MORAN

Gĩkũyũ kĩega

Ibuku rĩa 1

Mary Muito

Mary Karue

Moran (E. A.) Publishers LimitedJudda Complex, Forest Road,P.O. Box 30797 - 00100, Nairobi

Moran Publishers Uganda Limited Plot 36, Kyadondo Road NakaseroOpposite Nakasero Primary SchoolP.O. Box 2762, Kampala, Uganda.A division of Moran (E. A.) Publishers Limited

www.moranpublishers.co.ke

ISBN 9966 34 204 4

Text © Mary Muito and Mary Karue 2006Illustrations © Macmillan Kenya (Publishers) Ltd, 2006

First published 2006

All rights reserved; no part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, transmitted in any form or by anymeans, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission of the publishers.

Designed by Muthoni MuhonyoCover illustration by Julius Maina

Printed and bound in

2010 2009 2008 2007 200610 9 8 7 6 5 4 3 2 1

yaliyomoGĩcunjĩ kĩa 1

Gĩcunjĩ gĩa 2

Gĩcunjĩ gĩa 3

Gĩcunjĩ gĩa 4

Gĩcunjĩ gĩa 5

Gĩcunjĩ gĩa 6

Gĩcunjĩ kĩa 7

Gĩcunjĩ gĩa 8

Gĩcunjĩ gĩa 9

Gĩcunjĩ gĩa 10

Gĩcunjĩ gĩa 11

Gĩcunjĩ gĩa 12

Gĩcunjĩ gĩa 13

Gĩcunjĩ gĩa 14

Gĩcunjĩ gĩa 15

Gĩcunjĩ gĩa 16

Gĩcunjĩ gĩa 17

Gĩcunjĩ gĩa 18

Gĩcunjĩ gĩa 19

Gĩcunjĩ kĩa 20

Gĩcunjĩ kĩa 21

Gĩcunjĩ kĩa 22

Gĩcunjĩ kĩa 23

Gĩcunjĩ gĩa 24

Gĩcunjĩ kĩa 25

Gĩcunjĩ kĩa 26

Gĩcunjĩ kĩa 27

Gĩcunjĩ kĩa 28

Gĩcunjĩ kĩa 29

Gĩcunjĩ gĩa 30

Gĩcunjĩ kĩa 1Ndemwa Rora na ũgwete ndemwa ici

Thoma a e i o u ĩ ũA E I O U Ĩ Ũ

ma + ma = mama

ta + ta = tata

kaa + na = kaana

ra re ri ro ru rĩ rũ ba be bi bo bu bĩ bũ

ba + ra = bara

rũ + ĩĩ = rũĩĩ

ba + ba = baba

ra + ba = raba

ya ye yi yo yu yĩ yũ

wa we wi wo wu wĩ wũ

Oya rĩũmba ũmbe ndemwa ici

A E I O U Ĩ Ũ

Cora mĩcoro ĩno

Andĩka ndemwa ici a b c nd e g ĩ i k m n o r t ũ u w y

Aa Bb Cc NDnd Ee Gg Ĩĩ Ii Kk Mm Nn Oo Rr Tt Ũũ Uu Ww Yy

Iyũria mathenya maya _a _ _nd _e _h _ĩ

_m _o _ũ _t _w

Andĩka ndemwa nene cia ici a b c nd e g h ĩ i k m n o r t ũ u w y

Ina rwĩmbo Niĩ ndĩ mũũgĩ mũno,Niĩ ndĩ mũũgĩ mũno,Niĩ nĩnjũĩ gũthoma,Niĩ nĩnjũĩ kwandĩka,Nĩnjũĩ nĩnjũĩ.

Gĩcunjĩ gĩa 2Rara mbica na ũthome

Matunda maitũ

marigũ merũ

mababaĩ

macungwa

maembe

mbera

mananathi

igwa

makorobea

nduramuthi

Mĩthemba ya irio

ngwacĩ

waru

ndũma

mwanga

gĩtũngũrũ

thoroko

gĩkwa

njũgũ

marenge

nyanya

karatĩ

mbembe

mboco

kabici

Ũhiũ

Ũhiũ nĩ nyamũ iria cikaranagia na andũ

ng’ombe

ndigiri

ngũrũwe

mbũri

ng’ondu

kanyau

ngui

mbata

ngũkũ

mbata mucinga

mbũkũ

mbarathi

Nyamũ cia gĩthaka

njogu

mũrũthi

mbogo

ndwĩga

nguru

kĩng’ang’i

ngaara

hiti

wamĩcore

ngĩrĩ

ngarĩ

nyoka

nguũ

gaturu

huko

Nyoni

thonjo

rũĩgĩ

nyaga

ndundu

ngware

ndutura

hũngũ

nderi

nganga

nyamĩndigi

igogo

kanyoni-ka-nja

Indo cia mũciĩ

ũrĩrĩ

metha

gĩtĩ

kameme

gĩkombe

thaburia

thaani

gĩciko

kahiũ

icembe

banga

thaa

ndĩrĩ

nyũngũ

kaihũri

Andũ metainwo

Oya rĩũmba na ũmbe nyamũ na indo ici

Nyoka NyũngũNg’ombe NjoguNgui Njamba

I. Ina rwĩmbo rũrũ

Kanyoni kanja,Kanyoni kanja gekũgwa nja na mĩtheko,Ndakoria atĩrĩ,Ndakoria atĩrĩ wamĩcore watinda kũ,Ndatinda kairi,Ndatinda kairi ngĩaragania mbĩrĩgĩtĩ.

