ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ

Σχολικό έτος: 2016 -2017

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ:

ΤΕΧΝΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΤΟ ΚΑΛΛΟΣ

ΜΑΘΗΜΑ: GIOTTO DI BONDONE

ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Δημητροπούλου Βασιλική

GIOTTO

Στο μεταίχμιο του φόβου και της

……………………..αγάπης……………………………

1266ή 1267:Γεννιέται ο Τζιότο στο χωριό Βεσπινιάνο της

Τοσκάνης.Πατέρας του είναι ο αγρότης Μποντόνε.

1277 :Σύμφωνα με τον Βαζάρι συναντιέται με τον Τσιμαμπούε και τον

ακολουθεί στη Φλωρεντία , όπου γίνεται μαθητής του.

1290: Παντρεύεται την Τσιούτα ντι Λάπο ντελ Πέλα , με την οποία

αποκτά οκτώ παιδιά , τέσσερις γιους και τέσσερις κόρες.

1290-1295 :πρώτος κύκλος ζωγραφικών εργασιών στην Άνω Βασιλική

του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης.

1297-1299: Δεύτερος κύκλος ζωγραφικών εργασιών στην Άνω Βασιλική

του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης.

1300:Ταξίδι και εργασία στη Ρώμη.

1302 ή 1304-1306 ή 1309 : Ζωγραφίζει το Παρεκκλήσι Σκροβένι

στην Πάδοβα.

1310 : Ταξίδι στη Ρώμη. Ψηφιδωτό της Ναβιτσέλα στον Άγιο Πέτρο.

1320-1325 : Ζωγραφίζει τα Παρεκκλήσια Μπράντι και Περούτζι στην

Σάντα Κρότσε της Φλωρεντίας.

1328-1333 : Διαμένει στη Νεάπολη στην αυλή του Ροβέρτου του

Ανζού.

1334 : Αρχιτεκτονικά έργα στη Φλωρεντία.Στις 18 Ιουλίου

εγκαινιάζονται οι εργασίες για το καμπαναριό (Καμπανίλε) της

Ντουόμο της Φλωρεντίας.

1337: Πεθαίνει στις 7 Ιανουαρίου στη Φλωρεντία.

ΘΡΎΛΟΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΡΧΉ………….

Ο Μπιάτζιο ή Ανιόλο , γνωστός ως

Τζιότο, γεννήθηκε στο Κόλε ντι

Βεσπινιάνο , κοντά στη Φλωρεντία

, το 1267.Μέχρι το θάνατό του το

1337 , πέρασε τη ζωή του στα

μεγαλύτερα κέντρα της Ιταλίας του

13ου και 14ου αιώνα.Ο Τζόρτζιο

Βαζάρι , συγγραφέας της πρώτης

βιογραφίας του Τζιότο αναφέρει

την περίφημη ιστορία με τον

καλλιτέχνη Τσαμαμπούε ο οποίος

συνάντησε τυχαία το νεαρό Τζιότο

να σχεδιάζει σε μια πέτρα και

εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ που

τον πήρε μαζί του στο εργαστήριό

του στη Φλωρεντία.

Κάπως έτσι ξεκίνησε η

μεγαλύτερη ανατροπή στην

ιστορία της ζωγραφικής. Μέχρι

τότε η δυτική τέχνη ήταν

παγιδευμένη , αδιέξοδα

εγκλωβισμένη για 1000

σχεδόν χρόνια κάτω από το

πέπλο της ρυθμιστικής

θεολογίας . Κι αν η εβραϊκή

θρησκεία αποστρέφεται τη

ζωγραφική , κι αν ο Θεός του

Ισλάμ την απαγορεύει , ο

χριστιανισμός τη φοβάται……

Στην αρχή καταστρέφειαγάλματα και ψηφιδωτά ,κατόπιν ζητά από τουςζωγράφους να ζωγραφίζουνμόνο το σχήμα όχι τουςανθρώπους. Κι όταν οβυζαντινός μυστικισμόςαποκαλύπτει τηνανθρώπινη φλόγα κάτωαπό το σχήμα , ξεσπά ηΕικονομαχία που διαρκείπερίπου 1 αιώνα . Στησυνέχεια οι βυζαντινοίαγιογράφοι θα ζωγραφίσουναριστουργήματα αγνοώνταςηθελημένα το χρόνο , τησάρκα και τη γραμμή τουορίζοντα.

…..Τότε έρχεται ο Τζιότο.

• Αναζητά την προσωπική του αλήθεια.

• Αποφασίζει να γυρέψει το θεό μέσα από το

πάθος.

• Οδηγός της πίστης του ο Άγιος Φραγκίσκος

της Ασίζης.

• Στόχος του : Η ένωση ουρανού και γης.

• Υπήρξε ανεπανάληπτα τολμηρός στις αναρίθμητες

καινοτομίες του

Τριάντα χρόνια μετά τη συνάντησή του με τον

Τσιμαμπούε κι ενώ έχει δημιουργήσει τα πιο

σημαντικά έργα του ,ζωγραφίζει την Παναγία

εν δόξη , μνημειώνοντας σε μια εικόνα

ολόκληρη τη διαδρομή του οράματός του

Δεκαέξι καταπληκτικές

μορφές βγαίνουν από το

φύλλο χρυσού και νιώθεις

ότι αυτή η σύνθεση όπου

να’ναι θα σε αγκαλιάσει.Ο

εκτυφλωτικός μανδύας της

Παναγίας (υπέρλαμπρο

μπλε), η προοπτική των

λυγισμένων γονάτων της

,τα ντελικάτα μακριά

δάχτυλά της , τα βαριά

από το γάλα στήθη της ,

που ο λευκός χιτώνας δεν

μπορεί να κρύψει , τα

κόκκινα χείλη , το

μισάνοιχτο στόμα που

ψιθυρίζει , με μιαν

ελάχιστη ανάσα.

