کــان و ریفاندۆمــه کــان بژاردنــه ـــ تیمــی چــاودرانی هــه2

کـرێ سانکن ناویـان لـه کۆمـسیۆندا تۆمـار ده که ه کۆمهی تۆمــــاری وه ی نوکردنــــه بــــۆ چــــاودریکردنی پۆســــه

و ریفانـدۆمی بژاردن کانی هه شنه موو چه و هه بژران ههــــدرای ــــه مــــه و ناوچــــه رمــــی و هــــه فی ــــی، ب ــــه ی ســــتی ب

.وه یانه باره ی راپۆرت له وه رزکردنه و به نگاندنیان سه ههسـکه کـه: کـان و ریفاندۆمه کان بژاردنه ـ چاودری هه3

ڵ تیمـی چـاودران، کـه کۆمـسیۆن گه ناوی تۆمارکراوه لهی ۆ چــــــاودریکردنی پۆســــــهدا بــــــ ه بــــــوای پــــــ د

و کــان بژاردنــه و هــه بژــران ی تۆمــاری هــه وه نوکردنــه . له بریی تیمی چاودری کان ریفاندۆمه

فتــــاری چــــاودرانی رــــسای ره: فتــــار مــــای ره ـــــ بنــــه4ن کانـــه، کـــه لـــه الیـــه و ریفاندۆمـــه کـــان بژاردنـــه هـــه

.رچووه وه ده کۆمسیۆنه

م شی دووه به)وایی چاویدبژاردنه رانی ههب اندۆمه کانکان و ریف( کـان تـوخمی و ریفاندۆمـه کـان بژاردنـه ـ چاودرانی هـه1

خـۆن ربـه و سه کانی ربازی دیموکراسی گرنگن له توخمهت، یــــاخود ن حکومــــه ک لــــه الیــــه ر رنماییــــه لــــه هــــه

ــــه رده وه ده کۆمــــسیۆنه ــــه چــــن، ب ــــان ت ــــه م رۆی نھــــا لی ی تۆمارنامــــه وه کردنــــهی نو چــــاودریکردنی پۆســــه

و کــــان بژاردنــــه و لــــه چــــاودریکردنی هــــه بژــــران هــــهر سـه ی راپۆرت لـه وه رزکردنه کانه له پناو به ریفاندۆمه .کان تییه وه ره نوده ندبوون به پوه و پابه خاونی

کـا بـۆ تـی تۆمـارده وـه و نـوده ـ کۆمسیۆن تیمی عیراقـی2و بـژاردن ی هـه کانی پۆسه نه موو الیه جاودریکردنی هه

ستنیشان ه کانیش چاودران د ، تیمه تۆمارکراوه ریفاندۆم .نجام بدا ی ئه که که جاالکانه کاره ی تیمه وه ن بۆ ئه که دهنھـا پـشت بـه راپـۆرتی تیمـی چـاودران ـ کۆمسیۆن تـه3

ست، رگا و پشت به چاودرانی تاک تاک نابه ست به دهوه و چاودرانه ن ئه نھا له الیه نادرێ تهبه چاودریکردن

ـــه ـــه ن ـــ، کـــه ئ ـــه الی ب ـــدامانی تیمکـــی تۆمـــارکراون ل ن .کۆمسیۆن

یـه ئیمـزا وه و چـاودرانی ئـه کان ندی تیمه رجی پابه ـ مه4ــه ــه ســه ل ــاره مــای ره ر بن تیمــی . ن کــانی چــاودران بکــه فت

رپرســــن لــــه و ریفانــــدۆم بــــه بــــژاردن چــــاودرانی هــــهـــه ـــد پاب ـــهن ـــه بن ـــاودرانی ب ـــای ره بوونی چ ـــاره م ـــان، فت ک

نـدی تیمـ، یه تۆماری، یـاخود پابـه کۆمسیۆنیش بۆی ههــه ــاخود ی هــه و چاودرانــه یــاخود چــاودری ل بــژاردن، یفتـار مـای ره رپچـی لـه بنـه وه، که سـه ریفاندۆم بکشته

.ن بکهکـرێ وه، ده کـشرته ـ تیمی چاودران، کـه بـوای لـده5

) 3(ی ندا بکـا لـه مـاوه نجومه وه له بیاری ئه چوونه تھهکــا، ســتپده وه ده یــه وه مــی بوبوونــه رۆژدا لــه رۆژی دووه

ی شــــی نووســــینگه ش پــــشکه یــــه وه چوونــــه م تھــــه ئــــهبژاردن له تری هه کی یه ر نووسینگه نیشتیمانی، یاخود هه

.کرێ و پارزگاکاندا ده رم ههی لــه دژ کــرێ تانــه و ده کۆتاییــهن نجومــه ـــ بیــاری ئــه6

بژاردندا به پی ریی هه ی دادوه سته م ده رده بدرێ له بهی سـای 11م له یاسای کۆمسیۆن ژماره شته صلی هه فه

2007. و وکردنــی تۆمــارکردن کــانی جــه ـــ کۆمــسیۆن رکــاره7

و بــژاردن ی تۆمــارکردنی تیمــی چــاودرانی هــه وه کــشانهی چــاودرانی ی متمانــه وه و کــشانه و متمانــه ریفانــدۆم

.وه کاته وه بوده م تیمانه ن ئه ندیدار له الیه یوه په

م شی سیه به )کانی کاری چاودران رجه مه(

و کان ندییه یوه ر به په رامبه رپرس نییه به ـ کۆمسیۆن به1

ـــتنه ـــاودران، یـــان هـــه وه گواس ر و ئاساییـــشیی تیمـــی چ .تر ککی کۆمه

نھــا ر تیمکتــی تۆمــارکراو لــه الی کۆمــسیۆندا تــه هـــ هــ2و ک و شـونی کۆمـه ر بـه رێ رامبـه رپرسـیاره بـه خۆی بـه

Page 131: govary dangdan 5

139

ــل ران نی کۆمیسه نجومه ئه

کانیـان بـه پـدراوه کـان پویـسته چـاودره متمانـه ـ تیمه3کـانی وی پۆسـه ت به رـه باره ن سه واوی ئاگادار بکه ته ر لـه فتار به ساکانی رهو فرمانی ر و ریفاندۆم بژاردن هه .ک ر چاالکییه ستکردنیان به هه دهیدا که رگرتنی کارتی متمانه ر چاودرێ له کاتی وه ـ هه4ی بـری گـه بـ بـه ر بکا، چاودران ده سه ب ئیمزای له دهی بژـــرن بـــۆ پناســـییان، کـــه ئیمـــزا، یـــاخود ونـــه هـــه

کـانی ی بنکـهنـدان ی کارمه وه ر ب، بۆ ئه سه فۆتۆگرافیی لهنگــدان بتــوانن دنیــابن لــه و ده و ریفانــدۆم تۆمــارکردن

.کانیان پناسهکـان بـه هـیچ جـۆرێ بۆیـان نییـه خۆیـان لـه ـ چـاودره5

قـورتنن، کـان هـه بژاردنـه و هـه کـان ی ریفاندۆمه پۆسهیـه م بۆیـان هـه وه، بـه نـه رز بکه یاخود سکا له دژی به

ـــدانی ک ئاگـــاداری کارمـــه ـــاخود ســـهن رۆکـــی ۆمـــسیۆن، یران نــی کۆمیــسه نجومــه بــژاردن، یــاخود ئــه کــارگیی هــه

ــاره ن، ســه بکــه ری وێ ده ک بیانــه یــه ر کــشه ت بــه هــه بر رامبـه وه به ند بن به جوونه رجیش ناب پابه ن، مه بخه .و کشانه بهکانیـــان رۆکـــه کانیـــان بـــۆ ســـه کـــان تبینیـــه ــــ چـــاودره6یـــه و کاتـــه بـــۆی هـــه ش ئـــه کـــه تیمـــهوه، نـــه کـــه رزده بـــه

ه ر بکـا، ئامـاد ده و تبینیانـه سـمی بـه راپۆرتکی گـشتی رهشـکردنی راپـۆرتکی کۆتـایی بـۆ کۆمـسیۆنی ب بۆ پشکه

ـــا ده ـــاره ب ـــه رب ـــه ی ئ ـــه کـــه نجـــامی چاالکیی ـــان، راپۆرت یو نامـه گـه ش به پی توانا پاپشت بکرێ به به که کۆتاییه

کـانی رییـه و داوه تگیریی بیـرو بۆچـوونهۆی بوا، کـه پـش .و راپۆرتانه شکردنی ئه بکا له کاتی پشکه

م شی چواره به

)رۆژی کارپکردن(

ـــه ـــه ئ ـــه م پ ـــه ی ـــه رۆژی پ ـــه ســـه وه ل ـــه الی ـــدکرنی ل ن نوه کـاری ه)2008/ 2/ 2(ران لـه نـی کۆمیـسه نجومـه ئه

.کرێ پده

په 2008سای ) 4(ماره وی ژ یه( )بژاردن کانی هه ته مه هه

ران نــی کۆمیــسه نجومــه ی بــه ئــه تــه ســه و ده بــه پــی ئــه

ـــه مـــاده ـــه یاســـای ) شـــت هـــه(ی بگـــه) 4(ی دراوه ل لــای هــه ــای ب ــه کۆمــسیۆنی ب ــاره بژاردن ی 11 کــان ژم

:وه یه م په رکردنی ئه ، بیارمان دا به ده2007سای )ستپک ده( کــان بــه پــی بژاردنــه خــۆی هــه ربــه ۆمــسیۆنی بــای ســهک

زرا، کـه ببتـه دامـه2007ی سـای )11(یاسای ژمـاره ــه ده ــه تاق ــاتی ه ــسیۆنیش س ــدا، کۆم ــه عیراق ــژاردن ل ب

نــی و خــاوه نــه خــۆو بالیــه ربــه یــی ســه کــی پیــشه یــه ســته دهو له ژر چاودریی ته وه ندی ده و پابه تیی واتاییه سایه که .راندایه نی نونه نجومه ئه

م که شی یه به )کان زاراوه(

ریـــان رامبـــه وه، واتاکـــانی بـــه ی الی خـــواره م زاراوانـــه ئـــه :نن یه گه دهخــــۆی ربــــه کۆمــــسیۆنی بــــای ســــه: ـــــ کۆمــــسیۆن1 .کان بژاردنه ههو یانـــدن تــی راگــه مــه هــه: بـــژاردن تــی هــه مــه ـــ هــه2کـی رامیـاری، یـه واره قـهیـه، کـه وایانـه تپکردنـی ره ناعه قه

ـــه ـــاخود هاوپ ـــه یمانییـــه ی ـــوه ک ب ـــدانی ی ده ڕ ـــۆ هان ـــا ب ب .ن نگی بۆ بده بژران، که ده ههو تـه بـه کۆمـسیۆن رـساکانی تایبـه: فتـار ـ رساکانی ره3

.بژرادندا ی هه شداربووان له پۆسه دانراوه بۆ به

Page 132: govary dangdan 5

140

م شی دووه به

)بژاردن تی هه مه ی هه ماوه(

ــ قــه1 ن یمانیــان، کــه لــه الیــه و هاوپــه کــان واره رامیاریــه ـسـت بـه یـه ده نـد کـراون، مافیـان هـه سـه وه په کۆمسیۆنه

ن لـه رۆژی تۆمـارکردنی بژاردنیان بکه کانی هه ته مه ههر لــه کــاتژمر بــه) 24( تــاکو وه لــه کۆمــسیۆن پاوراوانــه

.نگدان کانی ده ی بنکه وه کردنهواره مـــوو قـــه بـــژاردن بـــۆ هـــه هکـــانی هـــ تـــه مـــه ــــ هـــه2

نـد کـراون، بـه سـه کانی، که په یمانییه و هاوپه کان رامیاریه .کانی کۆمسیۆن وه یه له سنووری یاساو په بن ئازادانه ده

م شی سیه به )بژاردن کانی هه ته مه رجی هه مه(

بـ کـان ده یمانییـه و هاوپـه کـان واره رامیاریـه موو قه ـ هه1

ر ــژاردن لــه هــه کانیــان بــۆ هــه تــه مــه ی هــه وه ن لــهدنیــابم یه، که له تـوی ئـه رجانه و مه کدا ب، به پی ئه جگایه

ــاب ئــه دا هــاتووه وه یــه پــه ڕ فتارانــه تپــه مــای ره و بنــه و نر سـه کـه ئیمـزای لـه واره رامیارییه رۆکی قه ن، که سه بکه

. دنند کر سه ی په شی له پۆسه ک به کردووه وهو هیچ کام کان ته زاره ـ رگه نادرێ خانووی شونی وه2

تریـان کـانی سته ره و که و موک کان تییه وه رمانگه ده له فهوه بــۆ کانــه یمانییــه و هاوپــه کــان واره رامیاریــه ن قــه لــه الیــه

.رخان بکرن بژاردنیان ته کانی هه ته مه ههزگاکـانی و ده ت هوـ سـمیی ده کارهنانی دروشمی ره ـ به3

.یه غه ده بژاردن قه تی هه مه ستی هه به ت بۆ مه حکومهکـان لـه تـه ناوخۆییـه سـه و ده ت نـدانی حکومـه ـ کارمـه4ــه ــه ه ــه ر پل ــه و پای ــه ی ــاتی ه ــه ک ــاب ل ــن، ن ــدا ب ــه ک ــی م تندیی هیچ پاوراوێ، یـاخود هـیچ وه رژه بژاردندا بۆ به هه . کار بھنن کانیان به و پایه کی رامیاری پله یه واره قهو کــــان واره رامیاریــــه ن قــــه یــــه لــــه الیــــه غــــه ده ـــــ قــــه5

، یـاخود وه ی درۆ بوبکرنـه یاننامه وه به کانه یمانییه هاوپه

کـی رامیـاریی یـه واره توانج لـه دژی پـاوراوێ، یـاخود قـهبــژاردن، یــاخود لــه کۆمــسیۆن ی هــه شــدار لــه پۆســه بــه

.بدرێر کـی رامیـاری، یـاخود هـه یـه واره ر قـه یـه هـه غـه ده ـ قـه6

کـانی ته مه کان هه بژاردنه شدار له هه کی به یمانییه هاوپه بـن، کـه ڕانـه و جـۆره بیـرو بـاوه گری ئه بژاردنیان هه هه

، ئـایینی، رسـتی پـه وه تـه سـتی نـه ببنه هـۆی وروژانـدنی هـهری گـه ناوچهکی، یان و خه ری تگه شیره ری، عه گه فه تایه

ر، ، پۆسته ، ونه ی دروشم له نو هاووتییاندا، چ له رگهتـری ر ئامازکی فزیۆن، رادیۆ، یاخود هه له کانی ته ناله که .وه ب کانه جۆراوجۆره ندییه یوه و په کان یاندنه راگه

کی رامیـاری، یـاخود پـاوراو یه واره ر قه یه هه غه ده ـ قه7خشش، یاخود بژاردندا دیاری، به تی هه هم ی هه له ماوهخــشین بــه ــن بــدا بــه بــه تــر، یــاخود بــه ر ســوودکی هــه . نگدان ستی کارتکردن له ده به مهکــــان نــــاب یمانیــــه و هاوپــــه کــــان واره رامیاریــــه ـــــ قــــه8

تیی کاربھنن، یاخود یارمه و ترساندن به و قین توندوتیژیبستن، یان هـان بـۆ هن، یان پی ه کاری تیرۆریستی بده

بژاردنـدا، کـه کـانی هـه تـه مه ن له کاتی هه و کاره بده ئهو یــڤ بــن، یــاخود پــه رده تیایــدا بیروبۆچوونیــانی تیــادا ده

و فزیـۆن لـه یانـدنی تـه کانی راگه رو ئامازه و پۆسته نووسین .بن رده تریان ده ر ئامازکی رادیۆو هه

رگیراو و سامانی وه کان پاره یهواره رامیار یه قه غه ده ـ قه9کـانی تـه مـه بردنـی هـه ڕـوه واوه بـۆ بـه ی نـاڕه رچاوه له سه .کار بھنن بژاردن به ههو ر، درۆشم، یاخود ونه به یه ریکالم، پۆسته غه ده ـ قه10

بــــن بــــۆ رخــــان نــــه واســــرن، کــــه تــــه وه هــــه دیوارانــــهو نـی ناوچـه نجومـه ن ئـه بژاردن لـه الیـه ی هه نده پوپاگه .وه کانه وانیه شارهــ پابــه11 ــدبوون بــه بــه ـ ــه و شــه چــوون گژدانــه ن ــه ڕن و وه نانیانــدن، کــه کــی راگــه یــه نــده ر پوپــاگ کردنــی هــه نــه القــه

ـــــه ـــــه تایب ـــــه ق ـــــ ب ـــــه ت ب ـــــاخود واره رامیاری ـــــان، ی ک .وه تره کانی یمانیه هاوپهنـدا کا وه یـه قـی پـه ی لـه ده و سـزایانه ن ئـه نجومـه ـ ئه12

ــه ــاتوون، ب ــه ســه ه ــه واره ر قــه ر ه ــاری، یــاخود ی کــی رامی

Page 133: govary dangdan 5

141

م که شی یه به )کان زاراوه(

وه واتـای ی خـواره م زاراوانـه ک لـه ر یـه ست لـه هـه به مهــــه13 :تی ریه رامبه به ــــ ه ــــه ـ ــــه واره ر ق ــــی رام ی ــــهک ــــاخود ه ــــاری، ی ر ی

مــوو بــ خــۆی هــه نــد کرابــ، ده ســه ک پــه یمانییــه هاوپــهیـدا بکــا بــۆ و پــشتگیری پــه کـی کـانی بکــاو کۆمــه رجیــه خـهواته . وا بن ب ره مووشی ده ی، هه که بژاردنه تی هه مه هه

ســتۆی وتــه ئــه کیــان ناکــه کییــه و کۆمــه رجــی هــیچ خــه .کۆمسیۆن

خــــۆی ربــــه کۆمــــسیۆنی بــــای ســــه: ـــــ کۆمــــسیۆن1 .کان بژاردنه ههکانی یاساییه رجه موو مه سکه هه که: بژری شیاو ـ هه2

ــدابتیبوونی تگــای هــه هــاووده و ر لــه نگــی خــۆی بــ .کاندا بدا بژاردنه هه

کیـــی ره ی ســـه نووســـینگه: ی نیـــشتمانی ــــ نووســـینگه3 م شی چواره به )دنرۆژی کارپکر( .غدا کان له به بژاردنه بردنی هه ڕوه کۆمسیۆنه بۆ به

ی نووســـینگه: رمـــی بژاردنـــی هـــه ی هـــه ــــ نووســـینگه4رمـی کـان لـه هـه بژاردنـه بردنی هـه ڕوه کۆمسیۆنه بۆ به

.کوردستان

ـــه ـــه ئ ـــه م پ ـــه ی ـــه رۆژی پ ـــه ســـه وه ل ـــه الی ـــدکرنی ل ن نوه کـاری ه)2008/ 2/ 25(ران له نی کۆمیسه نجومه ئه

.کرێ پدهی نووســـینگه: دنـــی پارزگـــابژار ی هـــه ــــ نووســـینگه5

کـان لـه پارزگـا بژاردنـه بردنـی هـه ڕـوه کۆمسیۆنه بۆ بـه .کاندا ندیداره یوه په

په 2008له سای ) 5(وی ژماره یه( )کان واره رامیاریه ندیدان به قه زامه ره

ی رامیـاری، یـاخود واره کۆبـوونی دوو قـه: یمانی ـ هاوپه6 ش لـه شکردنی لیستکی هاوبـه ستی پشکه به زیاتر به مه