Gĩcunjĩ gĩa 3Ngeithi na gĩtĩoThoma

Ngeithi cia ciana na andũ agima

Irũngũ: Wĩ mwega maitũMaitũ: Ndĩ mwega Irũngũ.

Ngeithi cia andũ a riika rĩmwe

Waceera: Ũhoro waku Mwangi?Mwangi: Ndĩ mwega Waceera.Waceera: Kwanyu kwerwo atĩa?Mwangi: Nĩ kwega.Waceera: Andũ othe nĩega

Mwangi: Ĩĩ nĩ ega.

Wĩrute kũgeithania ta Waceera.

Hũthĩra marĩtwa ma tũirĩtu na tũwana twa riika rĩaku.

Waceera: Kamau:Njoroge:Wanjikũ:

Ngeithi cia andũ angĩ akũrũ

Nyina wa Irũngũ: Wakĩa iiyũ!Wanjirũ: Wakĩa maitũ Irũngũ: Wakĩa cũcũ!Cũcũ: Wakĩa cũcũ. Waceera: Wakĩa maitũ!Tata: Wakĩa iiyũ. Kamau: Wakĩa maitũ!Nyina wa Irũngũ: Wakĩa awa. Wambũi: Wĩ mwega ithe wa Irũngũ?Ithe wa Irũngũ: Ĩĩ ndĩ mwega Wambũi

Thoma ũrĩa andũ maaragia na gĩtĩo

Maina: Kĩariĩ no ũndeithie na karamu gaku?Kĩariĩ: Oya karĩ hau mũhukoinĩ wakwa.Maina: Nĩ ndoya na nĩwega mũno.Kĩariĩ: Gĩtũmĩre na ũnjokerie.

Ĩta mũrata waku ũmũgeithie ngeithi ici

Ngeithi cia andũ a riika rĩmwe

Ngeithi cia kaana na mũndũ mũgima

Rwĩmbo Wĩ mwega,Wĩ mwega,Kĩroko,Ngeithia ũtinde thayũ,Ngeithia ũtinde thayũ,Mwarĩ ũyũ mũriũ ũyũ.

Gĩcunjĩ gĩa 4Rangi, mĩũmbĩre na ithimoThoma

Ũyũ nĩ rangi ũrĩkũ?

mũirũ

rangi wa macani

mũtune

mburuu

yerũũ

mwerũ

Uga rangi wa indo ici ni ũrĩkũ?

Nĩ kĩĩ kĩa indo ici kĩna rangi mwanya?

Irigũ rĩrĩ nĩ rĩa rangi ũrikũ?

Wambũi: Irigũ rĩrĩ nĩ rĩa rangi ũrikũ?Ndũng’ũ: Irigũ rĩrĩ nĩ rĩa yerũũWambũi: Nĩ rĩa rangi ũrikũ?Ndũng’ũ: Nĩ rĩa yerũũ.

Irũngũ: Nyanya ĩno nĩ ya rangi ũrikũ?Waceera: Nyanya ĩno nĩ ya rangi mũtune.Irũngũ: Nĩ ya rangi ũrikũ?Waceera: Nĩ ndune.

Andĩka nĩ rangi ũrikũ

Thogithi ici nĩ cia rangi ũrikũ? Thogithi ici nĩ ___________.

Ithangũ rĩrĩ nĩ rĩa rangi ũrikũ? Ithangũ rĩrĩ nĩ rĩa ______________.

Uuga rangi

Cora raini ici

Cora mĩũmbĩre ĩno

Nĩ irĩkũ nene kũrĩ iria ingĩ

Nĩ irĩkũ irĩ hakuhĩ kũhanana?

Cora mĩũmbĩre ĩno na wĩkĩre rangi

Gweta marangi ma bendera ya Kenya na kĩrĩa marangi marũgamĩrĩire

Mũtune: Thakame ĩrĩa yaitirwo thĩ

Ngirini: Rangi wa mĩtĩ, ithaka, mĩtitũ

Mũirũ: Andũ a Kenya

Mwerũ: Thayũ.

Rũĩmbo Ngai wakwa nĩ mũneneNgai wakwa ti mũraihuNgai wakwa ti mũkuhĩNgai wakwa nĩ NgaiAlleluyaa, aamen.

