gıda kimyası temel deneyleri

39
LABORATUAR UYGULAMA SERİSİ-4 (GIDA KİMYASI UYGULAMALARI 1) Hazırlayan: Doç. Dr. Murat GÜLMEZ İÇİNDEKİLER Sayfa 1. ASİTLİK………………………………………………………………….3 1.1. Kavurma Yağında asitlik tayini………………………………………6 1. 2. Tereyağında Asitlik Tayini …………………………………………..7 . 1. 3. Süt ve Kremada Asitlik Tayini………………………………………..8 1. 4. Süt Tozunda Asitlik Tayini………………………………..………….9 1. 5. Yoğurt ve Dondurmada Asitlik Tayini…………………..………….10 2. pH ……………………………………………………………….………..11 3. ÖZGÜL AĞIRLIK………………………………………………………11 4. YAĞ MİKTARI…………………………………………..…..…………12 5. KURU MADDE MİKTARI………………………………....………….12 6. TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)…………………...…………..13 7. SÜTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)……..………………13 8. SÜTTE PASTÖRİZASYON KONTROLÜ…………………………….14 9. UHT STERİL SÜTLERİN TANINMASI (Turbidite deneyi)………...14 10. PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ TESPİTİ……….....……….15 11. TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA……………………………16 12. YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ (Peroksit adedine göre)…………………………………………………….16 13. YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ (Kreis Yöntemi)………………………………………..…………………..17 14. GERÇEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN AYRIMI……….………17

Upload: leliem

Post on 31-Jan-2017

393 views

Category:

Documents


7 download

TRANSCRIPT

Page 1: gıda kimyası temel deneyleri

LABORATUAR UYGULAMA SERİSİ-4 (GIDA KİMYASI UYGULAMALARI 1)

Hazırlayan Doccedil Dr Murat GUumlLMEZ

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa

1 ASİTLİKhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip3

11 Kavurma Yağında asitlik tayinihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

1 2 Tereyağında Asitlik Tayini helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7

1 3 Suumlt ve Kremada Asitlik Tayinihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip8

1 4 Suumlt Tozunda Asitlik Tayinihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip9

1 5 Yoğurt ve Dondurmada Asitlik Tayinihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip10

2 pH helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip11

3 OumlZGUumlL AĞIRLIKhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip11

4 YAĞ MİKTARIhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip12

5 KURU MADDE MİKTARIhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip12

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip13

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUumlhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip14

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI (Turbidite deneyi)helliphelliphellip14

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN ve

KULLANILACAK MAYA MİKTARININ TESPİTİhelliphelliphelliphelliphelliphellip15

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMAhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip16

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip16

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip17

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN AYRIMIhelliphelliphelliphelliphelliphellip17

2

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip18

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 19

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayinihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA TAYİNİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

19-1 Tat-koku

19-2 Renk (TS6392)

19-3 Bulanıklık

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

20-1 EDTA ile sertlik tayini

20-2 Nitrit Tayini

20-3 Nitrat Tayini

20-4 Amonyak Tayini

20-5 Organik Madde Miktarı

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29

21-1 Nessler deneyi

21-2 Kurşun Asetat deneyi

22 YUMURTA MUAYENELERİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip30

23 BAL MUAYENELERİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

23-1 Balda Şeker Tayini

23-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

23-3 Balda Asitlik Tayini

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

3

1 ASİTLİK Asitlik Cinsi

Oumlrneklerin titre edilebilen asitliği bazı asitlerin gram ağırlıkları cinsinden verilebilir

Malik Asit Cinsinden

Yumuşak ve sert ccedilekirdekli meyvelerden elde edilen uumlruumlnler iccedilin kullanılır Harcanan 1 ml

01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi 00067 g malik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam

01 N olarak hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOH in derişimi

00067 ile ccedilarpılıp 01 rsquoe boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOH in derişimi 00987 bulunmuşsa bu

değer

00987 x 00067 01= 0006613 olarak alınır

Laktik Asit Cinsinden

Fermente edilmiş suumlt uumlruumlnleri iccedilin kullanılır Harcanan 1 ml 01 N NaOH veya KOH

ccediloumlzeltisi 0009g laktik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak

hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquoin derişimi 0009 ile

ccedilarpılıp 01 rsquo e boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOH in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 0009 01= 0008883 olarak alınır

Tartarik Asit Cinsinden

Uumlzuumlm uumlruumlnleri iccedilin kullanılır Harcanan 1ml 01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi 00075 g

tartarik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak hazırlanamadığı iccedilin

hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 00075 ile ccedilarpılıp 01 rsquoe boumlluumlnuumlr

Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00075 01 = 0007402 olarak alınır

Sitrik Asit Cinsinden

Uumlzuumlmsuuml meyveler ve turunccedilgiller iccedilin kullanılır Harcanan 1ml 01 N NaOH veya KOH

ccediloumlzeltisi 00064 g sitrik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak

4

hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 00064 ile

ccedilarpılıp 01rsquoe boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00064 01= 0006317 olarak alınır

Oleik Asit Cinsinden

Ekstrakte edilen yağlardaki asitlik miktarı iccedilin kullanılır Harcanan 1ml 01 N NaOH veya

KOH ccediloumlzeltisi 00280 g oleik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak

hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 00280 ile

ccedilarpılıp 01 rsquoe boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00280 01= 0027636 olarak alınır

Asetik Asit Cinsinden

Turşu ve salamura uumlruumlnler iccedilin kullanılır Harcanan 1m 01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi

0006 g asetik aside eşdeğerdir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak hazırlanamadığı

iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 0006 ile ccedilarpılıp 01 rsquoe

boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 0006 01 = 00059622 olarak alınır

Suumllfuumlrik Asit Cinsinden

Harcanan 1 ml 01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi 00049 g suumllfuumlrik aside eşdeğerdir Deney

sırasında NaOH tam 01 N olarak hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış

NaOHrsquoin derişimi 00049 ile ccedilarpılıp 01 rsquo e boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOH in derişimi

00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00049 01= 0004836 olarak alınır

5

A Basit youmlntemler Suumltlerde uygundur

a Kaynatma Oumlzellikle ısı işlemi goumlrecek olan suumltlere uygulanır ve pratikte ldquoProvardquo diye

tanımlanır

İnek suumltuuml Koyun suumltuuml Keccedili suumltuuml Manda suumltuuml

Taze suumlt 8 117 85 86

Pıhtılaşan suumlt 1112 167 112 115

b Alkol deneyi Ccediliğ suumlt kabul uumlnitesinde pratiktir 5 ml suumlt +5 ml 68rsquolik alkol

Pıhtı parccedilaları ccedilok kuumlccediluumlk 8-85 SH Kuumlccediluumlk 85-9 Buumlyuumlk ve bariz 9 ve uumlzeri

c Alizarol testi 1 g alizarin 100 ml 68rsquolik etil alkol iccedilerisinde eritilir Bundan 2 ml +

2ml suumlt

Normal suumltte (65-75 SH ve 65 pH) kırmızı veya kırmzımsı kahverengi renk oluşur

Anormal suumltlerde ise asitlik derecesine goumlre pıhtılaşma ve kahverenginden sarıya kadar

renk değişimi goumlzlenir Oumlrn Krengi asitleşme başlangıcı (76-85 SH ve 64 pH) sarımsı

kahverengi (86-105 SH ve 63-61 pH) ise asitleşmiş suumltleri tanımlar

d Turnusol kağıdı Normal suumltlerde rengi değişmez asitte kırmızı alkalide mavi olur

B Titrasyon Youmlntemleri Uluslar arası birimi Laktik asit (100 ml suumltuuml veya suumlt

uumlruumlnuumlnuuml noumltralize eden N10 luk NaOH miktarıdır

Suumlt 25 ml suumlt + 2rsquolik Fenolfitaleinden (FF 96rsquolık etil alkolde) 2-3 damla ilave

edilerek karıştırılır ve 110 N NaOH ccedilingene pembesi renk elde edilinceye dek titre edilir

Harcanan NaOH miktarı yardımıyla La Miktarı hesaplanır

La=Harcanan N10 NaOH x 09 Oumlrnek miktarı (titrasyona tabi tutulan)

Suumlt tozu Homojen karışımdan 1 g suumlt tozu + 10 ml 50 oCrsquode saf su + FF + N10 NaOH ile

titrasyon

Krema yoğurt ayran Homojen karışımdan 9 g krema + 9 ml saf su+ 05 ml FF + N10

NaOH ile titrasyon Ax01=La (TS Krema le 0225 La (Tatlı krema) 0225-0670

La (Ekşi krema) Yoğurt 08-16 La Ayran 06-16 La )

Tereyağı Homojen karışımdan 5 g tereyağı + 15ml 96 alkol + 15 ml saf eter + 2 damla

1- lik FF + N10 NaOH ile titrasyon (GMT Sade tereyağı=le036 La mutfak T

le063 La)

Peynir 10 g peynir bir miktar saf su (40 0Crsquode) ile havanda ezilir ve iccedilerik 105 ml Lik

mezite alınır Havan aynı su ile iyice yıkanarak mezuumlre aktarılır 105 ml oluncaya kadar

aynı sudan ilave edilir Bu homojenizattan 25 ml alınarak titrasyon yapılır La= A x

036 veya tuumlm uumlruumlnlerde kullanılabilecek olan formuumllde olduğu gibi (TS Beyaz peynirde

La En fazla 3)

Birim Suumlt miktarı

(ml)

NaOH

normalitesi

Birim sonuccedil

(La)

Ccedilevirme

katsayıları

00225 La=

Normal Suumlt=

016-018

La Soxhelet- Henkel 25 N4 Ax009 1 SH 65-75 SH

Dornic 10 N9 A10 2225 D 16-18 D

Thoumlrner 9 N10 A10 25 T 1625-1875 T

6

11 KAVURMA YAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

Alkol - eter karışımı(yarı yarıya karıştırılmış ve noumltrleştirilmiş)

Ayarlı 01 N NaOH ccediloumlzeltisi

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

Deneyin Yapılışı

5 g yağ bir erlenin iccedilerisine tartılır Uumlzerine alkol ndash eter karışımından 25-30 ml eklenir

Kuvvetle ccedilalkalanarak yağın erimesi sağlanır Uumlzerine bir kaccedil damla fenolftalein ilave

edilerek buumlrete doldurulan 01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk

goumlzleninceye kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N ) x 100 m

V = Harcanan NaOH ccediloumlzeltisi hacmi (mL)

N = Ayarlı NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi

m = Numune ağırlığı (g)

7

1 2 TEREYAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

3 luumlk Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

97 lik etanol ve dietil eter karışımı (noumltrleştirilmiş)

Deneyin Yapılışı

Erlene 5 g tereyağı tartılarak alınır Uumlzerine 40 mL noumltrleştirilmiş dietil eter- alkol karışımı

eklenir Erlenin kapağı kapatılarak 5 dakika kuvvetli ccedilalkalanarak oumlrneğin erimesi sağlanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenerek buumlretteki ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile

pembe renk goumlzleninceye kadar titrasyona devam edilir Goumlzlenen pembe renk 30 saniye

suumlre ile kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N x100) m

N = Ayarlanan NaOH derişimi

V = Ayarlı NaOH iccedilin harcanan hacim ml

m = Alınan oumlrnek miktarı (g)

8

I 3 SUumlT VE KREMADA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

20 mL oumlrnek erlene tartılarak alınır Uumlzerine yaklaşık 50 ml su eklenerek iyice ccedilalkalanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye suumlresince

kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (mL)

M = Oumlrneğin ağırlığı (g)

9

I4 SUumlT TOZUNDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

Suumlt tozundan yağsız ise 10 g yarı yağlı ise 11 g yağlı ise 13 g tartılır Son hacim 100 ml

olacak şekilde saf su eklenir ve suumlt tozu ccediloumlzuumlnene kadar iyice karıştırılır Oluşan koumlpuumlk

kaybolana kadar bekletilir Ccediloumlzeltiden 10 ml alınarak erlene koyulur Ayni pipetle 10 ml su

alınarak erkene aktarılır 2-3 damla fenolftalein belirtecinden eklenir Buumlrete doldurulan

ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlzlenene kadar titre edilir Oluşan pembe

renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100 x SF ) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi ml

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

SF = Ccediloumlzeltinin hacmi 100 mlrsquoye tamamlanıp 10 mL alındığına goumlre 10010=10 kat

seyreltme yapılmış demektir

10

15 YOĞURT VE DONDURMADA ASİTLİK

TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi (NaOH)

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilmiş deney numunesinden 10 g bir erlene tartılır Oumlrneğin uumlzerine 40

ordmC deki saf sudan 50 ml eklenir 2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete

doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan

pembe renk 30 saniye suumlresince kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V= Harcanan ayarlı 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (ml)

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

11

2 pH

Elektrometrik olarak pH metre yardımıyla oumllccediluumlluumlr Sıvı maddeler ılduğu gibi katı maddeler

ise pHrsquoı noumltr olan saf su iccedilerisinde homojenize edildikten sonra 20 oCrsquode pH metrenin

elektrodu daldırılır ve değer sabitleninceye kadar beklenir Kolorimetrik youmlntemler de

vardır ancak artık kullanılmamaktadır

3 OumlZGUumlL AĞIRLIK

Yoğunluk (d)= kuumltle (m)hacim (v) prensibiyle Westphal terazisi veya Daldırma

aerometreleriyle veyahut sıvı maddeler en yaygın şekilde dansimetrelerle oumllccediluumlluumlr

a Suumltuumln oumlzguumll ağırlığı İnek suumltuumlnde1028 (1030)1032rsquodir Su 10 Suumlt yağı 0931

Proteini 1451 ve Şeker + Tuzları 1721rsquodir Şeker ve proteini alınamayacağına goumlre en

ccedilok yapılan hile yağı alıp su eklemektir Bu hile yapılacak yağ miktarı tayini ile ortaya

ccedilıkar

En az 250 ml lik mezuumlr 15 0Crsquode iyice karıştırılmış suumlt ile doldurulur

Laktodansimetre iccedilerisine yavaşccedila bırakılarak yuumlzmesi sağlanır Laktodansimetrenin

tepesinden hafifccedile ccedilevrilip bırakılmalı be yavaşlayınca değer okunmalıdır Okunan değer

doğrudan oumlzguumll ağırlığı verir Her 1 0C fazla ısı derecesi iccedilin 00002 eklenir (Oumlr 15

oCrsquode

d=1030 ise 16 oCrsquode 10302) eksik derece iccedilin ise aynı rakam ccedilıkarılır

Oumlzguumll ağırlıktan yararlanılarak Kuru madde ve hile amacıyla suumlte katılan su

miktarını tespit etmek muumlmkuumlnduumlr

Kuru Madde () Oumlz Ağ x 025 x Yağ + 014

Katılan Su () Kont Yağsız suumlt Kuru mad () ndash Şuumlpheli yağsız suumlt kuru

mad() x100 Kont Yağsız suumlt Kuru mad ()

12

4 YAĞ MİKTARI

a Gerber Youmlntemi Oumlnce kazeini eritmede kullanılan Suumllfirik asitin 1840 olan

yoğunluğu 1820rsquoye duumlşuumlruumlluumlr Bunun iccedilin 88 ml saf su uumlzerine 912 ml saf asit akan

musluk altında yavaş yavaş ilave edilir Bundan 10 ml alınarak (asit pipetiyle) Gerber

buumltirometresine (suumlt) konur Uumlzerine iyice kaıştırılan suumlt oumlrneğinden suumlt pipetiyle alınan 11

ml suumlt yavaş yavaş ilave edilir Suumltuumln berraklığını artırmak iccedilin ise 1 ml saf amil alkol ilave

edilerek buumltirometrenin tıpası kapatılır Yavaş hareketlerle suumlt ile asitin ccedilok ısınmadan

karışması sağlanır Sonra kazein tam olarak eriyinceye kadar karıştırmaya devam edilir

Gerber santrifuumljuumlne yerleştirilen buumltirometreler 65 oCrsquode 1100 ddk hızda 5 dakika suumlreyle

santrifuumlj edilir Santrifuumlj ısıtıcılı değil ise buumltirometreler aynı ısıdaki su banyosunda 30 dk

kadar tutulur Son olarak ince kısımda biriken yağın alt seviyesi ldquo0rdquo ccedilizgisine getirilerek

uumlst sınırdaki değer okunur Bu değer doğrudan yağ miktarını (mm) goumlsterir

5 KURU MADDE MİKTARI

Gravimetrik metot Oumlrnek iyice karıştırılır Sıvı maddeler ya kaynayan su banyosunda 30

dk kadar tutularak ya da iccedilerisine HCl ile yıkanmış kurutulmuş 20-30 g deniz kumu ile

karıştırılır Katı ve yarı katı maddeler biraz ufalandıktan sonra doğrudan analiz edilebilir

Oumlnce porselen kaplar veya ccedilukur hale getirilen aluminyum folyeler (daha pratiktir

ve desikatoumlrde soğutmaya gerek yoktur) 105 oCrsquode 30 dk kurutulur ve nem kapmadan

tartılarak uumlzerine 2-3 g oumlrnek (C) konarak tartılır (İlk tartım=A) 105 oCrsquodeki kurutma

dolabında 3 saat tutulur ccedilıkarılıp desikatoumlrde soğutulur ve hızla tartılır tekrar 105 oCrsquodeki

kurutma dolabında 1 saat tutulur ve tekrar tartılır Son tartım ile oumlnceki arasındaki fark 02

mgrsquodan az olunca son tartım (B) yapılır

KM A-B C x100

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 2: gıda kimyası temel deneyleri

2

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip18

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu) helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 19

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayinihelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA TAYİNİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip22

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

19-1 Tat-koku

19-2 Renk (TS6392)

19-3 Bulanıklık

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip26

20-1 EDTA ile sertlik tayini

20-2 Nitrit Tayini

20-3 Nitrat Tayini

20-4 Amonyak Tayini

20-5 Organik Madde Miktarı

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip29

21-1 Nessler deneyi

21-2 Kurşun Asetat deneyi

22 YUMURTA MUAYENELERİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip30

23 BAL MUAYENELERİhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33

23-1 Balda Şeker Tayini

23-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

23-3 Balda Asitlik Tayini

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

3

1 ASİTLİK Asitlik Cinsi

Oumlrneklerin titre edilebilen asitliği bazı asitlerin gram ağırlıkları cinsinden verilebilir

Malik Asit Cinsinden

Yumuşak ve sert ccedilekirdekli meyvelerden elde edilen uumlruumlnler iccedilin kullanılır Harcanan 1 ml

01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi 00067 g malik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam

01 N olarak hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOH in derişimi

00067 ile ccedilarpılıp 01 rsquoe boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOH in derişimi 00987 bulunmuşsa bu

değer

00987 x 00067 01= 0006613 olarak alınır

Laktik Asit Cinsinden

Fermente edilmiş suumlt uumlruumlnleri iccedilin kullanılır Harcanan 1 ml 01 N NaOH veya KOH

ccediloumlzeltisi 0009g laktik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak

hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquoin derişimi 0009 ile

ccedilarpılıp 01 rsquo e boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOH in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 0009 01= 0008883 olarak alınır

Tartarik Asit Cinsinden

Uumlzuumlm uumlruumlnleri iccedilin kullanılır Harcanan 1ml 01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi 00075 g

tartarik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak hazırlanamadığı iccedilin

hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 00075 ile ccedilarpılıp 01 rsquoe boumlluumlnuumlr

Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00075 01 = 0007402 olarak alınır

Sitrik Asit Cinsinden

Uumlzuumlmsuuml meyveler ve turunccedilgiller iccedilin kullanılır Harcanan 1ml 01 N NaOH veya KOH

ccediloumlzeltisi 00064 g sitrik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak

4

hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 00064 ile

ccedilarpılıp 01rsquoe boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00064 01= 0006317 olarak alınır

Oleik Asit Cinsinden

Ekstrakte edilen yağlardaki asitlik miktarı iccedilin kullanılır Harcanan 1ml 01 N NaOH veya

KOH ccediloumlzeltisi 00280 g oleik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak

hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 00280 ile

ccedilarpılıp 01 rsquoe boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00280 01= 0027636 olarak alınır

Asetik Asit Cinsinden

Turşu ve salamura uumlruumlnler iccedilin kullanılır Harcanan 1m 01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi

0006 g asetik aside eşdeğerdir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak hazırlanamadığı

iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 0006 ile ccedilarpılıp 01 rsquoe

boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 0006 01 = 00059622 olarak alınır

Suumllfuumlrik Asit Cinsinden

Harcanan 1 ml 01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi 00049 g suumllfuumlrik aside eşdeğerdir Deney

sırasında NaOH tam 01 N olarak hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış

NaOHrsquoin derişimi 00049 ile ccedilarpılıp 01 rsquo e boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOH in derişimi

00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00049 01= 0004836 olarak alınır

