GIAO HOI PHAT GIAO VIETNAM . . ' . ..

PHAN vr¢N NGHIEN cttu PHAT HQC

. I • .. .TAP c·HI NGHIEN CUU ｾ＠ .

•

-

( · ｔｾｃｈｩｎｇｊｕｅｎｃＨｲｯ ﾷ ｐｩｦＡｔｈｑｃ＠ .') .8

ｾ＠ m JNmJ HI(Ql1IWP nnlsrrroo

II MODE: Nha van viet m<;>t ｱｵｹｾｮ＠

sach ｫｩｾｴ＠ tac rna kh6ng ､ｾｴ＠

dung ten thl ｱｵｹｾｮ＠ sach mat

m(lt nua gia tri. Dung v6

phuong dien ton giao, -nguoi

d<;>c, ty.ng k.inh ､ｩｾｮ＠ rna

khong ｨｩｾｵ＠ y nghia ten q ｵｹｾｮ＠

kinh thl viec d<;>c. tl,lng ay

khong ､ｾｴ＠ Sl! lqi fch tron ｶｾｮＮ＠

H<;>i Phap Hoa cua ｎｨｾｴ＠

Ban, han sau muai ｴｲｩｾｵ＠ h<;>i

vien, trinh d¢ chenh ｬｾ｣ｨ Ｌ＠ nen

chu huang cua H<;>i la chi ph6

truy6n c6 m<;>t cau chuyen

ｮｩ ｾ ｭ＠ M kinh: Nam mo ｄｾｩ＠thira ｄｩｾｵ＠ phap Lien hoa kinh. Tru6c khi niem, duqc

nghe ､ｩ ｾ ｮ＠ giang. Khi nao ｬ ｩｾｵ＠

nghia tung chfr cua d6 kinh ,

lUc ba'y gio m6i ｨｾ＠ thu c6ng

phu, tuc la m6i chuyen chu

ｮｩｾｭ＠ va trl ､ｾ＠ k.inh. Ni¢m va

Trl chu khong con 6 thai ky

d<;>c va tl;lng. Viet Nam han

ｎ ｨ ｾｴ＠ Ban la hanh Tang, tin

do tu Phcip Hoa kinh, tu tr<;>n

b¢, ft nhat cling phftm Ph6

Mon (phdm thtt 25 ). ｌｵｹｾｮ＠

nhi can vien thong, qmin

chieu va th<;> trl ､ｾ＠ chung dac

Dieu Am - Qmin The Am -

ｐｨｾｭ＠ Am - Hai Trieu Am -

0 Sa mon THiCH THONG BUU (*)

(Tiep theo)

Thang Bi The Gian Am.

Nhung rna buon thay, nguoi

ta chi tu chin chfr, tuc la chi

c6 d6 kinh Phap Hoa, nhl1ng

rna nguoi ta ｮｩｾｭ＠ va trl , con

minh tu den tr<;>n b¢, ｨｯｾ｣＠

m<;>t pham song minh chu yeu

chi d<;lC ｨｯｾ｣＠ ｴｾ［ｾｮｧ＠ thoi. Cho

nen tinh hlnh va thanh tvu

thu duqc cling khac xa nhau.

D<;>c ｴｾＬｉｮｧ＠ khac xa v6i th9 trl,

cling ｐｨｾｴ＠ khac v6i tu ｐｨｾｴＮ＠

ｖｾｹ＠ nen, ｴｾｩ＠ ｄｾｯ＠ trang

ｄｩｾｵ＠ Phap Lien Hoa - T6

dlnh Quan The Am chu

truang "d<;lc tt:mg ｴｨｾＺｾ＠ trl" kinh ｄｾｩ＠ thua ｄｩｾｵ＠ Phap

Lien Hoa (toan b¢ ). Nhl1ng

tru6c khi d<;>c n:mg tri thl vt tu

h<;>c can phai Ｂｬｩ ｾ ｵ＠ nghia"

kinh. Muon ｬｩ ｾｵ＠ nghia ｨｯｾ｣＠

ｨｩｾｵ＠ nghia kinh thl tru6c het

phiii ｨｩｾｵ＠ d6 kinh, ､ｾ＠ roi ｬｩｾｵ＠

nghia d6 kinh.

WN(>IDUNG:

De kinh Phap Hoa, neu

tinh theo so chfr ､ｾ＠ trl ｮｩｾｭ＠

thi c6 chin chfr: "Nam m6

ｄｾｩ＠ thua ｄｩｾｵ＠ phap Lien hoa

kinh". Neu tinh dung theo ten

de B¢ kinh thl c6 muoi bon

chfr: "D<;li thua ｄｩｾｵ＠ Phap

Lien Hoa Giao Bo Tat Phap,

ｐｨｾｴ＠ SOH¢ ｎｩｾｭＢＮ＠

Giai nghia d<;1i cuang chin

chfr:

11 Nam m6:

Nam mo (Namah) con d<;>c

Ut nang mo, na rna, nang

m<;1c ... dtch nghia la: Quy y, quy m<;1ng, Ｑｾ＠ bai, cling

duong, ctl'u nga, do nhfm ...

21 Dt;zi thita: Thua nghia Ia ｴｨｾｮｧＮ＠

ｔｨｾｮｧ＠ dtch nghia Ia xe, chi&

xe 16n. Y n6i phap mon ｔｩｾｵ＠

thua chi lo d¢ mlnh con phap

mon D<;li thua vf nhu chiec xe

l6n, 11! cho minh va cho

nhieu nguoi khac, loai khac.

Kinh ｄｾｩ＠ thua la nhfrng b¢

kinh r<;>ng d¢ cho cac phcip

gi6i chli ng sinh den dich

thanh ｐｨｾｴＮ＠ Trong nhfrng B6

kinh D<;li thua chia lam hai

lo<;li: Quyen D<;li thua va Thl;fc

d<;li thua. Kinh Phap Hoa la

b¢ kinh thu<;>c v6 Thl;fc ｄｾｩ＠

thira.

Tu theo k.inh dien ｄｾ ｩ＠

thua dung nghla, la khong

chi d<;>c n:mg suong, du d<;>c

1\:mg thong suot, ｫｾ＠ ca. thu<;>c

ranh re tlm.g cau, tUng chfr

cling chua phiii tu theo ｄｾｩ＠

thua. Phai ｨｩｾｵ＠ nghia kinh.

[2] ----------------1( : XPC&i NGHibU:U'u PB..;.T H9C )

Phai ｴｨｾ｣＠ hanh dung phuang

phap kinh hu6'ng dan. Phai ap

dt,mg lai kinh vao dai song himg ngay cua chinh mlnh va

ｮｨｩｾｵ＠ ngucn, ｮｨｩｾｵ＠ loai

chung quanh mlnh.

31 ｄｩｾｵ＠ Phtip:

The nao la phap ｄｩｾｵ＿＠

To?m b¢ kinh, cau n1w, chii

nao ci1ng ､ｾｵ＠ Ia phap ｄｩｾｵ＠

d. Nang rong tam tu6i nghe

kinh Phap Hoa ｬｩｾｮ＠ dac qua

thanh ｐｨｾｴ＠ trong nhay mk Nam ngan nguai bo phap h(>i

ra di, ｈｩｾｮ＠ bao thap tl.r dat

vot len... moi moi ､ｾｵ＠ Ia

phap ｄｩｾｵＮ＠

Tl.r -phap tho , tu chuyen

sang phcip te. Tl.r phap te tu

ｬｵ ｹｾｮ＠ chuyen sang phap vi

thl ai ai cung c6 thi tu ｬｵ ｹｾｮ＠

duqc. Nhung tu phap Vi, tu

ｬｵ ｹｾｮ＠ de chuyin sang phap

ｄｩｾｵ＠ thl rat ft nguai chlffig

dac, nhung ciing con c6

nguai d:ic. Tu ｄｩｾｵ＠ ｮｨｾｰ＠ vao

ｄｩｾｵ＠ hii'u thl trong gi6'i tu

hQc ｐｨｾｴ＠ chua c6 so dong.