Το μεγάλο στοίχημα όμως ενεδρεύει στα

μάτια!Το διαρκές κέντρο της

ζωγραφικής του Τζιότο.Κι αν Ο

Ιησούς , βρέφος με βλέμμα ενηλίκου

,με θεϊκή ενόραση καλύτερα, κοιτάζει το

Πεπρωμένο , Η Παναγία μοιράζεται

στα δύο.Αυτό το έχουμε δει και

νωρίτερα στη βυζαντινή αγιογραφία

(ευσπλαχνία Δημιουργού-αυστηρότητα

Κριτή).Η Παναγία του Τζιότο

αλληθωρίζει ψάχνοντας τον

άνθρωπο μέσα στο θεϊκό Σχέδιο.Το

δεξί μάτι κοιτάζει την εκ θεού

αποστολή της , το άψυχο σώμα του

γιου της .Το αριστερό της μάτι όμως

,απίστευτα τολμηρό ,σχεδόν

βλάσφημο ,είναι το μάτι μιας γυναίκας

που έχει φτιαχτεί από τα υλικά της γης

,που θα βασανιστεί από τα πάθη της

γης.Βλέμμα τραγικά

διφορούμενο,έτοιμο να γεμίσει με

λάμψη πάθους , με το δάκρυ του

πόνου,να λατρέψει και να πεθάνει.Ο

μεσαίωνας και η Αναγέννηση στην

Γεννημένος στο λιβάδι της Τοσκάνης, καθορίζεται από τη διδασκαλία

του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης ,τη φιλοσοφία του Θωμά του

Ακινάτη , την ποίηση του Δάντη.Η ζωή του ολόκληρη σε πόλεις της

Ιταλικής χερσονήσου:Φλωρεντία ,Ασίζη ,Πάδοβα ,Ρώμη , Νάπολη,

Ρίμινι,Μιλάνο.Ζωγράφιζε αδιάκοπα,ήταν γλύπτης και

αρχιτέκτονας.Δημιουργήματά του το παρεκκλήσι Σκροβένι στην

Πάδοβα ,η γέφυρα Καράια στη Φλωρεντία και το περίφημο

καμπαναριό δίπλα στην Ντουόμο.Ο Τζιότο εκπροσωπεί το κρίσιμο

μεταίχμιο της τέχνης:όταν πηγαίνει στην Άνω Βασιλική της Ασίζης

νομίζει πως είναι βυζαντινός αγιογράφος. Δεν είναι απλώς ένας

ζωγράφος που ζει στο μεταίχμιο.Ο Τζιότο είναι το μεταίχμιο!Στους

τοίχους των εκκλησιών που ζωγράφισε ο θεός σμίγει με τους

ανθρώπους ,γίνεται ένα με αυτούς.Δεν αποτυπώνει μόνο τη στιγμή

αλλά και αυτά που προηγήθηκαν και αυτά που θα

ακολουθήσουν!Αφηγείται, υπαινίσσεται , προοικονομεί…

Η τοιχογραφία «Το θαύμα της Πηγής»από τον κύκλο του Αγίου

Φραγκίσκου της Ασίζης , πριν από το 1300, αντλεί το θέμα της από

ένα περιστατικό της ζωής του Φραγκίσκου.Φανταστείτε έναν 30χρονο

Φλωρεντίνο ζωγράφο να στέκει στοχαστικός μπροστά στον άδειο

τοίχο:άραγε πως μπορεί να ζωγραφιστεί ένα θαύμα;Επιλέγει τη

δραματική ένταση!

Το τοπίο είναι

βυζαντινό, μαύρη

νύχτα , ένας ανεξήγητα

φωτισμένος βράχος,

πράσινα δέντρα,

γεννήματα της

γης,αντιμαχόμενα τη

νύχτα.Η στάση του

Φραγκίσκου τυπική

στάση προσευχής.Κι

όμως τα βλέμματα των

τεσσάρων ανδρών

γεννούν έναν παράξενο

δραματικό ρυθμό:ένα

αίνιγμα κυκλώνει το

θεατή:Ο Φραγκίσκος

ζητάει κάτι από τον

ουρανό προσφέροντας

την αφοσίωσή του.

Ο διψασμένος πίνει

λαίμαργα το νερό που

ξαφνικά ξεπήδησε από τη

γη.Που βρίσκεται το

θαύμα;στη σχισμή του

βράχου ή στα λυτρωμό από

τη δίψα ή ενωμένα

δάχτυλα του αγίου;στο στο

βλέμμα αφιέρωσης;Ο

μοναδικός κανόνας του

Αγίου επαληθεύεται:η

αγάπη θα κυβερνήσει την

ύλη!Οι δύο μοναχοί

ανταλλάσσουν

επιβεβαιωτικό

βλέμμα.Ναι! Το θαύμα

συνέβη!Το έχουν δει και οι

δύο.Ο Τζιότο έρχεται

θαρρείς από το πουθενά για

να φανερώσει τούτο το

θαύμα.

O Aγιος Φραγκίσκος της Ασίζης ήταν η πιο σπαρακτική

μορφή του Μεσαίωνα. Την εποχή που ο καθολικισμός

υλοποιούσε τα σχέδια της παγκόσμιας κυριαρχίας των

όπλων και των δολοφονικών σφαγών και ετοίμαζε τις φλόγες

της Ιεράς Εξέτασης, ο Φτωχούλης Του θεού στάθηκε ο

μεγαλύτερος επαναστάτης ενάντια στη διεφθαρμένη

εκκλησία. Πλούσιος αστός αποφασίζει να πουλήσει την

περιουσία του και να δώσει τα χρήματα σε έναν ιερέα

Στην παράσταση Ο Αγιος

φραγκίσκος αποποιείται

την περιουσία του, ο Τζιότο

τον τοποθετεί ανάμεσα στον

κλήρο και στον δήμο της

Ασίζης.Μπροστα στον

εξοργισμένο πατερά του και

την ακολουθία του ο Άγιος

γυμνώνεται .Με φανερή

δυσφορία ο επίσκοπος

προσπαθεί να τον

σκεπάσει με μανδύα.Το

πλήθος εχθρικό.Ποιος είναι

άυτός που πειφρονεί όσα

εκείνοι κατέχουν;Μονάχα τα δύο παιδιά αριστερά αποδέχονται

την απόφασή του και ετοιμάζονται να βγάλουν

τα ρούχα τους για να βρεθούν δίπλα του.