5

A Basit youmlntemler Suumltlerde uygundur

a Kaynatma Oumlzellikle ısı işlemi goumlrecek olan suumltlere uygulanır ve pratikte ldquoProvardquo diye

tanımlanır

İnek suumltuuml Koyun suumltuuml Keccedili suumltuuml Manda suumltuuml

Taze suumlt 8 117 85 86

Pıhtılaşan suumlt 1112 167 112 115

b Alkol deneyi Ccediliğ suumlt kabul uumlnitesinde pratiktir 5 ml suumlt +5 ml 68rsquolik alkol

Pıhtı parccedilaları ccedilok kuumlccediluumlk 8-85 SH Kuumlccediluumlk 85-9 Buumlyuumlk ve bariz 9 ve uumlzeri

c Alizarol testi 1 g alizarin 100 ml 68rsquolik etil alkol iccedilerisinde eritilir Bundan 2 ml +

2ml suumlt

Normal suumltte (65-75 SH ve 65 pH) kırmızı veya kırmzımsı kahverengi renk oluşur

Anormal suumltlerde ise asitlik derecesine goumlre pıhtılaşma ve kahverenginden sarıya kadar

renk değişimi goumlzlenir Oumlrn Krengi asitleşme başlangıcı (76-85 SH ve 64 pH) sarımsı

kahverengi (86-105 SH ve 63-61 pH) ise asitleşmiş suumltleri tanımlar

d Turnusol kağıdı Normal suumltlerde rengi değişmez asitte kırmızı alkalide mavi olur

B Titrasyon Youmlntemleri Uluslar arası birimi Laktik asit (100 ml suumltuuml veya suumlt

uumlruumlnuumlnuuml noumltralize eden N10 luk NaOH miktarıdır

Suumlt 25 ml suumlt + 2rsquolik Fenolfitaleinden (FF 96rsquolık etil alkolde) 2-3 damla ilave

edilerek karıştırılır ve 110 N NaOH ccedilingene pembesi renk elde edilinceye dek titre edilir

Harcanan NaOH miktarı yardımıyla La Miktarı hesaplanır

La=Harcanan N10 NaOH x 09 Oumlrnek miktarı (titrasyona tabi tutulan)

Suumlt tozu Homojen karışımdan 1 g suumlt tozu + 10 ml 50 oCrsquode saf su + FF + N10 NaOH ile

titrasyon

Krema yoğurt ayran Homojen karışımdan 9 g krema + 9 ml saf su+ 05 ml FF + N10

NaOH ile titrasyon Ax01=La (TS Krema le 0225 La (Tatlı krema) 0225-0670

La (Ekşi krema) Yoğurt 08-16 La Ayran 06-16 La )

Tereyağı Homojen karışımdan 5 g tereyağı + 15ml 96 alkol + 15 ml saf eter + 2 damla

1- lik FF + N10 NaOH ile titrasyon (GMT Sade tereyağı=le036 La mutfak T

le063 La)

Peynir 10 g peynir bir miktar saf su (40 0Crsquode) ile havanda ezilir ve iccedilerik 105 ml Lik

mezite alınır Havan aynı su ile iyice yıkanarak mezuumlre aktarılır 105 ml oluncaya kadar

aynı sudan ilave edilir Bu homojenizattan 25 ml alınarak titrasyon yapılır La= A x

036 veya tuumlm uumlruumlnlerde kullanılabilecek olan formuumllde olduğu gibi (TS Beyaz peynirde

La En fazla 3)

Birim Suumlt miktarı

(ml)

NaOH

normalitesi

Birim sonuccedil

(La)

Ccedilevirme

katsayıları

00225 La=

Normal Suumlt=

016-018

La Soxhelet- Henkel 25 N4 Ax009 1 SH 65-75 SH

Dornic 10 N9 A10 2225 D 16-18 D

Thoumlrner 9 N10 A10 25 T 1625-1875 T

6

11 KAVURMA YAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

Alkol - eter karışımı(yarı yarıya karıştırılmış ve noumltrleştirilmiş)

Ayarlı 01 N NaOH ccediloumlzeltisi

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

Deneyin Yapılışı

5 g yağ bir erlenin iccedilerisine tartılır Uumlzerine alkol ndash eter karışımından 25-30 ml eklenir

Kuvvetle ccedilalkalanarak yağın erimesi sağlanır Uumlzerine bir kaccedil damla fenolftalein ilave

edilerek buumlrete doldurulan 01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk

goumlzleninceye kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N ) x 100 m

V = Harcanan NaOH ccediloumlzeltisi hacmi (mL)

N = Ayarlı NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi

m = Numune ağırlığı (g)

7

1 2 TEREYAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

3 luumlk Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

97 lik etanol ve dietil eter karışımı (noumltrleştirilmiş)

Deneyin Yapılışı

Erlene 5 g tereyağı tartılarak alınır Uumlzerine 40 mL noumltrleştirilmiş dietil eter- alkol karışımı

eklenir Erlenin kapağı kapatılarak 5 dakika kuvvetli ccedilalkalanarak oumlrneğin erimesi sağlanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenerek buumlretteki ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile

pembe renk goumlzleninceye kadar titrasyona devam edilir Goumlzlenen pembe renk 30 saniye

suumlre ile kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N x100) m

N = Ayarlanan NaOH derişimi

V = Ayarlı NaOH iccedilin harcanan hacim ml

m = Alınan oumlrnek miktarı (g)

8

I 3 SUumlT VE KREMADA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

20 mL oumlrnek erlene tartılarak alınır Uumlzerine yaklaşık 50 ml su eklenerek iyice ccedilalkalanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye suumlresince

kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (mL)

M = Oumlrneğin ağırlığı (g)

9

I4 SUumlT TOZUNDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

Suumlt tozundan yağsız ise 10 g yarı yağlı ise 11 g yağlı ise 13 g tartılır Son hacim 100 ml

olacak şekilde saf su eklenir ve suumlt tozu ccediloumlzuumlnene kadar iyice karıştırılır Oluşan koumlpuumlk

kaybolana kadar bekletilir Ccediloumlzeltiden 10 ml alınarak erlene koyulur Ayni pipetle 10 ml su

alınarak erkene aktarılır 2-3 damla fenolftalein belirtecinden eklenir Buumlrete doldurulan

ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlzlenene kadar titre edilir Oluşan pembe

renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100 x SF ) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi ml

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

SF = Ccediloumlzeltinin hacmi 100 mlrsquoye tamamlanıp 10 mL alındığına goumlre 10010=10 kat

seyreltme yapılmış demektir

10

15 YOĞURT VE DONDURMADA ASİTLİK

TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi (NaOH)

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilmiş deney numunesinden 10 g bir erlene tartılır Oumlrneğin uumlzerine 40

ordmC deki saf sudan 50 ml eklenir 2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete

doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan

pembe renk 30 saniye suumlresince kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V= Harcanan ayarlı 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (ml)

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

11

2 pH

Elektrometrik olarak pH metre yardımıyla oumllccediluumlluumlr Sıvı maddeler ılduğu gibi katı maddeler

ise pHrsquoı noumltr olan saf su iccedilerisinde homojenize edildikten sonra 20 oCrsquode pH metrenin

elektrodu daldırılır ve değer sabitleninceye kadar beklenir Kolorimetrik youmlntemler de

vardır ancak artık kullanılmamaktadır

3 OumlZGUumlL AĞIRLIK

Yoğunluk (d)= kuumltle (m)hacim (v) prensibiyle Westphal terazisi veya Daldırma

aerometreleriyle veyahut sıvı maddeler en yaygın şekilde dansimetrelerle oumllccediluumlluumlr

a Suumltuumln oumlzguumll ağırlığı İnek suumltuumlnde1028 (1030)1032rsquodir Su 10 Suumlt yağı 0931

Proteini 1451 ve Şeker + Tuzları 1721rsquodir Şeker ve proteini alınamayacağına goumlre en

ccedilok yapılan hile yağı alıp su eklemektir Bu hile yapılacak yağ miktarı tayini ile ortaya

ccedilıkar

En az 250 ml lik mezuumlr 15 0Crsquode iyice karıştırılmış suumlt ile doldurulur

Laktodansimetre iccedilerisine yavaşccedila bırakılarak yuumlzmesi sağlanır Laktodansimetrenin

tepesinden hafifccedile ccedilevrilip bırakılmalı be yavaşlayınca değer okunmalıdır Okunan değer

doğrudan oumlzguumll ağırlığı verir Her 1 0C fazla ısı derecesi iccedilin 00002 eklenir (Oumlr 15

oCrsquode

d=1030 ise 16 oCrsquode 10302) eksik derece iccedilin ise aynı rakam ccedilıkarılır

Oumlzguumll ağırlıktan yararlanılarak Kuru madde ve hile amacıyla suumlte katılan su

miktarını tespit etmek muumlmkuumlnduumlr

Kuru Madde () Oumlz Ağ x 025 x Yağ + 014

Katılan Su () Kont Yağsız suumlt Kuru mad () ndash Şuumlpheli yağsız suumlt kuru

mad() x100 Kont Yağsız suumlt Kuru mad ()

12

4 YAĞ MİKTARI

a Gerber Youmlntemi Oumlnce kazeini eritmede kullanılan Suumllfirik asitin 1840 olan

yoğunluğu 1820rsquoye duumlşuumlruumlluumlr Bunun iccedilin 88 ml saf su uumlzerine 912 ml saf asit akan

musluk altında yavaş yavaş ilave edilir Bundan 10 ml alınarak (asit pipetiyle) Gerber

buumltirometresine (suumlt) konur Uumlzerine iyice kaıştırılan suumlt oumlrneğinden suumlt pipetiyle alınan 11

ml suumlt yavaş yavaş ilave edilir Suumltuumln berraklığını artırmak iccedilin ise 1 ml saf amil alkol ilave

edilerek buumltirometrenin tıpası kapatılır Yavaş hareketlerle suumlt ile asitin ccedilok ısınmadan

karışması sağlanır Sonra kazein tam olarak eriyinceye kadar karıştırmaya devam edilir

Gerber santrifuumljuumlne yerleştirilen buumltirometreler 65 oCrsquode 1100 ddk hızda 5 dakika suumlreyle

santrifuumlj edilir Santrifuumlj ısıtıcılı değil ise buumltirometreler aynı ısıdaki su banyosunda 30 dk

kadar tutulur Son olarak ince kısımda biriken yağın alt seviyesi ldquo0rdquo ccedilizgisine getirilerek

uumlst sınırdaki değer okunur Bu değer doğrudan yağ miktarını (mm) goumlsterir

5 KURU MADDE MİKTARI

Gravimetrik metot Oumlrnek iyice karıştırılır Sıvı maddeler ya kaynayan su banyosunda 30

dk kadar tutularak ya da iccedilerisine HCl ile yıkanmış kurutulmuş 20-30 g deniz kumu ile

karıştırılır Katı ve yarı katı maddeler biraz ufalandıktan sonra doğrudan analiz edilebilir

Oumlnce porselen kaplar veya ccedilukur hale getirilen aluminyum folyeler (daha pratiktir

ve desikatoumlrde soğutmaya gerek yoktur) 105 oCrsquode 30 dk kurutulur ve nem kapmadan

tartılarak uumlzerine 2-3 g oumlrnek (C) konarak tartılır (İlk tartım=A) 105 oCrsquodeki kurutma

dolabında 3 saat tutulur ccedilıkarılıp desikatoumlrde soğutulur ve hızla tartılır tekrar 105 oCrsquodeki

kurutma dolabında 1 saat tutulur ve tekrar tartılır Son tartım ile oumlnceki arasındaki fark 02

mgrsquodan az olunca son tartım (B) yapılır

KM A-B C x100

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 3: gıda kimyası temel deneyleri

3

1 ASİTLİK Asitlik Cinsi

Oumlrneklerin titre edilebilen asitliği bazı asitlerin gram ağırlıkları cinsinden verilebilir

Malik Asit Cinsinden

Yumuşak ve sert ccedilekirdekli meyvelerden elde edilen uumlruumlnler iccedilin kullanılır Harcanan 1 ml

01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi 00067 g malik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam

01 N olarak hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOH in derişimi

00067 ile ccedilarpılıp 01 rsquoe boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOH in derişimi 00987 bulunmuşsa bu

değer

00987 x 00067 01= 0006613 olarak alınır

Laktik Asit Cinsinden

Fermente edilmiş suumlt uumlruumlnleri iccedilin kullanılır Harcanan 1 ml 01 N NaOH veya KOH

ccediloumlzeltisi 0009g laktik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak

hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquoin derişimi 0009 ile

ccedilarpılıp 01 rsquo e boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOH in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 0009 01= 0008883 olarak alınır

Tartarik Asit Cinsinden

Uumlzuumlm uumlruumlnleri iccedilin kullanılır Harcanan 1ml 01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi 00075 g

tartarik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak hazırlanamadığı iccedilin

hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 00075 ile ccedilarpılıp 01 rsquoe boumlluumlnuumlr

Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00075 01 = 0007402 olarak alınır

Sitrik Asit Cinsinden

Uumlzuumlmsuuml meyveler ve turunccedilgiller iccedilin kullanılır Harcanan 1ml 01 N NaOH veya KOH

ccediloumlzeltisi 00064 g sitrik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak

4

hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 00064 ile

ccedilarpılıp 01rsquoe boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00064 01= 0006317 olarak alınır

Oleik Asit Cinsinden

Ekstrakte edilen yağlardaki asitlik miktarı iccedilin kullanılır Harcanan 1ml 01 N NaOH veya

KOH ccediloumlzeltisi 00280 g oleik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak

hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 00280 ile

ccedilarpılıp 01 rsquoe boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00280 01= 0027636 olarak alınır

Asetik Asit Cinsinden

Turşu ve salamura uumlruumlnler iccedilin kullanılır Harcanan 1m 01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi

0006 g asetik aside eşdeğerdir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak hazırlanamadığı

iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 0006 ile ccedilarpılıp 01 rsquoe

boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 0006 01 = 00059622 olarak alınır

Suumllfuumlrik Asit Cinsinden

Harcanan 1 ml 01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi 00049 g suumllfuumlrik aside eşdeğerdir Deney

sırasında NaOH tam 01 N olarak hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış

NaOHrsquoin derişimi 00049 ile ccedilarpılıp 01 rsquo e boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOH in derişimi

00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00049 01= 0004836 olarak alınır

5

A Basit youmlntemler Suumltlerde uygundur

a Kaynatma Oumlzellikle ısı işlemi goumlrecek olan suumltlere uygulanır ve pratikte ldquoProvardquo diye

tanımlanır

İnek suumltuuml Koyun suumltuuml Keccedili suumltuuml Manda suumltuuml

Taze suumlt 8 117 85 86

Pıhtılaşan suumlt 1112 167 112 115

b Alkol deneyi Ccediliğ suumlt kabul uumlnitesinde pratiktir 5 ml suumlt +5 ml 68rsquolik alkol

Pıhtı parccedilaları ccedilok kuumlccediluumlk 8-85 SH Kuumlccediluumlk 85-9 Buumlyuumlk ve bariz 9 ve uumlzeri

c Alizarol testi 1 g alizarin 100 ml 68rsquolik etil alkol iccedilerisinde eritilir Bundan 2 ml +

2ml suumlt

Normal suumltte (65-75 SH ve 65 pH) kırmızı veya kırmzımsı kahverengi renk oluşur

Anormal suumltlerde ise asitlik derecesine goumlre pıhtılaşma ve kahverenginden sarıya kadar

renk değişimi goumlzlenir Oumlrn Krengi asitleşme başlangıcı (76-85 SH ve 64 pH) sarımsı

kahverengi (86-105 SH ve 63-61 pH) ise asitleşmiş suumltleri tanımlar

d Turnusol kağıdı Normal suumltlerde rengi değişmez asitte kırmızı alkalide mavi olur

B Titrasyon Youmlntemleri Uluslar arası birimi Laktik asit (100 ml suumltuuml veya suumlt

uumlruumlnuumlnuuml noumltralize eden N10 luk NaOH miktarıdır

Suumlt 25 ml suumlt + 2rsquolik Fenolfitaleinden (FF 96rsquolık etil alkolde) 2-3 damla ilave

edilerek karıştırılır ve 110 N NaOH ccedilingene pembesi renk elde edilinceye dek titre edilir

Harcanan NaOH miktarı yardımıyla La Miktarı hesaplanır

La=Harcanan N10 NaOH x 09 Oumlrnek miktarı (titrasyona tabi tutulan)

Suumlt tozu Homojen karışımdan 1 g suumlt tozu + 10 ml 50 oCrsquode saf su + FF + N10 NaOH ile

titrasyon

Krema yoğurt ayran Homojen karışımdan 9 g krema + 9 ml saf su+ 05 ml FF + N10

NaOH ile titrasyon Ax01=La (TS Krema le 0225 La (Tatlı krema) 0225-0670

La (Ekşi krema) Yoğurt 08-16 La Ayran 06-16 La )

Tereyağı Homojen karışımdan 5 g tereyağı + 15ml 96 alkol + 15 ml saf eter + 2 damla

1- lik FF + N10 NaOH ile titrasyon (GMT Sade tereyağı=le036 La mutfak T

le063 La)

Peynir 10 g peynir bir miktar saf su (40 0Crsquode) ile havanda ezilir ve iccedilerik 105 ml Lik

mezite alınır Havan aynı su ile iyice yıkanarak mezuumlre aktarılır 105 ml oluncaya kadar

aynı sudan ilave edilir Bu homojenizattan 25 ml alınarak titrasyon yapılır La= A x

036 veya tuumlm uumlruumlnlerde kullanılabilecek olan formuumllde olduğu gibi (TS Beyaz peynirde

La En fazla 3)

Birim Suumlt miktarı

(ml)

NaOH

normalitesi

Birim sonuccedil

(La)

Ccedilevirme

katsayıları

00225 La=

Normal Suumlt=

016-018

La Soxhelet- Henkel 25 N4 Ax009 1 SH 65-75 SH

Dornic 10 N9 A10 2225 D 16-18 D

Thoumlrner 9 N10 A10 25 T 1625-1875 T

6

11 KAVURMA YAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

Alkol - eter karışımı(yarı yarıya karıştırılmış ve noumltrleştirilmiş)

Ayarlı 01 N NaOH ccediloumlzeltisi

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

Deneyin Yapılışı

5 g yağ bir erlenin iccedilerisine tartılır Uumlzerine alkol ndash eter karışımından 25-30 ml eklenir

Kuvvetle ccedilalkalanarak yağın erimesi sağlanır Uumlzerine bir kaccedil damla fenolftalein ilave

edilerek buumlrete doldurulan 01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk

goumlzleninceye kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N ) x 100 m

V = Harcanan NaOH ccediloumlzeltisi hacmi (mL)

N = Ayarlı NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi

m = Numune ağırlığı (g)

7

1 2 TEREYAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

3 luumlk Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

97 lik etanol ve dietil eter karışımı (noumltrleştirilmiş)

Deneyin Yapılışı

Erlene 5 g tereyağı tartılarak alınır Uumlzerine 40 mL noumltrleştirilmiş dietil eter- alkol karışımı

eklenir Erlenin kapağı kapatılarak 5 dakika kuvvetli ccedilalkalanarak oumlrneğin erimesi sağlanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenerek buumlretteki ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile

pembe renk goumlzleninceye kadar titrasyona devam edilir Goumlzlenen pembe renk 30 saniye

suumlre ile kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N x100) m

N = Ayarlanan NaOH derişimi

V = Ayarlı NaOH iccedilin harcanan hacim ml

m = Alınan oumlrnek miktarı (g)

8

I 3 SUumlT VE KREMADA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

20 mL oumlrnek erlene tartılarak alınır Uumlzerine yaklaşık 50 ml su eklenerek iyice ccedilalkalanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye suumlresince

kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (mL)

M = Oumlrneğin ağırlığı (g)

9

I4 SUumlT TOZUNDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

Suumlt tozundan yağsız ise 10 g yarı yağlı ise 11 g yağlı ise 13 g tartılır Son hacim 100 ml

olacak şekilde saf su eklenir ve suumlt tozu ccediloumlzuumlnene kadar iyice karıştırılır Oluşan koumlpuumlk

kaybolana kadar bekletilir Ccediloumlzeltiden 10 ml alınarak erlene koyulur Ayni pipetle 10 ml su

alınarak erkene aktarılır 2-3 damla fenolftalein belirtecinden eklenir Buumlrete doldurulan

ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlzlenene kadar titre edilir Oluşan pembe

renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100 x SF ) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi ml

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

SF = Ccediloumlzeltinin hacmi 100 mlrsquoye tamamlanıp 10 mL alındığına goumlre 10010=10 kat

seyreltme yapılmış demektir

10

15 YOĞURT VE DONDURMADA ASİTLİK

TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi (NaOH)

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilmiş deney numunesinden 10 g bir erlene tartılır Oumlrneğin uumlzerine 40

ordmC deki saf sudan 50 ml eklenir 2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete

doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan

pembe renk 30 saniye suumlresince kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V= Harcanan ayarlı 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (ml)

