Orman Ekosistemlerinin Ürün Miktarına Göre Sınıflandırılması ve Verim

Güçlerinin Tahmini

Orman ekosistemlerinin ürün miktarı ve üretim gücü üzerinde rol oynayan faktörler

çok çeşitli olup, bunların birbiri üzerindeki etki şiddeti de çok değişmektedir. Bu

yüzden orman ekosistemlerinin ürün miktarı doğada çok geniş sınırlar içinde

değişmektedir.

Orman ekosistemleri verdikleri ürün miktarına göre sınıflara ayrılır. Bunlardan her

birine “hasılat sınıfı=verim sınıfı” veya “bonitet” denmektedir.

Bonitet, normal kapalılıkta, normal silvikültürel muamele görmüş, belirli bir yaş

sınıfındaki bir meşcerenin belirli bir ağaç türü için gelişim derecesini ifade eder.

Pratik olarak ormancılıkta üç veya beş bonitet sınıfı ayrılmakta ve I, II, III, IV, V

şeklinde romen sayıları ile gösterilmektedir.

Bonitet veya verimlilik sınıflarının ayrılmasında başlıca iki ana yöntem vardır.

Bunlardan birincisi mevcut meşcerelerdeki ağaçlarda yapılacak bazı ölçmelerle

meşcerelerin bonitetini belirleme yoludur.

Diğeri ise orman ağaçlarının gelişimini etkileyen bazı ekosistem faktörlerinin

gösterge veya bir ölçü değeri olarak alınması yoludur. Bu ikinci yol, özellikle orman

ekosistemlerinin potansiyel verim gücünü ortaya koymak, iyi ve kötü artıma neden

olan faktörleri belirleyebilmek ve orman örtüsü olmayan yerlerin bonitetini tahmin

edebilmek amacı ile baş vurulması zorunlu olan yoldur.

Orman Ekosistemlerinin Doğrudan Doğruya Ölçülmesi, Aktüel Bonitet

Sınıflarının Belirlenmesi

Bu yolla belirlenen bonitete Aktüel Bonitet ismi verilmektedir ormanın insan etkisi

altında değiştirilmiş bulunan bugünkü verim gücünü ifade eder. Aktüel bonitet

sınıflarının ayrılmasında, meşcere üst boyu bir gösterge olarak kullanılmaktadır.

Bonitet Ölçüsü Olarak Meşcere Üst Boyu

Belirli bir tür için bir meşcerede serbest büyümüş ağaçların boyu, yetiştiği çevrenin

odun üretim gücü kapasitesini diğer ölçü değerlerine kıyasla çok daha iyi yansıtır.

Budan başka serbest büyümüş ağaçların boyu, meşcere sıklığından diğer ölçülen

boyutlara kıyasla daha az etkilenmektedir. Onun için aynı yaşlı fakat değişik sıklıktaki

meşcereler için iyi bir bonitet göstergesi olarak kabul edilmektedir.

Çeşitli bölgelerde yayılmış olan belirli bir ağaç türüne ait meşcerelerin bonitetlerini

belirlemek için, değişik bölgelerdeki çeşitli yaş sınıflarına ait aynı yaşlı meşcerelerden

deneme alanları seçilir. Bunlarda meşcere üst boyu (dominant ve kodominant

ağaçların ortalama boyu) ve ortalama yaşı belirlenir.

Bu amaçla ölçülmesi gereken ağaç

sayısı için ortalama bir değer olarak

hektarda 100 ağaç kabul edilir.

Meşcere üst boyu ile yaş arasındaki

ilişkiye göre çizilen eğriler yardımıyla

bonitet sınıfları ayrılır ve yine bu

eğriler yardımıyla standart yaştaki

meşcere üst boyu belirlenir ve buna

göre çeşitli bonitetlere ait meşcere üst

boyu sınır değerleri de saptanmış olur.

Bu hususta ekolojik açıdan bazı noktalara değinilecektir:

1.) Her yaş sınıfı için yetişme ortamı kalitesi aynı değildir. Gen meşcerelerde belki

daha çok nem ve daha çok besin maddesi bulunabilir. Buna bağlı olarak da boy eğrisi

genç meşcerelerde daha dik, yaşlı meşcerelerde daha yatık gidebilir.

2.) Bu yöntemde aynı ağaç türü için her yetişme ortamında boy artım eğrisinin

şeklinin aynı olduğu kabul edilmektedir. Fakat iklim ve toprak koşullarının farklı

olduğu yerlerde boy büyümesinin de farklı olacağı doğaldır.

3.) Bir ağaç türünün bonitetinin belirlenmesi için standart olarak 50 ve 100 yaş kabul

edilmektedir. Bunun anlamı bu ağaç türünün, 50 veya 100 yaşına kadar boy

büyümesinin en hızlı olacağının kabul edilmiş olmasıdır bu varsayımda her zaman

gerçekleşmez.