Είναι οι πρώτοι του μαθητές. Ο Άγιος των φτωχών απομένει

γυμνός μπροστά στον Θεό , τρελός , απροστάτευτος κι

ελεύθερος.Ο Τζιότο τον ζωγραφίζει να κοιτάει ψηλά , να

αναζητά με τη ματιά του ένα νεύμα.Από τον ουρανό

ξεπροβάλλει ένα χέρι και τον ευλογεί. Για τον Τζιότο ο Άγιος

Φραγκίσκος στάθηκε ο σταθερός και μόνιμος προσανατολισμός

της σκέψης .Ζωγραφίζοντάς τον ανεβαίνει τη σκάλα του ουρανού.

Σε όλες τις τοιχογραφίες του

Τζιότο ο Φραγκίσκος δεν

παύει να προσεύχεται.Στην

Εκδίωξη των δαιμόνων

από το Αρέτσο,

παραγγέλλει στο σύντροφό

του να φωνάξει έξω από την

πύλη της πολιτείας για να

διώξει τους δαίμονες καιο

ίδιος γονατίζει στην

αριστερή γωνία της

εικόνας.Κοιτάζει χαμηλά

στο σκοτεινό ρήγμα.Πάνω

δεξιά ,διαμετρικά αντίθετα , οι

δαίμονες φεύγουν

ηττημένοι.Μα το ρήγμα

μπροστά στα τείχη πρέπει

να γεμίσει.Ξέρει λοιπόν που

στρέφει το βλέμμα του ο

Φραγκίσκος.Το θαύμα έχει το

τίμημά του!

Το κήρυγμα του Αγίου Φραγκίσκου στα

πουλιά είναι η πιο φημισμένη από τις

τοιχογραφίες του Τζιότο στην Ασίζη.Το

κήρυγμα είναι το μέσο για να φτάσουν τα

λόγια του στην άκρη του κόσμου.Γεμίζει με

μπλε έναν ανορθολογικό ορίζοντα, με

γαλάζιο τον ουρανό,πράσινο τα φύλλα

των δέντρων,καφετί τους κορμούς , τη

γη , τα ράσα και στεγνό λευκό τα

πουλιά.Τα δέντρα παρουσιάζονται σε

τρία επίπεδα δίνοντας στην εικόνα μια

υποτυπώδη προοπτική.Τα πουλιά

συγκεντρώνονται στα πόδια του

Αγίου.Εκείνος τους μιλά σκυφτός

σιγανά.Πίσω του ένας μοναχός

απορεί.Μια ακατανόητη δύναμη βγαίνει

από την τοιχογραφία και αιχμαλωτίζει το

θεατή:όποιος τη δει δε θα την ξεχάσει

ποτέ!Ο Τζιότο δίνει ένα έργο απλό και

τέλειο το οποίο υπηρετεί τον πνευματικό

του στόχο.Ο Τζιότο θέλει να μιλήσει με μια

εικόνα για ολόκληρη τη ζωή.Ο θεατής του

κηρύγματος απέναντί του δε βλέπει μόνο

έναν εξαϋλωμένο καλόγερο να μαζεύει

γύρω του τα πουλιά.

Τα επιμέρους χαρακτηριστικά του σμίγουν

γεννώντας ένα άρρητο έργο!!!!!

H ολοκλήρωση της πνευματικής ταύτισης του Φραγκίσκου

με τον Ιησού γίνεται με το χάραγμα των Στιγμάτων της

Σταύρωσης πάνω στο σώμα του , στο ποιο ακραίο όραμα

του Αγίου. Είναι το αγωνιώδες αίτημα του αγίου για τη

Δεύτερη Σταύρωση , το μοναδικό του δρόμο προς τον

ουρανό. Η τοιχογραφία του Τζιότο στην Άνω Βασιλική της

Ασίζης ,για Τα Στίγματα του Φραγκίσκου ,είναι

εξολοκλήρου φτιαγμένη από τον ίδιο. Είναι μια

τοιχογραφία με χαρακτήρα προγραμματικά ιερό .

Ο Εσταυρωμένος με

φτερούγες αγγέλου

έχει σβηστεί.Το

πρόσωπο του

Φραγκίσκου ,

λουσμένο από το φως

της ένθεης κατάφασης ,

της απόλυτης αποδοχής

του πόνου και της

θυσίας μας κάνει να

πιστέψουμε σε

αυτόν.Γύρω το βουνό

ολόλαμπρο

,δωρισμένο με καρπερά

δέντρα.Το χώμα

λάμπει ο ουρανός

σμίγει σαύρες,

κυκλάμινα καρφιά και

πέταλα

παπαρούνας.Θείο και

ανθρώπινο ενώνονται

με πέντε αχτίνες:τα

στιίγματα θα

γεννήσουν καινούρια Στίγματα.Ο Τζιότο προσεύχεται στον άγιο του ζωγραφίζοντας

έναν τοίχο. Η θυσία του Φραγκίσκου δεν είναι ορθολογική:δεν πεθαίνει για να

σώσει τον κόσμο .Τα τέσσερα καρφιά σε χέρια και πόδια και η λόγχη στο πλευρό

τον ενώνουν για πάντα με τον Θεό.

To παρεκκλήσι των Σκροβένι στην Πάδοβα χτίστηκε από το 1302-

1305.Κλήθηκε να το διακοσμήσει ο Τζιότο. Μέχρι το 1310 ζωγράφισε 50

παραστάσεις διαφορετικών διαστάσεων .Κυριαρχούν οι

ψευδαισθητικές παρεμβάσεις , οι διακοσμητικές λωρίδες ,ο θόλος

και τα μετάλλια που καλύπτουν το μοναδικό κλίτος του

παρεκκλησίου .Το εκτυφλωτικό αποτέλεσμα μας οδηγεί στην αναζήτηση

του συνολικού του οράματος για τη ζωή , για το θείο πάθος , την

ανθρώπινη έκσταση , την περιπέτεια της σάρκας ως την Ανάσταση , για

το καλό και το κακό την ένωση του ανθρώπου με τον Αλλον , για την

αγάπη.Στις τοιχογραφίες του η πίστη εναλλάσσεται με την

αμφιβολία, η ταπείνωση δοξάζεται όσο και το ανθρώπινο πάθος , η

Κόλαση φωλιάζει στο κουκούτσι του Παραδείσου , ο άνθρωπος

παρακούει όσο και υποτάσσεται στον θεό και η κάθε αλήθεια

μεταβάλλεται σε οφθαλμαπάτη και το αντίστροφο .