Gom ｔｾｰ＠ niem ｶｾ＠ Chinh

ｮｩｾｭ＠ van chua la Dieu. Tl.r

Chinh ｮｩｾｭ＠ tung trai ra V ｾｮ＠

ｮｩｾｭ＠ van chua la ｄｩｾｵ Ｎ＠ Til

ｖｾｮ＠ ｮｩｾｭ＠ quy ｶｾ＠ Tam ｮｩｾｭ＠(phap mon ｔｾｮｨ＠ d¢) van chua

Ia phap ｄｩｾｵＮ＠ Tu Tam ｮｩｾｭ＠

quay ｶｾ＠ Nh! ｮｩｾｭ＠ (phap m6n

ｔｨｩｾｮ＠ quan, ke cii Trung

quan song chieu) cung chua

Ia phap ｄｩｾｵＮ＠ Tu Nh! ｮ ｩｾｲｮ＠

• Tamquan c/u)a \lgn Plnic, Ha Dong (HaTay) Anh: Vfl ｈｯｮｧｔｨｵｾｴ＠

bung khai Nhat ｮｩｾｭ＠ (tuc la V 6 ngon, vo ｴｾＩ＠ ciing chua Ia

phap ｄｩｾｵ Ｎ＠ Khi nao chung

dac v 6 Sinh Ph<ip Nhan, khi

nao Ung V 6 So Try., khi nao

Trf ｄｾｴ＠ V 6 Sinh, khi nao

Dieu Am, Quan The Am,

Ph;:tm Am, Hai ｔｲｩｾｵ＠ Am, khi

nao diic T6ng trl , khi nao diic

ｄｩｾｵ＠ Trang Nghiem Vuong,

khi nao trai ｨｾｮｨ＠ ｮｧｵｹｾｮ＠ Ph6

ｈｩｾｮ＠ ... luc bay gia m6'i gQi la

phap ｄ ｩ ｾｵＮ＠

41 Lien Hoa:

Giai nghia Lien Hoa la bong sen thl ai rna khong

biet! Dong y la trong cac loai

hoa thl hoa sen Ia loai hoa c6

ｮｨｩｾｵ＠ dac ｢ｩｾｴ＠ hem cac loai

hoa khac. Nhung t;:ti sao Due

ｐｨｾｴ＠ l<;ti muqn ten loai hoa

nay de ､ｾｴ＠ M ten b¢ kinh

duqc giai thich rang: kinh

ｄｩｾｵ＠ Phap la kinh neu ro

phuang phap tu chung ｄｩｾｵ＠

hiiu, danh cho nhiing ai ｮｨｾｰ＠

tran rna kh6ng nhiem tran.

Bong sen la loai hoa vao bun

khong nhiem bun, cho nen

Due ｐｨｾｴ＠ m6'i muqn ten Ioai

hoa nay M ､ｾｴ＠ ten cho M cua b¢ kinh.

Thu nhl, ai chju tnim tude

d<;tt ca ly Ian Sl! thu¢c ve sue

song cua loai - hoa nay thl nguai ay ng(> dUQ'C ly tam

chieu cua Bat Nha. Dong y

Bat Nha khong don ｴｨｵｾｮ＠ 6

ly tam chieu, nhung neu

kh6ng mo cua nguyen ly tam

chieu thl hoi den bao gio

ｮｨｾｰ＠ vao nha Bat Nha? Kinh

Phap Hoa khong dan thuan 6

nguyen ly Nhat thua, rna n6 quan tn;mg? Chung ta se . ham chua tat ca nguyen ly

Bat Nha. Cau m(lt cay va

I ｴｨｵｹｾｮ＠ thung day nam song

song v6'i nhau va cung chung

m(lt fch lqi. D6 La giup nguai

sang song. Khi da sang ba r6i

thi ai con can ｴｨｵｹｾｮ＠ thung

day ｨｯｾ｣＠ cau m(lt cay ､ｾ＠ lam

gi niia. Khi da giai thoat, da

chU'ng dac qua vi chinh giac r6i thl con can nuong u,ra

Phap Hoa, Bat Nha lam gi

nila? Nhung khi chua giac

nge) rna khong y theo phuang

phap ｄｩｾｵ＠ hfru cua Phap Hoa

M tu th! Lam sao chung dac

"Chan khong" cua Bat NhaJ

Chan khong va Di¢u hfru ca hai cteu than thiet. Neu thieu

m(lt thl nguai tu ｬｵｹｾｮ＠ khong

bao gia chung dac. Phai

trung quan song chieu, nghia

la phcii quan gia va quan

Chan khong. M¢t minh ｔｾ＠

Thien den thai ky d6 phai c6

hai ten: Ton ｈｾｭｨ＠ Gia va

Ton Ng¢ Khong, tuc la phai

trung quan song chieu, tuc la

quan va chieu. chieu ca gia

l&nkhong.

Con ｮｨｩｾｵ＠ nguyen do de

boa sen duqc ghi ten vao ､ｾ＠

b¢ kinh ｄｩｾｵ＠ Phap Lien Hoa,

nhtmg neu c6 giai them ｨｾｭｧ＠

tram nguyen do nfra thl cGng

Ht phl;l rna thai. ｄｩｾｵ＠ dang

hieu rna chung ta ｣ｨｾｮｧ＠ chiu

hieu va di6u nay la diem

chfnh yeu cua danh tlr hoa

sen duqc ghep v6'i b¢ kinh

Phap ｄｩｾｵＬ＠ de thanh ､ｾ＠ kinh

ｄｩｾｵ＠ Phap Lien Hoa, d6 la

cai hoa sen no tren dau cua

m6i nguai, cling nhu hoa sen

ngan ca.nh no nO'i ｮｨｾＬｉ｣＠ ke

cua Due ｐｨｾｴ＠ tC;li H¢i thuyet

kinh Thu Ling Nghiem ｶｾｹＡ＠

Kinh Thu Lang Nghiem

khong phai khoi tu mi¢ng

cua Due Phat Thfch Ca Mau

Ni, rna la do m(lt Due Hoa

ｐｨｾｴＬ＠ tuc la Due ｐｨｾｴ＠ Thich

Ca hoa them m(lt Due ｐｨｾｴ＠

Thich Ca thu hai. Luc ay tren

dlnh dau Due ｐｨｾｴ＠ Thich Ca

c6 Due ｐｨｾｴ＠ thu hai, ng6i

tren hoa sen ngan canh,

tuyen thuyet than chu Thu

Lang Nghiem:

Ba'y gio D{tc Ph(lt

Ti't gifta ｮｨｾｴ｣＠ ke'

Ph6ng tram hoa quang

Gifta m6i VQt mc;znh

N gan canh sen bau

Hoa than Due Phat

N g6i gitla hoa sen ·

Ddnh ph6ng muoi sang

Tram bau quang minh

De'u hi¢n ro rang

Thdn Kim Cucrng chdn tich

Muoi cat song Hang

Ca'm chay chong nui

Ddy khilp htt khong

Dc;1i chung nhin thay

Kfnh SQ' thua rang

Cdu Ph(lt thuong dtu

Nhat tam nghe Ph(lt

Due Ph(lt tren ddnh

Ph6ng quang chie'u xa

Tuyen thuyet thdn clnl.

Kinh Thu Lang Nghiem la

thai ky hoa sen ngan canh nO"

nai dinh dau cua Due The

Ton. Kinh Phap Hoa thl boa

sen hqp v6'i kinh DC;li thua

Phap Di¢u thanh ten b¢ kinh

ｄｩｾｵ＠ Phap Li en Hoa.

ｖｾｹ＠ trinh d¢ thQ trl kinh

Phap Hoa la trlnh d¢ dQc,

tl,mg ､ｾ＠ hieu biet va hanh trl

theo phuong phap vi di¢u,

hau giup cho tram day than

kinh nai Bach h¢i cua moi

ｨｾｭｨ＠ gia, moi day than kinh

toa muo"i tia sang. Ngan tia

sang tren dinh dau thanh m(lt

hoa sen bang anh sang. Ngan

canh sen nb nai hanh gia Phap Hoa kinh, ､ｩｾｵ＠ ｫｩｾｮ＠ so khoi bat bu¢c phai hqp du

bon chfr: Di¢u Phap va Lien

Hoa.