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

11

2 pH

Elektrometrik olarak pH metre yardımıyla oumllccediluumlluumlr Sıvı maddeler ılduğu gibi katı maddeler

ise pHrsquoı noumltr olan saf su iccedilerisinde homojenize edildikten sonra 20 oCrsquode pH metrenin

elektrodu daldırılır ve değer sabitleninceye kadar beklenir Kolorimetrik youmlntemler de

vardır ancak artık kullanılmamaktadır

3 OumlZGUumlL AĞIRLIK

Yoğunluk (d)= kuumltle (m)hacim (v) prensibiyle Westphal terazisi veya Daldırma

aerometreleriyle veyahut sıvı maddeler en yaygın şekilde dansimetrelerle oumllccediluumlluumlr

a Suumltuumln oumlzguumll ağırlığı İnek suumltuumlnde1028 (1030)1032rsquodir Su 10 Suumlt yağı 0931

Proteini 1451 ve Şeker + Tuzları 1721rsquodir Şeker ve proteini alınamayacağına goumlre en

ccedilok yapılan hile yağı alıp su eklemektir Bu hile yapılacak yağ miktarı tayini ile ortaya

ccedilıkar

En az 250 ml lik mezuumlr 15 0Crsquode iyice karıştırılmış suumlt ile doldurulur

Laktodansimetre iccedilerisine yavaşccedila bırakılarak yuumlzmesi sağlanır Laktodansimetrenin

tepesinden hafifccedile ccedilevrilip bırakılmalı be yavaşlayınca değer okunmalıdır Okunan değer

doğrudan oumlzguumll ağırlığı verir Her 1 0C fazla ısı derecesi iccedilin 00002 eklenir (Oumlr 15

oCrsquode

d=1030 ise 16 oCrsquode 10302) eksik derece iccedilin ise aynı rakam ccedilıkarılır

Oumlzguumll ağırlıktan yararlanılarak Kuru madde ve hile amacıyla suumlte katılan su

miktarını tespit etmek muumlmkuumlnduumlr

Kuru Madde () Oumlz Ağ x 025 x Yağ + 014

Katılan Su () Kont Yağsız suumlt Kuru mad () ndash Şuumlpheli yağsız suumlt kuru

mad() x100 Kont Yağsız suumlt Kuru mad ()

12

4 YAĞ MİKTARI

a Gerber Youmlntemi Oumlnce kazeini eritmede kullanılan Suumllfirik asitin 1840 olan

yoğunluğu 1820rsquoye duumlşuumlruumlluumlr Bunun iccedilin 88 ml saf su uumlzerine 912 ml saf asit akan

musluk altında yavaş yavaş ilave edilir Bundan 10 ml alınarak (asit pipetiyle) Gerber

buumltirometresine (suumlt) konur Uumlzerine iyice kaıştırılan suumlt oumlrneğinden suumlt pipetiyle alınan 11

ml suumlt yavaş yavaş ilave edilir Suumltuumln berraklığını artırmak iccedilin ise 1 ml saf amil alkol ilave

edilerek buumltirometrenin tıpası kapatılır Yavaş hareketlerle suumlt ile asitin ccedilok ısınmadan

karışması sağlanır Sonra kazein tam olarak eriyinceye kadar karıştırmaya devam edilir

Gerber santrifuumljuumlne yerleştirilen buumltirometreler 65 oCrsquode 1100 ddk hızda 5 dakika suumlreyle

santrifuumlj edilir Santrifuumlj ısıtıcılı değil ise buumltirometreler aynı ısıdaki su banyosunda 30 dk

kadar tutulur Son olarak ince kısımda biriken yağın alt seviyesi ldquo0rdquo ccedilizgisine getirilerek

uumlst sınırdaki değer okunur Bu değer doğrudan yağ miktarını (mm) goumlsterir

5 KURU MADDE MİKTARI

Gravimetrik metot Oumlrnek iyice karıştırılır Sıvı maddeler ya kaynayan su banyosunda 30

dk kadar tutularak ya da iccedilerisine HCl ile yıkanmış kurutulmuş 20-30 g deniz kumu ile

karıştırılır Katı ve yarı katı maddeler biraz ufalandıktan sonra doğrudan analiz edilebilir

Oumlnce porselen kaplar veya ccedilukur hale getirilen aluminyum folyeler (daha pratiktir

ve desikatoumlrde soğutmaya gerek yoktur) 105 oCrsquode 30 dk kurutulur ve nem kapmadan

tartılarak uumlzerine 2-3 g oumlrnek (C) konarak tartılır (İlk tartım=A) 105 oCrsquodeki kurutma

dolabında 3 saat tutulur ccedilıkarılıp desikatoumlrde soğutulur ve hızla tartılır tekrar 105 oCrsquodeki

kurutma dolabında 1 saat tutulur ve tekrar tartılır Son tartım ile oumlnceki arasındaki fark 02

mgrsquodan az olunca son tartım (B) yapılır

KM A-B C x100

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 4: gıda kimyası temel deneyleri

4

hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 00064 ile

ccedilarpılıp 01rsquoe boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00064 01= 0006317 olarak alınır

Oleik Asit Cinsinden

Ekstrakte edilen yağlardaki asitlik miktarı iccedilin kullanılır Harcanan 1ml 01 N NaOH veya

KOH ccediloumlzeltisi 00280 g oleik aside eşittir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak

hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 00280 ile

ccedilarpılıp 01 rsquoe boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00280 01= 0027636 olarak alınır

Asetik Asit Cinsinden

Turşu ve salamura uumlruumlnler iccedilin kullanılır Harcanan 1m 01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi

0006 g asetik aside eşdeğerdir Deney sırasında NaOH tam 01 N olarak hazırlanamadığı

iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış NaOHrsquo in derişimi 0006 ile ccedilarpılıp 01 rsquoe

boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOHrsquo in derişimi 00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 0006 01 = 00059622 olarak alınır

Suumllfuumlrik Asit Cinsinden

Harcanan 1 ml 01 N NaOH veya KOH ccediloumlzeltisi 00049 g suumllfuumlrik aside eşdeğerdir Deney

sırasında NaOH tam 01 N olarak hazırlanamadığı iccedilin hesaplama yapılırken ayarı yapılmış

NaOHrsquoin derişimi 00049 ile ccedilarpılıp 01 rsquo e boumlluumlnuumlr Oumlrneğin ayarlı NaOH in derişimi

00987 bulunmuşsa bu değer

00987 x 00049 01= 0004836 olarak alınır

5

A Basit youmlntemler Suumltlerde uygundur

a Kaynatma Oumlzellikle ısı işlemi goumlrecek olan suumltlere uygulanır ve pratikte ldquoProvardquo diye

tanımlanır

İnek suumltuuml Koyun suumltuuml Keccedili suumltuuml Manda suumltuuml

Taze suumlt 8 117 85 86

Pıhtılaşan suumlt 1112 167 112 115

b Alkol deneyi Ccediliğ suumlt kabul uumlnitesinde pratiktir 5 ml suumlt +5 ml 68rsquolik alkol

Pıhtı parccedilaları ccedilok kuumlccediluumlk 8-85 SH Kuumlccediluumlk 85-9 Buumlyuumlk ve bariz 9 ve uumlzeri

c Alizarol testi 1 g alizarin 100 ml 68rsquolik etil alkol iccedilerisinde eritilir Bundan 2 ml +

2ml suumlt

Normal suumltte (65-75 SH ve 65 pH) kırmızı veya kırmzımsı kahverengi renk oluşur

Anormal suumltlerde ise asitlik derecesine goumlre pıhtılaşma ve kahverenginden sarıya kadar

renk değişimi goumlzlenir Oumlrn Krengi asitleşme başlangıcı (76-85 SH ve 64 pH) sarımsı

kahverengi (86-105 SH ve 63-61 pH) ise asitleşmiş suumltleri tanımlar

d Turnusol kağıdı Normal suumltlerde rengi değişmez asitte kırmızı alkalide mavi olur

B Titrasyon Youmlntemleri Uluslar arası birimi Laktik asit (100 ml suumltuuml veya suumlt

uumlruumlnuumlnuuml noumltralize eden N10 luk NaOH miktarıdır

Suumlt 25 ml suumlt + 2rsquolik Fenolfitaleinden (FF 96rsquolık etil alkolde) 2-3 damla ilave

edilerek karıştırılır ve 110 N NaOH ccedilingene pembesi renk elde edilinceye dek titre edilir

Harcanan NaOH miktarı yardımıyla La Miktarı hesaplanır

La=Harcanan N10 NaOH x 09 Oumlrnek miktarı (titrasyona tabi tutulan)

Suumlt tozu Homojen karışımdan 1 g suumlt tozu + 10 ml 50 oCrsquode saf su + FF + N10 NaOH ile

titrasyon

Krema yoğurt ayran Homojen karışımdan 9 g krema + 9 ml saf su+ 05 ml FF + N10

NaOH ile titrasyon Ax01=La (TS Krema le 0225 La (Tatlı krema) 0225-0670

La (Ekşi krema) Yoğurt 08-16 La Ayran 06-16 La )

Tereyağı Homojen karışımdan 5 g tereyağı + 15ml 96 alkol + 15 ml saf eter + 2 damla

1- lik FF + N10 NaOH ile titrasyon (GMT Sade tereyağı=le036 La mutfak T

le063 La)

Peynir 10 g peynir bir miktar saf su (40 0Crsquode) ile havanda ezilir ve iccedilerik 105 ml Lik

mezite alınır Havan aynı su ile iyice yıkanarak mezuumlre aktarılır 105 ml oluncaya kadar

aynı sudan ilave edilir Bu homojenizattan 25 ml alınarak titrasyon yapılır La= A x

036 veya tuumlm uumlruumlnlerde kullanılabilecek olan formuumllde olduğu gibi (TS Beyaz peynirde

La En fazla 3)

Birim Suumlt miktarı

(ml)

NaOH

normalitesi

Birim sonuccedil

(La)

Ccedilevirme

katsayıları

00225 La=

Normal Suumlt=

016-018

La Soxhelet- Henkel 25 N4 Ax009 1 SH 65-75 SH

Dornic 10 N9 A10 2225 D 16-18 D

Thoumlrner 9 N10 A10 25 T 1625-1875 T

6

11 KAVURMA YAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

Alkol - eter karışımı(yarı yarıya karıştırılmış ve noumltrleştirilmiş)

Ayarlı 01 N NaOH ccediloumlzeltisi

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

Deneyin Yapılışı

5 g yağ bir erlenin iccedilerisine tartılır Uumlzerine alkol ndash eter karışımından 25-30 ml eklenir

Kuvvetle ccedilalkalanarak yağın erimesi sağlanır Uumlzerine bir kaccedil damla fenolftalein ilave

edilerek buumlrete doldurulan 01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk

goumlzleninceye kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N ) x 100 m

V = Harcanan NaOH ccediloumlzeltisi hacmi (mL)

N = Ayarlı NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi

m = Numune ağırlığı (g)

7

1 2 TEREYAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

3 luumlk Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

97 lik etanol ve dietil eter karışımı (noumltrleştirilmiş)

Deneyin Yapılışı

Erlene 5 g tereyağı tartılarak alınır Uumlzerine 40 mL noumltrleştirilmiş dietil eter- alkol karışımı

eklenir Erlenin kapağı kapatılarak 5 dakika kuvvetli ccedilalkalanarak oumlrneğin erimesi sağlanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenerek buumlretteki ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile

pembe renk goumlzleninceye kadar titrasyona devam edilir Goumlzlenen pembe renk 30 saniye

suumlre ile kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N x100) m

N = Ayarlanan NaOH derişimi

V = Ayarlı NaOH iccedilin harcanan hacim ml

m = Alınan oumlrnek miktarı (g)

8

I 3 SUumlT VE KREMADA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

20 mL oumlrnek erlene tartılarak alınır Uumlzerine yaklaşık 50 ml su eklenerek iyice ccedilalkalanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye suumlresince

kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (mL)

M = Oumlrneğin ağırlığı (g)

9

I4 SUumlT TOZUNDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

Suumlt tozundan yağsız ise 10 g yarı yağlı ise 11 g yağlı ise 13 g tartılır Son hacim 100 ml

olacak şekilde saf su eklenir ve suumlt tozu ccediloumlzuumlnene kadar iyice karıştırılır Oluşan koumlpuumlk

kaybolana kadar bekletilir Ccediloumlzeltiden 10 ml alınarak erlene koyulur Ayni pipetle 10 ml su

alınarak erkene aktarılır 2-3 damla fenolftalein belirtecinden eklenir Buumlrete doldurulan

ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlzlenene kadar titre edilir Oluşan pembe

renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100 x SF ) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi ml

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

SF = Ccediloumlzeltinin hacmi 100 mlrsquoye tamamlanıp 10 mL alındığına goumlre 10010=10 kat

seyreltme yapılmış demektir

10

15 YOĞURT VE DONDURMADA ASİTLİK

TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi (NaOH)

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilmiş deney numunesinden 10 g bir erlene tartılır Oumlrneğin uumlzerine 40

ordmC deki saf sudan 50 ml eklenir 2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete

doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan

pembe renk 30 saniye suumlresince kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V= Harcanan ayarlı 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (ml)

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

11

2 pH

Elektrometrik olarak pH metre yardımıyla oumllccediluumlluumlr Sıvı maddeler ılduğu gibi katı maddeler

ise pHrsquoı noumltr olan saf su iccedilerisinde homojenize edildikten sonra 20 oCrsquode pH metrenin

elektrodu daldırılır ve değer sabitleninceye kadar beklenir Kolorimetrik youmlntemler de

vardır ancak artık kullanılmamaktadır

3 OumlZGUumlL AĞIRLIK

Yoğunluk (d)= kuumltle (m)hacim (v) prensibiyle Westphal terazisi veya Daldırma

aerometreleriyle veyahut sıvı maddeler en yaygın şekilde dansimetrelerle oumllccediluumlluumlr

a Suumltuumln oumlzguumll ağırlığı İnek suumltuumlnde1028 (1030)1032rsquodir Su 10 Suumlt yağı 0931

Proteini 1451 ve Şeker + Tuzları 1721rsquodir Şeker ve proteini alınamayacağına goumlre en

ccedilok yapılan hile yağı alıp su eklemektir Bu hile yapılacak yağ miktarı tayini ile ortaya

ccedilıkar

En az 250 ml lik mezuumlr 15 0Crsquode iyice karıştırılmış suumlt ile doldurulur

Laktodansimetre iccedilerisine yavaşccedila bırakılarak yuumlzmesi sağlanır Laktodansimetrenin

tepesinden hafifccedile ccedilevrilip bırakılmalı be yavaşlayınca değer okunmalıdır Okunan değer

doğrudan oumlzguumll ağırlığı verir Her 1 0C fazla ısı derecesi iccedilin 00002 eklenir (Oumlr 15

oCrsquode

d=1030 ise 16 oCrsquode 10302) eksik derece iccedilin ise aynı rakam ccedilıkarılır

Oumlzguumll ağırlıktan yararlanılarak Kuru madde ve hile amacıyla suumlte katılan su

miktarını tespit etmek muumlmkuumlnduumlr

Kuru Madde () Oumlz Ağ x 025 x Yağ + 014

Katılan Su () Kont Yağsız suumlt Kuru mad () ndash Şuumlpheli yağsız suumlt kuru

mad() x100 Kont Yağsız suumlt Kuru mad ()

12

4 YAĞ MİKTARI

a Gerber Youmlntemi Oumlnce kazeini eritmede kullanılan Suumllfirik asitin 1840 olan

yoğunluğu 1820rsquoye duumlşuumlruumlluumlr Bunun iccedilin 88 ml saf su uumlzerine 912 ml saf asit akan

musluk altında yavaş yavaş ilave edilir Bundan 10 ml alınarak (asit pipetiyle) Gerber

buumltirometresine (suumlt) konur Uumlzerine iyice kaıştırılan suumlt oumlrneğinden suumlt pipetiyle alınan 11

ml suumlt yavaş yavaş ilave edilir Suumltuumln berraklığını artırmak iccedilin ise 1 ml saf amil alkol ilave

edilerek buumltirometrenin tıpası kapatılır Yavaş hareketlerle suumlt ile asitin ccedilok ısınmadan

karışması sağlanır Sonra kazein tam olarak eriyinceye kadar karıştırmaya devam edilir

Gerber santrifuumljuumlne yerleştirilen buumltirometreler 65 oCrsquode 1100 ddk hızda 5 dakika suumlreyle

santrifuumlj edilir Santrifuumlj ısıtıcılı değil ise buumltirometreler aynı ısıdaki su banyosunda 30 dk

kadar tutulur Son olarak ince kısımda biriken yağın alt seviyesi ldquo0rdquo ccedilizgisine getirilerek

uumlst sınırdaki değer okunur Bu değer doğrudan yağ miktarını (mm) goumlsterir

5 KURU MADDE MİKTARI

Gravimetrik metot Oumlrnek iyice karıştırılır Sıvı maddeler ya kaynayan su banyosunda 30

dk kadar tutularak ya da iccedilerisine HCl ile yıkanmış kurutulmuş 20-30 g deniz kumu ile

karıştırılır Katı ve yarı katı maddeler biraz ufalandıktan sonra doğrudan analiz edilebilir

Oumlnce porselen kaplar veya ccedilukur hale getirilen aluminyum folyeler (daha pratiktir

ve desikatoumlrde soğutmaya gerek yoktur) 105 oCrsquode 30 dk kurutulur ve nem kapmadan

tartılarak uumlzerine 2-3 g oumlrnek (C) konarak tartılır (İlk tartım=A) 105 oCrsquodeki kurutma

dolabında 3 saat tutulur ccedilıkarılıp desikatoumlrde soğutulur ve hızla tartılır tekrar 105 oCrsquodeki

kurutma dolabında 1 saat tutulur ve tekrar tartılır Son tartım ile oumlnceki arasındaki fark 02

mgrsquodan az olunca son tartım (B) yapılır

KM A-B C x100

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 5: gıda kimyası temel deneyleri

5

A Basit youmlntemler Suumltlerde uygundur

a Kaynatma Oumlzellikle ısı işlemi goumlrecek olan suumltlere uygulanır ve pratikte ldquoProvardquo diye

tanımlanır

İnek suumltuuml Koyun suumltuuml Keccedili suumltuuml Manda suumltuuml

Taze suumlt 8 117 85 86

Pıhtılaşan suumlt 1112 167 112 115

b Alkol deneyi Ccediliğ suumlt kabul uumlnitesinde pratiktir 5 ml suumlt +5 ml 68rsquolik alkol

Pıhtı parccedilaları ccedilok kuumlccediluumlk 8-85 SH Kuumlccediluumlk 85-9 Buumlyuumlk ve bariz 9 ve uumlzeri

c Alizarol testi 1 g alizarin 100 ml 68rsquolik etil alkol iccedilerisinde eritilir Bundan 2 ml +

2ml suumlt

Normal suumltte (65-75 SH ve 65 pH) kırmızı veya kırmzımsı kahverengi renk oluşur

Anormal suumltlerde ise asitlik derecesine goumlre pıhtılaşma ve kahverenginden sarıya kadar

renk değişimi goumlzlenir Oumlrn Krengi asitleşme başlangıcı (76-85 SH ve 64 pH) sarımsı

kahverengi (86-105 SH ve 63-61 pH) ise asitleşmiş suumltleri tanımlar

d Turnusol kağıdı Normal suumltlerde rengi değişmez asitte kırmızı alkalide mavi olur

B Titrasyon Youmlntemleri Uluslar arası birimi Laktik asit (100 ml suumltuuml veya suumlt

uumlruumlnuumlnuuml noumltralize eden N10 luk NaOH miktarıdır

Suumlt 25 ml suumlt + 2rsquolik Fenolfitaleinden (FF 96rsquolık etil alkolde) 2-3 damla ilave

edilerek karıştırılır ve 110 N NaOH ccedilingene pembesi renk elde edilinceye dek titre edilir

Harcanan NaOH miktarı yardımıyla La Miktarı hesaplanır

La=Harcanan N10 NaOH x 09 Oumlrnek miktarı (titrasyona tabi tutulan)

Suumlt tozu Homojen karışımdan 1 g suumlt tozu + 10 ml 50 oCrsquode saf su + FF + N10 NaOH ile

titrasyon

Krema yoğurt ayran Homojen karışımdan 9 g krema + 9 ml saf su+ 05 ml FF + N10

NaOH ile titrasyon Ax01=La (TS Krema le 0225 La (Tatlı krema) 0225-0670

La (Ekşi krema) Yoğurt 08-16 La Ayran 06-16 La )

Tereyağı Homojen karışımdan 5 g tereyağı + 15ml 96 alkol + 15 ml saf eter + 2 damla

1- lik FF + N10 NaOH ile titrasyon (GMT Sade tereyağı=le036 La mutfak T

le063 La)

Peynir 10 g peynir bir miktar saf su (40 0Crsquode) ile havanda ezilir ve iccedilerik 105 ml Lik

mezite alınır Havan aynı su ile iyice yıkanarak mezuumlre aktarılır 105 ml oluncaya kadar

aynı sudan ilave edilir Bu homojenizattan 25 ml alınarak titrasyon yapılır La= A x

