gmiris portreti - gfsis · gmiris portreti me20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalati hyavda (mati...

11

Upload: others

Post on 09-Aug-2020

5 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: gmiris portreti - GFSIS · gmiris portreti me20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalaTi hyavda (maTi CamoTvla Sors wagviyvanda – lenini, stalini, hitleri, mao Zeduni, pol poti...),
Page 2: gmiris portreti - GFSIS · gmiris portreti me20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalaTi hyavda (maTi CamoTvla Sors wagviyvanda – lenini, stalini, hitleri, mao Zeduni, pol poti...),

gmiris portreti

me­20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalaTi hyavda (maTi CamoTvla

Sors wagviyvanda – lenini, stalini, hitleri, mao Ze­duni, pol poti...),

rom gmirebi maT fonze TiTqmis ar Canan. me­20 saukuneSi iyo ori msof­

lio omi, rusuli revolucia, Cinuri revolucia da sxva saSinelebebi,

romlebmac aseul milionobiT adamiani imsxverpla da kidev mets cxov­

reba daungria. albaT saswaulia, rom yovelive amis Semdeg msoflio

mainc gadarCa da dRes ukeT cxovrobs, vidre erTi saukunis win. es sas­

wauli ramdenime adamianis damsaxurebaa, romelTac namdvilad SeiZleba

gmirebi vuwodoT. Sarl de goli erT­erTi maTgania.

Sarl de goli daibada 1890 wels. es erT­erTi yvelaze rTuli peri­

odi iyo misi samSoblos – safrangeTis istoriaSi. erT dros evropis

uZlieresi saxelmwifo, romlis mexsierebaSi jer kidev cocxali iyo

napoleonis didi gamarjvebebi, 20 wlis win sastikad da samarcxvinod

Tornike SaraSeniZe

generali de goli –

mxsneli, lideri, gmiri

gamoCenili adamianebi

patara Sarl de goli

14

Page 3: gmiris portreti - GFSIS · gmiris portreti me20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalaTi hyavda (maTi CamoTvla Sors wagviyvanda – lenini, stalini, hitleri, mao Zeduni, pol poti...),

damarcxda prusiasTan da kontinentze pirve­

loba germanelebs gadauloca. safrangeTi ara

mxolod damcirebuli, aramed izolirebulic

iyo – mas ar hyavda mokavSireebi da Tuki ger­

mania isev moindomebda mis gasresas, veravin

uSvelida.

Sarls bavSvobidan uambobdnen germane­

lebTan damarcxebis ambebs. aman ubiZga, rom kar­

gad Seeswavla istoria da samxedro saqme. mis

sayvarel gasarTobad omobana iqca, Tumca ara

ubralod omobana, aramed cnobili brZolebis

dadgma da gansaxiereba. Sarls Sesabamisi ganaT­

lebis miRebaSi isic daexmara, rom misi ojaxis

wevrebi wignieri da sakmaod SeZlebuli adamianebi iyvnen. maTi wyalobiT momava­

li prezidenti bevrs kiTxulobda, istoriis garda kargad Seiswavla mxatvruli

lite ratura da filosofia. rac aseve mniSvnelovania, mSoblebma Caunerges rwme­

na, rom safrangeTi Tavisi tradiciebiTa da kulturiT saamayo da ganumeorebeli

qveyana iyo. roca de golze vsaubrobT, Znelia vTqvaT, ra ufro metad gasaocari

iyo am adamianSi – misi patriotizmi Tu codna da inteleqti. mogvianebiT man iseTi

rameebi iwinaswarmetyvela, rac cotas sjeroda da rac zedmiwevniT axda – germani­

is gaerTianeba, komunizmis damarcxeba, revanSistuli ruseTi...