C6 phap ｄｩｾｵ＠ rna khong

dam ｮｨｾｰ＠ tran thl chl m6'i d':lt

c6 m¢t nua. Tnli l':li. neu

nMp tran rna thieu phap Di¢u

thl li;li cang thieu s6t han.

ｎｨｾｰ＠ tran khong nhiem tran,

d6 la Lien Hoa. Khong nhiem

tran van chua du, can phai n6

hoa gi6ng nhu sen. No· hoa van

chua du, dn phiii toa huang,

phai nhuy, hien dai. Toii

huong, phai nhuy vein chua du,

can phiii c6 hi;lt qua hi¢n tien

(hoa qua d6ng thai).

N6i chung la ｣ｨｾｮｧ＠ nhfrng

bat chU6'C' hoa sen, song dung

ｾＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭ

nhu each song cua hoa sen,

rna chinh ban than mlnh nai

dinh dau phai nO' m<?t hoa sen

ng1m tia sang, nhu Due ｐｨｾｴ＠

6 H<?i Thu Umg Nghiem.

Nhu the mai gQi la Lien Hoa,

nhu the m6i gQi la ｄｩｾｵ＠

Phap.

51 Kinh:

Kinh va sach, hai y nghia

khac nhau. Sach thu<)c ､ｩｾｮ＠

van hoa dong doi, kinh thu<)c

､ｩｾｮ＠ loi giao huan cua ton

giao. Sach ｮｾｮｧ＠ ve phan ｶｾｴ＠

ｴｨｾＮ＠ kinh ｮｾｮｧ＠ ve tam linh,

ciing c6 bao g6m ｶｾｴ＠ thl

Kinh nam rieng d!a h<:tt ton

giao. M6i ton giao c6 m<)t so

quy u6c ve kinh cua ton giao

d6: kinh ｶｾ＠ Da cua di,lO Ba

La Mon, kinh Thanh O!u

U6c va Tan U 6c cua dc:to Ki

To... rieng dc:to ｐｨｾｴ＠ thl loi

dc:ty cua Due ｐｨｾｴ＠ Thfch Ca,

trong d6 c6 m<)t so loi doi

ｴｨｯｾｩ＠ cua hang BO Tat, hang

troi •. than. quy, r6ng, nguai.

Suot 49 nam, tren lich trlnh

truyen ba cua Due ｐｨｾｴ＠ Thich

Ca Mau Ni, giao phap cua

Ngai duqc chia lam ba phan:

Kinh • - ｌｵｾｴ＠ - ｌｵｾｮＮ＠ Kinh

ci1ng c6 nghia la xau ket tung

lai dc:ty ｴｨｾｭｨ＠ m<)t ｨｾ＠ c6 sau

tru6c. Bai hQC nay chi neu

khai ｮｩｾｭ＠ ve chii kinh, chu

giang giai ve chii kinh thl con

nhieu chi tiet. Xin quy v!

tham khcio sau ve chii kinh

nai cac tai ｬｩｾｵ＠ lien quan.

Kinh Phap Hoa Chii kinh nay thu<)c ve

kinh chu khong phai ｉｵｾｴＬ＠

ｬｵｾｮ Ｌ＠ do Due ｐｨｾｴ＠ Thfch Ca

Mau Ni va chu vi Bo Tat

tuyen thuyet tc:ti H<?i Phap

Hoa, nui Linh Thuu (AnD¢).

Ngoai nhiing Wi dC;J.y cua Due

ｐｨｾｴ＠ va B6 Tat thl con c6 m<)t

so cau doi thoc:ti cua thinh

chung tC;J.i H<?i Thuqng Phap

Hoa. Sau khi Due ｐｨｾｴ＠ ｮｨｾｰ＠

Niet Ban, trub'ng Hio Ma Ha

Ca Diep ｴｾｰ＠ hqp m<)t ngan v!

Thanh Tang ､ｾ＠ ket ｴｾｰ＠ giao

phap cua Due PMt lc:ti thanh

ｨｾ＠ thong. Ciing vf nhu sqi chi

ket nhiing hc:tt chu6i lc:ti thanh

m<)t xau chu6i ｶｾｹＡ＠

D<:ti h<)i ket ｴｾｰ＠ nay, do

ngai Ton Gia A Nan tuang

ｴｨｵｾｴ Ｌ＠ chin tram chin muai

chin v! Thanh Tang nghe va

d6ng y thi Ban bien ｴｾｰ＠ mai ghi chep vao la boi, sau nay

mai c6 an ban an hanh ph6

bien sau r<)ng. Dc:ti h<?i ket ｴｾｰ＠

nay tuy ket ｴｾｰ＠ nhieu b<?

kinh, nhung b<? kinh quan

trQng nhat, c6 tfnh t6ng quat,

d6 la b<? kinh Dc:ti Thua ｄｩｾｵ＠

Phap Lien Hoa.

III/ TOM KET: . Bai viet nay trlnh bay ､ｾｩ＠

cuang nhiing net can thiet ve

ten cua de b<? kinh Phap Hoa,

gQi cho du la Dc:ti Thua ｄｩｾｵ＠

Phap Lien Hoa Kinh. Giao

B6 Tat Phap, Chu ｐｨｾｴ＠ Sa H<?

ｎｩｾｭＮ＠ Du tom luqc d<ti

cuang, nhung chung toi hy

v<;}ng gi6i hQC ｐｨｾｴ Ｎ＠ nhat la

cac vi hanh gia Phap Hoa

kinh ､ｾ＠ dang nam bat phiin

thvc dt,mg cua cac phllm

kinh, ｴｯ｡ｾ＠ b<) kinh.

Bai viet gi61 ｨｾｮ＠ so trang,

nen khong tai nao day du mQi

dan . chUng, nhat la phiin giai

nghia van tt,r. Mong Sl;l' d.m

thong va xin moi chung ta

cling ｴｨｾｭ＠ sau ttmg bai hQc,

tiep li,IC di sau VaO tung phflm

kinh cua toan b<) kinh. Ciing

xin luu y va xin 16i quy d<)c

gia, cac bai giang Phap Hoa

kinh la chu dfch den v6i hanh

gia Phap Hoa, chu khong ｴｨｾ＠

vua y doi v6i d<)c gia, xin

quy v! d<)c gia ｮｩｾｭ＠ tlnh tuy

hy:

PhrJ,t phap chdng Ua the' gian phap

Bong sen chdng r&i b1ln

Kinh ｄｩｾｵ＠ Phap Lien Hoa

ching lla xa phuang phap

song cua mQi nguoi giiia

dong dai trong d1,1c.

Cau nguyen ｐｨｾｴ＠ T6 gia

h<? chung ta, chu Thien gi6i,

chu ton H<) phap h<? · trq

chung ta sam lieu thong D<:ti

Thua ｄｩｾｵ＠ Phap Lien Hoa

kinh. B<) kinh toi ton, toi ｭｾｴ＠

va thu thang nhat, m<)t bao

phap chung cua muon loai ...

(Con mra)

( ｔｾｃｈｩｎｇｭｅｎ｣ｕｵｐｊｌｩＬＮｔ｟ｈｑｃ＠ . ) 0 )' /}\ !}{' /}\

7oo Ua ,; ｾ＠ cau: ｾｾｾ ｂａｾｊｬａｾ＠ vo ｾｊｭｊａｲ＠ ｖａｔ ｾｾ ｾ＠. ｾ＠

' A ? ｾ＠ A '-"

TRONG BAI KE CUA LUC TO HUE NANG . . - ....

0 NGUYEN DUC QUY

T rong phap bao dfm kinh, c6 ghi l;;ti bai ｫｾ＠cua L1.,1c T6 ｈｵｾ＠ Nang trlnh cho Ngii T6

Hoang' Nh.in nhv sau:

"B6 de' bdn v6 ｴｨｾｴＮ＠

Minh cdnh di¢c phi dai.

Ban lai v6 nhdt vat,

Hit Xlt' nhg trdn ai ?"