.بژاردنکی دیاریکراودا پاوراوان له ههران نــی کۆمیــسه نجومــه ی بــه ئــه تــه ســه و ده بــه پــی ئــه

لـه یاسـای ) شت هه(ی ی بگه)4 (ی خشراوه، له ماده بهکــان ژمــاره بژاردنــه خــۆی هــه ربــه کۆمــسیۆنی بــای ســه

ــــه یاســــای 2007ی ســــای )11( ــــارت(و ل واره و قــــه پـــه ـــان رامیاری ـــاره ) (ک ـــانی ژم ـــای 97فرم ، )2004ی س

:وه ی الی خواره وه یه م په رکردنی ئه بیارماندا به ده

ک سی دیـاریکراوه وه که: ی رامیاری واره هرۆکی ق ـ سه7ـــه ســـه ـــه پ ـــه رۆک ل ـــاوخۆدا ی ـــاری، (وی ن ـــارتکی رامی پ

واره ر قـه گه نھا، ئه س خۆی به ته ، یاخود که)رکخراوی . نھا خۆی ب س ب به ته که که رامیارییه

ر ر جۆرێ ب، یاخود هه ک هه یه ونه: سی ی که ـ ونه8 .کا که ونا ده ک ب، که مرۆڤه یه شوه

)ستپک ده(یــه ســته و ده ئــه: کــان بژاردنـه ریــی هــه ی دادوه ســته ــ ده9

ـــه ســـ دادوه ده ـــه الیـــه ر پکھـــاتبن بـــ ل ن دادگـــای و لی لــه و تانانــه ماشــاکردنی ئــه وه دانــرابن بــۆ تــه پداچوونــه

ـــه ـــه ئ ـــسه نجوم ـــی کۆمی ـــه ن ـــاخود ران ـــرراون، ی ـــۆی ن وه بـــته ـــه راس ـــه الی ـــۆ ل ـــه وخ ـــه ن زیانلک ـــۆی وه وتووان ـــه ه ب .شیان کراون وه پشکه نه نجومه کانی ئه بیاره

کــان بــه پــی بژاردنــه هــهخــۆی ربــه کۆمــسیۆنی بــای ســهزرا، کـه ببتـه دامـه2007ی سـای )11(یاسای ژمـاره

ــه ده ــه تاق ــاتی ه ــسیۆنیش س ــدا، کۆم ــه عیراق ــژاردن ل بنــی و خــاوه نــه خــۆو بالیــه ربــه یــی ســه کــی پیــشه یــه ســته دهو له ژر چاودریی ته وه ندی ده و پابه تیی واتاییه سایه که .راندایه نی نونه نجومه ئه

م شی دووه به

Page 134: govary dangdan 5

142

)کان واره رامیارییه قه( ـــارت1 ـــای پ ـــ یاس ـــه ـ ـــه و ق ـــه واره رامیاریی ـــان پناس ی ک :ی، که وه ی رامیاریی کردووه به واره قه

و پکـدێ لـه وه گرتـه اـ رکخراو، که پارتی رامیاریش دهی ر بناغـه سـه ویـستی خۆیـان لـهبژرانی شیاو، که به هه

لـه گـرن کـده شـیان یـه و بۆچوونی هاوبـه ندی وه رژه بیرو بهو ت سه یداکردنی ده و په ندییان وه رژه رخستنی به پناو دهرانیان بتوانن خۆیان بپاون بۆ پۆستکی گـشتی بـه نونهکـی یـه واره ک قـه کـه وه واره رامیارییـه ی قـه وه رجی ئـه مه

ــهرامیــار ــه الی ــه ره ن کۆمــسیۆنه ی ل ــد ســه ســمی پــه وه ب ن .بکرێ

کـان بژاردنه نھا خۆی بۆ هه وێ به ته س، که بیه ب ـ کهن کی رامیاری له الیـه یه واره ک قه رج وه بپاوێ به مه

.ند بکرێ سه سمی په وه به ره کۆمسیۆنهــ هــه2 کــی رامیــاری، نــاب نــاوی پــاوراوانی یــه واره ر قــه ـ

ن کـی رامیـاری لـه الیـه یه واره ک قه ر وه گه ن، ئه یه رابگه .کراب وه تۆمار نه کۆمسیۆنه

کانــدا، بژاردنــه ســتی کبکــی ئــازاد لــه هــه بــه ـــ بــۆ مــه3یمـانی پکبھـنن یه هاوپـه کان مافیان هه واره رامیارییه قه

ــه ــاو هاوب ــه پن ــدا وه رژه ل ــه ندییان ــه روه ، ه ــۆ ه ــا ب ــه ه ت م .یمانی وراوانیان له لیستی هاوپهبژاردنی پا هه

م شی سیه به )کان واره رامیارییه ندکردنی قه سه په(

کـا بـۆ ستنیـشان ده ک دیـاریکراو ده یـه ـ کۆمسیۆن ماوه1کــان بــۆ واره رامیارییــه کــانی قــه رگرتنــی داخوازینامــه وهو نـه ش نـه لـه پـش و داخوازینامانـه ندکردنیان، ئه سه په

.رناگیرێ دا وه ه دیاریکراوهو ماو له پاش ئهـ، ر کۆمـه کانـدا، هـه بژاردنـه ـ بۆ کبککردن لـه هـه2

ـــاخود هـــه ـــ داخوازینامـــه ســـ مـــافی ده ر کـــه ی ـــه ب ک یک نـــدکردنی وه ســـه شـــی کۆمـــسیۆن بکـــا بـــۆ پـــه پـــشکهشـــکردنی کـــی رامیـــاری، لـــه کـــاتی پـــشکه یـــه واره قـــه

کۆمسیۆندا ب بێ له پاره له الی شدا ده که داخوازینامه

پـنج ملیـۆن دینـاری ) 5000000(بـ بسپرێ، کـه دهک نــد بکــرێ وه ســه وێ پــه ی بیــه ســه و کــه عیراقــی بــۆ ئــه

و پــنج بیــست) 25000000(و کــی رامیــاری یــه واره قــهنـد سـه وێ په ی بیه ه و کۆمه ملیۆن دیناری عیراقی بۆ ئه

.کی رامیاری یه واره ک قه بکرێ وهک تووشـی یمانییـه ک، یـاخود هاوپـه یـه هوار ر قـه گـه ـ ئـه3

ر رپچیکردنـی لـه هـه دانی هات بـه هـۆی سـه سزای پارهــه کــی هــه یاســایه ــه پ ــژاردن، ل ــه ب ــه وی هــه ی ــژاردن، ل ب

و کـه لـه بـی ئـه دانـه سزای پـاره.. فتار، هتد رساکانی رهش بکــا بــۆ بــی ر بــه گــه کــرێ، ئــه رده ســپاردووه ده پــاره

نـد بـ بـه بـ پابـه کـه ده واره رامیارییه ر نا قه سزاکه، گه .یه و پاره دانی بی ماوی ئه

و کاتـه پنرێ، ئـه سه دان نه کی پاره ر هیچ سزایه گه ـ ئه4ــاره هــه ــه ســپرراوه مــوو بــی پ ــه ت ــه دوای کــه، ب واوی، لکــه، واره رجـ قـه وه بـه مـه ڕنرتـه گـه کـان ده بژاردنـه هـه

کـانی بـۆ نگـه پویست له دهی که ژماره یمانه یاخود هاوپهبژاردنــ ر هــه ک لــه هــه ی کورســییه وه بــ، بــۆ بردنــه

وارانـه، یـاخود و قـه هـا ئـه روه شداریی تیـادا کردبـ، هـه بهو لیـستی پـاوراوانی نـد کـراون سه ش، که په یمانانه هاوپه

لــه . کردبــ ش نــه کــان پــشکه بژاردنــه خۆیانیــان بــۆ هــهــه ــشدا، کــه ق ــ واره کاتکی ــهک ــاخود هاوپ ــه ه، ی ــه یمان و کــه ل

و پــی نگــی بــۆ هــات، ئــه متــر ده رووی کــه ی ســه یــه رــژه .وه ته وه ی ده نجینه خرته گه یه ده پارهکـی یـه بـ داخوازینامـه کـی رامیـاری ده یـه واره ر قـه ـ هه5

ش بکـــا بـــه پـــی ســـته پـــشکه بـــه م مـــه نووســـراو بـــۆ ئـــه. کرابــ ئامــادهوه ن کۆمــسیۆنه ک، کــه لــه الیــه یــه نموونــه

ی شــــی نووســــینگه کــــه پــــشکه شــــکرێ داخوازینامــــه دهرمـی ی هـه غـدا، یـاخود نووسـینگه نیشتمانی بکرێ له به

.بژاردنی پارزگا ی هه له کوردستان، یان نووسینگهوه ی خـواره م زانیارییانـه دا ئـه کـه ب له داخوازینامه ـ ده6 :بن هه

.که واره رامیارییه واوی قه اـ ناوی تهکـه، یـاخود واره رامیارییه رۆکی قه ب ـ ناوی سه

نـدی یـوه و رگاکـانی پـه تاکه پاوراوو ناونیشانی .ی و ئیمزاکه کردنی پوه

Page 135: govary dangdan 5

143

ن فتـار لـه الیـه ک لـه رـساکانی ره یـه ج ـ ونه .وه که واره رامیاریه رۆکی قه سه

. ی دارایی د ـ سپاردنی بیمهوخۆ، کـه چـاالکیی وی نـا یه ک له په یه هـ ـ ونه

ــه ــه ق ــه واره رامیاریی ــه( ک ــه ک ــه ل ــه جگ ــان س ) کچــــــــاوی شــــــــوازی خــــــــا، کــــــــه ره رکــــــــده

و و پـاوراوان بکـرێ رۆکان ستنیشانکردنی سه ده .وێ بیبین س بیه رکه هه

.که واره رامیاریه ک له دروشمی قه یه وـ ونهیـان نـاب لـه زـ لیـستی پـاوراوانی شـیاو ژمـاره

ــاوراو کــه هپــنج ســ) 500( ــاوو متــر بــ د پ و نو دایکبوونیـان و شونی لـه دایکبوونیان مژووی لهــشانیان کانیــان ، یــاخود مــۆره و ئیمزاکانیــان ناونی

کانیـان تیـادا زنامـه گـه و مژووی ره ڵ ژماره گه لهئیمزا بۆ قـه ب تـر بـۆ کـی رامیـاریی یـه واره و ناب .ن ست بکه به مان مه هه

ــ واره تپــدراوی قــه ســه ری ده هح ـ نــاوی نوننـدیکردن یوه و رگای په و ناونیشانی که رامیارییه

ــوه ــه ی، وه پ ــراوکی پ ــوه ک لپرس ــه ی ــه ندیک ر بــه کۆمــسیۆنه ، یــاخود ر ئاســتی نیــشتمانی ســه وه ل

.رمی، یاخود پارزگا ههـــه7 ـــ ئ ـــه ـ ـــه و ق ـــه واره رامیارییان ـــه ه ـــه ی ل ـــانی بژاردن ک

ندکرد کراون، سه دا په15/12/2005و 30/1/2005 :ب ، بۆیه ده)6(ی کانی ماده بن له فرمانه ر ده ده به

ش ندیـدانی پـشوویان پـشکه زامـه ی ره اـ ژماره .ن بکه

یـه بـسپرن، کـه لـه ی بیمـه و بـی پـاره ب ـ ئه .دا هاتووه شه م به ی ئه)2(ی ماده

ن، که فتاره بکه و رسای ره ر ئه سه ج ـ ئیمزا له .دا هاتووه شه م به ی ئه)9(ی مادهله واره و قــــه ر ئــــه ســــه بــــه) 7(ی کــــانی مــــاده ـــــ فرمانــــه8

ــه ــه دا ده رامیارییان ــه ده چ ــپ، ک ــه س ــه یان ــاوو وێ ه ــان ن من وه، کـه کۆمـسیۆن لـه الیـه رۆکیان بمنتـه و سه دروشم

و م ی کــانونی دووه30کــانی بژاردنــه وه لــه هــه کۆمــسیۆنه. نـدی کـردوون سـه دا پـه2005مـی کـه ی کانونی یـه15

ـــه واره و قـــه ر ئـــه ســـه یـــش بـــه)6(ی کـــانی مـــاده فرمانـــه ـــه ســـپ، کـــه ده چـــه دا ده رامیارییان ـــاخود یان ـــاو، ی وێ ن

.یان بگۆڕن که رۆکه دروشم، یاخود سهکا، ندبوون ده سه ی، که داوای په واره رامیارییه و قه ـ ئه9ــه ده ی و شــوازه فتــار بکــا بــه ر رــسای ره ســه بــ ئیمــزا ل

ی تیـادا وه ی خـواره مه داو ئه ر ده سه کۆمسیۆن بیاری له :وه کاته رۆۆنده

کـداری، ڵ هـیچ هزکـی چـه گـه نیـی لـه یـوه اـ پـهربـــازیی ی ســـه کـــه یـــاخود میلیـــشیا، یـــاخود یـــه

ــه ــماودا ن ــانی پاش ــه فرم ــه ل ــ، ک ــای 91ب ی س . کراب دا پناسه2004

یـــان وخـــۆ، کـــی راســـته تییـــه ب ـ هـــیچ یارمـــهــته ــیچ هزکــی چــه ناڕاس کــداری، وخــۆی لــه ه

ربـــازیی ی ســـه کـــه یـــاخود میلیـــشیا، یـــاخود یـــه .گرتب رنه پاشماودا وهوه، کانـه عیراقیه وه یه ند ب به یاساو په ج ـ پابه

. وه کانیـــشه تییـــه گـــشتیه یـــه بـــه فرمانـــه کۆمـــهو ق قـین و ره ها نـاب رگـا بـه تونـدوتیژی روه هه

ـــه ـــدنی خ ـــی تۆقان ـــه ک ـــستی و کۆم ـــی تیرۆری و ک .کارهنانی بدا و به کردن

ــارو وو بنــه یــه و پــه نــد بــ بــه د ـ پابــه مــاو بیی، کـــه لـــه فتارانـــه و رـــسای ره جکـــردن جبـــه .چن رده وه ده ن کۆمسیۆنه الیه

ند سه واره رامیارییه په و قه ئه وه ن کۆمسیۆنه ـ له الیه10 :ی تیادا ب وه هی خوار رجانه م مه کرێ، که ئه ده

و ناوردی له ب تی نه ڕه کی بنه و کورتییه می اـ که .ب دا نه که داخوازییه

کــه نــاب واره رامیارییــه ب ـ نــاوو دروشــمی قــهر ڵ ناوی، یاخود دروشـمی هـه گه ب له هاوشوه

ــــه ــــاخود کۆم ــــارتکی، ی ــــه پ ــــه ــــاخود ی ــــی، ی کــه ــه وه بزووتن ــه ی ــه کــی ل ــاخود ق ــارا، ی ــه واره ئ کــی یتـــر، کـــه تۆمـــار بـــووب، یـــاخود لـــه رامیـــاریی

و وه پـشتری بـۆ ئـه وانه تۆماربووندا ب، به پچه .ب، که پشتر تۆمار بووب ده یه واره قه

بتـه کـه نـه رامیارییـه واره ج ـ ناوو دروشـمی قـه

Page 136: govary dangdan 5

144

ندکردنی تیادا سه کانی په رجه که، که مه ـ داخوازینامه11کـه ئاگـادار واره رامیارییـه ب، کۆمسیۆن به بیـارێ قـه نهــــــا، ده ده ــــــه ک ــــــکرێ داخوازینام ــــــه ش ــــــه الی ــــــه، ل ن ک

و کـورتیی مـی وه، یاخود که وه راستبکرته که ه ر شکه پشکهی لـه یـه و داخوازینامـه رج کۆمسیۆن ئه هرێ به مه نه

ـــه یـــه مـــاوه ـــۆ ئ ـــاریکراودا پـــ بگـــا ب واره ی قـــه وه کـــی دی .ند بکا سه کان په رامیارییه

کــا بــه کــه ده واره رامیارییــه ـــ کۆمــسیۆن ئاگــاداری قــه12ــه ره ــه زام ــدان ل ــه ســه ندی ــه کــه ر داخوازینام ــه ی ئ ویــش ب

ـــه ـــ وه بوکردن ـــه هی ل واســـینی و هـــه ڕی کۆمـــسیۆن ماپی و نووسـینگه ت بـه کـانی تایبـه یاندنه ر تابلۆی راگه سه لهش کــراوه، ی پــشکه کــه ی، کــه داخوازینامــه بژاردنــه هــهــابلۆی راگــه ســه هــا لــه روه هــه ت بــه کــانی تایبــه یاندنــه ر ت

م به. غدا کان له به بژاردنه ی نیشتمانی بۆ هه نووسینگهوه ت بــه بــاره ی، کۆمــسیۆن ســه وه رچدانــه رپــه بــهلــه کــاتی

ــــه ــــاداری ق ــــه ئاگ ــــه ده واره رامیاریی ــــای ک ــــه رگ ــــا ل کو لـه سـ ڕی کۆمـسیۆن که له ماپه ی بیاره وه بوکردنهک ی سـ رۆژی یـه وه بـۆ مـاوه مـه دا به الی کـه رۆژنامه

.و کوردی بی ره به دوو زمانی عه ک به دوای یهیـه سـکانامه کـی رامیـاری مـافی هـه یـه واره ر قـه ـ هه13

ر ت به هه باره ران بکا سه نی کۆمیسه نجومه شی ئه پشکه .ری بکا وه ده یه م په بیارێ کۆمسیۆن به پی ئه

م رده یـه لـه بـه کـی رامیـاری مـافی هـه یه واره ر قه ـ هه14کانــــدا بــــه بیــــاری بژاردنــــه ریــــی هــــه ی دادوه ســــته دهسـ (ی وه لـه مـاوه چتـه رانـدا تھـه نی کۆمیـسه نجومه ئهســت وه ده کــه وه دا، کــه لــه رۆژی دوای بوکردنــه)رۆژ .کا پدهواره ت بـــه قـــه کـــی تایبـــه یـــه ــــ کۆمـــسیۆن تۆمارنامـــه15

.ب کانی ده ندکراوه سه رامیارییه پهـــــــــه16 ـــــــــ ق ـــــــــه ـ ـــــــــه واره رامیاری ـــــــــان داخوازینام کشـی کۆمـسیۆنی ی پشکه وه کانیان، دوای ئه ندکراوه سه په

بـ، دا نـه و کاتانـه نھـا لـه ن، ته مواری بکه ن، ناب هه که دهــه ــۆ جب ــه کــه کۆمــسیۆن ب ــی ئ ــه جکردن ــه م پ وه داوای ی

.کا موارکردنیان ده ههکـان واره رامیارییـه شـداریکردنی قـه ستی بـه به ـ به مه17

ــه ــه ه ــه ل ــدا، ده بژاردن ــه کان ــۆ ئ ــاوراوی ب ــستی پ ــ لی و بـــه ـــشکهبژارد ه ـــه پ ـــه نان ـــه ش بک ـــی پ ـــه پ ـــه ن ب وی یـــه ـــه پ ـــاوراوان س ـــدکردنی پ ـــه ده. ن ـــکرێ ئ ـــستانه ش و لی

ــاخود نووســینگه شــی نووســینگه پــشکه ــشتمانی، ی ی ی نیبژاردنی پارزگا بکرن، بـۆ ی هه رمی، یان نووسینگه هه

ـــه ـــان وه لکۆین ـــاردنی هـــه و وردبینیکردنی ـــۆ و ن ـــان ب مووی .ندکردنیان سه ۆ پهی نیشتمانی ب نووسینگه