Η Συνάντηση στη Χρυσή Πύλη είναι η πιο μυστικιστική σύνθεση του

Παρεκκλησίου , για πολλούς η πιο κρυφή εικόνα της παγκόσμιας

ζωγραφικής. Ο εξόριστος λόγω της ατεκνίας του Ιωακείμ φεύγει από την πόλη

εγκαταλείποντας πίσω του την Άννα και ζητάει τη εξιλέωση στην ποιμενική ζωή.

Προσφέρει θυσία στον Θεό , κι από τον άγγελο του Κυρίου μαθαίνει πως η

γερόντισσα γυναίκα του γέννησε τη Μαρία. Για να ξανασυναντηθούν ως

ανδρόγυνο , μια παλιά προφητεία του αρχάγγελου Γαβριήλ θα τους οδηγήσει

και τους δυό τους μπροστά στη Χρυσή Πύλη της Ιερουσαλήμ.Η συνάντηση

γίνεται στη γέφυρα και η Χρυσή Πύλη θαρρείς τους στεφανώνει.Ο Ιωακείμ

και η Άννακοιτάζονται , αγκαλιάζονται ,φιλιούνται , σμίγουν το σώμα τους και την

ψυχή τους.Οι συνοδοί της Άννας κάτω από την πύλη τους παρακολουθούν με

συγκίνηση.Στο κέντρο της σύνθεσης στέκει μια μαυροντυμένη γυναίκα ,μια

μεταφυσική μορφή που κοιτάζει μακριά ,ίδια η Μοίρα.Κανείς δεν ξέρει αν στη

τοιχογραφία του Τζιότο βλέπουμε την προφητεία του αρχαγγέλου ή την

επαλήθευσή της.το δίλημμα δεν έχει σημασία.Ο τρόπος με τον οποίο

αγκαλιάζονται ήταν πραγματικά αδιανόητος για την τέχνη της

αναπαράστασης και της απεικόνισης μέχρι τον Τζιότο και έμεινε

ανεπανάληπτος ύστερα από

αυτόν.Εκπληκτος ο θεατής της

τοιχογραφίας βλέπει μπροστά

του τα δύο μισά πρόσωπα ,

του άνδρα και της γυναίκας , να

γίνονται ένα , τα δύο βλέμματα

να συναντιούνται , τα δύο

χείλη να αγγίζονται.Ποτέ δεν

αποδόθηκε έτσι η αγάπη! Ο

Ιωακείμ και η Άννα παύουν να

είναι οι προηγούμενοι εαυτοί

τους και φτιάχνουν ένα καινούριο

πρόσωπο.Για να υπάρξεις μαζί

με τον Άλλον , για να αγαπήσεις

πραγματικά τον Αλλον, πρέπει

να χάσεις το μισό σου

πρόσωπο: οι άνθρωποι

ενώνονται με τους ανθρώπους!Η

ένωση του ανθρώπου είναι η

μεγαλύτερη απόδειξη της

ύπαρξης του Θεού!

Ας δούμε Το όνειρο

του Ιωακείμ .Ο Τζιότο

προτείνει τον

εξανθρωπισμό του

Θεού.Είναι δύσκολο να

ζωγραφίσεις έναν

άνθρωπο να κοιμάται ,

σχεδόν ακατόρθωτο να

τον ζωγραφίσεις να

ονειρεύεται .Στο κάτω

δεξιό μέρος της

τοιχογραφίας ,κάτι σαν

πραγματικότητα.Δυο

σαστισμένοι βοσκοί

βλέπουν το όνειρο που

συντελείται μέσα στον

ύπνο.Τα πρόβατα ,

πάντοτε αθώα ,πλήρη

Θεού συνεχίζουν να

βοσκούν τους

λιγοστούς θάμνους.

Το εκπληκτικό με το όνειρο του Ιωακείμ είναι πως μια τόσο

ανορθολογική παράσταση αποτυπώνεται με τόσο φυσικό

τρόπο που βλέποντάς τη να τη θεωρούμε αυτονόητα αληθινή

. Ο Τζιότο μας παραδίδει μια εικόνα ενιαία και αδιαίρετη, μια

ατμόσφαιρα εξαίσιας θεότητας , μια άφθαστη ψυχική αγνότητα. Τα

θεία του πρόσωπα είναι ζωντανοί άνθρωποι που κινούνται

ανάμεσα στην αυστηρότητα της Π.Διαθήκης και τη γλυκύτητα του

Ευαγγελίου

Το όνειρο έρχεται από τον

ουρανό: ο άγγελος Κυρίου

αναγγέλλει στον κοιμισμένο

γέροντα τη γέννηση της

Μαρίας. Στο αριστερό χέρι

κρατάει το σκήπτρο που

καταλήγει σε τριφύλλι-

Εκείνος και η τριαδική του

υπόσταση.Το στόμα του

αγγέλου κλειστό.Στα όνειρα

δε χρειάζονται λέξεις.Ο

κορμός του αγγέλου (όπως

κάθε άγγελος του

Τζιότο,μισός στην ύλη

,μισός στο τίποτα )σβήνει

ακαθόριστα στο μπλε του

ουράνιου θόλου.Η νύχτα

απλώνεται παντού .

Στη Γέννηση του Χριστού ο Τζιότο

κάνει ένα βήμα στην πορεία προς

τον εξανθρωπισμό του

Θεού:στρέφει την Παναγία προς

το Θείο Βρέφος. Μια γυναίκα

(μαμή) και δυο βόδια στη φάτνη

συνοδεύουν το σύνολο.Πιο κάτω ο

Ιωσήφ κοιμάται ανάμεσα στα

πρόβατα.Είναι μια σκηνή απόλυτα

γήινη ζωγραφισμένη με τους

κανόνες και τις αναλογίες της

γης.Οι φασκιές του Χριστού όμως

λάμπουν από υπερκόσμιο φως

και φωτίζουν το ρούχο της

Παναγίας τα πρόσωπα των

ανθρώπων και των ζώων.Οι

τέσσερις μορφές φωτίζονται από

ετούτη τη θεϊκή λάμψη και

αντιγυρίζουν την ένταση της

αγάπης.Λίγο πιο κάτω ο Ιωσήφ

κοιμάται και ονειρεύεται όπως ο

Ιωακείμ.Εδώ βέβαια όνειρο και

παραγματικότητα ταυτίζονται.