Trong bai ｫｾ＠ nay, cau nao ciing mang

nhiing kien giai xuat each. Nhung ､ｾｴ＠ gia

nhat phai ｫｾ＠ den cau: "Ban lai YO nhat ｶｾｴＢＮ＠

ｖｾｹ＠ y nghla cua n6 la gl ?

Neu djch nghia qua tieng Vi¢t, til se thay

ngay y nghia cau van qua r6: "Tu xva t6i nay,

chua tUng c6 m<)t ｶｾｴ＠ nao ca". Tuy nhien nhiing nguoi c6 ｴｨｾ＠ ｨｩｾｵ＠ y nghla

｣ｵｾ｣｡ｵ＠ ｫｾ＠ nay, the_o dung ban y cua Ll;IC T6

ｈ ｵｾ＠ Nang tMt khong c6 bao nhieu. Thong

thuong ngvoi ta ｨｩｾｵ＠ n6 theo nghia: Tuy¢t doi

vo ｶｾｴ＠ hay ｴｵｹｾｴ＠ doi khong c6 gi, theo quan

diem cua chu nghla hu vo. Ma di6u nay theo

tinh than cua d(;l.O ｐｨｾｴＬ＠ Ｑｾ＠ bi roi vao chap

doan kien. Con m<)t so ft nguoi, neu c6 ｨｩｾｵ＠

dung duqc ban y cua Ll;IC T6, thl lc;ti khong

giai thich; ｨｯｾ｣＠ giai thfch theo phong each

rieng cua mlnh, day ve bf ｾｮ＠ va kh6 ｨｩｾｵＮ＠ nhu

truy6n thong cua Thi6n Tong lam cho ｨｾｵ＠ the

kh6 rna tanh h<)i n6i.

Nay toi xin dvqc ca gan ｬｵｾｮ＠ giiii thu.

Tru6c het, ta phai ｫｨｾｮｧ＠ dinh rang: Ban y cua Lt,IC T6 phai phu hqp v6i tinh than chung

cua d<;10 ｐｨｾｴＮ＠ D6 la khong bi roi vao chap

do(;ln kien, ｨｯｾ｣＠ thuong kien.

The nao la chap do(;ln kien?

"Chap dot;tn kien Ut m<)t ct,Im tu c6 nhi6u

nghla. Trong .truang hqp nay la chap vao tri

kien: ｴｵｹｾｴ＠ doi vo ｶｾ ｴＢ＠ hay tuy¢t doi khong c6

m<)t ｶｾｴ＠ gi?.

The nao la chap thuong kien?

"Chap thuong kien la m<)t Ct,Im tlr c6 nhieu

nghia. Trong truang hqp nay Ia chap vao tri

kien: "tat d. cac ｶｾｴ＠ dang hi¢n hiiu m<)t each

khach quan xung quanh chung ta day la thuc '" co.

ｄｾｷ＠ ｐｨｾｴ＠ bac bo ca hai tri kien n6i tren, va

ｫｨｾｮｧ＠ ､ｾｮｨ＠ rang: nhfrng tri kien d6 la sai Him. Nhiing nguoi bi chap vao cac tri kien d6 la bi

roi vao ta kien.

Theo ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴＺ＠ Ta khong ｴｨｾ＠ khtlng djnh

m<)t chi6u la "c6 ｶｾｴ ＢＬ＠ hay "khong c6 ｶｾｴ Ｂ＠

duqc. Theo m<)t each ｨｩｾｵＬ＠ thi "c6 ｶｾｴＢ＠ la sai.

Nhung theo m<)t each ｨｩｾｵ＠ khac "c6 ｶｾｴ Ｂ＠ l<;ti la dung. Theo m<)t each hitu thl "khong c6 ｶｾｴ Ｂ＠

la sai. Nhung theo m<)t each ｨｩｾｵ＠ . khac

"khong c6 ｶｾｴＢ＠ l<;ti Ia dung. Bay gia chung ta

hay tim hitu ky tung van de m<)t.

T<;ti sao ta lc,ti n6i: Theo m<)t each ｨｩｾｵＬ＠ thi

c6 ｶｾｴ＠ la sai, khong c6 ｶｾｴ＠ Ia dung; con theo m<)t each ｨｩｾｵ＠ khac thl "c6 ｶｾｴ Ｂ＠ lc,ti la dung,

khong c6 ｶｾｴ＠ la sai? Van de la 6 day ta dung tir ｶｾｴ＠ vai nghla

nhu the nao? Thong thuong chung ta ｨｩｾｵ＠

danh tu ＢｶｾｴＧＧ＠ bao ham hai y nghia:. y nghla

GJ------------------l( · TP,-CHI NGHJEJI( ｾ＠ ｐｾｔ＠ HOC )

• Ttrc;xng Ph (It c/11/rt Hoi PlnrO'c, N ha !rang

( Khfmh Hoa) An-h: ｔｾ＠ Tu Phat

thu nhat n6 Ja mt)t tht,rc ｴｨｾ＠ co tMt; y nghla

thCI' hai n6 co ｴｨｾ＠ Ia mot doi nrqng bi nhan

biet cua ｴｾｬ＠ ( C<) tu6ng ). Theo dc,to Phat trong

thy:c te hoan ｴｯｾｭ＠ khong the tlm dugc mt)t ｶｾｴ＠

nao ro day du hai y nghia tren Do do doi VOl

､ｾｯ＠ ｐｨ ｾｴ＠ loi khAng dinh "co ｶｾｴ Ｂ Ｎ＠ rna Ｂ ｶｾｴＢ＠

dugc hieu thco nghia da n6i 6 tren Ia sai. Con

neu ta n6i "khong c6 ｶｾｴＢ＠ trong tmang hqp

nay l<;ti_ la dung.

Nhung neu ta chi ｨｩｾｵ＠ danh tu "vat" theo

nghia no la mt)t tlu,rc ｴｨ ｾ＠ c6 tht,rc. rna khong

phai la mt)t doi tugng c6 ｴｨｾ＠ ｢ｾ＠ ｮｨｾ＠ bieL cua

ta. Trong truO'ng hqp nay, neu ta noi "khong

co ｶｾｴＢ＠ thl sai. con n6i "co ｶｾ ｴＢ＠ lai dung. Nhu

vay dung hay sai la tuy theo each hieu, trong

tung truO'ng hgp Cy tM chu khong the cung

nhiic duoc.

Thong thuong nhfrng nguoi chap vao tri

kien "co ｶｾｴＢＬ＠ thuang hieu nghla chfr Ｂｶｾ ｴ Ｂ＠

theo nghi'a vua phai la m¢t tht,rc ｴｨｾ＠ c6 tht,rc,

ｬｾｩ＠ vua c6 tu6'ng nen ｢ｾ＠ rai vao sai lam. Con

nhfrng nguoi chap vao tri kien "khong c6 ｶｾ ｴＢ Ｌ＠

thUOng hieu theO nghia Ja ｴｵｹｾｴ＠ doi VO Vft l ,

tuy¢t doi khong c6 gl, cho nen cGng bi sai

lfim.

Nhfrng nguai thu¢c nh6m thti nhat sai lam

b6i vl hQ mang m¢t tri kien la: Cii c6 tht,rc (la

thy:c the) lai c6 the thay d6i. bien ｨｯｾｩ＠ va sinh

､ｩｾｴＮ＠ Theo dc,to PMt pham bat eli' m¢t d.i gl,

rna da duqc gc;>i la c6 tht,rc' thl n6 phai bat

bien, kh6ng thay d6i, khong bien ho<,ti va

khong sinh ､ｩｾｴＮ＠ St,r bien ｨｯｾｩ Ｎ＠ thay d6i. sinh

､ｩｾｴ＠ chi ､ｩｾｮ＠ ra tren hlnh tu6ng. tr':lng thai cua

no rna thoi, chu khong dien ra tren ban ｴｨｾＮ＠

nghi'a la ve lugng va chat dugc. Luqng va chat

cua n6 phai bat bien.