de golis ganaTlebasa da inteleqts emate­

boda gamorCeuli fizikuri aRnagoba (igi si­

maRliT or mets aRwevda), Zala, amtanoba da

saocrad udreki da mtkice xasiaTi. 1912 wels

Sarlma warCinebiT daasrula sen­siri (safran­

geTis elitaruli samxedro saswavlebeli)

da koloniebSi wasvlis nacvlad (rasac bevri

axal gazrda oficeri akeTebda), safrangeTSi

darCa. igi xvdeboda, rom germaniasTan omi gar­

dauvali iqneboda da samSoblos ara kolonieb­

Si, aramed frangul miwaze sWirdeboda. imasac

xvdeboda, rom momavali omisaTvis misi qvey­

ana arc ise kargad iyo momzadebuli. swored

ami tom xSirad mosdioda kamaTi da uTanxmoe­

ba ufrosobasTan. misda sabednierod, jarSi

misi xelmZRvaneli oficeri filip peteni iyo

– pirvel msoflio omSi frangebis saukeTeso

meTauri, romelic omis bolosken generaluri

Stabis ufrosic gaxda. peteni, de golis darad,

kritikulad uyurebda frangul jars, magram,

samwuxa rod, bevri arafris Secvla ar SeeZlo. filip peteni (1856­1951)

generali de goli – mxsneli, lideri, gmiri

Sarl de goli I msoflio omis wlebSi

15

Page 4: gmiris portreti - GFSIS · gmiris portreti me20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalaTi hyavda (maTi CamoTvla Sors wagviyvanda – lenini, stalini, hitleri, mao Zeduni, pol poti...),

omis dawyebidan Zalian male de goli daiWra, magram gamojanmrTelebisTanave

frontze dabrunda, miuxedavad imisa, rom axla kidev ufro ukeT xedavda fran­

guli sardlobis uunarobasa da ugunurebas – generlebi me­19 saukunis taqtikiT

moqmedebdnen da TavianT meomrebs gauazreblad erekebodnen mtris gamagrebul

xazze, saidanac maT tyviamfrqvevebi da artileria buzebiviT xocavda. de goli

isev daiWra da isev daubrunda fronts. 1916 wlis martSi man monawileoba miiRo

verdenis brZolaSi – pirveli msoflio omis yvelaze saSinel da sisxlismRvrel

SetakebaSi. verdenTan frangebs Tavidan peteni meTaurobda, romlis wyalobiTac

maT ara mxolod poziciebi SeinarCunes, aramed did msxverplsac aarides Tavi. de

goli daiWra da gaziTac moiwamla, ris Semdegac igi tyved Cavarda da TiTqmis sami

weli (omis dasrulebamde) germanelTa banakSi gaatara. iqidan xuTjer scada gaqce­

va da xuTivejer Seipyres. mTeli am xnis ganmavlobaSi de goli cdilobda germanu­

li gazeTebi Caegdo xelSi da iqidan rogorme amoekiTxa simarTle omis Sesaxeb.

optimizmi da gamarjvebis imedi mas arasodes daukargavs da tyveTa banakSi Taname­

mamuleebs bolomde amxnevebda.

aseTi istoriebis Semdeg bevri albaT samudamod daexsneboda samxedro saqmes,

magram de goli ara mxolod jarSi darCa, aramed pirveli msoflio omis das­

rulebis Semdeg sul male isev frontis xazze amohyo Tavi. 1919 wels igi poloneTs

gaemgzavra, romelsac saukuneebis win dakarguli saxelmwifoebrioba daebrunebi­

na. de goli polonuri jaris erT­erT instruqtorad iqca da roca 1920 wels am

qveyanas bolSevikuri ruseTis e.w. wiTelma armiam Seutia, polonelebTan mxar­

damxar ibrZola da bolSevikebis urdo sastikad daamarcxa. swored polonelTa am

warmatebis wyalobiT iyo, rom maSin ruseTma saqarTvelos damoukidebloba aRiara

– Cvens qveyanasTan brZolis unari mas ubralod aRar hqonda.