Gĩcunjĩ gĩa 5Rora na ugwete ndemwa ici

Cora mĩcoro ĩno

Cora mĩhianano ya mbica ũtũmĩre mahuti, mbeca na guoko

Andĩka ndemwa ici

a a a a a a ab b b b b b b

d d d d d d dA A A A A A AB B B B B B BD D D D D D DAa Aa Aa Aa Aa Aa AaBb Bb Bb Bb Bb Bb BbDd Dd Dd Dd Dd Dd Dd

Waceera rũgama na ũhũre hĩ maita merĩ Waceera orota IrũngũGweta ndemwa A na BĨra Irũngũ agwete ndemwa ya gatatũIrũngũ gweta ndemwa na ũhũre hĩ maita merĩIrũngũ orota Wambũi

Gweta marĩtwa mangĩ mahanaine na macio twageta

Rora mbica na ũgwete indo ici

ma-mamama

mbe-mbembembe

mba-tambata

nde-gendege

Ithako rĩa ndemwa

Iyũria mathenya

Mũtĩ

ng_ri

mb_ r_ka

nyũn_ũ

nja_a

Thikĩrĩria na uuge IriaMbaraCokaGuukaNana

iriambaracokaguukanana

Gweta marĩtwa mangĩ mahanaine na macio twageta

Rwĩmbo

Ndĩ mũũgi,Ndĩ mũũgi,One ngĩandĩka a,One ngĩandĩka b,Ndĩ mũũgiNdĩ mũũgi.

Gĩcunjĩ gĩa 6Marĩtwa ma ndemwaThoma ndemwa ici

Thoma na wandĩke marĩtwa maya

ngũkũ

itĩ

kahiũ

kaana

nganga

ngari

maitho

ngũ

riko

Thoma na wandĩke marĩtwa maya

1. gĩkabũ2. huhu3. irigũ4. njogu5. kabũkũ

Iyũria mathenya

ngũ_ _

it_

ka_ _ _

the_ _ _

ngi_ _ _

_ _ratũ

mbũ_ _

_ _ ui

nda_ _

Andĩka marĩtwa

Andĩka marĩtwa mangĩ matano mena ndemwa ici:

ng, th, k, r

Rwĩmbo Thomithia kaanaO na kena waanaTondũ ti ũngũanaKũrega gũthomithia kaana.

Thomithia mwanaNdũkae gũcambioNĩ thirikariNa ũkĩririkaneKĩrimũ gĩtirĩ mwene.

Gĩcunjĩ kĩa 7Thoma ndemwa ici

Thoma marĩtwa maya

Oya mũkinyĩ Kiinya magegoWoe mũhuko Ũthiĩ cukuruIkĩra iratũ Tiga ngũbiaNgũbia nĩ ya guuka

Cora mĩcoro ĩno

Thoma marĩtwa maya

maitho

thaa

riũa

moko

cuba

cũcũ

kĩmbu

tũcui

Iyũria mathenya maya

Tho_ _ _

njĩ _ _

_ _ _nga

Rwĩmbo Mama ena kaana,Kaana ka nana,Kena tata,Mama na tata,Mena twana.

Gĩcunjĩ gĩa 8Rora na ũthome

Thoma na wandĩke

Thoma na wandĩke marĩtwa maya

Wandĩndĩ NyũngũNyanya NyokaNyama Matũ

Iyũria mathenya maya

_ _ _nya

nya _ _

nyũ_ _ _

nyo_ _

wam_c_ _ _

ma_ _

Andĩka marĩtwa matano ũgĩtũmĩra ndemwa ici u, w, y

Cora mbica ici WamĩcoreTubaKanyoniIbuba

Rwĩmbo Rĩrĩa ngũrĩa nyama,Irugĩtwo na nyũngũ,Ciĩkĩrĩtwo nyanya,Ngĩhũra wandĩndĩ yakwa,Njiguaga njiganĩ i re ki.

Gĩcunjĩ gĩa 9Ndemwa itangĩaga GikũyũiniThoma

Cora ndemwa ici

Thoma ciugo ici

haara - hara Ngai - ngoimũtugi - mũtũngi ndubia - kubia

iyuria mathenya maya

Mok__

Nyek__

Huk__

Mbũr__

Rũĩmbo Ĩno nĩ njamba ya baba,Nayo ĩno nĩ njamba ya tata,Na rĩrĩa njamba ici ciarũa,Njamba ya tata nĩhotaga ya baba.

Gĩcunjĩ gĩa 10GũcokeraIyũria mathenya maya

Ũyũ nĩ mũtĩ.Mũtĩ ũyũ wĩtagwo ______.

Ici nĩ __________ Tũciĩkagĩra nĩ ũndũ wa _________.

Ũyũ nĩ Waceera, Irungu na Mwangi. Nĩ mara_________

Ĩno nĩ __________ Ĩtũmagĩrũo________

Mbica ici ni cia kĩ?

Gũtuma Oya nyeki, rũrigi, ithangũ, mbembe, mboco na mbegũ ũthondeke

Oroota na uuge Nĩ kĩndũ kĩrĩkũ gĩtahũthagĩrwo ta iria ingĩ?

Iyũria mathenya maya

1. Ũyũ nĩ _______.

2. Aya nĩ _____.

3. Ĩno nĩ _____.

5. Ũrĩa nĩ ____.

5 Gĩkĩ nĩ _____.

6. Ĩrĩa nĩ _____.

