Konferencja metodyczna

Dydaktyka literatury i języka polskiego w szkole ponadgimnazjalnej w kontekście

nowej podstawy programowej i zmian w formule egzaminu maturalnego

Gorzów Wlkp., 29 sierpnia 2013

Rekomendacje dydaktyczne

opracowałaMałgorzata Niewiadomska

Nowe typy zadań maturalnych• Wymagają sfunkcjonalizowej (nie odtwórczej) wiedzy

oraz umiejętności analityczno-interpretacyjnych (w odniesieniu do tekstu źródłowego wskazanego w zadaniu i związanych z nim problemowo przywołań różnych kontekstów).

• Wiedza językowa i teoretycznoliteracka jest w nich czynnikiem wspomagającym lekturę tekstów kultury.

• Odwołują się do umiejętności (i wiadomości) wskazanych w podstawie programowej dla IV etapu edukacji polonistycznej oraz etapów niższych.

Wykonanie zadania egzaminacyjnego na maturze ustnej wymaga:

• rozpoznania zadanej w poleceniu intencji i przygotowania wypowiedzi zgodnie z tą intencją,

• odczytania (interpretacji) dołączonego tekstu kultury pod kątem wskazanego w poleceniu problemu;

• odwołania się do innych tekstów kultury (dowolnych) i problemów, które łączą się z tematem wypowiedzi;

• opracowania wypowiedzi pod względem kompozycyjnym i językowo-stylistycznym;

• wygłoszenia wypowiedzi zgodnie z zasadami kultury żywego słowa; • udziału w rozmowie dotyczącej wygłoszonej wypowiedzi

monologowej.

•  

Wniosek 1: Na lekcjach mówią uczniowie

Na przykład:• Samodzielnie określają tematykę omawianych tekstów

i ich fragmentów.• Formułują problem podjęty przez autora, określają

stanowisko autora wobec problemu.• Prezentują własne przeżycia i przemyślenia wynikające

z kontaktu z dziełem.• Określają własne stanowisko wobec problemu, argumentują

je.• Polemizują i dyskutują.

Na lekcjach mówią uczniowie. Na przykład:

• Stawiają samodzielne tezy interpretacyjne i formułują argumenty wyprowadzone z tekstów.

• Komentują, streszczają, parafrazują teksty.• Snują refleksję wartościującą nad dziełem sztuki, jego

przekazem i językiem.• Przygotowują i wygłaszają referaty (referat jest jedną

z obowiązkowych form wypowiedzi). • Planują i wygłaszają ustne wypowiedzi

z uwzględnieniem podstawowych zasad retoryki, np. przemówienia.

Na lekcjach mówią uczniowie • Przyzwyczajajmy uczniów do konstruowania

i wygłaszania dłuższej, spójnej wewnętrznie wypowiedzi „na gorąco”, bez wcześniejszego przygotowania, w związku z tekstem „nowym” dla ucznia.

• W pracy lekcyjnej i ocenianiu rozważmy powrót do systematycznego „pytania uczniów” i do oceny ich ustnych wypowiedzi zarówno tych przygotowanych w domu, jak powstających na lekcjach, w toku pracy nad tekstami.

Wniosek 2. Zasada różnicowania tekstów kultury

• Jak najczęściej łączmy pracę nad literaturą z czytaniem innych tekstów kultury: reportaż, felieton, recenzja, wykład, przemówienie, film, obraz, plakat, rzeźba, architektura, reklama, komiks.

• Podchodźmy do analizy tekstów intertekstualnie i kontekstualnie, pozwólmy uczniom wskazywać ich osobiste konteksty.

• Umożliwiajmy uczniom wypowiedzi ustne i pisemne na temat różnych tekstów kultury.

Wniosek 3. • Zwiększmy częstotliwość ćwiczeń i zadań wymagających

refleksji nad treścią, kompozycją, spójnością, językiem (np. dekompozycja tekstu w formie planu umożliwiającego jego linearne streszczenie, wskazywanie/formułowanie tezy autorskiej, argumentów i wniosków, odczytywanie intencji nadawcy).Przykłady z Informatora maturalnego:

• Sformułuj trzy pytania, na które w kolejnych akapitach odpowiada autor tekstu 1. Każde pytanie musi odnosić się do całego akapitu.