Con nhfrng nguoi thu¢c nh6m hai, hQ biet

duqc rang tri kien Ｂｶｾｴ＠ co tht,rc l':li b! thay d6i.

bien ｨｯｾｩ＠ va sinh di¢t" Ut sai. Nhung vi khong

the tim dugc m¢t vat nao bat bien thuong

hang, khong thay d6i. khong bien ｨｯｾｩＮ＠ va

khong sinh ､ｩｾｴ Ｎ＠ Cho nen he;> ｢ｾ＠ rai vao chu

nghla hu vo, phil ｮｨｾｮ＠ ｨｩｾｮ＠ hfru, chap vao tri

kien: Ｂｴｵｹｾｴ＠ doi v6 ｶｾ ｴＬ＠ ｨｯ ｾｭ＠ toan cMng c6

cai gl la tht,rc ca, tat cii deu khong". Trong n¢i

dung cua tri kien do bao ham hai y nghia:

Thu nhat no phu ｮｨ ｾ ｮ＠ st,r t6n ｴ ｾ ｩ＠ cua ｶｾｴ＠ c6

tht,I'C. khong thay doi. khong .bien ho<,ti va khong sinh ､ ｩ ｾｴＮ＠ nhung khong phai Ia rn<)t d6i

tuQ·ng bi nMn biet cua ta, (khong co tuong). .

Thu hai: N6 phil d!nh nhfrng ｶｾｴ＠ ｨｩｾｮ＠ hG'u

rna ta dang thay.

Tinh than cua d(lO PMt ve nhfrng van de nay hoan toan khac:

Van de thu nhat: Dt:lo ｐｨｾｬ＠ chap ｮｨｾｮ＠ c6

rn¢t ｶｾｴ＠ duy nhat truong t6n. thuong hang, bat

c ｔｾｃｈｩｎｇｈｅｎｃｾｐｾｔｈＹｃ＠ ＩｲＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭｾ＠

bien: kh6ng thay d6i. kh6ng bien ｨｯｾｩ＠ va

kh6ng sinh ､ｩｾｴＺ＠ Nhung theo ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠ thl ｶｾｴ＠

nay chfnh Ia TA. chinh Ia chu ｴｨ ｾ＠ ｮｨｾｮ＠ biet,

chu kh6ng phai Ia m(>t d6i tuqng bi ｮｨｾｮ＠ biet

cua ta. Ta kh6ng ｴｨｾ＠ tim thay duqc no, vl no

nam ngoai gi6i ｨｾｮ＠ ｮｨｾｮ＠ biet cua ta. No

khong co tu8ng: ｄｾｯ＠ PMt g9i ten no la Chan

Nhu. hay Phap Than. Nhu Lai vv ...

Van .de thu hai: D6i v6i cac ｶｾｴ＠ co hlnh

tu6'ng dang ｨｩ ｾ ｮ＠ hfru tren the gian. ｄｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠

khong chap nhan chung Ia thl:fc c6. B6i vl.

chung bi thay d6i. bien ｨｯｾｩ Ｎ＠ va sinh ､ｩｾｴＮ＠

Nhung ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠ cling kh6ng chap ｮｨｾｮ＠ tri

kien: "cac ｶｾ ｴ＠ do ｴｵｹｾｴ＠ d6i khong co", gi6ng

nhu nhling ciinh ｶｾ ｴ＠ xuat ｨｩｾｮ＠ trong mo. nhu

boa d6m gifra hu kh6ng. Theo ､ｾｯ＠ ｐｨｾ ｴ＠ cac

ｶｾ ｴ＠ d6 la gia c6. do nhan duyen hoa hqp rna

ｴｨ ｾ ｭｨＮ＠ B6i vi nhll'ng hlnh tu6ng rna chung ta

thay. tuy la hu v9ng, nhu hoa d6m gifra hu

kh6ng, nhung chung phai co noi y cu, co cho

mwng wa. m6'i co ｴｨ ｾ＠ hien ra duqc. Cho

nuong tl:fa do l<:ti co thl;l'c. nhung ta kh6ng thay

duqc no. rna chi thay duqc cac hinh anh ga

nuong vao d6 rna thai. B&i vi cho nuong wa

do c6 thl:fc. nen n6 Ht m(>t thlfc ｴｨｾＮ＠ Do chinh

Ia Chan Nhu **. c6 thlfc, khong thay d6i,

kh6ng bien ｨｯｾｩ＠ va kh6ng sinh ､ｩｾｴ Ｌ＠ nhung

kh6ng phai la m(>t d6i tuqng b! ｮｨ ｾ ｮ＠ biet cua

ta, da duqc trlnh bay a tren.

Dieu nay cling gi6ng nhu khi ta xem phim.

Nhung hlnh anh ｨｩｾｮ＠ ra tren man anh, chung

tuy Ia khong ｴｨｾｴＮ＠ nhung chung muon ｨｩｾｮ＠ ra,

th1 phai co noi y cu, c6 cho tva nuang la man

anh m6i duqc. 6 day nhling hinh anh ｨｩｾｮ＠ ra

tren man lmh dong vai tro cua nhfrng hlnh anh

rna chung ta nhin thay trong the gian. Con

man anh dong vai tro cua Chan Nhu. Neu ta

cho rang nhfrng hlnh anh xuat ｨｩｾｮ＠ tren man

anh Ia th\fc co thl do Ia m(>t ｮｨｾｮ＠ thuc sa1

him, tuong ling v6'i nhfrng nguai chap thucmg

kien. Con neu ta tl.r cho biet nhfrng canh ｶｾｴ＠

do chi la ao anh rna di den ket ｬ ｵ ｾ ｮ Ｚ＠ 6 ngay

cho do, (tuc la cho cimh ｶｾ ｴ＠ ｨｩ ｾ ｮ＠ ra) tuyet doi

kh6ng c6 gl thl cling sai, tuong ung voi nguoi

chap dof:tn k.ien. ｔｨｾＬｉ｣＠ ra 6 do ph<ii co phan

man anh ､ｾ＠ cho ca.c hlnh anh ga nuang vao.

Tuy rang: luc d6 ta khong nhln thay man

anh rna ta chi nhln thay cac hlnh anh. Nhung

nho nhln thay chung rna ta biet chac chAn

rang: a cho do bat bu(>c phai c6 man anh.

Cling ｶｾｹ Ｌ＠ tuy ta kh6ng ｮ ｨ ｾｮ＠ biet true tiep

duqc Chan Nhu, rna chi ｮｨｾｮ＠ biet duqc d.nh

ｶｾｴＮ＠ nhung nha nhln thay canh ｶｾｴ＠ rna ta biet

chiic rang: a do bAt bu(>c phai co Chan Nhu.

Oic ｶｾｴ＠ rna chung ta nhln thay thong

thuang duqc chung ta chap nhan theo nghia:

no la su hqp nhat cua cac hlnh anh rna ta nhln

thay, v6'i ph<b Chan Nhu nam trung voi

kh6ng gian rna cac hlnh anh d6 choan cho.

ｄｾｯ＠ ｐｨｾ ｴ＠ khong chap ｮｨｾｮ＠ cac ｶｾｴ＠ do la thuc c6, bai vi cac hlnh anh cua n6 bi thay d6i,

bien ho<;ti va sinh ､ｩｾｴ Ｎ＠ Nhung dl;lo ｐｨｾｴ＠ cCmg

khong phil dinh no. vl co phan cua Chan nhu

a trong do la ca.i c6 thl_!c. Do ｶｾｹ＠ chi co the

noi Ia gia co, do duyen sinh.

6 tren ta da phan tfch ､ ｾ＠ hieu duqc r6 y nghia khong bi rai vao chap do<;tn k.ien. ｨｯｾ｣＠

thuang kien, theo quan diem cua ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴＮ＠ Y nghia cau ｫ ｾ＠ cua LI,IC T6 ciing kh6ng the rai

vao hai bien ki en do duqc. Theo t6i, y nghia:

"tu xua toi nay chua tl.rng co m(>t ｶｾｴ＠ nao cci" phai duqc ｨｩ ｾ ｵ＠ r6 rang nhu sau: "tu xua t6'i

nay chua tung co m(>t ｶｾｴ＠ nao vua la thvc the co tht,rc, l e;ti vl.ra co hlnh tu6'ng". No kh6ng

phu dinh Sl,f ｨｩｾｮ＠ hfru cua ｖｾ ｴ＠ CO th\!C rna khong co hlnh tu6ng la Chan Nhu. No cling

kh6ng phu dtnh sach tran nhfrng ｶｾｴ＠ dang

ｨｩｾ ｮ＠ hfru rna chung ta dang nhln thay.