7. Ici nĩ_______ .

8. Irĩa nĩ ____.

Nĩ mbica ĩrĩkũ ĩronania:

1. Nyamĩkwa

2. Arĩmi

3. Icembe

4. Njagathi

Cora mbica

1. Mũhuko2. Gĩcũng’wa3. Ngũkũ4. Kiuga5. Nyũmba

Thondeka mathaga ta ũũ Oya rũrigi na kamũtĩ gaicũhie kana mũigua, ũtumĩrĩre ciũma, mũbebe kana mathanamũ ma mũtĩ,kana mbembe njigũ kana mboco njigũ na ũthondeke

1. Mũgathi wa ngingo2. Mũgathi wa thũng’wa3. Bangiri4. Mũgathi wa njohero

Rũĩmbo Twana tũtũ twega,Twana tũtũ twega,Tũthiĩ cukuru kĩroko,Tũthiĩ cukuru kĩroko,Tũigue ngengere ĩkĩgamba,Tũigue ngengere ĩkĩgamba,Kũng’ũũ, kung’ũũ

Andĩka ndemwa ciothe nene na nini

Gĩcunjĩ gĩa 11Thoma

Andĩka namba ci

2222222222222222222222222222555555555555555555555555555533333333333333333333333333338888888888888888888888888888

Rora na ũthome

ngũkũ ĩmwe

ngũkũ igĩrĩ

ngũkũ itatũ

ngũkũ inya

ngũkũ ithano

ngũkũ ithathatũ

ngũkũ mũgwanja

ngũkũ inyanya

ngũkũ kenda

ngũkũ ikũmi

Thoma

Ĩno nĩ ngũkũ.

Ici nĩ ngũkũ.

Ĩno nĩ mbũri.

Ici nĩ mbũri.

Ĩrĩa nĩ thani.

iria nĩ thani.

Rora na ũthome

ikũmi na ĩmwe

ikũmi na igĩrĩ

ikũmi na ithatũ

ikũmi na inya

ikũmi na ithano

ikũmi na ithathatũ

ikũmi na mũgwanja

ikũmi na inyanya

ikũmi na kenda

mĩrongo ĩrĩ

mĩrongo ĩrĩ na ĩmwe

mĩrongo ĩrĩ na igĩrĩ

mĩrongo ĩrĩ na ithatũ

mĩrongo ĩrĩ na inya

mĩrongo ĩrĩ na ithano

mĩrongo ĩrĩ na ithathatũ

mĩrongo ĩrĩ na mũgwanja

mĩrongo ĩrĩ na inyanya

mĩrongo ĩrĩ na kenda

mĩrongo ĩtatũ

Nĩ iciko cigana?

mĩrongo ĩtatũ na ĩmwe

mĩrongo ĩtatũ na igĩrĩ

mĩrongo ĩtatũ na ĩthatũ

mĩrongo ĩtatũ na inya

mĩrongo ĩtatũ na ithano

mĩrongo ĩtatũ na ithathatũ

mĩrongo ĩtatũ na mũgwanja

mĩrongo ĩtatũ na inyanya

mĩrongo ĩtatũ na kenda

mĩrongo ĩna

Nĩ mĩkinyi ĩigana?

mĩrongo ĩna na ĩmwe

mĩrongo ĩna na igĩrĩ

mĩrongo ĩna na ithatũ

mĩrongo ĩna na inya

mĩrongo ĩna na ithano

mĩrongo ĩna na ithathatũ

mĩrongo ĩna na mũgwanja

mĩrongo ĩna na inyanya

mĩrongo ĩna na kenda

mĩrongo ĩtano

Nĩ tucui tui gana?

mĩrongo ĩtano na ĩmwe

mĩrongo ĩtano na igĩrĩ

mĩrongo ĩtano na ithatũ

mĩrongo ĩtano na inya

mĩrongo ĩtano na ithano

mĩrongo ĩtano na ithathatũ

mĩrongo ĩtano na mũgwanja

mĩrongo ĩtano na inyanya

mĩrongo ĩtano na kenda

mĩrongo ĩtandatũ

Cora mĩcoro ĩno

Ũmba namba ici na riũmba 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Andĩka marĩtwa ma namba ici 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Ina rũĩmbo rũrũ Niĩ ndĩ namba ĩmwe,Namba ĩmwe nĩ njega mũno,Nĩ njega kũrĩ namba igĩrĩNo namba ĩthatũ-rĩ, ithatũ-rĩĨĩĩĩ namba ithatũ.

Gĩcunjĩ gĩa 12Gũthikĩrĩria na gwathĩka

1. Irũngũ, thiĩ ũikarĩre gĩtĩ kĩrĩa!

2. Waceera itĩrĩrĩa mũtĩ ũrĩa maĩ ndũkome!

3. Irũngũ, wĩthambe moko!

Iyũria mathenya maya

1. _______________.

2. _______________.

3. _______________.

Rũĩmbo Mwana mwathĩki,Athĩkĩra mũciari,Na ndũkanoge nĩ gwathĩka,Ũrĩa wathĩkagĩra mũciari,Nĩwe ũgayaga mũciari,

Gĩcunjĩ gĩa 13Mĩthenya ya kiumiaRora na ũthome

Mũthenya wa mbere wa kiumia witagwo Mwambĩrĩrio. Mwambĩrĩrio nĩrĩo tũhaicagia bendera.

Mũthenya wa ĩrĩ wa kiumia wĩtagwo Waĩrĩ. Mũthenya wa ĩrĩ nĩguo mwarimũ witũ atũroraga kana tũrĩ atheru.

Mũthenya Wetatu nĩguo tũthiaga kĩharo gũthaaka.

Mũthenya Wena nĩ mũthenya wa kũina.

