güncellenmiş yeni baskı Öabt - pegem.net 1 tanitim.pdf · felsefe, ekonomi, bilim teknoloji ve...

2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU25

TARİH

GüncellenmişYeni

Baskı

SOSYALBİLGİLER

Coşkun ÇEBİTÜRK ÖABT SOSYAL BİLGİLER 1. KİTAP TARİH

ISBN 978-605-318-928-2

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

7. Baskı: 2018, Ankara

Proje-Yayın: Pelin ÖzdemirDizgi-Grafik Tasarım: Gamze Şahin

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Basım AŞİvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

ÖN SÖZ

Merhaba Sevgili Sosyal Bilgiler Öğretmeni Arkadaşlarım,

ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız yeterlilikleri ölçmek amacıyla yapılmaktadır. Sahip olduğu soru sayısı az ise de soruların atanma puanındaki etki oranı hayli yüksektir. Tarihin önemli açmazlarından birisi bir konu hakkındaki bilginin kaynaklara göre farklılıklar göstermesidir. Öyle ki ÖSYM sorularının dahi geçmişteki bazı sorularda verdiği bilgilerle çeliştiğini bilmekteyiz. Tarihin belge ve bulguları değiştikçe bilgileri de değişebilmektedir. Kitabımızda bu sakıncalı durumu aşmak için şöyle bir yöntemi izledik:

Yazım sürecinde kuşkusuz ki ilk kılavuzumuz ÖSYM olmuştur. ÖSYM'nin günümüze kadar sorduğu soruların tümünü inceleyerek kitabın altyapısını oluşturduk. Kitabımızı, ÖSYM sorularının bilgi ve yorumları eşliğinde yapılandırdık. Kitabımızın şekillenmesinde etkili olan bir diğer veri Millî Eğitim Bakanlığı ders kitaplarıdır. Öyle ya, Millî Eğitim Bakanlığına personel almak için yapılan sınav sorularında, Bakanlığın okullarda okuttuğu ders kitaplarından da faydalanmak mantıken gereklidir. Nitekim ÖABT Sosyal Bilgiler/Tarih sorularını incelediğimizde, MEB ders kitaplarına gönderme yapan soru örneklerini çokça görmek mümkündür. Bunun dışında akademik camiada genel geçerliği olan İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Şerafettin Turan, Rifat Uçarol, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları gibi çoğaltılabilecek bazı köşe taşı yazarlar ve eserler de kitabımız için temel dayanak olmuştur.

Kitamızda hassasiyet gösterdiğimiz, cevabını bulmaya çalıştığımız sorulardan birisi şu oldu: "Sosyal Bilgiler Öğretmeni Adayı" arkadaşlarımızın sorumlu olduğu alanlardan birisi de "Tarih"dir. ÖSYM tarafından ayrıntılı tanımlanmayan "tarih" dersinin kapsamı ne olmalıdır. Tarih ÖABT ile Sosyal Bilgiler ÖABT arasındaki fark nedir? Bu soruların cevabını ÖABT sorularını inceleyerek bulmaya çalıştık. Şunu gördük ki: Sosyal Bilgiler ÖABT sorularının kapsamı, Tarih ÖABT'den farklı değildir. Sosyal Bilgiler ÖABT'nin kapsamı son derece geniş, akademik derinliği hayli yüksektir. Bu gerekçe ile Pegem Ailesi olarak akademik bir risk almamanız için ÖABT Tarih kitabını Sosyal Bilgiler Setinin içine olduğu için koymayı uygun gördük. 2015 Sosyal Bilgiler ÖABT Sınavıda, bu tutumun doğruluğunu bizlere göstermiştir.

Öğretmen olma yolunda emin adımlarla yürüyen sizlerin yanında olmak ve eksiklerinizi tamamlamak adına bu yayını hazırladık. İnandığımız ve umut ettiğimiz de gireceğiniz sınav için iyi bir başvuru kaynağı olduğu yönündedir. Ön sözümüzü de "başarılar dileyerek" ve küçükken annelerimizin, büyüklerimizin okula gönderirken söylediği için, "Allah zihin açıklığı versin." diyerek bitiriyoruz.

Başarılar...

Coşkun Çebitürk

SOSYAL BİLGİLER ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

ÖABT SOSYAL BİLGİLER, 50 sorudan oluşmakta ve Sosyal Bilgiler Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Tarih, Coğrafya, Siyaset Bilimi, Diğer Sosyal Bilim Alanları -Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme- ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sosyal Bilgiler Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a. Tarih

b. Coğrafya

c. Siyaset Bilimi

d. Diğer Sosyal Bilim Alanları

(Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bi,lim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme)

%28

% 20

% 8

%24

1 - 14

15 - 24

25 - 28

29 - 40

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013-2017 SOSYAL BİLGİLER ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

ALAN BİLGİSİ1. BÖLÜM: TARİH BİLİMİ

A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ .........................................................................................................................................5Tarih Biliminin Özellikleri ........................................................................................................................................5

B. TARİH YAZICILIĞI ............................................................................................................................................... 11Tarih Yazım Türleri ............................................................................................................................................... 11Tarih Yazıcılığının Gelişimi ...................................................................................................................................13Türklerde Tarih Yazıcılığı .....................................................................................................................................13

C. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI .......................................................................................................13Boşluk Doldurma ......................................................................................................................................................17Bulmaca....................................................................................................................................................................18Çözümlü Test ............................................................................................................................................................19Çözümler ..................................................................................................................................................................22

2. BÖLÜM: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLARA. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER ................................................................................................................................27

Anadolu'nun Tarih Öncesi ....................................................................................................................................29B. TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI .......................................................................................................................30

İlk Çağ'ın Genel Özellikleri (MÖ 3500-375) .........................................................................................................30Orta Çağ'ın Genel Özellikleri (375-1453) .............................................................................................................30Yeni Çağ'ın Genel Özellikleri (1453-1789) ...........................................................................................................30Yakın Çağ'ın Genel Özellikleri (1789-?) ...............................................................................................................31

C. İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI ..................................................................................................................................31Anadolu’da Kurulan Medeniyetler ........................................................................................................................31Mezopotamya Uygarlıkları ...................................................................................................................................35Doğu Akdeniz Uygarlığı .......................................................................................................................................39Ege Uygarlıkları ...................................................................................................................................................41

Boşluk Doldurma ......................................................................................................................................................47Bulmaca....................................................................................................................................................................48Çözümlü Test ............................................................................................................................................................49Çözümler ..................................................................................................................................................................52

3. BÖLÜM: İLK TÜRK DEVLETLERİA. TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE İLK TÜRK DEVLETLERİ .........................................................................................................................................57

Türk Kelimesinin Anlamı ......................................................................................................................................57Ana Yurtta Kurulan İlk Uygarlıklar ........................................................................................................................57Türklerin İlk Ana Yurdu ........................................................................................................................................58Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları..............................................................................................................................................................58İskitler (Sakalar) ...................................................................................................................................................59

B. İLK TÜRK DEVLETLERİ .....................................................................................................................................60Asya Hun Devleti .................................................................................................................................................60Avrupa Hun Devleti (375-469) .............................................................................................................................61

vi

Göktürkler (552-630)............................................................................................................................................63Kutluk Devleti (İkinci Göktürk Devleti ) (680-745) .............................................................................................................................................................65Uygur Devleti (744-840) ......................................................................................................................................65Hazarlar (576-1006).............................................................................................................................................67Kırgızlar (840-1207) .............................................................................................................................................67Türgişler (659-766) ..............................................................................................................................................68

C. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ ..............................................................................................................................68Avarlar (560-805) .................................................................................................................................................68Bulgarlar (480 - 550) ............................................................................................................................................68Macarlar (896-1526) ............................................................................................................................................69Kumanlar (Kıpçaklar) ...........................................................................................................................................69Peçenekler (860-1091) ........................................................................................................................................69Oğuzlar (Uzlar) ....................................................................................................................................................70Akhunlar (Eftalit) (350-564)..................................................................................................................................70Sabarlar (Sabirler) 515-576 .................................................................................................................................70Tabgaçlar (386-556).............................................................................................................................................70Karluklar (665-1221) ............................................................................................................................................71Başkırtlar..............................................................................................................................................................71Kimekler ...............................................................................................................................................................71

D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ........................................................................................................................................................71

Devlet Yönetimi....................................................................................................................................................71Ordu (Sü) .............................................................................................................................................................74Sosyal Yaşam ......................................................................................................................................................74Hukuk...................................................................................................................................................................75Ekonomi ...............................................................................................................................................................76Din ve İnanış ........................................................................................................................................................76Yazı, Dil ve Edebiyat ............................................................................................................................................78Sanat ...................................................................................................................................................................80Bilim .....................................................................................................................................................................82Spor .....................................................................................................................................................................82

Boşluk Doldurma ......................................................................................................................................................83Bulmaca....................................................................................................................................................................84Çözümlü Test ............................................................................................................................................................85Çözümler ..................................................................................................................................................................87

4. BÖLÜM: İSLAM TARİHİA. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI ..........................................................................................................................91

İslamiyet Öncesi Dünyanın Genel Durumu..........................................................................................................91İslamiyet’in Doğuşu ve Yayılışı ............................................................................................................................93Dört Halife Devri (632-750) ..................................................................................................................................96Emevi Devleti (661-750) ....................................................................................................................................101Endülüs Emevi Devleti (756-1031) ....................................................................................................................103Ben-i Ahmer Devleti ...........................................................................................................................................104Abbasi Devleti (750-1250) .................................................................................................................................105Diğer Devletler ...................................................................................................................................................107

vii

B. İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI .....................................................................................................................107Devlet Yönetimi..................................................................................................................................................108Sosyal Hayat......................................................................................................................................................108İktisadi Hayat .....................................................................................................................................................109Ordu Teşkilatı .....................................................................................................................................................109Yazı, Dil ve Edebiyat ..........................................................................................................................................109Eğitim ve Bilim Hayatı ........................................................................................................................................ 110Sanat ................................................................................................................................................................. 112

Boşluk Doldurma .................................................................................................................................................... 113Bulmaca.................................................................................................................................................................. 114Çözümlü Test .......................................................................................................................................................... 115Çözümler ................................................................................................................................................................ 118

5. BÖLÜM: TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (X.-XIII. YÜZYILLAR)

A. TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ ................................................................................................................123Talas Savaşı (751) .............................................................................................................................................123

B. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ .......................................................................................................................124İtil Bulgarları ......................................................................................................................................................124Sacoğulları ........................................................................................................................................................124Tolunoğulları (868-905) ......................................................................................................................................124İhşidler (Akşitler) (925-969) ...............................................................................................................................124Karahanlılar (840-1212) .....................................................................................................................................125Gazneliler (963-1187) ........................................................................................................................................127Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) ..................................................................................................................128

C. DİĞER TÜRK – İSLAM DEVLETLERİ ..............................................................................................................135Harzemşahlar ....................................................................................................................................................135Eyyubiler ............................................................................................................................................................135Memluklar ..........................................................................................................................................................136

D. TÜRKİYE TARİHİ (11. - 13. YÜZYILLAR) ........................................................................................................136Anadolu’ya İlk Türk Akınları ...............................................................................................................................136Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri ...............................................................................................................137Türkiye Selçuklu Devleti (1072-1308) (Anadolu Selçuklu Devleti).....................................................................139Uçlarda Hayat ve Beylikler.................................................................................................................................146Anadolu Beylikleri’nin Genel Özellikleri .............................................................................................................150

E. TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK .......................................................................................................................................................151

Devlet Yönetimi..................................................................................................................................................151Hukuk Sistemi ....................................................................................................................................................154Toprak Sistemi ...................................................................................................................................................155Askerî Teşkilat....................................................................................................................................................157Ekonomi .............................................................................................................................................................158Sosyal Hayat......................................................................................................................................................160Din ve İnanış ......................................................................................................................................................160Dil, Edebiyat ve Yazı ..........................................................................................................................................161Eğitim ve Bilim ...................................................................................................................................................162Sanat .................................................................................................................................................................164Mimari ................................................................................................................................................................165

viii

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................170Bulmaca..................................................................................................................................................................172Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................173Çözümler ................................................................................................................................................................176

6. BÖLÜM: TÜRK DÜNYASI (XIII. - XIX. YÜZYIL)TÜRK DÜNYASI (13. - 19. YÜZYIL) ............................................................................................................................181

Moğollar .............................................................................................................................................................181Timur Devleti (1369-1507) .................................................................................................................................183Türkistan’daki Gelişmeler ..................................................................................................................................184Hindistan’da Türk Sultanlıkları ve Babürlüler......................................................................................................................................................185Hanlıklar Hakkında Genel Bilgiler ......................................................................................................................187


7. BÖLÜM: OSMANLI TARİHİA. BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453) .....................................................................................................................197

XIV. Yüzyıl Başlarında Yakın Doğu ve Avrupa ...........................................................................................................................................................198Anadolu..............................................................................................................................................................198Memluklar (1250-1517)......................................................................................................................................198İlhanlı Devleti (1256-1335).................................................................................................................................198Balkanlar ve Avrupa ...........................................................................................................................................198Altınorda Devleti (1227-1502) ............................................................................................................................198Kayıların Anadolu’ya Gelişi ve Yerleşmesi ........................................................................................................198Osmanlı Devleti’nin Kısa Sürede Gelişimini Sağlayan Nedenler............................................................................................................................198Osman Gazi Dönemi (1299-1326) .....................................................................................................................199Orhan Gazi Dönemi (1326-1362) ......................................................................................................................199I. Murat Dönemi (1362-1389).............................................................................................................................201Yıldırım Bayezıt Dönemi (1389-1402) ...............................................................................................................202Fetret Devri (1402-1413) ...................................................................................................................................204Çelebi Mehmet Dönemi (1413-1421).................................................................................................................204II. Murat Dönemi (1421-1451)............................................................................................................................205