• Które z podanych w tabeli sądów są zgodne z twierdzeniami autora wyrażonymi w tekście 1., a które nie? Wstaw X w odpowiednią rubrykę.

• .

Wniosek 4. Wzmocnienie znajomości lektur• Stosujmy działania sprawdzające znajomość dzieł

opatrzonych gwiazdką – teksty wykorzystane w testach mogą odnosić się do lektur! (np. zadania 2-3 pierwszego testu).

Przykład z Informatora maturalnego:• Kogo w przedstawieniu grał Krzysztof Kolberger? A. Konrada B. Senatora C. Mickiewicza D. Księdza Piotra • Uzasadnij wybór, odwołując się do treści recenzji

i Dziadów części III Adama Mickiewicza.

• Jaką treść – w kontekście Dziadów części III Adama Mickiewicza – powinien mieć napis, o którym autor recenzji pisze w przedostatnim akapicie?

A. Śmierć carowi. Śmierć!B. Razem, młodzi przyjaciele! C. Nowosilcow to sługa piekieł. D. Umarł Gustaw, narodził się Konrad.

Pomocne są oparte na wizualizacji techniki porządkujące treść lektury i ułatwiające jej zapamiętywanie, na przykład lokowanie wydarzeń na osi czasu lub „mapowanie” utworów o rozległej i trudnej do zapamiętania treści.

Zadania prawda/fałsz dotyczące bohaterów i faktów powieściowych. Zadania typu „dokończ zdanie”, np.: Konrad uzyskuje przebaczenie, ponieważ...Inne: Pycha – pokora to synonim/homonim/antonim . Zilustruj obie

postawy przykładami z III części „Dziadów”.

Wniosek 5. Wiedza – tak, ale wykorzystywana funkcjonalnie

Funkcjonalna znajomość gramatyki• Zadania dotyczące fleksji – np.: jaką funkcję pełni użycie

nieosobowych form czasownika, jak na wymowę tekstu wpływa zmiana formy czasowników z czasu teraźniejszego na przyszły czy stosowanie przez autora trybu rozkazującego w pierwszej osobie liczby mnogiej;Przykład z Informatora maturalnego:

• Do każdego z przykładów użycia czasownika dobierz sytuację, w której ten czasownik został użyty.

Wiedza – tak, ale wykorzystywana funkcjonalnie

Funkcjonalna znajomość gramatyki• Zadania dotyczące słowotwórstwa, np.: jak dodanie

określonej cząstki słowotwórczej modyfikuje znaczenie wyrazu, jaka wartość znaczeniowa powstaje?Przykłady z Informatora maturalnego:

• Wstaw X w wierszu, w którym zamieszczono definicję członu pseudo-.

• Od jakich wyrazów podstawowych utworzony został przymiotnik kasandryczno-rejtanowsko-piotrowoskargowa? Co znaczy ten przymiotnik w tekście Jana Miodka? Jaki efekt wywołuje jego użycie?

Wiedza – tak, ale wykorzystywana funkcjonalnie

Funkcjonalna znajomość gramatyki na poziomie składni.• Zadania wymagające rozróżnienia typów zdań

ze względu na ich treść i na funkcję w wywodzie autora (podrzędne warunkowe, współrzędne wynikowe, przeciwstawne)Przykłady: Znajdź w akapicie trzecim i wpisz do tabeli po jednym spójniku pełniącym w tekście 1. wskazaną funkcję. Podaj przykłady zdań złożonych, w których wystąpiły takie spójniki.

- Wprowadzenie zdania podrzędnego, które określa warunek - Wprowadzenie zdania współrzędnego łącznego - Wprowadzenie zdania podrzędnego, które zawiera uzasadnienie

sądu

Wiedza – tak, ale wykorzystywana funkcjonalnie

• Zadania wymagające rozpoznania i uzasadnienia rozpoznanej konwencji gatunkowej (np. recenzja, felieton, przemówienie) lub stylistycznej (np. style użytkowe, np. naukowy, publicystyczny, popularnonaukowy..., odmiany języka o ograniczonym zasięgu, np. środowiskowe, terytorialne).Na przykład:

• Podaj dwie cechy gatunkowe tekstu, które pozwalają stwierdzić, że jest on recenzją. Każdą cechę zilustruj przykładem z tekstu.