Mũthenya Wetano nĩ wa gũtheria cukuru.

Mũthenya wa Juma nĩ wa kũhũra nguo cia cukuru.

Mũthenya wa Kiumia nĩguo tũthiaga kanitha.

Rora mbica wandĩke nĩ mũthenya ũrikũ

1. _______________

2. _______________

3. _______________

4. _______________

5. _______________

6. _______________

7. _______________

Cora mbica ya ũndũ ũmwe wĩkaga mũthenya wa kiumia

Ithako rĩa mũthenya wa kiumia

Rũĩmbo rwa mĩthenya ya kiumia

Nĩ Wakana na Wetano,Njuma Kiumia gĩthire,Gĩthomo nĩgĩthirireGĩthomo nĩgĩthirireGĩthomo nĩgĩthirire,Mũthenya Wetano,Twathiĩ gũteithia aciariTwathiĩ gũteithia aciariTwathiĩ gũteithia aciari,Mũthenya Wetano.

Gĩcunjĩ gĩa 14Rora, ũthikĩrĩrie na uugeNĩ thaa cigana

Orota, ũũrie na ũcokie

Irũngũ nĩ arahe ng’ombe mahuti Irũngũ akamaga thaa cigana?

Waceera okagĩra thaa cigana?

Waceera aheaga tũcui irio thaa cigana?

Rora na ũthome

Wanjirũ okagĩra thinacara akahoya na akeharĩria gũthiĩ cukuru.

Wanjirũ akinyaga cukuru thaa igĩrĩ cia rũcini akambĩrĩria gũthoma.

Thaa thita na nuthu cia mĩaraho Wanjirũ nĩguo arĩkagia cukuru akainũka mũciĩ.

Rora na ũthome

Rora na ũthome

Ibuku rĩa mbica Etha karatathi komũ hanini. Kũnja ũrĩa mbica ĩno ĩrakuonia.

Andĩka namba ya karatathi o karatathi ũrĩa ĩronanio nĩ mbica ĩyo ĩrĩ rũbaũ-inĩ.

Rwĩmbo Gũũkĩra tene na gwĩthamba maitho,Kũnyua ũcũrũ kĩroko tene,Kuoya mabuku na gũthiĩ cukuru,Mũndũ ndangĩĩkora acereirwo.

Gĩcunjĩ gĩa 15MĩeriRora na ũthome

Banga kandi kũringana na mweri

Mweri wa Ikũmi na Igĩrĩ Mweri wa Ikũmi na IgĩrĩMweri wa Gatano Mweri wa GatanoMweri wa Kerĩ Mweri wa KerĩMweri wa Mũgwanja Mweri wa MũgwanjaMweri wa Kenda Mweri wa KendaMweri wa Gatandatũ Mweri wa Gatandatũ

Andĩka marĩtwa ma mĩeri yothe ya mwaka

Cora maũndũ merĩ wĩkaga mweri wa Ikumi na Igĩrĩ

Rwĩmbo Mweri wa Kana nĩ tũgathĩnja mbata,O na akorwo nĩ thata,O na wakorwo nĩũkũrakara.

Gĩcunjĩ gĩa 16Matemo kuuma mũciĩRora na ũthome

Mbũri itũ ĩrĩa ĩtagwo Mwĩtha nĩ ĩraciarire mahatha.

Ira mũtĩ ũragwĩrĩire nyũmba ya cũcũ.

Mũgeni witũ nĩarahandire mũtĩ gwitũ.

Gũtũmĩra thanamu kũheana ũhoro

Gweta matemo marĩa twathoma

Heana matemo maku kuuma kwanyu.

Rũĩmbo Ndĩronire mbũri na tũũri twĩrĩ. Haiya atĩa?Ndĩronire Wangarĩ akĩhanda mĩtĩ. Haiya atĩa?Ngai nĩ mũnene gũkĩra mũthũngũ.Haiya nĩguo?

Thoma na wandĩke

tũnyau

ngui

ndigiri

Gĩtĩgĩ-tĩIratũ

i-ra-tũHitihi-ti

Rwĩmbo Mũtĩ wa mũgũmo,Mũtĩ wa mũbaũ,Mũtĩ wa mũharũ,Mũtĩ wa mũkĩma,Yothe nĩ mĩtĩ,Na yendaga maĩ.

Gĩcunjĩ gĩa 17Rũgano rwa Mbũkũ na Nguru Mbũkũ na Nguru ciarĩndũgũ. Mũthenya ũmwe nĩcioigire atĩ nĩigũcindana cione nũũ ũngĩciindaũrĩa ũngĩ. Mbũkũ nĩyonaga atĩ nĩthiaaga na ihenya na ĩgĩĩciria nĩ ĩkũhota Nguru ihenya rĩu. Mbũkũyambĩrĩria nĩyateng’erire na ĩgĩtiga Nguru kũnene mũno.

Mbũkũ nĩyonire atĩ Nguru ndĩarĩ hakuhĩ. Nĩyatigĩtwo kũnene mũno thutha. Mbũkũ ĩgĩgĩkoma atĩmũira Nguru ĩmĩkuhĩhĩirie. Igĩgĩkoma, ĩgĩgĩkoma, no rĩrĩa yokĩrire na ndĩone Nguru, ĩgĩgĩteng’erana ĩgĩgĩkora Nguru nĩyarĩkĩtie gũkinya. Mbũkũ nĩyaconokire mũno.