4.) Meçcere üst boyu belki en kolay ölçülen ve orman yetişme ortamının verim

gücünü en iyi yansıtan bir faktördür. Fakat bu, diğer çevre faktörlerinin de aynı

amaçla kullanılmayacağı veya meşcere üst boyu her zaman için tam anlamıyla

yansıtacağı anlamına gelmez.

Orman Ekosistemlerinin Verim Güçlerinin Bazı Çevre Faktörlerine Göre

Tahmin Edilmesi ve Potansiyel Bonitet Sınıflarının Belirlenmesi

Her canlı gibi bitkiler, dolayısı ile orman ağaçları da orman ekosistemini oluşturan

tüm faktörlerin toplu etkisi altındadır. Onun için bir yerde orman olmasa bile bu

ekosistemin ağaç yetiştirme bakımından gücü tahmin edilebilmelidir.

Ayrıca orman ağaçlarının iyi veya kötü artımına neden olan faktörler aranarak ortaya

çıkarılmalıdır. Bu belirli bir ortamın orman yetiştirme bakımından gerçek gücünü,

yani potansiyel yetişme ortamı bonitetini belirli faktörler veya faktörler grubu ile

dolaylı olarak tahmin etme veya ortaya koyma demektir.

Bu konuda ölçü alınabilecek faktörler şu şekilde sıralanabilir:

1.) Canlı Çevre Faktörleri

Toprak florası

Siper altı ve üstündeki vejetasyonun kombinasyonu

Yapraklardaki besin maddeleri

2.) Cansız Çevre Faktörleri

Fizyografik faktörler

Edafik faktörler

İklim faktörleri

3.) Canlı ve Cansız Ekosistem Faktörlerinin Kombinasyonu

Her bir faktör hakkında bonitet ölçüsü olarak verilecek bilgiler şu şekilde özetlenebilir:

Potansiyel Bonitet Sınıflarının Belirlenmesinde Ölçü Olarak Alınabilecek Canlı Çevre Faktörleri

Bir orman ekosistemindeki ağaçlar, ağaçların yaprakları ve toprak florası bonitet belirlenmesi için bir ölçü olabilmektedir.

Bonitet Ölçüsü Olarak Toprak Florası

Toprak florası, üzerindeki meşcereden ve

geçmişteki olaylardan daha çok

etkilenmesine karşılık, birçok hallerde

ağaçlara kıyasla daha iyi bir yetişme

ortamı verimlilik göstergesidir. Bu kural,

özellikle egemen ağaç türlerinin sayıca

az olduğu, ladin, göknar, çam, huş, titrek

kavak- kuzey enlem derecesindeki boreal

ormanlar için geçerlidir.

I. Bonitet (Myrtillus Tipi)

Bu bonitetin tipik toprak florası en çok miktarda rastlanan Vaccinium myrtillus’tur.

Zengin toprakları ve klimaks vejetasyon olarak ladinin bulunduğu yerleri

göstermektedir. Likenler çok azdır.

II. Bonitet (Vaccinium Tipi)

Bu bonitet Vaccinium vitis-idaea ile temsil edilmekte, orta derecede kurak kumlu

alanlarda ve moren yığıntılarında meydana gelmektedir. Yosun ve likenler o kadar

yer tutmaz.

III. Bonitet (Calluna Tipi)

Yosunlar ve likenlere genellikle rastlanmakta ise de tür Calluna vulgaris’tir.

Juniperus communis de çok olarak görünmektedir. Egemen ağaç türü sarıçam olup,

buna üst tabakada huş ve ladin de karışmaktadır.

IV. Bonitet (Cladonia Tipi)

Likenler, genellikle Cladonia alpestria ile karakterize edilir. Kurak ve en fakir

orman yetişme ortamlarını temsil eder.

Bonitet Ölçüsü Olarak Orman Siperi Altındaki

Vejetasyon İle Üst tabakadaki Vejetasyonun

Kombinasyonu

Bitki örtüsü tür bakımından zengin olunca

Cajander sisteminde olduğu gibi sadece bir tür

bonitet için gösterge olamamaktadır. Onun için

fiziksel çevre koşulları ve buna bağlı olarak

vejetasyon bakımından kompleks orman

ekosistemlerinde bonitet sınıflaması için

vejetasyon daha değişik bir kombinasyonla ölçü

olarak alınmaktadır. Örneğin belirli bir bitki

türünün karakterize ettiği bir yerde herhangi bir

sebeple ve yakın zamanda o bitki türü ortadan

kaldırılmış olabilir. Bu takdirde bu yetişme

ortamını o bitkinin karakterize ettiği tipe sokmak

güç olur. Onun içindir ki bir veya iki bitki türü

yerine birkaç türden oluşan tür grupları veya

gösterge spektrumu orman ekosistemlerinin

kalitesini belirtme ve sınıflama için ölçü olarak

alınabilirler. Bu yöntem A.B.D ve Almanya’ da

uygulanmaktadır.

