glastuinbouw koerier april 2013

Kees Vahl van het gelijknamige komkom-

mer- en tomatenteeltbedrijf in IJsselmuiden

(Ov.) controleert in het pomphuis de tem-

peratuur van één van zijn warmtewis-

selaars. De afgelopen winter is de eerste

lichting komkommers op zijn bedrijf door

aardwarmte verwarmd. ,,Daarmee hebben

we een besparing op aardgas gerealiseerd

van rond de 80 procent'' vertelt Vahl, die

samen met een collegabedrijf zo'n 6,5

miljoen euro (exclusief 2,5 mln euro aan

subsidies) in het aardwarmteproject heeft

geïnvesteerd. Bij de huidige (hoge) gasprijs

moet deze investering in ongeveer 13 jaar

terug zijn verdiend, zo verwacht de tuinder.

,,Maar er is méér dan dat'', zo benadrukt

hij. ,,We waren al jaren op zoek naar een

duurzame vervanger voor aardgas. Niet

alleen voor de portemonnee, maar ook voor

het milieu. Met aardwarmte denken we een

goed verhaal te hebben voor de toekomst.''

80 procent minder gas door gebruik aardwarmte

Carla Cox over Luna PRIVILEGE in tomaat:

'Telers hebben met eigen ogen kunnen zien hoe goed het middel werkt'

Rozenkweker Mark van der Hulst in

Meterik (L.) heeft een proefkas waarin hij

jaarlijks zo'n 40 nieuwe rozensoorten test.

Het afgelopen seizoen liet hij daarin ook

- met proefveldontheffing - het nieuwe

fungicide Luna PRIVILEGE meedraaien.

Meer op pagina 2

'Luna beLangrijke aanwinst tegen MeeLdauw en botrytis''

Luna PRIVILEGE staat voor een nieuwe

generatie van fungiciden, gebaseerd op

de werkzame stof fluopyram. Fluopyram

biedt oplossingen tegen een zeer breed

spectrum aan schimmels in een groot

aantal gewassen.

Meer op pagina 2

Luna PRIVILEGE bREEd

toEGELatEn In dE GLastuInbouw

Wat kun je als tuinder doen om water

zoveel mogelijk te hergebruiken en

lozingen te beperken? En welke tech-

nieken zijn daarvoor beschikbaar? Ellen

Beerling, onderzoeker bij Wageningen UR

Glastuinbouw, geeft antwoord.

Meer op pagina 5

eMissiereductie wordt steeds Meer praktijk

De etiketten van gewasbeschermings-

middelen krijgen de komende jaren een

nieuw gezicht. Veel informatie wordt

gebundeld in een overzichtelijke tabel.

Meer op pagina 5

nieuw gezicht voor etiketten

,,Om onmisbare middelen in de benen te

houden is het vooral voor telers van kleine

gewassen essentieel om goed in beeld te

blijven, zowel bij ons als bij de midde-

lenproducenten'', zegt Jeannette Vriend,

coördinator effectief maatregelenpakket

bij LTO Groeiservice.

Meer op pagina 6

'op tijd aan de beL trekken

oM MiddeLen te behouden'

uitgave apriL 2013

,,Met Luna PRIVILEGE hebben tomatenkwekers er een uitstekend middel tegen Botrytis bij gekregen'', zegt Carla Cox van Mertens B.V. in Horst. Met name de praktijkproef bij Botany in Horst/Meterik heeft volgens haar voor veel enthousiasme onder telers en adviseurs gezorgd. ,,We hebben met eigen ogen kunnen zien hoe goed de Luna PRIVILEGE werkt. Dat heeft het middel écht op de kaart gezet.''

Het loopt al tegen het einde van maart, maar het donkere winterweer wil maar niet wijken.

,,Met dit sombere weer gaat het allemaal niet zo hard in de kassen. We hebben tot nu toe

veel minder licht gehad dan normaal - zeker in vergelijking met het Westland. Dat remt de

productie hier in Noord-Limburg behoorlijk af'', zegt Carla Cox over de wat stugge start

van het seizoen.

Een positief punt is dat ziekten en plagen zich tot nu toe ook redelijk gedeisd houden, al kan

dat volgens haar ook zomaar omslaan. Met name Botrytis - ziekte nummer één in tomaat

- is volgens haar een echte sluipmoordenaar. ,,Februari, maart en april zijn altijd gevaarlijke

maanden. Het klimaat is vochtig, de planten zijn nog zwak en weinig afgehard; dat zijn

ideale omstandigheden voor de schimmel om toe te slaan'', zo waarschuwt Cox.

'botrytis blijft een onvoorspelbare schimmel', lees verder op pagina 3. carla cox in teeltspecialist tomaat bij Mertens b.v. in horst

,,Phytophthora is in het algemeen geen ziekte waar paprikatelers direct wakker van liggen. Tótdat de schimmel een keer hard toeslaat en een bedrijf deels of geheel geruimd moet worden. Telers die dat meegemaakt hebben nemen geen risico meer, want zij weten hoe groot de schade kan uitvallen.''

Jan Hulst, technisch adviseur bij Bayer CropScience, schetst in een paar woorden het

belang van een goede, preventieve behandeling tegen Phytophthora. Hoewel de schim-blijf op de hoogte van de actuele zaken.

volg ons op twitter of Facebook:

bayercropnL

GLASTUINBOUW KOERIER

'Phytophthora is niet zo'n probleem, tótdat het werkelijk toeslaat...'

melziekte bij de meeste paprikatelers niet bovenaan het prioriteitenlijstje staat, maakt

ze elk jaar weer slachtoffers. Ook het afgelopen seizoen werden een aantal paprika-

telers hard geraakt - en dat in een periode dat elke plant feitelijk hard nodig is om het

hoofd boven water te houden.

'elke plant die uitvalt is er één teveel', lees verder op pagina 4.

UW PRODUCTLANGER VITAAL!

2 Glastuinbouw Koerier

Luna PRIVILEGE breed toegelaten in de glastuinbouw

Langdurige bescherming tegen schimmels én vitalere productenLuna staat voor een nieuwe generatie van fungiciden, gebaseerd op de werkzame stof fluopyram. Fluopyram biedt oplossingen tegen een zeer breed spectrum aan schimmels in een groot aantal gewassen.