B. DÜNYA GÜCÜ: OSMANLI DEVLETİ (1453-1600) ..................................................................................................................................................................215

Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-1481)........................................................................................................215II. Bayezıt Dönemi (1481-1512) .........................................................................................................................220Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520) ..........................................................................................................221

ix

Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520-1566) .......................................................................................................................................................222II. Selim Dönemi (1566-1574) ............................................................................................................................228III. Murat Dönemi (1574-1595)...........................................................................................................................229III. Mehmet Dönemi (1595-1603) .......................................................................................................................229

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................230Bulmaca..................................................................................................................................................................231Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................232Çözümler ................................................................................................................................................................235OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIK TARİHİ ....................................................................................................................................................................237

Devlet Yönetimi..................................................................................................................................................237Osmanlılarda Ekonomik Hayat ..........................................................................................................................250Osmanlı Toplumu ...............................................................................................................................................259Osmanlı Devleti’nde Hukuk ...............................................................................................................................262Osmanlı Devleti’nde Eğitim................................................................................................................................263Osmanlı Devleti’nde Bilim ..................................................................................................................................264Osmanlı Devleti’nde Dil, Yazı ve Edebiyat .........................................................................................................267Osmanlı Devleti’nde Sanat ................................................................................................................................268Osmanlı Devleti'nde Mimari ...............................................................................................................................269


C. ARAYIŞ YILLARI (XVII. YÜZYIL) ...........................................................................................................................283Arayış Yıllarında Osmanlı Devleti – Avusturya İlişkileri .............................................................................................................................................283XVII.yy.da Osmanlı Devleti – İran İlişkileri .........................................................................................................283XVII.yy.da Osmanlı Devleti - Lehistan İlişkileri ................................................................................................................................................284XVII.Yüzyılda Osmanlı Devleti- Venedik İlişkileri .................................................................................................................................................285Osmanlı - Rusya İlişkileri ...................................................................................................................................285II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak Savaşı ....................................................................................................285İç İsyanlar ..........................................................................................................................................................287XVII. Yüzyıl İsyanlarının Özellikleri ....................................................................................................................289Avrupa’nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı .............................................................................................................................................................289XVII. Yüzyıl Islahat Hareketleri ..........................................................................................................................290


D. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ ..........................................................................................................301III. Ahmet Dönemi (1703-1730) .........................................................................................................................301I. Mahmut Dönemi (1730-1754) .........................................................................................................................303III. Mustafa Dönemi (1757-1774) .......................................................................................................................304I. Abdülhamit Dönemi (1774-1789) ....................................................................................................................304

x

III. Selim Dönemi (1789-1807) ...........................................................................................................................305XVIII.yy.da Osmanlı Devleti’nin Islahatları .........................................................................................................308


8. BÖLÜM: EN UZUN YÜZYIL (1800-1922)XIX. YÜZYIL SİYASİ TARİH ...................................................................................................................................321

II. Mahmut Dönemi (1808-1839) ........................................................................................................................322Abdülmecit Dönemi (1839-1861) .......................................................................................................................326Abdülaziz Dönemi (1861-1876) .........................................................................................................................329V. Murat Dönemi (1876) .....................................................................................................................................330II. Abdülhamit (1876-1909) ................................................................................................................................330

XIX.YÜZYILDA REFORM HAREKETLERİ ............................................................................................................335II. Mahmut Dönemi Yenilik Hareketleri ...............................................................................................................335Sultan Abdülmecit Dönemi Yenilik Hareketleri .............................................................................................................................................337Sultan Abdülaziz Dönemi Yenilik Hareketleri ...................................................................................................338II. Abdülhamit Dönemi Yenilik Hareketleri ..........................................................................................................339Osmanlı Devleti’nde Basın Yayın Hareketleri ....................................................................................................341

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................344Bulmaca..................................................................................................................................................................346Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................347Çözümler ................................................................................................................................................................350OSMANLI DEVLETİ’NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ ......................................................................353

Sened-i İttifak .....................................................................................................................................................353Tanzimat Fermanı ..............................................................................................................................................354Islahat Fermanı (1856) ......................................................................................................................................356Kanunuesasi’nin İlan Edilmesi ve I. Meşrutiyet’in İlanı ............................................................................................................................................357İstibdad (Mutlakıyet) Dönemi (1878-1908) ........................................................................................................359II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesi .............................................................................................................................3591909 Anayasa Değişiklikleri ...............................................................................................................................360


9. BÖLÜM: XX. YY. BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİXX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE DAĞILMAYI ÖNLEME ÇABALARI ......................................373

1. Osmanlıcılık ..................................................................................................................................................3732. İslamcılık ........................................................................................................................................................3743. Türkçülük (Turancılık) ....................................................................................................................................3744. Batıcılık ..........................................................................................................................................................3755. Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyetçilik .......................................................................................................................................375

xi

6. Sosyalizm ......................................................................................................................................................375Dünyanın Genel Görünümü ...............................................................................................................................37531 Mart Vakası ...................................................................................................................................................377Trablusgarp Savaşı (1911).................................................................................................................................377Balkan Savaşları ................................................................................................................................................378I. Dünya Savaşı .................................................................................................................................................381


10. BÖLÜM: MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİI - MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ ...........................................................................................................403

A. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI ..............................................................................................................403İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919) ...........................................................................................................................405Kuvayımiliye Ruhu .............................................................................................................................................406

B. CEMİYETLER ....................................................................................................................................................407Millî Varlığa Yararlı Cemiyetler ...........................................................................................................................407Zararlı Cemiyetleri .............................................................................................................................................410

C. MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ .....................................................................................................412Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkması (19 Mayıs 1919) .................................................................................................................................................412Osmanlı Hükûmeti’nin Millî Mücadele ve Mustafa Kemal’e Karşı Tutumu .........................................................................................................................420

D. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’NDE BASIN HAYATI ...................................................................................................................................................................428

Kurtuluş Savaşı’nın Mali ve Askerî Kaynakları ..........................................................................................................................................................430TBMM’ye ve Millî Mücadeleye Karşı Çıkan İsyanlar ....................................................................................................................................................430

E. SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920) .........................................................................................................434Sevr Antlaşması’nın Özellikleri ..........................................................................................................................436Bilecik Görüşmeleri (5 Aralık 1920) ...................................................................................................................436


II - KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ ...............................................................................................................................445A. DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİ .......................................................................................................................445

Doğu Cephesi ....................................................................................................................................................445Güney Cephesi ..................................................................................................................................................446

B. BATI CEPHESİ ..................................................................................................................................................447Düzenli Orduların Kurulması..............................................................................................................................448Gediz Savaşı .....................................................................................................................................................448I. İnönü Savaşı (10 Ocak 1921) .........................................................................................................................448II. İnönü Savaşı (23 Mart-1 Nisan 1921) ............................................................................................................452Kütahya - Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921)........................................................................................................................................453

xii

Sakarya Savaşı (23 Ağustos-13 Eylül 1921) ................................................................................................................................454Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos-9 Eylül 1922) ......................................................................................................................456

C. MİLLÎ MÜCADELENİN SANAT VE EDEBİYATA YANSIMALARI ..................................................................................................................................458Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................460Bulmaca..................................................................................................................................................................461Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................462Çözümler ................................................................................................................................................................465

11. BÖLÜM: ATATÜRK DÖNEMİI - TÜRK DIŞ POLİTİKASI ...........................................................................................................................................469

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI ..............................................................................................................................469Saltanatın Kaldırılması.......................................................................................................................................469Lozan Barış Konferansı’na Katılan Devletler .....................................................................................................470Lozan’a Katılacak Türk Delegeleri .....................................................................................................................470Lozan’da Görüşülen Konular .............................................................................................................................471Lozan Konferansı’nda Karşılaşılan Güçlükler ....................................................................................................471Lozan Antlaşması’nın Önemli Özellikleri ...........................................................................................................474

II - ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI ....................................................................................................................475A. 1923-1932 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................................................475

Türk - Yunan İlişkileri Nüfus Mübadelesi............................................................................................................475Fener Rum Patrikhanesi Sorunu .......................................................................................................................476Türkiye - İngiltere İlişkileri Musul Sorunu (Irak Sınırı) .........................................................................................................................................................476Türk - Fransız İlişkileri ........................................................................................................................................477Türkiye - İtalya İlişkileri ......................................................................................................................................479Türk - Sovyet İlişkileri.........................................................................................................................................479

B. 1932-1938 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................................................479Türkiye’nin Milletler Cemiyetine Üye Olması (1932) ..........................................................................................480Türkiye ve Balkan Antantı (9 Şubat 1934) .........................................................................................................480Türkiye ve Akdeniz Paktı (Ocak 1936) ..............................................................................................................481Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936) .............................................................................................................................................481Sadabat Paktı ve Türkiye (8 Temmuz 1937)......................................................................................................482Nyon Konferansı ve Türkiye ..............................................................................................................................483Hatay’ın Ana Vatan'a Katılması (Sancak Sorunu) ................................................................................................................................................483


III - ATATÜRK DÖNEMİ İÇ OLAYLAR .........................................................................................................................493A. II.TBMM’NİN AÇILMASI (11 Ağustos 1923) ....................................................................................................493B. ANKARA’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923).......................................................................................................................................................493C. CUMHURİYET'İN İLAN EDİLMESİ (29 Ekim 1923).......................................................................................................................................................493

xiii

D. 1924 ANAYASASI’NIN KABUL EDİLMESİ (20 Nisan 1924) .....................................................................................................................................................496E. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924) ...................................................................................................497F. ŞERİYE VE EVKAF VEKALETİNİN KALDIRILMASI ......................................................................................................................................................498G. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI .............................................................................................................498H. TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU’NUN KABUL EDİLMESİ .................................................................................................................................................499I. ATATÜRK DÖNEMİ’NDE SİYASİ PARTİLER VE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ÇABALARI ........................499

Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923) .............................................................................................................500Terakkiverver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) ................................................................................................................................................501Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) ..............................................................................................................................................504

İ. MUSTAFA KEMAL’İN HAYATI ............................................................................................................................508Boşluk Doldurma .................................................................................................................................................... 511Bulmaca..................................................................................................................................................................512Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................513Çözümler ................................................................................................................................................................516

IV - ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI ........................................................................................................................519A. İNKILAP KELİMESİNİN ANLAMI VE ÖZELLİKLERİ ........................................................................................................................................................519B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ...................................................................................................519

Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar .....................................................................................................................519Medeni Kanun’un Kabul Edilmesi (17 Şubat 1926) .................................................................................................................................................520

C. EĞİTİM ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ...................................................................................................521Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Kabul Edilmesi (3 Mart 1924) .....................................................................................................................................................522Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) ..........................................................................................................523Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar Hakkında Yapılan Düzenlemeler ...............................................................524Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun’un Kabul Edilmesi (2 Mart 1926) ............................................................................................................................524Yeni Türk Harflerinin Kabul Edilmesi (1 Kasım 1928) ..................................................................................................................................................525Millet Mekteplerinin Açılması (11 Kasım 1928) ................................................................................................................................................526Atatürk Dönemi Tarih Anlayışı ve Türk Tarih Kurumunun Kurulması .................................................................526Atatürk Dönemi “Dil” Çalışmaları ve Türk Dil Kurumunun Açılması (1932) .......................................................527Üniversite Reformu (1933).................................................................................................................................528Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler ....................................................................................................................528

D. KÜLTÜR VE SANAT ALANINDA GELİŞMELER ........................................................................................................................................................528E. SOSYAL YAPIDA ve SAĞLIK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR .........................................................................................................................................530

Şapka İnkılabı’nın Yapılması (25 Kasım 1925) ................................................................................................................................................530Kılık, Kıyafet İnkılabı (3 Aralık 1934) .................................................................................................................530Tekke, Zaviye, Türbelerin Kapatılması Hakkında Kanun'un Kabulü (30 Kasım 1925) ......................................531Miladi Takvim ve Uluslararası Saat Uygulamasının Kabulü, Ölçü ve Hafta Sonu Tatilinin Değiştirilmesi ..........531

xiv

Soyadı Kanunu'nun Kabulü (21 Haziran 1934) ..............................................................................................................................................532

Unvan ve Lakapların Kullanılmasının Yasaklanması (26 Kasım 1934) .............................................................533

Sağlık ve Sosyal Yardım Alanında İnkılaplar .....................................................................................................533

F. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR .....................................................................................................533

İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) .................................................................................................................534

Tarım Alanında Gelişmeler ...................................................................................................................................534

Aşar Vergisinin Kaldırılması .................................................................................................................................535

G. TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER ...........................................................................................................535

Kabotaj Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1 Temmuz 1926) ...............................................................................................................................................536

Gümrük Koruma Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1929) ........................................................................................536

H. SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER ..............................................................................................................536

Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun Kabul Edilmesi ......................................................................................................537

Devletçi Ekonomi Modelinin Kabulü ..................................................................................................................537

Beş Yıllık Sanayi Planlarının Hazırlanması .......................................................................................................537

I. MADENCİLİK ALANINDAKİ GELİŞMELER ......................................................................................................538

İ. ULAŞIM ALANINDAKİ GELİŞMELER ...............................................................................................................538

J. BANKACILIK ALANINDAKİ GELİŞMELER .....................................................................................................538

İş Bankası (26 Ağustos 1924) ............................................................................................................................539

Sanayi ve Maden Bankası (19 Nisan 1925) ......................................................................................................539

Emlak ve Eytam Bankası (22 Mayıs 1926) ........................................................................................................539

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (11 Haziran 1930) ..............................................................................................................................................539

Sümerbank (1933) .............................................................................................................................................539

1929 Dünya Ekonomi Bunalımı’nın Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri ............................................................539

Ekonomi Alanındaki Diğer Gelişmeler ...............................................................................................................540

V - ATATÜRK İLKELERİ ..............................................................................................................................................541

ATATÜRKÇÜLÜK ..................................................................................................................................................541

CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ ..................................................................................................................................541