کـا نـد ده سـه کی رامیاری په یه واره ر قه ـ کۆمسیۆن هه18ــه بچتــه کبکــی هــه ــه بژاردن ــه گــه وه، ئ ر زانــی جگــه ل

ی، و لیـستی پاوراوانـه کـه، ئـه ندکردنه سه کانی په رجه مهبـژاردن، شی کردووه بۆ هه که پشکه واره رامیاریه که قهنـدکردنی پـاوراوانی سـه وی پـه یه کانی په رجه موو مه هه

.تدایهکـــی رامیـــاری نـــاب لـــه کبکـــ یـــه واره ر قـــه ــــ هـــه19

کــانی نــدکردنی لیــسته ســه ی پــه وه لــه پــاش مــاوه بکــشته .پاوراوان

م شی چواره به )کان واره رامیارییه یمانیی قه هاوپه(

ی رامیـاری ، یـاخود زیـاتر لـه دوو واره ر دوانـه قـه ـ هه1ک پــک یمانییــه یــه هاوپــه ی رامیــاری مافیــان هــه واره قــه

شیان لـه شکردنی لیستی هاوبه ستی پشکه به بھنن بۆ مهوه ن کۆمسیۆنه ک، که له الیه یه پاوراوان به پی نموونه

.ئاماده بکرێیمانییه یه له هاوپه کی رامیاری مافی هه یه واره ر قه ـ هه2

نھـا ، یـاخود خـۆی بـه تـهشـداری بکـا کانـدا بـه جۆراوجۆرهــشکه وراون پــا ــستی پ ــه لی ــۆ ب ــا ب ــه ش بک ــداربوونی ل ش

.تدا بژاردنکی تایبه ههتـدا بژاردنـی تایبـه کـی رامیـاری لـه هـه یـه واره ر قه ـ هه3

ش بکـا، لـه نھا لیستی پـاوراوان پـشکه ناب خۆی به تهیمانیـــدا مـــان کاتیـــشدا پـــاوراوان لـــه لیـــستی هاوپـــه هـــه

Page 137: govary dangdan 5

145

نـدکردنی سـه ت بـه پـه کـانی تایبـه موو داخوازینامـه ـ هه4ی نیـشتمانیی شـی نووسـینگه ب پـشکه کان ده یمانه هاوپه

ـــه ـــرن، ه ـــسیۆن بک ـــا ده روه کۆم ـــشکه ه ـــکرێ پ ـــی ش شی کان، یاخود نووسـینگه رمه ردنی ههبژا ی هه نووسینگه

کــی دیــاریکراویش یــه بژاردنــی پارزگــا بکــرن، مــاوه هــهـــشان ده ـــه نی ـــه الی ـــرێ ل ـــسیۆنه ک ـــدا ن کۆم ـــه تیای وه، کربگیـرن، یمـانی وه ندکردنی هاوپـه سه کان بۆ په داخوازییه

و کـیش لـه پـش، یـاخود لـه پـاش ئـه یه هیچ داخوازینامه .اگیرێرن ماوه نیشانکراوه وه

یمانیـدا، کان، له کاتی پکھنانی هاوپـه واره رامیاریه ـ قه5کـی یـه کـی نووسـراو بـه پـی نموونـه یـه بـ داخوازینامـه ده

.ن ش بکه وه پشکه ن کۆمسیۆنه سازدراو له الیه :ی تدا ب م زانیارییانه ب ئه که ده ـ داخوازینامه6

.که یمانه واوی هاوپه اـ ناوی ته .کان یمانه واره رامیارییه هاوپه ی قه ب ـ ژماره .که یمانه ک له دروشمی هاوپه یه ج ـ ونه

ــه ــاوی ئ ــه د ـ ن ــانه و ک ــه س ــه الی ــه ی ل واره ن قران لـه الی ک نونـه وه دانـراون وه کـه رامیارییه

، یـــاخود ر ئاســـتی نیـــشتمانی ســـه کۆمـــسیۆن لـــه .رمی، یان پارزگاکان هه

رۆکـانی ن سـه ه الیـهبـ لـ که ده هـ ـ داخوازینامهوه ئیمـزا کانـه یمانـه په هاو واره رامیاریه موو قه هه

فتای تـداب کانی رسای ره ب کۆپیه و ده بکرێشـی سـی لـه بـه) 9(ی ی لـه مـاده وه به پی ئـه

.دا هاتووه وه یه م په ئهکـرێ ند ده سه وه په ن کۆمسیۆنه که له الیه یمانه ـ هاوپه7 :ی تیادا ب وه ی الی خواره رجانه م مه ر ئه گه ئه

، یـاخود تـی ڕه کـی بنـه و کورتییه می بوونی که اـ نه . دا که وردی له داخوازینامه

بـوونی هـاولکچوون، بـه پـی بۆچـوونی ب ـ نـهــــه ــــاوی هاوپ ــــوان ن ــــه ن ــــسیۆن، ل ــــانی کۆم یم

ــاوو ی کــه رو دروشــمه شــکه پــشکه ــوان ن ــه ن و لــــراوێ، ــــاخود رکخ ــــارت، ی ــــمی پ ــــان دروش ی

کـی لـه ئـارا، یـان یه وه ک، یان بزووتنه یه له کۆمهتـر کـی یمانییـه کی رامیاری، ئاخود هاوپه یه واره قهـــه ـــه ئ ـــه گ ـــاخود ل ـــاربووب، ی ـــشتر تۆم ـــی پ رچ

تۆماربوونداب. بتـه کـه نـه رامیارییـه واره ج ـ ناوو دروشـمی قـه

رپچـی یـاخود سـه. و تونـدوتیژی و قین هۆی رق، سـی ی کـه و نـاب ونـه وی گشتی هی ب له په نه

ربـازیی یاخود هماو سومبولی ئایینی، یاخود سهتیاداب.

ــه8 ــیچ ق ــاب ه ــ ن ــه واره ـ ــه ی ــه هاوپ ــاری ل ــانی کــی رامی یمی دیــــاریکراو بــــۆ وه لــــه پــــاش کۆتــــایی مــــاوه بکــــشتهکـان، واره رامیارییـه شکردنی لیستی پـاوراوانی قـه پشکه

.کان یمانه یاخود هاوپهـــ هـــه9 ـــه ـ ـــه واره ر ق ـــه ی ـــاری ئ ـــش گـــه کـــی رامی ـــه پ ر ل

شـکردنی لیـستی ی دیاریکراو بۆ پشکه کۆتاتییھاتنی ماوهکان لـه یمانه کان، یاخود هاوپه راوه رامیاریه پاوراوانی قه

کـان لـه واره رامیارییـه پاشـماو وه، قـه یمـانی بکـشته هاوپهش شکهبــ لیــستکی نــوێ پــ کــان مافیــان ده یمانــه هاوپــهیـه لیـستکی کـه مـافی هـه ه کـشاو واره ها قـه روه ن، هه بکه

ر لــه دوو گــه کــیش ئــه یمانییــه ش بکــا، هاوپــه نــوێ پــشکهو کاتـه وه، ئـه شـایه ـوه و هه و ئه ی رامیاری پکھات واره قهبـــ دوو لیـــستی جیـــاواز کـــه مافیـــان ده واره ردوو قـــه هـــه

.ن ش بکه پشکهنـدکردنی سـه کـانی پـه رجـه ر مـه گه که، ئه یمانه ـ هاوپه10نـدکران بـۆ سه وه په ن کۆمسیۆنه وسا له الیه واو بکا، ئه ته

.بژاردنکدا ر هه چوونه کبکوه له ههوه ن کۆمـسیۆنه ی دیاریکراو لـه الیـه ـ له کۆتایی ماوه11

ت شـــکردنی لیـــستی پـــاوراوان، رۆژی تایبـــه بـــۆ پـــشکهو ر ئــــه ســــه لــــهکــــرێ بــــۆ تیروپــــشککردن نیــــشان ده

و نـد کـراون سـه ی، که پـه واره رامیارییانه و قه یمانان هاوپهکـی یـه ستھنانی ژمـاره ده ر لیستی پاوراوانیان بۆ به سه له

کـه یمانـه که، یـاخود هاوپـه واره رامیاریه تیروپشک، که قه .سپن نگداندا بچه له کارتی ده

کــانی ژاردنــهب ی لــه هــه یمانییانــه و هاوپــه مــوو ئــه ــ هــه12و وه، ئـه شـنه وه ـده ندکراون، هـه سه پشتردا کۆمسیۆن په

Page 138: govary dangdan 5

146

م هک شی یه به )کان زاراوه(

ریـان رامبـه ی به م واتایانه وه، ئه ی الی خواره م زاراوانه ئه م شی پنجه به

)کانی کۆمسیۆن بیاره( :نن یه گه دهخــــۆی ربــــه کۆمــــسیۆنی بــــای ســــه: ـــــ کۆمــــسیۆن1 .کان بژاردنه هه

ــــهک ــــۆ ستنیــــشان ده ت ده ۆمــــسیۆن شــــوازی تایب کــــا بر ر بـــه هـــه رامبـــه کـــانی بـــه وه یـــه جکردنـــی پـــه جبـــهک، کـه سـزای یمانییـه کی رامیاری، یاخود هاوپه یه راوه قهی واره نــدکردنی قــه ســه ی پــه وه دان، یــاخود لکــشانه پــاره

.وه یمانی بیگرته رامیاری، یاخود هاوپه

ن الیــه بریکارکــه لــه: ی رامیــاری واره ـــ بریکــاری قــه2ســتی بــه نــرێ بــه مــه وه نــاو ده کــی رامیارییــه یــه واره قــه

ـــــــاکیی پۆســـــــهچـــــــاودریکر ـــــــه دنی پ ی وه ی نوکردنکان، بژاردنه و هه کان و ریفراندۆمه بژران ی هه تۆمارنامه

ــاوه ــه ڕپکــراویش ده ب ــه الی ــ ل ــه پــی وه ن کۆمــسیۆنه ب ب .و یه یاساو په

م شه شی شه به

)ژی کارپکردنرۆ(ـــه ـــه ئ ـــه م پ ـــه ی ـــه رۆژی پ ـــه ســـه وه ل ـــه الی ـــدکرنی ل ن ن .کرێ وه کاری پده ه(../../....)ران له نی کۆمیسه نجومه ئه

ــ رــسای ره3 واره فتــاری بریکــارانی قــه رــسای ره: فتــار ـ .چن رده وه ده ن کۆمسیۆنه کان، که له الیه رامیارییه

په 2008سال ) 6(وی ژماره یه )کان واره رامیارییه بریکارانی قه( م شی دووه به

)کان واره رامیارییه کانی قه ڕپکراویی بریکاره باوه(

ران نــی کۆمیــسه نجومــه ی بــه ئــه تــه ســه و ده بــه پــی ئــهــه مــاده ــه یاســای ) م شــته هــه(ی بگــهی)4(ی دراوه ل ل

کــان ژمــاره بژاردنــه خــۆی هــه ربــه کۆمــسیۆنی بــای ســهواره و قـــــــه پـــــــارت(و یاســـــــای 2007ســـــــای ) 11(

ــه ــان رامیاریی ــاره )ک ــانی ژم ــای 97(و فرم ، )2004ی س :وه ی خواره وه یه م په رکردنی ئه بیارماندا به ده

ی کـانی پۆسـه ـ بریکاران تـوخمکی گرنـگ لـه توخمـه1هــــنن، رۆیــــشیان لــــه چــــاودریی دیمۆکراســــی پکــــده

ـــه ـــه جب ـــی پۆس ـــه جکردن ـــه وه ی نوکردن ی ی تۆمارنامـــران هـــه بژ فراندۆمـــهـــه و هـــه کـــان و ر ـــ بژاردن ـــه ب ه کانت بـــه بـــاره شـــکردنی راپـــۆرت ســـه ســـتی پـــشکه بـــه مـــه

.یپاوێ ی ده واره رامیارییه و قه و خاونیی ئه نی بالیهــه2 ــ ه ــه ـ ــوو ق ــارکراوه م ــه تۆم ــه الی واره رامیاریی ــان ل ک

یــه نــاو لــه بریکــاران بنــن بــۆ کۆمــسیۆندا مافیــان هــهی ی تۆمارنامــــه وه ی نوکردنــــه چــــاودریکردنی پۆســــه

ــــه ــــرا ه بژــــه ن ــــان و رفراندۆم ــــه ک ــــه و ه ــــان، بژاردن کم جۆره ڕ به کا باوه ده وانه یه و په کۆمسیۆنیش به پی ئه

.دا بریکارانه ده

)ستپک ده(

کــان بــه پــی ردنــهبژا خــۆی هــه ربــه کۆمــسیۆنی بــای ســهزرا، کــه ببتــه تاقــه دامــه2007ی )11(یاســای ژمــاره

ــــه ده ــــاتی ه ــــدا، کۆمــــسیۆنیش س ــــه عیراق ــــژاردن ل بنــی و خــاوه نــه خــۆو بالیــه ربــه یــی ســه کــی پیــشه یــه ســته دهو له ژر چاودریی ته وه ندی ده و پابه تیی واتاییه سایه که .راندایه نی نونه نجومه ئه

دا، که به پـی و بریکارانه ده نھا به ـ کۆمسیۆن رگه ته3ـــه ـــاوه رجـــه م ـــان ب ـــ ده ک ـــان پ ـــه ڕی ـــه روه درێ، ه ـــا ب و ه

وه، کـــه کانـــه یـــهواره رامیاری ن قـــه ی لـــه الیـــه پاوراوانـــهی وه ی نوکردنـــه تۆمـــاربن بـــۆ چـــاودریکردنی پۆســـه

Page 139: govary dangdan 5

147

ــ مــه4 کــان رازی بــن واره رامیارییــه رجــه بریکــارانی قــه ـ، کۆمـسیۆنیش بـۆی نـدی بـن ر رـسای بیـارو پابـه سه لهــه ــاوه ه ــه ب ــه ی ــه ه ــدان ل ــ ڕپ ــارێ بک ــه شتهر بریک وه، ک

.فتار پشل بکا رسای ره

م شی سیه به )کان واره رامیارییه کانی کاری بریکارانی قه رجه مه(

و شـونی ر بـه رێ رامبـه رپـرس نییـه بـه ـ کۆمسیۆن بـه1و ئاساییـشیی بریکـارانی ندروسـتی و تـه کـان ندیکردنه یوه پهـــه ـــه ق ـــشکه واره رامیاریی ـــاخود پ ـــان، ی ـــه ک ر شـــکردنی ه .ک بۆیان مهکۆر بــه رامبــه رپرســه بــه کــی رامیــاری بــه یــه واره ر قــه ـــ هــه2

رجــی پویــست بــۆ و خــه ک و شــونی کۆمــه گــشت رێو کــان ندییــه یــوه و پــه وه لــه گواســتنه(کــارکردنی بریکــارانی

رجییانــه ناگرتــه م خــه ، کۆمــسیۆن هــیچ لــه)جیــی نیــشتهاری ناب ی رامی واره ها بریکاری قه روه هه. ستۆی خۆی ئه

: ک کـاربھن، وه کی کۆمـسیۆن بـه یه سه ره و که هیچ تفاق .و ئوتۆمبل کان ئامره

ی، کـه وه ر بـه رامبـه رپرسن بـه کان به واره رامیارییه ـ قه3ــه ــه ت ــه مــوو پــه واوی هــه ب ــه ی ــوه وو رــساکانی ب بردنــی ڕو بژــــران ی هــــه ی تۆمارنامــــه وه ی نوکردنــــه پۆســــه

ــه ــه کــان رفراندۆم ــه و فرمان ــانی بن ــشانی مــای ره ک ــار نی فتکانیـان ست بـه چاالکییـه ی ده وه ر له ن به بریکارانیان بده

.ن بکهــ بریکــاری هــه4 ــه ـ ــه واره ر ق ــاری ده ی ــزا کــی رامی ــ ئیم بــه ــسوله ســه ل ــاوه ر پ ــه وه ی ب ــا، ک ــدان بک ــرێ، ری ده ڕپ گبــ کــارتی کــان ده واره رامیارییــه هــا بریکــارانی قــه روه هــهره بـۆ سـه ی خۆیـانی لـه بـ، کـه ونـه تریـان هـه ی اسنامهن

ـــــدۆم ســـــانه و کـــــه ی ئـــــه وه ئـــــه و ی بـــــه کـــــاری رفرانســـتن، دنیـــا بـــن لـــه ناســـینی ـــده کـــان هـــه بژاردنـــه هـــه

.کانیان ناسنامهکـان بـه هـیچ جـۆرێ نـاب واره رامیارییه ـ بریکارانی قه5ــ وه رداربــن لــه کــاری نوکردنــه ســت وه ده ی هی تۆمارنام

م بۆیان کان، به بژاردنه و هه کان و ریفراندۆمه بژران ههـــه ـــده ه ـــاژه ب ـــه ئام ـــه ی ـــه ئ ـــه ن ب ـــسیۆن ب ـــدامانی کۆم ن

ی وه ر بـــــه نوکردنـــــه رامبـــــه وه بـــــه لپرسراوانیـــــشیانهکان، بژاردنه و هه کان و رفراندۆمه بژران ی هه تۆمارنامه

بژاردن، یاخود ههتیی رایه به ڕوه رۆکی به ها به سه روه ههکـشه، نـدێ ت بـه هـه بـاره نی کۆمسیۆن سـه نجومه به ئه

وێ و بیانــه بوونیانــدا درووســت بــوون کــه لــه کــاتی ئامــادهنـد رج نییـه پابـه ندامانی کۆمـسیۆنیش مـه بیورووژنن، ئه .ویان رووبوونه بن به رووبه

کانی خۆیان بـۆ کان تبینیه واره رامیارییه ـ بریکارانی قه6وه، کــه نــه کــه رزده بــه کــان واره رامیارییــه رۆکــی قــه ســهیـه و کاتـه بـۆی هـه ش ئه که واره رامیارییه قه. ریانن نونهتیــی رایــه بــه ڕــوه رۆکــی بــه ڵ ســه گــه ک لــه یــه ر کــشه هــهم کردنـی ئـه رنـه سـه له کاتی چـاره. بژاردندا بوروژن هه

ش ک پـشکه هی زایینامه یه ناڕه شدا، ئیتر بۆی هه یه کشه .کان بکا نی کۆمیسه نجومه ش به ئه پشکه

م شی چواره به )رۆژی کارپکردن(

ـــه ـــه ئ ـــه م پ ـــه ی ـــه رۆژی پ ـــه ســـه وه ل ـــه الی ـــدکرنی ل ن نوه کـاری ه)2008/ 4/ 22(ران له نی کۆمیسه نجومه ئه

.کرێ پده

په 2008ی سای )7(وی ژماره یه( رانبژ ی هه ی تۆمارنامه وه نوکردنه

ران نـی کۆمیـسه نجومـه ی به ئـه ته سه و ده ستن به پشتبهـــه مـــاده ـــه یاســـای ) شـــت هـــه(ی بگـــه) 4(ی دراوه ل ل

کــان ژمــاره بژاردنــه خــۆی هــه ربــه کۆمــسیۆنی بــای ســهـــای 11 ـــه ده2007ی س ـــدا ب ـــه ، بیارمان ـــی ئ م رکردن :وه ی الی خواره وه یه په

Page 140: govary dangdan 5

148

)ستپک ده(

کــان بــه پــی بژاردنــه خــۆی هــه ربــه کۆمــسیۆنی بــای ســهزرا، کــه ببتــه تاقــه دامــه2007ی )11(یاســای ژمــاره

ــــه ده ــــاتی ه ــــدا، کۆمــــسیۆنیش س ــــه عیراق ــــژاردن ل بنــی و خــاوه نــه خــۆو بالیــه ربــه یــی ســه کــی پیــشه یــه ســته دهو له ژر چاودریی ته وه ندی ده و پابه تیی واتاییه سایه که .راندایه نی نونه نجومه ئه