De werkzame stof van fluopyram heeft unieke eigenschappen;

• Het beschermt langdurig blad, vruchten en bloemen doordat een gedeelte van de werkzame stof op het oppervlak aanwezig

blijft en kleine hoeveelheden actieve stof over langere tijd blijven doordringen in het blad;

• Het is opwaarts systemisch: er vindt herverdeling van de actieve stof in het blad door de houtvaten (xyleem transport) plaats;

• Het is wortelsystemisch: dit zorgt voor een uitstekende stengel- en bladbescherming;

• Er is een duidelijke translaminaire effectiviteit en daardoor een goede bescherming van niet-behandelde plantendelen.

breed werkingsspectrumFluopyram heeft een breed werkingsspectrum tegen o.a. diverse echte meeldauw-soorten, Sclerotinia en Botrytis. Al deze schimmels

hebben een negatieve invloed op de kwaliteit en houdbaarheid van de producten. Uit diverse onderzoeken - nationaal en internatio-

naal - is gebleken dat fluopyram een positief effect heeft op opbrengst, kwaliteit, vitaliteit en bewaarbaarheid.

toepassing in tomatenLuna PRIVILEGE kan in tomaat worden toegepast tegen Botrytis en echte meeldauw. In tegenstelling tot veel andere middelen

dient Luna PRIVILEGE te worden toegepast via het druppelsysteem. Het is belangrijk dat het middel goed door de planten wordt

opgenomen. Daarom moet het bij de eerste druppelbeurten van de dag bij de plant komen.

advies botrytis: preventieve toepassing uitvoeren bij aanvang van een vochtige periode en enkele dagen voor het blad breken.

Bij een aanwezige Botrytis-druk is het aan te raden om eerst een bespuiting met bijvoorbeeld Teldor uit te voeren om zo de op

het gewassen liggende sporen te bestrijden. Druppel vervolgens in dezelfde periode Luna PRIVILEGE.

advies echte meeldauw: preventief druppelen bij een beginnende aantasting in het gewas.

Gebleken is dat de toepassing in tomaat een gewasreactie in de vorm van een bladrandje kan geven. Niet toepassen voordat de

achtste tros bloeit of voor 1 maart.

Cherrytomaten en niet geënte tomaten (kleiner en dunner blad) zijn gevoelig gebleken. In deze gevallen eerst op kleine schaal (een

aantal planten) een proefbehandeling uitvoeren en na een week controleren op eventuele gewasreactie. Wordt gewasreactie vast-

gesteld dan niet toepassen. Is een proefbehandeling niet mogelijk dan wordt een toepassing ontraden. Indien een 2de toepassing

noodzakelijk is, minimaal een interval aanhouden van 6 weken.

dosering: 40 ml/1000 planten, met een maximum van 1 l/ha

toepassing in bloemisterijgewassenLuna PRIVILEGE kan in bloemisterijgewassen worden toegepast tegen echte meeldauw, Botrytis en Sclerotinia.

advies echte meeldauw en botrytis: toepassen zodra een beginnende aantasting wordt waargenomen. Gebruik daarbij

voldoende water. Vervolgens afwisselen met een middel uit een andere werkzame groep.

advies sclerotinia: toepassen zodra er een beginnende aantasting wordt waargenomen. Gebruik voldoende water. Deze toepas-

sing dient in het hart van de plant te worden gespoten.

dosering: 0,05% (50 ml/100 l water)

ResistentiemanagementDe resistentiemanagementstrategie is gebaseerd op de FRAC aanbevelingen. Het gaat hierbij

om het beperken van het aantal toepassingen per jaar of per teeltcyclus. Verder is de algemene

aanbeveling om af te wisselen met actieve stoffen met een ander werkingsmechanisme (geen

actieve stoffen uit de FRAC-groep 7). Voor nadere informatie zie de productpagina van Luna

PRIVILEGE op www.bayercropscience.nl

dE KRaCht Van Luna PRIVILEGE• Langdurige werking tegen breed spectrum aan schimmels, o.a. tegen Botrytis spp, echte meeldauw

en Sclerotinia spp.

• Uitstekende stengel- en bladbescherming door wortelsystemische werking

• Door translaminaire effectiviteit ook een goede bescherming van niet-behandelde plantendelen

• Positieve invloed op opbrengst, kwaliteit, vitaliteit en bewaarbaarheid van het geoogste product.

Gewas Ziekten

Bedekte teelt van bloemisterijgewassen Echte meeldauw (o.a. Sphaerotheca spp., Microspheara spp., Oidium spp.), Sclerotiënrot (Sclerotinia sclerotio-rum) en Grauwe schimmel (Botryotinia fuckeliana)

Bedekte, niet-grondgebonden teelt van tomaat (mits bij de wortels toegepast)

Echte meeldauw (Oidium lycopersicum) en Grauwe schimmel (Botrytis spp.)

Bedekte, niet-grondgebonden teelt van gerbera (mits bij de wortels toegepast)

Echte meeldauw (Oidium citrulli), Sclerotiënrot (Sclerotinia sclerotiorum) en Grauwe schimmel (Botryotinia fuckeliana)

Bedekte teelt van sla (Lactuca spp.) en rucola

Grauwe schimmel (Botryotinia fuckeliana) en Sclerotiënrot (Sclerotinia sclerotiorum)

'Luna belangrijke aanwinst tegen meeldauw en Botrytis'Rozenkweker Mark van der Hulst in Meterik (L.) heeft een proefkas waarin hij jaarlijks zo'n 40 nieuwe rozensoorten test. Het afgelopen seizoen liet hij daarin ook - met proefveldontheffing - het nieuwe fungicide Luna PRIVILEGE meedraaien. Over de resultaten zegt hij: ,,Luna heeft prima gewerkt tegen zowel meeldauw als Botrytis. Daarmee is het écht een aan-winst voor onze sector. Wél is het belangrijk om eigen soorten eerst goed te testen, want er kan - met name in combinatie met uitvloeiers of andere middelen - soms wat schade optreden.''

,,We hebben nu één curatief middel tegen meeldauw en vier preventieve, waarvan er twee eigenlijk alleen maar in de zomer gebruikt

kunnen worden vanwege het risico op gewasschade in andere periodes van het jaar. Het aantal goede en vooral jaarrond bruikbare

meeldauwmiddelen in rozen in dus maar heel beperkt.'' Mark van der Hulst schetst in het kort de 'smalle basis' waarmee rozenkwekers

op dit moment meeldauw te lijf kunnen. De toelating van Luna PRIVILEGE aan het begin van dit jaar ziet hij dan ook als een belangrijke

aanvulling op het middelenpakket. Op verzoek van Bayer CropScience testte hij het middel het afgelopen najaar al in zijn proefkas op

ongeveer 40 verschillende soorten. ,,Daarmee hebben een hoop kennis en ervaring opgedaan, vooral voor wat betreft de gevoeligheid

van de verschillende soorten'', zo stelt de rozenkweker. ,,Van de veertig soorten in de proefkas zijn er vijf - waaronder de bekende witte

roos Avelanche - wat gevoelig gebleken. Bij de andere rassen hebben we geen rare dingen gezien. Door deze kennis wisten we bij de

start van het seizoen aardig goed waar en hoe we het middel het beste in konden zetten.''