MİLLİYETÇİLİK İLKESİ .........................................................................................................................................542

LAİKLİK İLKESİ .....................................................................................................................................................544

HALKÇILIK İLKESİ ................................................................................................................................................544

DEVLETÇİLİK İLKESİ ...........................................................................................................................................545

İNKILAPÇILIK İLKESİ ...........................................................................................................................................546

VI - ATATÜRK İLKELERİ VE ANAHTAR KELİMELER ..............................................................................................................................................547

İNKILAPLAR VE İKİLİKLERİN KALDIRILMASI ...................................................................................................549

VII - ATATÜRK’E GÖRE MİLLÎ GÜÇ UNSURLARI .....................................................................................................549

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................551

Bulmaca..................................................................................................................................................................552

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................553

Çözümler ................................................................................................................................................................557

xv

12. BÖLÜM: GENEL DÜNYA TARİHİA. ORTA ÇAĞ TARİHİ ...........................................................................................................................................561

Feodalite Sistemi ...............................................................................................................................................561Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar ...............................................................................................................561Orta Çağ'da Kilise ve Siyaset İlişkisi ..................................................................................................................562Rönesans Hareketleri (Yeniden Doğuş) ............................................................................................................568Avrupa’da Reform Hareketleri ...........................................................................................................................570XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Avrupa .....................................................................................................................572

B. YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA .................................................................................................................................582Fransız İhtilali (1789) .........................................................................................................................................582Avrupa Dışı Dünya: Batı Karşıtı İlk Hareketler ...................................................................................................589Sanayi İnkılabı ...................................................................................................................................................591


13. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİXX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA ............................................................................................................................605

A. I. DÜNYA SAVAŞI ..............................................................................................................................................605Paris Barış Konferansı .......................................................................................................................................605I. Dünya Savaşı Sonrasında Yapılan Barış Antlaşmaları ...................................................................................606

B. SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB), ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI ....................................................................................................................................................606

Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali ....................................................................................................606Rusya’nın Orta Asya’yı İstilası ...........................................................................................................................607SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun Durumu .............................................................................................................................................................608Basmacı Hareketi .............................................................................................................................................608

C. ORTA DOĞU'DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI ..........................................................................609İngiltere ve Orta Doğu........................................................................................................................................610Fransa ve Orta Doğu ......................................................................................................................................... 611

D. UZAK DOĞUDA YENİ GÜÇ: JAPONYA .......................................................................................................... 611E. 1929 DÜNYA EKONOMİ KRİZİ ......................................................................................................................... 611

Ekonomik Kriz Öncesi Dünya ............................................................................................................................ 611Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe) ...............................................................................................................................................612İki Savaş Arası Dönemde Avrupa ......................................................................................................................612Avrupa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat ...............................................................................................................613İki Savaş Arası Dönemde Dünya .......................................................................................................................616Atatürk Dönemi Dış Politika ...............................................................................................................................617

F. II. DÜNYA SAVAŞI .............................................................................................................................................617Savaş Öncesinde Gelişmeler ............................................................................................................................618Avrupa’da Savaş ................................................................................................................................................621Kuzey Afrika’da Savaş .......................................................................................................................................623Asya ve Pasifik’te Savaş....................................................................................................................................624Barışa Doğru......................................................................................................................................................625

xvi

Savaşın Etkileri ..................................................................................................................................................629Savaş Yıllarında Türkiye ....................................................................................................................................630

G. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ .................................................................................................................................634Doğu Bloku'nun Kuruluşu ..................................................................................................................................635Batı Bloku’nun Kurulması ..................................................................................................................................638Paylaşılamayan Orta Doğu ................................................................................................................................640Uzak Doğu’da Gelişmeler ..................................................................................................................................641Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu ..............................................................................................................................642Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye.....................................................................................................................643Türkiye’de Hayat ................................................................................................................................................645Soğuk Savaş Dönemi’nde Dünya ......................................................................................................................648

H. YUMUŞAMA DÖNEMİ VE SONRASI ...............................................................................................................649Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci ..............................................................................................................649Yumuşama Dönemi Politikaları ..........................................................................................................................650Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları ..........................................................................................651Barış İçinde Bir Arada Yaşama ..........................................................................................................................653Arap İsrail Savaşları...........................................................................................................................................654Uluslararası Politikada Petrolün Yeri .................................................................................................................657Irak - İran Savaşları (1980-1988) .......................................................................................................................658Yumuşama Dönemi Dünya ................................................................................................................................659Türk Dış Politikası ..............................................................................................................................................661Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’nin ABD ve SSCB İle Olan İlişkileri ................................................................663Türkiye’de Bunalımlı Yıllar (1960-1983) ............................................................................................................664

I. KÜRESELLEŞEN DÜNYA ..................................................................................................................................667SSCB’de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri .....................................................................................................667Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsız Olması ..........................................................................................................669Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa’da Yeni Arayışlar.............................................................................................................................................................671NATO’nun Avrupa’da Genişlemesi ....................................................................................................................671Avrupa Birliği ve Dünya .....................................................................................................................................672Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar .....................................................................................................................673Orta Doğu, Afganistan ve Arap Baharı ..............................................................................................................675Değişen Dünya ve Türk Dış Politikasının Genel Özellikleri.................................................................................................................................................678

İ. DÜNYADAKİ GELİŞMELER ...............................................................................................................................680Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri ........................................................................................................680Küreselleşme ve Etkileri ....................................................................................................................................6811980 Sonrası Türkiye.........................................................................................................................................681


KRONOLOJİ ................................................................................................................................................................697BOŞLUK DOLDURMA VE BULMACA CEVAPLARI ..............................................................................................................................................745KAYNAKLAR ...............................................................................................................................................................759

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜMTARİH BİLİMİ

5

A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

Tarih, insanların geçmişte yaşadıkları olayları ve geliş-meleri “yer” ve “zaman” göstererek “sebep” ve “sonuç” ilişkilerini araştırıp inceleyen bilim dalına denir. Arapça ve Farsça kökenlerinde "Tarih": "Zaman", "Ay" anlamla-rını taşır.

Tarihin tanımı, zaman içerisinde bilim insanları tarafın-dan farklı şekillerde yapılmıştır. Bilim insanlarının tarihin tanımına ilişkin bazı görüşleri şu şekildedir:

Tarihin Tanımı Hakkında Bilim Adamlarının Görüşleri

E.H.CarrTarihçi ile olaylar arasında devamlı bir etki-leşim ameliyesi, geçmişle günümüz arasında bitmeyen bir diyalog.

Marc Bloch Zaman içinde insanların ilmi. Bir müşahade ilmi.

Fernand Braudel

Bütün tarihlerin toplamı, geçmiş ve gelecek-teki mesleki kabiliyet ve bakış açılarının bir araya gelmesi.

İbni Haldun

İslam tarihçisi ve sosyoloğudur. “Geçmişler geleceğe, suyun suya benzemesinden daha çok benzer.” sözü ile geçmiş ve gelecek ara-sındaki ilişkinin önemini ortaya koymuştur.

TurnerGeçmişten bize uzanan, günümüzde ortaya çıkan tenkitçi ve yorumcu bir anlayışla ince-lenen kalıntılar.

John Tosh

“Tarihin Peşinde” adlı eserinde tarihçinin gö-revini “İnceleyeceği çağın insanının kimliğine bürünüp dünyayı onun gözlerinden görerek ve mümkün olduğu kadar onun standartlarıy-la değerlendirerek o insanın neyi, niçin yaptı-ğını bulmaktır.” şeklinde tanımlamıştır.

Zeki Velidi Togan

Çağdaş hayatın, geçmiş hayatın bir tekamül olarak anlatılması.

Léon-Ernest Halkin

Tarihin bilinmesi, geleceği düşünmek açısın-dan zorunluluktur.

Ernest Bernheim

Tarih, insanın evrimlerinin ve bunların yaptık-larının anlatılmasıdır.

Leon Halkin

“Tarih Tenkidinin Unsurları” adlı eserinde “Geçmişi biz ancak başkasının aracılığı sa-yesinde tanımaktayız." sözlerini söylemiştir.

Mübahat Kütükoğlu

Tarih, insanlarda ahlakın ve manevi değerle-rin gelişmesini sağlar.

Voltaire Bir nesilden öbür nesle intikal eden hikayeler.

Karl MarxTarihi, "Büyük adamların değil, toplumsal sı-nıfların arasındaki savaşın anlatımı" şeklinde tanımlamıştır.

Annales OkuluFransa’da iki büyük savaş arası dönemde, 1920-1933 yıllarında ortaya çıkan tarih an-layışıdır. İsmini Fransız dergisi “Annales d’histoire économique et sociale”den almış-tır. Önemli temsilcileri arasında: Lucien Febv-re, Fernand Braudel, Marc Bloch, Georges Duby, Jacques Le Goff ve Emmanuel Le Roy Ladurie bulunur. Annales ekolünün önemli fi-kirleri şunlardır: İlk olarak, olaylardan oluşan geleneksel tarihçilik anlayışının yerini, sorun odaklı bir tarih anlayışı alır. İkinci olarak, siya-sete odaklanan bir tarih anlayışı yerine, insan faaliyetlerinin tamamına eğilen bir tarih anla-yışı hâkim olur. Üçüncü olarak, diğer disip-linlerle etkileşim haline geçip, birinci ve ikinci fikirleri gerçekleştirmeye çaba gösterir. Anna-les Okulu'nun Türkiye'deki başlıca temsilcile-ri arasında: Ömer Lütfi Barkan, Halil İnalcık, Mustafa Akdağ, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Bahaeedin Ögel, Osman Turan, Mehmet Al-tay Köymen, İbrahim Kafesoğlu bulunur.

Akademik Bakış

Tarih Biliminin Özellikleri

ü İnsanlığın ortak mirası olup ana konusu insanlığın geçmişidir.

ü İnsanlığın hafızası olup geçmiş ve gelecek arasında bir köprüdür.

ü Tarihte gözlem ve deney yoktur. Bu yönüyle pozitif bilimlerden ayrılır.

ü Tekrarlanamaz. Geçmişte yaşanılan olaylardan ders çıkartılması gereklidir.

ü Tarihin laboratuvarı arşivlerdir. Tarihin belgelere dayalı, tarafsız olarak aktarılması tarihe olan güveni artırır.

ü Tarihte yeni belgeler ortaya çıktıkça bilgiler de de-ğişir. Örnek: İlk Türk parasının Türgişler tarafından kullanıldığı bilgisi değişmiştir. Yeni araştırmalarda Göktürkler Dönemi’ne ait paralar ortaya çıkmıştır.

ü Tarihî olaylar arasında sebep – sonuç ilişkisi vardır.

ü Yer – zaman ilişkisi gözetilmelidir. Olayın geçtiği dönemin koşularını ve zamanı bilmek olayın daha iyi değerlendirilmesini sağlar. Olayın geçtiği zamanın bilinmesi, olaylar arasında sebep sonuç ilişkisinin de kurulmasını sağlar.

ü Tarihî olaylara tarafsız (objektif, nesnel) bir gözle yaklaşılmalıdır. Subjektif (taraflı, öznel) olunmama-lıdır.

ü Tarihin konusu insandır. İnsanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetleri tarihin konusu için-dedir; deprem, tufan, salgın hastalıklar, kuraklık vb. gelişmelerin insan yaşantısı üzerindeki etkileri de ta-rihin konusu kapsamındadır.

ü Dinamik ve evrenseldir.

6

Olay: Hayat içerisinde tek tek meydana gelen değişme-lere verilen isimdir.

Olgu: Aynı türden olayların ortak sonucu olarak ortaya çıkan gelişmelerdir.

ü Olgular, olaya göre daha soyut ve geneldir.

ü Olgular belli bir yer ve zaman içinde gerçekleşmez.

ü Olgular, genellik ve süreklilik gösterir.

ü Olgular, olayların neticesinde ortaya çıkar.

Örnek

Malazgirt Savaşı ve Miryakefalon Savaşı “olay” iken Anadolu’nun Türkleşmesi “olgu”dur.

Olay Olgu

- Yer ve zaman vardır.

- Somut ve özeldir.

- Anlık değişim vardır.

- Yer ve zaman yoktur.

- Soyut ve geneldir.

- Süreklilik vardır.

1. Tarih Biliminin Yöntemi

Sosyal bilimler de diğer pozitif bilimler gibi araştırma yön-temlerine sahiptir. Ancak tarih biliminde, pozitif bilimler-den farklı olarak “kanun” yoktur, tekrarlanamaz, deney ve gözlem bulunmaz. Tarih yazım aşamasına gelmeden önce araştırmacının yapması gereken bazı işlemler var-dır. Bu işlem basamakları şunlardır:

Tarih Yazımının Basamakları

4.Tenkit

5.Terkip

3. Tahlil

2. Tasnif

1. Tarama

Birinci Elden Kaynaklar

ü Yazılı Kaynaklar

ü Kalıntılar

ü Çizili, Sesli ve Görüntülü Kaynaklar

ü Hikâye

ü Efsane

ü Mitos

ü Destan

ü Menkıbe

ü Ders kitapları

ü Akademik araştırmalar

İkinci Elden Kaynaklar

Tarih yazımında, öncelikle konu saptanır. Konu saptan-masından sonra konu hakkında kaynak taraması yapılır. Türkiye'de, kütüphanelerde yaygın olarak "Dewey Onlu Sınıflama Sistemi"yle kitap tasnifi yapılmıştır. Jonn De-wey, "Tarih" alanında kod olarak 900-999 sayı aralığını kullanırken "Yakın Doğu ve Türk Tarihi" için kod numara-sı olarak 956'yı kullanmıştır.

a) Tarama: Araştırma konusuyla ilgili kaynakların toplanması aşa-masıdır. Olayın geçtiği döneme ait ve olayla ilgili her türlü bulgu, Birinci Elden Kaynak’tır (Ana Kaynak). Ferman, emirname, anlaşma metni, olay anısına dikilen taş yapıt vb. belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır. Olayın geçtiği dönemle doğrudan ilgili olmayan veriler ve araştırma eserleri ise İkinci Elden Kaynak’tır. Hikâye, efsane, mitos, destan, menkıbe gibi sözlü eserlerde ikin-ci el kaynak değeri taşır.