[i] ( ｔｾ＠ c;st NGHJEN CUU ｐｾｔ＠ BQC )

ｾｾ＠ IJ ｾｾ＠ )J ｾ＠ '}l

Ｂｊｾｉｍ＠ ｬｾｊｇｲｴ＠ lii"J ｴｴｾＢｊｾｊ＠ ntJG lfi"JQ ＢｊｑｾｊｾｅＢｊ＠ｾ Ｍ . W.. • ,. . . .

'

T ｩｾ｣＠ hQc ｐｨｾｴＬ＠ tu ｐｨｾｴ＠ la

nha c6 kinh, ｬｵｾｴ＠ va

ｬｵｾｮ＠ rna kinh la can ban. The

nhung, c6 m<)t so khong ft

nguai tu ｐｨｾｴ＠ ｴｾｩ＠ gia. xuat

gia, khong c6 ｮｧｯｾｩ＠ trtr, cho

ｲｾｮｧ＠ cac kinh Dai Thua Ia do

nguai dai sau lam ra, khong

ｴｨｾ＠ so ｣ｾｹ＠ duqc (neu kh6ng

n6i rang, con bang b6).

Nay chung ta cung nhau

thao ｬｵｾｮ＠ ve kinh Dai Thtra,

xin lay kinh Thu Lang

Nghiem lam tieu ｢ｩｾｵ Ｎ＠

Kinh Thu Ling Nghiem,

tieng Ph<m la Suramgama

Sutra Ut m<)t b¢ kinh n6i tieng

quy Lrong ｫｨｾ＠ Tam ｴｾｮｧ＠ kinh

､ｩｾｮ＠ Ph?t giao. Dt;ti su Thien

Thai trf gia biet tieng b¢

kinh, ngay dem le bai, cau

xin va b<) kinh da duqc

truyen sang Trung Qu6c.

.Cam ung long thanh ay ｭｾ｣＠

du b¢ kinh duqc xem la tai

san quy hiem cua nen van

hoa ton giao An D¢ nen ｢ｾ＠

cam dtra ra khoi lanh th6

qu6c gia. Ngai Bat ｌｾｴ＠ ｍｾｴ＠

De da phai chep b<) kinh nay

tren nhilng manh ｬｾＺｾ｡＠ mong,

xa ｴ ｨｾｴ＠ giau viw trong r6i

0 ｔｕｾ＠ VU

khau da lien ｬｾｩ Ｎ＠ Sau d6, Ngai

vuqt Hy Ma ｌｾｰ＠ Son vao

Trung Quoc.

ｔｾ＠ tu6ng Phong Dung,

m<)t ｐｨｾｴ＠ tu thuan thanh tiep

Ngai Bat ｌｾｴ＠ ｍｾｴ＠ De, . biet

｣ｨｵｹｾｮ＠ ben lay b<) kinh ra.

Hiem m<)t n6i, kinh chep tren

h,ta mong nam Iau trong mau

ｴｨｾｴ＠ nen chii viet kh6ng sao

con OQC duqc niia. May thay,

m<)t ky duyen cua Trung

Quoc, phu nhan cua Phong

Dung ｬｾｩ＠ la m<)t nha hoa hQc

rat gioi, ben pha che m<)t

dung ､ｾ｣ｨ＠ ｰｨｾＺｾ｣＠ che duqc ban

kinh. Sau d6, nguyen tac

duqc Bat ｌｾｴ＠ ｍｾｴ＠ De va Di

Gia Thfch Ca d!ch ra Trung

van.

Trang nhung s6 ｴｾｰ＠ chf

Nghien c(ru ｐｨｾｴ＠ h9c nam

2000, chung ta da c6 dip

khao ｬｵｾｮ＠ ve tam kinh Bat

nha ba la ｭｾｴ＠ da. Trf ｴｵｾ＠ Bat

nha la trf ｴｵｾ＠ t<)t cung, la Tri

ｴｵｾ＠ ｐｨｾｴ Ｌ＠ la Tht,rc Tt;ti. ｄｾｯ＠

PMt la ､ｾｯ＠ cua tri ｴｵｾＬ＠ rna trf

ｴｵｾ＠ la ｮｨｾｮ＠ thuc. Kinh Thu

Lang Nghiem ､ｾｩ＠ tM chia

lam ba phan:

- PM.n I: Kien De;to hay

ｎｨｾｮ＠ thuc ｬｵ ｾ ｮ＠

- Phan II: Tu Dao hay

Phuong phap thuc hanh

Thien D!nh.

- Phan III: Ngu am rna hay

Cach de phong cac bien co

trong khi tu ｴｾｰ＠ Thien D!nh

(hay tu Trl - Quan).

Kinh Thu Lang Nghiem Ia

m<)t ｱｵｹ ｾ ｮ＠ kinh tieu ｢ｩ ｾ ｵ＠

nhat trong kho Tam tang kinh

dir!n ｐｨｾｴ＠ giao, mang tfnh

each Sach Giao Khoa v6'i ba

le tren.

- v e· kien dC;Io hay Nhan

thuc ｬｵｾｮＮ＠Kinh Thu Lang Nghiem

c6 y nghia co b<in vl da de cap d:en van de Nhfm thtrc

ｬｵｾｮＮ＠ v e ｭｾｴ＠ tuc de, tuc dai

thuang, chung ta nhan thuc la

dt,ra vao nhiing thong tin tu

ngoai toi nam giac quan ､ ｾ＠

r6i y thuc xu ly nhfrng thong

tin ay rna chung ta thuang

ｨｩｾｵ＠ Ia chat xam VO nao. la tru xu. ｎｨｾｮ＠ thuc nhu ｶ ｾｹ Ｎ＠ nha

ｐｨｾｴ＠ gQi Ia Tri kien chung sinh.

N6 Ia nguon goc cua si me, v6

minh rna chung ta thtr(mg hi6u

tri kien chung sinh d6 chinh Ia

do Tam sai biet.

c ｔｾｃｈｩｎｇｊｵｅｎ｣ｩｲｵｐｩｱＮｔｈｏｃ＠ "');----------------0

• N gay xudn wing cdnh cJula Anh: Tm1n Hai

Ki nh Thu Lang Nghiem

da giiii minh rot nio van de

nay va chi r6 cho chung ta

biet. dang sau ｴｾ ｮ＠ sau ｴｨｾｭ＠

W.m tht!c cua rn6i nguai con

c6 Tri Kien Ph*t. Sa di tri kien chung sinh luon me him,

sai ｢ｩｾｴ＠ vi chung sinh luon

phai song trong moi truang

nguai vat, chu khach, can

canh, . . . . . chi can tach ｢ｩｾｴ＠

khoi Can v6i Canh thl Tri

Kien Phat bien tien.

-"Hay thay A Nan! Nguai

muon biet cai v6 rninh bam

chat tam chung sinh til vo

thuy den nay la cai gl va tl;li

sao n6 l;:t i lam cho chung sinh

phiii troi Ian mai trong vong

luan hoi sinh ti.'.r, - ca.i d6

chfnh E:t sau can cua nguai

(nam giac quan va y thuc).

Nhung ､ｾ＠ chung dac Bo De J.

V 6 ThuQllg (Tri ｴｵｾ＠ Bat Nha)

do d6 khien l).gvai duqc giiii

thoat thl cung v<ln chfnh til

sau can ay chu khong phiii

ｶｾｴ＠ gi khac".

Trong Phan Kien ｄｾｯＮ＠ tuc

ｮｨｾｮ＠ thuc ｬ ｵｾｮ Ｌ＠ Due ｐｨｾｴ＠ c6

hoi A Nan la Tam 0 dau?