Bonitet Ölçüsü Olarak Yapraklardaki

Besin Maddeleri

Bitki tarafından alınan besin maddelerinin

miktarı beslenme üzerinde etkisi bulunan

çeşitli toprak, iklim ve genetik özelliklerle

sıkı bir ilişkiye sahip olduğundan,

yapraklardaki besin maddesi miktarı çeşitli

çevre koşullarını da kapsamına alarak

bunların elverişlilik derecelerini

yansıtmaktadır. Bu yöntemin uygulanmasında

dikkat edilecek bazı önemli hususlar vardır.

Elverişli yaprak örneğinin alım zamanının

saptanmasıdır. Bu da yapraklardaki büyüme

hızının yavaşladığı, normal büyüklüğünü

aldığı bir zaman kesimidir. Onun için

yapraklar şiddetle geliştiği ilkbaharda ve bazı

besin maddelerinin yapraklardan gövdeye

döndüğü, yağışlarla yıkandığı geç sonbaharda

yaprak örneği almak doğru değildir.

Bonitet Ölçüsü Olarak Yapraklardaki Besin Maddeleri

Bitki tarafından alınan besin maddelerinin miktarı beslenme üzerinde etkisi bulunan

çeşitli toprak, iklim ve genetik özelliklerle sıkı bir ilişkiye sahip olduğundan,

yapraklardaki besin maddesi miktarı çeşitli çevre koşullarını da kapsamına alarak

bunların elverişlilik derecelerini yansıtmaktadır. Bu yöntemin uygulanmasında dikkat

edilecek bazı önemli hususlar vardır. Bu nedenle çeşitli ağaç türleri için

yapraklardaki bazı besin maddesi konsantrasyonu ile bonitet arasında sıkı ilişkiler

bulunmuştur.

Elverişli yaprak örneğinin alım zamanının saptanmasıdır. Bu da yapraklardaki

büyüme hızının yavaşladığı, normal büyüklüğünü aldığı bir zaman kesimidir. Onun

için yapraklar şiddetle geliştiği ilkbaharda ve bazı besin maddelerinin yapraklardan

gövdeye döndüğü, yağışlarla yıkandığı geç sonbaharda yaprak örneği almak doğru

değildir.

Bu periyotlarda yaprakların içerdiği

besin maddesi konsantrasyonu bonitetin

değil, mevsimlik değişimin

göstergesidir. Onun için ön araştırma ile

çeşitli bölgeler için elverişli örnek alma

zamanının saptanması gerekmektedir.

Bundan başka örneklerin alındığı bölge

ne kadar dar ise, ilişki o kadar sıkıdır.

Onun için bu yöntem bol yaprak

analizine gereksinme gösterir. Ayrıca

hangi besin maddesinin verimlilik veya

bonitet ile sıkı bir ilişkisi olacağı

peşinen bilinmediğinden birçok besin

maddesine ait analizlerin yapılması

gerekir. Bu nedenle zaman alıcı ve

pahalı bir yöntemdir.

Potansiyel Bonitet Sınıflarının Belirlenmesinde Fiziksel Çevre Faktörlerinin

Ölçü Olarak Alınması

Bir orman ekosistemindeki ağaçların boy veya hacim olarak doğrudan doğruya

ölçülmesi toprak florasının veya yapraklardaki besin maddelerinin belirlenmesi ve bu

değerlerin bonitet için esas alınması ile o ekosistemin bonitetti belirlenmiş olur. Fakat

ölçülen değerler her zaman doğal yetişme ortamı koşullarının üretim gücü için bir

ölçü olamaz. İnsanların ormanlar üzerinde bir çok olumlu ve olumsuz etkiler

yapması, ağaçların kendine özgü genetik karakteristiklerinin bulunması başlıca

nedenlerini oluşturur.

Aşırı otlatma ve yararlanma, yapılan yangınlarla, ormanların önemli derecede zarara

uğratılması, insan etkilerine tipik birer örnektirler. İşte bu şekilde tahrip edilmiş

yerler ile, ağaçlandırılacak tarım alanları ve çıplak alanlar, tür değişikliğine gidilecek

çevreler için ve buna benzer durumlarda söz konusu çevrenin orman ürünleri

bakımından verimliliğini tahmin etme ve yaklaşık olarak belirleme amacı ile fiziksel

çevre faktörleri denilen fizyografik, edafik ve klimatik faktörler ölçü değeri olarak

alınırlar. Şimdi fiziksel çevre faktörlerinin verimlilik ölçüsü olarak değerlendirilmesi

üzerinde durulacaktır.