036 veya tuumlm uumlruumlnlerde kullanılabilecek olan formuumllde olduğu gibi (TS Beyaz peynirde

La En fazla 3)

Birim Suumlt miktarı

(ml)

NaOH

normalitesi

Birim sonuccedil

(La)

Ccedilevirme

katsayıları

00225 La=

Normal Suumlt=

016-018

La Soxhelet- Henkel 25 N4 Ax009 1 SH 65-75 SH

Dornic 10 N9 A10 2225 D 16-18 D

Thoumlrner 9 N10 A10 25 T 1625-1875 T

6

11 KAVURMA YAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

Alkol - eter karışımı(yarı yarıya karıştırılmış ve noumltrleştirilmiş)

Ayarlı 01 N NaOH ccediloumlzeltisi

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

Deneyin Yapılışı

5 g yağ bir erlenin iccedilerisine tartılır Uumlzerine alkol ndash eter karışımından 25-30 ml eklenir

Kuvvetle ccedilalkalanarak yağın erimesi sağlanır Uumlzerine bir kaccedil damla fenolftalein ilave

edilerek buumlrete doldurulan 01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk

goumlzleninceye kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N ) x 100 m

V = Harcanan NaOH ccediloumlzeltisi hacmi (mL)

N = Ayarlı NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi

m = Numune ağırlığı (g)

7

1 2 TEREYAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

3 luumlk Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

97 lik etanol ve dietil eter karışımı (noumltrleştirilmiş)

Deneyin Yapılışı

Erlene 5 g tereyağı tartılarak alınır Uumlzerine 40 mL noumltrleştirilmiş dietil eter- alkol karışımı

eklenir Erlenin kapağı kapatılarak 5 dakika kuvvetli ccedilalkalanarak oumlrneğin erimesi sağlanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenerek buumlretteki ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile

pembe renk goumlzleninceye kadar titrasyona devam edilir Goumlzlenen pembe renk 30 saniye

suumlre ile kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N x100) m

N = Ayarlanan NaOH derişimi

V = Ayarlı NaOH iccedilin harcanan hacim ml

m = Alınan oumlrnek miktarı (g)

8

I 3 SUumlT VE KREMADA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

20 mL oumlrnek erlene tartılarak alınır Uumlzerine yaklaşık 50 ml su eklenerek iyice ccedilalkalanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye suumlresince

kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (mL)

M = Oumlrneğin ağırlığı (g)

9

I4 SUumlT TOZUNDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

Suumlt tozundan yağsız ise 10 g yarı yağlı ise 11 g yağlı ise 13 g tartılır Son hacim 100 ml

olacak şekilde saf su eklenir ve suumlt tozu ccediloumlzuumlnene kadar iyice karıştırılır Oluşan koumlpuumlk

kaybolana kadar bekletilir Ccediloumlzeltiden 10 ml alınarak erlene koyulur Ayni pipetle 10 ml su

alınarak erkene aktarılır 2-3 damla fenolftalein belirtecinden eklenir Buumlrete doldurulan

ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlzlenene kadar titre edilir Oluşan pembe

renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100 x SF ) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi ml

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

SF = Ccediloumlzeltinin hacmi 100 mlrsquoye tamamlanıp 10 mL alındığına goumlre 10010=10 kat

seyreltme yapılmış demektir

10

15 YOĞURT VE DONDURMADA ASİTLİK

TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi (NaOH)

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilmiş deney numunesinden 10 g bir erlene tartılır Oumlrneğin uumlzerine 40

ordmC deki saf sudan 50 ml eklenir 2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete

doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan

pembe renk 30 saniye suumlresince kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V= Harcanan ayarlı 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (ml)

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

11

2 pH

Elektrometrik olarak pH metre yardımıyla oumllccediluumlluumlr Sıvı maddeler ılduğu gibi katı maddeler

ise pHrsquoı noumltr olan saf su iccedilerisinde homojenize edildikten sonra 20 oCrsquode pH metrenin

elektrodu daldırılır ve değer sabitleninceye kadar beklenir Kolorimetrik youmlntemler de

vardır ancak artık kullanılmamaktadır

3 OumlZGUumlL AĞIRLIK

Yoğunluk (d)= kuumltle (m)hacim (v) prensibiyle Westphal terazisi veya Daldırma

aerometreleriyle veyahut sıvı maddeler en yaygın şekilde dansimetrelerle oumllccediluumlluumlr

a Suumltuumln oumlzguumll ağırlığı İnek suumltuumlnde1028 (1030)1032rsquodir Su 10 Suumlt yağı 0931

Proteini 1451 ve Şeker + Tuzları 1721rsquodir Şeker ve proteini alınamayacağına goumlre en

ccedilok yapılan hile yağı alıp su eklemektir Bu hile yapılacak yağ miktarı tayini ile ortaya

ccedilıkar

En az 250 ml lik mezuumlr 15 0Crsquode iyice karıştırılmış suumlt ile doldurulur

Laktodansimetre iccedilerisine yavaşccedila bırakılarak yuumlzmesi sağlanır Laktodansimetrenin

tepesinden hafifccedile ccedilevrilip bırakılmalı be yavaşlayınca değer okunmalıdır Okunan değer

doğrudan oumlzguumll ağırlığı verir Her 1 0C fazla ısı derecesi iccedilin 00002 eklenir (Oumlr 15

oCrsquode

d=1030 ise 16 oCrsquode 10302) eksik derece iccedilin ise aynı rakam ccedilıkarılır

Oumlzguumll ağırlıktan yararlanılarak Kuru madde ve hile amacıyla suumlte katılan su

miktarını tespit etmek muumlmkuumlnduumlr

Kuru Madde () Oumlz Ağ x 025 x Yağ + 014

Katılan Su () Kont Yağsız suumlt Kuru mad () ndash Şuumlpheli yağsız suumlt kuru

mad() x100 Kont Yağsız suumlt Kuru mad ()

12

4 YAĞ MİKTARI

a Gerber Youmlntemi Oumlnce kazeini eritmede kullanılan Suumllfirik asitin 1840 olan

yoğunluğu 1820rsquoye duumlşuumlruumlluumlr Bunun iccedilin 88 ml saf su uumlzerine 912 ml saf asit akan

musluk altında yavaş yavaş ilave edilir Bundan 10 ml alınarak (asit pipetiyle) Gerber

buumltirometresine (suumlt) konur Uumlzerine iyice kaıştırılan suumlt oumlrneğinden suumlt pipetiyle alınan 11

ml suumlt yavaş yavaş ilave edilir Suumltuumln berraklığını artırmak iccedilin ise 1 ml saf amil alkol ilave

edilerek buumltirometrenin tıpası kapatılır Yavaş hareketlerle suumlt ile asitin ccedilok ısınmadan

karışması sağlanır Sonra kazein tam olarak eriyinceye kadar karıştırmaya devam edilir

Gerber santrifuumljuumlne yerleştirilen buumltirometreler 65 oCrsquode 1100 ddk hızda 5 dakika suumlreyle

santrifuumlj edilir Santrifuumlj ısıtıcılı değil ise buumltirometreler aynı ısıdaki su banyosunda 30 dk

kadar tutulur Son olarak ince kısımda biriken yağın alt seviyesi ldquo0rdquo ccedilizgisine getirilerek

uumlst sınırdaki değer okunur Bu değer doğrudan yağ miktarını (mm) goumlsterir

5 KURU MADDE MİKTARI

Gravimetrik metot Oumlrnek iyice karıştırılır Sıvı maddeler ya kaynayan su banyosunda 30

dk kadar tutularak ya da iccedilerisine HCl ile yıkanmış kurutulmuş 20-30 g deniz kumu ile

karıştırılır Katı ve yarı katı maddeler biraz ufalandıktan sonra doğrudan analiz edilebilir

Oumlnce porselen kaplar veya ccedilukur hale getirilen aluminyum folyeler (daha pratiktir

ve desikatoumlrde soğutmaya gerek yoktur) 105 oCrsquode 30 dk kurutulur ve nem kapmadan

tartılarak uumlzerine 2-3 g oumlrnek (C) konarak tartılır (İlk tartım=A) 105 oCrsquodeki kurutma

dolabında 3 saat tutulur ccedilıkarılıp desikatoumlrde soğutulur ve hızla tartılır tekrar 105 oCrsquodeki

kurutma dolabında 1 saat tutulur ve tekrar tartılır Son tartım ile oumlnceki arasındaki fark 02

mgrsquodan az olunca son tartım (B) yapılır

KM A-B C x100

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 6: gıda kimyası temel deneyleri

6

11 KAVURMA YAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

Alkol - eter karışımı(yarı yarıya karıştırılmış ve noumltrleştirilmiş)

Ayarlı 01 N NaOH ccediloumlzeltisi

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

Deneyin Yapılışı

5 g yağ bir erlenin iccedilerisine tartılır Uumlzerine alkol ndash eter karışımından 25-30 ml eklenir

Kuvvetle ccedilalkalanarak yağın erimesi sağlanır Uumlzerine bir kaccedil damla fenolftalein ilave

edilerek buumlrete doldurulan 01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk

goumlzleninceye kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N ) x 100 m

V = Harcanan NaOH ccediloumlzeltisi hacmi (mL)

N = Ayarlı NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi

m = Numune ağırlığı (g)

7

1 2 TEREYAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

3 luumlk Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

97 lik etanol ve dietil eter karışımı (noumltrleştirilmiş)

Deneyin Yapılışı

Erlene 5 g tereyağı tartılarak alınır Uumlzerine 40 mL noumltrleştirilmiş dietil eter- alkol karışımı

eklenir Erlenin kapağı kapatılarak 5 dakika kuvvetli ccedilalkalanarak oumlrneğin erimesi sağlanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenerek buumlretteki ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile

pembe renk goumlzleninceye kadar titrasyona devam edilir Goumlzlenen pembe renk 30 saniye

suumlre ile kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N x100) m

N = Ayarlanan NaOH derişimi

V = Ayarlı NaOH iccedilin harcanan hacim ml

m = Alınan oumlrnek miktarı (g)

8

I 3 SUumlT VE KREMADA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

20 mL oumlrnek erlene tartılarak alınır Uumlzerine yaklaşık 50 ml su eklenerek iyice ccedilalkalanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye suumlresince

kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (mL)

M = Oumlrneğin ağırlığı (g)

9

I4 SUumlT TOZUNDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

Suumlt tozundan yağsız ise 10 g yarı yağlı ise 11 g yağlı ise 13 g tartılır Son hacim 100 ml

olacak şekilde saf su eklenir ve suumlt tozu ccediloumlzuumlnene kadar iyice karıştırılır Oluşan koumlpuumlk

kaybolana kadar bekletilir Ccediloumlzeltiden 10 ml alınarak erlene koyulur Ayni pipetle 10 ml su

alınarak erkene aktarılır 2-3 damla fenolftalein belirtecinden eklenir Buumlrete doldurulan

ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlzlenene kadar titre edilir Oluşan pembe

renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100 x SF ) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi ml

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

SF = Ccediloumlzeltinin hacmi 100 mlrsquoye tamamlanıp 10 mL alındığına goumlre 10010=10 kat

seyreltme yapılmış demektir

10

15 YOĞURT VE DONDURMADA ASİTLİK

TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi (NaOH)

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilmiş deney numunesinden 10 g bir erlene tartılır Oumlrneğin uumlzerine 40

ordmC deki saf sudan 50 ml eklenir 2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete

doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan

pembe renk 30 saniye suumlresince kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V= Harcanan ayarlı 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (ml)

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

11

2 pH

Elektrometrik olarak pH metre yardımıyla oumllccediluumlluumlr Sıvı maddeler ılduğu gibi katı maddeler

ise pHrsquoı noumltr olan saf su iccedilerisinde homojenize edildikten sonra 20 oCrsquode pH metrenin

elektrodu daldırılır ve değer sabitleninceye kadar beklenir Kolorimetrik youmlntemler de

vardır ancak artık kullanılmamaktadır

3 OumlZGUumlL AĞIRLIK

Yoğunluk (d)= kuumltle (m)hacim (v) prensibiyle Westphal terazisi veya Daldırma

aerometreleriyle veyahut sıvı maddeler en yaygın şekilde dansimetrelerle oumllccediluumlluumlr

a Suumltuumln oumlzguumll ağırlığı İnek suumltuumlnde1028 (1030)1032rsquodir Su 10 Suumlt yağı 0931

Proteini 1451 ve Şeker + Tuzları 1721rsquodir Şeker ve proteini alınamayacağına goumlre en

ccedilok yapılan hile yağı alıp su eklemektir Bu hile yapılacak yağ miktarı tayini ile ortaya

ccedilıkar

En az 250 ml lik mezuumlr 15 0Crsquode iyice karıştırılmış suumlt ile doldurulur

Laktodansimetre iccedilerisine yavaşccedila bırakılarak yuumlzmesi sağlanır Laktodansimetrenin

tepesinden hafifccedile ccedilevrilip bırakılmalı be yavaşlayınca değer okunmalıdır Okunan değer

doğrudan oumlzguumll ağırlığı verir Her 1 0C fazla ısı derecesi iccedilin 00002 eklenir (Oumlr 15

oCrsquode

d=1030 ise 16 oCrsquode 10302) eksik derece iccedilin ise aynı rakam ccedilıkarılır

Oumlzguumll ağırlıktan yararlanılarak Kuru madde ve hile amacıyla suumlte katılan su

miktarını tespit etmek muumlmkuumlnduumlr

Kuru Madde () Oumlz Ağ x 025 x Yağ + 014

Katılan Su () Kont Yağsız suumlt Kuru mad () ndash Şuumlpheli yağsız suumlt kuru

mad() x100 Kont Yağsız suumlt Kuru mad ()

12

4 YAĞ MİKTARI

a Gerber Youmlntemi Oumlnce kazeini eritmede kullanılan Suumllfirik asitin 1840 olan

yoğunluğu 1820rsquoye duumlşuumlruumlluumlr Bunun iccedilin 88 ml saf su uumlzerine 912 ml saf asit akan

musluk altında yavaş yavaş ilave edilir Bundan 10 ml alınarak (asit pipetiyle) Gerber

buumltirometresine (suumlt) konur Uumlzerine iyice kaıştırılan suumlt oumlrneğinden suumlt pipetiyle alınan 11

ml suumlt yavaş yavaş ilave edilir Suumltuumln berraklığını artırmak iccedilin ise 1 ml saf amil alkol ilave

edilerek buumltirometrenin tıpası kapatılır Yavaş hareketlerle suumlt ile asitin ccedilok ısınmadan

karışması sağlanır Sonra kazein tam olarak eriyinceye kadar karıştırmaya devam edilir

Gerber santrifuumljuumlne yerleştirilen buumltirometreler 65 oCrsquode 1100 ddk hızda 5 dakika suumlreyle

santrifuumlj edilir Santrifuumlj ısıtıcılı değil ise buumltirometreler aynı ısıdaki su banyosunda 30 dk

kadar tutulur Son olarak ince kısımda biriken yağın alt seviyesi ldquo0rdquo ccedilizgisine getirilerek

uumlst sınırdaki değer okunur Bu değer doğrudan yağ miktarını (mm) goumlsterir

5 KURU MADDE MİKTARI

Gravimetrik metot Oumlrnek iyice karıştırılır Sıvı maddeler ya kaynayan su banyosunda 30

dk kadar tutularak ya da iccedilerisine HCl ile yıkanmış kurutulmuş 20-30 g deniz kumu ile

karıştırılır Katı ve yarı katı maddeler biraz ufalandıktan sonra doğrudan analiz edilebilir

Oumlnce porselen kaplar veya ccedilukur hale getirilen aluminyum folyeler (daha pratiktir

ve desikatoumlrde soğutmaya gerek yoktur) 105 oCrsquode 30 dk kurutulur ve nem kapmadan

tartılarak uumlzerine 2-3 g oumlrnek (C) konarak tartılır (İlk tartım=A) 105 oCrsquodeki kurutma

dolabında 3 saat tutulur ccedilıkarılıp desikatoumlrde soğutulur ve hızla tartılır tekrar 105 oCrsquodeki

kurutma dolabında 1 saat tutulur ve tekrar tartılır Son tartım ile oumlnceki arasındaki fark 02

mgrsquodan az olunca son tartım (B) yapılır

KM A-B C x100

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 7: gıda kimyası temel deneyleri

7

1 2 TEREYAĞINDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

3 luumlk Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

97 lik etanol ve dietil eter karışımı (noumltrleştirilmiş)

Deneyin Yapılışı

Erlene 5 g tereyağı tartılarak alınır Uumlzerine 40 mL noumltrleştirilmiş dietil eter- alkol karışımı

eklenir Erlenin kapağı kapatılarak 5 dakika kuvvetli ccedilalkalanarak oumlrneğin erimesi sağlanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenerek buumlretteki ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile

pembe renk goumlzleninceye kadar titrasyona devam edilir Goumlzlenen pembe renk 30 saniye

suumlre ile kalıcı olmalıdır

Hesaplama

A = (V x N x100) m

N = Ayarlanan NaOH derişimi

V = Ayarlı NaOH iccedilin harcanan hacim ml

m = Alınan oumlrnek miktarı (g)

8

I 3 SUumlT VE KREMADA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

20 mL oumlrnek erlene tartılarak alınır Uumlzerine yaklaşık 50 ml su eklenerek iyice ccedilalkalanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye suumlresince

kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (mL)

M = Oumlrneğin ağırlığı (g)

9

I4 SUumlT TOZUNDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

Suumlt tozundan yağsız ise 10 g yarı yağlı ise 11 g yağlı ise 13 g tartılır Son hacim 100 ml

olacak şekilde saf su eklenir ve suumlt tozu ccediloumlzuumlnene kadar iyice karıştırılır Oluşan koumlpuumlk

kaybolana kadar bekletilir Ccediloumlzeltiden 10 ml alınarak erlene koyulur Ayni pipetle 10 ml su

alınarak erkene aktarılır 2-3 damla fenolftalein belirtecinden eklenir Buumlrete doldurulan

ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlzlenene kadar titre edilir Oluşan pembe

renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100 x SF ) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi ml

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

SF = Ccediloumlzeltinin hacmi 100 mlrsquoye tamamlanıp 10 mL alındığına goumlre 10010=10 kat

seyreltme yapılmış demektir

10

15 YOĞURT VE DONDURMADA ASİTLİK

TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi (NaOH)

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilmiş deney numunesinden 10 g bir erlene tartılır Oumlrneğin uumlzerine 40

ordmC deki saf sudan 50 ml eklenir 2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete

doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan

pembe renk 30 saniye suumlresince kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V= Harcanan ayarlı 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (ml)

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

11

2 pH

Elektrometrik olarak pH metre yardımıyla oumllccediluumlluumlr Sıvı maddeler ılduğu gibi katı maddeler

ise pHrsquoı noumltr olan saf su iccedilerisinde homojenize edildikten sonra 20 oCrsquode pH metrenin

elektrodu daldırılır ve değer sabitleninceye kadar beklenir Kolorimetrik youmlntemler de

vardır ancak artık kullanılmamaktadır

3 OumlZGUumlL AĞIRLIK

Yoğunluk (d)= kuumltle (m)hacim (v) prensibiyle Westphal terazisi veya Daldırma

aerometreleriyle veyahut sıvı maddeler en yaygın şekilde dansimetrelerle oumllccediluumlluumlr

a Suumltuumln oumlzguumll ağırlığı İnek suumltuumlnde1028 (1030)1032rsquodir Su 10 Suumlt yağı 0931

Proteini 1451 ve Şeker + Tuzları 1721rsquodir Şeker ve proteini alınamayacağına goumlre en

ccedilok yapılan hile yağı alıp su eklemektir Bu hile yapılacak yağ miktarı tayini ile ortaya

ccedilıkar

En az 250 ml lik mezuumlr 15 0Crsquode iyice karıştırılmış suumlt ile doldurulur

Laktodansimetre iccedilerisine yavaşccedila bırakılarak yuumlzmesi sağlanır Laktodansimetrenin

tepesinden hafifccedile ccedilevrilip bırakılmalı be yavaşlayınca değer okunmalıdır Okunan değer

doğrudan oumlzguumll ağırlığı verir Her 1 0C fazla ısı derecesi iccedilin 00002 eklenir (Oumlr 15

oCrsquode

d=1030 ise 16 oCrsquode 10302) eksik derece iccedilin ise aynı rakam ccedilıkarılır

Oumlzguumll ağırlıktan yararlanılarak Kuru madde ve hile amacıyla suumlte katılan su

miktarını tespit etmek muumlmkuumlnduumlr

Kuru Madde () Oumlz Ağ x 025 x Yağ + 014

Katılan Su () Kont Yağsız suumlt Kuru mad () ndash Şuumlpheli yağsız suumlt kuru

mad() x100 Kont Yağsız suumlt Kuru mad ()