Hoewel er voor wat betreft de rasgevoeligheid enige beperkingen zijn, verwacht Van der Hulst dat Luna PRIVILEGE een belangrijk

basismiddel zal worden in de rozenteelt. ,,Met name voor de winterperiode kunnen we het heel erg goed gebruiken. Met de twee

preventieve middelen die we de afgelopen jaren voorhanden hadden, raken we namelijk steeds meer uitgeboerd. De werking daarvan

gaat zienderoog achteruit, waardoor we de spuitintervallen steeds korter moeten maken. Met Luna PRIVILEGE hebben we er een hele

goede wisselpartner bij en kunnen we weer vooruit'', zo schetst hij het vooruitzicht.

'waarde tegen botrytis niet onderschatten'Behalve een zeer goede preventieve werking tegen meeldauw, heeft Luna PRIVILEGE ook een uitstekende werking tegen 'sluipmoorde-

naar' Botrytis. Volgens Van der Hulst kan die eigenschap wel eens een 'een niet te onderschatten waarde' van het middel gaan worden.

,,Wij telen al jaren een paar soorten waarvan we weten dat ze wat gevoeliger zijn voor Botrytis. Daarover krijgen we eigenlijk altijd wel

een paar klachten vanuit de handel. Opmerkelijk genoeg is dat de afgelopen maanden - na gebruik van Luna - nog niet gebeurd. Als dat

structureel zo blijft, dan betekent dat voor ons een enorme winst.''

Mark van der hulst heeft samen met zijn vrouw dorothea een rozenteeltbedrijf in Meterik (L.).

op een oppervlakte van 3 hectare worden negen verschillende soorten (kleuren) rozen geteeld.

het bedrijf - M & d van der hulst voF - is onderdeel van het familiebedrijf van der hulst, waarin nog

twee broers, een zus en Mark's ouders participeren. het totale teeltoppervlak bedraagt 9 hectare.

toelatingen in de glastuinbouw


Hoewel vocht en kou de schimmel zeker in de kaart spelen, is volgens Cox moeilijk te voorspellen óf en wanneer Botrytis optreedt. ,,Ik ken genoeg telers die supernetjes werken, altijd op tijd het blad snijden waardoor wondjes goed kunnen indrogen en zeer alert zijn op aangetaste planten en deze meteen naar buiten brengen. Toch wil dat niet zeggen dat zij altijd de dans ontspringen.'' Door de onvoorspelbaarheid van de schimmel is het volgens haar ook heel lastig om een lijn in de bestrijdings-strategie aan te brengen. ,,Een deel van mijn telers zit op een preventieve lijn, een ander deel wacht liever af hoe de ziektedruk zich ontwikkelt. Met beide manieren blijft het echter moeilijk om Botrytis goed onder controle te krijgen.''

Luna PRIVILEGE overtuigt tegen botrytisWelke strategie er ook gehanteerd wordt; met het nieuwe middel Luna PRIVILEGE verwacht Cox dat Botrytis het hoe dan ook een flink stuk

lastiger zal krijgen. ,,In een proef die begin dit jaar bij Botany is aangelegd heeft het middel duidelijk laten zien dat het een infectie zeer snel en

doeltreffend kan stoppen. Met name in combinatie met Teldor zijn de resultaten echt heel goed. Bij deze combi pakt Luna de schimmel vanuit

de plant aan en haalt Teldor de rondzwevende sporen in de kas weg. Vijf weken na toepassing - na een kunstmatig aangebrachte infectie -

bleek slecht twee procent van de stompjes aangetast. Dat mag je gerust een hele goede score noemen'', zo stelt de teeltspecialiste.

Behalve een overtuigende werking tegen Botrytis, heeft Luna PRIVILEGE nog een aantal voordelen die Cox niet ongenoemd wil laten. Een

heel belangrijke is dat het via druppelen kan worden toegepast, hetgeen makkelijker en 'mensvriendelijker' is dan spuiten. Bovendien wordt

Vervolg van voorpagina

'Botrytis blijft een onvoorspelbare schimmel'

in een proef die begin dit jaar bij botany in horst/Meterik is aangelegd heeft de Luna priviLege

duidelijk laten zien dat het een infectie zeer snel en doeltreffend kan stoppen.

'Luna kwam voor ons precies op tijd',,Koud weer, warme lampen, weinig mogelijkheden voor afluchten en dan ook nog een ras dat tamelijk gevoelig is voor Botrytis. Tja, dan weet je dat Botrytis alle kans krijgt om toe te slaan.'' Trostomatenkweker Peter Dekker schetst in het kort de 'explosieve situatie' die zich half januari op zijn bedrijf voordeed. Met een vroege inzet van Luna PRIVILEGE werd de infectie echter meteen stilgezet.

Nee, een verrassing was de vroege Botrytis-infectie niet echt. ,,Daarvoor waren er gewoon

teveel factoren die de schimmel in de kaart speelden'', zo blikt Dekker terug. ,,Begin vorig

jaar zijn we overgeschakeld van grove naar middelgrote trostomaten. Daarvoor hebben we

onder meer het ras Tourance ingewisseld voor Capricia. Bij de belichte teelt bleek echter dat

de Capricia toch niet helemaal mee kon komen met de opbrengst, waardoor we dit jaar -

alleen voor de belichte teelt - weer terug zijn gegaan naar de Tourance. Dat ras heeft echter

als nadeel dat het wat gevoeliger is voor Botrytis. In combinatie met het koude weer pakte

dat dus precies verkeerd uit.''

Meteen na toelating ingezet,,Je mag wel zeggen dat Luna voor ons precies op tijd kwam'', zo vervolgt Dekker, ,,Na de

toelating van het middel (derde week januari, red.) hebben we het op advies van Arjo van

Lenteren van Arend-Sosef meteen in de belichte teelt ingezet. En dat is ons uitstekend beval-

len. Niet alleen de Botrytis werd direct stilgezet, maar ook de her en der aanwezige meeldauw

vertrok meteen.'' Een belangrijke 'graadmeter' voor de werking van Luna PRIVILEGE tegen

Botrytis was Dekker's schoonzus die samen met een medewerker de dode planten weghaalt

en vervangt. ,,Al heel snel na toepassing van het middel kwamen ze geen nieuwe aantastin-

gen meer tegen en hebben ze ook vrijwel geen enkele plant meer hoeven te behandelen.''.

'toepassen via druppelen is echt ideaal'Behalve over de goede werking van Luna PRIVILEGE tegen Botrytis (en meeldauw), is Dekker

ook erg te spreken over de prettige manier van toepassen, namelijk via druppelen. ,,Met drup-

pelen ben je niet alleen veel sneller klaar dan met spuiten, maar kun je ook meteen weer het

gewas in. En wat ik ook wel prettig vind: bij druppelen hoeven er geen spullen op het pad te

staan; de doorgang blijft altijd vrij.''

Welke rol Luna PRIVILEGE straks in het najaar zal krijgen durft Dekker nog niet te zeggen. ,,Ik

wil eerst wat meer weten over de werkingsduur van het middel en hoe het samengaat met

het onderdoor spuiten van de stammen. Ook wil ik er zeker van zijn dat het de biologie zo

min mogelijk in de weg zit. Want het is en blijft een correctiemiddel.''

peter dekker heeft samen met zijn broer Frank

een tomatenkwekerij - dekker glascultures

b.v. - in wervershoof (n-h.). van de huidige 10

hectare trostomaten (tros middel) is de helft

belicht. het bedrijf biedt jaarrond werk aan 40

tot 45 personen.