Bonitet Ölçüsü Olarak Fizyografik ( Reliyef ) Faktörler

Basit olarak belirlenebilmesi ve diğer çevre faktörleri üzerinde etkili olması nedeniyle

bakı, denizden yükseklik, yamaç eğim derecesi, ormanın yamaç üzerindeki lokal

mevkii (üst, orta, alt yamaç), arazi yüzü şekli (düz, içbükey, dışbükey) gibi birtakım

fizyografik faktörlerin bir orman yetişme ortamı verimliliğinin göstergesi olup

olmadıkları araştırılmıştır.

Bu araştırmalar sonucunda fizyografik faktörlerin verimlilik üzerindeki etki derecesini

gösteren basit ve çoğul regresyon denklemleri elde edilmiştir. Örneğin kavak

ağaçlarının boy boniteti ile fizyografik faktörler arasındaki ilişkileri gösteren şu

regresyon denklemleri bulunmuştur:

Y = 68.1- 1.36X1 – 3.08X2 + 3.51 X3 – 3.53X4 bu denklemde:

Y = metre cinsinden üst boy

X1 = metre olarak denizden yükseklik

X2 = bakı

X3 = meşcerenin yamaç üzerindeki yeri

X4 = yamaç eğimidir.

Üzerinde kavak olmayan bir yere ait bu değerler ölçülüp denklemde yerine konursa

belirli yaşta kavak meşcerelerinin üst boyunun ne olacağı bulunur.

Ülkemiz koşullarında kızılçam meşcerelerinin boy artımı ile reliyef faktörleri

arasındaki ilişkilere ait şu sonuçlar bulunmuştur. Kızılçamların boy artımı ile

meşcerelerin yamaç üzerindeki yeri arasında bir ilişki vardır (r=0.603). Bu faktörün

boy artımı üzerindeki etki derecesi tüm faktörlerin etki derecesinin %14’ü kadardır.

Bonitet Ölçüsü Olarak Toprak Özellikleri

Toprak, orman ağaçlarının köklerini içine yayarak tutunduğu, böylece uzun

gövdelerinin yükselmesini sağladığı bir destek, besin ve suyunu temin ettiği bir

beslenme ortamıdır. Toprak derinliği, tekstürü, organik madde miktarı, reaksiyonu,

nemi ve çeşitli mineral besin maddeleri ve buna benzer toprak özellikleri, üzerinde

yaşadığı ormanın verim gücünü belirlemede bir ölçü olarak kullanılmak istenmiştir.

Toprak özelliklerinden hangilerinin ne derecede ölçü olabileceğini tespit için birçok

araştırmalar yapılmıştır. Sonuç olarak ormanın verimi için ölçü alınabilecek toprak

özelliklerinin türü bölgeden bölgeye değişmektedir. Antalya bölgesinde Kızılçam

ormanlarında yapılan bir araştırma ile boy artımının % 83’ ünü etkileyen faktörlerin

şu toprak özellikleri olduğu saptanmıştır:

1. Toprağın yararlanabilir su tutma kapasitesi

2. Organik madde miktarı

3. Üst toprağın asitliliği

4. A ve B horizonunda ki kil miktarı

5. A ve B horizonunda ki iskelet miktarı

Bonitet Ölçüsü Olarak İklim Verileri

Dünya üzerindeki bitki yayılışını ve yaşamını sağlayan veya sınırlayan faktörlerin

genel olarak iklim olduğu düşünülürse, bonitet ölçüsü olarak alınacak faktörler

arasında iklimin en başta gelmesi gerekir. Fakat gerçekte iklim faktörü sadece geniş

alanlardaki ormanların bölgesel verimliliği için kaba bir göstergedir. Özellikle yağış

ve sıcaklık faktörleri, ancak benzer toprak özelliklerine sahip çeşitli coğrafi bölgeler

için ormanın gelişim ölçüsü olarak alınabilir.

Bitkilerin gelişimi ile ışık, sıcaklık ve su arasındaki ilişkiler düşünülürse, iklim

verilerinin bir orman ekosisteminin üretim gücü üzerinde ne dereceye kadar etkili

olduğu kolayca anlaşılır. Özellikle bu husus lokal iklim için çok önemlidir. Fakat

bütün bunlara karşın iklim, orman yetişme ortamlarının verimlilik ölçüsü olarak çok

nadir hallerde kullanılmıştır. Bunun başlıca iki nedeni vardır :

1.) İklim etkisinin lokal arazi şekli ve toprak özellikleri tarafından önemli derecede

değiştirilebilmesi,

2.) Arazinin geçmişteki kullanış şekli ve ormana yapılan insan müdahalesinin verim üzerinde

etkili olması.

İklim verileri ile ormanın verim gücü arasındaki ilişkilerin matematik formüller ile ifade

edilmeye çalışılmıştır.