Ciũria kuuma rũgano 1. Rũgano rũrũ nĩ rwa nyamũ irĩkũ?2. Cieranire ciĩke atĩa?3. Nũũ wacindire ihenya rĩrĩ?4. Rũgano rũrũ rũratũruta atĩa?

Rora mbica na uge

Rora na wandĩke ndemwa ici

M N O R T

Rũĩmbo Njamba ĩrũndagwo nĩ mũcakweO na mũcakwe ũrĩ mũniniMũcakwe nĩ mũniniNjamba nĩ nene, oneii njambanĩyarũndwo nĩ mũcakwe.

Gĩcunjĩ gĩa 18Kwĩranĩra indo mwena ũria irĩRora na uuge

Mũkinyĩ wĩ thĩinĩ wa ngirathi.

Iratũ irĩ rungu rwa ũrĩrĩ.

Mũhuko ũcurĩtio rũthingoinĩ.

Ngũbia ĩrĩ rungu rwa mũtĩ.

Cũcũ arĩ mbere ya nyũmba.

Riũa rĩĩ igũrũ

Rora na uuge

Gĩciko kĩrĩ ha _________?

Ng’ondu ĩrĩ kũ _________?

Mbuku ĩrĩ ha ______?

Nũgũ ĩrĩ ha ________.

Kĩonereria

Mabu

Thoma na wandĩke Waceera arathiĩ cukuru.Cukuru ĩrĩ mwena wa ũrĩo.Thibitari ĩrĩ mwena wa ũmotho.Kanitha ĩrĩ mbere ya Waceera.Mũciĩ ũrĩ thutha wa Waceera.

Rora na uuge

iciko

mũgwanja

ikombeinyanya

tũhiũ kenda

thaani ikũmi

Rwimbo Tũrũũge tũrũũge mwena wa ũrio,Tũrũũge tũrũũge mwena wa ũmotho,Tũrũũge tũrũũge mwena wa mbere,Tũrũũge mwena wa thutha.

Andĩka rĩiĩtwa rĩa namba ici

7. ______________________8. ______________________9. ______________________10. ______________________

Gĩcunjĩ gĩa 19MawathoRora na uuge

Rora na ũthome

Oya mũkinyi ũkinye magego.

Ĩkĩra iratũ.

Oya mũhuko ũthiĩ cukuru.

Rehe ngũbia.

Rora na ũthome

Kanyau gakĩgamba

Ngui ĩgĩkũga

Ng’ombe ĩkĩania

Ndigiri ĩkĩgamba

Iyũria mathenya

Kĩhumo Mũgambogakengembũringaari

ngengere

Gĩcunjĩ kĩa 20GũcokeraGũkũrana mbica

1. Nĩ nyamũ irĩkũ i mauthi mahanaine? ____________________________________2. Nĩ nyamũ irĩkũ itahanaine? ____________________________________3. Thuurania mbica cia nyamũ irĩa irĩaga nyama _____________________________________

Andĩka marĩtwa ma nyamũ irĩa cionanĩtio mbicainĩ.

Cora mbica cia nyamũ igĩrĩ irĩa irĩaga mahuti.

Andĩka marĩtwa ma nyamũ ingĩ ithatũ tiga nyamũ irĩa cionanĩtio mbicainĩ.

Oya rĩũmba ũmbe nyamũ ithatũ irĩa cionanĩtio mbicainĩ.

Bango mbica ici ũndũ igũthondeka rũgano.

Thoma na wandĩke marĩtwa maya 1. Ciana cia ndigwa2. Mathiko3. Ũteithio4. Mũciĩ mwerũ

Mũndũ arwaraga mũkingo eeka ata?

Andũ marwara mũkingo rĩ, mwagĩrĩrwo nĩ gwĩka atĩa?

Andĩka marĩtwa na namba ici

11 __________ 15 __________25 __________ 17 __________29 __________ 45 __________33 __________ 50 __________37 __________ 34 __________40 __________ 43 __________42 __________ 36 __________

Gĩcunjĩ kĩa 21Maũndũ ma mageganiaRora na ũthome

Maũndũ marĩa ndanona

Njamba igĩrĩ ikĩrũa.

Gacui gakiuma itumbĩ-inĩ.

Gacui gakĩoyũo nĩ hũngũ

Kĩmbu gĩkĩĩgarũra rangi.

Nyoni ĩkĩhe tũcui irio.

Gweta maũndũ matatũ marĩa wanona ma kũgegania 1. __________ 2. __________ 3. __________

Cora mbica ici

Mũkũnga mbura

Mũndũ akuĩte mbũri na kĩongo

Mbĩa ĩkiĩngata nyau

Rwimbo Mwambĩrĩrio, MwambĩrĩrioTũhaicie benderaWairi, WairiOne' ũrĩa tũrĩ atheruWetatũ, WetatũTũthake tũgĩe hinya.