Resistentievorming voorkomenHoewel de tomatenkweker graag nog wat meer 'praktisch bewijs' van het middel wil zien,

bedrukt hij dat Luna PRIVILEGE toch vooral een hele mooie aanwinst is voor de teelt. ,,Laten

we daarom vooral heel zuinig zijn op dit middel en het heel gericht en doelbewust inzetten.

Want het allerlaatste wat we kunnen gebruiken is dat er al vroeg resistentievorming optreedt.

Daarvoor hebben we dit middel te hard nodig.''

met druppelen geen vochtig klimaat gecreëerd. Nog een voordeel is dat het naast Botrytis ook

tegen echte meeldauw werkt. ,,Mogelijk kunnen we daardoor het gebruik van zwavelpotjes

wat inperken. Dit remt immers de opbouw van de biologie'', zo denkt Cox alvast vooruit. Nog

een plusje is dat het middel maar één werkzame stof bevat. Dit kan gunstig zijn bij eventuele

eisen van de retail ten aanzien van het aantal werkzame stoffen.

'alert blijven op mogelijk schade'Hoewel de optelsom van voordelen behoorlijk groot is, blijft het volgens Cox wel zaak om

alert te blijven op mogelijke schade. ,,Tot nu toe hebben we alleen schade geconstateerd op

ongeënte planten. Voor het gros van de telers - dat met geënte planten werkt - lijkt Luna een

veilige keuze zijn. Maar nogmaals: zeker in dit eerste jaar moeten we de vinger goed aan de

pols houden'', zo vat ze de situatie samen.

carla cox is teeltspecialist tomaat bij Mertens b.v. in horst

Vervolg van voorpagina

'Elke plant die uitvalt is er één teveel'


Movento heeft een uitstekende werking tegen appelbloedluis

Previcur Energy: trefzeker en dubbel effectief

oppottenzaai bloei vruchtzetting -------------------------------------- oogst ---------------------------------------------

( Nov /dec ) (Febr /Mrt)

14 dagen

(Mei)

blok om de4 weken herhalen

Preventief schema Tomaat & Paprika

advies tomaat en paprika (curatief)Starten met AAterra ME 0,4 l/ha en wekelijks afwisselen met Previcur

Energy 3 l/ha.

advies komkommer1ste teeltIndien nodig Previcur Energy toepassen bij 1e signalering minder vitale planten. Aan het einde van de teelt AAterra ME toepassen.2de teeltNa het uitplanten binnen een week beginnen met 1 l/ha Previcur Energy en vervolgens binnen 10 dagen met 3 l/ha herhalen. Aan het einde van de teelt AAterra ME toepassen.3de teeltNa het uitplanten binnen een week beginnen met 1 l/ha Previcur Energy en vervolgens binnen 10 dagen met 3 l/ha herhalen.

(zie onderstaande schema's)

advies tegen valse meeldauwIn diverse teelten kan Previcur Energy ook worden toegepast tegen valse meeldauw door middel van een gewasbehandeling.

Voor teelten en doseringen: zie etiket.

de kracht van Previcur Energy• Zeer goede werking op Pythium, Phytophthora en valse meeldauw

• Dubbel effectieve werking door twee werkzame stoffen

• Curatief en preventief werkend

• Positief gewaseffect en groeistimulans

• Goede gewasveiligheid

• Ingebouwd resistentiemanagement

Met Previcur® Energy hebben glasgroentetelers een sterk wapen tegen Pythium, Phytophthora en valse meeldauw in handen. De combinatie van twee actieve stof-fen met twee geheel verschillende werkingsmechanismen zorgen voor een dubbel effectieve en trefzekere werking.

Previcur Energy is een systemisch werkend fungicide en bevat de werkzame stoffen pro-

pamocarb en fosetyl. Beide stoffen hebben een specifieke werking tegen schimmels uit de

groep van de Oömyceten. Hiertoe behoren onder andere Pythium, Phytopththora en valse

meeldauw.

GroeistimulansVan zowel propamocarb als fosetyl is bekend dat ze een positieve invloed hebben op de

ontwikkeling van de plant. Previcur Energy brengt de eigenschappen van beide actieve stoffen

samen, waardoor het middel een duidelijke groeistimulans teweeg brengt in het gewas. In

diverse proeven is deze positieve invloed duidelijk waargenomen.

toepassing & dosering tegen Pythium en PhytophthoraPrevicur Energy moet worden toegepast via meedruppelen. Een behandeling kan het beste

worden uitgevoerd bij het uitplanten of bij een beginnende aantasting. De beste resultaten

met het middel worden verkregen als in vruchtgroenten gekozen wordt voor een jaarrond-

schema met AAterra ME.

Dosering in komkommer, courgette en patisson: 1 tot 3 l/ha (behandeling evt. herhalen)

Dosering in aubergine, tomaat en paprika: 3 l/ha ((behandeling evt. herhalen)

advies tomaat en paprika (preventief)Start preventief na het aanplanten met 3 l/ha Previcur Energy. Tijdens de eerste oogst opnieuw

toepassen (hoge plantbelasting).

Na de eerste oogst 0,4 l/ha AAterra ME toepassen en vervolgens na 14 dagen 3 l/ha Previcur

Energy. Dit blok van AAterra ME en Previcur Energy om de vier weken herhalen.

(Zie onderstaand schema)

Schema Komkommer

zaai transplanting bloeigroei ---------------------- oogst -----------------------vruchtzetting

Einde teelt

Eerste teelt

Schema Komkommer


Einde teelt

Tweede teelt

1 l/ha 3 l/ha

7-10 dagen

Schema Komkommer


Derde teelt

1 l/ ha 3 l/ ha

7-10 dagen

Om de risico's van Phytophthora in paprika wat beter in beeld te krijgen werd vorig jaar middels een PT-project een inventarisatie

gemaakt van de mogelijke besmettingshaarden. Met name hergebruikte matten blijken een risicovolle basis voor primaire en secun-

daire besmettingen met Phytophthora (en ook Pythium). Daarnaast kunnen ook lekkages in het kasdek of haperingen bij de ontsmet-

ter een potentiële infectiebron zijn. Een belangrijke aanbeveling in de inventarisatie is een goede start te maken met preventieve

middelen, zo weet Jan Hulst. ,,En dat was voor ons weer een reden om via een proef nog eens goed op een rij te zetten wat de

verschillen zijn tussen de middelen.''