30­ian wlebSi ukve podpolkovniki de goli kargad xedavda, rom safrangeTi

kidev erTi didi katastrofis winaSe idga. germania isev iaraRdeboda da SurisZie­

baze fiqrobda, safrangeTi ki (rogorc oci wlis win) isev ar iyo omisTvis saTana­

dod mzad. 1934 wels de golma wigni gamosca, sadac amtkicebda,

rom frangul jars saswrafo cvlilebebi esaWiroeboda, rom

konkretulad saWiro iyo tankebisa da manqanebis ufro farTod

gamoyeneba, romelTa wyalobiTac jari ufro mobiluri da moq­

nili gaxdeboda. samwuxarod, wigns safrangeTSi yuradReba nak­

lebad miaqcies (samagierod, igi kargad Seiswavles germaniaSi,

razec qvemoT mogiTxrobT).

safrangeTSi didi adamianebisa da didi ideebis krizisi iyo.

pirvel msoflio omSi nanaxi saSineli zaralis Semdeg axal omze

fiqrisac ki yvelas eSinoda da simarTles Zalian cota usworebda

Tvals. politikuri krizisebi da mTavrobebis xSiri cvla wesad

iyo qceuli. mokled, msoflios erT­erT udides ers mZime dro

edga. did erebs aseT dros gmirebi evlinebaT xolme da frangeb­

sac ukve hyavdaT aseTi gmiri. marTalia, isini am gmirs jer saTana­

dod ver afasebdnen, magram gmiri amis gamo far­xmals ar yrida.

gamoCenili adamianebi

Sarl de goli, profesiuli armiisaTvis, 1934

16

Page 5: gmiris portreti - GFSIS · gmiris portreti me20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalaTi hyavda (maTi CamoTvla Sors wagviyvanda – lenini, stalini, hitleri, mao Zeduni, pol poti...),

lideri omSi

roca 1940 wels germaniam safrangeTs Seutia, de goli iyo albaT er­

TaderTi, vinc mters raRac winaaRmdegoba gauwia. germanelTa elvisebu­

ri Seteva (e.w. ̀ blickrigi~ – swrafi omi) tankebis meSveobiT xorcielde­

boda da isini manevrebisas swored de golis wignSi aRweril principebs

iyenebdnen. frangebi ki, Tuki pirvel msoflio oms me­19 saukunis prin­

cipebiT awarmoebdnen, meore msoflio oms

pirveli msoflio omis principebiT momza­

debuli daxvdnen – mters sangrebsa da for­

tifikaciebSi elodnen maSin, roca mteri

swrafad gadaadgildeboda da frangebis

fortifikaciebs ubralod gverds uvlida.

rogorc de golma iwinaswarmetyvela, oms

igebda is, visac ufro mobiluri da moqnili

Zalebi hyavda. Tavad de goli fortifika­

ciebSi lodinis nacvlad tankebiT Seetaka

mters da ukanac daaxevina, magram, cxadia,

aman saerTo saqmes ver uSvela. de golma

generloba miiRo da omis ministris moadgi­

lec gaxda, magram safrangeTi kidev erT­

xel sastikad damarcxda germanelebTan. de

goli mTavrobis wevrebs mouwodebda Crdi­

loeT afrikaSi gadasuliyvnen da iqidan

gaegrZelebinaT winaaRmdegoba, magram ama­

od. safrangeTi male danebda da, de golis

samwuxarod, kolaboracionistul mTav­ Sarl de goli II msoflio omis dros Cveulebriv atarebda brigadis generlis uniformas.

generali de goli – mxsneli, lideri, gmiri

brZola verdenTan, 1916

17

Page 6: gmiris portreti - GFSIS · gmiris portreti me20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalaTi hyavda (maTi CamoTvla Sors wagviyvanda – lenini, stalini, hitleri, mao Zeduni, pol poti...),

robas misi ufrosi megobari da

kolega – marSali peteni Caudga

saTaveSi.