Απόλυτα νέο το βλέμμα που

Η Σφαγή των Νηπίων: το μεγαλύτερο κακό που μπορεί να κάνει ο

άνθρωπος είναι να σκοτώσει ένα παιδί.Οταν σκοτώνεις ένα παιδί του

στερείς την ευκαιρία να μεγαλώσει , σκοτώνεις τους αγέννητους

απογόνους του ,διακόπτεις τη συνέχεια της ζωής , σκοτώνεις τον

κόσμο ολόκληρο , αντικαθιστάς το θεό , γίνεσαι ο ίδιος ο Διάβολος.Κι

όταν διατάζεις να σφαχτούν 14.000 βρέφη όπως ο Ηρώδης ,

διαπράττεις κάτι που καμία Κόλαση δεν μπορεί να

τιμωρήσει.Αυτός ο πίνακας του Τζιότο είναι η πιο ακραία , η πιο

φριχτή και συνάμα η πιο αληθινή ζωγραφιά στην ιστορία της

ζωγραφικής.Δεν είναι φριχτή μόνο για αυτά που αναπαριστά αλλά

κυρίως για όσα παραλείπει.

Η σύνθεση χωρίζεται στα

τέσσερα.Στα δεξιά το

σπαρακτικό σύμπλεγμα

των γυναικών κι ενός

φονιά ,με την πλάτη

γυρισμένη στο θεατή,που

κρατούν τα παιδιά τους

ουρλιάζοντας από τη

φρίκη.Αριστερά οι

φονιάδες με τη λάμψη του

μίσους στα μάτια.Ο Τζιότο

αυτό το πετυχαίνει

μικραίνοντας την κόρη

των ματιών και

μεγαλώνοντας το

παγωμένο ασπράδι.Ψηλά

ο Ηρώδης που

κατευθύνει.Κάτω τα

σφαγμένα παιδιά σ’ένα

Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις τ’άψυχα σώματα.Από πάνω ένας

ουρανός απελπιστικά άδειος. Τίποτα δε δηλώνει την ύπαρξη

του Θεού.Ούτε άγγελοι ούτε φωτοστέφανα……Ο Ηρώδης αντί

για διαβολική μορφή που ίσως περιμέναμε είναι ένας ήρεμος

άξιος καλοντυμένος βασιλιάς με βαρύτιμο στέμμα στο

κεφάλι.Το δεξί του χέρι νεύει προς τις μανάδες των

παιδιών.Παραλληλισμός δαιδαλώδης μα σαφής:ο Ηρώδης θα

μπορούσε να είναι

κάλλιστα ο Πατέρας –Δημιουργός.Μόνο το

φωτοστέφανο του λείπει.Είναι όμως ένας φρικτός

φονιάς , ένας σφαγέας.Είναι ο Διάβολος ,ο δίδυμος

αδερφός του Θεού.Ψάχνεις στον ουρανό να βρεις μια

απάντηση στο θάνατο:τίποτα!Η εκκλησία στα δεξιά

απελπιστικά έρημη και άδεια. Πού είναι λοιπόν;Εκείνος

που για χάρη του έγινε η σφαγή;Γιατί δεν έριξε μια

αστραπή στους φονιάδες;Γιατί ένας άγγελος δεν

οδήγησε αυτά τα παιδιά στην Αίγυπτο για να

σωθούν;Σε όλους τους καιρούς θα υπάρχουν αυτοί που

θα δοξάζονται και αυτοί που θα σφαγιάζονται για τη

δόξα των άλλων και θα χάνονται σε μια μαύρη ρωγμή

της ιστορίας.Ο Τζιότο κρατά το Θεό τραγικά απόντα στη

Σφαγή των ανθρώπων.Μπορεί να ζωγραφίσει μόνο την

αλήθεια.Να αποκαλύψει τα πρόσωπα των φονιάδων ,

την απόγνωση των μανάδων,το σωρό των σκοτωμένων

παιδιών χωρίς να ξεγελάσει κανένα με φωτοστέφανα

και χρυσούς θρόνους στην άλλη ζωή.

Ο δρόμος για τη αγάπη περνάει μέσα από τη αμφιβολία. Από

τους τέσσερις Ευαγγελιστές μόνο ο Ιωάννης γράφει για την ανάσταση

του Λαζάρου.Γιατί;Δύο εκδοχές υπάρχουν:η πρώτη είναι πως δεν

υπήρξε ποτέ Ανάσταση του Λαζάρου και η δεύτερη πως οι άλλοι

ευαγγελιστές την αποσιωπούν για κάποιο λόγο:ήταν ας πούμε μια

απελπισμένη πράξη εξέγερσης του Ιησού κατά του θεϊκού σχεδίου. Ας

θυμηθούμε τι έγινε………

Αυτή την εξέγερση πρέπει να έχει στο μυαλό του ο Τζιότο όταν

ζωγράφισε στον τοίχο του Σκροβένι το έξαλλο πυρωμένο βλέμμα

του Ιησού:Αυτή η Ανάσταση επ’ουδενί δεν περιλαμβάνεται στο

θεϊκό σχέδιο.Η τρομερή ευαγγελική φράση που ταράζει την καρδιά

του είναι «εδάκρυσεν ο Ιησούς» που σημαίνει ότι δεν

άντεξε το απάνθρωπο σχέδιο και πως πήρε την απόφασή του με την ανθρώπινη

ψυχή κι όχι με το Λόγο του Πατέρα Του. Πράγματι στην τοιχογραφία ο Ιησούς

είναι περισσότερο άνθρωπος από ποτέ.Τα μάτια του είναι πυρωμένα από το

κλάμα,τα μάγουλά του κατακόκκινα από τη συγκίνηση. Απέναντί του ο

Λάζαρος σαβανωμένος , μισοσαπισμένος με τη βρεφική απορία του

αναστημένου ανάμεσα σε μια πλειάδα έκπληκτων προσώπων.Στη δεξιά άκρη

μια σκεπτική μορφή μεταφέρει μαζί με μια ακόμα φιγούρα τη μαρμάρινη

ταφόπλακα.Ποιο λόγο έχει να είναι οργισμένος ο συνήθως γαλήνιος Ιησούς;