Kaynaklar, türüne göre de kendi içinde sınıflandırılır.

Yazılı Kaynaklar: Para, mühür, ferman, berat, hüküm, muahedename, kanunname, nizamname, adaletname, takvim, yıllık, seyahatname vekayiname (kronikler), min-yatürler, gravürler, biyografi, otobiyografi, gazete, kitap, kitabe, tablet, şecereler, anallar, noter belgeleri, nüfus cüzdanı, arşiv, tapu, sicil kayıtları. Vekayinamelerin en eski örneği Kayseri piskoposu Eusebios'ca 323'de yazıl-mıştır.

ü Transkript: Bir metni yazıldığı alfabeden başka bir alfabeye çevirme işidir. Eksik harflerin yerine özel işaretler kullanılır. Transliterasyon da denilen yazım çevrimi "tercüme" değildir. Zira dil değil, alfabe çev-rilir.

ü Tarihin ilk süreli yayınları Roma'da bilgilendirme amaçlı yazılan Acta Diurna veya Acta Publica adlı duvar gazeteleridir.

ü Salnameler (Yıllıklar), devlet kurumları ve görevlileri hakkında bilgiler verir.

Sözlü Kaynaklar: Menkıbe (aziz, evliya, şeyh gibi din büyüklerine ait kerametleri anlatır eser), destan, mani, efsane, (mytoslar-çok tanrılı din dönemi efsaneleri), fık-ra, hikâye (kaynağını gerçek hayattan alan tarihi söylen-ce), tarihi şiir, atasözü.

Kalıntılar: Kazılar sonrasında elde edilen her türlü arke-olojik buluntular; lahit, balbal, çanak, madalya, hududtaş-ları arma, mühür, dolmen, menhir

Çizili, Sesli, Görüntülü Kaynaklar: Fotoğraf, mağara resimleri, harita, bant ses kayıtları, video, CD, DVD gö-rüntüleri.

- Tarih araştırmalarında bulunan önemli kü-tüphane malzemeleri şunlardır: Şecereler, takvimler ve yıllıklar, vekayinameler, biyog-rafiler (Tercüme-i hâl), otobiyografiler, hatı-ralar, seyahatnamaler, süreli yayınlar.

- Tarih araştırmalarında bulunan önemli mü-zelik malzemeler şunlardır: Abide, heykel, zafer takıları, lahid, mezar taşları, hudud taşları, madalyalar, para, arma, mühür.

Akademik Bakış

7

ÖABT Çıkmış Soru

Tarihi bir olayın geçtiği döneme ait olay hakkındaki her türlü belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır.

Bu bilgiye dayanarak aşağıdakilerden hangisinin I. Elden Kaynak değeri taşıdığı söylenemez?

A) Kitabe

B) Ders kitapları

C) İstiklal Madalyası

D) Anlaşma metni

E) Gülhane-i Hattı-ı Hümayunu

Çözüm

Ders kitapları, bir olayın geçtiği döneme ait belge ve bulgu değeri taşımaz. Bu sebeple I. Elden Kaynak de-ğildir.

Cevap B

b) Tasnif (Sınıflandırma):

Belge ve kaynak eserler zaman ya da konu alanlarına uygun olarak kendi içerisinde sınıflandırılır. Bu safhada eserin yazım planı yapılır.

c) Tahlil (Çözümleme):

Toplanan verilerin kaynak değeri açısından yeterliliği in-celenir. Verilerin tarafsızlığı, güvenilirliği ele alınarak ya-zıma hazır hâle getirilir. Kaynak yetersizliği tespit edilir ise eksiklikler giderilir.

d) Tenkit (Eleştiri):

Yapılan kaynak incelemesinden sonra kitaplarda, konu hakkında farklı görüş ve önerilerinin bulunduğu görüle-bilir. Bu farklılıklar tarih yazımında doğru bilgiye ulaşıl-masını zorlaştırır. Doğru bilgiye ulaşmak için toplanan kaynaklar eleştirel süzgeçten geçirilir.

Tenkit

İç Tenkit Dış Tenkit

ü Yazarın kişisel görüş-

lerinin, yazdığı kitap

üzerine etkileri incelenir.

ü Bilgiler, başka kay-

naklardaki veriler ile

karşılaştırılır.

ü Eserin adı, yazarı, basıldığı

yer ve basım yılı belirlenir.

ü Eserin "müstensihi" (el yaz-

ması çoğaltma) ve "istinsah

tarihi" tespit edilir.

ü Eserin orjinalliğinin tespiti

yapılır. Ne tür kaynaklara

dayanarak araştırma yapıl-

dığı belirlenir.

ü Belgelerin gerçekliği, yazıldığı

tarih, ait olduğu büro, tamam-

lanıp tamamlanmadığı, tahrip

edilip edilmediği incelenir.

Dış tenkit safhasında bir eserin adı ve yazarı, eserin yazılış tarihi ve eserin yazıldığı yer belirlenir. Eserin ya-zıldığı tarih, genelde yazma eserlerin sonunda "ferağ kaydı"nda (kolofon) bulunur.

El yazması eserler, müstensihler tarafından çoğaltılır. Eserin, en güvenilir olanı yazar tarafından kaleme alı-nanıdır. Orjinalin bulunamaması halinde ona en yakın olanına ulaşmak gerekir. Ana nüshaya en yakın çoğalt-ma metni bulmak için "tenkitli metin" uygulaması gerçek-leştirilir, karşılaştırmalar yapılır. Tenkitli metin "İç tenkit" safhasında uygulanır.

ÖABT Çıkmış Soru

Michael Stanford Tarih İncelenmesi İçin Bir Kılavuz adlı eserinde, tarih anlatısının delillere dayanması gerektiğini ancak bu delillerin; yalan, çarpıtılmış veya yanlış anlaşılmış olabileceğini belirterek “Sü-mer kralları ve Mısır firavunlarının kil tabletlerde veya oyma taşlarda kendileri hakkında söyledikleri her şeye güvenebilir miyiz?” sorusunu sormuştur.

Michael Stanford, burada tarih yönteminin hangi özelliğine dikkat çekmiştir?

A) Tasnif B) Tenkit C) Üslup

D) Mekân E) Zaman

Çözüm

Michael Stanford, tarihi kaynaklarda ifade edilen “her şeye güvenilemeyeceği”ni söyleyerek tarihi kaynak-ların tenkit sürecinden geçirilmesi gerekliliğini ortaya koymuştur.

Cevap B

2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU25

COĞRAFYA

GüncellenmişYeni

Baskı

SOSYALBİLGİLER

Komisyon ÖABT SOSYAL BİLGİLER 2. KİTAP COĞRAFYA

ISBN 978-605-318-928-2












İletişim





ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

ÖABT SOSYAL BİLGİLER konu anlatımlı setimiz üç kitap halinde düzenlenmiştir. ''Sosyal Bilgiler 2. Kitap'' adlı yayınımız Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi Coğrafya Bölümü kapsamındaki so-ruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanya-zın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek haya-tınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir.

Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve de-taylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çö-zümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla da önemli konulara dikkat çekil-

miştir.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş

ve önerilerinizi [email protected] adresine e-posta yoluyla ya da 0 507 316 60 66

numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır. Sorunuz en kısa

sürede yazarlarımız tarafından cevaplandırılacaktır.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi

ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle…

Başarılar…


ÖABT SOSYAL BİLGİLER 50 sorudan oluşmakta ve Sosyal Bilgiler Öğretmeni Adaylarının

Alan Bilgisi (Tarih, Coğrafya, Siyaset Bilimi, Diğer Sosyal Bilim Alanları - Sosyal Bilgilerin

Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim Teknoloji ve

Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal

Proje Geliştirme) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sosyal Bilgiler Öğretmenlik Lisans Program-

larında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru da-

ğılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.



a. Tarih

b. Coğrafya

c. Siyaset Bilimi


(Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bi,lim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme)

%28

% 20

% 8

%24

1 - 14

15 - 24

25 - 28

29 - 40


Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğret-

menlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013-2017 ÖABT Sosyal Bilgiler sınavı

çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web

sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜM: COĞRAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ

COĞRAFYANIN TANIMI, TARİHİ .................................................................................................................................................................................................................................5

COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ ............................................................................................................................................................................................................................................ .8

A. Fiziki Coğrafya .............................................................................................................................................................................................................................................................................9

B. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya ...............................................................................................................................................................................................................................9

Çözümlü Test ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................12

Çözümler ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................13

2. BÖLÜM: FİZİKİ COĞRAFYA

EVREN VE DÜNYA .............................................................................................................................................................................................................................................................................17

Galaksiler (Gök Adalar) .......................................................................................................................................................................................................................................................17

Güneş ve Güneş Sistemi .......................................................................................................................................................................................................................................................18

Ay ve Özellikleri ...............................................................................................................................................................................................................................................................................21

DÜNYA (YERYUVARLAĞI)................................................................................................................................................................................................................................................... 22

Dünya'nın Şekli ve Sonuçları.......................................................................................................................................................................................................................................... 22

Dünya'nın Hareketleri ............................................................................................................................................................................................................................................................24

Yerel Saat................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 26

Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi (Yıllık Hareketi) ve Sonuçları ...........................................................................................................29

Eksen Eğikliği (Ekvator ile Yörünge Düzlemi Arasındaki Açı) ....................................................................................................................................30

Dünya'nın Yıl İçinde Güneş'e Karşı Konumları ....................................................................................................................................................................................33

KARTOGRAFYA (HARİTA BİLGİSİ) ....................................................................................................................................................................................................................37

UTM Koordinat Sistemi .......................................................................................................................................................................................................................................................37

Harita Bilgisi ile İlgili Bazı Kavramlar ..........................................................................................................................................................................................................40

Harita Çeşitleri................................................................................................................................................................................................................................................................................ 45

Haritalarda Yeryüzü Şekillerinin ve Çeşitli Bilgilerin Gösterilmesi ...................................................................................................................47

COĞRAFİ KOORDİNAT SİSTEMİ ................................................................................................................................................................................................................................54

Matematik (Mutlak) Konum .........................................................................................................................................................................................................................................54

vi

Göreceli (Özel) Konum ...........................................................................................................................................................................................................................................................57

Coğrafi Bilgi Sistemi (Cbs) ve Uzaktan Algılama ...........................................................................................................................................................................58

JEOMORFOLOJİ (YER ŞEKİLLERİ) ....................................................................................................................................................................................................................59

Yeryuvarlağının Yapısı ...........................................................................................................................................................................................................................................................59

Levha Hareketleri .......................................................................................................................................................................................................................................................................60

Kıtaların Kayması .........................................................................................................................................................................................................................................................................61

Jeolojik Zamanlar ..........................................................................................................................................................................................................................................................................62

Yerkabuğunun Malzemeleri (Taşlar) ................................................................................................................................................................................................................64

Yer Şekillerinin Oluşumu ......................................................................................................................................................................................................................................................67

Yer Şekillerinin Oluşum Süreçleri ve Yer Şekillerini Oluşturan Kuvvetler ................................................................................................67

Yeryüzünde Ana Yer Şekilleri .....................................................................................................................................................................................................................................72

Akarsu Topografyası (Flüvyal Topografya) ..........................................................................................................................................................................................77

Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri .......................................................................................................................................................................................77

Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri...................................................................................................................................................................................... 80

Kıyı Topografyası ..........................................................................................................................................................................................................................................................................82

Dalga Aşındırma Şekilleri ..................................................................................................................................................................................................................................................83

Dalga Biriktirme Şekilleri ................................................................................................................................................................................................................................................83

Kıyı Tipleri............................................................................................................................................................................................................................................................................................... 84

Karst Topografyası ....................................................................................................................................................................................................................................................................87

Karstik Aşındırma Şekilleri .............................................................................................................................................................................................................................................88

Karstik Biriktirme Şekilleri ...........................................................................................................................................................................................................................................90

Kurak ve Yarı Kurak Bölgeler Topografyası .......................................................................................................................................................................................91

Kurak ve Yarı Kurak Bölgede Aşındırma Şekilleri .......................................................................................................................................................................91

Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerde Biriktirme Şekilleri ..........................................................................................................................................................92

Buzul Topografyası (Glasiyal) ....................................................................................................................................................................................................................................93

Başlıca Buzul Tipleri ................................................................................................................................................................................................................................................................94

Buzul Aşındırma Şekilleri ...................................................................................................................................................................................................................................................95

Buzul Biriktirme Şekilleri .................................................................................................................................................................................................................................................96

KLİMATOLOJİ - İKLİM BİLGİSİ .................................................................................................................................................................................................................................97

Atmosfer ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................98

Atmosferin Katları ..................................................................................................................................................................................................................................................................100

vii

İklim Elemanları ............................................................................................................................................................................................................................................................................101

Sıcaklık .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................101

Basınç ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................107

Rüzgârlar...............................................................................................................................................................................................................................................................................................110

Nemlilik Ve Yağış ........................................................................................................................................................................................................................................................................117

Oluşumlarına Göre Yağış Çeşitleri ....................................................................................................................................................................................................................121

Yeryüzünde Yağış Dağılışı..............................................................................................................................................................................................................................................123

Büyük İklim Tipleri .................................................................................................................................................................................................................................................................123

HİDROGRAFYA (SULAR COĞRAFYASI) ...................................................................................................................................................................................................132

1. Denizler ve Okyanuslar ...........................................................................................................................................................................................................................................................133

2. Akarsular ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................136

Akarsu Rejimleri..........................................................................................................................................................................................................................................................................138