de goli inglisSi gadavida da

iq daiwyo albaT misi cxovrebis

yvelaze rTuli da mZime etapi. in­

glisidan, rogorc devnili mTav­

robis meTauri, igi frangul wi­

naaRmdegobas xelmZRvane lobda

da radios meSveobiT Ta vis Taname­

mamuleebs dau mor Ci leb lobisken

mouwodebda. Cer CilTan mas rTu­

li urTierToba Camouyalibda.

isini erTmaneTiT iyvnen aRtace­

buli, magram TiTqmis mudmivad

konfliqti hqondaT. CerCilisaTvis safrangeTi, marTalia, mokavSire, magram

mainc damarcxebuli qveyana iyo, romelsac mxolod erTiRa darCenoda – ingli­

sisa da amerikisaTvis miebarebina Tavisi bedi da maT mihyoloda. frangebis axali

lideri ki arafris daTmobas ar apirebda. marTalia, misi qveyana damarcxda, magram

Tavad is da kidev uamravi frangi brZolas ganagrZobdnen da saerTodac, safran­

geTi safrangeTi ar iqneboda, Tuki, Tundac damarcxebuli, vinmes msaxurad yof­

nas daTanxmdeboda. aseTi damokidebulebis gamo de goli saerTod SeiZula ameri­

kis prezidentma franklin ruzveltma, romelsac ar surda ampartavani generali

frangebis warmomadgenlad da, miT ufro, maTi mTavrobis xelmZRvanelad ecno.

bolos saqme iqamde mivida, rom masTan de gols ara mxolod ingliselebi, aramed

rusebic ki esarClebodnen. ruzveltisagan gansxvavebiT, de goliT aRtacebuli

iyo amerikelTa sardali da momavali

prezidenti duait eizenhaueri. roca

eizenhaueris meTaurobiT 1944 wels

mokavSireebma safrangeTSi jare bi ga­

dasxes, de golma frangebs isev mimar­

Ta radioTi. 14 ivniss igi samSob loSi

gaeSura da male triumfiT Sevida

parizSi. sazeimo msvlelobisas mas ko­

laboracionistebma srolac ki autex­

es, magram generalma pasuxad fexsac ki

ar auCqara. mokavSireebi safrangeTSi

erToblivi mmarTvelobis SemoRebas

apirebdnen, magram de goli amas sasti­

kad SeewinaaRmdega da CaSala. safran­

geTi mxolod frangebs unda emarTaT

da emarTaT ise, rogorc Tavad miiC­

nevdnen saWirod. es cxadi ukve maSin de goli II msoflio omis dros radioTi mimarTavs xalxs

filip peteni xvdeba adolf hitlers, 1940 wlis oqtomberi

gamoCenili adamianebi

18

Page 7: gmiris portreti - GFSIS · gmiris portreti me20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalaTi hyavda (maTi CamoTvla Sors wagviyvanda – lenini, stalini, hitleri, mao Zeduni, pol poti...),

gaxada, roca de goli 1944 wlis bolos moulodnelad sabWoTa kavSirs estumra. im

droisaTvis ukve ruzveltic ki iZulebuli gaxda de golis mTavroba ecno, Tumca

bolomde, rogorc SeeZlo, mainc yvelanairad aviwroebda frangebis liders. ase,

magaliTad, de goli ar miiwvies ialtis konferenciaze, sadac mokavSireebma ev­

ropisa da msoflios bedi gadawyvites. aseve ar miiwvies igi potsdamis konferenci­

aze, sadac amerikas ukve hari trumeni warmoadgenda.

generali de goli – mxsneli, lideri, gmiri

Sarl de goli meuRlesTan erTad inglisSi gadasvlis Semdeg, II msoflio omis dros

anri Jiro, franklin delano ruzvelti, Sarl de goli da uinston CerCili, 1943 19

Page 8: gmiris portreti - GFSIS · gmiris portreti me20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalaTi hyavda (maTi CamoTvla Sors wagviyvanda – lenini, stalini, hitleri, mao Zeduni, pol poti...),

da mainc, yvelafris miuxedavad, safrangeTi isev Tavisufali iyo da mas Tavisi

gmiri marTavda. erTaderTi, ramac maSin de gols albaT marTlac dawyvita guli, is

iyo, rom mas petenis cixeSi Casma mouxda. petens sikvdili hqonda misjili, risga­

nac igi swored yofilma oficerma da Segirdma – de golma ixsna.