Ο Ιωάννης ίσως να

αγαπούσε το Δάσκαλό του

περισσότερο απ’όσο τον

πίστευε. Αυτόν τον Ιωάννη

,νέο παλικαράκι

,ζωγραφίζει ο Τζιότο πίσω

από τον Ιησού ,μάλλον

σκυθρωπό ,ανήσυχο,να

σφίγγει νευρικά το

μανδύα του:το πρόσωπό

του ακόμα άτριχο , μα το

ξέρει καλά πως ο

Δάσκαλος έχει ξεπεράσει

τα όρια του Σχεδίου.

Στον Ασπασμό του

Ιούδα το φιλί δε

δίνεται με τα χείλη μα

με το βλέμμα:Ο

κίτρινος χιτώνας του

μίσους τυλίγει

προδότη και

προδομένο για

πάντα.Δεκάδες

πρόσωπα

συνωστίζονται γύρω

τους.Δύο απ’αυτά τα

μισοβλέπουμε ανάμεσα

στον Ιησού και τον

Ιούδα.Ολοι πλησιάζουν

, σπρώχνονται ,

φωνάζουν, είναι έτοιμοι

να σκοτώσουν , όλο το

μίσος τους

συσσωρεύεται στα

μάτια του Ιούδα.Κι

απέναντι σε όλα αυτά

το πυρωμένο βλέμμα

του Ιησού να

κοκαλώνει τα πάντα.

Κάποιος σαλπίζει κοιτώντας τον ουρανό.Στα αριστερά ο

Πέτρος κόβει το αυτί του υπηρέτη,κι αυτός δεν πονά μόνο

κοιτά γαλήνια προς το μέρος εκείνου που θα του κολλήσει

το κομμένο μέλος.Ο Ιούδας απαίσιος προδότης.

Πρόκειται για τη δραματικότερη παράσταση του Σκροβένι , την

οριακή στιγμή στην εξιστόρηση του Θείου Πάθους.Μια

παράσταση που ταυτόχρονα αφηγείται την τραγωδία , κρύβει το

αίνιγμα και φανερώνει αυτό που λογαριάζουμε για αλήθεια.Το

τραγικό σύμπλεγμα είναι στο κέντρο.Γύρω απ’αυτό οι

υπόλοιποι που συμπληρώνουν την τραγωδία:κρατούν

δαυλούς,ξύλα ,ρόπαλα. Τί είναι αυτό στο βλέμμα του Ιησού

που ακινητοποιεί την εικόνα εμπρός μας;Τι είναι αυτό που

μας κάνει τόσο πιστούς σε Εκείνον που αποδέχεται την

προδοσία και αντιγυρίζει την αγάπη στο θάνατο;

Ποτέ ζωγράφος δε ζωγράφισε

τα ανθρώπινα μάτια όπως ο

Τζιότο.Επικεντρώνεις το βλέμμα

σου και νιώθεις πως τα μάτια

αυτά γνωρίζουν την λάμψη της

αγάπης που γεννιέται ανάμεσα σε

γη και ουρανό ,όσο και τι

δυσοίωνο νεύμα του Θεού προς

τον άνθρωπο. Πέρασαν 700

χρόνια και οι άνθρωποι

ζωγραφίζουν αδιάκοπα , μα

κανένας δεν κατάφερε να

πυρώσει τα μάτια των

ανθρώπων όπως εκείνος.Ο

Ιούδας σμίγει τα

φρύδια,ζαρώνει το μέτωπο,

καμπουριάζει προτείνει τα

χείλη.Μοιάζει με φίδι έτοιμο να

στάξει το δηλητήριό του.Κι

όμως δε διστάζει να δει το

Χριστό κατά πρόσωπο.Θα ήταν

λειψός ο Ναζωραίος σε αυτή

την παράσταση χωρίς τον

Ιούδα.Δεν υπάρχει μορφή στην

παγκόσμια ζωγραφική τόσο

Δηλαδή εικόνα που να δείχνει με τέτοια

μοναδική ένταση το μοίρασμα του Ιησού

ανάμεσα σε αυτό που είναι και σε αυτό

που του όρισαν.

Η Σταύρωση : η ώρα που

αποδεικνύεται η αλήθεια . Στη βάση

του σταυρού , στα έγκατα της γης ,

τα κόκαλα των αδικοσκοτωμένων

.Στα λείψανα αυτών των αθώων θα

ριζώσει το δέντρο της πίστης. Γύρω

οι άνθρωποι όπως προσπάθησε να

τους φανταστεί ο Τζιότο. Ο Ιησούς

έχει πια πεθάνει.Στα αριστερά η

Παναγία καταρρέει στα χέρια του

Ιωάννη και της Μαρίας , της

μητέρας του Ιακώβου.Στα δεξιά οι

στρατιώτες μαλώνουν για το

χιτώνα.Ο Ιωσήφ εξ Αριμαθείας (ο

Νικόδημος) καρφώνει με το

βλέμμα του έναν σαστισμένο

Φαρισαίο.Η Μαγδαληνή γονατίζει

μ’ένα βλέμμα τρελής

απόγνωσης.Ο μανδύας της

πέφτει καταγης.Αρνείται να

παραδεχτεί πως εκείνος έχει πια

πεθάνει και είναι έτοιμη να του

τυλίξει τα ματωμένα πόδια με τα

μαλλιά της , να τον πλύνει ξανά

όπως άλλοτε.