Tv.P.G.E

I = CVP Index = ————————

Ta. 1200

Fakat yukarıdaki formül çok genel sonuçlar vermektedir. Onun için bu formülden, çeşitli su ve

besin ekonomisine sahip ekosistemlere sahip ekosistemlere göre artım gücünü hesaplamaya

yarayan denklemeler geliştirilmiştir.

Bu formül göz önünde tutularak matematiksel bir irdeleme yapılırsa, formülde sıcaklık, yağış,

vejetasyon süresi radyasyon %’sinin artmasıyla verimliliğinde artacağı anlaşılır. Fakat bu Liebig

ve Vater kanunlarına göre doğru olmaz. Ayrıca sıcaklık 30 °C yi aşınca ağaç türlerinin genetik

özellikleri, fotoperiyodizm gibi faktörlerin de artımı kontrolü altında bulundurduğu düşünülürse

genel olarak ağaçların gelişimi ile iklim faktörleri arasında sıkı bir ilişkide elde edilmesi

olasılığı çok zayıflar.

Potansiyel Bonitet Sınıflarının Belirlenmesinde Ölçü Olarak Alınabilecek Canlı

ve Cansız Çevre Faktörlerinin Kombinasyonu

Bundan önceki bölümlerde orman yetişme ortamlarının verim gücünü tahmin

edebilmek için toprak, iklim, arazi şekli ve toprak florasına ait özellikler ayrı ayrı ele

alınarak bunların verimlilik göstergesi olarak durumları incelenmişti. Oysa orman

ekosisteminin kalitesi veya verimliliği, orman ağaçlarının ve diğer vejetasyonun

üretim gücü üzerinde rol oynayan bütün faktörlerin toplu etkisinin bir sonucudur.

Orman ekosistemlerinin verim güçlerinin göstergesi aranırken klimatik, edafik,

fizyografik ve biyotik faktörlerin hepsinin göz önünde bulundurulması gerekir. Bu

nedenledir ki orman ekosistemlerinin verimliliklerini belirleyebilmek için ne kadar

çok faktör hesaba katılırsa, o derece isabetli bir bonitet ve verimlilik potansiyeli

tahmin edilebilir.

Ülkemizde Antalya civarındaki kızılçam ormanlarının boy artımı üzerinde arazi şekli

ve toprak özelliklerinin toplu etkisi araştırılmış ve elde edilen sonuçlara göre yamaç

üst kenarından uzaklık, ölü örtü kalınlığı, A ve B horizonlarının yararlanılabilir su

tutma kapasitesi, A horiznunun reaksiyonu ve kalınlığının verimlilik hususunda ölçü

olarak alınabilecekleri, bunların toplu etkisinin 50 yaşındaki kızılçam meşcerelerinin

boy artımının %79’unu kontrolü altında bulundurduğu anlaşılmıştır.

Orman Yetişme Ortamlarının Sınıflandırılması ve Haritalanması

Orman yetişme ortamlarının verim güçlerinin tahmini ve ana karakteristiklerinin

bilinmesi için bazı ekolojik faktörlerin ayrıntılı olarak incelenmesi ve bunlara göre

belirli bölge veya yörelerin orman yetişme ortamı olarak en önemli özelliklerinin

ortaya konması gerekir. Diğer bir anlatımla orman yetişme ortamlarının

sınıflandırılması zorunluluğu vardır.

Orman Yetişme Ortamlarının Sınıflandırılması Amaçları

Orman yetişme ortamlarının sınıflandırılması ve haritalandırılmasının amaç ve yararları

şu şekilde özetlenebilir:

1) Başarılı bir amenajman, silvikültür ve işletme planı yapabilme için gerekli temel

bilgileri vermeyi amaçlar ayrıca yöresel ve bölgesel ormancılık planlamasının isabetli

bir şekilde yapılabilmesini de sağlamış olur.

2) Silvikültür ve işletme planlarının başarılı bir şekilde uygulanmasını sağlar.

3)Bir ülkenin genel arazi kullanma politikasının saptanmasında da orman yetişme

ortamlarının sınıflaması büyük önem taşır. Böylece gerçeğe uygun bir arazi kullanma

planlaması yapılabilir.

4) Ormancılık önlemlerinin lokal koşullara göre ayarlanmasını sağlar. O yetişme

ortamında üretim gücünün artırılması için ne gibi olanakların bulunduğunu ortaya

koyar

Orman Yetişme Ortamlarının Sınıflandırılması

Orman yetişme ortamları (orman ekosistemleri) sınıflamasında yöntem bakımından

üzerinde durulması gerekli başlıca iki husus vardır. Bunlardan biri yetişme

ortamlarının ayrılmasında değer ölçüsü olarak kullanılacak faktörlerin neler

olacağıdır. İkincisi de meydana getirilen sınıflama birimlerinin sistematik isimleri ve

kapsamlarının neler olacağı ve nasıl tanımlanacaklarıdır.