• Wyjaśnij, czemu służy nagromadzenie wyrazów i wyrażeń środowiskowych oraz potocznych w tekście.

Wiedza – tak, ale wykorzystywana funkcjonalnie

• Znajomość środków stylistycznych przełożona na umiejętność określania ich funkcji. Na przykład:

• Wyrażenie melodramatyczny melodramat to A. hiperbola. B. oksymoron. C. antonim. D. synekdocha.

Jaką funkcję pełni ten środek stylistyczny w tekście Grażyny Stachówny?

Rozprawka na maturze!Będą przydatne:• Ćwiczenia przypominające tę formę wypowiedzi zarówno od

strony konstrukcyjnej, jak i stylistycznej (charakterystyczne zwroty, słownictwo).

• Ćwiczenia w analizie tematu i konstruowaniu planu wypowiedzi w różnych postaciach (plan linearny, mapa myśli, tabela).

• Rozprawka maturalna nie jest wolna od ograniczeń – uczeń rozważa wskazany w temacie problem, odnosząc się do załączonego tekstu, a więc wykonuje też czynności analityczne i interpretacyjne, musi wykazać się rozumieniem tekstu. Powinien na przykład określić stanowisko autora/bohatera wobec problemu, sformułować tezę i wyprowadzić z tekstu argumenty.

Rozprawka na maturze• Ćwiczenia w trafnym doborze i właściwym

przywoływaniu przykładów z innych dzieł.Czy szczególne okoliczności mogą usprawiedliwić postępowanie sprzeczne z podstawowymi zasadami etyki? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie , odwołując się do fragmentu Innego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i do innych tekstów kultury. Marek Edelman Kreon Kmicicbohaterowie KamizelkiRaskolnikow,Marlow i Kurtz Lord Jim

Z podanej puli wybierz przykłady umożliwiające podjęcie rozważań. Zastanów się, jak je wykorzystać w argumentacji. Ustal porządek prezentowania przykładów.

Rozprawka na maturze• Ćwiczenia w przywoływaniu trafnych kontekstów.

Czy w miłości lepiej słuchać głosu rozsądku, czy też oddać się namiętności? Rozważ problem i uzasadnij swoje stanowisko, odwołując się do 1. podanego fragmentu Lalki, 2. całego utworu Bolesława Prusa 3. oraz innego tekstu kultury.Zgromadź informacje pomocne w rozważaniu problemu. Jaka wiedza, jakie pojęcia mogą się przydać?Przydatne informacje i konteksty

- cechy charakterystyczne epok romantyzmu i pozytywizmu, np.:... - spory między romantykami a oświeconymi - pojęcia: racjonalizm, empiryzm, idealizm.

Co nowego w oświacie?

• obniżenie wieku szkolnego,• zmiany w systemie kształcenia zawodowego,• nowa podstawa programowa w kl. IV – VI i w szkole

ponadgimnazjalnej,• nowe zasady przeprowadzania sprawdzianu po szkole

podstawowej, egzaminu gimnazjalnego i maturalnego,• nowelizacja nadzoru pedagogicznego,• zmiany w sposobie prowadzenia i dokumentowania pomocy

psychologiczno-pedagogicznej,• zmodernizowany system doskonalenia nauczycieli.

Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2013/2014

1. Wspieranie rozwoju dziecka młodszego w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego2. Podniesienie jakości kształcenia w szkołach

ponadgimnazjalnych3. Działania szkoły na rzecz zdrowia i bezpieczeństwa uczniów4. Kształcenie uczniów niepełnosprawnych w szkołach

ogólnodostępnych

Zmodernizowany system doskonalenia nauczycieli

• System doskonalenia nauczycieli oparty na ogólnodostępnym kompleksowym wspomaganiu szkół

• Sieci współpracy i samokształcenia

Kompleksowe wspomaganie szkół

• Adresowane jest do szkoły rozumianej jako złożony system.