Ψηλά στον ουρανό οι άγγελοι κλαίνε , ουρλιάζουν ,σκίζουν τους

άυλους χιτώνες τους , μαζεύουν σε κύπελλα το αίμα του Κυρίου

που αν και νεκρός αιμορραγεί.Ο σταυρός είναι μια σκάλα που

ενώνει ουρανό και γη .Μονάχα ένας κοιτά ψηλά και αυτός είναι

κρυμμένος σχεδόν πίσω από το χέρι του Ιωσήφ.Είναι ένας

αινιγματικός , ταπεινός φρουρός , δίχως στολή , μ’ένα μοβ

χιτώνα , ξυπόλητος.Αν είχε φωτοστέφανο θα λέγαμε πως είναι

μαθητής Του. Αν δεν κρατούσε το δόρυ δε θα καταλαβαίναμε

ποτέ το ρόλο του. Εκτός και είναι βοσκός από τη Ναζαρέτ και κρατά

το ραβδί του.Από το πρόσωπό του βλέπουμε αυτό που είναι κρίσιμο

: τα δακρυσμένα μάτια , τον λυγμικό σπασμό.Είναι ακριβώς η

στιγμή που πιστεύει , δίχως λογική και σκέψη , είναι η στιγμή

που ζει μέσα του το Θείο πάθος.

Η Αποκαθήλωση του

Σκροβένι,ένα έργο που αγγίζει

την τελειότητα της ζωγραφικής

του Τζιότο. Πρόκειται για μια

παραστατική καινοτομία του

Τζιότο.Επιλέγει να ζωγραφίσει τη

σκηνή όπως θα μπορούσε να

συμβεί μέσα στον υλικό κόσμο.Ο Τζιότο γυρεύει μια

παράσταση στην οποία οι

άνθρωποι κρατούν το άψυχο

σώμα του ενσαρκωμένου

Θεού. Γεμίζει με βαθύ μπλέ του

θανάτου τον ουρανό

,ζωγραφίζει έναν ξερό βράχο

στα δεξιά και ένα δυσοίωνο

δέντρο , γυμνό. Ξαπλώνει

καταγης τον αποκαθηλωμένο

Ιησού , βαρύ ,γήινο και

πανέμορφο. Η Παναγία του

κρατάει τον αυχένα , η Μαρία

και η Μάρθα , οι αδελφές του

Λαζάρου πιάνουν τα χέρια του

,η Μαρία Μαγδαληνή ψαύει τα

Του ανθρώπου που είναι άψυχο ,αλλά ανήκει ακόμα στον

κόσμο των ζωντανών. Από την άλλη το πνεύμα του Θεού

βρίσκεται παγιδευμένο ανάμεσα στη Σταύρωση και την

Ανάσταση.Ο Ιησούς Χριστός είναι ένας αθάνατος Θεός

παγιδευμένος σε ένα νεκρό κορμί.Ο Ιησούς είναι πια στα

χέρια των γυναικών, εκείνων που γεννούν και συνεχίζουν τον

κόσμο………

Πάνω τους ο Ιωάννης με το

άτριχο πρόσωπο ανοίγει την

αγκαλιά του

σπαράζοντας.Απέναντί του οι

γυναίκες θρηνούν γοερά.Λίγο

πιο δεξιά ο Νικόδημος κι ο

Ιωσήφ εξ Αριμαθείας.Στον

ουρανό σπαράζουν οι δέκα

άγγελοι , όσοι ακριβώς και

στη Σταύρωση.Δεν

υπάρχει μεταγενέστερη

Αποκαθήλωση στην

ιστορία της ζωγραφικής

που να μην αναφέρεται

σ’αυτή του Τζιότο.Υπέρτατη

συγκινησιακή φόρτιση :για

πρώτη φορά η ζωή

σπαρταράει ανάμεσα στην

ύλη και το πνεύμα.Ο Τζιότο

νιώθει την ώρα της

Αποκαθήλωσης του Ιησού

σαν την προβολή δύο

μεταιχμίων: από τη μια το

που είναι άψυχο ,αλλά ανήκει ακόμα στον κόσμο των

ζωντανών. Από την άλλη το πνεύμα του Θεού

βρίσκεται παγιδευμένο ανάμεσα στη Σταύρωση και την

Ανάσταση.Ο Ιησούς Χριστός είναι ένας αθάνατος Θεός

παγιδευμένος σε ένα νεκρό κορμί.Ο Ιησούς είναι πια

στα χέρια των γυναικών, εκείνων που γεννούν και

συνεχίζουν τον κόσμο………

ROGIER VAN DER WEYDEN

FRA ANGELICO

BOTICELLI

RAPHAEL

Η Παναγία πλησιάζει το

πρόσωπο του νεκρού γιου

της , ίσως να φτάνει τώρα

κοντύτερα από ποτέ. Κοιτάει

το πρόσωπό του. Τα μαλλιά

της είναι πλεγμένα

παρόμοια με τη γέννηση του

χριστού στον απέναντι τοίχο

.Η στάση της ανάλογη .

Μόνο που εκεί που ήταν το

θείο Βρέφος τώρα είναι ο

πεθαμένος θεός. Σκύβει το

κεφάλι, πλησιάζει τ’ αφτιά

της στο στόμα ,κοιτάζει

διερευνητικά τα μάτια του ,

προσπαθεί ν’ ακούσει την

αναπνοή του .Σαν κάτι να

περιμένει….