Proplant + kaliumfosfiet versus Previcur EnergyBinnen de proef - die eind oktober 2012 is ingezet - zijn met name de combinatie Proplant (2 l/ha) + kaliumfosfiet (5l/ha) en Previcur

Energy (3 l/ha) met elkaar vergeleken. Hulst legt uit dat Proplant, met als werkzame stof propamocarb, feitelijk de 'oude' Previcur

N is. Door deze aan te vullen met plantversterker kaliumfosfiet heerst bij veel telers de gedachte dat deze iets goedkopere combi

ongeveer even effectief zou moeten zijn als de 'nieuwe' Previcur Energy. Uit de proef is echter gebleken dat er duidelijke verschillen

zijn, vooral op een wat later tijdstip na toediening. Volgens Hulst zit daarin ook juist het onzichtbare gevaar voor de teler. ,,Drie weken

na toepassing zie je bijna geen verschil tussen Proplant + kaliumfosfiet en Previcur Energy. Bij beide objecten zijn alle of vrijwel

alle planten nog gezond. Na zes weken is het beeld echter heel anders: dan scoort Previcur Energy beduidend beter dan Proplant +

kaliumfosfiet.'' De verklaring voor dit verschil is volgens de technisch adviseur de zogenaamde waterbrug die de werkzame stoffen

(propamocarb en fosetyl) in Previcur Energy samenvoegt en bij elkaar houdt. ,,Beide werkzame stoffen, die elkaar versterken, komen

daardoor altijd samen op de plekken waar ze de schimmel aan moeten pakken. De losse componenten Proplant en kaliumfosfiet

doen dat zeer waarschijnlijk niet.'' Volgens Hulst wordt dit effect overigens niet alleen paprika geconstateerd, maar ook in tomaat.

'Previcur Energy heeft duidelijke meerwaarde' ,,Het idee dat Proplant + kaliumfosfiet min of meer gelijkwaardig is aan Previcur Energy hebben we met deze proef redelijk goed

kunnen ontkrachten'', zo stelt Hulst. Wat overblijft is om telers te overtuigen dat het prijsverschil geen reden mag zijn om 'net íets

gemakkelijker' met Phytophthora (en Pythium) om te gaan. ,,Ik besef heel goed dat in de paprikateelt momenteel elke euro wordt

omgedraaid en dat elke besparing er één is. Maar als je mij vraagt: moet je voor dat bedrag ook maar net iets meer risico nemen met

betrekking tot Phytophthora? Dan zeg ik nee, want elke plant die uitvalt is er gewoon één teveel.''

jan hulst is technisch adviseur glastuinbouw bij bayer cropscience

Vergelijkende proef in paprika met preventieve middelen tegen Phytophthora

demokwekerij, oktober - december 2012

12

8

4

2

gezond

aangetast

dood

prev

icur e

nerg

y

prop

lant

kalium

fosfi

et

prop

lant +

kalium

fosfi

et

gem

idde

ld a

anta

l pla

nten

per

obj

ect

na 6 weken is er een duidelijk verschil tussen objecten previcur energy en proplant + kaliumfosfiet


Emissiereductie wordt steeds meer praktijkDrie jaar geleden was het verminderen van emissie naar oppervlaktewater en riolering nog grotendeels een 'papieren discussie' waar maar weinig tuinders warm voor liepen. Anno 2013 beginnen steeds meer glastuinders zich bewust te worden van het belang van een - zoveel mogelijk - sluitende waterkringloop. Welke ontwikkelingen hebben voor deze omslag gezorgd? Wat kun je als tuinder doen om water zoveel mogelijk te hergebruiken en lozingen te beperken? En welke technieken zijn daarvoor beschikbaar? Ellen Beerling, onderzoeker bij Wageningen UR Glastuinbouw en al jaren actief op het gebied van gewasbescherming en emissiereductie, geeft antwoord.

In 2009 constateerde u in de Glastuinbouw Koerier dat er in de praktijk

behoorlijk wat weerstand was tegen de plannen voor emissievermin-

dering in de glastuinbouw. Die weerstand lijkt nu voor een flink deel

verdwenen. Hoe verklaart u deze omslag?

,,De afgelopen jaren is er in de glastuinbouw veel aandacht geweest

voor de knelpunten die zich voordoen bij het sluiten van de waterkring-

loop. Een belangrijk initiator daarvoor was het KRW (KaderRichtlijn

Water, red.) project Glastuinbouw Waterproof, waarin oplossingen

zijn ontwikkeld voor zaken als het voorkomen van groeiremmingen,

een optimale bemesting zonder verliezen, het zuiveren van water uit

spuistromen en het tot waarde brengen van reststromen. Omdat veel

verschillende partijen hebben meegewerkt en meebetaald aan dit

project, is het ook zeer breed onder de aandacht gekomen van de glas-

tuinbouwsector. Mede daardoor is de discussie rondom het onderwerp

ook goed op gang gebracht. De bewustwording van het probleem is

daardoor behoorlijk gegroeid.''

In publicaties van het KRW project Glastuinbouw Waterproof krijgt het

verminderen van spui behoorlijk veel aandacht, maar dat lijkt vooral

gericht op het verminderen van emissie van meststoffen. Wat zijn de plan-

nen op het gebied van gewasbeschermingsmiddelen?

,,Als gevolg van de KRW-eisen heeft de tuinbouwsector samen

met overheden afgesproken dat er in 2027 nagenoeg geen emissie

meer mag zijn van stikstof en fosfaat. Dit heeft voor substraat-

teelten geleid tot emissienormen, waarvan de eerste stap per 2013

is ingegaan en die in 2014/2015 nog eens verder aangescherpt

worden. Destijds werd er vanuit gegaan dat de emissie van gewas-

beschermingsmiddelen dan vanzelf ook minder zou worden. Dat is

ook wel zo, maar die relatie is toch veel minder scherp als bij de

meststoffen. Bovendien blijkt de emissie van gewasbeschermingsmid-

delen hoger te zijn dan waar tot nu vanuit is gegaan. Er zijn nieuwe

emissiemodellen ontwikkeld die meer met de werkelijkheid overeen-

komen. Zodra deze modellen gebruikt gaan worden in de toelating,

gaan er waarschijnlijk nogal wat middelen hun toelating verliezen als

de emissie niet drastisch minder wordt. Dit is aanleiding geweest om

samen met het Productschap Tuinbouw, ministeries van Economische

Zaken en Infrastructuur en Milieu, gewasbeschermingsmiddelen-

fabrikanten, waterschappen en een drinkwaterbedrijf onderzoek te

starten naar zuiveringstechnieken.''