Gĩcunjĩ kĩa 22RũganoKarĩanĩme Itũũra rĩmwe nĩ kwarĩ kahĩĩ getagwo Karĩanĩme. Koimaga o mũthenya gakuĩte mũhuko na mabukuma cukuru. No gatiakinyaga cukuru. Gathiaga gagatonya mũgũnda wa matunda meene, na gakaiyamatunda.

Mũthenya ũmwe, gakĩhaica mũtĩ wa matunda warĩ na njũki. Njũkĩ igĩkaratha, gakĩambĩrĩriakũrĩra na gũkaya gakiugaga “Wooi, wooi, mũtindute! Mũtindeithie!”

Koimire mũtĩ igũrũ, karĩkĩtie gũthecangwo nĩ njũkĩ, gakaimba ũthiũ na maitho makũũrũkĩte tandongu. Gaakinya mũciĩ .......

Rĩĩkia rũgano rũrũ kuuma hau

Rora mbica ici uuge ũrĩa ironania na wĩke gathako ka Karĩanĩme.

Ĩka ithako kuuma rũgano rwa Karĩanĩme. Uga ũrĩa rũgano rũrũ rũrakũruta.

Rũĩmbo Wona cieneRiitho konokaRiitho cinikiWona cieneŨkaruta ndũgũmiWona ciakuOgacokia ndũgũmi.

Gĩcunjĩ kĩa 23Mwĩrĩ Wakwa

Thoma

Thikĩrĩria na ũcokie

1. Rĩrĩ nĩ __________ rĩakwa.

2. Maya nĩ ______ makwa.

3. Rĩrĩ nĩ ___________.

4. Gĩkĩ nĩ __________.

5. Gũkũ nĩ __________.

6. Gĩkĩ nĩ ___________.

Orota irũngo ici cia mwĩrĩ waku 1. Guoko2. Kĩongo3. Iniũrũ4. Ũthiũ5. Iru

Andĩka marĩtwa ma irũngo ici cia mwĩrĩ waku

1._________

2._________

3._________

4._________

Thoma na wandĩkeAndũ aya marathiĩ kũ?

Irũngũ arathiĩ __ndũnyũ__.

Waceera arathiĩ _________.

Mwangi arathiĩ _________.

Rũĩmbo Kĩongo ciande maru na magũrũ,Kĩongo ciande maru na magũrũ,Kĩongo ciande maru na magũrũ,Kĩongo ciande maru na magũrũ,Maitho matũ na maniũrũ.

Gĩcunjĩ gĩa 24Kwĩruta ndemwa na kũmenyithania andũRora na wandĩke ndemwa ici

Kohoro kanini ka ithako

Mamawe wa Waceera nĩ ahikania

Rora mbica

Ĩka ithako kuuma mbica icio.Rĩtwa rĩaku na rĩa andũ arĩa angĩ

Ũyũ nĩ Mwarimũ Wanjikũ

Ũyũ nĩ Mwarimũ Maina

Ũyũ nĩ ndagĩtarĩ Wanja.

Baba etagwo Komũ.

Iyũria mathenya 1. Ithe wa Waceera etagwo _______________.2. Nyina wa Irũngũ etagwo _________________.3. Mwarĩ wa nyina wa Irũngũ etagwo __________.4. Mũrũ wa nyina na Waceera etagwo __________.

Andika ciugo ingĩ ta kiugo gĩki Mbũri Mbũ____ _________ _________Nyau Nya____ _________ _________Njogu njo __ _________ _________Njamba nja ____ _________ _________

Rũĩmbo Mũhiki riririri,Nĩahika riririri,

Mũhikania riririri,Nĩahikania riririri,Mũrĩete riririri,Iruga-inĩ riririri.

Gĩcunjĩ kĩa 25Ciugo CiũĩkaineCora mĩcoro ĩno

Andĩka ciugo ici Ũhiki, thibitarĩ, mũkingo, andũ, baba, cũcũ, ena, ũka, Waceera, nyũngũ, ciugo

Andĩka tũhoro tũtũ 1. Nyũmba thĩinĩ2. Wanyua ũcũrũ3. Mwena wa ũmotho4. Hakuhĩ na rũũĩ5. Warĩĩkia wĩra.

Rora na uuge

Rũĩmbo Njũkagĩra ngethamba magũrũ,Ngakiinya magego na ngatinia ndwara,Ngacanũra njuĩrĩ njikare ndĩ mũtheru biũ,Gwĩthamba nĩ kwega gwĩthamba nĩ kwega,Andũ oothe twĩthambe,Mũndũ ũtoĩ gwĩthamba nĩ mũrige nĩ ũhoromũno mũno.

Gĩcunjĩ kĩa 26Kwaria na CiĩkoRora na uuge

Aria na ciĩko

Kũrĩa

Gwĩthamba

Gwĩtana

Rora na wandĩke

kũina kũ-inakũrĩa kũ-rĩagwĩthamba gwĩ-tha-mbagwĩtana gwĩ-ta-na

Thoma na wĩke na ciĩko

teng’era

thikĩrĩria

ruga

hũra nguo

Irũngũ_________.

Waceera___________

Wambũi _________.

Kamau _________.