Dünya'nın Önemli Akarsuları ......................................................................................................................................................................................................................................138

3. Göller ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................141

4. Yeraltı Suları ........................................................................................................................................................................................................................................................................................142

5. Kaynak Suları .......................................................................................................................................................................................................................................................................................143

TOPRAK COĞRAFYASI ...........................................................................................................................................................................................................................................................148

Toprak Türleri ................................................................................................................................................................................................................................................................................150

Heyelan......................................................................................................................................................................................................................................................................................................151

Erozyon .....................................................................................................................................................................................................................................................................................................152

BİTKİ (VEJETASYON) COĞRAFYASI ..............................................................................................................................................................................................................152

Başlıca Bitki Toplulukları ...............................................................................................................................................................................................................................................153

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................156

Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................160

3. BÖLÜM: BEŞERÎ VE EKONOMİK COĞRAFYA

BEŞERÎ COĞRAFYA ....................................................................................................................................................................................................................................................................165

NÜFUS COĞRAFYASI .................................................................................................................................................................................................................................................................168

Nüfusun Yapısı ................................................................................................................................................................................................................................................................................169

Nüfusun Artışı .................................................................................................................................................................................................................................................................................176

Dünya Nüfus Artışı ve Artışla İlgili Bazı Görüşler ...................................................................................................................................................................176

viii

Hızlı Nüfus Artışının Sonuçları ...............................................................................................................................................................................................................................177

Dünyada Nüfusun Dağılışı ve Bu Dağılışı Etkileyen Faktörler ...............................................................................................................................181

Nüfus Yoğunluğu Kavramları .....................................................................................................................................................................................................................................183

Nüfus Politikaları .......................................................................................................................................................................................................................................................................184

GÖÇLER ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................186

Dünyada Geniş Çaplı Göçlere Örnekler ................................................................................................................................................................................................................186

Göçlerin Nedenleri ...................................................................................................................................................................................................................................................................188

Göçlerin Sonuçları .....................................................................................................................................................................................................................................................................188

Gidilen Yere Göre Göçler ..............................................................................................................................................................................................................................................188

Kalma Süresine Göre Göçler .....................................................................................................................................................................................................................................189

YERLEŞME COĞRAFYASI ................................................................................................................................................................................................................................................190

Yerleşmenin Tarihçesi .........................................................................................................................................................................................................................................................191

Yerleşmelerin Sınıflandırılması ...................................................................................................................................................................................................................193

Kırsal Yerleşmeler.........................................................................................................................................................................................................................................................193

Kent Yerleşmeleri ...........................................................................................................................................................................................................................................................199

EKONOMİK COĞRAFYA ..............................................................................................................................................................................................................................................205

Ekonomik Faaliyet Türleri ............................................................................................................................................................................................................................................209

Tarım Faaliyetleri ....................................................................................................................................................................................................................................................................210

Hayvancılık ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................222

Ormanlar ve Ormanlardan Faydalanma ....................................................................................................................................................................................................225

Madenler ................................................................................................................................................................................................................................................................................................226

Enerji Kaynakları .......................................................................................................................................................................................................................................................................231

Ulaşım...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................238

Turizm .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................243

Sanayi ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................246

Ticaret .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................248

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................251

Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................254

ix

4. BÖLÜM: SİYASİ COĞRAFYA

SİYASİ COĞRAFYA .........................................................................................................................................................................................................................................................................259

Siyasi Coğrafyanın Gelişimi ve Jeopolitik Teoriler ...................................................................................................................................................................261

Siyasi Coğrafyada Organizasyonlar: Devlet, Millet, Millî Devlet ........................................................................................................................266

Devletlerin Sınıflandırılması .......................................................................................................................................................................................................................................268

Dünyada Güç Mücadeleleri .........................................................................................................................................................................................................................................278

Dünyadaki Çatışma Bölgeleri ...................................................................................................................................................................................................................................279

Pakt ve Birlikler .........................................................................................................................................................................................................................................................................280

Kanallar ve Boğazlar ............................................................................................................................................................................................................................................................284

ÜLKELER COĞRAFYASI ....................................................................................................................................................................................................................................................288

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................307

Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................312

5. BÖLÜM: İNSAN - DOĞA ETKİLEŞİMİ KORUMA ALANLARI

İNSANIN DOĞAYA MÜDAHALELERİ..............................................................................................................................................................................................................317

DOĞANIN İNSANA ETKİLERİ ......................................................................................................................................................................................................................................318

DOĞAL AFETLER ...........................................................................................................................................................................................................................................................................319

Yer Kökenli (Jeolojik) Afetler .................................................................................................................................................................................................................................319

Atmosfer Kökenli (Meteorolojik) Afetler ..............................................................................................................................................................................................319

JEOLOJİK AFETLER ..................................................................................................................................................................................................................................................................320

METEOROLOJİK AFETLER ...........................................................................................................................................................................................................................................323

Türkiye'de Korunan Alanlar ve Turizm ......................................................................................................................................................................................................329

Türkiye'deki Millî Parklar ............................................................................................................................................................................................................................................330

Türkiye'nin UNESCO Dünya Miras Listesinde Yer Alan Değerleri ................................................................................................................337

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................339

Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................341

6. BÖLÜM: TÜRKİYE COĞRAFYASI

TÜRKİYE'NİN COĞRAFİ KONUMU .......................................................................................................................................................................................................................345

Türkiye'nin Matematik (Mutlak) Konumu ve Sonuçları .....................................................................................................................................................345

Türkiye'nin Özel Konumu ve Sonuçları .........................................................................................................................................................................................................346

x

TÜRKİYE'NİN JEOPOLİTİK KONUMU ............................................................................................................................................................................................................349

Medeniyetlerin Çıkış Noktası Türkiye .........................................................................................................................................................................................................350

Türkiye'nin Sınırları ................................................................................................................................................................................................................................................................351

TÜRKİYE'NİN JEOLOJİK ÖZELLİKLERİ ...................................................................................................................................................................................................353

Jeolojik Zamanlarda Türkiye .....................................................................................................................................................................................................................................353

Türkiye'de Orojenik Hareketler ............................................................................................................................................................................................................................356

Türkiye'de Epirojenik Hareketler ......................................................................................................................................................................................................................356

Türkiye'de Volkanizma ........................................................................................................................................................................................................................................................357

Oluşumlarına ve Bulunduğu Yere Göre Dağlar ...............................................................................................................................................................................358

Türkiye'de Depremler..........................................................................................................................................................................................................................................................359

TÜRKİYE'DE YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ .....................................................................................................................360

Bulundukları Yere Yani Yükseltilerine Göre Ovalar ...............................................................................................................................................................362

TÜRKİYE'NİN PLATOLARI ..............................................................................................................................................................................................................................................362

TÜRKİYE'DE ÇÖZÜLME .........................................................................................................................................................................................................................................................363

1. Fiziksel (Mekanik) Çözülme ...................................................................................................................................................................................................................................363

2. Kimyasal Çözülme ................................................................................................................................................................................................................................................................363

TÜRKİYE'DE BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ ...........................................................................................................................................................................................364

1. Zonal Topraklar .....................................................................................................................................................................................................................................................................364

2. İntrazonal Topraklar ......................................................................................................................................................................................................................................................365

3. Azonal Topraklar .................................................................................................................................................................................................................................................................365

TÜRKİYE'DE TOPRAKLARDAN YARARLANMA ......................................................................................................................................................................367

TÜRKİYE'DE HEYELAN .........................................................................................................................................................................................................................................................367

TÜRKİYE'DE EROZYON ..........................................................................................................................................................................................................................................................367

TÜRKİYE AKARSULARI ........................................................................................................................................................................................................................................................369

Türkiye'deki Başlıca Akarsular .............................................................................................................................................................................................................................370

Türkiye Akarsularının Rejimleri ...........................................................................................................................................................................................................................370

Türkiye'de Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri ...........................................................................................................................................................371

TÜRKİYE'DE RÜZGÂRLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER .......................................................................................................................................374

TÜRKİYE'DE BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER .............................................................................................................................................375

TÜRKİYE'NİN YERALTI SULARI VE KAYNAKLARI .............................................................................................................................................................376

TÜRKİYE'DE KARSTİK ŞEKİLLER .....................................................................................................................................................................................................................378

TÜRKİYE'DE DALGALARIN VE AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER..............................................................................381

xi

TÜRKİYE'DE KIYI TİPLERİ .............................................................................................................................................................................................................................................382

TÜRKİYE'DE GÖLLER..............................................................................................................................................................................................................................................................384

TÜRKİYE'NİN İKLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER VE TÜRKİYE'DE İKLİM ELEMANLARI ........................387

Türkiye'de Sıcaklık ....................................................................................................................................................................................................................................................................388

Türkiye'yi Etkileyen Basınç Merkezleri ...................................................................................................................................................................................................390

Türkiye'yi Etkileyen Rüzgârlar .............................................................................................................................................................................................................................390

Türkiye'de Nem ve Yağış .................................................................................................................................................................................................................................................391

Türkiye'de İklim Tipleri ......................................................................................................................................................................................................................................................392

Türkiye'nin Bitki Örtüsü ..................................................................................................................................................................................................................................................395

TÜRKİYE'DE NÜFUS VE YERLEŞME .............................................................................................................................................................................................................399

Türkiye'de Nüfus Sayımları .........................................................................................................................................................................................................................................399

Nüfus Artışı ve Sonuçları................................................................................................................................................................................................................................................400

Türkiye'de Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler ..................................................................................................................................................................403

Türkiye'de Nüfus Yoğunlukları ................................................................................................................................................................................................................................407

Türkiye Nüfusunun Özellikleri (Nüfusun Yapısı) ............................................................................................................................................................................408

Türkiye'de Nüfus Politikaları ...................................................................................................................................................................................................................................412

Gelecekte Türkiye Nüfusu ............................................................................................................................................................................................................................................413

TÜRKİYE'DE GÖÇLER ..............................................................................................................................................................................................................................................................413

TÜRKİYE'DE YERLEŞME ...................................................................................................................................................................................................................................................417

Türkiye'de Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler ...................................................................................................................................................................................................419

Yerleşmelerin Sınıflandırılması ..........................................................................................................................................................................................................................................420

Türkiye'de Mesken Tipleri .......................................................................................................................................................................................................................................................429

TÜRKİYE'NİN EKONOMİK COĞRAFYASI .................................................................................................................................................................................................431

Türkiye'nin Ekonomisini Etkileyen Faktörler ...............................................................................................................................................................................................431

TÜRKİYE'DE ARAZİ KULLANIMI ..........................................................................................................................................................................................................................432

TÜRKİYE'DE TOPRAKLARDAN YARARLANMA ......................................................................................................................................................................433

TÜRKİYE'DE TARIM (ZİRAAT) .................................................................................................................................................................................................................................434

Türkiye'de Tarımı Etkileyen Doğal Faktörler .................................................................................................................................................................................434

Türkiye'de Tarımı Etkileyen Beşerî Faktörler..............................................................................................................................................................................435

Bitkisel Üretim ..............................................................................................................................................................................................................................................................................436

TÜRKİYE'DE HAYVANCILIK...........................................................................................................................................................................................................................................443

TÜRKİYE'DE ORMANCILIK .............................................................................................................................................................................................................................................447

xii

TÜRKİYE'DE MADENLER .................................................................................................................................................................................................................................................448

TÜRKİYE'DE ENERJİ .................................................................................................................................................................................................................................................................452

TÜRKİYE'DE SANAYİ .................................................................................................................................................................................................................................................................456

TÜRKİYE'DE ULAŞIM ................................................................................................................................................................................................................................................................462

TÜRKİYE'DE TİCARET ............................................................................................................................................................................................................................................................467

ÜLKEMİZDE SERBEST TİCARET BÖLGELERİ ...........................................................................................................................................................................470

TÜRKİYE'DE KÜLTÜR VE TURİZM ....................................................................................................................................................................................................................471

Türkiye'nin Turistik Değerleri ...........................................................................................................................................................................................................................................472

TÜRKİYE'DE HİZMET SEKTÖRÜ ............................................................................................................................................................................................................................474

BÖLGESEL KALKINMA PROJELERİ ............................................................................................................................................................................................................476

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................................................................................................................................................480

Çözümler .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................488

KAYNAKLAR ............................................................................................................................................................................................................................................................................................493

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜMCOĞRAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ

5

COĞRAFYA'NIN TANIMI VE TARİHİ

Coğrafya; insanla doğal çevre arasındaki karşılıklı etkileşimi ilkeleriyle inceleyen ve sonuçlarını bir bütün hâlinde sunan bilimdir. Bu ilkeler neden, dağılış ve sonuçtur. Örneğin depremi ele alalım. Deprem nedir ve nasıl oluşur, yeryüzünde deprem riski nerelerde az ve fazladır ve deprem sonucunda doğal çevre ve insan bundan nasıl etkilenir? İşte bu sorula-rın cevapları; neden, dağılış ve sonuç ilkelerinin cevaplarıdır.

Coğrafya hakkında ilk çalışmalar milattan binlerce yıl önce yapılmıştır. MÖ 2700 yılında Sümerlilerden kalma tuğla üze-rine yapılmış bir dünya haritası bulunmuştur. Başka bir haritada II. Ramses Dönemi'nden kalmadır. Bu haritada bir altın madeninin yeri gösterilmektedir.

Coğrafya terimini ilk kez Eski Çağ Yunan düşünürlerinden Eratosthenes (MÖ 275-195) yazdığı eserinin adında kul-lanmıştır. Eserinin adı Geographika'dır. Geographie yerin tasviri demektir. Zaten bu dönemlerde Coğrafya daha çok seyyahlar (gezginler), politikacılar ve tarihçilerle birlikte anılıyordu.