Nieuw gezicht voor etiketten

de tabel gaat er als volgt uit zien

Toepassingsgebied Type behandeling Te bestrijden orga-nisme

Dosering (middel) per toepassing

Maximale dosering(middel) per toepassing

Maximaalaantal behandelingenper teelcyclus of per 12 maanden

De overgang naar de nieuwe etiketten wordt gefaseerd doorgevoerd, te beginnen met de herbiciden. Op de Ctgb-site zijn afbeeldingen

te vinden van deze nieuwe etiketten. De oude etiketten van de herbiciden blijven gewoon nog geldig.

besluiten Inwerkingtreding aflevertermijn opgebruiktermijn

Herbiciden 15 oktober 2012 1 januari 2013 1 juli 2014 1 juli 2015

Insecticiden 31 juli 2013 1 januari 2014 1 juli 2014 1 juli 2015

Fungiciden 31 juli 2014 1 januari 2015 1 juli 2015 1 juli 2016

Maak gebruik van de Etiketleeswijzer app om snel terug te vinden onder welke sub- en hoofdgewasgroep uw gewas valt en of een middel dus een toelating heeft in het betref-fende gewas.

beschikbaar voor iphone en android.

de nieuwe etiketten maken gebruik van indeling gewasgroepen.

BayYou Services

Welke zuiveringstechnieken zijn er getest?

,,We hebben vier verschillende zuiveringstechnieken onderzocht en getest op effectiviteit en

toepasbaarheid. Dat waren ozon met daarachter een actief koolfilter, waterstofperoxide met

lagedruk-UV, waterstofperoxide met middendruk-UV en elektrochemische flocculatie. Alle vier

de technieken zijn op semi-praktijkschaal getest met Standaard Water; dit is een gestandaar-

diseerd glastuinbouw lozingswater met daarin de gangbare hoeveelheden meststoffen, ver-

vuilingen en twaalf gewasbeschermingsmiddelen. Ook is er een vergelijking met praktijkwater

van een rozenbedrijf gemaakt.''

Wat zijn de resultaten van de test?

,,Met ozon zonder actief koolfilter en met waterstofperoxide UV - zowel laag- als middendruk

- wordt een gemiddeld zuiveringsrendement gehaald van 80 procent. Als ozon in combinatie

met een actief koolfilter wordt toegepast, kan bij kortstondige belasting een zuiveringsgraad

van 100 procent worden bereikt. Een kanttekening hierbij is wel dat een actief koolfilter bij

langduriger belasting middelen door gaat laten, waardoor het zuiveringsrendement afneemt.

Het filter moet daarom regelmatig vervangen worden. De laatste techniek, electrochemisch

flocculatie, viel met een zuiveringsrendement van 40 procent wat tegen. Maar mogelijk kan dit

met een aantal doorontwikkelingen nog wat verbeteren waardoor het wel interessant wordt. ''

Hoe zit het met de praktische toepasbaarheid en de kosten?

,,Qua toepasbaarheid ontlopen de drie beste technieken elkaar niet zoveel, al moet

vanwege het gebruik van oxidatiechemicaliën wel goed op de veiligheid worden gelet.

Kostenberekeningen laten zien dat waterstofperoxide + lagedruk-UV het goedkoopste is en

ozon zonder koolfilter het duurste. Voor een bedrijf van vijf hectare variëren de jaarkosten

per kubieke meter tussen €1,00 en €3,40 en per vierkante meter van bijna 10 tot 20 cent,

afhankelijk van de hoeveelheid geloosd water en de gebruikte techniek. Bij gebruik van een

actief koolfilter komt daar nog eens 16 tot 70 cent per kubieke meter en 1 tot 3 cent per

vierkante meter bij. Als de oxydatietechnieken ook ingezet worden als ontsmetter - iets dat

nu ook al vaak gebeurt met UV - dan zijn de investeringskosten aanzienlijk lager.''

De etiketten van gewasbeschermingsmiddelen krijgen de komende jaren een nieuw gezicht. Veel informatie wordt gebun-deld in een overzichtelijke tabel.

Op dit moment wordt de informatie op het etiket onderverdeeld in het Wettelijk Gebruiksvoorschrift (WG) en in de gebruiksaanwijzing

(GA). Daarbij is het WG wettelijk bindend en bevat het GA richtlijnen voor het gebruik. Nadeel van het huidige etiket is dat de tekst soms

op verschillende manieren uitlegbaar is en niet alle informatie terug te vinden is. Dat maakt de handhaafbaarheid voor de wetgever lastig.

Met het nieuw in te voeren etiket moeten leesbaarheid, duidelijkheid en daarmee hand-

haafbaarheid voorop staan.

Belangrijkste wijziging is dat het ‘WG’ wordt vervangen door een tabel met het toege-

stane gebruik. Dit zal - helaas - bij veel producten gepaard gaan met beperkingen in

vooral het aantal toepassingen en het spuitinterval.

Verder wordt het ‘GA’ vervangen door de ‘Aanbevelingen’. Deze aanbevelingen worden inge-

vuld door de fabrikant van het middel en worden niet getoetst door het Ctgb. Ook worden ze

niet op de officiële Ctgb-website geplaatst en maken ze géén deel uit van het wettelijk kader.

ellen beerling is onderzoeker bij wur glastuinbouw in bleiswijk


Jeannette Vriend, coördinator effectief maatregelenpakket bij Lto Groeiservice:

'Op tijd aan de bel trekken om middelen in de benen te houden',,Het middelenpakket voor de glastuinbouw zal de komende jaren steeds smaller worden. En dat betekent heel simpel: minder beschikbare middelen per ziekte of plaag. We zullen daarom nóg meer in moeten zetten op geïntegreerde bestrijding, met alle aandacht voor een schoon begin en het hele seizoen door intensief scou-ten. Ook zaken als resistente of tolerante rassen en een 'plaagwerende' kasinrich-ting zullen veel meer aandacht moeten krijgen dan nu het geval is.''

Jeannette Vriend, coördinator effectief maatregelenpakket (CEMP) bij LTO Groeiservice vat

in het kort samen wat de glastuinbouwsector de komende jaren te wachten staat én waar

volgens haar de focus op moet komen te liggen. ,,We kunnen het ons niet meer permitteren

om op de bestaande middelen te leunen. Wanneer deze wegvallen of vanwege resistentie-

vorming minder goed werken, dan zal er in de meeste gevallen geen gelijkwaardig alternatief

meer beschikbaar zijn. Alles wat we nu hebben zullen we dus goed moeten beschermen en

tegelijkertijd ondersteunen met andere ziekte- en plaagwerende maatregelen.''

'Vroeg anticiperen op herregistraties'De grootste knelpunten liggen zoals bekend bij de kleine gewassen. Vriend verwacht dat een

aantal toepassingen in deze teelten bij aanstaande herregistraties zullen komen te vervallen.

Willen telers bepaalde middelen in de benen houden, dan zullen ze op tijd aan de bel moeten

trekken, zo waarschuwt ze. Meestal zijn er voor specifieke gewassen aanvullende tests of stu-

dies nodig die minimaal twee jaar - maar vaak langer - in beslag nemen. ,,Zo vroeg mogelijk

anticiperen op herregistraties is dus essentieel om onmisbare middelen te behouden voor de

teelt. Dus voor telers van kleine gewassen geldt meer dan ooit: meld je op tijd zodat je zowel bij

ons als bij de middelenproducenten goed in beeld bent!'', zo benadrukt Vriend nog maar eens.