1945 wels safrangeTSi arCevnebi Catarda da de goli, ukve yvelanairi sakanon­

mdeblo procedurebis gavliT, iqca mTavrobis meTaurad. amis Semdeg man ukve xe­

lisuflebaSi komunistebTan gaaCaRa brZola, romlebmac arCevnebSi garkveul

warmatebas miaRwies. es arc ise ioli gamodga da 1946 wlis dasawyisSi de goli ga­

dadga aSkarad imis imedad, rom eri mas dabrunebas sTxovda da kidev met Zalauf­

lebas mianiWebda. ase ar moxda – ers Tavisi gmiri mSvidobis Jams ukve didad aRar

sWirdeboda.

de golma, 1914 wlidan moyolebuli albaT pirvelad, wynari cxovreba daiwyo

da memuarebis weras mihyo xeli. aq man ukve qaRaldze gadaitana is azri, romelsac

ukve didi xania cxovrebaSi atarebda – safrangeTi ver iqneboda safrangeTi, Tuki

ar iqneboda didi da diadi.

lideri mSvidobaSi

1958 wels diad ers isev dasWirda Tavisi gmiri. safrangeTs isev mZime dReebi

edga. igi kargavda Tavisi imperiis ukanasknel atributebs – koloniebs. igi kargav­

da alJirsac ki, romelic iuridiulad qveynis teritoriis nawils warmoadgenda.

prezidenti de goli manqanidan esalmeba xalxs

gamoCenili adamianebi

20

Page 9: gmiris portreti - GFSIS · gmiris portreti me20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalaTi hyavda (maTi CamoTvla Sors wagviyvanda – lenini, stalini, hitleri, mao Zeduni, pol poti...),

de golic dabrunda. mas kargad esmoda realo­

ba: safrangeTi veRar iqneboda is, rac iyo Tun­

dac erTi saukunis win, qveyana aucileblad unda

damSvidobeboda Tavis imperiul ambiciebs.

magram, miuxedavad yvelafrisa, safrangeTi

mainc unda yofiliyo diadi.

de golis iniciativiT Catarda referendumi,

romlis Sedegadac safrangeTi saparlamentodan

naxevrad saprezidento respublikad iqca. diad

ers aucileblad sWirdeboda xalxis mier ar­

Ceuli lideri – prezidenti. igi amiTac unda

yofiliyo gamorCeuli Tundac sxva evropuli

saxelmwifoebisgan. ase iSva safrangeTis mexuTe

respublika, romelic dRemde arsebobs.

safrangeTis aw ukve prezidentma de golma ki

gaakeTa is, rasac albaT mxolod is Tu gabedavda.

man Tavisufleba misca koloniebs, alJirsac ki.

amis gamo mas gavlenian frang oficerTa jgufi gadaemtera da ramdenjerme masze

Tavdasxmac moawyves. magram ormsoflioomgamovlil generals es namdvilad ver

daaSinebda.

de goli dauaxlovda germanias da amgvarad Seuwyo xeli evrokavSiris Camoya­

libebas. misi xedviT evropa unda yofiliyo rac SeiZleboda Zlieri da damoukide­

beli ara mxolod sabWoTa kavSiris, aramed amerikis gavlenisganac. iseve, rogorc

meore msoflio omis dros, de goli axlac Tanasworad mopyrobas iTxovda ameri­

kelebisa da ingliselebisgan da natoSi gansakuTrebuli uflebebis miReba surda.