Ο Τζιότο με αυτή την Παναγία που

σκύβει πάνω στο Χριστό σπέρνει

μέσα στην οδύνη την προσμονή της

Ανάστασης.Οι Μητέρες θα

ξεπεράσουν το θάνατο γιατί έχουν τη

δύναμη να δουν πέρα

απ’αυτόν…………

Η Ανάσταση βασάνισε για αιώνες

τους ζωγράφους σε Ανατολή και

Δύση. Πώς να ζωγραφίσεις κάτι

που δεν έχει ειπωθεί; Οσοι το

προσπάθησαν κατά κανόνα

ζωγράφισαν φλύαρες συνθέσεις ,

αγγέλους με σάλπιγγες και

εκτυφλωτικές λάμψεις.Πολύ

νωρίτερα απ’όλους και διαυγέστερα

από κάθε άλλον ο Τζιότο ένιωσε

πως για να ζωγραφίσει την

Ανάσταση πρέπει να βρει το

αναστάσιμο νεύμα και να το

ανταμώσει με τη λάμψη της

αγάπης . Στο παρεκκλήσι του

Σκροβένι ζωγράφισε την

Ανάσταση.Πρώτο του μέλημα

ήταν η χρωματική ενότητα της

παράστασης: λευκά , χρυσά ,

ανοιχτά κόκκινα ,καφέ και όλα

αυτά στα ρούχα του δεξιού

αγγέλου, νυχτερινό μπλέ στον

ουρανό. Δεύτερο μέλημα: να

ζωγραφίσει τον βαθύ ύπνο των

Μορφές εκπληκτικά πλαστικές.Η ηρεμία των

αγγέλων στη συνέχεια που κάθονται στον

ανοιχτό τάφο ξαποσταίνοντας , δείχνοντας και

οι δύο τον αναστημένο Γιο του

Ανθρώπου.Χωρίζει την εικόνα στα δύο

μοιράζοντας στη μία πλευρά το αναστάσιμο

νεύμα και στην άλλη τη λάμψη της αγάπης.

Στο αριστερό μισό όλα μοιάζουν στατικά: ο ύπνος, η κούραση των

αγγέλων, ο ανοιχτός τάφος. Στα δεξιά η κρίσιμη συνάντηση

πάλλευκη φιγούρα του Ιησού με την αναστάσιμη σημαία , το

δέρμα του νεογέννητου βρέφους , οι κόκκινες καρφότρυπες , το

καθαρό βλέμμα , η διστακτική άρνηση του αγγίγματος.Κι απέναντί

του η κατακόκκινη έκπληκτη Μαγδαληνή , με βρεφική χαρά και

φόβο μήπως αυτό που βλέπει είναι ψέμα .Ανάμεσά τους θάμνοι

,χόρτα τους χωρίζουν.Εκεί ανάμεσά τους υπάρχει μια αόρατη

λάμψη.Στην άλλη πλευρά της παράστασης το αναστάσιμο νεύμα

:στο κενό του ανοιχτού τάφου , σε κείνο το συγκλονιστικό,

μεταφυσικά φωτισμένο χώμα , το υπέροχο λευκό που μέσα του

σβήνουν το καφέ και το κόκκινο.Είναι μια παράσταση

μοιρασμένη ανάμεσα στη βυζαντινή ζωγραφική που τον έθρεψε

και σ’εκείνη που ο ίδιος επινόησε.

Όταν τέλειωσε τις τοιχογραφίες ο Τζιότο και

οι βοηθοί του ζωγράφισαν τον θόλο και τις

διακοσμητικές λωρίδες του

Παρεκκλησίου.Στη βάση των πλάγιων

τοίχων βλέπουμε ζωγραφισμένες από το

χέρι του Τζιότο δεκατέσσερις

μονόχρωμες νωπογραφίες :είναι οι

Αλληγορίες.Πρόκειται για 11 γυναικείες

και 3 αντρικές μορφές που απεικονίζουν

επτά αρετές από τη μία πλευρά και επτά

αμαρτήματα από την άλλη.Εχοντας τον

περιορισμό να δουλέψει χωρίς χρώματα για

να δώσει την αίσθηση των μαρμάρινων

γλυπτών . Ο Τζιότο ζωγράφισε τις

αλληγορίες του με όλους τους κανόνες και

τις σκιάσεις της προοπτικής αποτέλεσμα

:εφιαλτικές ή διφορούμενες μορφές που

στέκονται αντικριστά κυκλώνοντας το

θεατή και μας πείθουν πως είναι

μαρμάρινα αγάλματα.

O Τζιότο ανακάλυψε και πάλι την τέχνη να δημιουργεί την

ψευδαίσθηση του βάθους σε μια επίπεδη επιφάνεια

αλληγορίες εικονογραφούν για πρώτη φορά

αφηρημένες έννοιες που ο Μεσαίωνας θεωρούσε

δόγματα που ρύθμιζαν τη ζωή των ανθρώπων Τζιότο

βρίσκεται και πάλι στο μεταίχμιο.Σύμβολα και σώματα

μαζί , ιδέες και άνθρωποι ενωμένοι σε μια ακέραια

μονάδα. Η Πίστη κρατά σκήπτρο με το σταυρό στο δεξί

χέρι.Στο αριστερό κρατά περγαμηνή με τις

Αλήθειες.Καταγής πατάει τα χαρτιά των αλχημιστών των

αστρολόγων και των ειδωλολατρών.Αντί για ζώνη έχει

ένα σχοινί .Κι εκεί κρεμασμένο το κλειδί για τη βασιλεία

των ουρανών μάτια της αδέκαστα , το πρόσωπό της

απελπιστικά ανέκφραστο……

Η Ελπίδα , μια πανέμορφη γυναίκα που

στις πλάτες της έχει φτερά αγγέλου μαλλιά

της τυλιγμένα σε σπείρα , φορά μανδύα και

είναι ξυπόλητη χωρά στα όρια του

πλαισίου που ο Τζιότο έχει ζωγραφίσει

πάνω στο ψευδομάρμαρο.Ο αγέρας φυσά

στο μανδύα της.Ανεβαίνει στον ουρανό ,

πετά…Τα χέρια της απλώνονται προς τα

πάνω.Δεν προσεύχεται , κάτι ζητά από το

Θεό.Βλέπουμε το στέμμα του Θεού δεξιά

πάνω. Ένας άγγελος το προσφέρει στην

πανέμορφη γυναίκα.Αυτή είναι η ελπίδα

του Τζιότο :απόλυτα βέβαιη και συνάμα

πάναγνη , χωρίς υποδήματα μα με

φτερά , με τον αγέρα να φυσά

καταπάνω της , να της ζαρώνει το

μανδύα , κι αυτή να κοιτά στον ουρανό

και να ζητά το στέμμα του.Αυτή είναι η

ελπίδα των ανθρώπων.

Στην Τελική

κρίση του

Παρεκκλησί

ου Σκροβένι

πάνω από

την πόρτα

της εισόδου

δυο

φοβισμένοι

άγγελοι

κρατούν στα

χέρια τους

την

περγαμηνή

στην οποία

απεικονίζετ

αι Η

Δεύτερη

Παρουσία .