Dat een actieve houding tot mooie successen kan leiden, bewijzen volgen haar de Nederlandse

radijstelers. ,,Deze actieve en goed georganiseerde groep telers heeft de afgelopen jaren veel

aanvullende informatie over bepaalde werkzame stoffen weten

te verwerven via het Fonds Kleine Gewassen. Hierdoor hebben

ze een aantal belangrijke middelen tegen koolvlieg, Rhizoctonia

en valse meeldauw voor hun teelt weten te behouden.''

'ook grotere teelten krijgen het moeilijk'Overigens zijn het niet alleen de kleine teelten die steeds meer

in het nauw komen. Ook bij een gewas als komkommer - met

ruim 600 hectare de derde glasgroenteteelt in Nederland -

dreigen de komende jaren meerdere toepassingen te verdwij-

nen. Volgens Vriend is dit vooral het gevolg van de steeds

strengere wordende residu-normen en het feit dat 'waterige'

teelten als komkommer relatief snel gewasreacties vertonen.

Ook blijkt steeds vaker dat een stevig pakket middelen nog

geen waarborg is voor voldoende bestrijding. Als voorbeeld

noemt ze de bestrijding van echte meeldauw in komkommer.

Hiervoor zijn op dit moment zeven middelen beschikbaar, maar

toch is de schimmelziekte maar heel moeilijk beheersbaar.

'Zestien etiketuitbreidingen binnengesleept'Hoewel het de komende jaren lastiger zal worden om middelen binnenboord te houden, zijn er volgens Vriend nog steeds mogelijkheden

om belangrijke middelen voor specifieke teelten te behouden. ,,Zo lang telers maar vroegtijdig duidelijk kunnen maken waaróm een middel

voor hen onmisbaar is, valt er nog best wat te repareren. Op die manier kunnen knelpunten worden voorkomen door aan het middel zelf

of aan een alternatief te gaan werken. Zo hebben we de afgelopen drie jaar toch maar mooi zestien belangrijke etiketuitbreidingen voor de

glastuinbouw binnen weten te slepen.''

Of dit succes de komende jaren een vervolg krijgt is op dit moment overigens nog een groot vraagteken. Door het afbouwen van het

Productschap Tuinbouw is nog niet duidelijk óf, en zo ja, hoe het CEMP project na 2014 een vervolg gaat krijgen.

Negen actuele knelpunten in de glastuinbouw nader toegelicht

Gewas: andijvie

Plaag/ziekte: luis

Probleem:Bij herregistratie van Decis is de bedekte teelt van andijvie van het etiket af. Per 2014 is het middel niet meer inzetbaar. Hierdoor dreigt een te smal middelenpakket voor andijvie. Op dit moment is nog niet duidelijk of dit met aanvullende residustudies kan worden gerepareerd.

Actie:Zoeken naar (of opzetten van) residu-studies die bij kunnen dragen aan hernieuwd etiket voor Decis of een alternatief middel.

Gewas: komkommer

Plaag/ziekte: trips

Probleem:De toekomst van het middel Mesurol is zeer onzeker. Telers verliezen hierdoor mogelijk het enige middel om het gewas mee af te spuiten. Actie: Als Mesurol vervalt, dan is er voorlopig weinig zicht op een gelijkwaardige selec-tieve vervanger. Daarom nu al nadenken over alternatieve middelen en metho-den.

Gewas: raapstelen

Plaag/ziekte: Botrytis

Probleem:Geen middel beschikbaar tegen Botrytis.

Actie: Er is een middel in beeld dat geschikt is voor toepassing tegen Botrytis, alleen zijn hiervoor aanvullende studies nodig. Mogelijk kan ook een nieuwe werkza-me stof soelaas bieden, mits raapstelen op het etiket komt te staan. Afwegen welke optie het meest doelmatig is.

Gewas: radijs

Plaag/ziekte: koolvlieg

Probleem:Na herregistratie van het middel Decis bestaat de kans dat het min-der vaak per seizoen toegepast mag worden. Dit kan tot problemen in de teelt leiden.

Actie: Bevorderen van zaaizaadbehande-ling met insecticide tegen koolvlieg. Toelating hiervoor is inmiddels in de maak.

Gewas: radijs

Plaag/ziekte: Rhizoctonia

Probleem: Tot voor kort geen middel beschik-baar tegen Rhizoctonia.

Actie:Met behulp van bestaande residu-studies uit Groot-Brittannië is onlangs het etiket van Rizolex gerepareerd. Hierdoor is het middel weer beschik-baar voor radijs.

Gewas: tomaat

Plaag/ziekte: Fusarium

Probleem: Slechts één middel beschikbaar met enige werking tegen de ziekte.

Actie: Discussie over de vraag of ziekte belangrijk genoeg is om er een middel voor terug te halen. Voorlopige conclusie is dat ziekte beter via resistente rassen uitgebannen kan worden.

Gewas: kiemgroenten (cressen)

Plaag/ziekten: o.a. Phoma

Probleem: Van deze kleine teelt staat alleen tuinkers wel eens expliciet op een etiket vermeld. Als brede groentenetiketten van (oudere) middelen opnieuw worden getoetst zullen kiem-groenten mogelijk van het etiket verdwijnen.

Actie: Kiemgroenten toevoegen aan Definitielijst Toepassingsgebieden Gewasbeschermings-middelen (DTG-lijst) waardoor deze gewasgroep als zodanig goed gedefinieerd is en bij toelatinghouders van middelen duidelijk in beeld is.

Gewas: bonen

Plaag/ziekte: wittevlieg

Probleem:Op dit moment is alleen het middel Oberon toegelaten tegen wittevlieg in bonen. Hierdoor is er met name tijdens de zomerfase een aanzienlijk risico op resistentievorming.

Actie:In samenwerking met fabrikanten zoeken naar een extra middel tegen wittevlieg in bonen.

Gewas: chinese kool/paksoi

Plaag/ziekte: Botrytis

Probleem:Slechts enkele middelen toegelaten. Mogelijke alternatieven zitten in dezelfde FRAC-groep.