م که شی یه به )کان زاراوه(

ریـان رامبـه ی بـه م واتایانـه وه ئـه ی الی خوار م زاراوانه ئه :نن یه گه دهخــــۆی ربــــه کۆمــــسیۆنی بــــای ســــه: ـــــ کۆمــــسیۆن1 .کان بژاردنه ههسـتووری کۆمـاری ک لـه ده وه: ران نی نونـه نجومه ـ ئه2

.دا هاتووه2005عیراق سای .ران نی کۆمیسه نجومه ئه: ن نجومه ـ ئه3ـــ تۆمارنامـــه4 ـــاوی یـــه تۆمارنامـــه: بژـــران ی هـــه ـ کـــه ن

ـــــۆ ده هـــــه ـــــه ب ـــــی شـــــیاویان تدای ـــــه بژران نگـــــدان ل .کاندا بژاردنه و هه کان ریفراندۆمه

کـه کۆمـسیۆن ــ جگایـه:بژـران ندی تۆمـاری هـه ـ ناوه5وه بژـر لـه رگایـه با، هـه ی ده ڕوه کاو به ستنیشانی ده دهتیـی خـۆی، سـایه ان دنیاب له راسـتیی زانیـاریی کـهتو ده

و گۆڕانکارییان تیـادا یه بژراندا هه ی هه که له تۆمارنامه ).زیادکردن، البردن، چاککردن، گۆڕین، راگوزان(بکا بریتییه له لیـستی : تایی ره بژرانی سه ی هه ـ تۆمارنامه6ی ۆسـهنگـدان پـش پ بژرانـی شـیاو بـۆ ده کانی هـه ناوه

).زیادکردن، البردن، چاککردن، گۆڕین، راگوزان(بریتییه له لیـستی : تایی ره بژرانی سه ی هه ـ تۆمارنامه7ی نگـدان پـاش پۆسـه بژرانـی شـیاو بـۆ ده کـانی هـه ناوه

، کـه )زیادکردن، البـردن، چـاککردن، گـۆڕین، راگـوزان( .جگای تانه نین

یـه، کـه لـه پـاش راقیـهو عی ئـه: بژـری راگـوزراو ـ هـه8

جی مل له شونی نیشته به دواوه به زۆره9/4/2003 .تر له نو عیراقدا وه شونکی ته وه راگوزراوه وامییه رده به

م شی دووه به )نگدان شیاوی بۆ ده(

بـن بـۆ وه هـه ی خـواره رجانـه م مـه بژـردا ئـه ب له هـه دهکان بژاردنه و هه نکا شداریی ریفراندۆمه ی بتوان به وه ئه :بکا .ز عیراقی ب گه ب به ره ـ ده1 .واوب ـ شیاوی ته2دایــک لــه31/12/1990ر لــه بــ لــه، یــاخود بــه ـــ ده3

بووب. و بژرانــدا تۆمــار بــووب ی هــه ـــ نــاوی لــه تۆمارنامــه4

ی له و بیارنامانه مان پارزگاب به پی ئه جی هه نیشته .رچوون وه ده کۆمسیۆنه

و رامیـاریی خـۆی کردنی مافی شارستانی نی پیاده ـ خاوه5ب. کـانی، کـه لـه بژری راگـوزراو بـه پـی بیارنامـه ـ هه6

.کرێ رچوون تۆمارده وه ده کۆمسیۆنه

م شی سیه به )بژران تۆمارکردنی هه(

کـانی ی زانیارییـه بژران به پی بناغه ی هه ـ تۆمارنامه1

و ب دنی گشتیی فۆرمی خۆراک دهشکر نو سیستمی دابهی تۆمارکردندا به هۆی گۆڕانتیاداکردنیـدا و ماوه له کات

) زیـــادکردن، البـــردن، چـــاککردن، گـــۆڕین، راگـــوزان( .درێ یان پ ده ره پهشـداربوونی رجی یاسایی تدا بـ بـۆ بـه س مه رکه ـ هه2

خرابتــه و نــاوی نــه کــان بژاردنــه و هــه کــان لــه ریفراندۆمــهیـه داوا لـه وه، مافی هـه بژرانه تایی هه ره ی سه مارنامهتۆنـه بژـران بکـا، کـه نـاوی بخـه ندی تۆمـارکردنی هـه ناوه

ـــــــه ی هـــــــه تۆمارنامـــــــه ـــــــشاندانی . وه بژران ـــــــاش نی پــه ــه ب ــه گ ــیاوه نام ــه ش ــانی، ک ــستی ک ــه پوی ــسیۆن ب و کۆم .زان ده

Page 141: govary dangdan 5

149

نی یـه دنیـابن لـه بـوو کـان مافیـان هـه بژره شیاوه ـ هه3و داوای بژـران تـایی هـه ره ی سـه کانیان له تۆمارنامه ناوه

البردن، چاککردن، (ن کانیان بکه ی زانیارییه وه چاککردنه ).گۆڕین، راگوزان

بژـــران لـــه نـــدی تۆمـــارکردنی هـــه ــــ کۆمـــسیۆن نـــاوه4و مـژووی و لـه شـون وه کاتـه ری عیراقدا بـۆ ده رتاسه سه

کانیـان سـت بـه کـاره وه ده ۆنهن کۆمـسی دیاریکراو له الیه .ن که دهران بکـا نگـده کـانی تۆمـاری ده نـده ئاگاداری نـاوهب ـ ده5

ـــاره ســـه ـــه ب ـــه ه ـــه ت ب ـــه ر گۆڕانکاریی ـــه تۆمارنام ی ک لــه ــاوه ه ــه م ــدا ل ــه بژاردن ــه وه ی نوکردن ــه ی تۆمارنام دا ک

.رووبداکــــان ی زانیارییــــه وه کــــانی چاککردنــــه ـــــ داخوازینامــــه6ر بـه) دن، البـردن، چـاککردن، گـۆڕین، راگـوزانزیادکر(

ــــه ــــه دوای ئ ــــاخود ل ــــه، ی ــــاوه ل ــــسیۆن و م ی، کــــه کۆم .رناگیرن کا، وه ستنیشانی ده دهـــ هـــه7 ـــه ر هـــه ـ ـــین تۆمارنام ـــه دوای ـــاوی ل ـــرێ ن بژ یـــده ده ـــه نگ ـــار ن ـــدا تۆم ـــه ران ـــه ریفراندۆم ـــووب ل ـــان ب و ک .نگ بدا کاندا ناتوان ده بژاردنه ههو بـ بژرانـدا هـه ی هـه ک له تۆمارنامه زانیارییهر ـ هه8

.زانرێ کراب، به زانیاریی راست ده چاککاریی تیادا نهسـ ب، یاخود که وه ده که سه ن که ـ تۆمارکردن له الیه9

ن رجـــ، کـــه لـــه الیـــه لومـــه ری بـــ بـــه پـــی هـــه نونـــه . ربچ وه ده کۆمسیۆنه

م شی چواره به

)و هی چوونی په ڕوه به(

کـانی ی فرمانـه وانـه وێ ناکرێ له پچه یه کار به هیچ په .وه ب یه م په ئه

م شی پنجه به )رۆژی کارپکردن(

ـــه ـــه ئ ـــه م پ ـــه ی ـــه رۆژی پ ـــه ســـه وه ل ـــه الی ـــدکرنی ل ن نوه کـاری ه)2008/ 6/ 24(ران له نی کۆمیسه نجومه ئه

.کرێ پده@òŠbàˆ@õìò‹îóqI8@H@ôÜb@õ2008@@

IØóÜbäóØç‡äbîó aŠ@ôäbH@@ــة ــةالتةى ب ــنت بةودةس ــشت بةس ثئةجنومـــةىن آؤميـــسةران دراوة

لة) هةشت(برطةى ) 4(لةمادةى ياساى آؤمسيؤىن باالى سـةربةخؤى

ى سـالى11هةلبذاردنةآان ذمارة ، بريارماندا بـة دةرآـردىن2007

:ئةم ثةيرةوةى الى خوارةوة( )دةستثيك

ــةربةخؤى ــالى سـ ــسيؤىن بـ آؤمـــاىهةل ــةثيى ياس ــةآان ب بذاردن

ــارة ــةزرا،2007ى ) 11(ذم دامآــة ببيتــة تاقــة دةســةالتىهةلبـــذاردن لـــة عرياقـــدا،ــشةىي ــتةيةآى ثي ــسيؤنيش دةس آؤمســةربةخؤو بياليةنــةو خــاوةىنآةســايةتيى واتاييةوثابةنــدىــاوديرى ــةذير ضـ ــةو لـ دةولةتـ

.ئةجنومةىن نوينةرانداية بةشى يةآةم( )زاراوةآان

ــ ــوارةوةئ ــةى الى خ ةم زاراوانئةم واتايانـةى بةرامبـةريان

:دةطةيةننــسيؤن .1 ــاالى:آؤم ــسيؤىن ب آؤم

.سةربةخؤى هةلبذاردنةآان-:تؤرى راطةياندىن عيراقـى .2

دةزطايةآى سةربةخؤية ئـةوئةرآةى ثيسثير دراوة، آـةزانيارييةآان بالو بكاتةوة

)66(بة ثيى فرماىن ذمـارة ).2004(ى سالى

ــةت .3 ــساآاىن هةلمــ -:ريــرينماييةآاىن بالوآردنـةوةىراطةيانـــدن لـــة مـــاوةى

.هةلبذاردنةآانداــةت .4 ــاوةى هةلم ــةو-:م ئ

ماوةيــةى لــة رؤذى تؤمــارآـــردىن ثـــاليوراوان لـــةآؤمسيؤن دةستثيدةآا و بـة

ــة) 24( ــةر ل ــذمير ب آات

Page 142: govary dangdan 5

150

آةنالــــة-:راطةيانــــدن .5ــؤ ــدةآانن بــ تايبةمتةنــطةياندىن هةوال، زانيـارى،بابةتى خؤشى بةسـةر بـردن

.بؤ جةماوةرى طشىت ــارى .6 ــةوارةى راميــ -:قــ

ريكخراويكــة وةآــو ثــارتىسياسى، يان آةسـى آـة لـة

ى سـالى) 97(اىن ذمـارة فرملة ياساى ثارتةآان) 2004(

و قةوارة راميارييةآانـدا .ثيناسة آراوة

دوو، يـــان-:هاوثـــةمياىن .7ــةوارةى ــة دوو ق ــاتر ل زيــؤ ــةوة آـ ــارى ثيكـ راميـــاو ــة ثينـ ــةوة لـ دةآاتـثيــــشكةشكردىن ليــــستيكىــة ــاتوو ل ــى ثيكه هاوبةشثاليوراوان لة هةلبـذاردىن

.دياريكراوداــس .8 ــارري ــساى-:اى رةفت ري

رةفتارى راطةيينةران، آـة .لة آؤمسيؤنةوة دةرضووة

بةشى دووةم

)راطةياندىن خاوين( لةطةل جيبةجيكردىن بنةماى..1

ماىف رادةر برين و طةيشنت بـةــةنالى ــارى، آــــ زانيــــــةواو ــةآان دةىب ت راطةياندنوردو خاوين و ىب اليةنطرى بن

ييـةآان ولة طةياندىن زانيار دةىب بياليةنانة مامةلة لةطةلهةموو قةوارة راميارييـةآانو هاوثةميانة راميارييةآاندا

.بكةن

جةخت لةسةر هةموو آـةنالى.2ــة ــة رةمسييـــ راطةياندنـــــؤ و ــة رادي ــةآان ب عيراقييــالو ــةآان و بــ تةلةفزيؤنــآراوةآانييةوة بكرى ، آة بةيةآــساىن زانيــارى بطةييننــة

ــةوارة ر ــةآان وقـ اميارييـــةآان و هاوثةميانةراميارييــ .ضاالآييةآانيان بؤ خبةنة روو

ــةموو. 3 ــشىت هـــ بانطهيـــآةنالةآاىن راطةياندىن عيراقىبة راديؤ و تةلةفزيؤنةآان وبالو آراوةآانييةوة بكرى بـؤــى ــةوةى نرخـ ــةمرت آردنـ آـراطةياندنــةآان و لــة رؤذاىنهةلمـــةتى هةلبـــذاردن بـــة

ئةم هةلمةتانـةتايبةتى، آة سروشــىت نيــشتمانييان هــةىب ومةبةسىت بازرطانييان لـة دوا

.نةىب آةنالى راطةياندنـةآان/ أ.4

دةىب بة رووىن ئاماذة بؤ ئةوةبكــــــــــةن، آــــــــــةــةآان و زانيارييةرةمسييـــــداتاآان و آـار راييـةآان وــة ــذاردن ل ــةيرةآاىن هةلب ثــةربةخؤى ــاالى س ــسيؤىن ب آؤم

ة دةردةضن وهةلبذاردنةآانةوــاآو ــةو ت ــالو بكرين ــىب ب ناش

.نةزانرى راسنت آةنالى راطةياندنةآان دةىب/ب

ــة ــرن ل ــة دوور بط ــان ب خؤيــاخود ــيواندىن ، يــــ شــــدةســــــتكاريكردىن هــــــةرزانيارييةك لـة آؤمـسيؤنةوةدةر دةضـــى ســـةبارةت بـــةوبابةتانةى ثةيوةنـدييان بـةهةلبذاردنةوة هةيـة، ئةطـةر

يانة بة ضارةضى ئةو زانياري بن وةآو راطةياندن، يـاخودداتــا، يــاخود هــةوالى طــشىت

.راطةياندن بةشى سييةم

بةآارهيناىن آةنالى (

Page 143: govary dangdan 5

151

ــةنالى.1 ــشتكردىن آ ــانط هي ب

ــة راطةياندنـــــــــــــــرةمسييةعيراقييةآان بة راديؤــالو ــةآان و بـ و تةلةفزيؤنـ

سوودى آـاتىآراوةآانةوة بؤ ثةخـــــشكردىن بابةتـــــةآاىنهةلبذاردن بة يةآـساىن و بـةنرخــى هــةرزانرت بــؤ قــةوارةراميارييــةآان و هاوثةميانــة

.راميارييةآاننـــاىب هةولبـــدرى هـــيض.2

آةناليكى راطةيانـدىن عرياقـىدةســـتكارى بكـــرى، يـــاخودسانسؤر بكرى، يـاخود سـاختةبكرى، يان بـة ئةنقةسـت بـة

كى بالو بكريتـةوة، يـانناريزانيارىي ىل البربى، بة تايبةتىئةو زانيارييانـةى ىل البـربى،آة بة تـةواةى آـار دةآةنـةسةر تيطةيشتىن بابـةتى، يـانــةن ــة الي ــدا ل رووداوى تياي

ــةماوةرةوة دةىب..... جـــــزانيارييةآاىن ثةيوةنـدن بـةآار راىي و بةرنامةى راميارىي

ضينة و بنـةماىهةلبذاردن بن رةمسييات هةىب و لـة آؤمـسيؤىنبـــــــاالى ســـــــةربةخؤ ى .هةلبذاردنةآانةوة وةرطريابن

ــدىن.3 ــشتىن راطةيان ــانط هي بئةليكرتؤىن بكرى، آـة بنـةماىيةآساىن بثاريزى و ريطاى دووبةرةآى، يان دوور خـستنةوةىــارى ــةآى رامي ــةر قةوارةي هيــاخود ثــاليوراو نــةدا لــة

ــ ــاتى بـ ــشتكردىنآـ انط هيـريكخةراىن هةلمةتى هةلبذاردنبـــؤ بةشـــداريكردنيان لـــةبةرنامةآاىن بؤ ئةم مةبةسـتةدةنـــوينرين، دةىب سياســـةتىبانط هيشتةآانيش بة تةواوىبربى بةريوةو بة يةآساىن ذن وثياو ريطاى بةشداريكردن لـة

.بةرنامةآةآاندا بدرى ــةآان و.4 ــةوارة رامياريي قاوثةميانةآان و ثـاليوراوانه

ماىف هةلمـةتى هةلبـذاردنيانــةوةى ــالو آردن ــة ب ــة ب هةيــاى ــة ريط ــةرةآانيان ل ثؤســدىن ــةآاىن راطةيانــ آةنالــعيراقييةوة بةو آؤمةآييانةىثييــان دةدرى و راطةياندنــةبالوآراوةآانيش ئةم ثؤسـتةرةراميارييانــةيان بــة هةنــدى

.آةنةوةمةرجى سادة بؤ بالودةثةخشكردىن خـؤراىي سـةبارةت.5

بةو زانيارى ئةم بةرنامانـةبــــة خــــؤراىي ثيــــشكةشىآةنالةآاىن ثةخش و راطةياندىنناوابةســــتة بــــة تــــؤرىراطةياندنةآانــةوة بكــا بــؤئةوةى بـة ىب دةسـتكارى بـالو

.يان بكاتةوة

بةشى ثينجةمهؤشيار آردىن هةلبذيران و (

)راطةياندىن طشىت بة ثيى ثـةيرةوى هةلمـةتى .1

هةلباردن، بـة وردى و بـةآاتى آوجناو ئةرآى طةياندىنآـــارى بـــةريوة ضـــوون ىــة ــذاردن ب ــةى هةلب ثرؤسخوينـــةران و بيـــسةران وبينةران دةآةيتـة ئةسـتؤىــدىن ــةآاىن راطةيانـ آةنالـعيراقــى زانيارييــةآانيش،آة ثةيوةسنت بة آـار راىي و

سياســـــةتىبةرنامـــــةو دةىب لةسـةر. هةلبذاردنةوة

بنـــةماى روون و ثـــاراووراسىت و رةمسى بـن، آـة لـةآؤمــسيؤىن بــاالى ســةربةخؤىهةلبذاردنةآانـــــــــةوة

.وةرطرياون ماوةى راطةياندىن هةلمـةتى .2

Page 144: govary dangdan 5

152

بةشى شةشةم

ئامادةبووىن آةنالةآاىن (راطةياندن لة بارةطاآاىن

)آؤمسيؤندا ئــةو نوينةرانــةى لةاليــةن .1

آةنالةآاىن راطةياندنـةوةنــو ــضنة نيـ ــةوى بـ بيانـــسيؤن وةك ــاىن آؤم بارةطاآــة ــشتماىن ل ــينطةى ني نووس

او نووســــينطةآاىنبةغــــدآؤمسيؤن لة ثاريزطاآاندا،دةىب رةزامةنـــــدى لـــــةليثرسراوى راطةياندن لـةو

.نووسينطانة وةربطرن ئةو نوينةرانةى لـة اليـةن .2

آةنالةآاىن راطةياندنـةوةنــو ــضنة نيـ ــةوى بـ بيانـناوةندةآاىن تؤمار آـردن وناوةنــــدةآاىن ســــندووقىــستطةآاىن ــدان و ئيـ دةنطـ

ى دةنطةآان دةىبجياآردنةوةباوةرنامةى راطةياندىن لـةآؤمسيؤن وةر بطرن و ئيمزا .لةسةر ريساى رةفتار بكةن

ناىب وينةى هـيض آةسـى بـة .3

آاميرا، ياخود بـة ظيـديؤلة نيو ئةم بارةطايانـةداــدىي ــةر رةزامةن ــريى ئةط بط.تةواو بؤ ئةوة وةر نةطريى تةنانةت لة ثاش رازيبـووىن