12

4 YAĞ MİKTARI

a Gerber Youmlntemi Oumlnce kazeini eritmede kullanılan Suumllfirik asitin 1840 olan

yoğunluğu 1820rsquoye duumlşuumlruumlluumlr Bunun iccedilin 88 ml saf su uumlzerine 912 ml saf asit akan

musluk altında yavaş yavaş ilave edilir Bundan 10 ml alınarak (asit pipetiyle) Gerber

buumltirometresine (suumlt) konur Uumlzerine iyice kaıştırılan suumlt oumlrneğinden suumlt pipetiyle alınan 11

ml suumlt yavaş yavaş ilave edilir Suumltuumln berraklığını artırmak iccedilin ise 1 ml saf amil alkol ilave

edilerek buumltirometrenin tıpası kapatılır Yavaş hareketlerle suumlt ile asitin ccedilok ısınmadan

karışması sağlanır Sonra kazein tam olarak eriyinceye kadar karıştırmaya devam edilir

Gerber santrifuumljuumlne yerleştirilen buumltirometreler 65 oCrsquode 1100 ddk hızda 5 dakika suumlreyle

santrifuumlj edilir Santrifuumlj ısıtıcılı değil ise buumltirometreler aynı ısıdaki su banyosunda 30 dk

kadar tutulur Son olarak ince kısımda biriken yağın alt seviyesi ldquo0rdquo ccedilizgisine getirilerek

uumlst sınırdaki değer okunur Bu değer doğrudan yağ miktarını (mm) goumlsterir

5 KURU MADDE MİKTARI

Gravimetrik metot Oumlrnek iyice karıştırılır Sıvı maddeler ya kaynayan su banyosunda 30

dk kadar tutularak ya da iccedilerisine HCl ile yıkanmış kurutulmuş 20-30 g deniz kumu ile

karıştırılır Katı ve yarı katı maddeler biraz ufalandıktan sonra doğrudan analiz edilebilir

Oumlnce porselen kaplar veya ccedilukur hale getirilen aluminyum folyeler (daha pratiktir

ve desikatoumlrde soğutmaya gerek yoktur) 105 oCrsquode 30 dk kurutulur ve nem kapmadan

tartılarak uumlzerine 2-3 g oumlrnek (C) konarak tartılır (İlk tartım=A) 105 oCrsquodeki kurutma

dolabında 3 saat tutulur ccedilıkarılıp desikatoumlrde soğutulur ve hızla tartılır tekrar 105 oCrsquodeki

kurutma dolabında 1 saat tutulur ve tekrar tartılır Son tartım ile oumlnceki arasındaki fark 02

mgrsquodan az olunca son tartım (B) yapılır

KM A-B C x100

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 8: gıda kimyası temel deneyleri

8

I 3 SUumlT VE KREMADA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

20 mL oumlrnek erlene tartılarak alınır Uumlzerine yaklaşık 50 ml su eklenerek iyice ccedilalkalanır

2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan pembe renk 30 saniye suumlresince

kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (mL)

M = Oumlrneğin ağırlığı (g)

9

I4 SUumlT TOZUNDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

Suumlt tozundan yağsız ise 10 g yarı yağlı ise 11 g yağlı ise 13 g tartılır Son hacim 100 ml

olacak şekilde saf su eklenir ve suumlt tozu ccediloumlzuumlnene kadar iyice karıştırılır Oluşan koumlpuumlk

kaybolana kadar bekletilir Ccediloumlzeltiden 10 ml alınarak erlene koyulur Ayni pipetle 10 ml su

alınarak erkene aktarılır 2-3 damla fenolftalein belirtecinden eklenir Buumlrete doldurulan

ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlzlenene kadar titre edilir Oluşan pembe

renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100 x SF ) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi ml

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

SF = Ccediloumlzeltinin hacmi 100 mlrsquoye tamamlanıp 10 mL alındığına goumlre 10010=10 kat

seyreltme yapılmış demektir

10

15 YOĞURT VE DONDURMADA ASİTLİK

TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi (NaOH)

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilmiş deney numunesinden 10 g bir erlene tartılır Oumlrneğin uumlzerine 40

ordmC deki saf sudan 50 ml eklenir 2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete

doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan

pembe renk 30 saniye suumlresince kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V= Harcanan ayarlı 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (ml)

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

11

2 pH

Elektrometrik olarak pH metre yardımıyla oumllccediluumlluumlr Sıvı maddeler ılduğu gibi katı maddeler

ise pHrsquoı noumltr olan saf su iccedilerisinde homojenize edildikten sonra 20 oCrsquode pH metrenin

elektrodu daldırılır ve değer sabitleninceye kadar beklenir Kolorimetrik youmlntemler de

vardır ancak artık kullanılmamaktadır

3 OumlZGUumlL AĞIRLIK

Yoğunluk (d)= kuumltle (m)hacim (v) prensibiyle Westphal terazisi veya Daldırma

aerometreleriyle veyahut sıvı maddeler en yaygın şekilde dansimetrelerle oumllccediluumlluumlr

a Suumltuumln oumlzguumll ağırlığı İnek suumltuumlnde1028 (1030)1032rsquodir Su 10 Suumlt yağı 0931

Proteini 1451 ve Şeker + Tuzları 1721rsquodir Şeker ve proteini alınamayacağına goumlre en

ccedilok yapılan hile yağı alıp su eklemektir Bu hile yapılacak yağ miktarı tayini ile ortaya

ccedilıkar

En az 250 ml lik mezuumlr 15 0Crsquode iyice karıştırılmış suumlt ile doldurulur

Laktodansimetre iccedilerisine yavaşccedila bırakılarak yuumlzmesi sağlanır Laktodansimetrenin

tepesinden hafifccedile ccedilevrilip bırakılmalı be yavaşlayınca değer okunmalıdır Okunan değer

doğrudan oumlzguumll ağırlığı verir Her 1 0C fazla ısı derecesi iccedilin 00002 eklenir (Oumlr 15

oCrsquode

d=1030 ise 16 oCrsquode 10302) eksik derece iccedilin ise aynı rakam ccedilıkarılır

Oumlzguumll ağırlıktan yararlanılarak Kuru madde ve hile amacıyla suumlte katılan su

miktarını tespit etmek muumlmkuumlnduumlr

Kuru Madde () Oumlz Ağ x 025 x Yağ + 014

Katılan Su () Kont Yağsız suumlt Kuru mad () ndash Şuumlpheli yağsız suumlt kuru

mad() x100 Kont Yağsız suumlt Kuru mad ()

12

4 YAĞ MİKTARI

a Gerber Youmlntemi Oumlnce kazeini eritmede kullanılan Suumllfirik asitin 1840 olan

yoğunluğu 1820rsquoye duumlşuumlruumlluumlr Bunun iccedilin 88 ml saf su uumlzerine 912 ml saf asit akan

musluk altında yavaş yavaş ilave edilir Bundan 10 ml alınarak (asit pipetiyle) Gerber

buumltirometresine (suumlt) konur Uumlzerine iyice kaıştırılan suumlt oumlrneğinden suumlt pipetiyle alınan 11

ml suumlt yavaş yavaş ilave edilir Suumltuumln berraklığını artırmak iccedilin ise 1 ml saf amil alkol ilave

edilerek buumltirometrenin tıpası kapatılır Yavaş hareketlerle suumlt ile asitin ccedilok ısınmadan

karışması sağlanır Sonra kazein tam olarak eriyinceye kadar karıştırmaya devam edilir

Gerber santrifuumljuumlne yerleştirilen buumltirometreler 65 oCrsquode 1100 ddk hızda 5 dakika suumlreyle

santrifuumlj edilir Santrifuumlj ısıtıcılı değil ise buumltirometreler aynı ısıdaki su banyosunda 30 dk

kadar tutulur Son olarak ince kısımda biriken yağın alt seviyesi ldquo0rdquo ccedilizgisine getirilerek

uumlst sınırdaki değer okunur Bu değer doğrudan yağ miktarını (mm) goumlsterir

5 KURU MADDE MİKTARI

Gravimetrik metot Oumlrnek iyice karıştırılır Sıvı maddeler ya kaynayan su banyosunda 30

dk kadar tutularak ya da iccedilerisine HCl ile yıkanmış kurutulmuş 20-30 g deniz kumu ile

karıştırılır Katı ve yarı katı maddeler biraz ufalandıktan sonra doğrudan analiz edilebilir

Oumlnce porselen kaplar veya ccedilukur hale getirilen aluminyum folyeler (daha pratiktir

ve desikatoumlrde soğutmaya gerek yoktur) 105 oCrsquode 30 dk kurutulur ve nem kapmadan

tartılarak uumlzerine 2-3 g oumlrnek (C) konarak tartılır (İlk tartım=A) 105 oCrsquodeki kurutma

dolabında 3 saat tutulur ccedilıkarılıp desikatoumlrde soğutulur ve hızla tartılır tekrar 105 oCrsquodeki

kurutma dolabında 1 saat tutulur ve tekrar tartılır Son tartım ile oumlnceki arasındaki fark 02

mgrsquodan az olunca son tartım (B) yapılır

KM A-B C x100

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 9: gıda kimyası temel deneyleri

9

I4 SUumlT TOZUNDA ASİTLİK TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi

Deneyin Yapılışı

Suumlt tozundan yağsız ise 10 g yarı yağlı ise 11 g yağlı ise 13 g tartılır Son hacim 100 ml

olacak şekilde saf su eklenir ve suumlt tozu ccediloumlzuumlnene kadar iyice karıştırılır Oluşan koumlpuumlk

kaybolana kadar bekletilir Ccediloumlzeltiden 10 ml alınarak erlene koyulur Ayni pipetle 10 ml su

alınarak erkene aktarılır 2-3 damla fenolftalein belirtecinden eklenir Buumlrete doldurulan

ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlzlenene kadar titre edilir Oluşan pembe

renk 30 saniye kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100 x SF ) m

V = Harcanan 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi ml

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

SF = Ccediloumlzeltinin hacmi 100 mlrsquoye tamamlanıp 10 mL alındığına goumlre 10010=10 kat

seyreltme yapılmış demektir

10

15 YOĞURT VE DONDURMADA ASİTLİK

TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi (NaOH)

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilmiş deney numunesinden 10 g bir erlene tartılır Oumlrneğin uumlzerine 40

ordmC deki saf sudan 50 ml eklenir 2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete

doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan

pembe renk 30 saniye suumlresince kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V= Harcanan ayarlı 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (ml)

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

11

2 pH

Elektrometrik olarak pH metre yardımıyla oumllccediluumlluumlr Sıvı maddeler ılduğu gibi katı maddeler

ise pHrsquoı noumltr olan saf su iccedilerisinde homojenize edildikten sonra 20 oCrsquode pH metrenin

elektrodu daldırılır ve değer sabitleninceye kadar beklenir Kolorimetrik youmlntemler de

vardır ancak artık kullanılmamaktadır

3 OumlZGUumlL AĞIRLIK

Yoğunluk (d)= kuumltle (m)hacim (v) prensibiyle Westphal terazisi veya Daldırma

aerometreleriyle veyahut sıvı maddeler en yaygın şekilde dansimetrelerle oumllccediluumlluumlr

a Suumltuumln oumlzguumll ağırlığı İnek suumltuumlnde1028 (1030)1032rsquodir Su 10 Suumlt yağı 0931

Proteini 1451 ve Şeker + Tuzları 1721rsquodir Şeker ve proteini alınamayacağına goumlre en

ccedilok yapılan hile yağı alıp su eklemektir Bu hile yapılacak yağ miktarı tayini ile ortaya

ccedilıkar

En az 250 ml lik mezuumlr 15 0Crsquode iyice karıştırılmış suumlt ile doldurulur

Laktodansimetre iccedilerisine yavaşccedila bırakılarak yuumlzmesi sağlanır Laktodansimetrenin

tepesinden hafifccedile ccedilevrilip bırakılmalı be yavaşlayınca değer okunmalıdır Okunan değer

doğrudan oumlzguumll ağırlığı verir Her 1 0C fazla ısı derecesi iccedilin 00002 eklenir (Oumlr 15

oCrsquode

d=1030 ise 16 oCrsquode 10302) eksik derece iccedilin ise aynı rakam ccedilıkarılır

Oumlzguumll ağırlıktan yararlanılarak Kuru madde ve hile amacıyla suumlte katılan su

miktarını tespit etmek muumlmkuumlnduumlr

Kuru Madde () Oumlz Ağ x 025 x Yağ + 014

Katılan Su () Kont Yağsız suumlt Kuru mad () ndash Şuumlpheli yağsız suumlt kuru

mad() x100 Kont Yağsız suumlt Kuru mad ()

12

4 YAĞ MİKTARI

a Gerber Youmlntemi Oumlnce kazeini eritmede kullanılan Suumllfirik asitin 1840 olan

yoğunluğu 1820rsquoye duumlşuumlruumlluumlr Bunun iccedilin 88 ml saf su uumlzerine 912 ml saf asit akan

musluk altında yavaş yavaş ilave edilir Bundan 10 ml alınarak (asit pipetiyle) Gerber

buumltirometresine (suumlt) konur Uumlzerine iyice kaıştırılan suumlt oumlrneğinden suumlt pipetiyle alınan 11

ml suumlt yavaş yavaş ilave edilir Suumltuumln berraklığını artırmak iccedilin ise 1 ml saf amil alkol ilave

edilerek buumltirometrenin tıpası kapatılır Yavaş hareketlerle suumlt ile asitin ccedilok ısınmadan

karışması sağlanır Sonra kazein tam olarak eriyinceye kadar karıştırmaya devam edilir

Gerber santrifuumljuumlne yerleştirilen buumltirometreler 65 oCrsquode 1100 ddk hızda 5 dakika suumlreyle

santrifuumlj edilir Santrifuumlj ısıtıcılı değil ise buumltirometreler aynı ısıdaki su banyosunda 30 dk

kadar tutulur Son olarak ince kısımda biriken yağın alt seviyesi ldquo0rdquo ccedilizgisine getirilerek

uumlst sınırdaki değer okunur Bu değer doğrudan yağ miktarını (mm) goumlsterir

5 KURU MADDE MİKTARI

Gravimetrik metot Oumlrnek iyice karıştırılır Sıvı maddeler ya kaynayan su banyosunda 30

dk kadar tutularak ya da iccedilerisine HCl ile yıkanmış kurutulmuş 20-30 g deniz kumu ile

karıştırılır Katı ve yarı katı maddeler biraz ufalandıktan sonra doğrudan analiz edilebilir

Oumlnce porselen kaplar veya ccedilukur hale getirilen aluminyum folyeler (daha pratiktir

ve desikatoumlrde soğutmaya gerek yoktur) 105 oCrsquode 30 dk kurutulur ve nem kapmadan

tartılarak uumlzerine 2-3 g oumlrnek (C) konarak tartılır (İlk tartım=A) 105 oCrsquodeki kurutma

dolabında 3 saat tutulur ccedilıkarılıp desikatoumlrde soğutulur ve hızla tartılır tekrar 105 oCrsquodeki

kurutma dolabında 1 saat tutulur ve tekrar tartılır Son tartım ile oumlnceki arasındaki fark 02

mgrsquodan az olunca son tartım (B) yapılır

KM A-B C x100

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 10: gıda kimyası temel deneyleri

10

15 YOĞURT VE DONDURMADA ASİTLİK

TAYİNİ

Kullanılan Kimyasallar

1 lik Fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi ( 95 lik etil alkolde hazırlanmış)

01 N ayarlı sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi (NaOH)

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilmiş deney numunesinden 10 g bir erlene tartılır Oumlrneğin uumlzerine 40

ordmC deki saf sudan 50 ml eklenir 2-3 damla fenolftalein belirteccedil ccediloumlzeltisi eklenir Buumlrete

doldurulan ayarlı NaOH ccediloumlzeltisi ile erlende pembe renk goumlruumllene kadar titre edilir Oluşan

pembe renk 30 saniye suumlresince kalıcı olmalıdır

Hesaplama

Harcanan 1 ml 01 N NaOH 0009 g laktik aside eşdeğerdir

A = (V x 0009 x 100) m

V= Harcanan ayarlı 01 N sodyum hidroksit ccediloumlzeltisinin hacmi (ml)

m = Oumlrneğin ağırlığı (g)

11

2 pH

Elektrometrik olarak pH metre yardımıyla oumllccediluumlluumlr Sıvı maddeler ılduğu gibi katı maddeler

ise pHrsquoı noumltr olan saf su iccedilerisinde homojenize edildikten sonra 20 oCrsquode pH metrenin

elektrodu daldırılır ve değer sabitleninceye kadar beklenir Kolorimetrik youmlntemler de

vardır ancak artık kullanılmamaktadır

3 OumlZGUumlL AĞIRLIK

Yoğunluk (d)= kuumltle (m)hacim (v) prensibiyle Westphal terazisi veya Daldırma

aerometreleriyle veyahut sıvı maddeler en yaygın şekilde dansimetrelerle oumllccediluumlluumlr

a Suumltuumln oumlzguumll ağırlığı İnek suumltuumlnde1028 (1030)1032rsquodir Su 10 Suumlt yağı 0931

Proteini 1451 ve Şeker + Tuzları 1721rsquodir Şeker ve proteini alınamayacağına goumlre en

ccedilok yapılan hile yağı alıp su eklemektir Bu hile yapılacak yağ miktarı tayini ile ortaya

ccedilıkar

En az 250 ml lik mezuumlr 15 0Crsquode iyice karıştırılmış suumlt ile doldurulur

Laktodansimetre iccedilerisine yavaşccedila bırakılarak yuumlzmesi sağlanır Laktodansimetrenin

tepesinden hafifccedile ccedilevrilip bırakılmalı be yavaşlayınca değer okunmalıdır Okunan değer

doğrudan oumlzguumll ağırlığı verir Her 1 0C fazla ısı derecesi iccedilin 00002 eklenir (Oumlr 15

oCrsquode

d=1030 ise 16 oCrsquode 10302) eksik derece iccedilin ise aynı rakam ccedilıkarılır

Oumlzguumll ağırlıktan yararlanılarak Kuru madde ve hile amacıyla suumlte katılan su

miktarını tespit etmek muumlmkuumlnduumlr

Kuru Madde () Oumlz Ağ x 025 x Yağ + 014

Katılan Su () Kont Yağsız suumlt Kuru mad () ndash Şuumlpheli yağsız suumlt kuru

mad() x100 Kont Yağsız suumlt Kuru mad ()

12

4 YAĞ MİKTARI

a Gerber Youmlntemi Oumlnce kazeini eritmede kullanılan Suumllfirik asitin 1840 olan

yoğunluğu 1820rsquoye duumlşuumlruumlluumlr Bunun iccedilin 88 ml saf su uumlzerine 912 ml saf asit akan

musluk altında yavaş yavaş ilave edilir Bundan 10 ml alınarak (asit pipetiyle) Gerber

buumltirometresine (suumlt) konur Uumlzerine iyice kaıştırılan suumlt oumlrneğinden suumlt pipetiyle alınan 11

ml suumlt yavaş yavaş ilave edilir Suumltuumln berraklığını artırmak iccedilin ise 1 ml saf amil alkol ilave

edilerek buumltirometrenin tıpası kapatılır Yavaş hareketlerle suumlt ile asitin ccedilok ısınmadan

karışması sağlanır Sonra kazein tam olarak eriyinceye kadar karıştırmaya devam edilir

Gerber santrifuumljuumlne yerleştirilen buumltirometreler 65 oCrsquode 1100 ddk hızda 5 dakika suumlreyle

santrifuumlj edilir Santrifuumlj ısıtıcılı değil ise buumltirometreler aynı ısıdaki su banyosunda 30 dk

kadar tutulur Son olarak ince kısımda biriken yağın alt seviyesi ldquo0rdquo ccedilizgisine getirilerek

uumlst sınırdaki değer okunur Bu değer doğrudan yağ miktarını (mm) goumlsterir

5 KURU MADDE MİKTARI

Gravimetrik metot Oumlrnek iyice karıştırılır Sıvı maddeler ya kaynayan su banyosunda 30

dk kadar tutularak ya da iccedilerisine HCl ile yıkanmış kurutulmuş 20-30 g deniz kumu ile

karıştırılır Katı ve yarı katı maddeler biraz ufalandıktan sonra doğrudan analiz edilebilir

Oumlnce porselen kaplar veya ccedilukur hale getirilen aluminyum folyeler (daha pratiktir

ve desikatoumlrde soğutmaya gerek yoktur) 105 oCrsquode 30 dk kurutulur ve nem kapmadan

tartılarak uumlzerine 2-3 g oumlrnek (C) konarak tartılır (İlk tartım=A) 105 oCrsquodeki kurutma

dolabında 3 saat tutulur ccedilıkarılıp desikatoumlrde soğutulur ve hızla tartılır tekrar 105 oCrsquodeki

kurutma dolabında 1 saat tutulur ve tekrar tartılır Son tartım ile oumlnceki arasındaki fark 02

mgrsquodan az olunca son tartım (B) yapılır

KM A-B C x100

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 11: gıda kimyası temel deneyleri