İbn-i Haldun'un "Coğrafya kaderdir." ifadesi yaşadığı dönemin coğrafyaya bakış açısını gösterir. Erol Tümertekin "Bir beşerî bilim olan coğrafya insanın yaşadığı, çalıştığı, bir araya geldiği ve başta kendi yaşama ortamı olmak üzere değiş-tirmekte olduğu yeryüzünü inceler." demiştir.

Yukarıda verilen bu tanımlarda olduğu gibi eski çağlardan günümüze kadar coğrafya tanımlanırken insan ve doğal ortamın açıklanmasına vurgu vardır. Bu sebeple coğrafyanın konusunun bir boyutunu insan, bir boyutunu doğal çevre (ortam) oluşturmaktadır.

Varenius (1622-1649) coğrafyayı teoloji ile bağlantı görüşünden ayırmış ve öne sürdüğü "temel birlik" fikrini bütün mekân olguları arasındaki bir dizi sıkı bağların meydana getirdiği tek bir yerküre sistemiyle açıklamaya çalışmıştır. Varenius yaptığı sınıflandırma ile olaylara önce tüm dünya ile ilgili genel, ikinci olarak belirli ülkelerle ilgili özel, üçüncü olarak ülkelerin içindeki daha küçük olanlarla ilgili korografik ve yereli anlatan topografik düzeylerde bakıyordu. Coğrafya yalnızca tüm dünyaya değil, her bir yerle ayrı ayrı ilgiliydi. (Özgüç - Tümertekin 2010)

Günümüzdeki modern coğrafi görüşün temelleri 19.yy. başlarında Alman coğrafyacılar Humboldt, Carl Ritter ve Frideric Ratzel tarafından atılmıştır. (Doğanay 2013) Bunlardan Humboldt fiziki coğrafyanın, Ritter ve Ratzel de beşerî coğrafya-nın kurucuları sayılır. Tarih boyunca coğrafya ile ilgili görüşler ve eserler aşağıdaki gibidir.

ESKİ ÇAĞ'DA: Herodot, Tales, Aristo, Eratosthenes, Strabon ve Batlamyus coğrafya ile ilgili eserler verenlerdir. Bu dönemde coğrafi bilgiler çoğunlukla gezi ve tasvirler ile basit planlar ve haritalara dayanıyordu.

Thales (MÖ 640-546); İlk Çağ'ın ilk coğrafyacısıdır. Yunan medeniyetinin hâkim olduğu yerlerin coğrafi özelliklerini araştırmış, yeryüzünün ölçülebileceği fikrini ileri sürmüştür. Gemicilerden topladığı bilgilerle harita yapmıştır. Thales'e göre Dünya, okyanuslar üzerinde yüzen diske benzeyen bir yuvarlaklığa sahiptir.

Herodot (MÖ 484-425): Kuzey Afrika, İran, Yunanistan, İtalya ve Hindistan'a kadar uzanan sahayı gezmiş, burada gör-dükleriyle "Herodot Tarihi"ni yazmıştır. "Mısır Nil'in hediyesidir." sözüyle neden-sonuç ilişkisi kurma özelliğine vurgu yapmıştır. Ayrıca gemiciler ve gezginlerden topladığı bilgilerle harita yapmıştır.

Aristo (MÖ 384-322): Siyaset, felsefe ve matematik alanında çalışma yapmış, aynı zamanda coğrafyaya katkıda bu-lunmuştur. Dünya'nın küre olduğunu savunmuştur. "Doğal zenginliği yetersiz yerlerde devlet kurmak zordur." sözü ile çevreci görüşün babasıdır. Politika adlı eseri, ünlü devlet teorisi adlı görüşü kapsar.

Herodot'un Dünya Haritası

6

Eratosthenes (MÖ 176-194): Coğrafya sözcüğünü ilk defa Geographika adlı eserinde kullanmıştır. Büyük İskender'in seferleri sırasında yeryüzünün hızla genişleyen alanlarını belirleyip haritasını yapmıştır. İskenderiye ile Asvan (Syene) arasında çalışma yaparak Dünya'nın çevresini hesaplamıştır.

Strabon (MÖ 64-MS 21): Amasya'da doğmuştur. İyi öğ-renim görmüştür. Gezdiği yerlerin tarihî, coğrafi ve sos-yolojik özelliklerini 17 ciltlik Geographika adlı eserinde anlatmıştır. Eserinde matematik coğrafya, fiziki coğrafya, jeopolitik ve ekonomik coğrafya üzerine bilgiler vermiştir. Çevre ile insan arasındaki ilişkileri ortaya koymuştur.

Batlamyus (MS 108-168): Yunan coğrafyacıdır. Mısır'da eğitim görmüştür. Coğrafya Rehberi ve Büyük Gök Sistematiği adlı eserleri vardır. İlk Çağ ile Orta Çağ arasında köprüdür. İslam dünyasında bu kitabı ünlüdür. Ünlü bir haritası vardır. Uzun süre Kristof Kolomb, Vasco da Gama, Macellan, Batlamyus'un eserlerinden faydalanmışlardır. Eserinde çok sayıda yerin adı ve koordinatlarını belirtmiştir.

ORTA ÇAĞ'DA: Mesudi, Biruni, İbni-Battuta, İbn-i Haldun gibi daha çok İslam dünyasının bilim adamları coğrafya ile ilgilenmiş-lerdir. İslam dünyasında, eski çağlardaki eserler tercüme edilerek bunlardan faydalanılmıştır. Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lugati't-Türk adlı kitabında harita vardır. Bu çağda Avrupa'da kilisenin baskısı ile bilimsel çalışmalar yapılmamıştır.

Mesudi: Bağdatlıdır. Seyahatnamesi vardır. Güney ve Güneydo-ğu Asya, Kafkasya, İran, Suriye, İspanya ve Kuzey Afrika ülkelerini gezmiştir.

İdrisi: İslam dünyasının Arap coğrafyacısıdır. Endülüs ekolündendir. Akdeniz ülkelerini ve İngiltere'yi gezmiş, Sicilya'da Kral II. Ruggiero'nun Palermo'daki sarayına yerleşmiş ve bu alanda eserler vermiştir. Arapların Batlamyusu denir.

İbn-Haldun: Orta Çağ'ın siyasi coğrafyacısıdır. Tarihçi ve sosyologdur. Devletler ile ilgili eserler vermiş, devletler ve kuruldukları coğrafya ile ilgisini araştırmıştır. Aristo'ya benzer görüşler ileri sürmüştür. Mukkaddime ve Kitap El-İbar adlı eserleri vardır.

Uluğ Bey: Timur'un torunudur. Semerkand'da medreseler yaptırmıştır. Astronomi, tarih ve matematik alanında çalışma-lar yapmıştır. Öğrencisi Ali Kuşçu'dur. Ali Kuşçu, Uluğ Bey'in ölümünden sonra İstanbul'a gelip Fatih Sultan Mehmet'in hizmetinde çalışmaya başlamıştır. Fethiye adlı kitabı vardır.

YEnİ ÇAĞ'DA: Avrupa'da Rönesans ile pozitif bilimler önem kazanmış ayrıca yeni kıtalar keşfedilmiştir. Çok uzun yol-culuklar yapılmış, Amerika, Avustralya ve adalar keşfedilmiştir. Bu dönemde Osmanlı'da Piri Reis, Katip Çelebi ve Evliya Çelebi'nin eserleri coğrafyaya katkı sağlamıştır.

Coğrafi keşifler 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupalılar tarafından yeni ticaret yollarının, okyanus ve kıtaların bulunması ama-cıyla ortaya çıkmıştır.

Doğudan başlayan ticaret yolları, Avrupalıların çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak için çok büyük önem taşıyordu. İpek ve baharat yollarının Osmanlı Devletinin elinde olması, Avrupalıları yeni yollar aramaya sevk etti.

Pusulanın icadı, gemicilikteki ilerlemeler, Avrupa'nın doğunun zenginliklerine ulaşmak istemesi bu keşiflerin nedenleri-dir. Avrupa'da değerli madenlerin az bulunması, kralların İspanyol ve Portekizli gemicileri desteklemesine neden oldu.

Bu tarihe kadar bilinmeyen Yeni Dünya Karaları olarak ifade edilen Kuzey ve Güney Amerika, Okyanusya, Güney ve Kuzey kutup çevreleri ve çok sayıdaki ada bu keşifler sonucu bulunmuştur.

Divanü Lugati't-Türk'teki Dünya Haritası

7

Piri Reis Haritası

Portekizli Bartelmi Diaz Ümit Burnu'na, Kristof Kolomb Amerika'ya, Vasco da Gama Hindistan'a ulaşmıştır. Magellan okyanus ötesi seyahatler yapmış ve dünyayı dolaşmıştır.

Bu dönemde Osmanlı'da Piri Reis, "Kitabı Bahriye" adlı kitabında coğ-rafi bilgiler vermiş ve harita çizmiştir. Kitabında ve haritasında Akdeniz'i anlatmıştır. Kristof Kolomb'dan, Avrupalı gezginlerden ve korsanlardan faydalanmıştır. Ayrıca Katip Çelebi'nin "Cihannüma" ve Evliya Çelebi'nin "Seyahatname" adlı eserleri coğrafyaya katkı sağlamıştır.

YAKIn ÇAĞ'DA: Bu dönemde modern coğrafya alanında çalışmalar baş-lamıştır. Ayrıca coğrafyanın bilimsel alanda gerçek kimliğine kavuşmaya başlaması bu dönemdedir. Bu dönemin başlarında Avrupalı bilim adamları birçok yeni yerler keşfetmişlerdir.

Mackenzie (1764-1820) Kanada'daki gölleri ve ABD'nin batısındaki yerleri bulmuştur.

W. Clark (1770-1835) ile Meriwether Lewis (1774-1809) ABD'yi doğu-batı doğrultusunda geçmişlerdir.

James Cook: Yeni Zelanda'yı keşfetmiştir.

James Ross 1840 yılında Antarktika'ya ulaşmış, R. Scatt Güney Kutbu'na gitmiştir. Norveçli Amundsen 1911'de Gü-ney Kutup Noktası'nı tespit etmiştir. Edmund Hillary 1953'te Everest'e tırmanmıştır. 1960 yılında Piccard, Mariana Çukurluğu'na inmiştir. Bu dönemde Coğrafya'ya bilimsel kimlik kazandıran isimler şunlardır:Alexander Van Humboldt (1769-1859): Fiziki coğrafyanın kurucusudur. Alman coğrafyacılardandır. Avrupa'nın çoğunu ve Kuzey-Güney Amerika'yı dolaşıp gözlemler yapmıştır. Humboldt neden, dağılış, karşılıklı ilgi ilkelerini coğrafyaya kazandırmış, okyanus akıntılarını incelemiş, insan doğa etkileşimi ve bitki coğrafyası ile ilgili araştırmalar yapmıştır.Carl Ritter (1799-1859): Beşerî coğrafyayı kuran ve geliştiren Alman coğrafyacılardandır. İnsan ile doğal ortam arasın-daki etkileşimi incelerken olaylara insan yönünden bakmıştır.

Friedrich Ratzel (1844-1904): Beşerî coğrafyayı geliştiren Alman coğrafyacılardandır. Siyasi Coğrafya adlı eserleriyle jeopolitiğin ve siyasi coğrafyanın çağdaş anlamda temelini atmıştır.

Paul Vidalde La Blache (1845-1918): Beşerî coğrafya alanında çalışmalar yapmış Fransız coğrafyacılardandır. Bölge-sel coğrafyanın kurucularındandır.

Yakın Çağ'da başlayan bu modernleşme günümüze kadar gelişerek hızla devam etmiştir. Eskiden yeryüzünü tanımak olarak algılanan coğrafya, artık günümüzde yeryüzünden daha etkili ve sağlıklı yararlanmayı ortaya koyan, sürdürülebilir bir faydalanmayı öngören bir bilim olmuştur. Bu nedenle Avrupa, Kuzey Amerika ve daha sonra birçok ülkede coğrafya ile ilgili fakülteler ve bölümler açılmıştır.

YAKIn ÇAĞ'DA: Coğrafi Keşifler devam etmiş, bilimsel çalışmalar artmıştır.

MODERn ÇAĞ'DA: Yani 19. yüzyıl öncesine kadar daha çok görüş ve yer tasviri olarak devam eden Coğrafya 19. yüzyıldan sonra modern hâle geldi ve modern çalışmalar başladı.

2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU25

SİYASET BİLİMİDİĞER SOSYAL BİLİM ALANLARI

GüncellenmişYeni

Baskı

SOSYALBİLGİLER

(Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, ArkeolojiAntropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi

Bilim - Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetikİnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya Sorunları

Sosyal Proje Geliştirme)

ALAN EĞİTİMİ

KomisyonÖABT SOSYAL BİLGİLER 3. KİTAP

SİYASET BİLİMİ DİĞER SOSYAL BİLİM ALANLARI VE ALAN EĞİTİMİ

ISBN 978-605-318-928-2












İletişim





ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

ÖABT SOSYAL BİLGİLER konu anlatımlı setimiz üç kitap hâlinde düzenlenmiştir. "Sosyal Bilgiler 3. Kitap" adlı yayınımız; Siyaset Bilimi, Temel Hukuk, Diğer Sosyal Bilim Alanları (Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme) ile Alan Eğitimi bölümlerini kapsamaktadır ve Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi (ÖABT-Sosyal Bilgiler) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir.

Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla da önemli konulara dikkat çekilmiştir.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi [email protected] adresine e-posta yoluyla ya da 0 507 316 60 66 numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır. Sorunuz en kısa sürede yazarlarımız tarafından cevaplandırılacaktır.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...

Başarılar...