• Wspomaganie wynika z analizy indywidualnej sytuacji szkoły i odpowiada na jej rzeczywiste potrzeby.

• Jest procesem, odchodzi od jednorazowych form doskonalenia.

• Przebiega od diagnozy potrzeb placówki, przez wybór obszaru wspomagania, opracowanie rocznego planu wspomagania w wybranym obszarze, realizację tego planu do ewaluacji.

• Rola SORE (szkolnego organizatora rozwoju edukacji)

Sieci współpracy i samokształcenia• Są dopełnieniem kompleksowego wspomagania szkół.• Skupiają nauczycieli, dyrektorów, psychologów,

pedagogów, bibliotekarzy z obszaru jednego powiatu.• Cele sieci to wymiana doświadczeń, analiza dobrych

praktyk, poszerzanie kompetencji uczestników, tworzenie nowych rozwiązań na potrzeby szkół uczestniczących w sieci, nawiązywanie kontaktów i współpracy pomiędzy nauczycielami i szkołami.

• Sieci dyrektorów (pozapedagogiczne obowiązki dyrektora).• Sieci przedmiotowe (poloniści – edukacja filmowa).• Sieci problemowe (walka ze szkolną absencją).

Tematyka sieciwspółpracy i samokształcenia - przykłady

• Edukacja filmowa.• Skuteczne sposoby zachęcania uczniów do czytania.• Jak rozwijać twórcze myślenie uczniów?• Praca z uczniem zdolnym na zajęciach koła naukowego.• Jak budować własne programy nauczania?• Promocja i budowanie wizerunku szkoły.• Nauczyciele pracują zespołowo.• Praca z nowoczesnymi technologiami.

16 tematów sieci nauczycielskich

Tematy OLiJP 2013/2014LITERACKIE:

• Topos miejsca przyjemnego (locus amoenus) w literaturze epok dawnych: postacie i funkcje.

• Między indywidualizmem a wspólnotą. Paradoksy ludzkich doświadczeń w dramacie polskiego romantyzmu.

• Władysław Syrokomla (Ludwik Kondratowicz) - wybitny poeta krajowego romantyzmu.

• W poszukiwaniu straconego czasu. Pamięć jako mechanizm psychologiczny, zasób kulturowy i tworzywo literackie.

• HERB WYGNANIA. DIARYSTYKA DRUGIEJ EMIGRACJI (temat dodany na prośby polonistów o temat dotyczący literatury XX wieku).

Tematy na olimpiadę 2012/2013

TEMAT JĘZYKOZNAWCZY• Rodzina, ach, rodzina. Językowy obraz relacji rodzinnych

w polszczyźnie.

TEMATY TEATROLOGICZNE:• Dramat i teatr Stanisława Ignacego Witkiewicza

a polska awangarda XX wieku.• Kształtowanie przestrzeni w teatrze XX i XXI wieku.

KONKURSY

• I Ogólnopolski Konkurs na Tomik Wierszy „Duży Format”

• XXIX Ogólnopolski Konkurs Literacki im. J. I. Kraszewskiego (poezja lub proza)

• VI Ogólnopolski Konkurs Poetycki „Refleksy”

• Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Jana Śpiewaka i Anny Kamieńskiej

• Świetlne Pióro 2013 (opowiadanie fantastyczne)

• II Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Pawła Brylińskiego (trzy wiersze o dowolnej tematyce)

• XV Ogólnopolski i Polonijny Konkurs Literacki im. Leopolda Staffa

• Konkurs poetycki z okazji Roku Juliana Tuwima i 65. rocznicy oddziału łódzkiego ZLP

• VIII Ogólnopolski Konkurs na Prozę Poetycką im. Witolda Sułkowskiego

• XXVII Ogólnopolski Konkurs Poetycki „O liść konwalii” im. Zbigniewa Herberta

• XXV Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Władysława Broniewskiego „O Liść Dębu”

• Otwartym tekstem (opowiadania o dowolnej tematyce)

• „Niepodlegli nicości”. Ryszard Krynicki i jego poezja (esej krytycznoliteracki)