11

2 pH

Elektrometrik olarak pH metre yardımıyla oumllccediluumlluumlr Sıvı maddeler ılduğu gibi katı maddeler

ise pHrsquoı noumltr olan saf su iccedilerisinde homojenize edildikten sonra 20 oCrsquode pH metrenin

elektrodu daldırılır ve değer sabitleninceye kadar beklenir Kolorimetrik youmlntemler de

vardır ancak artık kullanılmamaktadır

3 OumlZGUumlL AĞIRLIK

Yoğunluk (d)= kuumltle (m)hacim (v) prensibiyle Westphal terazisi veya Daldırma

aerometreleriyle veyahut sıvı maddeler en yaygın şekilde dansimetrelerle oumllccediluumlluumlr

a Suumltuumln oumlzguumll ağırlığı İnek suumltuumlnde1028 (1030)1032rsquodir Su 10 Suumlt yağı 0931

Proteini 1451 ve Şeker + Tuzları 1721rsquodir Şeker ve proteini alınamayacağına goumlre en

ccedilok yapılan hile yağı alıp su eklemektir Bu hile yapılacak yağ miktarı tayini ile ortaya

ccedilıkar

En az 250 ml lik mezuumlr 15 0Crsquode iyice karıştırılmış suumlt ile doldurulur

Laktodansimetre iccedilerisine yavaşccedila bırakılarak yuumlzmesi sağlanır Laktodansimetrenin

tepesinden hafifccedile ccedilevrilip bırakılmalı be yavaşlayınca değer okunmalıdır Okunan değer

doğrudan oumlzguumll ağırlığı verir Her 1 0C fazla ısı derecesi iccedilin 00002 eklenir (Oumlr 15

oCrsquode

d=1030 ise 16 oCrsquode 10302) eksik derece iccedilin ise aynı rakam ccedilıkarılır

Oumlzguumll ağırlıktan yararlanılarak Kuru madde ve hile amacıyla suumlte katılan su

miktarını tespit etmek muumlmkuumlnduumlr

Kuru Madde () Oumlz Ağ x 025 x Yağ + 014

Katılan Su () Kont Yağsız suumlt Kuru mad () ndash Şuumlpheli yağsız suumlt kuru

mad() x100 Kont Yağsız suumlt Kuru mad ()

12

4 YAĞ MİKTARI

a Gerber Youmlntemi Oumlnce kazeini eritmede kullanılan Suumllfirik asitin 1840 olan

yoğunluğu 1820rsquoye duumlşuumlruumlluumlr Bunun iccedilin 88 ml saf su uumlzerine 912 ml saf asit akan

musluk altında yavaş yavaş ilave edilir Bundan 10 ml alınarak (asit pipetiyle) Gerber

buumltirometresine (suumlt) konur Uumlzerine iyice kaıştırılan suumlt oumlrneğinden suumlt pipetiyle alınan 11

ml suumlt yavaş yavaş ilave edilir Suumltuumln berraklığını artırmak iccedilin ise 1 ml saf amil alkol ilave

edilerek buumltirometrenin tıpası kapatılır Yavaş hareketlerle suumlt ile asitin ccedilok ısınmadan

karışması sağlanır Sonra kazein tam olarak eriyinceye kadar karıştırmaya devam edilir

Gerber santrifuumljuumlne yerleştirilen buumltirometreler 65 oCrsquode 1100 ddk hızda 5 dakika suumlreyle

santrifuumlj edilir Santrifuumlj ısıtıcılı değil ise buumltirometreler aynı ısıdaki su banyosunda 30 dk

kadar tutulur Son olarak ince kısımda biriken yağın alt seviyesi ldquo0rdquo ccedilizgisine getirilerek

uumlst sınırdaki değer okunur Bu değer doğrudan yağ miktarını (mm) goumlsterir

5 KURU MADDE MİKTARI

Gravimetrik metot Oumlrnek iyice karıştırılır Sıvı maddeler ya kaynayan su banyosunda 30

dk kadar tutularak ya da iccedilerisine HCl ile yıkanmış kurutulmuş 20-30 g deniz kumu ile

karıştırılır Katı ve yarı katı maddeler biraz ufalandıktan sonra doğrudan analiz edilebilir

Oumlnce porselen kaplar veya ccedilukur hale getirilen aluminyum folyeler (daha pratiktir

ve desikatoumlrde soğutmaya gerek yoktur) 105 oCrsquode 30 dk kurutulur ve nem kapmadan

tartılarak uumlzerine 2-3 g oumlrnek (C) konarak tartılır (İlk tartım=A) 105 oCrsquodeki kurutma

dolabında 3 saat tutulur ccedilıkarılıp desikatoumlrde soğutulur ve hızla tartılır tekrar 105 oCrsquodeki

kurutma dolabında 1 saat tutulur ve tekrar tartılır Son tartım ile oumlnceki arasındaki fark 02

mgrsquodan az olunca son tartım (B) yapılır

KM A-B C x100

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 12: gıda kimyası temel deneyleri

12

4 YAĞ MİKTARI

a Gerber Youmlntemi Oumlnce kazeini eritmede kullanılan Suumllfirik asitin 1840 olan

yoğunluğu 1820rsquoye duumlşuumlruumlluumlr Bunun iccedilin 88 ml saf su uumlzerine 912 ml saf asit akan

musluk altında yavaş yavaş ilave edilir Bundan 10 ml alınarak (asit pipetiyle) Gerber

buumltirometresine (suumlt) konur Uumlzerine iyice kaıştırılan suumlt oumlrneğinden suumlt pipetiyle alınan 11

ml suumlt yavaş yavaş ilave edilir Suumltuumln berraklığını artırmak iccedilin ise 1 ml saf amil alkol ilave

edilerek buumltirometrenin tıpası kapatılır Yavaş hareketlerle suumlt ile asitin ccedilok ısınmadan

karışması sağlanır Sonra kazein tam olarak eriyinceye kadar karıştırmaya devam edilir

Gerber santrifuumljuumlne yerleştirilen buumltirometreler 65 oCrsquode 1100 ddk hızda 5 dakika suumlreyle

santrifuumlj edilir Santrifuumlj ısıtıcılı değil ise buumltirometreler aynı ısıdaki su banyosunda 30 dk

kadar tutulur Son olarak ince kısımda biriken yağın alt seviyesi ldquo0rdquo ccedilizgisine getirilerek

uumlst sınırdaki değer okunur Bu değer doğrudan yağ miktarını (mm) goumlsterir

5 KURU MADDE MİKTARI

Gravimetrik metot Oumlrnek iyice karıştırılır Sıvı maddeler ya kaynayan su banyosunda 30

dk kadar tutularak ya da iccedilerisine HCl ile yıkanmış kurutulmuş 20-30 g deniz kumu ile

karıştırılır Katı ve yarı katı maddeler biraz ufalandıktan sonra doğrudan analiz edilebilir

Oumlnce porselen kaplar veya ccedilukur hale getirilen aluminyum folyeler (daha pratiktir

ve desikatoumlrde soğutmaya gerek yoktur) 105 oCrsquode 30 dk kurutulur ve nem kapmadan

tartılarak uumlzerine 2-3 g oumlrnek (C) konarak tartılır (İlk tartım=A) 105 oCrsquodeki kurutma

dolabında 3 saat tutulur ccedilıkarılıp desikatoumlrde soğutulur ve hızla tartılır tekrar 105 oCrsquodeki

kurutma dolabında 1 saat tutulur ve tekrar tartılır Son tartım ile oumlnceki arasındaki fark 02

mgrsquodan az olunca son tartım (B) yapılır

KM A-B C x100

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 13: gıda kimyası temel deneyleri

13

6 TUZ (NaCl) MİKTARI (Mohr Metodu)

NaCl + AgNO3 (01 N) = AgCl + NaNO3 AgCl + K2CrO4 (10) = Ag2CrO4

(Tuğla kırmızısı)+ KCl

3-5 g oumlrnek (A) 500 ml distile su iccedilerisinde iyice ezilir 15-20 dk kaynayan bean-

maryrsquode ısıtılır bundan 50 ml alınarak 1 ml K2CrO4 indikatoumlruuml ilave edildikten sonra tuğla

kırmızısı renk elde edilinceye kadar AgNO3 (B) ile titre edilir

NaCl = BA x 585

7 SUumlTTE KONSERVE EDİCİ MADDE (Kalitatif)

A Karbonat 3-5 ml suumlt + 3-5 damla rozalik asit (alkolde 1rsquolik) Tuumlp yuumlzeyinde

meydana gelen pembe renk pozitif

B Formol (Nessler ayıracı ile)

5 ml suumlt + 5 damla nessler ayıracı (644 g HgI ve 4 g KI 40 ml dist suda erit + 60

ml30rsquoluk KOH) ilave edilip ccedilalkalanınca koyu kahve rengi pozitif

(Suumllfirik asit ile) 5 ml suumlt + 5 ml dist su tuumlpuumln dibine 2 ml yoğun H2SO4 tabaka

yapacak şekilde konur Tabakalar arasında menekşe renkli bir halka pozitiftir

C Hidrojen peroksit 5 ml suumlt + 5 damla Parafenilendiamin (2rsquolik) Mavi renk pozitif

D Potasyum bikromat 2 ml suumlt + 10 ml AgNO3 sarı veya portakal sarısı renk pozitif

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 14: gıda kimyası temel deneyleri

14

8 SUumlTTE PASTOumlRİZASYON KONTROLUuml

A Fosfataz testi Pastoumlrizatoumlrlerden alınan suumltuumln kontroluuml amacıyla kullanılır Bekleyen

pastoumlrize suumltlerde uygun değildir Fosfataz enzimi Disodyum fenil fosfatrsquoı hidrolize ederek

fenol accedilığa ccedilıkarır Fenol ise Dibromkinon kloramid ile birleşerek mavi renk meydana

getirir ve yeterli pastoumlrizasyon yapılmadığını goumlsterir Hassasiyeti 12000 oranında ccediliğ suumlt

veya 15000 oranında ccediliğ krema

10 ml Fisher I (1 g disodyum fenil fosfat + 1 g Sodyum karbonat + 9 g Sodyum bikarbonat

+ 1000 ml ye dist su ile tamamlanır)

+ 1 ml suumlt 37 oCrsquode en az 45 dk bekletilir

+ 05 ml Fisher II (0001 g 26Dibromkinon kloramid + 10 ml alkol (96rsquolık)

B Peroksidaz Fosfataz ile birlikte aynı amaccedilla kullanılır ccediluumlnkuuml bu enzim daha hızlı (oda

ısısında 6 saat) reaktive olur Bu enzim 74 oCrsquoye 6 dk dayandığı iccedilin negatif reaksiyon

(kırmızı K rengi gri bej) uygulanan pastoumlrizasyonun en az 78 0Crsquode 15 sn veya uumlzeri

ısılarda yapıldığını (yuumlksek ısı pastoumlrizasyonu 85 oCrsquode 1 dk gibi) goumlsterir

5 ml suumlt + 2 damla Parafenilendiamin (2) + 1 damla H2O2 (2) mavi renk

pozitif

9 UHT STERİL SUumlTLERİN TANINMASI

(Turbidite deneyi)

20 ml suumlt + 5 g amonyum suumllfat veya 3 ml asetik asit serumu ayırmak iccedilin suumlzgeccedil

kağıdından suumlzuumlluumlr suumlzuumlntuuml su iccedilerisinde 5 dk kaynatılır soğutulur UHT suumltlerin serum

proteinleri denatuumlre olmadığı iccedilin suumlzuumlntuumlye geccediler ve kaynatılıp soğutulunca bulanıklık

goumlsterir Oysa yuumlksek ısıda uzun suumlre tutulan suumltlerde serum proteinleri denatuumlre olur ve

seruma geccedilmez

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 15: gıda kimyası temel deneyleri

15

10 PEYNİR MAYASININ MAYA KUVVETİNİN

ve KULLANILACAK MAYA MİKTARININ

TESPİTİ

1 ml peynir mayası steril pipetle alınarak 9 ml steril distile su ile karıştırılır Elde

edilen 10 ml maya seyreltisinde 1 ml alınarak (01 ml maya) yapılacak olan peynirin

inkuumlbasyon ısısında olan (28-35 oC) 1 L pastoumlrize suumlte karıştırılır Mayalanan suumlt istenen

inkuumlbasyon ısısında istenen suumlre bekletildikten sonra pıhtı oluşumu parmakla tespit edilir

Bu deneyde kullanılam mayanın kuvveti 110000 ise 35 0Crsquode pıhtılaşma suumlresi standart

olarak 40 dk olur Bizim tespit ettiğimiz suumlre 60 dk ise

Maya kuvveti = 40x1000060 = 6666 ml Maya Kuvveti = 16666rsquodır Yani bu mayanın 1

mlsi standart şartlarda 666 L suumltuuml mayalayabilir

Bu hesabı yaptıktan sonra 500 L suumltuumlmuumlzuuml 30 oCrsquode 60 dkda mayalamak iccedilin bu

mayadan ne kadar katmamız gerektiğini hesaplayalım

1 g maya 35 oCrsquode 40 dkda 666 L (6600 ml) suumltuuml pıhtılaştırırsa (16600 kuvvetli maya)

ldquo ldquo 30 ldquo 60 ldquo 500 L (veya ml) ldquo pıhtılaştırır

Kullanılacak Maya Miktarı ()= 1x35x40x500 30x60x666 olursa

()= 5839 mlolur

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 16: gıda kimyası temel deneyleri

16

11 TEREYAĞINDA MARGARİN ARAMA

Huni iccedilerisine yerleştirilen suumlzgeccedil kağıdının iccedilerisine susuz sodyum suumllfat konur ve ortası

ccedilukurlaştırılır Buraya eritilmiş yağ oumlrneği taşmayacak şekilde doumlkuumlluumlr Boumlylece suyu

alınan yağ suumlzuumlntuumlsuuml huninin altındaki deney tuumlpuumlne birikir Alınan 3-5 ml suumlzuumlntuuml

iccedilerisine termometre yarleştirilerek hafif ısıtılarak berraklaştırılır sonra ilk bulanıklaşma

başlangıccedil ısı derecesi termometreden okunur Bu değere turbidite (bulanıklaşma) ısı

derecesi denir

42-53 oC = saf tereyağı 53-65

oC = tereyağı+margarin 65

oC ve uumlstuuml = margarin

12 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Peroksit adedine goumlre)

Yağlarda oksidasyon uumlruumlnuuml olan peroksitler KIrsquotan Irsquou accedilığa ccedilıkarır Accedilığa ccedilıkan I ise

Sodyum tiyosuumllfat (Na2S2O3) ile titre edilerek miktarı tespit edilir

1 g yağ + 1 g KI + 10 ml AK soluumlsyonu (Asetik asit glasiyal (3 kısım) + Kloroform

(2 kısım)) hafif alevde ısıtılır sıcak su iccedilerisinde kloroformun kesif kokusu ccedilıkıncaya dek

tutulur Ağzı kapatılarak soğutulur

+ 25 ml KI (suda 1) ve 3-4 damla nişasta (suda 1) Meydana gelen mavi renk

serbest iyotun nişasta ile birleştiğini goumlsterir Renk berraklaşıncaya dek 0002 N Na2S2O3

ile titre edilir

Peroksit adedi Har ml Na2S2O3 x koumlr deneyde har ml Na2S2O3 x 2Nu Miktarı

Per Sa 0-3 ise Ccedilok kaliteli muhafazaya muumlsait

3-6 ise Derhal tuumlketilmeli

6 ve uumlstuuml Rafine edilmeden tuumlketilemez

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 17: gıda kimyası temel deneyleri

17

13 YAĞLARDA ACILIK TAYİNİ

(Kreis Youmlntemi)

Acılaşma esnasında diğer aldehitlerle birlikte bir epoksi aldehit olan epihidrin

aldehit de meydana gelir Bunun tespiti amacıyla

5 ml yağ +5 ml HCl (yoğun) eritilir + 5 ml floroglusin (saf eter iccedilerisinde 1rsquolik)

karıştırılır Tuumlpuumln rengi 5rsquolik kobalt nitrattan daha accedilıksa acılaşma vardır veya ccedilingene

pembesi-kırmızı renkAcılaşma

14 GERCcedilEK YAĞ İLE DİĞER YAĞLARIN

AYRIMI

Gerccedilek yağ gliserin ile yağ asitlerinin esterleşmesiyle meydana gelir Bir yağ

oumlrneğinde gliserin varlığını tespit etmek iccedilin

Bir tuumlp iccedilerisinde 2-3 g KHSO4 uumlzerine 1-2 damla yağ damlatılır ve alevde yakılır

ccedilıkan duman koklanınca burunda iğne batması hissi alınır ve oumlrneğin gerccedilek yağ olduğuna

karar verilir Deneyi doğrulamada saf gliserin kullanılabilir

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 18: gıda kimyası temel deneyleri

18

15 GIDALARDA KUumlL TAYİNİ

Youmlntemin Prensibi Kuumll gıdalarda mineral ve tuz iccedileriğinin bir goumlstergesidir Belli bir

miktar numunenin yakılıp kuumlllendirilerek kuumll miktarının saptanması ilkesine dayanır

Deneyin Yapılışı Porselen krozeler kullanılmadan bir guumln oumlnce iccedilerisine nitrik asit

(HNO3) koyularak bekletilir Ertesi guumln oumlnce musluk suyu ile iyice ccedilalkalanır daha sonra

saf sudan geccedilirilerek kurutulduktan sonra sabit tartıma getirilir Krozenin darası kaydedilir

(M1) Daha sonra numuneden 3-5 g oumlrnek krozeye tartılarak alınır Krozeler bir gece 110

ordmCrsquode etuumlvde bekletilir Boumlylece oumlrneğin yavaş yavaş kuruması sağlanır Aksi takdirde kuumll

fırınına direkt koyulduğu zaman sıccedilramalar meydana gelir Daha sonra 520 ordmCrsquodeki kuumll

fırınına koyularak 5-6 saat bekletilirBu suumlrenin sonunda eğer karbonlaşmış kısım varsa

suumlre biraz daha uzatılır Daha sonra krozeler desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına gelene

kadar bekletilir ve tartım alınır (M2)

Hesaplama Kuumll = [ (M2-M1) m ] x 100

M2= Yakmadan sonraki kroze+ kuumll ağırlığı

M1= Sabit tartıma getirilen krozenin ağırlığı

m = Alınan oumlrnek ağırlığı

Eğer kurumaddede sonuccedil isteniyorsa yukarıdaki değer 100Km faktoumlruuml ile ccedilarpılır

Km = Numunenin 100 gramının iccedilerdiği kuru madde miktarıdır

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 19: gıda kimyası temel deneyleri

19

16 GIDALARDA KANTİTATİF ŞEKER TAYİNİ

(LANE EYNON Metodu)

Youmlntemin İlkesi

Şeker tayini youmlntemleri şekerlerin indirgen oumlzelliğine dayanmaktadır Tuumlm

monosakkaritler indirgen oumlzelliktedir Sakaroz ise indirgen oumlzellik goumlstermez Bu nedenle

kimyasal youmlntemlerle şeker tayininde sakkaroz oumlnce invert şeker haline doumlnuumlştuumlruumlluumlr daha

sonra glikoz ve fruktozla birlikte invert şeker olarak tayin edilir Youmlntem invert şekerin

fehling ccediloumlzeltisinde bulunan bakır-2 oksidi suda ccediloumlzuumlnmeyen bakır-1 okside indirgemesi

prensibine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

Carez I ccediloumlzeltisi 15 g potasyum ferrosiyanid K4Fe(CN)63H2O saf suda ccediloumlzuumlnerek 100

mlrsquo ye tamamlanır

CarezII ccediloumlzeltisi 30 g ccedilinko suumllfat (ZnSO47H2O) saf suda ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır

Fehling I (fehling A) ccediloumlzeltisi 69278 g bakır suumllfat (CuSO45H2O) 250 ml saf suda

ccediloumlzuumllerek 1 litrelik balon jojeye aktarılır Hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

Ccediloumlzelti suumlzuumllduumlkten sonra kahverengi şişede ağzı sıkıca kapatılarak uzunca suumlre

saklanabilir

Fehling II(fehling B) ccediloumlzeltisi 346 g potasyum sodyum tartarat (KNa-tartarat4H2O)

tartılarak bir miktar saf suda ccediloumlzuumlluumlr 100 g sodyum hidroksit tartılıp buda bir miktar saf

suda ccediloumlzuumlluumlr ve iki ccediloumlzelti birbiri ile karıştırılıp 1 litrelik hacme saf su ile tamamlanır 48

saat beklendikten sonra suumlzuumlluumlr Bu ccediloumlzelti en fazla 2 ay saklanabilir

01 N NaOH ccediloumlzeltisi

01rsquolik fenolftalein ccediloumlzeltisi

1rsquolik sulu metilen mavisi ccediloumlzeltisi

Stok invert şeker ccediloumlzeltisi 95 g sakkaroz tartılıp bir miktar saf su ile ccediloumlzuumllerek 100 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine 5 ml hidroklorik asit (HCl) eklenerek 100 mlrsquo ye

tamamlanır Ccediloumlzelti oda sıcaklığında 3 guumln bekletilir Daha sonra 1 litrelik balon jojeye

aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 20: gıda kimyası temel deneyleri