يريش، نــاىب وينةآــة،هــةلربياخود شريىت ظيديؤآة نيةتى

هةلبذيرةآـــة لـــة آـــاتى .دةنطدانةآةيدا خباتة روو

بةشى حةوتةم( )سةرثيضييةآان

ئةجنومــةىن آؤميــسةران بــؤى .1

ــةر ــة ه ــاوةر ل ــة ب هةيــةر ــان ه ــةرى، ي راطةيةنآــــةناليكى راطةيانــــدنبكيشيتةوة ئةطةر سةر ثيضى

ثةيرةوة ولة ريساآاىن ئةم .ريساى رةفتار بكا

ئةجنومةىن آؤميسةران دةتواىن .2

ــتطاى ــة دةســـ داوا لـــــؤ ــى ب ــشتمانيى عيراق نيثةيوةندييــــــــــةآان وراطةياندن بكا سزاى طوجناوــةناليكى ــةر آ ــة دذى ه لــة ــا، آ ــدن دةربك راطةيانسةرثيضى لة فرمانةآاىن ئةمثةيرةوة و ريـساى رةفتـار

.بكا

باال بؤى هةية هةرآؤمسيؤىن .3

آيــشةيةآى تــاواىن طــةورةرةوانةى دادطا بكا ئةطـةربةلطــــــــــــةى رووداىنسةرثيضييةآى تاوانيى بيتة

.بةر دةست

بةشى هةشتةم( )رؤذى آارثيكردن

ــة رؤذى ــةيرةوة لـ ــةم ثـ ئـثةسةندآردىن لةاليةن ئةجنومـةىن

ــة ــسةران ل )19/6/2008(آؤمي .ةوة آارى ثيدة آرىئةجنو مةىن آؤميسةران

Page 145: govary dangdan 5

153

بةشى ضوارةمثابةندبوونةآاىن تؤرى (

)راطةياندىن عيراقى

تؤرى راطةياندىن عيراقى وةكــ ــةآى ثـــ ةخش ودةزطايـــ

راطةياندىن طشىت، آة بودجـةىــةتى ــةن دةولــ ــة اليــ لــعيراقييةوة بؤ دابني دةآرى،لة رووى ياساييةوة ثابةنـدــردن و ــنبري آ ــة رؤش دةىب براطةيانــــدىن هاوالتييــــاىنعيراقـــــى بةمانـــــةى الى

-:خوارةوةرؤشنبري آردىن هةلبذيران و.1

راطةيانــــدىن بيــــسةران وــة ــةبارةت بـ ــةران سـ بينـ

بذاردنــةآان بــة ريطــاىهةلبةآار هيناىن هةوالنامـةآانو بةرنامة تةلةفزيؤنييةآان

.و راديؤآان ــارىي.2 ــشكةشكردىن زانيـ ثيـ

ــؤ ــارآردن بـ ــؤنيةتى آـ ضـهاوالتييان بؤ دةنطدانيان وآار راييش بكرى بؤ طةياندىنئةو زانيارييانة بـة بةشـة

.جؤراو جؤرةآاىن آؤمةل خـؤراىيتةرخانكردىن آاتى . 3

ــةفزيؤىن و ــشى تةل ــؤ ثةخ بستؤديؤ و آةرةستةى هونةرى،آة هةيةتى بؤ ثـاليوراوان،آة بة الى آةمةوة يـةك جـاردةرآةوةن لـة ديالؤطـةآان،يان بةرنامةآان يـاخود لـة

.طفتؤ طؤ راميارييةآاندا ــارى.4 ــةرخانكردىن تؤمــ تــ

ــة ــؤ ب ــةفزيؤىن و رادي تةلخؤراىي بؤ آةنالةآاىن ثةخـشى

ةياندنةآاىن ناوابةسـتةراطثييانــةوة، ســةبارةت بــةوبةرنامانةى، آة لـة برطـةى

سيدا ئاماذةى ثيكرا، بـة ىب .دةستكارى

ثةخشكردىن خؤراىي سـةبارةت.5

بةو زانيارى و بةرنامانةى،آة آؤمسيؤن دةريان دةآـاوــؤرى ــا، ت ــشكةشيان دةآ ثيراطةيانديش ثيويستة بة ثيى

يؤن تؤمـــارىداواى آؤمـــسيتةلــةفزيؤىن و راديــؤىي ئــةمــؤراىي ــة خـ ــة بـ بةرنامانـثيشكةشى آةنالةآاىن ثـةخش وراطةيانــدىن ناوابةســتة بــةتؤرى راطةياندنةآانةوة بكابؤ ئـةوةى بـة ىب دةسـتكارى

.بالو يان بكاتةوة

بةشى ثينجةمهؤشيار آردىن هةلبذيران و (

)راطةياندىن طشىت يرةوى هةلمـةتىبة ثيى ثة .3

هةلباردن، بة وردى و بـةــةرآى ــاو ئـ ــاتى آوجنـ آـــةريوة ــارى ب ــدىن آ طةيانضوون ى ثرؤسةى هةلبذاردنبة خوينةران و بيسةران وبينةران دةآةيتة ئةسـتؤىآةنالـــةآاىن راطةيانـــدىنعيراقى زانيارييـةآانيش،آة ثةيوةسنت بة آار راىي وــةتى ــةو سياســ بةرنامــ

دةىب لةسةر. اردنةوةهةلبذــاراوو ــةماى روون و ث بنراسىت و رةمسى بن، آـة لـةآؤمسيؤىن بـاالى سـةربةخؤىــةوة هةلبذاردنةآانــــــ

.وةرطرياون ماوةى راطةياندىن هةلمةتى .4

هةلبذاردن لة رؤذى تؤمارآردىن ثاليوراوان لةاليـةنآؤمسيؤنةوة دةسـتثيدةآاو

Page 146: govary dangdan 5

154

بةشى شةشةمئامادةبووىن آةنالةآاىن (

راطةياندن لة بارةطاآاىن )آؤمسيؤندا

ئةو نوينةرانـةى لةاليـةن .4

آةنالةآاىن راطةياندنةوةنــو ــضنة نيـ ــةوى بـ بيانـبارةطاآــاىن آؤمــسيؤن وةكنووســينطةى نيــشتماىن لــةــينطةآاىن ــداو نووسـ بةغـــة ــسيؤن لـــــ آؤمـــــــدا، دةىب ثاريزطاآانـــــرةزامةندى لة ليثرسـراوىراطةيانــــــدن لــــــةو

.نووسينطانة وةربطرن ئةو نوينةرانةى لة اليـةن .5

آةنالةآاىن راطةياندنةوةنــو ــضنة نيـ ــةوى بـ بيانـناوةندةآاىن تؤمار آردن وــندووقى ــدةآاىن سـ ناوةنـدةنطـــدان و ئيـــستطةآاىنــةآان ــةوةى دةنط جياآردن

ــةىدةىب باوةرنامــــــــراطةيانــدىن لــة آؤمــسيؤنوةر بطرن و ئيمزا لةسـةر

.ريساى رةفتار بكةن ناىب وينةى هيض آةسـى بـة .6

آاميرا، ياخود بة ظيـديؤلة نيو ئةم بارةطايانةدابطــريى ئةطــةر رةزامةنــدىيتـــةواو بـــؤ ئـــةوة وةر

تةنانةت لـة ثـاش. نةطريىرازيبووىن هةلربيريش، نـاىب

ــريىتوي ــاخود ش ــة، ي نةآظيديؤآــــــة نيــــــةتى

ــاتى ــة آ ــة ل هةلبذيرةآ .دةنطدانةآةيدا خباتة روو

بةشى حةوتةم( )سةرثيضييةآان

ئةجنومةىن آؤميـسةران بـؤى .4

ــةر ــة ه ــاوةر ل ــة ب هةيــةر ــان ه ــةرى، ي راطةيةنــدن ــةناليكى راطةيانـ آـــةر ــةر س ــشيتةوة ئةط بكيثيــضى لــة ريــساآاىن ئــةم

يساى رةفتـارثةيرةوة و ر .بكا

ئةجنومــــةىن آؤميــــسةران .5

دةتواىن داوا لة دةسـتطاىــؤ ــى ب ــشتمانيى عيراق نيــةآان و ثةيوةندييـــــــــزاى ــا س ــدن بك راطةيانطوجنـــاو لـــة دذى هـــةرــدن ــةناليكى راطةيانـ آـدةربكا، آة سةرثيـضى لـةفرمانةآاىن ئةم ثةيرةوة و

.ريساى رةفتار بكا

ةآؤمسيؤىن بـاال بـؤى هةيـ .6

ــاواىن ــشةيةآى ت ــةر آي هطةورة رةوانةى دادطا بكائةطـــةر بةلطـــةى رووداىنسةرثيـــضييةآى تـــاوانيى

.بيتة بةر دةست

بةشى هةشتةم )رؤذى آارثيكردن(

ئـــةم ثـــةيرةوة لـــة رؤذىثةسةندآردىن لةاليةن ئةجنومةىن

ــة ــسةران ل )19/6/2008(آؤميآ ة ث آا ة ة

Page 147: govary dangdan 5

155

نگۆک رهه فه

سمعة، سلوک ئاکار حاضر ئاماده

بووان ئاماده حضور رک ئه واجب، وظیفة

مینداری گشتی ئه االمین العام مینداریی گشتی ئه االمانة العامة

نجام ئه نتیجة ن نجومه ئه مجلس

ندام ئه عضو

علیا با ڕپدان باوه اعتماد

فقرة بگه شھادة بوانامه

ریب بدیل قرار بیار اقرار بیاردانر بیارده مقرر

وکیل، مندوب بریکار مجال بوار حسب به پی

رپرستی به مسؤولیة م رده به امام

بردن ڕوه به ادارة تی رایه به ڕوه به ادارة

رتی به ڕوه به ندیریة، دائرة چوون ڕوه به سریان

ی به گوره حسب نامه گه به وثیقة

ن به وعد ندان به تعھد

ل به ناوی گه باسم الشعب تظلم بدادی

ن بالیه محاید

نگ پارسه راجح نگی پارسه رجحان

اموال پاره محافظة پارزگا

محافظ پارزگار حمایة، محافظة پارزگاری حمایة، محافظة پارزگاریکردن

ر پارزه محامي یة، حمیةحما پارزی

ملحق پاشکۆ نزیه پاک نزاهة پاکی ترشیح پاوتن مرشح پاوته

استنادا الی پاپشت به مشروع پۆژه عملیة پۆسه مختص پسپۆڕ اختصاصي پسپۆڕی خلف پشت

ستن به پشتبه استنادا الی ندکردن سه په صدیق مصادقة، ته و یه په نظام یمان په حلف

ستن یمان به په تحالف یماندان په اعطاء وعد

وظیفة پۆستوانه پچه عکس، ضد وه پداچوونه تمییز

کشبمسابقة پ اقتراح، مقترح پشنیار

یی پیشه مھني خرق پشلکردن

هیکل پکھاته

طعن تانه جریمة تاوانت تایبه خاص

وه چوونه تھه استئناف

Page 148: govary dangdan 5

156

واوکردن ته انجاز تسجیل تۆمار تسجیل تۆمارکردن سجل تۆمارنامه تکالیف تچوون

وه جیاکردنه فرز

جکردن جبه تنفیذ نائب جگر

مراقب چاودر

رعایة چاودری

ت حکومه حکومة تی حکومه حکومي

جدول خشته نامه خطاب

ختکردن خۆبه تضحیة

قمع داپۆسینر داپۆسنه قمعي محاکمة دادگایی

ر دادوه حاکم ری دادوه محاکمة

رانه دادوه عادلة ری دادوه عدالة

مالیة دارایی سیاق، صیاغة داڕشته

زراندن دامه تعیین، تاسیس جلسة، جلوس، اجتماع دانیشتن

وفاء دسۆزیرچوو ده صادر

زگا ده جھاز ستپک ده دیباجة ستوور ده دستور

سته ده یئةه واژه سته ده عبارة

ت سه ده سلطة

ش ده یجوز ق ده نص نگ ده صوت

ر نگده ده مصوت ند مه وه ده غني، ثري

نجام دوائه النتیجة النھائیة شفافیة دیودیاری

ماضي رابردوو استفتاء راپرسی

تھجیر راگوزانیاندن راگه اعالم ر نه یه راگه اعالمی

اسيسی رامیار سیاسة رامیاری

وه تکردنه ره رفض چاوکردن ره مراعاة

خنه ره نقد گر خنه ره ناقد گرتن خنه ره نقد لگرتن خنه ره انتقاد ندیدان زامه ره موافقة

ز گه ره جنس زنامه گه ره جنسیة

ها ره مطلق وا ره مشروع دور رۆڵ

کشکردن ریشه اجتثاث تنظیم رکخستن

خراو کنهر غیر منظمة قواعد رسا استفتاء ریفراندۆم

تعلیمات رنماییو شون رێ تدابیر

جامعة زانکۆ معلومات زانیاری

سجل المعلومات زانیارینامه اغلبیة زۆرینه

Page 149: govary dangdan 5

157

عد ژماردن رقم ژماره مراة ژن

سنة ساڵ ثروة سامانشکوی سکا سند پشتنامه

ر رانسه سه عموم کی رباره سه اضافي خۆ ربه سه مستقل

رپچیکردن سه مخالفة رکرده سه قائد

تی رکردایه سه قیادة تیکردن رکردایه سه قیادة

کی ره سه رئیسي رۆک سه رئیس تی رۆکایه سه رئاسة

تیکردن رۆکایه سه تراس تی رۆکایه سه رئاسة

، یمینقسم، حلف سوند لف، قسمح سوندخواردن

زا شاره خبیر ت شایه شاهد

اهلیة شیان مؤهل شیاو

الئق شایسته

حکم، احکام فرمانر رمانبه فه موظف

س فه فصل اتحاد فدراسیۆن

رمانگه فه دائرة اتحادیة فیدرای

تالعب، تحایل، حیلة فکردن

باه قه مستند

واره قه کیان واه قه سند، وثیقة

وقت، زمن کات وقتی، زمنی کاتی

عمل کار اعطاء عمل کارپدان

عمل بـ کارپکردناجراءاتاجراء، کارڕایی

عمل کارکردن ادارة کارگیند کارمه موظف

شؤون کاروبارز کاغه ورقة

مرشح کاندید ترشیح کاندیدکردنوه کۆبوونه اجتماع

هجرة کۆچ مفوضیة کۆمسیۆنر کۆمیسه مفوض س که شخص

شخصیة معنویة ی واتایییت سایه کهمینه که اقلیة

کبمنافسة ک

عقد گردان معقد گردراو

عموم گشت عمومي گشتیل گه شعب

ڵ نده گه فاسد ی نده گه فساد

پناو له من اجل

ژر له تحت کارکردن له ابطال

قائمة لیست کفؤ لھاتوو

کفاءة لھاتوویی

Page 150: govary dangdan 5

158

مادة ماده حق مافوه مانه بقاء

فترة ماوه ضمان متمانه مرافعة دادبینی

ست یوه په معني چ ملکه خاضع رج مه شرط

مراسلة نامه

شرف نامووس تحکیم ناوبژیکردنیی ناوچه محلي

محلي ناوخۆییند ناوه مرکز

خشه نه رطةخطة، خریطة، خا دانان خشه نه وضع خطة

مکتب نوسینگهوه نوکردنه تحدیث

ر نونه ممثل، نائب ران نونه نواب تی رایه نونه نیابه، تمثیل

وطني نیشتمانی

تی یمانه هاوپه ائتالف یمانی هاوپه تحالف

تعاون هاوکاری مواطن هاووتی

رمی هه اقلیمي بژاردن هه انتخابات وه اردنهبژ هه اعادة انتخاب بژارده هه نخبة بژر هه ناخب

بژرراو هه منتخب ت مه هه حملة

وه شاندنه وه هه ابطال نگی ماهه هه تنسیق

موارکراو هه معدل موارکردن هه تعدیل

وه هشتنه ابقاء

اقالة وازپھنان استقالة وازهنان

رز وه فصل وه مدانه وه رد

گهوست محطة

قانون یاسا قانوني یاسایی

زدان یه الرب، الله کسان یه متساوي کسانبوون یه تساوي

کسانی یه مساواة وه کالییکردنه یه حسم

Page 151: govary dangdan 5

    

19  

Page 152: govary dangdan 5

    

159  

جةناىب سـةرؤك هـةر لةيةآـةمــرتىن ــاتى وةرطــــــ ســــــليثرسراويتيييتةوة، ثةرؤشـىخـــستنةطةرى ئـــةو ثـــةرىــؤ ــووة ب ــؤى ب ــاىن خ تواناآسةقامطريآردىن بناغـةى تؤآمـةبــؤ يــةآيىت نيــشتماىن لةســةرــشتماىن ــةوافقى ني ــةماى ت بنــة ــرتن لةثيكهاتـــ وريزطـــ

ن و تيكــراى ئــةوبنةرتيــةآاــةى ــة جةماوةريانــ ثيكهاتــثةيوةنديــــــدارن بــــــةــى ــةى عيراقيكــ هينانةآايــفيــــــدراىل دميــــــوآراتى

يةآطرتووةوة لة هةلويستةآانيشدا دةرهـةقــاآان، ــرى ئاس ــةلةى ط بةمةسثابةنـــدى دةســـتووور ئـــةوثرنــسيثنة بــووة آــة يــةآيىتنيشتماىن سةقامطري دةآـةن وةك

حاشــائــامرازيكى زامنكــردىن ــة ــةطرى بةرذوةندييــ هةلنــباالآــــاىن والت، دوور لــــةــدةرى ــةآى تيكــ هةرالنطريييــ

موحاسةسـة( هاوسةنطى ياخود يــان هةرشــتيك آةمتمانــةو)

آـــارى هاوبةســـبة قـــازاجنىهةنديك دةسـتكةوتى بةرتةسـكالوازبكات و هاوثةمياىن ئـةوتؤآــة تــةوافوقى نيــشتماىن لــةــةآاىن و ــرؤك و ئاماجنـــ آـــ

آاىن ثيادةآردىن بـةتالشيوازة .بكاتةوة

لة ضوارضيوةى بايةخـداىن لـةــة ــةخوالدان ل ــشى ب رادةبةريــةرةآى و ــدةآاىن دووبـ دياريـ

آيشمةآيشى سياسى سلىب و ئـةوشتانةى آةدةآرا، والت بـةرةوهةلديرى رووبةرووبوونةوة لةنيوان اليةن و ثيكهاتةآانـداسياســييةآاندا بــةرن، ئــةوا

لة ثيطةى حـزىب يـاخودسةرؤك ــسوآةوتى ــةوة هةلـ نةتةوةييـــرة دوودل ــةآردووة، بطــ نــنةبووة لةوةى رفتارى سياسـىــى ــؤى ملكةضــ ــشتيى خــ طــــراويتيية ليثرســــــــــــــات وةك ــشتمانييةآةى بكـ نيـســيمبوليك بــؤ يــةآبوون لــةــةذموون ــةوةى ه رووبةرووبووندووخستنةوةو خؤبـة هيزآـردىنثالثشت بةزؤرينة ، بةمةبةسىت

ــةآاىنث ــستىن ثيكهاتـ ةراويزخـــةالى ــكاندن بـ ــة، داشـ ديكـتةوافوقى نيشتماىن و ريزطرتنــةآان وةك ــة بنةرتييـــ لـــريسايةآى سياسى بؤ آؤمةل لةثيناوى ضارةسةرآردى جياوازىيــونةآاىن و ــة بريبؤضــــ لــــــى ــدا، رؤليكــ ناآؤآيةآانــــةر ــةرى بةس ــةرى آاريط ئةوثرةوتـــى ثرؤســـةى سياســـى