Do thay 32 tu6ng tot va 80

ve dt;p cua ｐｨ ｾｴ＠ ma A Nandi

tu. ｐｨ ｾｴ＠ hoi Ｂ ｖｾｹ＠ nguai lay

cai gi ､ｾ＠ Thay va Uiy cai gi

､ｾ＠ Muon?".

- Bach Phat, con lay m.it

､ｾ＠ thay va lay tam ､ｾ＠ muon.

- Phat hoi: Ｂｖｾｹ＠ Tam ay 0

dau?".

Due Phat hoi 7 lan va A Nan tni lai 7 Ian deu khong

trung y. B0i le Tam khong

phai la m(>t ｶｾｴ＠ cy tuqng nen

khong c6 nai chon.

Nhu lai Phat ､ｾｹ＠ 6 tren:

" ... chung sinh phai troi Hin

mai trong vong luan hoi sinh

til, cai d6 chfnh la sau can

cua ngum. Nhung ､ｾ＠ chung

dac Bo De Vo Thuqng (tuc

trf ｴ ｵｾ＠ Bat Nha), do d6 khien

nguai duqc giai thoat thl

cung v<ln chfnh til sau can ay

chu khong phiii ｶｾｴ＠ gl khac".

Bo De v o ThuQllg hay trf tue

Bat Nha cung la m(>t ten khac

cua chan tam, chfnh la chan

tam.

Cai thay la do moi tuang

tac giua Can than va Khf the

gi6i v6i 12 tu6ng hliu vi. Mat

thay nha c6 sang - toi, Tai

thay nha c6 d(>ng - tinh, MCii

thay nha c6 thong - bit, Lu6'i

thay nho c6 vi - vo vt, Than

thay nha c6 ly- hqp, va y thay nho c6 sinh- ､ ｩｾｴＮ＠

- M(>t So khai niem co ban mang tlnh each tam ly - triet hQc trong Ph*t phap.

Chu-Khach.

Nhan day, Due ｐｨｾｴ＠ hoi

nam vi ty kheo da dac qua A

La Han la do dau ma da khai

ng(> ､ｾ＠ tr0 thanh A La Han.

Ngai Kieu Tran NA thay ｭｾｴ＠

cho 4 nguoi kia dtl'ng len:

"Bl;lch ｐｨｾｴ＠ trong dam di:;li

chung ngoi nai phap h(>i nay,

con tru6c sau van duqc mQi

ngua i ton vinh la ｢ｾ｣＠ ｴｨｾｴ＠ sl:f

@ -------------------1( T.t.P CHI MGHlEMCiru ｐｾｔ＠ H9(: )

､ｾｴ＠ duqc dieu gQi Ia ｨ ｩ ｾｵ Ｂ＠ .'

Vi ｨｩｾｵ＠ rna thanh chinh

qua, ay Ia ｨｩｾ ｵ＠ hai chfr Khach

- Tran. Nguai kh<kh di duang

vao trQ m¢t quan ben duong,

sau m(>t dem an nghi l<;ti len

duang. Khckh thi chi nghi ｴｾｭ＠

m¢t dem roi di, con chu qmin

thi 6 ｬｾｩＮ＠ Cung nhu trong

buong toi, nha co khe sang rna

thay duqc byi tnin lang xang.

Bl,li thi di d¢ng, roi di; con

buong thi d lai. Tom l<;ti ,

kh6ng 6 yen m¢t cho, hay di

d¢ng nai nay nai khac thl gQi

Ia khach. Trai l<;ti. 6 yen, tinh

ｬｾｮｧ＠ thl gQi Ia chu.

Khach tran Ia canh. Khi

khach tnin duqc tam rae thl

khach tnin tr6 thi:mh 'ruang

phan'. hay 'cai bi thay'. Oii hi

thay gQi Ia m¢t tam sa. Con

chLt ｴｨｾ＠ hay 'tam thay biet'

gQi Ht 'kien ph<in'. Kien phan

gQi Ia tam nang. 'Cii thay'

chinh Ia tam s6. Tam Nang

va Tam Sa deu cung nam

trong m¢t mat ｰｨｾｮｧ＠ tam.

B6i ·the. chung ta khong tai

nao c6 th6 chi ra 'Oii tha:y' a dau? Nhung kh6ng gi ra

ngoai 'Cai thay'. ｖｾｹ＠ rna

" ... cac nguai biet chang. thl,l'c

ra cii hai cai do (Tam Nang -

Tam Sa) deu la v9ng tuang

ca th6i; ci1ng chi nhu dl,li mat

rna tra thanh bong th(r hai.

Hlnh v6'i bong cac nguai ,._

khong ｴｨｾ＠ kh<ing djnh rieng

cai nao, phu djnh rieng cai

ｮｾｷＮ＠ Cac nguai chi nen biet

rang, ca hai, 'Cai thay' va 'Cai

bj thay' hay ca.i nang kien va

cai s6 kien deu Ia tu m¢t Tam

rna sinh ra. Hay nhu ta n6i,

deu v9ng d¢ng tu Tam Bo De

ｎｨｩｾ ｭ＠ Mau. Day! Thj va Phi

Thi Ht nhu the day!"

- ｎｧｨｩｾｰ＠ chung - ｎｧｨｩｾｰ＠rieng.

ｎｧｨｩｾｰ＠ chung Ut tfnh each

giong nhau cua nhieu nguoi

cung sinh song trong m¢t

moi trucmg r¢ng Ian (m(>t

mr6c). ｎｧｨｩｾｰ＠ rieng Ia cua

m(>t c(>ng dong nho (lang

ban) hay m(>t ca nhan. Du ｮｧｨｩｾｰ＠ chung, du ｮ ｧｨｩｾｰ＠

rieng neu chung ta ｨ ｩｾ ｵ＠ ra

rang, tmh hay phan ｢ｩｾｴＬ＠ tmh

each doi diii Nang, S6 ay

chfnh Ia m¢t thu ｢ｾｮｨ＠ loa cua

con ｭｾｴ＠ ｮｨｾｮ＠ thuc the tl,lc thi

Sl,l' ｨｩｾｵ＠ biet ay Ia nMn thli'c

kh6ng c6 ｢ ｾ ｮｨ［＠ Ia Cai thay

khong bi dieu ｫｩｾｮ＠ hoa, no

ｮｨｾｮ＠ ra duqc Tfnh Thay.

- Tam Phan Duyen (A Nan, dt1ng nhu loi

thlnh thi cua nguai yeu cau ta

､ｾｹ＠ phep tu Samatha. Nhung

ta phai lam sang to cho nguai

m(>t so van cte cot yeu tru6c

da. - Nguai co biet ｴｾｩ＠ sao

chung sinh phiii chju luan hoi

sinh tlr trong vong h,IC di,iO

bat ｴ ｾｮ＠ kh6ng ? . Chfnh vi h9

ci1ng nhu nguai da tl! dong

hoa mlnh v6i 'cai Tam thay

biet' dang thuang trl;l'c ,nai hQ

nai nguai. Cai · tam lu6n

hu6ng ｮｧｯｾｩＬ＠ d.u tim. bam

dinh. bien hoa, ｣ｨｵｹｾｮ＠ doi ....

rna tlr d6, bam dfnh . bien

hoa. chuytn d6i theo: Chfnh

'cai Tam bi ｶｾｴ＠ ｣ｨｵｹｾｮ＠ doi' do .

gQi la tam phan duyen. Oii

Tam phan duyen lu6n huang

ngo(;li, gQi cai khach ｴｨｾ＠ Ia SIJ ｶｾｴ＠ khach quan M quy djnh

cai gQi Ia chu the, chu quan.