Rũĩmbo Kaana ka nikora konaKora koraNako kora kona kaana ka nikora kora

Gĩcunjĩ kĩa 27Rora mbica ici na uuge ũrĩa iroiga

Ringithania mbica na ciugo 1. Wambũi e thibitarĩ.2. Wambũi akĩnyua maĩ ma maria kana kiguũ.3. Mbura ĩkiura.4. Wambũi e muciĩ e mũrũaru.5. Maĩ ma kĩguũ.

Heana rũgano rũrĩa rwĩ mbica namba ĩmwe kinya namba ithano

Iyũria mathenya Mbũ __Ĩkiu __Kũ _Mũ _ a _ u_Thi__ ta__

Rwĩmbo Ũgima wa mwĩrĩNĩ kũmenyerera mwĩrĩNdũkanyue maĩ me gĩkoWĩthambe moko ũtanarĩaMaĩ matherumoko matherutigana na gĩko

Gĩcunjĩ kĩa 28Kwaria na kĩhehũThikĩrĩria na uuge

Andĩka ũrĩa mũrutani erire Mwangi _________________________________________.

Thikĩrĩria na uge Heherera ũcio ũngĩ kohoro nake ere ũcio ũngĩ ũrĩa wa mwĩra nginya mũkinye ikũmi.

Cokerai ithako rĩrĩ omũndũ akĩheanaga ũhoro wake na mĩhehũ

Mũndũ ũmwe aheherere ũrĩa ũngi kaũndũ.

Gwata ndaĩ Ndagwata1. Irũngũ: Ciathiĩ ũũ ciathiĩ ũũ.

Waceera: Njĩra cia (athii) (ategi).2. Irũngũ: Kurukuru matũma-inĩ.

Waceera: Gĩcoco (kana gĩcogoru)3. Irũngũ: Ndathiĩ na mũndũ ũtanjĩra hurũka

Waceera: Kĩruru kana njĩra.4. Irũngũ: Ĩyia tũũrĩa ĩ

Waceera: Tũrigũ twĩru5. Irũngũ: Ia tũngĩ ĩ (ĩyia).

Waceera: Tũĩ twĩ ngurunga.

Rũĩmbo InooroRĩrĩ nĩ ihiga,

Ihiga rĩtagwo inooro,Reke ngũhe ũhoro,Inooro rĩ mĩnoga,O na ũngĩrĩa mboco,Kana ũhuhe coro.

Wanyitana na inooro,Ndakwĩra ndũkona toro,Thikĩrĩria ũhoro,Na ndũkaigue ruo,Nĩ ũndũ ti wa mbogo,O na ti wa ndoro,Kana wakũhuhĩrwo coro,Wanyitana na inooro,Ndakwĩra ndũkona toro.

Gĩcunjĩ kĩa 29Rora mbica, ũthome na wandĩke

Ũũkagĩra thaa cigana? Njũkagĩra thaa __________.

Wĩthambaga maitho rĩ? Ndĩthambaga maitho _____

Ndarĩkia gwĩthamba maitho ________.

Thuthainĩ _________.

Ndarĩkia kũrĩa _______.

Thaa ___________.

Bango mbico ici kũringana na ũrĩa itwaranĩte wega

Twana nĩtwateng’era tũkagarũre mbũri

Mbũri ĩteng’ereke mũgũndainĩ

Ĩrĩa nĩ thenge ya guuka

Andĩka ndeto icio ĩrĩ mbicainĩ

Tũmĩra ciugo ici wandĩke mĩhari ngerekano Ngũkũ ĩmeragia mbembe tondũ ndĩrĩ magego ma gũtanuka

1. Mũkanda2. Kũgarũra3. Thenge4. Guuka

Thaka ithako rĩa mbũri yatua mũkanda

Rũĩmbo Iria rĩa mbũri nĩ rĩegaŨkai tũkame mbũriNĩ rĩega kũrĩ rĩa ng’ombeŨkai tũkame mbũri

O na ĩngĩkorwo ĩrĩ munuuO na kana ĩĩna hĩaIria rĩa mbũri nĩ rĩegaŨkai tũkame mbũri

Iria rĩa mbũri nĩ rĩegaŨkai tũkame mbũri

Gĩcunjĩ gĩa 30GũcokeraGĩkĩ nĩ kĩĩ?

Cora mbica cia nyamũ ici

1. Mbũri

2. Nyau

3. Njamba

4. Ng’ombe

Thoma marĩtwa maya

1. Nyũmba thĩinĩ2. Mũkĩra wa njĩra3. Ũkiuma nyũmba4. Waina wega

Andĩka ndaĩ ithatũ na macokio macio

Twĩthambaga moko twoima kĩoro nĩkĩ

Rora mbica na uuge ũrĩa ironania

Andĩka marĩtwa ma namba ici

21 ___________ 22 ___________30 ___________ 40 ___________41 ___________ 50 ___________60 ___________ 70 ___________80 ___________ 90 ___________100 ___________

Rora mbica ici na ũiyũrie mĩanya Nĩ mbica ĩrĩkũ ĩronania:

1. Nũgũ ĩingatĩte mũtumia _____________.2. Ng’ombe ĩingatĩte mũthuri _____________.3. Mũtumia akiumagaria mbũri _____________.4. Mwanake agĩthondeka mũrango _____________.5. Mũthuri agĩkĩra ndegwa gĩcoki _____________.

Andĩka marĩtwa ma irũngo cia mwĩrĩ