Actie:De afgelopen jaren is intensief gewerkt aan residu-studies van een middel met een andere werkzame stof. Het is nu wachten op toelating van het middel.

jeannette vriend, coördinator effectief maatregelenpakket bij Lto groeiservice

Interactieve tool voor Luna PRIVILEGE Onlangs is een speciale website voor Luna PRIVILEGE gelanceerd. Op deze web-site leest u van alles over de effectiviteit van Luna PRIVILEGE in de glastuinbouw en de eigenschappen van het middel. Op de site vindt u ook brochures, video-materiaal en de “Luna wereld”. Deze interactieve tool laat visueel de verschillen zien tussen een Luna-toepassing en onbehandeld.

neem gerust een kijkje op lunaprivilege.bayer.nl.


naam: Rob van der Lans

bedrijf: Bayer CropScience

Functie: Technisch Specialist

Zo ziet mijn werkdag eruit...,,Gisteren was ik op de demokwekerij in Honselersdijk luizen aan het tellen voor een beoordeling. Vanmorgen zat ik in Mijdrecht op kantoor voor een vergadering met het gewasteam. Morgen verwerk ik de proefresultaten om een dossier op te bouwen voor de toelating. Deze afwisseling maakt het werk zo leuk. Ook in de gewassen zit veel diversiteit, de ene dag loop je door een gerberagewas, de andere dag sta je tussen de komkommers.''

het mooiste van mijn vak...,,...is het ontwikkelen van een nieuw middel dat een probleem oplost voor een bepaalde teelt. Zoals bijvoorbeeld meeldauw in de rozenteelt of botrytis in tomaat. De afgelopen jaren heb ik veel werk verzet voor de ontwikkeling van Luna PRIVILEGE. Als zo’n middel dan uiteindelijk toegelaten wordt voelt dat echt als een overwinning.''

dit houdt me het meest bezig...,,Hoe we goede middelen kunnen blijven ontwikkelen en op de markt houden. Chemische stoffen hebben vaak een slecht imago, maar uiteindelijk zijn het vaak de best geteste stoffen die er zijn. Goede correctiemiddelen zijn een wezenlijk onderdeel van geïntegreerde bestrijding en daarmee belangrijk voor gezonde groenten en fruit.''

over vijf jaar ben ik...,,...waarschijnlijk nog intensiever bezig met “groene” producten. Met de aankoop van Agraquest in augustus vorig jaar heeft BayerCropscience een enorm potentieel aan biologische oplossingen in huis gehaald. Ik hoop dat we hiermee over vijf jaar een aantal producten in de markt hebben kunnen zetten die een bijdrage leveren aan een gezonde Nederlandse tuinbouwsector.''

Mens & Werk

BayYou Services

Sinds vorig jaar is de Nuttige insecten app beschikbaar. Deze handige app maakt

de effecten van de Bayer CropScience insecticiden zichtbaar op nuttige insecten die

in de tuinbouw worden ingezet om plagen op een biologische wijze aan te pakken.

De app is zeer snel toegankelijk en biedt veel praktische informatie over de nut-

tige insecten en het al dan niet kunnen combineren met chemische toepassingen.

De informatie waarop de tabellen zijn gebaseerd is afkomstig van proeven en

praktijkervaringen in de Nederlandse tuinbouw.

de Insecten-app is te dowloaden via de apple app store of via de Google Play.

Heeft u de nuttige insecten app al gedownload?

Scan bijgevoegde QR-code om direct de Luna PRIVILEGE website te raadplegen.


L N S O O R U N A P R I C VR E S I S T E N T I E I H BL T E S O E G D E O U W R TR C P P L R M K N O M A Y LF E N O M E N A L I C A S EO S M D U C M S F O U A A ES N E M T R L M M A R T N TE I N I O G U A I E E N T NT R U E Z K P P B H V I N EY IJ S L I O M R S L C P A OL T M T R M E O L B A S L RT R I P S G A N K A L D P G

© www.puzzelpro.nl

L N S O O R U N A P R I C VR E S I S T E N T I E I H BL T E S O E G D E O U W R TR C P P L R M K N O M A Y LF E N O M E N A L I C A S EO S M D U C M S F O U A A ES N E M T R L M M A R T N TE I N I O G U A I E E N T NT R U E Z K P P B H V I N EY IJ S L I O M R S L C P A OL T M T R M E O L B A S L RT R I P S G A N K A L D P G

© www.puzzelpro.nl

,,Vooral in de winter kunnen we Luna

PRIVILEGE heel goed gebruiken. Met de

twee middelen die we de afgelopen jaren

voorhanden hadden, raken we namelijk

steeds meer uitgeboerd.''

Mark van der hulst, rozenkweker in

Meterik (L.)

,,Laten we vooral zuinig zijn op Luna

PRIVILEGE en het heel doelbewust inzetten.

Want het allerlaatste wat we kunnen ge-

bruiken is dat er al vroeg resistentievorming

optreedt.''

peter dekker, tomatenkweker in

wervershoof (n-h.)

,,Als ozon in combinatie met een actief

koolfilter wordt toegepast, kan bij kort-

stondige belasting een zuiveringsgraad van

100 procent worden bereikt.''

ellen beerling, onderzoeker bij wur

glastuinbouw in bleiswijk

,,Zo lang telers van kleine gewassen maar

vroegtijdig duidelijk kunnen maken waaróm

een bepaald middel voor hen onmisbaar is,

valt er nog best wat te repareren.''

jeannette vriend, coördinator

effectief maatregelenpakket bij

Lto groeiservice

stuur de ingevulde bon uit deze krant in een ongefrankeerde envelop naar:

bayer Cropscience sa-nVt.a.v. Jessica biermannantwoordnummer 55074 3640 wb Mijdrecht

BON

naam:

adres:

postcode: plaats:

teelt + bedrijfsgrootte:

de oplossing van de woordzoeker is:

actievoorwaarden:deze prijsvraag loopt van 15 april t/m 15 mei 2013. uit de goede inzendingen worden drie prijswinnaars getrokken.

deze prijswinnaars krijgen tussen 15 en 31 mei bericht. over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.

Houdt u van lekker eten en drinken in een goed restaurant? Los dan de onderstaande woordzoeker op!

Uit de goede inzendingen worden drie winnaars getrokken. Zij krijgen elk een dinerbon ter waarde van € 150.

Puzzel mee en win een diner voor twee!

BLAD

BLOEM

CHRYSANT

FAME

FENOMENAL

FOSETYL

GERBERA

GROENTE

INSECTEN

KAS

KOMKOMMER

LUIS

MIJT

PLANT

POT

PROPAMOCARB

RESISTENTIE

ROEST

ROOS

RUPS

SCHIMMELS

SEIZOEN

SPINT

TEELT

TOMAAT

TRIPS

TUINDER

COLOFONconcept en realisatie:l Bayer CropScience SA-NV

vormgeving en opmaak:l Claudia Roorda

Fotografie:l Bayer CropScience SA-NV

drukwerk:l Productiemannen B.V.

dit is een uitgave van:bayer cropscience sa-nvenergieweg 1p.o. box 231nL-3640 ae Mijdrecht

Onze gebruiksadviezen, zowel mondeling als schriftelijk verstrekt, berusten op uitgebreide proefnemingen. Wij adviseren naar beste weten volgens kennis van zaken van dit ogen-blik, echter zonder daarvoor aansprakelijkheid op ons te nemen, omdat opslag/bewaring en toepassing zich aan onze controle onttrekken. Beschrijvingen van een product, resp. gegevens over de eigenschappen daarvan betekenen niet, dat verantwoordelijkheid wordt gedra-gen bij eventuele schade. Gebruik gewasbeschermingsmiddelen veilig. Lees vóór gebruik eerst het etiket en de productinformatie.

glastuinbouw koerier april 2013

Documents