Her ülke kendine özgü bir sınıflandırma sistemi meydana getirmiştir. Fakat yinede

orman yetişme çevrelerinin sınıflandırma sistemlerinde çeşitli ülkelere göre ölçek

olarak alınan faktörler genel hatlarıyla birbirine benzemektedir. Bu konuda çeşitli

ülkelerde yapılan araştırma ve uygulamalara göre orman yetişme çevrelerinin

sınıflandırılması ve haritalanması için alınan ölçü değerleri şu şekilde özetlenebilir:

1) Vejetasyon bilgisi esaslarına göre çeşitli bitki toplumları bir ölçü değeri olarak

alınır.

2) Mevkii, iklim ve toprak karakteristikleri (fizyografik faktörler) ölçü olarak alınır.

3) Vejetasyon ve fizyografik faktörlerin kombinasyonu (birleştirilmiş şekli) ölçü

olarak alınır.

Orman Yetişme Ortamlarını Bölgesel ve Yöresel Olarak Sınıflandırma Birimleri

Varlıklar sistematik olarak sınıflandırıldıklarında belirli özellikler bakımından birbirine

benzeyenler belirli gruplarda toplanırlar. Bu gruplamada ilkin çok genel özellikleri

birbirine benzeyenler bir araya getirilir, sonra aynı grup içinde bazı özellikler

bakımından farklılık gösterenler ayrı alt gruplara bölünür.

Orman ekosistemlerinin taksonomik olarak sınıflandırılmasında kullanılan birimler en

yükseğinden en basitine doğru şu şekilde sıralanabilir;

1. Orman yetişme bölgeleri

2. Orman yetişme yöreleri

3. Orman yetişme birimleri

Orman Yetişme Bölgeleri (Orman Yetişme Ortamı Bölgeleri)

Orman yetişme bölgesi veya yetişme bölgesi deyince kendine özgü karakteristikleri

olan büyük arazi parçaları, diğer bir deyime geniş coğrafi bölgeler anlaşılır. Bu

bölgelerin ayrılmasında geniş mekan içerisinde etkili olabilecek ekolojik özellikler

ayrım ölçütü olarak alınır. Bu özellikler bir yetişme bölgesini diğerinden bir bütün

olarak ayırabilecek makroiklim ve genel arazi şekilleridir. Onun için orman

yetişme bölgeleri şu şekilde tanımlanır:

Orman yetişme bölgesi;

Arazinin morfolojik yapısına göre yatay yönde yapılan ve geniş bölgeleri kapsayan

bir ayrım ünitesidir veya makroiklim, topoğrafik yapı bakımından genel olarak

benzer özelliklere sahip büyük orman bölgeleridir. Bu açıklamalardan anlaşıldığına

göre bir yetişme bölgesi içinde denizden yükseklik bakımından farklı vejetasyon

kuşakları, çeşitli lokal iklim mozaikleri bulunabilir. Bu tanımlamadan anlaşılacağı

üzere orman yetişme bölgelerinin ayrımında birbirinden büyük farklılıklar gösteren

jeomorfoloji ve makroiklim birer ölçüt olarak alınmaktadır. Böylece yetişme

bölgeleri kendine özgü karakteristikleri olan büyük jeomorfolojik bölgelerdir.

Bundan başka içinde egemen olan benzer bitki toplumu yanında orman toplumu

kompleksi, genel iklim ve arazi şekli karakteristikleri, orman toplumunun gelişim

bakımından oldukça büyük benzerlikler gösteren taksonomik birimler olarak da

tanımlanabilir.

Orman ekosistemi bölgelerinin (orman yetişme bölgeleri) şu özelliklere sahip olması

gerekmektedir:

1) Her bir orman ekosistem bölgesi makroiklimlerin etkilerini, ormancıya ekolojik

ilişkilerin farklılığını anlatacak şekilde yansıtmalıdır.

2) Bir orman ekosistem bölgesi, orman ağaçları ile karakterize edilmelidir.

3) Orman ekosistem bölgelerini temsil eden vejetasyon birlikleri öncü bitki grupları (

pionir ) değil son bitki grupları ( klimax ) olmalıdır.

4) Ekosistem bölgesi serileri geniş coğrafi alanlarda makroiklime göre değişen ağaç

türü topluluklarını kapsamalıdır.

5) Orman ekosistem bölgelerinin tanıtımı ve haritalanması bir bölgedeki lokal

ekosistemlerin çok iyi bilinen karakteristiklerine göre yapılmalı (arazi yüzü şekilleri,

jeolojik özellikler, iklim, toprak özellikleri, vejetasyon ).

6) Bölgeyi karakterize eden ekosistemler aktüel tipler olmalıdır.