20

Standart invert şeker ccediloumlzeltisi Stok invert şeker ccediloumlzeltisinden 50 ml alınarak 250 mlrsquolik

balon jojeye aktarılır Uumlzerine-2 damla fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi eklenerek ccedilok hafif

pembe renk goumlzlenene kadar 5 N NaOH ccediloumlzeltisi ile noumltralize edilir ve hacim ccedilizgisine

kadar saf su ile tamamlanır Boumlylece 2mgml invert şeker olacak şekilde standart ccediloumlzelti

hazırlanır Bu ccediloumlzelti kullanılacağı zaman hazırlanmalıdır

Deneyin Yapılışı

Faktoumlr tayini

Erlene Fehling I ve Fehling II ccediloumlzeltilerinden 5rsquoer ml alınarak uumlzerine bir miktar saf su

eklenir Buumlretteki hazırlanan standart invert şeker ccediloumlzeltisinden 15 ml erlene koyulur Erlen

bek alevi uumlzerine konulur Sıcaklığı ayarlamak iccedilin araya aspest yerleştirilir Ccediloumlzelti

kaynamaya başladıktan sonra titrasyona başlanır Ccediloumlzeltinin 3 dakika iccedilinde kaynaması

sağlanır Kaynamaya başladıktan 2 dakika sonra metilen mavisi damlatılır Ccediloumlzeltinin rengi

mavi olur Titrasyonun bitiş noktasına doğru şeker ccediloumlzeltisi damla damla verilir Renk

maviden kırmızıya doumlnduumlğuuml anda titrasyona son verilir Harcanan hacim kaydedilir (V1)

Titrasyon bir dakika iccedilerisinde bitirilmelidir Oumlnceden eklenen şeker miktarı da buna goumlre

ayarlanır

Oumlrneğin Hazırlanışı

25 ml veya g oumlrnek alınarak 250 mrsquolik balon jojeye aktarılır Uumlzerine 50 ml damıtık su

eklenir Uumlzerine durultma amacıyla 5 ml Carez I ve 5 mL Carez II ccediloumlzeltilerinden

eklenerek iyice karıştırılır ve hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır 30 dak beklenir

30 dak sonra ortamın pHrsquosı 8 olana kadar 01 N NaOH eklenir Ccediloumlzelti filtre edilerek

berraklaştırılır

İnversiyon Sonrası

Berrak filtrattan 50 ml alınarak 100 mlrsquolik balon jojeye koyulur Uumlzerine 25rsquolik

hidroklorik asit (HCl) ccediloumlzeltisinden 6 ml eklenir Ccediloumlzeltinin iccedilerisine termometre

konularak 70ordmCrsquoye ayarlanmış su banyosuna yerleştirilir Sık sık ccedilalkalanarak sıcaklığın en

fazla 2-3 dakikada 67ordmCrsquoye gelmesi sağlanır Bu andan itibaren tam 5 dakika aynı

sıcaklıkta tutulur ve soğuk su altında hızlı bir şekilde soğutulur Ccediloumlzeltiye 1-2 damla

fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi koyularak 4 N NaOH ile ccedilok accedilık pembe renk olana kadar

noumltralize edilir Daha sonra hacim ccedilizgisine kadar saf su ile tamamlanır

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 21: gıda kimyası temel deneyleri

21

Hazırlanan bu ccediloumlzelti buumlrete doldurulur Erlene 5rsquoer ml Fehling I ve Fegling II

ccediloumlzeltilerinden koyularak 3 dakika iccedilerisinde kaynaması sağlanır Kaynamada 2 dakika

dolmadan 2-3 damla metilen mavisi damlatılır ve buumlretteki ccediloumlzelti ile titre edilir Renk

kırmızı olunca titrasyon kesilerek yaklaşık harcanan miktar tespit edilerek bir oumln deneme

yapılır İkinci kez daha duyarlı deney yapılır ve bu sefer ilk titrasyonda harcanan hacimden

1 ml eksiği kaynamadan oumlnce fehling ccediloumlzeltilerinin uumlzerine koyulur Boumlylece az miktarda

bir titrantla doumlnuumlm noktasına ulaşılır Aynı şekilde titrasyon yapılarak harcanan hacim not

edilir(A)

İnversiyon Oumlncesi

Berrak filtrat buumlrete doldurulur Erlene 5 ml Fehling I ve 5 ml Fehling II ccediloumlzeltilerinden

koyularak inversiyon sonrasındaki şekilde titrasyon yapılır

Hesaplama

F=Faktoumlr hesabı harcanan şeker ccediloumlzeltisinin mlrsquosinde bulunan mg şeker ile harcanan

ccediloumlzelti hacminin ccedilarpımı ile bulunur

F= 2mg x V1

İnvert Şeker (gL) = (V2 x F) V x V1

V1 = Alınan numune miktarı

V2 = Seyreltilen hacim

V = Titrasyonda harcanan ccediloumlzelti miktarı

F = Faktoumlr

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 22: gıda kimyası temel deneyleri

22

17 GIDALARDA KANTİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

Oumlrn Et ve Et Uumlruumlnlerinde Nişasta Tayini

Nişasta oumlzellikle et uumlruumlnlerinde joumlle maddelerinin dışarı taşmasını engellemektedir Nişasta

katılan et uumlruumlnleri daha kuru olmaktadır Et uumlruumlnlerine dolgu maddesi olarak katılmasına

rağmen yapısı gereği enzimatik ve mikrobiyel faaliyet sonucu alt gruplara parccedilalanarak

ette tadın oluşmasına yardımcı olur

Gravimetrik Youmlntem

Youmlntemin Prensibi

Youmlntemde oumlrnekteki yağ sabunlaştırılıp proteinler hidrolize edilir Baharat seluumlloz ve

nişasta ccediloumlktuumlruumlluumlr Ccediloumlken nişasta asitte ccediloumlzuumlluumlp gravimetrik olarak tayin edilir

Kullanılan Kimyasallar

95rsquolik etanol

8rsquo lik alkolluuml potasyum hidroksit (KOH) ccediloumlzeltisi

Hidroklorik asit (11) oranında seyreltilmiş

Deneyin Yapılışı

Homojen hale getirilen numuneden 10 g alınıp uumlzerine 8rsquolik alkolluuml KOH ccediloumlzeltisinden

50 ml eklenir 20 dakika ara sıra karıştırılarak su banyosunda ısıtılır Uumlzerine 100 ml olana

kadar 95rsquolik etanolden eklenir ve ccediloumlzelti santrifuumlj tuumlplerine alınarak 2000 rpm de 5

dakika santrifijlenir Sıvı kısım atılır Kalıntı 25 ml 95rsquolik etanolle karıştırılarak yıkanır

ve sıvı kısım tekrar atılır Uumlzerine 50 ml HCl ccediloumlzeltisi ilave edilir ve ccediloumlkeleğin ccediloumlzuumlnmesi

sağlanır Ccediloumlzelti santrifuumljlenir eğer sıvı kısım berrak değilse suumlzuumlluumlr Bir behere ccediloumlzeltinin

sıvı kısmından 25 ml alınır Uumlzerine 95rsquo lik etanolden 75 ml eklenir Beherin ağzı saat

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 23: gıda kimyası temel deneyleri

23

camı ile kapatılarak bir gece bekletilir Sabit tartıma getirilmiş Gooch krozesi oumlnce 95rsquolik

etanol ile yıkanır Daha sonra ccediloumlzelti aynı krozeden suumlzuumlluumlr ve iki kere 95rsquo lik etanol ile

yıkanır Kroze 75Crsquo de 1 saat kurutulur Desikatoumlre alınarak oda sıcaklığına kadar

soğutulur ve tartım alınır

Hesaplama

Nişasta = [ [(M1-M2) x F] m ] x 100

M1= Gooch krozesi + oumlrnek

M2 = Gooch krozesi

m = Alınan numune miktarı g

F = Duumlzeltme faktoumlruuml Genelde 145 ccedilarpanı kullanılır ve bu değer hububatta 69 nişasta

olduğu kabul edilmiştir

18 GIDALARDA KALİTATİF NİŞASTA

TAYİNİ

3 g oumlrnek 10 ml distile su iccedilerisinde ısıtılarak eritilir Suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir

elde edilen suumlzuumlntuumlye 2-3 damla Lugol soluumlsyonu (1 g I + 2 g KI + 300 ml dist Su)

damlatılır Mavi renk pozitifrsquotir

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 24: gıda kimyası temel deneyleri

24

SULARIN FİZİKSEL VE KİMYASAL

ANALİZLERİ

Numune alma numuneler haftada bir ayda bir veya ihtiyaccedil duyulan sıklıkta musluklardan

kaynak ve akar sulardan birikinti sulardan veya su depolarından alınır Alınan oumlrneğin incelenen

suyun tamamını oumlrneklemesi gerekir Bu nedenle en az 200 ml su oumlrneği alınmalıdır Musluktan

oumlrnek alınmadan oumlnce su 5 dk boşa akıtılmalıdır Akarsu ve birikmiş sulardan oumlrnek alırken ise

suyun merkezinden oumlrnek alınmalıdır Bu amaccedilla yeterli uzunlukta bir ccedilubuğa monte edilen ağzı

tıpalı şişenin tıpası tıpaya bağlanan ip ccedilekilerek su iccedilerisinde accedilılır ve şişenin dolması beklendikten

sonra şişe dışarıya alınır Alınan oumlrnekler buzdolabında muhafaza edilmek suretiyle en geccedil 24 saat

iccedilerisinde incelenmelidir Mikrobiyolojik analiz iccedilin oumlrnek alma işlemi ise daha detaylı olup gıda

kimyası konusu dışındadır

Gıda maddeleri tuumlzuumlğuumlne goumlre iccedilme suları daima renksiz kokusuz tortusuz olmalı

Amonyak ve nitrit iccedilermemelidir

19 SUYUN FİZİKSEL ANALİZLERİ

19-1 Tat-koku

Litresinde 20-25 ml gaz bulunan sular daha lezzetlidir Bu gazların yarısını karbondioksit

diğer yarısını ise azot ve oksijen tekil eder Tat ve koku muayenesi yapılan suyun sıcaklığı 8-15 oC

olmalıdır

19-2 Renk (TS6392)

Oumlrnek su bir mezuumlre konarak damıtık su ile karşılaştırmalı olarak bakarak veya oumllccedilerek

yapılır Oumllccediluumlmde kloro-platinat ccediloumlzeltisi kullanılır 1245 g potasyum hegzakloro-platinat + 1 g

kobalt kloruumlr 100 ml yoğun HCl iccedilerisinde eritilir Bu miktar dist Su ile 1000 mlye tamamlanır

Bu stok ccediloumlzeltinin renk birimi 5000rsquoduumlr

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz nessler tuumlpuumlne aşağıda bildirilen miktarlarda stok ccediloumlzelti konur

ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır ve karıştırılır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln renginin hangisine yakın olduğuna karar verilir ve sonuccedil

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 25: gıda kimyası temel deneyleri

25

aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 20 birimi kaynak

sularında 1 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 0 05 1 15 2 25 3 35 4 5 6 7

Renk birimi 0 5 10 15 20 25 30 35 40 50 60 70

19-3 Bulanıklık

1 g kuru saf kilin 1 L damıtık su iccedilerisinde ccediloumlzuumlnduumlruumllmesi ile elde edilen stok ccediloumlzeltiden

yararlanılır

Bu amaccedil iccedilin bir seri temiz dereceli tuumlpe veya mezuumlre aşağıda bildirilen miktarlarda stok

ccediloumlzelti konur ve uumlzeri analiz edilen su ile 50 mlye tamamlanır (karşılaştırma tuumlpleri) Bir tuumlpe de

sadece analiz edilen su konur (analiz tuumlpuuml) Beyaz bir zemin uumlzerinde dizilen karşılaştırma

tuumlplerinin yanında tutulan analiz tuumlpuumlnuumln bulanıklığının hangisine yakın olduğuna karar verilir ve

sonuccedil aşağıdaki değerlere goumlre tespit edilir TS 266rsquoya goumlre iccedilme ve kullanma sularında 25 birimi

kaynak sularında 5 birimi geccedilmemeli

Ccediloumlzelti miktarı 025 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5

Bulanıklık birimi 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Daha net bir karara varmak iccedilin renk ve bulanıklık test tuumlpleri damıtık suyu

referans alarak spektrofotometrede 420 nm dalga boyunda ve 1 cm mesafeden okunur

Ph Ph metre il oumllccediluumlluumlr İccedilme ve kullanma suları 65-92 arasında kaynak suları 65-

85 arasında Phrsquoya sahip olmalı

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 26: gıda kimyası temel deneyleri

26

20 SUYUN KİMYASAL ANALİZLERİ

20-1 EDTA ile sertlik tayini

001 N etilendiamin tetraasetikasit (EDTA) 4 g EDTA +1 L distile su

İndikatoumlr ccediloumlzelti 05 g eriochroma black T + 100 ml 70rsquolik etil alkol (1 hafta

dayanır) veya 05 g eriochroma black T + 100 gr NaCl (1 yıl dayanır)

Tampon ccediloumlzeltisi 675 g amonyum kloruumlr 570 ml amonyak (d088 yoğun) + dist

su ile 1 Lrsquoye tamamlanır

Standart Ca ccediloumlzeltisi kuru kalsiyum kloruumlrden 100 mg en az miktarda yoğun HCl

iccedilerisinde eritilir ve dist su ile 100 mlye tamamlanır Bunun 1 mlsi 1 mg kalsiyum

karbonata eşdeğerdir

1 fransız sertlik derecesi (FSD) 1 L suda 10 mg kalsiyum karbonat bulunduğu

anlamına gelir

FSD

Ccedilok yumuşak su 0-7

Yumuşak su 7-14

Orta sert su 14-21

Sert su 21-32

Ccedilok sert su 32-54

Deneyin yapılışı 25 ml su oumlrneği + 25 ml damıtık su + 1 ml tampon ccediloumlzeltisi + 3-5

damla veya tuzla hazırlanandan bir spatuumll ucu ile alınan miktar karıştırılır Elde edilen

şarap kırmızısı renk maviye doumlnuumlnceye kadar EDTA ile titre edilir Harcanan EDTA

miktarı 4 ile ccedilarpılarak suyun FSD cinsinden toplam sertliği bulunur Kalıcı sertliği bulmak

iccedilin su oumlrneği 20-30 dk kaynatıldıktan sonra deneye alınır

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 27: gıda kimyası temel deneyleri

27

20-2 Nitrit Tayini

Nitrit alfanaftilamin ve suumllfanilik asit ile pembe renk verir Sularda bulunmamalıdır

Gries 1 ayıracı 15 g suumllfanilik asit + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

Gries 2 ayıracı 75 mg alfa naftilamin + 50 ml asetik asit + saf su ile 250 mlrsquoye

tamamlanır

25 ml gries 1 + 25 ml Gries 2 + 5 ml oumlrnek Pembe renk pozitiftir

20-3 Nitrat Tayini

Nitrat difenilamin ve suumllfirik asitle mavi renk verir

Tuumlpteki 5 ml su oumlrneğinin uumlzerine 5 ml difenilamin reaktifi (25 g difenilamin + 100

ml yoğun suumllfirik asit + 20 ml distile su) tuumlp eğik tutularak ccedileperinden yavaşccedila akıtılmak

suretiyle ilave edilir Dibe ccediloumlken reaktif ile su arasında mavi bir halkanın goumlruumllmesi pozitif

kabul edilir Deneyin pozitif ccedilıkması durumunda organik madde miktarına bakılarak karar

verilir

Nitrat genellikle sularda 1 mg kadar bulunur Ancak su standardımıza goumlre 1 L

kaynak suda 25 mgı iccedilme ve kullanma sularında ise 45 mgı geccedilmemesi gerekir

20-4 Amonyak Tayini

5 ml oumlrnek uumlzerine 2 damla nessler ayıracı (6 g cıva kloruumlr + 4 g potasyum iyoduumlr

amonyaksız su ile 40 mlrsquoye tamamlanır uumlzerin 60 ml 30rsquoluk potasyum hidroksit

ilave edilerek suumlzgeccedil kağıdından geccedilirilir) konur Sarıdan turuncuya kadar değişen

renkler pozitif kabul edilir Sularda amonyak olmamalı

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 28: gıda kimyası temel deneyleri

28

20-5 Organik Madde Miktarı

Potasyum permanganat amonyağı oksitler geri kalan kısım da suumllfirik asit

titrasyonuyla tespit edilir

Seyreltik suumllfirik asit 1 kısım yoğun suumllfirik asit + 3 kısım distile su

001 N potasyum permanganat 03959 g potasyum permanganat + 1 L distile su

001 N amonyum okzalat 0888 g amonyum okzalat + 1 L dist su Okzalik asit de

kullanılabilir

Potasyum permanganatın ayarlanması 25 ml amonyum okzalat + 8 ml seyreltik

suumllfirik asit + 52 ml kaynamış saf su karışımı renk pembe oluncaya kadar amonyum

okzalat ile titre edilir 26 ml harcanmış ise 2526=096 (faktoumlr veya ccedilarpım

katsayısı) bulunur Gerccedilek deneyde bulunan değer bu sayı ile ccedilarpılarak gerccedilek

amonyak miktarı tespit edilir

Deneyin yapılışı 100 ml oumlrnek + 5 ml suumllfirik asit + 5 ml potasyum permanganat

iccedilerisine cam boncuk atılarak 10 dk kaynatılır Sıcak iken 5 ml amonyum okzalat

ilave edilir ve renk berraklaşır Sıcak iken potasyum permanganat ile hafif pembe

renge kadar titre edilir

Organik madde miktarı 08 x harcanan potasyum permanganat miktarı (ml) X

katsayı

Aynı deney saf su ile yapılarak harcanan potasyum permanganat ı gerccedilek deneyde

harcanan potasyum permanganattan ccedilıkararak gerccedilekte harcanan potasyum

permanganat miktarı bulunur Sularda en fazla 5 mgL organik madde olması

gerekir

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 29: gıda kimyası temel deneyleri

29

21 GIDALARDA KOKUŞMANIN TESPİTİ

21-1 Nessler deneyi

Youmlntemin Prensibi

Kokuşmanı varlığı amonyağa karşı duyarlı bir reaktif olan Nessler reaktifi ile belirlenir

Kullanılan Kimyasallar

Nessler reaktifi 30 g HgCl2 ve 37 g KI 250 ml saf suda ccediloumlzuumlluumlr Bu sırada kırmızı renkli

HgI ccediloumlker Ccediloumlkelek ccediloumlzeltiden ayrılır ve saf su ile iyice yıkanır Yıkama ccediloumlzeltisi atılır

Uumlzerine 30 g katı KI ilave edilir ve bu karışım ccediloumlzuumlnecek hale gelene kadar saf su ilave

edilir Kompleksin uumlzerine 100 g katı NaOH ilave edilir ve ccediloumlzduumlruumlluumlr Soğutulduktan

sonra toplam hacim 500 ml olana kadar saf su ilave edilir

Deneyin Yapılışı

Petri kutusuna analizi yapılacak oumlrnekten bir miktar koyulur ve uumlzerine Nessler

ayıracından damlatılır Kokuşma sonucu oluşan amonyak ortamda bulunuyorsa accedilık

portakal renginden koyu portakal rengine kadar değişen renkler oluşur

21-2 Kurşun Asetat deneyi

Youmlntemin Prensibi

Oumlrnekteki bozulma ve kokuşmanın H2S ile saptanması ilkesine dayanır

Kullanılan Kimyasallar

20rsquolik kurşun asetat Pb(CH3COOH)23H20 20 g kurşun asetat bir miktar saf suda

ccediloumlzuumlnduumlruumlluumlr ve 100 mlrsquolik balon jojeye aktarılarak hacim ccedilizgisine kadar saf su eklenir

Deneyin Yapılışı

20rsquolik kurşun asetat ccediloumlzeltilerine daldırılan suumlzgeccedil kağıtları accedilık havada kurutulur

Kapalı bir petri kutusunun kapağına suumlzgeccedil kağıdı hafif ıslatılarak yapıştırılır ve oumlrnekte

petri kutusunun iccedilerisine yerleştirilerek kapağı kapatılır10-15 dakika beklenir Suumlzgeccedil

kağıdının uumlzerinde oluşan siyah renk kokuşmanın goumlstergesidir

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 30: gıda kimyası temel deneyleri