• Konkurs literacki na powieść obyczajową z tłem historycznym

• Video Poezja (utwór audiowizualnyinspirowany wierszem)

• Różewicz Motion Graphic animacje komputerowe, filmy, impresje filmowe, utwory z dziedziny video-artu lub eksperymentalne produkcje audiowizualne

• Nakręć wiersz do wyboru 150 wierszy

• Akcja filmowa „Rany Julek”film inspirowany wierszem J. Tuwima „Ranyjulek”

Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2013/2014

1. Wspieranie rozwoju dziecka młodszego w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego2. Podniesienie jakości kształcenia w szkołach

ponadgimnazjalnych3. Działania szkoły na rzecz zdrowia i bezpieczeństwa uczniów4. Kształcenie uczniów niepełnosprawnych w szkołach

ogólnodostępnych

Zdawalność oraz średnie wyniki procentowe

na poziomie podstawowym

 Obszar Zdawalność % Średni wynik %Lubuskie 97,81 56,61

Wielkopolskie 96,03 54,64Zachodnio-pomorskie 95,50 53,43

Okręg 96,17 54,63

Kraj

Średnie wyniki procentowe na poziomie rozszerzonym

 

Obszar Średni wynik %Lubuskie 60,14

Wielkopolskie 60,88Zachodnio-pomorskie 62,15

Okręg 60,22

Kraj

Zad. Polecenie i sprawdzana umiejętność Współcz. p

4.

Za pomocą jakich zabiegów językowych autor wyraził wątpliwości związane z niektórymi sądami prezentowanymi w akapicie 3.? Wypisz dwa i je nazwij. Rozpoznawanie charakterystycznych cech stylu

i języka tekstu, nazywanie środków językowych.

0,42trudne

5.

W kontekście akapitu 3. wyjaśnij sens dwóch wyrażeń przyimkowych użytych w zdaniach: Świat przyszłości [...]będzie światem dostosowanym przez człowieka do człowieka. Tylko czy w ostatecznym rachunku dla człowieka? Odczytywanie sensu zastosowanego przeciwstawienia.

0,47trudne

Zad. Polecenie i sprawdzana umiejętność Współcz. p

8.

Autor stawia pytania: Czy [...] warto zaprzątać sobie głowę refleksją nad przyszłością? Nad kierunkiem i tempem rozwoju nauki? Napisz, jakiej udziela na nie odpowiedzi i jak ją uzasadnia. Odczytywanie sensu fragmentu tekstu.

0,56um.

trudne

14.

Tekst został napisany w stylu A. popularnonaukowym. B. potocznym. C. naukowym. D. artystycznym.

Rozpoznawanie charakterystycznych cech stylu i języka tekstu.

0,61um.

trudne

Zad. Polecenie i sprawdzana umiejętność Współcz. p

12.

Akapit 6. jest uzupełnieniem treści akapitu 5. Wyjaśnij, na czym to uzupełnienie polega.

Rozpoznawanie zasady kompozycyjnej tekstu.

0,59um.

trudne

9.

W kontekście akapitu 3. wyjaśnij sens frazy: zaglądamy za horyzont zdarzeń.

Odczytywanie sensu fragmentów tekstu. Stosowanie charakterystycznych cech języka tekstu do rozwiązania problemu.

0,63um.

trudne

Zad. Polecenie i sprawdzana umiejętność Współcz. p

13.

Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiedniej rubryce literę „I”, jeśli zdanie zawiera informację, lub literę „O”, jeśli w zdaniu jest wyrażona opinia.

Odróżnianie informacji od opinii.

0,68um.

trudne

7.

Na podstawie tekstu podaj dwie konsekwencje wynikające z faktu, że świat rozwija się [...] szybciej niż refleksja nad nim.

Odczytywanie sensu fragmentu tekstu.

0,70um.

trudne

Zad. Polecenie i sprawdzana umiejętność Współcz. p

6.Wskaż dwa problemy, których dotyczą pytania zadawane naukowcom przez Tomasza Rożka.

Odczytywanie sensu fragmentu tekstu.

0,74łatwe

3.

Określenie horyzont poznania użyte przez autora tekstu w akapicie 2. to A. anafora. B. metafora. C. porównanie. D. apostrofa.