Orman Yetişme Yöreleri (Orman Yetişme Ortamı Yöreleri)

Orman yetişme bölgeleri, eğer birbirine bitişik geniş alanlarda, orman toplumunun

bileşimi, ağaç türü karışımı, gelişim derecesi ve yetişme ilişkileri bakımından önem

taşıyan jeomorfolojik, jeolojik, klimatik farklılıklara sahipse o zaman yetişme ortamı

yöreleri gruplarına veya bireysel yetişme ortamı yörelerine ayrılır.

Orman yetişme yörelerinin ayrılmasında ölçü olarak alınan bölgesel iklimin

farklılıkları, vejetasyon bileşimi, ağaç türlerinin rekabeti, meşcerelerin gelişim

değişiklikleri üzerinde farklı etkiler meydana getirecek iklim koşullarının bir ifadesi

olmalıdır. Bir yetişme ortamı yöresinde lokal olarak farklı iklim ve toprak özellikleri

olabilir. Onun için; orman yetişme yöreleri, yöresel ekolojik özellikler bakımından

farklılık arzeden orman yetişme yerleridir. Bu yöresel ekolojik özellikler iklim,

jeoloji, jeomorfoloji ve bitki toplumları gibi karakteristiklerdir.

Kontinental iklim ve deniz iklimi, ultrabazik ve kalker anataşlar, yüksek dağlık ve

orta dağlık bölgeler, srin nemli göknar, kayın ormanları ve soğuk bölgeler kurakçıl

sarıçam ormanları gibi farklı ekolojik özellikler bu hususta birer örnek ve ayrım

ölçüsü olarak verilebilir.

Yetişme Ortamı Birimleri

Bir yetişme yöresi içinde lokal iklim ve lokal toprak özellikleri bakımından

birbirinden kolayca ayrılabilecek yerler varsa bunlar yetişme ortamı birimleri veya

yetişme ortamı üniteleri olarak ayrılır. Bu ünitelerin her biri bitki toplumu, arazi şekli,

jeolojik temel ve buna bağlı olarak toprak özellikleri bakımından kendine özgü

karakteristiklere sahiptir. Onun için yetişme ortamı birimleri jeomorfolojik, jeolojik,

pedolojik ve vejetasyon bilgisi esaslarının kombinasyonuna göre ayrılmış orman

ekosistemi birimleridir. Örneğin : kurak yamaçların, asit kumlu toprakları üzerinde

meşe ormanı, ıslak tabanların balçık toprakları üzerinde dişbudak ormanları gibi.

Orman yetişme ortamı birimleri o şekilde sınıflandırılmalıdır ki ormancılık

uygulaması bakımından aynı muameleye tabi tutulacak bir orman alanlarını kapsasın.

Bu yüzden orman işletmesi ve tekniği bakımından önemli olan birimlerdir.

JKB: Üst jura kalker-dolomitik kalker yapılar

üzerinde gelişmiş yetişme ortamları.

Dik ve sarp yamaçlar, orta ve yüksek dağlık orman

kuşağı, batı, güneybatı ve güney bakılı genelde

iskelet yapılar ve çürüntülü müll tipi humus. Çs ve

KnG birlikleri.

EK: Eosen fosilli/yumrulu kireçtaşları üzerinde

gelişmiş yetişme ortamları. Yüksek dağlık orman

kuşağı, taşlık kayalık yağılar hakim, çürüntülü mül

tipi humus. Çs, GÇsÇk ve yer yer Kn

Orman Ekosistemlerin Verim Güçlerinin Arttırılması Olanakları

Dünya üzerindeki orman ekosistemlerinin pek azı optimum derecede bir verim

gücüne sahiptir. Birçokları canlı ve cansız çevre faktörlerinden bir veya bir kaçının

yetersizliği veya olumsuz yöndeki etkileri ile optimum altı verime sahip

bulunmaktadır.

Orman ekosistemlerinin normalin altında verim gücüne sahip olanlarını optimum

düzeye çıkarmak, optimum verim gücüne sahip olanlarda bu durumun devamlılığını

sağlamak amacı ile birtakım önlemler alınabilir.

Bunlar:

1. Koruyucu önlemler

2. Islah önlemleri olmak üzere başlıca iki grup altında toplanabilir.

Koruyucu Önlemler

Koruyucu önlemler, belirli bir ekosistemin doğal dengesinin bozulmaması için

alınacak çeşitli önlemlerdir. Orman ekosisteminde normal madde ve enerji akımını

değiştirecek her türlü zararı etkiye karşı alınacak koruyucu nitelikli önlemler bu gruba

girer.

Orman vejetasyonu hayvansal ve bitkisel zararlara, toprak taşınmalarına, yangın

rüzgar, çığ ve otlatma zararlarına karşı koruyacak çeşitli önlemler bu hususta

verilecek tipik örneklerden bir kaçını oluştururlar.