والتـدا طـرياوةدميوآراسى لـة ــةي ــلةثؤثةآةى هينانةآاي آةضــتبوونةوة ــوهةوايةآى ئاش آةشــردىن ــدا فراوانك ــوو و تيي ببنكــةى نــزم و بالوآردنــةوةىمتمانــةى لــة نيــوان اليةنــةجياجياآاندا بةخؤوة بيىن، لة

نبةيا نامةى نووسينطةى سةرؤك تالةباىنلةبارةى ياساى هةلبذاردىن ئةجنومةىن

ثاريزطاآانةوة

2008/7/24 وة)آوردستاىن نوى ( لة

Page 153: govary dangdan 5

    

160  

لةم جؤرة آةشوهةوا ئيجـاىب وــةطؤرو ئــاواتى متمانــةى ئال

ــان رووةو ــدةرىهاوالتيـ بةنـــراوانرت ــوولرتو ف ــشتماىن ق نيلةسةر بناغةى بةشداريكردن وتةوافوقــدا، ثــرؤذةى ياســاىهةلبـــــذاردىن ئةجنومـــــةىنثاريزطاآان دذى ويسىت دووةمنيــةرةتى و دذى ــةى بنـ ثيكهاتـ

ى تةوافوقى نيـشتماىنثرنيسيثو ثشت بةسنت بة ثيـشيلكرنيكىيةآجار مةترسيدارى دةسـتوورراييكـــــرا، آـــــةدةآريترةنطدانةوةى سلىب هةبيت بةسرئةوةى بـةديهاتووة و ئـةوةى

.ئوميدواية بةدى بيت ثيــشيلكاريية دةســتووريةآةضــةندين مــاددة دةطريتــةوة،بةالم لة هةمووى مةترسيدارتر

ة ثيشيلى طياىن دةستوورئةوةيــة ــات آـ ــةى دةآـ و آرؤآةآـبريتيية لة بنةماى تـةوافوقلة ضارةسـةرآردىن طـشت طرفـتــاوازى ــاآؤآى و جيــــ نــــبؤضوونةآان لة نيوان آوتلةوــدا، ض ــة بنةرةتيةآان ثيكهاتجــاى داهينــاىن بيــد عــةىدةنطـــداىن هنـــيىن لةتاآـــةــةش ــدا، ئةمــــ برطةيةآــــ

يكثيشينةيةآة هةرةشةى آؤمةل ريزبةندى سياسى نـوى دةآـاتــتةو ــةت بةئاراسـ ــة خزمـ آـ

ــيى ــةى سياس ــاوةرؤآى ثرؤس ن .دميوآراسى ناآةن

ئةو اليةنانةى ئةو مومارةسـةنادةستوورييةيان طرتةبةر آةتييـــدا ياســـى هةلبـــذاردىنئةجنومــةىن ثاريزطاآــان لــةثةرلةمانــدا تيثــةرآرا، لــةــارة ــةم آ ــووة آةئ ــان ض بريي

ى طـشت بانطةشـةآاىنثيضةوانةو)موحاسةسة ( خؤيانة بةوةى

ــةوةىي ( ــارطريى نةتــ )دةمــرةتدةآةنةوة، لةطةل ثاراستىنمــاىف ثيكهاتــة نةتــةوةىي وــة ــييةآان ىب طويدانــ سياســزؤرينةو آةمينة، ضونكة ئـةوياســايةى بــةو شــيوةيةى لــةاليــــةن ئــــةم تيمــــةوةــةطريى ــةندآراوة، طؤشــ ثةســ

امطرينةتــةوةىي و تــايفى ســةقدةآات و ثيداطريىي لةسةر ئـةودوو مةيلــة دةآــات وبازنــةىتوندرةوىي و داخـران فـراوان

.دةآات سةرؤك،آة لـةرةفتارى سياسـىمةســوالنةى خؤيــدا بنــةماىتــةوافوق لــة نيــوان ســىثيكهاتةآــــــةوة ئــــــةوــةيان بةرذةوةندييانــــــــآةرةنطدانةوةى بةرذةوةندييةــانن ــشتمانيية باالآـــ نيـــ

ــد ــتوور ووثابةنـــ ى دةســـــووة، ــويىن ب ــةين رين طيانةآــاآةوة ــةثري ياس ــت ب ناتوانيبــضيت، آــة ثيــشيلى ئــةوــات و ــشوو دةآ ــةلةيةى ث مةسبــازى بةســةر دةدات و لــةناوةرؤآـــة بنةرةتييةآـــةىبـــــةتالى دةآاتـــــةوة وبةراشـــــكاوى دةســـــتوور

.ثيشيلدةآات سةرؤك لة آاتيكدا بةرامبـةرئةم جؤرة ياساةية رازى نيية

ــة ــةمانتار ) 127( آـ ثةرلـنن ثكنا ان لة ثة ة آةن

Page 154: govary dangdan 5

    

161  

@çbØb ŽîŠbq@ôäóàí−ó÷@ô䆊a‰jÜóè@õbbî@õòìó䆋ÙmòŠ@ôÔò†

òìóÔa‹ŽïÈ@õŠbàüØ@ômóîbØûŠó@ôäóàí−ó÷@çóîýóÜ@@

@@

سةرؤآايةتيى نوينةراىن بةريزجةناىب سةرؤآى ئةجنومةىن نوينةران دآتور مةمحود

مةشهةداىن بةريز بةسةندآردن/ ب

سوثاســتان دةآــةين لــة ثــاىــارة ــراوتان ذمـــ . شنوســـ

تةموزى ) 23( رؤذى 1/9/3201/لهةروةها لةثاى ئـةو ) 2008(

هةوالنــةى بــؤ بةلــةآردن لــةبةئــةجنام طةيانــدىن ياســاىهةلبـــــذاردىن ئةجنومـــــةىنــةزاو ــان و قـــ ثاريزطاآـــناحيــةآان دراون، ئةجومــةىنــدةى ــةر هين ــةرؤآايةتيش ه ســدةآريت آــة ئــةم ياســاية ثيبطةرينيتةوة، ضونكة ثةسـةند

آراوة، ئةويش لةبـةر ئـةونةهؤيانةى خوارةوة آة هةريـةكــارو ــةرؤك آؤم ــةناىب س ــة ج لجيطرةآةى عـادل عةبدوملةهـدىباســــيان آــــردووة، بــــؤئاطاداريش جةناىب هامشى جيطرىســـةرؤك بةســـةفةريك بـــؤضارةســـةرآردن رؤيـــشتووةونـــةتوانرا لـــةبارةى ئـــةممةسةالنةوة راويذى لة طةلـدا

ى ئةوةشـةوةبكريت، لةسـؤنطة آـــةالرىي نيـــشانداىن يةآـــةمــةوةى ــؤ ئ ــة ب ــدام بةس ئةنياساآة بطةريندريتةوة ئـةواــةم ــةرؤآايةتى ئ ــةىن س ئةجنوممافـــة بـــةزووترين آـــات

بــةآاردةهينيت بــؤ ئــةوةىئةجنومةىن نوينـةراىن بـةريزبتوانيــت لــة بابةتةآــةبكؤليتةوة يةآالىي بكاتـةوةتـــــاوةآو بتوانريـــــت

ــا ــةوادةثاريزطـــ رى لـــدياريكراوةآاىن هةلبـذاردن

.بكريت @ô÷a‹vï÷@òŠbØüè@•óàó÷@I@æŽîí’íŽîŠH@ì

@óäbØóîŠínò†Z@ @ــةم ــارة: يةآــــ هؤآــــ ) ريوشوين ( ئيجرائيةآان

1@M@ôåŽïéä@ôäa‡äò†@Z@ @دةنطدان لةسةر ماددةآاىن-ا

ياساآة بةطويرةى ثرةنـسثىــكرا ــداىن ئاشــــ دةنطــــبةريووةضوة تـةهنا مـاددةى

ى ثــرؤذةى ياســاآةى ىل )24(برتازيت، ىب طويدانة ئـةوةىئةم ريو شوينة راستة يـاننا، بةالم طومان لةوةدانيةآة ئةمة يةآةجمارة ئةجنومةىننوينــةران ثــةنا بــؤ ئــةمريوشوينة بـةريت، هـةردووجيطرى دةستةى سةرؤآايةتيششيخ خاليد ئةبازةر عةتيةو

I@ر بةثيى بةريز عارف تةيفو

ÆÑ¥( ى خؤيـــان آـــة لـــةــارة م ــراوى ذمــ غ.نوســ

دا23/7/2008 رؤذى 1/3/148/ــيوازة هـــاتووة، ئـــةم شـثشرتاست دةآةنـةوة، ويـراى

Page 155: govary dangdan 5

    

162  

راستة ريـو شـوينةآة خرايـةثيويسىتدةنطدانةوةو زؤرينةى

هينا، بةالم روتى مةسـةلةآانئاماذة بؤ ئـةوة دةآـةن آـةســــندوقةآاىن دةنطــــدان وثسوولةآاىن ثيويـست ثيـشوةختــةش رووىن ــادةآرابوون ئةم ئامدةآاتــةوة آةئــةم ريوشــوينةزادةى ئــــةو ســــاتةوةختةنــةبووة، بؤيــة واثيويــسىت

راويـذ لةطـةلادةآرت دةآـر ســتةىئةنــداماىن ديكــةى دة

ســةرؤآايةتيدا بطــرة لةطــةلباقى آوتلـةآاىن ثةرلةمانـدا

.ريت كبــراق ئامــاذة-ب دةســتورى عي

بؤئةوة دةآات آـة ئيمـة لـةــدا ــاغيكى ئينتيقاليــ قؤنــدةذيــن، تــةوافوقيش هةميــشة

ــس ــووة،ثيكىثران ــةرتى ب بن

ــةبريارة ــشنت بــــ لةطةيــــثيويستيةآاندا، بؤمان هةيـة

آةةينة ئةو دةرئةجنامةى طآةبــيوةيةآى ــشنيازة بةش ئــةم ثيروون تةواو لةاليـةن دةسـتةىسةرؤآايةتى و ثةرلـةمانتارةــةآاىن ــةريزةآان و آوتلــ بــــاوتوى ــةوة تـــ ثةرلةمانـــنةآراوة، بطرة مةبةستكة لـة

بيطومـان بـةنياز–ثشتيةوة ئـــةوةبوو ياســـاآة-باشـــى

بةهةرشيوةيةك بيت راىي بطريتئةطةر ضى لةسـةر حـساىب ئـةو ريوشوينانة بيت آة ئةجنومـةىن

ثيــدةآاتى آــارننوينــةراسروشىت ئةو ياخود لةسةر حساىب

قؤناغة بيت آة دةستوور دةستــردووة و ــشاىن آـــــ نيـــــهاوسةنطيةآاىن آارةآةماىن لـة

رؤشناىي خؤى بـة دريـذاىر بة .ماوةى رابردوو سةثاندووة

نطــة هةنــديك راســطؤىيةر-تةســودىطومامنــان بةرامبــةر ب

ئةو ريوشوينة، ئةوة بيت آـةى ثةيروى ناوخؤ )23( ماددةى

ئاماذة بؤ ئـةوة دةآـات آـةلةحالـــةتى وةآيـــةك بـــووىن

ئــةوا) ئاشــكرا ( دةنطــداىن دةنطـــى ســـةرؤآى ئةجنومـــةندةبيتة دةنطى يةآاليكردنةوة،نةبووىن ئةم ميكانيزمـةش لـةدةنطداىن هنينيدا ئامـاذة بـؤ

ويذ نـةآردمنانثةلةآردن و را ــا ــةو ريط ــك ئ ــات آاتي دةآضارةية خراوةتـة روو، بؤيـةئيمة وايدةبيينني آة دةستوور

دا )70(بؤ منونة لـة مـاددةى ئةلتــةر( هةنــديك بــةديل

ى خــستوةتة روو لــة)نــاتيظ ــةى ــة زؤرين ــدا ئةط حالةتيكــةم ــةش ل ــةهات، ئةم ــةدي ن ب

.حالةتةدا ثةيرو نةآراوة ( يسىت ئةندامان ذمارةى ثيو-2

Page 156: govary dangdan 5

    

163  

دووةم لة/ يةآةم/59ماددةى -ا )25(دةستور هةروةها ماددةى

لة ثةيروى نـاوخؤي ئةجنومـةىننوينــةران دةليــت لــة آــاتى

ابني(ىن ذمارةى تةواو ادةنطدــةىن) ــستة، ئةجنومـــ ثيويـــ

ى )¥I@ÆÑ@سةرؤآايةتى تةماشـاى ــتةى ــرى دةسـ ــةردوو جيطـ هـ

ئةجنومةىن آرد آـةسةرؤآايةتىلة سةروة ئاماذةى بؤ آـراوةآـــة تييـــدا باســـى رووداىندؤخيكــــى ثاشــــاطةرداىن وتيكةلبووىن ذمـارةى ئةندامـةبةريزآان لةطةل فةرمانبـةروآةساىن ديكةدا دةآةن، ئةمـةشتانةيــةآى جدديــة بةرامبــةربووىن ريذةى ياساىي بةتايبةتىثاش دةنطدان لةسـةر مـاددةى

ياخود بةرامبةر ذمارةى ) 23(دةنطـــدان بـــةوردى، بـــؤ

ج/ دووةم/36زانياريش ماددةى ديــارى دةآــات آةيــةآيك لــةئةرآــةآاىن جيطــرى دووةمــىســةرؤآى ئةجنومــةىن نوينــةرانئةوةية دلنيابيتـةوة لـةوةىذمـــارةى ياســـا ثيويـــسىتــةوةى ــؤ آؤبوون ــدامان ب ئةنئةجومــةن هةيــة و سةرثةرشــىت

ــا ــةى تؤمــــ رآردىنثرؤســــئامادةنةبووىن ئةندامةآان بةI@بةهانةيان ىب بةهانـة بكـات

ÆÑ¥( ــةش و ى دوو جيطرةآـــطومانيان بةرامبـةر شـيوازىريوشوينةآان، بة مةسةلةيةآىسةرجنراآيش لة قةلةم دةدريـتــةرؤآايةت ــةىن ســ ىو ئةجنومــ

ناآريك هةلوةستةى لة تةآـدا .نةآات

سـةرثيمانواية جؤريك لـة -بــاوخؤ ــةيروةى ن ــضيكردىن ث ثيــيوةيةك زجنــريةك رويــداوة بةش

ثيشنيازى مةترسيدارو خـاوةنرةهةندى هةسـتيارو ئـةو تـؤباليان بةسةر دانيـشتنةآةداــة ــةو ليذن ــة ل ــشابوو آ آيتايبةتةدا برياريـان لةسـةرنـــةدرابوو آـــة ثـــرؤذةىياساآةيان تاووتوى آردووة وضـــةند ريطـــة ضـــارةيةآيانلةبـــةردةم ئةجنومةنةآـــةدا

.دانابطـــرة ثيـــشرت نةخراونةتـــةبـــةردةم ئةجنومةنـــةوة لـــةــةوةى ــيوةى خويندنــ ضوارضــجياجيا ئيلزامييةآاىن بةر لةبرياردانــةوة، بــةم ثةلــةثروزييــةش ضــةند ثرةنــسيب وــؤ ــيدار بـ ــارى مةترسـ بريـذمارةيــةك مــاددة لةوانــة

ى هاوثةيوةندىي بة )24(ماددة ى )50(رى آــةرآوك و ثاريزطــا

هاوثةيوةنـــد بـــة آةمينـــةــةآان ــةوةىي و ئاينييــ نةتــبرياريان لةسـةر درا ئـةويشبةهؤى ئةو آةشوهةوا دوور لةــةر ــالى بةسـ ــوولةى بـ ئوسـدانيـــشتنةآةدا آيـــشابوو،ــة ــةموو ئةمان ــةتى ه بةتايب

ــ ــةوافق نـ ــةى تـ ةبووةمايـتــابتوانني بازيــان بةســةردا

.بدةين ãòìì†@Zóîbbî@òŠbØüè@çbØ@Z@ @

ئيمة وايدةيبينني آة بةزاندنهةيـــة لـــة ضـــةندين ئـــةوماددانــةى لةاليــةن ئةجومــةىننوينةراىن بةريزةوة برياريانلةســةر دراوة آةتانــة لــةدةستوورى بوون ياسـاىي بـووىن

نــة دةدةن ئةمــةشائــةو ماددواثيويــست دةآــات ضــاويانثيداخبــشيندريتةوة، وائيمــة

لـةبارةىتيبينييةآاىن خؤمان ئــةو ماددةنــةى دةخينــة روو

Page 157: govary dangdan 5

    

164  

بـــــؤ ): ( 24( مـــــاددةى دوورآةوتنةوة لـة دريـذدارىتكاية بطةرينةوة بؤ ثـرؤذةىــىت ــة مةبةســ ــاآة بــ ياســ

)يندنةوةى ماددةآةخوآاتيـــك لـــة ئةجنومـــةىن-ا

ســـةرؤآايةتيدا هةلوةســـتةــرؤذةى ــةو ث ــى ئ ــةر دةق لةس

ــا ــةنيياس ــةين آةلةالي ة دةآــةآان و ــةى هةريمـــ ليذنـــثاريزطاآانةوة ثاش تةوابووىنــستةآان ــةوة ثيويــ خويندنــثيشكةشكراوة، ئـةوا دةبيـننيدوو ريطا هةية بـؤ دةنطـدان

يش ثـاشلةسةر يةآيكيان ئـةو ئــةوةى هــةموارآردىن ثيويــستلـــةو مـــاوة زةمةنييـــةدائةجنامــدراون آــة ثــةيرةوىنـــاوخؤى ئةجومـــةىن بـــةريزديــاريكردووة، ســةرؤآايةتىآؤمـــار آـــة سروشـــتةآةى

بــةدةق وطيــاىن–تةوافوقييــة هيـوادارة ئةجنومةنـة-دةستور

بةريزآةمان بطاتة دةقيك آـةئةو ثـةرى تـةوافوقى بـةثيى

بطريتـة خـؤى، ئـةويشتوانالةبـــةر هةســـتيارىي ئـــةممةســــةالنة، ثيــــشمانوايةئةودةقــةى ثيطةيــشتوون ئــةمجـــؤرة تـــةوافوق و ئـــةوــةيرةوى ــة ث ــوينانةى آ ريوشــةالم ــةوة، ب ــاوخؤي طرتووت نــةم ــةر ئ ــةورة لةس ــشةى ط آي

يـداماددةية لة ضةندين برطة ئةوةية لة بابةتى هةلبذاردن ودةرضـــووة و ضـــووةتة نيـــ

ــة ــى آـ ــةريكى سياسـ ضارةسـهاوثةيوةنــدة بــة ثاريزطــاى

ــةش ــةوة، ئةمــــ آةرآوآــــمةســةلةيةآة دةبوايــة لــةدةرةوةى ضوارضــيوةآاىن ئــةمياســايةدا خبرابايةتــة روو،بةتايبةتى آة هةنـديك برآـةلة ماددةى ناوبراودا هاتووةثةيوةندييان بة سـيادةى والتوجولــة ثيكــردىن هةســتيارى

ية آة ثيـضةوانةىئةوتؤوة هة دةق و طيـــاىن دةســـتوورن وــة ــت بـ ــة ناآريـ ثيمانوايـمشيوةية و هةروا بـة سـادةىي

ةطـ برياريان لةسةر بدريت، ج لةوةش ئـةم بابةتـة يةآيكـة(لةو مةسةالنةى آـة مـاددةى

دةستور هةولى ضارةسةرى )140آردنيانداوة، ماددةى ئاماذةبــــؤ آــــراويش رةنطــــة

ــ ــستنيكى ئ ــاددةبةثةآخ ةو مدةستوريية لة قةلةم بـدريت،بـــؤ زانيـــاريش تـــةواوىبابةتةآة ضةندين سالة جيطةىــاوى ــة ثين ــووة ل ــؤ ب طفتوططةيشنت بة ضارةسةريك آة طـشتاليةنــةآاىن رازى بكــات و بــؤبةرذةوةندى طشت ثيكهاتـةآانبةىب ناهةقى يان ثةراويزخـسنتيان طؤشة طريآردىن هيض اليةنيك