Rozpoznawanie i nazywanie środków językowych.

0,85łatwe

Zad. Polecenie i sprawdzana umiejętność Współcz. p

10.Od wyrazu „cybernetyka” utwórz: - nazwę specjalisty w tej dziedzinie nauki ,- nazwę wirtualnej przestrzeni .

Odczytywanie sensu fragmentów tekstu.

0,79łatwe

1.

Wyjaśnij, czemu może służyć użycie przez Tomasza Rożka czterdziestu czterech zer w zapisie liczby, którą można przedstawić jako 1044.

Odczytanie funkcji zabiegu językowego.

0,86łatwe

Zad. Polecenie i sprawdzana umiejętność Współcz. p

11.

Wypisz dwa przykłady zastosowania współczesnej technologii w medycynie, podane przez Tomasza Rożka.

Odtworzenie informacji sformułowanej wprost.

0,88łatwe

2.

Odwołując się do akapitu 1., wyjaśnij, na jakiej podstawie autor uznaje człowieka za istotę wyjątkową we Wszechświecie.

Odczytywanie sensu fragmentu tekstu; przetwarzanie informacji.

0,97b. łatwe

• W teście sprawdzającym rozumienie tekstu nieliterackiego najwięcej trudności sprawiało zadania sprawdzające umiejętności rozpoznawania charakterystycznych cech stylu i języka tekstu, nazywania środków językowych, rozpoznawania zależności między akapitami, odczytywania sformułowań metaforycznych, odczytywania intencji autora.

Współczynnik łatwości zadań Wypracowanie - poziom podstawowy

Treść 0,45Kompozycja 0,56Styl 0,56

Język 0,51Zapis 0,47

Współczynnik łatwości zadań Wypracowanie - poziom rozszerzony

Treść 0,56Kompozycja 0,72Styl 0,68

Język 0,69Zapis 0,51

Najważniejsze kierunki pracy

w przygotowaniu uczniów do egzaminu maturalnego

W zakresie czytania ze zrozumieniem ćwiczmy:

na poziomie komunikacji:• rozpoznawanie użytych w tekście zabiegów i środków

stylistycznych i językowych oraz określanie ich funkcji,• rozpoznawanie stylu wypowiedzi i wskazywanie

charakterystycznych dla niego środków,• określanie intencji wypowiedzi (np. aprobata,

krytycyzm, ironia, polemizowanie),

na poziomie struktury tekstu:• określanie zależności między częściami tekstu,• określanie kompozycyjnej funkcji cząstek tekstu, np.:

pierwszego/ostatniego zdania, pierwszego/ostatniego akapitu, innych ważnych kompozycyjnie cząstek tekstu,

• określanie tematyki akapitów i większych całości,• sporządzanie planu tekstu, by unaocznić jego strukturę

i prześledzić tok myśli,• odnajdywanie w tekście wskaźników spójności oraz

językowych elementów porządkujących wypowiedź,• odnajdywanie/formułowanie tezy, wskazywanie

i formułowanie argumentów i przykładów,

na poziomie znaczeń:• odczytywanie słów i sformułowań użytych w funkcji

metaforycznej, • odczytywanie myśli przewodniej akapitów, większych

fragmentów i całości tekstu, • objaśnianie znaczeń trudniejszych słów i sformułowań,

w tym znajdujących się w poleceniach.

Ucząc pisania wypracowań, praktykujmy:

• określanie na podstawie tematu koniecznych składników wypracowania,

• ukierunkowaną przez temat analizę i interpretację fragmentów lektur,

• odwoływanie się do kontekstu całego dzieła (lub innego kontekstu wskazanego w temacie) ściśle w związku z wytyczonymi kierunkami interpretacji,

• formułowanie wniosków ściśle w związku z tematem, z naciskiem na potrzebę podsumowania i uogólniania treści zawartych w rozwinięciu wypracowania,

Nie zapominajmy o:

• ćwiczeniach słownikowych,

• ciągłym odnawianiu potrzebnych wiadomości z zakresu nauki o języku,

• nieustannej kontroli czytelnictwa lektur.

Dziękujemy za uwagę