ÖABT SOSYAL BİLGİLER, 50 sorudan oluşmakta ve Sosyal Bilgiler Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Tarih, Coğrafya, Siyaset Bilimi, Diğer Sosyal Bilim Alanları (Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sosyal Bilgiler Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.



a. Tarih

b. Coğrafya

c. Siyaset Bilimi


(Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal

Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji,

Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim,

Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat

ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim,

Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal

Proje Geliştirme)

% 28

% 20

% 8

% 24

1 - 14

15 - 24

25 - 28

29 - 40


Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013-2017 SOSYAL BİLGİLER ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

SİYASET BİLİMİ DİĞER SOSYAL BİLİM ALANLARI

SİYASET BİLİMİ

Siyasetin Farklı Anlamları ...........................................................................................................................................5

Siyaset Biliminin Tarihçesi ..........................................................................................................................................5

İslam Dünyasında Siyaset Bilimi ................................................................................................................................6

Siyaset Biliminin Konusu, Kapsamı, Yöntemi ve Teknikleri ........................................................................................7

İktidar Kavramı ...........................................................................................................................................................9

Egemenlik .................................................................................................................................................................10

Meşruluk ................................................................................................................................................................... 11

Devlet ve Siyasal Sistemler ...................................................................................................................................... 11

Bir Hukuk Devleti Olarak Türkiye..............................................................................................................................14

Devlet Türleri ............................................................................................................................................................18

Siyasal Sistemler ......................................................................................................................................................18

Siyasal Davranış ve Bireyi Siyasete Yönlendiren Temel Faktörler ...........................................................................25

Siyasal Katılma ........................................................................................................................................................25

Demokrasi ................................................................................................................................................................27

Alternatif Demokrasi Önerileri...................................................................................................................................29

Siyasi Düşünceler ve İdeolojiler................................................................................................................................30

Siyasal Partiler .........................................................................................................................................................34

Kamuoyu ..................................................................................................................................................................35

Baskı Grupları...........................................................................................................................................................35

Bürokrasi ..................................................................................................................................................................36

Uluslararası İlişkiler Kuramları ..................................................................................................................................36

Yeni Dünya Düzeni ...................................................................................................................................................38

Ulusüstü Siyasal Örgütlenmeler ...............................................................................................................................39

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................42

Çözümler ..................................................................................................................................................................45

TEMEL HUKUK

Toplum Yaşamını Düzenleyen Kurallar .....................................................................................................................49

Hukukun Kaynakları .................................................................................................................................................50

Anayasa....................................................................................................................................................................50

1982 Anayasası ........................................................................................................................................................52

2017 Anayasa Değişikliği ile Yürürlüğe Giren Maddeler ..........................................................................................72

Hukuki Ehliyet Kavramı ............................................................................................................................................81

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................82

Çözümler ..................................................................................................................................................................85

vi

DİĞER SOSYAL BİLİM ALANLARI

I. Sosyal Bilgilerin Temelleri ��91

Sosyal Bilgiler Öğretimine Farklı Yaklaşımlar ...........................................................................................................91

Dünyada Sosyal Bilgiler Geleneği ............................................................................................................................93

Türkiye’de Sosyal Bilgiler Geleneği ..........................................................................................................................94

Sosyal Bilgiler ve Sosyal Bilimler..............................................................................................................................95

Antropoloji.................................................................................................................................................................96

Ekonomi....................................................................................................................................................................98

Coğrafya ...................................................................................................................................................................99

Tarih ........................................................................................................................................................................101

Psikoloji ..................................................................................................................................................................102

Siyaset Bilimi ..........................................................................................................................................................104

Sosyoloji .................................................................................................................................................................105

Felsefe ....................................................................................................................................................................106

Hukuk .....................................................................................................................................................................109

Arkeoloji .................................................................................................................................................................. 116

Uluslararası İlişkiler ................................................................................................................................................ 116

İletişim .................................................................................................................................................................... 117

Sanat ......................................................................................................................................................................120

Dilbilim ....................................................................................................................................................................122

Diğer Sosyal Bilim Alanları .....................................................................................................................................123

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................124

Çözümler ................................................................................................................................................................127

II. Sosyal Psikoloji ��131

Sosyal Psikolojinin Kısa Tarihçesi ..........................................................................................................................131

Sosyal Psikolojinin İki Temel İlkesi .........................................................................................................................131

Sosyal Algı..............................................................................................................................................................132

Sosyal Biliş .............................................................................................................................................................132

Bireyler Arasındaki İlişkileri Etkileyen Birey-İçi Süreçler.........................................................................................133

Sosyal Etki ..............................................................................................................................................................135

Grup Etkisi ...............................................................................................................................................................136

Sosyal İlişkiler .........................................................................................................................................................137

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................139

Çözümler ................................................................................................................................................................142

III. Arkeoloji ��147

Tanımı ve Yaklaşımlar ............................................................................................................................................147

Arkeolojinin Tarihçesi ..............................................................................................................................................149

Arkeolojide Kullanılan Temel Yöntemler .................................................................................................................150

Anadolu Arkeolojisi .................................................................................................................................................152

vii

Hellen Göçleri ve Arkaik Dönem.............................................................................................................................157

Klasik Dönem .........................................................................................................................................................158

Hellenistik Dönem...................................................................................................................................................159

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................162

Çözümler ................................................................................................................................................................165

IV. Antropoloji ��169

Antropolojinin Yaklaşımı ve İlkeleri .........................................................................................................................169

Antropolojinin Dalları ..............................................................................................................................................169

Antropoloji Kapsamında Yer Alan Bazı Kavramlar .................................................................................................171

Antropoloji Biliminin Kısa Tarihçesi .........................................................................................................................171

Antropolojinin Yöntemi ve Araştırma Teknikleri ......................................................................................................172

Kültür Kavramı ........................................................................................................................................................173

Temel Antropoloji Kuramları ...................................................................................................................................175

İnsanın Evrimi .........................................................................................................................................................178

Sanayi Öncesi Uyarlanma ve Yasam Tarzları: Avcı-Toplayıcılık ve Tarım ..............................................................181

Kent, Devlet ve Endüstri .........................................................................................................................................182

Çok Kültürlülük, Çok Kültürcülük ve Antropolojide Yeni Yönelimler .......................................................................182

Din ve Kutsal ..........................................................................................................................................................183

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................185Çözümler ................................................................................................................................................................188

V. Sosyoloji ��193

Sosyolojinin Kısa Tarihçesi .....................................................................................................................................193

Sosyolojinin Temel Kavramları ...............................................................................................................................193

Sosyolojide Temel Yaklaşımlar ...............................................................................................................................196

Kültür ve Toplum .....................................................................................................................................................201

Kültürün Dinamikleri ...............................................................................................................................................203

Toplumun Temel Birimi Aile ....................................................................................................................................203

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................204

Çözümler ................................................................................................................................................................207

VI. Felsefe �� 211

Bilgelik Sevgisi Olarak Felsefe ............................................................................................................................... 211

Felsefenin Konuları ve Alt Alanları .........................................................................................................................212

Epistemoloji ......................................................................................................................................................212

Metafizik ...........................................................................................................................................................218

Bilim Felsefesi ..................................................................................................................................................220

Etik....................................................................................................................................................................223

Çözümlü Test ...................................................................................................................................................226

Çözümler ..........................................................................................................................................................229

viii

VII. Ekonomi ��233

Makro Ekonomi – Mikro Ekonomi ...........................................................................................................................233

Ekonominin Temel Soruları.....................................................................................................................................234

Tüketici Davranışları ve Fayda ...............................................................................................................................235

Arz, Talep ve Esneklik ............................................................................................................................................236

Üretim .....................................................................................................................................................................240

Maliyet ....................................................................................................................................................................240

Kâr Maksimizasyonu ..............................................................................................................................................241

Mal ve Faktör Piyasaları .........................................................................................................................................241

Makro Ekonominin Kapsamı ve Temel Makro Ekonomik Değişkenler ...................................................................243

Ekonomik Performansın Ölçülmesi ve Temel Ekonomik Değişkenler ....................................................................243

Tüketim ...................................................................................................................................................................245

Tasarruf...................................................................................................................................................................245

Ekonominin Dışa Açılımı ........................................................................................................................................245

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................247

Çözüm ....................................................................................................................................................................250

VIII. Bilim, Teknoloji ve Sosyal Değişme ��255

Toplumsal Değişmeyi Etkileyen Unsurlar ...............................................................................................................256

Değişmeyle İlgili Temel Kavramlar..........................................................................................................................257

Toplumsal Değişme Türleri .....................................................................................................................................257

Yazılı Tarih Öncesi Çağlarda ve İlk Çağ'da Bilim, Teknoloji ve Sosyal Değişme ....................................................260

Orta Çağ'da Bilim, Teknoloji ve Sosyal Değişme ....................................................................................................262

Yeni ve Yakın Çağlarda Bilim, Teknoloji ve Sosyal Değişme (1453-1914) .............................................................269

Bilim ve Teknolojinin Etkilediği Sosyal Unsurlar .....................................................................................................277

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................278

Çözümler ................................................................................................................................................................281

IX. Sanat ve Estetik��285

Sanat Teorileri.........................................................................................................................................................286

Çağdaş Sanat Akımları...........................................................................................................................................289

Estetik .....................................................................................................................................................................290

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................294

Çözümler ................................................................................................................................................................297

X. İnsan İlişkileri ve İletişim ��301

İletişimin Temel Amaçları ........................................................................................................................................301

İletişim Süreçleri .....................................................................................................................................................302

İletişim Ortamı ........................................................................................................................................................302

ix

İletişim Türleri .........................................................................................................................................................302

İnsanlar Arasındaki İlişkilerde İletişimin Önemi ......................................................................................................303

İnsan İlişkileri ..........................................................................................................................................................303

Kişiler Arası İletişim ................................................................................................................................................304

İletişim Sürecinde İlişki Kurma Boyutu ...................................................................................................................305

İletişim Türleri .........................................................................................................................................................305

İletişim Engelleri .....................................................................................................................................................307

Savunma Mekanizmaları ........................................................................................................................................318

Empati ....................................................................................................................................................................310

Etkili İletişim ............................................................................................................................................................ 311

Etkili Dinleme .......................................................................................................................................................... 311

Çatışma ..................................................................................................................................................................312

Çatışma Çözme Yolları ...........................................................................................................................................312

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................313

Çözümler ................................................................................................................................................................316

XI. Günümüz Dünya Sorunları ��321

Çevre Sorunları ......................................................................................................................................................321

Açlık ........................................................................................................................................................................322

Kıtlık........................................................................................................................................................................324

Fakirlik (Yoksulluk) ..................................................................................................................................................324

Yetersiz Beslenme ..................................................................................................................................................325

Obezite ...................................................................................................................................................................325

Aşırı Tüketim Hastalığı ...........................................................................................................................................325

Dengesiz Nüfus Artışları .........................................................................................................................................326

Irkçılık .....................................................................................................................................................................326

İnsan Hakları İhlalleri ..............................................................................................................................................326

Terör .......................................................................................................................................................................328

Enerji Sorunu ..........................................................................................................................................................328

Alternatif Enerji Kaynakları .....................................................................................................................................329

Nükleer Enerji ve Füzyon Enerjisi...........................................................................................................................332

Asya Krizi................................................................................................................................................................332

Japon Sendromu ....................................................................................................................................................333

Çin Faktörü .............................................................................................................................................................334

Küreselleşme ..........................................................................................................................................................335

Küresel İklim Değişikliği ..........................................................................................................................................337

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................339

Çözümler ................................................................................................................................................................342

x

XII. Sosyal Proje Geliştirme ��347

Konu ve Amacın Belirlenmesi.................................................................................................................................349

Ölçütlerin Belirlenmesi ............................................................................................................................................349

Proje Planı ..............................................................................................................................................................349

Araştırma ve Eylem ................................................................................................................................................350

Sunum Hazırlama ...................................................................................................................................................350

Proje Tabanlı Öğrenme...........................................................................................................................................351

Sosyal Proje ...........................................................................................................................................................355

Proje Yönetimi ........................................................................................................................................................356

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................358

Çözümler ................................................................................................................................................................361

ALAN EĞİTİMİ

Sosyal Bilgiler Öğretimi ��365

A� Sosyal Bilgiler Öğretiminin Amaçları ..................................................................................................................365

B� Sosyal Bilgiler Öğretimi Bağlamında Davranışçı ve Yapılandırmacı Öğrenme Anlayışları ................................367

C� Sosyal Bilgilerde İçerik: Kapsam ve Yapı ...........................................................................................................370

D. Öğretim Programının Temel Felsefesi ...............................................................................................................373

Öğretim Programında Temel Beceriler ...................................................................................................................373

2017 Sosyal Bilgiler Programında Yer Alan Beceriler ............................................................................................376

2017 Öğrenme Alanları ve İçerikleri .......................................................................................................................401

Sosyal Bilgiler Öğretimi İle İlgili Diğer Konular .......................................................................................................405

Tarihî Empati.....................................................................................................................................................405

Zaman ve Kronolojiyi Algılama .........................................................................................................................407

Müze Eğitimi .....................................................................................................................................................421

Sözlü Tarih ........................................................................................................................................................423

Kanıt Temelli Sosyal Bilgiler Öğretimi ...............................................................................................................423

Yerel Tarih .........................................................................................................................................................424

Bireyselleştirilmiş Öğretim Tekniği ....................................................................................................................426

Sosyal Bilgiler Laboratuvarları ..........................................................................................................................428

Güncel Olaylar ..................................................................................................................................................428

Öğretim Programında Rehberlik .......................................................................................................................432

Öğretim Programında Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı ............................................................................................433

Öğretim Programının Uygulanmasında Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................................434

5. Sınıf Kazanım ve Açıklamaları .....................................................................................................................................436

6. Sınıf Kazanım ve Açıklamaları .............................................................................................................................437

7. Sınıf Kazanım ve Açıklamaları .............................................................................................................................439

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................442

Çözümler ................................................................................................................................................................445

KAYNAKÇA ��449

SİYASET BİLİMİDİĞER SOSYAL BİLİM

ALANLARI

SİYASET BİLİMİ

5

SİYASET BİLİMİ

Arapça’dan Türkçe’ye geçen bir sözcük olan siyaset bir amaç veya prensip gereğince şehrin yönetilmesine iliş-kin sanat anlamında kullanılmıştır.