. لة ئةجنومةىن سةرؤآايةتيدا-ب

ــةم ــةين، ئـ ــشنياز دةآـ ثيـماددةيـــة وةك ماددةيـــةآىآؤتاىي دابنريـت و دارشـتنيكــشت ــة طــ ــة روو آــ خبريتــثيكهاتةآاىن رازى بكاتو ئـةوثةرى تةوافوقى بةثيى توانـاــهينيت، ئةجنومـــةىن بـــة ديبـ

تى آةجكةيةسةرؤآايةتى زانيو لةو ريطـا ضـارانةى ليذنـةى

ــستووةتا ــةت خـ روو،تىةييبـئــةوا دارشــنت يــان ضــةنددارشتنيك هةيـة آـة اللةيـةنذمارةيـــةك لـــة نوينـــةراىن

Page 158: govary dangdan 5

    

165  

قةدةغةية: ( دووةم/32ماددةى ثروثاطةندة بؤ سيمبوىلووينة غةيرى ثاليوراووةآـانشةخسى

) بةآارهبينريت تيبينييــةآامنان لةســةر ئــةم

:ماددةية بةم شيوةيةية دارشتنةآة بـةم شـيوازةى-ا

ئيستاى تيطةيشتنيكى جيـاوازدةدات بــة دةســتةوة آــةدةقىــستوويةتى، ــشكةشكراو ويـ ثيـضونكة ضـةمكى دةقةآـة واتـةبةآارنةهيناىن وينـةى غـةيرىــان و ثاليوراوةآـــــــــــثروثاطةندةآردن بؤيان، آةضىــتة ــة مةبةس ــة ثيمانواي ئيمئةوةية وينةى آةساىن ديكة لة

و ثاطةنـــدةآردن بـــؤثـــرــان ثاليوراوةآـــــــــــــ

.بةآارنةهيندريت ثيــادةآردىن ئــةم دةقــة-ب

آردار نيية، ضونكة لةوانةيةثاليوراو لةطـةل خيزانةآـةىــاوةدا ــو نـــ ــة نيـــ لـــــدا آؤمةاليةتييةآانـــــــــدةربكةويت، يـان لةمالةآـةىخؤيدا ضـاوثيكةوتىن لةطةلـدابكريت آة وينةى خيـزاىن يـان

اىن دةربكةون، يان لـةنا خيز بارةطا حزبييةآانـدا يـاخود

لةآاتى ضاالآيية آؤمةاليةتى وسياســيةآانيدا آــة رةنطــةــة دا ــاىن ديكـ ــةل آةسـ لةطـدةربكةويت يان وينةى سيمبولو آةسايةتييةآان لة ثـشتيدادةربكةون آة دةآريـت هـةمووئةمانــــة لــــة دذيــــدابــةآارهبينريت، يــان وةآــو

وشكردىن آةلكيانتةلةيةك بؤ ت ىل وةربطرييت، آةلةوانةية ئةممةسةلةية دةرطايةك بؤ تانـةــت ــةوة نازانري ــدان بكات ليسنورةآةى تـا آوييـة، بطـرةناآريت بةم شيوةية سنورةآانبؤ ثاليوراو روون بكريتـةوةتــاآوةآو ثابةنــد بيــت بــةمــشنياز ماددةيــةوة، بؤيــة ثيدةآــةين يــان بةتــةواوةتى

ــةووردىالب ــاخود بـ ــت يـ ربيـــت آــةبوارى دةستنيــشان بكريــةى ــدات و ماي ــادةآردن ب ثي

. ليكدانةوةى نةبيت ئةم دةقة ثيضةوانةى دةستوور

لـة بـارةى لة قةلةم دةدريت ئازادييــة طــشتتييةآانةوة،ضونكة ثاليوراوان بة طشىت لةدةولةتة جياجياآـاىن دنيـاداهيــــزى ثةيوةنديــــةآان و

خؤيان دةردةخةن لةآاريطةرى ــةوةى ــةى آؤآردنــــ ريطــــآةسايةتيةآانةوة بةتايبـةتىآةســايةتية ناســراوةآان لــةهةلمــــةتى ثروثاطةنــــدةى

بيبــةش آــردىننهةلبذاردنــداثــاليوراوانيش لــةم مافــةبيبةشــــــكردنيان لــــــةهةولـــةآانيان بـــؤ دةســـتةــةو ــشتيواىن ئـ ــةرآردىن ثـ بـآةســايةتييانة، جطــة لــةوةش

ــايةت ــةو آةس ــةشئ ييانة بيبدةآرين لة طوزارشـتكردن لـةــةو ــشتيوانيكردىن ئــــ ثــــ

وجنـاوىطثاليوراوانةى آة بة

Page 159: govary dangdan 5

    

166  

ــاددةى ــةراىن: ( 33م فةرمانبدةزطاآاىن دةولةت و دةسـةالتةــة ــان نيـ ــةآان بؤيـ خؤجييـثروثاطةنــدةى هةلبــذردن بــةقازاجنى هيض ثاليوراويك بكةنو سيفةتى رةمسى يان هـةذمووىن وةزيفى يـاخود دةرامةتـةآاىندةولــةت يــان آــةنال يــاخوددةزطاآاىن لةوانة دةزطا ئةمىن)و سةربازييةآان بةآارهبينن

. نةدةستوور و نةياساى ئـةو-ا

ثاريزطايانــةى خؤيــان لــةــك نةخــستووة و هةريمكــدا رينةياساى بابةتى تـاوتيكردن،ــةآردووة ــةيان نـــ قةدةغـــ

و خؤيانفةرمانبةراىن دةولةت بؤ هةلبذاردن بثـاليون، لـةبةرامبــةردا دةبيــنني ئــةمماددةيــــــة ئةوةنــــــدةتةمومذاوييـــة بةرادةيـــةكسنووريكى جياآةرةوة لةنيوانــاليوراو ــى ثـ ــيفةتى رمسـ سـ

ــدا ــدةىىنئةجنامــ ثروثاطةنــهةلبذاردن بؤ خؤى ياخود بـؤــيكى هاوســـيفةتى خـــؤى آةسـدانابيت، دةشكريت هةرآةسيكى

بةر هةر هؤيةك بيـت تانـةلةبطريت بةوةى ئةم فةرمانبةرةثؤســــتةآةى خــــؤى بــــؤثروثاطةنـــدةى هةلبـــذاردنبةآارهيناوة، بؤية ثيش نيازدةآــةين يــان ئــةم ماددةيــةهةلبوةشينريتةوة ياخود بـةمــت ــةموار بكريـ ــيوةية هـ شـ

ــاىن:( ــةراىن دةزطاآـ فةرمانبـدةولةت و دةسةالتة خؤجييةآان

نيية هةذمووىن وةزيفـىبؤيان مةتــةآاىناخؤيــان يــان دةر

ــةت يــاخود ئامرازةآــاىن دةوليان دةزطاآاىن لةوانة دةزطـاــة ــةربازييةآان ل ــةمىن و س ئ

ثروثةطةنـــدةى هةلبـــذاردنياخود آارآردنة سةر دةنطدان

) .بةآارهبينن ــةرةوةمان-ب ــدى س ــةوةى دي ئ

ــة ــةوة ئةوةي ــشرتاست دةآات ثايانـةىآةياساى ئـةو ثاريزط

خؤيان لة هةريمك ريكخستووة،بةثيى ضـةندين مـاددةى خـؤى

(و ) 23( وةك هةردوو ماددةى ثاريزطارةآــــــــان وى )24

ــةىن ــداماىن ئةجنومــــ ئةنــــــاىن وة ــةركثاريزطاآ فةرمانب

لةقةلةم داوة، دةقى مـاددةىى سةروةش لةناوةرؤآـدا )33(

مانةى بيبةشكردنيان لة مـاىف هةلبــذاردنخــؤ ثــاالوتن بــؤ

دةطةيةنيت، ئةمةش ثيضةوانةىــا ــتوور و ياســـــ دةســـــ

.آارثيكراوةآانة قةدةغةيــــة: ( 35مــــاددةى

ــان ــةت يـ ــاىن دةولـ دةزطاآـشوينةآاىن خؤثةرسـىت بـة هـيضــيوةيةك بــــؤ مةبةســــىت شــثروثاطةنـــدةى هةلبـــذاردن

) .بةآارهبينريت ئةو طرفتةى لـةبارةى ئـةم-ا

تماددةيــةوة دةيوورووذينيــ هاوثةيوةندة بـةوةى زةمحةتـةشـــــوينةآاىن خواثةرســـــىتدةستنيـــشانبكريت، ضـــونكةئةطــةر دةزطاآــاىن دةولــةتزانـــراوبن و بةشـــيوةيةآىمــشتومر هةلنــةطر ثيناســةآـــرابن، ئـــةوا شـــوينةآاىنخواثةرســىت بةهــةمان وردبــيىننــني، لةبــةر ئــةوةى ضــةندينثيناسةى شةرعى بؤ شـوينةآاىن

هـــةن، بـــةالمخواثةرســـىت ثيمانوايــة ثيناســةى ياســاىيتةواو بؤ ئـةوة شـوينانةنني،بؤ منوونة حوسةينييةآان رنطةــويىن ــةس وةك ش ــديك آ الى هةنــةم بــدريت، خواثةرســىت لةقةل

Page 160: govary dangdan 5

    

167  

بطرة ئةو سنوورةى آـة رنطـةديوةخـــان و ميواخنانـــةآانلةاليـــةك و حوســـةينييةآانلةاليةآى ديكة لة زؤريـك لـةــدا ــدةآاىن والتـ ــارو طونـ شـ

ثيادةآردىنجيادةآاتةوة رنطة ئةم ماددةية روون نةبيت بةوشـــــيوةيةى ياســـــادانةرــةزارو ــان م ــستوويىت، ثاش ويئارامطــةآان ض وةســفيكى يــاساييان هةية، ئايـا ئةمانـةشويىن خواثةرستني يـان مـةزارــت ــاليوراو بتواني تــاوةآو ثثاثةندى ئةو ريـسايانة بيـتآــة ياســاآة دةيــةويت، جكــة

و شــويىنلــةوةش زؤر مزطــةوتــةو ــةوقاىف ئـ ــىت ئـ خواثةرسـدةســتانةى وةقــف نــني آــةثارةيان لة بودجـةى دةولـةتبــؤ تــةرخان دةآريــت، بطــرةسةرثةرشتيارو خاوةن ماىف ئةوشوينانة هاووالتي وبنةمالـةنآة ئةم مافة بة مريات بؤيـانــةت هــيض دةمينيتــةوة و دةولثةيوةندى بةم آارةوة نييـة،

ةوانـة مـولكىتاوةآؤ بلين ئ طشىت بـؤ مةبةسـىت هةلبـذرادن

.بةآار دةهينن جائةطــــةر ثــــاليوراو-ب

نةتوانيت دةزطاآـاىن دةولـةتبـــةآارهبينت آـــة ئةطـــةردةستنيــشان نــةآريت رةنطــةهؤلــــةآانيش وةك شــــانؤىنيشتماىن و هؤلى زانكؤآـان و

يانة جؤراوجؤرةآاىن سـةر بـةــةآان ــةآان و ثارآـ وةزارةتـ

ــةتوانيتبطري ــةوة، نـــ تـــياريطاآــان آــة زؤربــةيانمولكى دةولـةت بـةآارهبينيت،نـــةتوانيت مزطةوتـــةآان وــان ــوينة ثريؤزةآـــــ شـــــحوســــةينييةآان و بــــاقى

ثةرســـــىتاشـــــوينةآاىن خؤــةآوى ــة ل ــةآارهبينيت، باش بضــاالآييةآاىن خــؤى بكــات وبةرنامةى خؤى روون بكاتـةوة

. وخؤى بناسينيتة تانة ليـدان وهةموو ئةمان

موشــتومرى ىب ثاســاو زيــاددةآــةن و جــؤش و خرؤشــى بــؤــةريكى ــة فاآت ــذاردن آ هةلبــردىن ــة فراوانكـ ــة لـ طرنطـبةشداريكردىن آـةم دةآةنـةوةآة ثيوةريكى بنةرةتييـة لـة

.سةرآةوتىن هةلبذاردندا ئةطةر مةبةسىت ياسا دانةر-ت

ئـــةوة بيـــت ريطانـــةداتو ســيفةتيكى طــشىتثــاليورا

ــؤ ــات و ب ــاوان بك ــؤى ث بؤخخةلكى ديكةى رةوانـة بينيـتوةك ئاين ، يان شوينيكى طشىتخؤى بةآارهبينيت و بؤ خـةلكىديكة نةبيت، ئـةوا ريـساآاىنــة ــت ب ــةلةية دةبي ــةم مةس ئشيوةيةآى ديكة بيت نةك بـةم

.شيوةية ئيمة ثيمـان وايـة ئةمـة-ث

ستووةرة، ضونكةثيضةوانةى دة ــؤى ــدى خ ــةروةر ناوةن ئاينث

كىيهةية آة دةتوانيت بـة شـ لةويوة طوزارشـت بكـات، لـةآاتيكدا رةنطة آةسـاىن ديكـة

ــة ري ــلــ ــدىطــ ةى ناوةنــجؤراوجؤرةوة بتوانن بة ضاآى

2( طوزارشت بكـةن، مـاددةى ى دةســتووريش ســةبارةت بــة)

ثةيوةندى نيوان بريو بـاوةرى

Page 161: govary dangdan 5

    

168  

نةوزاد صالح[email protected]

@Äû‹à@óØ@ÚŽî‡äóèòŠ@@Ûòì@熊a‰jÜóè

@@@@@@@@@ôäò†@ì@çìíi@óäa†aŒb÷@ói@oŽî‹Øò†@a‡îbïm

@@Ûòì@oŽïåŽï¾ói@õü‚@õóåïÔónaŠ

@@õóØòì쉎ïà@óØ@ôa‹Øíº†@ôØóîóû‹q

@@@@@@”Žïq@üi@òìónŽîŠó ò†I2400@H@@@@@óÜ@LŽßb

@@õò†ó@ôîbmüØ@óÜ@ãýói@LçíØ@ôäbäíî

†Œüä@òìóàónïi@õò†ó@õbmòŠó@ì@ãóèò

@@@@@@@@@òìü‚ói@õ‹m@ôÙŽïÌbäüÔ@熊a‰jÜóè@ï÷

@@@@@@@@oò†@óiüi@Âä‹ @ôØóïnîíŽïq@òíi@ì@ôåïi

@@@@@@ŠóåŽîíä@óØ@òìóîbŽîŠ@ìóÜ@ôäa‹áØíy@ôäbåŽïè

@@@@@@熊a‰jÜóè@•û‹àó÷@LoŽî‹Øò†@çb“ïä@oò†

@@ôÙŽïàóèŠói@‹m@ôäbØóû‹q@ìíàóè@Ûòì

@@@@@@Ü@oŽî‹Øò†@óØ@ìóÄû‹à@õóäa†aŒb÷@õ‹m@@Šóó

@@@@@@@@óïÔþ‚ó÷@ó‹q@ãói@çìíibå’b÷@ì@æmbèaŠ

@@õóàò†Šó@ãóÜ@LμÅîóri@óîòŠìó 

@@@@ì@μm@óÜ@ŽõŠ@ómó¼òŒ@óØa‡’bnŽï÷

@@@@@@oŽîi@ôäbb÷@ói@çbØóîŠbÙäaŠü @ôäaìŠbØ

@@òŠaíî†@ìó÷@ãóuŠó@ôäìíi@õaŠòŠó

@çbïàaìò†Šói@õóäaìbi@óÙàóš@ì@õ‡ïÝÔóm

@@ŠóóÜ@ŠbØìóîóè@@ôäìíi

@õòìóäìíiŠbäòŠói@òìóäaŒüè@biòŠüu@ãó÷

@çóØò†@ @

@@@@@ãóuŠó@Žõíä@õäbéïu@ôánï@ì@ôäûÙÜó÷@õóàbäˆûŠ

@@@@@@@@ÛóîóØ‹š@‡äóšói@ì@çóØò†@Žôš@ôàaìò†Šóiói@çbéïu@ôäbØòŠíå

@@@@Šó ó÷@LòìóäóØò†@Ša†b b÷@çbØóîŠbÙäaŠü @ãóuŠóóÜ@Äû‹à

@@@@@@@@@@@@@@@@@ì@ôîbïáïØ@ì@ôuüÜíîbi@ôØóš@ói@a‹Øò†@‹Ô@ÚŽïÜó @ŽôåŽîì†bm

@NNNNNNNN@@L‡nè@@@@@@@@@‘óØ@óîa‹äa“i@Šó ó÷@çbî@ôäaŒò†óä@ôŽïq@‘óØ

Page 162: govary dangdan 5

    