Orman fidanlıklarında, genç fidanların aşırı güneşlenmeye karşı korunması için

gölgeleme ve yabani otlarla savaş yöntemleri bu hususta örnek verilebilir.

Islah Önlemleri

Orman ekosistemlerindeki çeşitli faktörlerin verim üzerindeki etkileri bazı ıslah

önlemleri ile önemli derecede arttırılabilir.

Elverişsiz su ekonomisinin düzeltilmesi için bazı önlemler alınabilir. Örneğin fazla

suyun akıtılması için tekniğine uygun drenaj hendekleri açılabilir. Yaş yetişme

ortamlarında uygun ağaçlandırma tekniği ile fidan dikilebilir. Bunun aksine kurak

olan eğimli arazilerde teras dikimi yapılarak kuraklığa karşı bir önlem alınmış olunur.

Elverişsiz toprak derinliği koşullarında yüksek oranda bir fizyolojik derinlik

oluşturabilen ağaç türleri seçilerek ağaçlandırma yapılır. Rüzgar perdeleri veya

meşcere mantosu ile, traşlama kesimlerinin dar şeritler halinde yapılması ile yine

meşcerenin elverişsiz nem koşulları düzeltilebilir.

Yetişme ortamına uygun ağaç türleri seçip o ağaç türlerinin orada yetiştirilmesi de bir

ıslah önlemidir. Örneğin besin maddeleri bakımından fakir bir orman ekosisteminde

besin maddesi istekleri az olan ağaç türlerinin yetiştirilmesi bunun tipik bir örneğidir.

Elverişsiz ekosistemlerin ıslahı için çeşitli yöntemler vardır, bunlarda şu şekilde

sıralanabilir:

1) Elverişsiz özelliklerin bazı mekanik uygulamalarla düzeltilmesi (drenaj kanalı

açma, toprak işleme, gübreleme, sel deresi havzalarında teknik objeler kurma, çığlara

karşı çitler, çığ köprüleri vb. yapılar).

2) Elverişli silvikültür ve ağaçlandırma tekniği uygulama

3) Genetik ıslah

Bunlar içerisinde orman ekolojisini en çok ilgilendiren ve orman topraklarının besin

ekonomisini düzelterek orman ürünlerinin arttırılmasını sağlayan Ormancılıkta

gübreleme konusu üzerinde durulacaktır.

Ormancılıkta Gübreleme

Ormancılıkta gübreleme, odun ürününün optimum düzeye yükseltilmesi için orman

toprağında eksik olarak bulunan besin maddelerinin toprağa verilmesidir. Bugün

ormancılıkta gübrelemenin yaralı ve ekonomik olduğu tartışma götürmez bir şekilde

saptanmış bulunmaktadır.

Tarıma kıyasla ormancılıkta gübreleme uygulamasına çok geç başlanması ve öneminin

ancak 30-40 yılda anlaşılmasının nedenleri şu şekilde sıralanabilir;

1. Tarımda vereceği sonuç 1 yıl içinde kesinlikle anlaşılabileceği halde, ormancılıkta

birçok yıllardan sonra bir sonuç elde edilebilir.

2. Ormancılıkta yapılacak gübrelemenin ekonomik olup olmadığının saptanmasında

birçok güçlükler vardır. Bu güçlüklerin birisi ormancılığın uzun süreli bir işletme olması

ve bu süre içinde odun ve gübre fiyatlarının nasıl ve hangi oranda değişeceğinin

bilinmemesidir.

3. Başarılı bir gübreleme için orman ağaçlarının beslenmesine ve beslenme ile artım

arasındaki ilişkilere ait temel bilgilere ihtiyaç vardır. Ormanın beslenmesine ait

bilgilerimiz ise içinde bulunduğumuz yıllarda bile çok eksiktir.

4. Odun ham maddesi fiyatları ancak son yıllarda çok yükselmiş ve böylece gübreleme

masraflarının fazlasıyla karşılanabileceği anca son 10 yıllarda belirgin ortaya çıkmıştır.

Ormancılıkta Gübrelemenin Sağladığı Yararlar

Orman toprağına verilen gübrelerin yararları şu şekilde özetlenebilir;

1. Gübreleme çeşitli yaşlardaki meşcerelerin odun ham maddesi artımını

yükseltmektedir (%40-300).

2. Gübreleme, silvikültür tekniği bakımından orman yetişme ortamının kötü yetişme

koşullarını ıslah eden bir önlemdir. Özellikle ham humusu ayrıştırması, toprak

canlılarının aktivitesini artırması gibi etkiler bu hususta verilecek tipik örneklerdir.

3. Ormancılıkta gübreleme orman korunması hususunda rol oynayan en önemli

önlemlerden biridir.