30

22 YUMURTA MUAYENELERİ

Besleyici değeri nedeniyle tavuk oumlrdek kaz bıldırcın gibi pek ccedilok kanatlı yumurtası

insan gıdası olarak pazara sunulmaktadır Ancak burada beslenme alışkanlıklarına bağlı

olarak tuumlketimi daha yaygın olan tavuk yumurtasından bahsedilecektir

Aşağıda yumurta ile ilgili en fazla sorulan soruların yanıtları yer almaktadır

Yumurta kabuğunun rengi tavuğun ırkına bağlı olarak beyazdan kahverengiye

kadar değişebilir Ancak farklı kabuk rengine sahip yumurtalar arasında besleyici değer

lezzet ve pişirme performansı accedilısından her hangi bir fark bulunmamaktadır

Yumurta sarısının rengi tavuğun beslenmesi ile direkt olarak ilgilidir Oumlrneğin

buğday esaslı diyet verilen tavukların yumurta sarıları limon sarısı bir renge sahipken

mısır ve alfa alfa ağırlıklı beslenmede bu renk turuncudur

Yumurta akının rengi bazen riboflavin (Vitamin B2) varlığına bağlı olarak ccedilok hafif

yeşilimsi olabilir Bazen de puslu bir goumlruumlntuuml belirlenebilir ki bu durum yumurtanın doğal

olarak yapısında bulunan karbondioksitten kaynaklanır Karbondioksit henuumlz kabuktan

dışarı salınmamıştır dolayısıyla yumurta oldukccedila tazedir Her iki durumda da yumurta

tuumlketim iccedilin guumlvenlidir

Yumurta sarısı uumlzerinde kan ya da et goumlruumlntuumlluuml lekelere her hangi bir sağlık riski

oluşturmaz Yumurtanın oluşumu sırasında kan damarlarında oluşabilecek hasarlardan

kaynaklanır Kan lekesi yumurtanın doumlllenmiş olduğunu goumlstermez Işık muayenelerinde

bu tarz yumurtalar genellikle ayıklanır ancak elektronik sistemler dahi kullanılsa hepsinin

yakalanması muumlmkuumln olmamaktadır Eğer istenirse pişirme oumlncesi temiz bir bıccedilakla bu

lekeler uzaklaştırılabilir tuumlketim accedilısından guumlvenlidirler

Şalaz taze yumurtalarda daha belirgindir ve yumurta sarısının merkezde

tutulmasını sağlayan bir gemi ccedilapası roluumlnuuml uumlstlenir Tuumlketiminde bir sakınca yoktur ve

genellikle pişirme sırasında goumlzden kaybolur

Yumurta bayatladıkccedila hava kamarası genişler yumurta sarısı duumlzleşir genişler ve

kolay yırtılır bir hal alır koyu yumurta akının kıvamı azalır ve daha sulu duru bir hale

gelir

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 31: gıda kimyası temel deneyleri

31

Analiz iccedilin yumurta sayısı 1000 adet ve uumlzeri ise 1 daha az ise 10 adet yumurta

partiyi homojen olarak oumlrnekleyecek şekilde numune olarak alınır

Yumurta kuvvetli ışık altında incelenerek tuzlu suda yuumlzduumlrerek ve kırılarak

muayene edilebilir Tuzlu suda yuumlzduumlrme deneyi iccedilin iki kaptan birine 8rsquolik diğerine

11rsquolik tuzlu su konulur Ccedilok taze yumurta her iki suda da batar taze yumurta 8rsquolikte

batar 11rsquolikte yuumlzer bayat yumurta her ikisinde de yuumlzer

Ayrıca bu amaccedilla oumlzel cihazlar geliştirilmiştir

Not Yumurta muayenesine ait resimler ve accedilıklamaları boumlluumlm sonunda verilmiştir

Uumllkemizde yumurta ile ilgili yuumlruumltuumllecek analizler ve bunlara ilişkin standartlar

ldquoTuumlrk Gıda Kodeksi - Yumurta ve Yumurta Uumlruumlnleri Tebliğirdquo ile duumlzenlenmiştir

Buna goumlre

TAZE YUMURTA - A sınıfı yumurta

Katikula ve yumurta kabuğu Normal temiz ve hasarsız

Hava boşluğu 6 mmrsquoden yuumlksek olmayacak ve hareket etmeyecek

Yumurta akı Berrak saydam jel kıvamında ve yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde merkezde yuvarlak goumllge şeklinde homojen olarak

goumlruumllecek membranda yırtık olmayacak Yumurtanın doumlnduumlruumllerek hareket ettirilmesinde

merkezden belirgin şekilde ayrılmayacak ve yabancı madde iccedilermeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

DEPO YUMURTA ndash B sınıfı yumurta

Yumurta kabuğu Normal temiz veya hafif kirli ve hasarsız

Hava boşluğu 9 mmrsquoden yuumlksek olmayacak

Yumurta akı Berrak saydam olacak ve hiccedilbir yabancı madde iccedilermeyecek

Yumurta sarısı Işık muayenesinde yumurta sarısında yabancı madde goumlruumllmeyecek

Mikroorganizma Yumurta iccedileriğinde goumlzle goumlruumllebilir hiccedilbir mikroorganizma kolonisi

ve parazit iccedilermeyecek

SANAYİ TİPİ YUMURTA ndash C sınıfı yumurta

A ve B sınıf yumurta oumlzelliğini taşımayan yumurtalar C sınıfı yumurtalardır Bu

yumurtalar ancak gıda sanayinde kullanılabilirler direkt tuumlketime sunulamazlar

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 32: gıda kimyası temel deneyleri

32

Yumurta iccedilin mikrobiyolojik kriterler

n c m M

Mezofilik aerobik bakteri 5 3 1 x 105

ml 1 x 106

ml

5 0 25 grsquoda bulunmamalı

n Numune sayısı

c Mikroorganizma sayısı ldquomrdquo ile ldquoMrdquo arasında bulunabilecek maksimum numune sayısı

m Tuumlm numunelerde bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

M ldquocrdquo sayıda bulunabilecek maksimum mikroorganizma sayısı

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 33: gıda kimyası temel deneyleri

33

23 BAL MUAYENELERİ

Bal arılarının (Apis mellifera) ccediliccedilek nektarlarını bitkilerin veya bitkilerin uumlzerinde

yaşayan canlıların salgılarını topladıktan sonra kendine oumlzguuml maddelerle karıştırarak

değişikliğe uğratıp bal peteklerine depoladıkları tatlı madde olarak tanımlanır

Orijinine goumlre

Ccediliccedilek Balı Arıların bitki ccediliccedileklerindeki nektarlardan uumlrettikleri baldır

Salgı Balı Arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitkilerin uumlzerinde yaşayan

canlıların salgılarından uumlrettikleri baldır

Piyasaya sunuluş şekline goumlre

Doğal Petekli Bal Tamamıyla arılar tarafından uumlretilen doğal peteği iccedilinde tuumlketime

sunulan baldır

Temel Petekli Bal Gerccedilek bal mumundan ccedileşitli metotlarla iki tarafı preslenerek

hazırlanmış sterilize edilmiş işccedili ve erkek arı petek huumlcrelerinin temelini teşkil eden ince

levha şeklindeki peteği iccedilinde piyasaya sunulan baldır

Suumlzme Bal Ortam sıcaklığı 35 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde petekli balın santrifuumlj metodu

veya dinlendirilmesi ile elde edilen baldır

Kristalize Suumlzme Bal Kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya

balın kristalleşmesi iccedilin herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen

şekerleşmiş krema ve fondan kıvamlı baldır

Pres Bal Petekli balın pres altında ortam sıcaklığı 45 degCrsquoyi geccedilmeyecek biccedilimde

sızdırılması ile elde edilen baldır

Fırıncılık Balı veya Sanayi Balı Kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan

fermentasyona başlamış ısıtılmış hidroksimetil furfurol miktarı diastaz sayısı 6

maddedeki 1 bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tuumlketimine sunulamayan

baldır

Uumllkemizde bala ilişkin standartlar Tuumlrk Gıda Kodeksi-Bal Tebliği ile

duumlzenlenmiştir Burada tebliğde geccedilen bal analizlerinden birkaccedilı oumlrneklenmiştir

Balda nem tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

Balda Kuumll Tayini

Anlatıldığı gibi yapılır

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 34: gıda kimyası temel deneyleri

34

23-1 Balda Şeker Tayini

Youmlntemin Prensibi

İndirgen şekerlerle sakkarozun parccedilalanması ile meydana gelen toplam şekerin bakırı

reduumlkte etmesi esasına dayanır

Şeker tayini iki aşamada yapılır ilk aşamada serbest haldeki glikoz ve fruktoz

ikinci aşamada sakarozun glikoz ve fruktoza parccedilalanması ile toplam indirgen şeker tayini

gerccedilekleştirilir İkinci aşamada bulunan değer glikoz cinsindendir ve bunun 095 ile

ccedilarpılması sonucunda sakkaroz miktarı gram olarak bulunur

Kullanılan Kimyasallar

Fehling A ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Fehling B ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez I ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

Carez II ccediloumlzeltisi III5rsquode anlatıldığı gibi hazırlanır

1 glikoz ccediloumlzeltisi 1 g glikoz (Dextrose) 100mlrsquolik bir balon jojede bir miktar saf su ile

eritilir ve yine saf su ile 100 mlrsquoye tamamlanır (faktoumlr tayininde kullanılır)

5 Potasyum Ferro Siyanat ccediloumlzeltisi 5g potasyum ferro siyanat 100mlrsquolik bir balon

jojede saf su ile eritilip 100 mlrsquoye tamamlanır

5 N NaOH ccediloumlzeltisi 200g NaOH bir miktar saf su ile eritilip 1000mlrsquoye tamamlanır

2 fenolftalein indikatoumlr ccediloumlzeltisi 2g fenolftalein bir miktar 96rsquolık alkol ile eritilip

100mlrsquoye tamamlanır

Derişik HCl d=119 olan 37rsquolik HCl kullanılır

Deneyin Yapılışı

Fehling A ve Brsquonin standardize edilmesi

Bir erlenin iccedilerisine 10ml Fehling A 10ml Fehling B 5ml potasyum ferro siyanat konulup

birkaccedil cam boncuk atılarak kaynayıncaya kadar ısıtılır Kaynama esnasında uumlzerine 1rsquolik

glikoz ccediloumlzeltisinden pipetle damla damla ilave edilerek titrasyon yapılır Titrasyon

sırasında mavi renk accedilılır yavaş yavaş sarı renk oluşur ve esmerleşme goumlzuumlkuumlr Bu

noktada titrasyona son verilir Harcanan glikoz ccediloumlzeltisi miktarı kaydedilir Bu değer

(oumlrneğin 86 ml olsun) 10ml Fehling A iccedilindeki bakırı reduumlkte eden glikoz miktarıdır

Faktoumlr hesaplaması şu şekilde yapılır

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 35: gıda kimyası temel deneyleri

35

100 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 1 g glikoz varsa

1 ml ldquo ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 1100 = 001 g

1 ml glikoz ccediloumlzeltisinde 001 g glikoz varsa

86 ml ldquo ldquo X g glikoz vardır

X = 86 x 001 = 0086 g glikoz 10ml Fehling Arsquodaki bakırı reduumlkte ediyor

1

F (faktoumlr) = 0086 olarak bulunur

Oumlrneğin hazırlanması

5 g bal oumlrneği 70 ndash 80 g su ile 250 mlrsquolik balon jojede eritilir Uumlzerine 1 ml Carez I ve 1 ml

Carez II ccediloumlzeltilerinden eklenerek ccedilalkalanır ardından saf su ile 250 mlrsquoye tamamlanır

Bulanık haldeki bu oumlrnek ayrı bir erlene suumlzgeccedil kağıdı ve huni yardımı ile suumlzuumlluumlr

Serbest indirgen şeker miktarının (glikoz + fruktoz) saptanması

100 mlrsquolik bir balon jojeye 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuumlnden konur saf su ile karıştırılarak 100

mlrsquoye tamamlanır 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B + 5 ml

Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave edilir

İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pipetle veya titrasyon buumlretiyle

oumlrnek soluumlsyonu damla damla eklenir Esmerleşme goumlruumlluumlnce titrasyona son verilip

harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir (Oumlrneğin 108 ml harcanmış olsun)

108 ml oumlrnek soluumlsyonunda 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml ldquo ldquo X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0796 g (1 g baldaki indirgen şeker miktarı)

108

100 g baldakini bulmak iccedilin 0796 x 100 = 796 g indirgen şeker vardır

Total şeker miktarının (glikoz + fruktoz + sakkaroz) saptanması

Sakkarozun inversiyonu (Sakkaroz = Glikoz + Fruktoz) 50 ml oumlrnek suumlzuumlntuumlsuuml 1 ndash 2 ml

HCl ile karıştırılır 1 ndash 2 dakika kaynatıldıktan sonra soğutulur Uumlzerine 1 ndash 2 damla

fenolftalein damlatılır ve NaOH ile kalıcı pembe renk oluşuncaya kadar titre edilir

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 36: gıda kimyası temel deneyleri

36

Bakır iyonlarının indirgenmesi 100 mlrsquolik bir erlene 10 ml Fehling A + 10 ml Fehling B +

5 ml Potasyum Ferro Siyanat konulup uumlzerine bir miktar (10 ndash 20 ml kadar) saf su ilave

edilir İccediline cam boncuk atılarak kaynatılırKaynama esnasında pembe renkli oumlrnek

soluumlsyonundan buumlret veya pipet ile yavaş yavaş damlatılarak titre edilir esmerleşme

goumlruumllduumlğuumlnde titrasyona son verilir Harcanan oumlrnek soluumlsyonu miktarı kaydedilir

(Oumlrneğin bu miktar 105 ml olsun)

Total şekerin hesaplanması

105 ml oumlrnekte 0086 g indirgen şeker varsa

100 ml oumlrnekte X g indirgen şeker vardır

X = 100 x 0086 = 0819 g (1 g baldaki total şeker miktarı)

105

100 g baldakini bulmak iccedilin 100 x 0819 = 819 grsquodır

Sakkarozun hesaplanması

Total şeker miktarından indirgen şeker miktarı ccedilıkarılınca glikoz cinsinden sakkaroz

miktarı bulunur Bunu sakkaroz cinsine ccedilevirmek iccedilin glikoz cinsinden bulunan değer 095

ile ccedilarpılır

Yukarıda verilen oumlrneklerde glikoz cinsinden sakkaroz miktarı

819 ndash 796 = 23 grsquodır

Buna goumlre 100 g baldaki sakkaroz miktarı

23 x 095 = 218 g

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 37: gıda kimyası temel deneyleri

37

3-2 Balda Ticari Glikoz Tayini

Ticari glikoz veya ticari invert şekerin balda teşhisi iccedilin İyot ve Fiche metodu uygulanır

Bu metotlardan birinin balın hileli olduğunu goumlstermesi halinde sonuccedil kesin sayılır

İyot Metodu

Bazı ticari glikoz şuruplarında hammaddeden gelen bir miktar polisakkarid bulunur Bu

maddeler iyot ccediloumlzeltisi ile muamele edildiğinde kırmızıdan mora kadar değişen renk

verirler

İyot ccediloumlzeltisi 1 g iyot (I) ve 14 g potasyum iyoduumlr (KI) 50 mlrsquolik balon jojeye konur ve

30 ndash 40 ml suda ccediloumlzuumllerek işaret ccedilizgisine kadar seyreltilir

Deneyin yapılışı Yaklaşık 1 ml bal eşit hacimde su ile iyice karıştırılır İyot ccediloumlzeltisinden

4 ndash 5 damla ilave edilip şiddetle ccedilalkalanır Kırmızıdan menekşeye kadar değişen rengin

oluşması balda ticari glikoz ve veya invert şeker bulunduğunu goumlsterir

Bu deneyde soumlzuuml edilen renk goumlzlenmemişse Fiche metodu uygulanır

Fiche Metodu

Bala katılan bazı glikoz veya invert şeker şuruplarının uumlretimi sırasında yuumlksek sıcaklık

işlemleri nedeniyle monosakkaridler kısmen parccedilalanırOluşan parccedilalanma uumlruumlnleri eter

fazına ekstrakte edilebilirler ve bu maddeler rezorsin ccediloumlzeltisi ile renkli kompleksler

oluştururlar Bu komplekslerin renginden ticari şekerlerin tanısı konulur

Rezorsin ccediloumlzeltisi Taze suumlblime edilmiş rezorsinden 1g tartılarak 100ml derişik HCl (d =

119 g ml veya yaklaşık 37rsquolik) iccedilinde ccediloumlzduumlruumlluumlrCcediloumlzelti hava sızdırmayan cam

kapaklı bir şişede saklanır Bu ccediloumlzelti kullanılmadan oumlnce taze hazırlanmalıdır

Su ile doyurulmuş dietil eter 50 ndash 100 ml eter uygun bir ayırma hunisinde 20 ndash 30 ml su

ile iyice ccedilalkalanır20 ndash 30 dakika dinlendirildikten sonra alttaki su tabakası atılır Elde

edilen suya doymuş eter en fazla bir hafta iccedilinde kullanılmalıdır

Deneyin yapılışı Yaklaşık 5 g bal porselen bir havana konur Uumlzerine 10 ml eter eklenip

havan eli ile bal ve eter iyice ezilerek karıştırılır Birkaccedil dakika bekletildikten sonra

uumlstteki eter 100 mlrsquolik kuru bir behere boşaltılır Bu işlem uumlccedil defa daha tekrarlanır ve eter

fazlası her seferinde aynı beherde biriktirilir Beherde biriken eterli ekstrakt 30 ndash 35 degCrsquolik

su banyosunda yaklaşık 5 ml kalıncaya kadar buharlaştırılır Beherde kalan eterli ccediloumlzelti

bir deney tuumlpuumlne alınır uumlzerine 2 ml rezorsin ccediloumlzeltisi eklenip şiddetle ccedilalkalanır

Rezorsinin eklenme anından itibaren bir dakika suumlre iccedilinde kiraz kırmızısı rengin

oluşması bala ticari invert şeker veya glikoz katıldığını goumlsterir Sarı veya hafif pembe

renklerin oluşması hiccedilbir şekilde hile işareti değildir

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 38: gıda kimyası temel deneyleri

38

23-3 Balda Asitlik Tayini

Youmlntemin Prensibi

Belli tartımda bal su ile seyreltildikten sonra fenolftalein indikatoumlruumlne karşı ayarlı

sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi ile titre edilir Buradan 1 kg baldaki asitlerin toplam milieşdeğer

sayısı hesaplanıp sonuccedil olarak verilir

Kullanılan Kimyasallar

Fenolftalein ccediloumlzeltisi 05 N fenolftalein (100 ml hacimce 50rsquolik etil alkol-su karışımında

ccediloumlzuumllerek)

Standart sodyum hidroksit ccediloumlzeltisi 005 N (N20) NaOH

Karbondioksiti uzaklaştırılmış su Distile su 15 ndash 20 dakika kaynatıldıktan sonra fazla

hava almayacak biccedilimde kapatılıp soğutulur

Deneyin Yapılışı

Analiz numunesinden iccedilinde kristaller oluşmuş ballardan alınan numuneler kapalı kap

iccedilinde su banyosuna konularak 60degCrsquonin altında yarım saati geccedilmeyecek şekilde ısıtılarak

ccediloumlzuumlnme sağlanır Ccediloumlzuumlnmez ise 65degCrsquoye kadar ccedilıkartılabilir Bal oumlrneğinden hassas bir

şekilde 10 g tartılarak 250 mlrsquolik temiz kuru bir erlene konur Uumlzerine 75 ml

karbondioksiti uzaklaştırılmış saf su eklenip ağzı kapatılır ve iyice karıştırılarak oumlrnek

ccediloumlzuumlluumlr Ardından 4-6 damla fenolftalein ilave edilip bir buumlretten damlatılan standart

NaOH ccediloumlzeltisi ile eşdeğerlik noktasına kadar titre edilir Bu noktada fenolftaleinin kırmızı

rengi en az 15 saniye kaybolmadan kalmalıdır Titrasyonda harcanan standart NaOH

ccediloumlzeltisinin miktarı (Vt) kaydedilir

Başka bir erlende bal numunesi almaksızın bir şahit deney yapılarak titrasyonda

kullanılan suyun ve indikatoumlruumln harcayabileceği standart NaOH ccediloumlzeltisi hacmi okunur

(Vo)

Vtrsquoden Vo ccedilıkarılarak bal numunesinin tam karşılığı olan N20 NaOH hacmi

bulunur (V)

Hesaplama

Numunenin asitliği (A) = 1000 x N x V

m

N Standart NaOH ccediloumlzeltisinin normalitesi (eşdeğer graml)

V Deneyde harcanan NaOH ccediloumlzeltisinin hacmi (ml) (V = Vt ndash Vo)

m Deneye alınan bal numunesi miktarı (g)

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır

Page 39: gıda kimyası temel deneyleri

39

23-4 Balda Polen Aranması

(Deli bal zehirli bal incelemesi)

Homojen haldeki baldan 10 g alınır ve santrifuumlj tuumlpuumlne konur Uumlzerine 20 ml distile su

eklenir Tuumlpler 45 degCrsquolik su banyosunda 10 ndash 15 dakika bekletildikten sonra ccedilıkarılıp iyice

ccedilalkalanır balın su iccedilinde iyice erimesi sağlanır Ccediloumlzeltiler 10 dakika suumlre ile 4000 ndash 4500

devirde santrifuumlj edilir Uumlstte kalan kısım doumlkuumlluumlr dipte kalan tortudan baget yardımı ile

biraz alınarak lam uumlzerine konulur Uumlstlerine lamel kapatılarak mikroskop altında polen

muayenesi yapılır Resimde deli balda goumlruumllen rhododendron polenleri yer almaktadır