169  

@@@@@@@íÙÜói@ÚŽïÜó @Ûóä@û‹àó÷@ãýói@ôåïiò†@õóä

@@@@@@@ôåŽîí’@æî‹mŠìì†@óÜ@a‡äýòˆb÷@õó›‚bi@óÜ@Ûóîò‡åÜbi

@@@@@@@@@@@@ãóØói@oŽïi@ÚŽïmbòŠbØ@Šóè@ô’ím@Šó ó÷@õìòŒ@õü 

@@@õóáŽï÷@@LòìónŽî‹Øò†Ša†b b÷@Ž¶@õbïä†@o‚òì@æî‹m

@@@íi@ó䆊b@ãó‚@çbn†ŠíØ@¶ó @@ônb÷@óÜ@æîì

Iça‡äò†@H@ì@I熊a‰jÜóè@H@óáŽîˆŠ@ìó÷@òìó÷@íÙÜói

@@@@@@ôÙàóš@ãaìò†Šói@óØ@òìíi@óîŠbnïÜímím@I@@熊a‰jÜóè@H

@@@@@@@@@@@ì@òìbåŽïèŠbØói@õü‚@ômýóò†@ôäìíi@ãaìò†Šói@üi@õ

@@@@@@Šó@ómò솋i@ô“íØ@ì@ôÔa‹ŽïÈ@ôØbmŠûŒ@ói

@@@Ûbm@üi@ôÙŽïmóЊò†@ïè@Lça‡äò†@ôäbØóÔì‡å

ìòíiþŽïèóä@@@ì@ômóîa‡äŠ†@õüèói@†ŠíØ@ôØbm@ò

@@@@@@@@oŽïi@bå’b÷@òíïäaínîóä@oîíŽïq@Ûòì@òìó䆋ÙmíØŠó

@@@@õìa‹äŠü @óÜ@ôáŽî Š@L熊a‰jÜóè@ôäbØóû‹q@ói

@ô䆋Ø@o슆@ôÜìóè@óÜ@ôàaìò†Šóiói@Èói

@@@@@@@@@ça‡äò†@õŠaíi@óÜ@òìíi@a†óäbîŠbØó’aìóš@@õíîŠbåï

@@@@@@@@@ôîa‰ŽîŠ†@ói@•óîò†Šbî†@ãó÷@òíióä@†aŒb÷@‘óØ@õò†ó

@@@@@@@@@@@@ìbáï@ïè@a‡“ïäbØóû‹q@óÜ@Lòìa‹Ø@õ†ói@@솋iaŠ

@@@@@@@@Šò‡äò†@ì@òìa‹Øóä@õ†ói@óäbïma‹Øíº†@ôÙŽïmóÝó‚

@@@óÜ@ïè@òíïåïi@ôÜûŠ@Œaìý@ôÙŽîŠónØó÷ŠbØ@Ûòì

@@@@@@@@@óØ@õòìó÷@LòìaŠ†@Žôq@ô“ïäò†@òíióä@ôÜby@óØóû‹q

@@@@@@@@@@@õaì†@óÜ@óØ@熊a‰jÜóè@ôÙàóš@ŠóóÜ@oŽî‹Øò†@õ†ói

@óäŒóà@óåîŠóqaŠ@@@õŠbèói@õóØI1991@H@@ÚŽïmóЊò†@Lòì

@@@@@@@@@óäa†aŒb÷ói@õòìó÷@üi@a‡î†ŠíØ@ôØbm@ãò†Šói@óÜ@ìíiýaì

@@@@@@@@@@@@õŠóîŠbØ@ì@ìaìóm@ôØóîŠa‡’ói@ì@pa‡i@õü‚@ôäò†

@@@@@@a‡îóq@ômóîbå’b÷@a†òŒbíäòŠbš@óû‹q@ãóÜ@oŽïióè

@õóàó÷@•òìò†‹Øói@óØ@LóÙàóš@ãó÷@ŠóóÜ@pbÙi

@@@ôÜb@óÜ@óØ@‡äb¾ó@I1992@H@@†@õŠa‡’óia†@@ôäa‡äò

@@@@@@@@@õóÜói@õü‚@”îŒaìbïu@ôÙŽïnïÜ@‡äóš@ôäíi@솋Ø

@@óïma‹Øíº†@ôäìíiNN@@@ŠóóÜ@熊a‰jÜóè@óÜ@óu

@@@@@@@@@@òìa‹ƒÙŽîŠ@Ûòì@óÜóàüØ@ôäbØòŒaìbïu@ò‰Žîím@ônb÷

@@@@@ì@çbØóïîó“ïqbÙî‡äó@ì@çbØóïäò†óàNNNNNN@@@@Žôi@‡nè

@@@@@@@@@@üi@ÚŽïäíàŒó÷@Ûòì@óäbÌbäüÔ@ãó÷@ôä‡äaŠórŽïm@çbàí 

@@‹qói@çìíi@bå’b÷@@@@@ô‚óîbi@熊a‰jÜóè@ì@ça‡äò†@õóû

@@@@@@@@Ûòì@òìíióè@ô“ï’bi@ñŠóîŠbØ@ómójÜóè@òíióè@õü‚

@Šò‡äò†@ôÐbà@ì@ôma‹Øíº†@õóòŠbàíà@íi@ÚŽïÙŽïrnò†

@@@ì@μš@ìíàóèói@Ûbm@ô䆋َïq@õŠa‡’ói@ì

@@LòìóäbØóåîb÷@ì@pbéÙŽïq@ãóuŠóói@òìóïäbØò‰Žîím

@@@@@@Šaíš@óm@òìíš@熊a‰jÜóè@ôàïäbÙïà@•û‹àó÷

š@@õŠóåŽîíä@óÙäíš@òìóïîbbî@ôØóîòíŽï

@@òíŽîŠói@ôn’ŠóqŠó@Ûòì@@çbØòím‹Øóîòìómóä

@óîóè@çbïäìíi@‹Žî†ìbš@Ûòì@@ì@çbØóû‹q@ôäìíš

@@LoŽïåŽï¾óò†@熊a‰jÜóè@ô䆋Ùîbbîói@óàó÷óØ

@@@@@@@ôma‹Øíº†@ôä‡äbr@óšüi@ÚŽîŒa‹àb÷@Ûòì@熊a‰jÜóè

@@@ôåîb÷@ì@ôióèŒóà@ì@ôÙïåmó÷@ôäbï @óÜ@Šò†ói@ì@

@@@@@@@Šóè@óÙäíš@oŽî‹åïji@Ž¶@õ†ìí@æî‹mòŠìó @oŽî‹äaímò†

@@@@@@@@@@@ãa‡äó÷@æî’bi@oŽî‹Øò†@òìóîóû‹q@ãó÷@õóŽîŠóÜ

@@ìòŒì@óÜ@†ìí@‹maì†@óØ@oŽîŠ†‹Žî‰jÜóè@ínŽîŠíŽïÜbri

@@@@@@@@@õòìó“Žïq@óäbåŽïè@óÜ@óu@LoŽî‹åïji@õŠürq@ì@ŽÞÔóÈ

@@@@@@@@@òìó䆊a‰jÜóè@ôàb−ó÷@óÜ@óØ@ôäa‹àíÙy@ôÙŽïán

@ìóîbØ@ónŽî†@@ì@熋؊óiónò†@õüè@ónŽïiò†@òì@ò

@@@Žôu@üi@ŠbØì@çbïmýìbè@ôäbØóÐbà@ô䆋؊ó üà

@@@@@ô䆋ْóÙ“Žïq@ì@çbïäbØónaí‚@ô䆋Ø@Žôuói

@oŽî‹Ùi@çbØóïn“ óîŠaŒímóà‚@NNNNNNNNNN@@@üi@ómaìóØ

@@@ì@õìòŠ@Ûbm@õŠóiìŠ@õòìó䆋Ø@ÚómŠói

@@@õŠümbnÙî†@ômýóò†@ôäìíàˆóè@õòìó䆋ÙÜbØ

i@熊a‰jÜóè@LòŒa‹àb÷@æî’b@ @

@ @

@@@@@@@@@@”ïa‹Øíº†@ôàóØóî@ônb÷@ì‡äóèòŠ@çbàí @Žôi@óØ

@@@@@@@Ž¶@ômóîaŠóåŽîíä@ôánï@‹maì†@óØì@óÝÔóÈ@ômýóò†

@ôä‡äbîó @ãb−ó÷@óiŠóè@ìòìónŽîìóØò†

Page 163: govary dangdan 5

    

170  

@@õŠóåŽîíä@ìaŠ†‹Žî‰jÜóè@ôàóèŠói@•óîóû‹ràó÷

@@@@@@@@Loò†@ónŽî‹ ò†@pýóò†@LoŽïi@ò†@ßó @õóäóïÔónaŠ

@@@òìóÜ@óu@óàó÷@@@@@@@@ì@pýóò†@ô䆋Ø@oò†öbnò†üi@õ

@@@çaíŽïä@óÜ@”ïmýóò†@ìŠbØ@ôåŽîí’@õŠü íÜb÷

@õóÌbåi@òìóîóäbïà@ãóÜ@oŽî‹äaímò†@óØ@a‡äbØóØbm

ìòŠ@ôÙŽï‚óî@bi@LoŽî‹åŽîŠŒó·a†@bbî@ômóÜìò†@ôîa

@@@@@@@@ôîaŠó @ŽÞŽï‚@ôÌbäüÔ@ôä‡äaŠórŽïm@óîóû‹q@ãó÷@õ‹m

@@@@@@ôØóïäaíïn“q@bèòìŠóè@ó’@ôåîb÷@ì@ôióèŒóà@ôîaìòŠ@ì

@@@@@@@@ó›áïä@çbî@óïÜbØüÜ@ómýóò†@ìó÷@üi@oŽïiò†@”îŽïèói

@@oŽïÜò†@æîŠüm@çýb÷@pbØò†@âØíy@óØ@óîü‚óiŠó

I@ma‹Øíº†@ôánï@@@@@@ôbï@ôäbîˆóÜ@óîóî@òíŽï’@ìó÷@ô

@@@@@@@@@@oŽïåŽïéjî†ói@‘óØ@æî‹mŠûŒ@üi@õ†aŒb÷@æî‹mŠûŒóØ@H

N@@@@@@@@@ói@熊a‰jÜóè@õóåîˆ@óØ@æîó ò†@Žôm@òìò‹ŽïÜ@ómaìóØ

@@@@@@@@íi@óîóè@óäbïma‹Øíº†@ôÙŽï’óØói@ônîíŽïq@õìaìóm

@@@@@@@@@@@@ì@çò‡i@Âäò†@óäa†aŒb÷ói@bm@çbØóØbm@õaŠ@ôåî‹iŠò†

àó÷@óØ@ç‹Žî‰jÜóè@çbïäbØòŠóåŽîíä@æî‹mbmòŠó@•ó

@@@@ô‹q@ôäìíiŽïèói@ôuŠóà@LóÙŽïØbm@íàóè@ôÐbà

@@@@@@@@@@@pbØò†@Žôq@oò†@òìò‹ŽïÜ@õ†ŠíØ@ôØbm@õý@熊a‰jÜóè

@@@@@@@@@@@@@@ôäbØónaí‚@ì@çìíi@óÜ@o’ŠaŒí @Ûbm@‡äóšbm@óØ

@@@@@ói@oóè@a‡“ïmbØ@çbàóèóÜ@ì@pbØò†@õü‚

@@@@@@ü‚@_@bèòì@ôØóîóû‹q@ŠójàaŠói@pbØò†@ônŽîìa‹‹rŽïÜ

@@@@õjå’ûŠ@ônb÷@Šó ó÷@@@@@@@@@õónb÷@ìó÷@ómb óä@Ûbm@

@aìó÷@òìónŽïåŽîí‚óä@Óbà@ì@ÛŠó÷óØ@ @

@@@@@@@@@@ì@ça‡äò†@õóû‹q@íŽïä@ôŽïäþáÝà@ônb÷@çbàí @Žði

@@@@@@@@@@ìó÷@ôíäòŠbš@óäòŠ@ì@oŽïiò†@õìaŒüm@”ï䆊a‰jÜóè

@@@@@@@@ómaìóØ@LoŽï›i@çíi@Œaìý@ìòŠói@•óïma‹Øíº†@ó’ìòŠ

@@@@@@@@òìó䆋Øi@ói@ônîíŽïq@Ûbm@ça‡äò†@õóû‹q@”Žïq

Lóîóè@@@@@@@@@ì@ôäbán“ïä@õ‡äòìòˆŠói@óØ@Ûóîòìó䆋Øi@

@@@@@@@@@@a‡îbïm@Žïèói@õŒó òŠ@ìì†@Ûòì@ôîòìómóä@ô“îbb÷

@oŽî‹ÙiìbšòŠN@ @

@@@õóû‹q@óÜ@Ûbm@õŠbï’ì@óØ@óïä@a†òìóÜ@çbàí 

@@@@@@@@óÙäíš@óîóè@ôØóîŠóîŠbØ@@a‡ä†Ša‰jÜóè@ì@ça‡äò†

@@@@@@@@@ì@o슇äóm@ôØóîóÜóàüØ@ôàóèŠói@Šbï’íè@ôØbm

@@@@†óà@ôÜóàüØ@Lóïäò†óà@@@@@@@õómbéÙŽïq@óÜ@óÙŽï’ói@”ïäò

@@@@@ì@ly@ômýóò†@õòìòŠò†óÜ@LŽßóàüØ@ôäb‚Šó

@@@@@@@@õŠbï’íè@ônb÷@ì@oŽîŠ‡i@Ûbm@ôäbè@oŽî‹Øò†@póàíÙy

@@@@@@@@@@@@@ì@çbåŽïèaŠ@¶í‚@ìŠüØ@õbŽîŠ@óÜ@òìónŽî‹Ùi@ŒŠói@Ûbm

@ìbî‡ïà@ôäbåŽïèŠbØóiNNNNN@@@@@熊a‰jÜóè@ô‹q@óîüi@‡nè

@@@@@@@óäbåŽïè@ì@Ûbm@ô䆋َïq@õŠa‡’ói@óÜŠò†ói@@@ìó÷@ô’üu

@@@@@@óÙäíš@Ló“ïÔþ‚ó÷@ôÙŽï‹q@óîa‡îbïïm@óØ@õóîóîòŒì

@@@@@Šbï’íè@ôØbm@a‡ä†Ša‰jÜóè@ì@ça‡äò†@ômbØ@óÜ

@@@@@@@@oŽî‹Žî‰iò‡Üóè@òìb’òíŽïÜ@ìímbéŽïÜ@ìbäaím@ói@õ‡î‡äbØ

@@@@@@@@@@@ôÙŽïäíàŒó÷@ôäòìb‚@ì@ôÑî‹Èóà@ôÙŽî‡äìa‹ @Ûbi@óØ

@@@@@@@@@@@@@Šbuaì†@óØ@oŽïi@ÚŽïàŠüÐ@õ‹Üóèòì@oŽïi@ôäbnŠb’

@Žïäóîói@†ìí@@@@@@@@@ômóîü‚@ôÐbà@ômýìbè@LŽßóàüØ@ói@o

@@@@@@@@@@@@@âØíy@ôánï@õŒaíŽï’@ì@pýóò†@óÜ@óå‚òŠ@Šó ó÷

@@@@@@@@@@@@@Šó ó÷@pbØò†@òŠìó @ôØóîóÜóè@ãýói@oŽî‹i@ôäaŠ

@@@@@@@@@@@óÙäíš@a‡äa‡äò†@õóû‹q@ônb÷@óÜ@oŽïi†Šb@ãó‚

@@@@@@@@@@@@çbïäbØóîŒaí‚a†@ì@Óbà@ô䆋؊ói@ónò†@üi@Šbu@aì†

@@i@òìòŠóåŽîíä@õbŽîŠ@óÜ@oŽïiò†@Šóè@õý@ónŽî‹äóîó

@@@@@@@@@@óäaŠóåŽîíä@ãó÷@•óäa‡äò†@ãó÷@Šóè@ì@çaŠa†@pýóò†

@@@@@@@@@@@ãó÷@Lpýóò†@õóqüq@óÝš@öçbàóÜŠóq@óåäóîó ò†

@@@@@@@@@@@@@ì@ôn@óØ@oŽïi@òìó÷@õíäbïiói@Šó ó÷@ób@ãó‚

@@@@@@@@@çbî†@óîóè@a‡äbØóîŠaŒí @póà‚@òˆû‹q@óÜ@õŒaìý

@@ça‡äò†@óÙäíš@óîò‡å’íØ@ôÙîóÜóè@óàó÷

@@Ûbm@óØ@óØóîóû‹q@@@@@@@@çb’bq@oŽïåŽï¾óò†@õü‚@ôäìíi@

@@@@@@@@@bn“Žïè@òìó‚a†@ói@óØ@oŽî‹i@óå‚òŠ@óîóè@õòìó÷@ôÐbà

@@@@@@@@@@@@@çìíi@ômýìbè@ôäbØóÐbà@óÜ@õòìó÷@üi@òìbà@çbàŠûŒ

@ãò†Šói@óÜ@çbn†ŠíØ@ôáŽîŠóè@•û‹àó÷@@LæîójŽïm

@@@@õa‹Žîì@óîa‡ä†Ša‰jÜóè@õ‹m@ôÌbäüÔ@æî‡äóš

Page 164: govary dangdan 5

    

171  

@@@çbàìíàóè@óØ@óØóïbï@ó‚솊bi@õŠaíàóèbä

 b÷@@@ôäbåàˆì†@ì@çaŒóybä@ôäþq@óÜ@æîŠa†b

@@@@@@@@oŽîìóäbîò†@ôiòŠóÈ@ôàïÜbäüïbä@óØ@çbàóØòìómóä

@@@@õò††bà@ôä‡äbqó@õbŽîŠóÜI24@H@@ôØóîòíŽï’ói@òì

@@@@óØ@çò‡i@Ûóîbbî@òˆû‹q@ŠóóÜ@Âäò†@ôîbbî

@@@@@@@@a‡Žïm@ôäbîü‚@õóäbnŠóq@Œó òŠ@ômýóò†@ôäíàˆóè

@@@@@ô’òŠ@õbmò†íØ@Ûòì@òìóååïji22@@@@@@õŒíàóm2008@@óØ

@@@@@@@@@òìóäbØóïåŽïÄü’ì@ôÈói@óäüØóÜ@ÚŽî‡äóè@çóîýóÜ

@@@@@@@@@@ôÜìóè@ŒaíŽï’@æî‡äóš@óióØ@ìíia‹‚@ÚŽîŠ@óàbäŠóiói

@óÙäíš@çò†ò†@óïma‹Øíº†@ó’óØ@ãó÷@ô䆋iŠbi@óÜ

@@@@@@@ônïåŽïÄü’@õi@ói@æ‚båƒï@çbîbÔbÔ@óäóïibm@çaìó÷

@LòìónŽïibä@çbîbŽïu@a†‹àó÷@ôïma‹Øíº†@õbïä†@óÜ@ì@ @

‹Øò†@òìò‹ŽïÜ@@†ŠíØ@ôbï@ômóîa†‹ØŠó@oŽî

@@@@@×a‹ŽïÈ@ômóàíÙy@ói@ôäìŠói@çbîü‚@ônîíÜóè

@@@ì@ôbï@õóÜóàbuíà@óÜ@Šìì†@ì@æäóîóiaŠ

@õŠínò†@óÜ@õòìó÷@óØ@oŽïi@òìó÷@üi@çbïäb’üÙŽïm

@@@@@@Šó@ôma‹Øíº†@ôØóîóû‹q@Ûòì@òìímbè@a‡îó“ïàóè

@@@@@@@@@óÜ@oŽî‹Øóä@Ž¶@õó“Øó’bq@ÛóîòíŽï’@ïè@ói@ì@oŽî‹£

@mbØ@çbàóè@@@@@@óÜ@oŽîŠ‡i@ÚÜó‚@ôäýóàüØ@ôäbè@a‡“ï

@@@@@@@@@òìóäa‹Žï @•Šü’@ôÙŽïäbï ói@a‡äa‡äò†@ôäbØóû‹q

@@@@@@@@@@@熊a‰jÜóè@μŽïÝi@òìómòìbà@LpbÙi@õŠa‡’ói@ÚÜó‚

@@@@@@ómýóò†@ô䆋ْóia†@ìóîóÜóàüØ@õòŠìó @ôÙŽï‹q

@@@@@@Ûbm@óä‹ @óîüi@LóîŠümbnÙî†@õŠóiìŠ@õòìó䆋ÙÜbØ@ì

@‡i@õü‚@õóäóïÔónaŠ@ôäò†@õüØ@õbŽîŠóÜbm@pa

@ãó÷@öæŽî‹Ùi@Šó üà@”ïäbØóîŒaí‚a†@òìóäbØóäò†

@@@@@@ôäb‚ììŠ@õaì†@óÜ@óØ@õóïîìa‰à@öãóm@óäa‹îóÔ

@@@õbŽîŠ@óÜ@Šóè@öμåŽîŠórŽïm@òìíi@o슆@òìóáŽî Š

@@@@@@@öoŽî‹£Šó@”ïÔa‹ŽïÈ@ôbï@õóû‹q@òìóäa‡äò†

@@@@@@@L×a‹ŽïÈ@õómbéÙŽïq@ôîóåï›åi@ôÙŽîŒó òŠ@Ûòì@”íØ

@@ôÜûŠ@@@@@@@@@@a†óîóû‹q@ãó÷@ôån‚@ŠóóÜ@õü‚@ôÅïnØó÷

oŽïåïjiN@ @

ŠóqçbØòŽîìa:@ @òŠbàˆ@μÄüä@õŠbÄü I12@H@@ @

1M @òŠbàˆ@熊a‰jÜóè@õŠbÄü @@I1@H@ 2M @òŠbàˆ@ça‡äò†@õŠbÄü @I3H@ 3M @òŠbàˆ@ça‡äò†@õŠbÄü @I4H@ 4M @@@ôäbØóàónï@çaíŽïä@óÜ@ڎìaŠói

a‡ä†Ša‰jÜóè 5M @òŠbàˆ@õŠóäó’ûŠ@I22@@H@@ @

@@