roca es ver miiRo, de golma

Tavisi qveyana natos samxedro

struqturidan saerTod ga­

moiyvana. misive iniciativiT

safrangeTma sakuTari birT­

vuli iaraRic Seqm na, raTa

saerTod aravisze ar yofi­

li yo damokidebuli. ase ub­

runebda generali Tavis ers

sakuTar TavSi rwmenas da ase

iqmneboda diadi safrange­

Ti xelaxla. garda amisa, de

golis mecadineobiT Seqm­

nili evropis ekonomikuri

Tanamegob robis wyalobiT

safrangeTSi (iseve, rogorc

Tanamegobrobis sxva wevr

Sarl de goli saprezidento kampaniis dros, 1958

generali de goli – mxsneli, lideri, gmiri

Sarl de goli bavSvebTan erTad, 1964

21

Page 10: gmiris portreti - GFSIS · gmiris portreti me20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalaTi hyavda (maTi CamoTvla Sors wagviyvanda – lenini, stalini, hitleri, mao Zeduni, pol poti...),

qveynebSi) mniSvnelovnad amaRlda cxovrebis done. inglisma, romelmac Tavidan

uari Tqva am kavSirSi gawevrianebaze, mogvianebiT moindoma masSi Sesvla, magram

de golma mas amis ufleba ar misca im mizeziT, rom inglisi „evropaSi amerikelTa

trois cxenad“ miaCnda.

amerikasTan mTeli am uTanxmoe­

bebis miuxedavad, roca saqme saqmeze

midgeboda da arCevani amerikasa da

sabWoTa kavSirs Soris iyo gasakeTe­

beli, de goli yovelTvis erTmniSv­

nelovnad amerikis mxares idga. ase

dauWira man mxari Tavis Zvel mego­

bars, eizenhauers, xruSCovTan da­

pirispirebaSi da aseve bolomde

daudga gverdiT prezident kenedis

kubis krizisis dros. igi SeiZlebo­

da yofiliyo ampartavani da Tavisi

saxelmwifos gulisaTvis yvelas­

Jaklin kenedi da Sarl de goli

Sarl de goli tunisSi

gamoCenili adamianebi

evropul saxelmwifoebs Soris gadanawi­lebuli afrikis kontinenti1884 wlis berlinis konferenciis Semdeg

22

Page 11: gmiris portreti - GFSIS · gmiris portreti me20 saukunes imdeni borotmoqmedi da jalaTi hyavda (maTi CamoTvla Sors wagviyvanda – lenini, stalini, hitleri, mao Zeduni, pol poti...),

Tan hqonoda konfliqti, magram umaduri arasodes yofila. CerCilisadmi Tavis

madlierebas igi sicocxlis bolomde gamoxatavda da mas safrangeTis umaRlesi

jildoc uboZa.

Sarl de goli 1969 wels gadadga. uari Tqva rogorc prezidentis, aseve gener­

lis pensiaze. safrangeTis udides liders yvelaferi Tavisi samSoblosaTvis un­

doda. igi SeZlebisdagvarad naklebad sargeblobda miniWebuli privilegiebiT da

bevri ramis fuls sakuTari jibidan ixdida.

Sarl de gols napoleons adareben. rTuli saTqmelia, romelia ufro didi. cxa­

dia, gamarjvebebisa da dapyrobebis masStabiT napoleons veravin Seedreba, magram

napoleonma bolos yvelaferi dakarga, rac ki dapyrobiT moipova. mas erTiani ev­

ropis Seqmnis idea hqonda, magram amas ZaliT axorcielebda, rac evropisaTvis mi­

uRebeli iyo. de golma ki safrangeTi gadaarCina rogorc saxelmwifo da rogorc

didi eri. man erTiani evropis SeqmnaSic didi roli iTamaSa.

orive gmiri safrangeTs rTul dros moevlina, magram de golis dro albaT kidev

ufro rTuli iyo. Tundac amitom gmiri ufro, albaT, swored mas unda vuwodoT.

generali de goli – mxsneli, lideri, gmiri

Sarl de goli meuRlesTan erTad

23