Politika kelimesi ise siyasetin Batı dillerindeki karşılığıdır.

Aristoteles, politikayı “en yüksek iyiyi” ve “iyi yaşamayı” amaçlayan devlete ilişkin tüm faaliyetler, devlet yönetimi ve yurttaşlığa ilişkin işler şeklinde tanımlamıştır.

SİYASETİN FARKLI ANLAMLARI

Devlet Yönetimine İlişkin Faaliyetler Anlamında Si-yaset: Aristoteles’in tanımındaki “iyi yaşamayı” temine yönelik devlet faaliyetleri bu kapsamda yer almaktadır.

İktidar Mücadelesi Anlamında Siyaset: İktidar mücade-lesi olarak anlaşılmasının temelinde, toplumsal hayattaki zıtlıklar arasındaki mücadelede, siyasetin bu zıtlıkları belli dengede uzlaştıran faaliyet olarak ortaya çıkması anlayışı vardır. Bu anlayışa göre iktidarı ele geçirmiş olan grup ya da sınıflar bu mevkilerini korumak ve sürdürmek, diğerleri de iktidarı ele geçirmek için mücadeleye girişmektedir.

Değerlerin Otorite Yoluyla Dağıtılması Anlamında Si-yaset: Siyasetin bu şekilde tanımlanması onun sadece devlete ilişkin işler, kurumlar ve faaliyetler olarak değil, her türlü değerin paylaşımı için otorite kullanımını gerek-tiren faaliyetler olarak anlaşılmasını sağlamaktadır. Bu yaklaşım siyaset olgusunun kapsamını genişlemekte ve hem modern ulus devletlere hem de tüm toplumsal/siya-sal organizasyonlara ilişkin ortak bir faaliyet alanı olarak değerlendirilmesini sağlamaktadır.

SİYASET BİLİMİNİN TARİHÇESİ

Eski Yunan düşünürlerinden Platon iyi ve erdemli bir devletin nasıl olacağı ve bu devleti kimlerin yöneteceği gibi konulardaki görüşlerini “Devlet” adlı yapıtında ortaya koymuştur.

UyarıPlaton devletin bilge krallar tarafından yöne-tilmesini ve filozofların kral olmasını savun-muştur.

Platon’a göre devlet iktidarı kullanan idareciler, savaş-çılar, üretimi gerçekleştiren çiftçiler ve halk sınıflarından oluşmaktadır.

Bir diğer eski Yunan düşünürü Aristoteles, devleti ve devlet yönetimi ile ilgili süreçleri bir inceleme ve gözlem konusu olarak ele almış ve zamanın siyasal sistemlerini karşılaştırmalı olarak incelemiştir. Bu nedenle de çağdaş siyaset biliminin temellerini atan kişi olarak kabul edilmektedir.

Aristoteles Politika adlı eserinde Eski Yunan sitelerinin siyasal örgütlenmelerini gözlemlerle ortaya koymaya ve siyasal rejimleri sınıflandırmaya çalışmış ve kendisinden sonra gelen düşünürleri etkilemiştir.

Siyaset Orta Çağ boyunca din etkisinde kalmıştır. 16. yüzyılında başında yaşamış olan Machiavelli, İtalya’da-ki prenslikleri ele aldığı kitabı Prens ile siyaset konusun-daki idealist ve ahlakçı çizgisini terk ederek siyaseti ger-çekçi bir zemine oturtmuştur. Kitabında hükümdarların iktidarı ele geçirmelerini, elde tutmalarını ve diğerleriyle ilişkilerini anlatırken insanlara boyun eğdirme niteliğine dikkat çekmiştir.

Biri yasalara uyma diğeri de zora başvurma olmak üzere iki tür mücadeleden söz eden Machiavelli birincisi yet-mediğinde ikincisine başvurmanın gereğine değinmiştir. Onun düşüncesinde amacın gerçekleştirilmesi için her türlü eylemin meşru olduğu anlayışı egemendir. Bu an-layış Makyavelizm olarak ifade edilmiştir.

Örnek Soru

Aşağıdaki cümlelerden hangisi Makyavelizm’i özetlemektedir?

A) Amaca varmak için hiçbir kural tanımamalıdır.

B) Siyaset sınırsız özgürlüktür.

C) Siyasetin işleyişi ve kuralları gereğince her yola başvurulabilir.

D) Yasalara uygun bir yönetim şekli yoktur.

E) İyi bir yönetici mutlaka zora başvurur.

Çözüm:Makyavelizm çoğu kez, amaca ulaşmak için hiçbir ku-ralın, ilkenin ve değerin tanınmayacağı şeklinde anla-şılmış olsa da, Machiavelli aslında siyasetin kişisel ve dinî ahlaktan ayrı bir mantığı olduğunu savunmuştur. Buna göre de bu kurallar ve işleyiş gereğince her türlü eyleme başvurulabileceğini dile getirmiştir.

Cevap C

6

Çağdaş siyaset biliminin öncülerinden kabul edilen Montesquieu güçler ayrılığı ilkesini savunmuş, olay-lar arasındaki zorunlu ilişkileri incelemiş ve olması gerekenden çok, olanla ilgilenmiştir.

Kanunların Ruhu adlı kitabında bir ülkede uygulanan yasaların arka planını ortaya çıkarmaya ve niçin aynı yasaların farklı toplumlarda farklı sonuçlar verdiğini açık-lamaya çalışmıştır.

Montesquieu’ya göre iklimin ve coğrafi özelliklerin yasa-lar ve siyasal davranışlar üzerinde önemli bir etkisi vardır.

Hükûmet biçimlerinin doğasını ve temel ilkesini ortaya koymaya çalışmış ve ülkenin büyüklüğü ile hükûmet bi-çimleri arasındaki ilişkiye dikkat çekmiştir.

Montesquieu’ya göre cumhuriyet için küçük, monarşi için orta ve istibdat için de büyük bir imparatorluk gereklidir.

19. yüzyılda İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya ve Ameri-ka Birleşik Devletleri’nde toplumsal gerçeklikle ilgili olarak yapılan çalışmalarda özellikle sosyoloji ve ekonomi bilim-leri ön plana çıkarken siyaset biliminin Aristoteles’ten bu yana süren üstünlüğü son bulmuştur.

Bu anlamda 19. yüzyılın önemli isimlerinden biri Karl Marx’tır. Siyaseti toplumsal ilişkilerden belirleyiciliğe sahip bir olgu olarak sunan Makyavelizm’in aksine, Marx siyasetin özerk bir kurum olmadığını ve altyapı kurumları tarafından belirlendiğini savunur. Ona göre siyaset bir üstyapı kurumudur ve onu belirleyen temel faktör, üretim ilişkilerinin oluşturduğu altyapı kurumla-rıdır. Altyapı yani üretim tarzı değişmedikçe üstyapı da değişmez.

Amerika’da Demokrasi adlı kitabın yazarı olan Tocqu-eville ekonomik gelişme ile siyasal yapılar arasındaki ilişkileri, Amerikan toplumunun özelliklerini ve Avrupa toplumlarından farklılıklarını ele almış ve böylece kar-şılaştırmalı siyaset biliminin önemli bir örneğini ortaya koymuştur.

Çağdaş siyaset biliminin öncü isimlerinden M. Weber zihniyet ile davranışlar ve toplumsal ilişkiler konusundaki çözümlemeleri ile büyük ilgi görmüştür. Weber, çağdaş siyaset biliminin temel konularından olan iktidar, egemenlik, otorite ve meşruiyet gibi olgularla ilgi-lenmiş, bürokrasi ve siyaset arasındaki ilişkilere dik-kat çekmiştir. Ona göre siyaset, kişinin diğer kişiler üzerinde egemenlik kurmasıdır. Dolayısıyla siyasetin temelinde egemenlik ve itaat ilişkisi bulunmaktadır.

Siyasi iktidarın temel ögelerinden biri olan otorite konu-sunda Weber şu ayrımı yapmıştır:

• Geleneksel otorite

• Karizmatik otorite

• Hukukî/rasyonel otorite

İSLAM DÜNYASINDA SİYASET BİLİMİ

İslam düşünürlerinin siyaset olgusuna yaklaşımlarında, temelde dinin evren ve toplum anlayışı belirleyici olmuş ve siyasetin ahlaki eylemler alanı olarak değerlendirilme-si söz konusu olmuştur.

UyarıSiyasetname: Hükümdarlar için kaleme alınmış eserler olup hükümdarlara yönetim-de izleyecekleri politikalar ve ahlaki ilkeler konusunda tavsiyede bulunmaktadır.

UyarıLayiha: Yazıldıkları dönemin siyasi duru-munu, sorunlarını ve iktidar ilişkilerini ortaya koyması bakımından önemlidir.

Farabi İslam dünyasında siyaset konusunda önemli gö-rüşler ileri sürmüş düşünürlerden biridir.

Farabi çeşitli insanların bir araya gelmeleriyle topluluğun oluştuğunu belirtmiş ve sakinlerinin mutluluğa erişmek amacıyla yardımlaştığı topluluğu fazıl topluluk olarak tanımlamıştır.

Farabi fazıl topluluğu insan vücuduna benzetmiştir. Vü-cuttaki çeşitli organlar gibi insanların da yardımlaşarak çalıştıklarını ifade etmiştir. Nasıl vücudun hâkim bir orga-nı varsa fazıl şehrin hâkim organının da devlet başkanı olduğunu belirtmiştir.

7

Uyarıİslam düşünürlerine göre siyaset ahlaktan bağımsız bir davranış olmayıp ahlaki ilişkile-re ve ölçülere göre işleyen bir alandır.

Örnek Soru

Batı dünyasında, siyasetin ahlaktan ayrı bir davranış ve alan olduğu düşüncesi aşağıda-ki düşünürlerden hangisi tarafından ortaya konulmuştur?

A) Tocqueville

B) Weber

C) Marx

D) Machiavelli

E) Aristoteles

Çözüm

Machiavelli siyaseti genel ahlaktan ayrı işleyen bir alan olarak ortaya koyana kadar, Batı dünyasında si-yaset, tıpkı İslam dünyasındaki gibi ahlaka bağımlı bir gerçeklik olarak düşünülmekteydi.

Cevap D

Mâverdi, fıkıh kitaplarının çeşitli bölümlerinde yer alan ve anayasada kamu hukukuna ve siyasete ilişkin olan bölümleri bir araya toplamış ve önemli bir çalışmaya imza atmıştır.

Genellikle hükümdarların isteği üzerine yazılan ve kendi-lerine sunulan siyasetnamelerin en tanınmışlarından biri Nizamülmülk tarafından yazılmıştır. Bu eser Selçuklu Sultanı Melikşah’ın tavsiyesi üzerine yazılmıştır. Eser-de nasihatlerin yanı sıra devrin olaylarına, Selçuklu Devleti’nin işleyişine, aksaklıklara, alınması gereken tedbirlere ve kurumlara işlerlik kazandırmak için ya-pılması gereken düzenlemelere yer verilmiştir.

İslam siyaset teorisinin en özgün isimlerinden biri İbn Teymiye’dir. Es-Siyasetu’ş-Şeriyye adlı eseri genel ola-rak anayasa ve kamu hukukunun bir özeti niteliğindedir. Bu eserde anayasa, idare, maliye hukuku gibi siyasal ik-tidarı ilgilendiren konulara yer verilmiştir.

İbn Haldun; genelde siyasete ilişkin kitaplardaki Kitap ve Sünnet’in siyasetle ilgili hükümlerinin ortaya konulması, tarihten çeşitli deneyimlerin aktarılması ve hükümdarlara ahlaki davranışlara yönelik öğütlerde bulunulması şeklin-deki yöntemi değiştirerek bakışını topluma yöneltmiştir.

İbn Haldun tarafından ortaya konulmuş olan asabiyet teorisi şu şekilde açıklanmaktadır:

Aynı soydan gelenler veya aralarında yakınlık bulunan-lar arasındaki dayanışma duygusu olarak tanımlanacak asabiyet, bir topluluğun muhaliflere karşı birlikte hareket etmesini, belli organizasyonları gerçekleştirmesini, güç ve iktidar kazanmasını sağlayan bir olgu olarak sunul-muştur.

İbn Haldun asabiyet kavramını dayanışma ruhu, cemaat ruhu, grup duygusu, kabilecilik, kan bağı, toplumsal da-yanışma anlamlarında kullanmıştır.

SİYASET BİLİMİNİN KONUSU, KAPSAMI, YÖNTEMİ VE TEKNİKLERİ

14945’lere gelinceye değin hukuk, sosyoloji ve tarih di-siplinleri içerisine dağılmış olan siyaset konuları, 20. yüz-yılın ikinci yarısında davranışçı ekolünde de katkısıyla siyaset bilimi olarak bağımsız bir şekilde gelişmiştir.

Siyaset Biliminin Konusu

Klasik siyaset biliminde inceleme alanı devlettir. Bu an-layışa göre siyaset bilimi devlet bilimidir. Bu anlayışın kökenleri Aristoteles’e kadar gitmektedir.

Siyasetin iktidar mücadelesi olarak tanımlanması ve toplumsal güçlerin de bu çerçeveye dâhil edilmesi ile bir-likte siyaset biliminin alanı genişlemiştir.

Toplumsal yaşamda var olan tüm iktidar türleri bir bilim dalı kapsamında ele alınamayacağı için siyaset biliminin siyasal iktidarla sınırlandırılması mecbur olmuştur.

UyarıGünümüzde siyaset biliminin konusu “ikti-dar”, “güç” ve “otorite”ye ilişkin davranışlar, oluşumlar, faaliyetler, kurumlar ve ilişkilerdir.

güncellenmiş yeni baskı Öabt - pegem.net 1 tanitim.pdf · felsefe, ekonomi, bilim teknoloji ve...

Documents