Trong khi tu . nai hQ, na i

nguai ... tu trong ｴｾ ｮ＠ sau th<im

nai tam thli'c cua minh van co

cai "ban ｴｨｾ＠ t(>t cung va chan

ｴｨｾｴＢＮ＠ Cai the 'xua nay khong

mot ｶｾｴＧ Ｌ＠ thanh t!nh, sang

suot, dong ､ｾｮｧＮ＠ kh6ng· cau

tnk ay chfnh Ia cai ｴｨ ｾ＠ Bo De

Niet Ban ｄｩｾｵ＠ Tam, ma cai

､ｩｾｵ＠ dt,mg cua n6 chinh Ia

ｐｨｾｴ＠ tfnh. Cai ｔｨｾ＠ ay g9i Ia

Tam Thanh ｴｾｮｨＮ＠

- ｖｾｮ＠ hfru thl v6 thuang.

Chung nao van con tl! dong

hoa mlnh v6i V(,ln hfru thi

cung v6 thuong theo. v 6

thuong, ｣ｨ ｵ ｹｾｮ＠ d6i. bien d!

Ia dau moi cua luan hoi sinh

til ... De giai thoat khoi luan

hoi sinh tu, nguai phiii dlnh

chi cai ｮｨｾｮ Ｎ＠ thli'c dien dao

cua mlnh rna tra ve cai ban

ｴｨｾ＠ chan thl,lc 'xva nay kh6ng

m¢t ｶｾｴＧ＠ cua mlnh. Tuc la

Tam ｣ｨｵｹｾｮ＠ ｶｾｴＮ＠ kh6ng · ､ｾ＠

ｶｾｴ＠ ｣ｨｵｹｾｮ＠ Tam. Khong con

gill' cuong vi la Khach rna tr6

ve vai cuang vi la Chu nhan

6ng thl;fC Sl;f CUa minh.

ｔｾｵ｣＠ ra, cai Tam phan

duyen cling kh6ng hcin la

khac v6'i cai Tam ban lai

thanh tinh hay cai B6 De Niet

Blm ｄｩｾｵ＠ Tam. Nhung vl W noi nguai dien dao rna thanh

ra cai 'Sai ｂｩｾｴＧＮ＠ Sa di, chung

sinh phai ehju sinh tu luan

h6i den v6 eung, xwit phat tlr

chfnh cai Tam thay biet Sai

ｂｩｾｴ＠ kien c6 cua mlnh. Nay ta

dua ra hai ｢ｩｾｵ＠ hi¢n ､ｾ＠ ｮｨｾｮ＠

thay cua cai Tam thanh ｴｾｮｨ＠

Bo De Niet Ban, cling tuc Ia

ca.i 'T6i chan ｴｨｾｴＧ＠ ｴｵｹｾｴ＠ d6i

nai cac nguoi, ay la Cai Thay

va Tinh Thay.

- Cai Thay va Tinh Thay.

Nguai, ｶｾｴＬ＠ c6 cay ... deu la

cai thay. Nguoi, A Nan, la

m¢t Cai Thay, m¢t nang

kien. Nhung m9i 'Oii Thay'

dcu khac nhau ve. d6i tuqng

bj thay va each thuc ､ｩｾｮ＠ ra

d¢ng tac thay. Nhung, tat d e6 ehung m¢t 'Tfnh Thay'. Ta

c6 ｮｨｾｮ＠ thuc: 'Cai Tha'y' la

'Tfnh Thay' bi dieu ｫｩｾｮ＠ hoa,

hi ､ｾ｣＠ thu hoa noi m¢t Silc

can sinh ｨｯ＼［ｾｴ＠ v6'i m¢t d6i ｴｨｾ＠

trong m¢t Y xu (moi truong).

Con 'Cai Thii.'y' tCrc la 'tu6'ng

ph<in' thi bj t6ng quat hoa va

triru tuqng hoa trong m¢t

khai ｮｩｾｭ＠ v6'i m¢t danh tu c6

tinh each uac ｬｾＮ＠ 'Oii thay' la

cai ､ｾ｣＠ thu, ｢ｩｾｴ＠ hmi; con

Tinh thay' Ht cai M(n, cai

bao trum, cai ph6 quat. Du

'Cai thay' Sai ｂ ｩ ｾｴ Ｌ＠ thien hlnh

ｶｾｮ＠ ｴｲｾｮｧＮＮＮ＠ nhung mQi cai

dac thu ay ｶｾｮ＠ duqc xuyen

su6t bai m¢t sqi chi do, ay la

'Tinh Thay'.

ｈｩｾｵ＠ duqc nhu ｶｾｹ＠ roi thl

khong con c6 ch6 cho nguoi

n6i den tl;l' nhien, nhan duyen,

hoa hqp. Tru6'c day, cac

nguoi da tUng duqc nghe ta

､ｾｹ＠ ve tt,r nhien, nhan duyen,

hoa hqp. Oic nguoi phai ｨｩｾｵ＠

ding luc d6 vl Tam cac nguoi

chua khai ng¢ du muc nen Ta

phuang ｴｩｾｮ＠ chi bay cho cac

nguoi nhu ｶｾｹＮ＠ Nay da Ia

phai thai, cac nguoi phai vuqt

qua trlnh d¢ d6 rna lang nghe

lai chi ､ｾｹ＠ chan tht,rc cua Ta

ve Sl;f khac nhau ve 'Cai Thay'

va 'Tinh Thay·.

Tfnh Thay tl! n6 khong

ｮｨｾｭ Ｎ＠ khong loa, nguyen

tfnh eua n6 kh6ng be bj dieu

ｫｩｾｮ＠ hoa b6i Sac Can, Tr<in

canh, Thai xu, n6i chung Ia

b6'i ｮｧｨｩｾｰ＠ lt,rc, nen n6 khac

v6i 'Cai thay'. The tbl, 'Oii

thay' tha h6 khac nhau, bao

gia va 6' dau thl cling Mu la

'Cai thay' bj ｢ｾｮｨ＠ ca.

Cu6i cung, nguoi can ｨｩｾｵ＠

r6t rao dieu nay nfra, 'ca.i

Tam tinh' ay hay Trf ｔｵｾ＠ B6

De ｎｨｩｾｭ＠ Mau, khong phai

do hqp hay khong boa hqp

sinh ra, kh6ng pbai nhan

duyen, kh6ng phai W nhien

rna co. ｄｾ＠ tM ｮｨｾｰ＠ duqc

chan ly nay cac nguoi Mng

Than - Tam cua mlnh (luc

thl;fc ha.nh tu chi - quan hay

thien dinh) ､ｾ＠ tr6 ve v6'i Tfnh

Thay. N6 la phuong ｴｩｾｮ＠

Dt,mg cua Tam tinh hay ｔｨｾ＠

cua n6.

"... Cac nguoi c<in phai

nh6' ky: Cai thay, Tinh thay

ra ngoai nghia ThL Phi Thj.

D6i vai cai Tam ｬｾｩ＠ cang nhu

ｶｾｹＮ＠ Kh6ng dao ly r6t nio

tinh th<in nMn thuc ｬｵ ｾｮ＠ nay

thi khong ｴｨｾ＠ mong c6 ngay

chung ng¢ Trf ｴｵｾ＠ B6 De Bat

Nha ｎｨｩｾｭ＠ mau ve ｭｾｴ＠

ｎｨｾｮ＠ thue ｬｵｾｮＮ＠ ehung

ｮｧｨｩｾｭ＠ Niet Ban v6 !au ve

mat Giai thoat ｬｵｾｮＮ＠

- Sach tham khao

Kinh Tlui Uing N ghibn

Tam Minh U Dlnh Thanh

Kinh Tlui Uing Nghiem

ｔｲｾｴ｣＠ Chi' Thie'n sU' Ham Tlti

Kinh Tlul Liing Nghiem ctr

siTinh Tie/1

Kinh Tlui Lang Nghibn TY Kheo Ni Bdo Giac.

[E.] ( . ｔｾ＠ CHi NGHJEN CUu ｊＧｾｔ＠ H()C' )

ｾｾｾｔｉｾｾ＠c(lu cANH cUA CON NGUOI HIEN DAI ｾ＠

___ ........ _._._..__..,_ ........ _ _ ,... .v • •

0 CHi ANH

tt guqc tr6' l<;!i nhG:ng nam thang xa xua ta

thay con nguai hau nhu co rat it van de

phai doi pho. Cho du neu kh6ng giai quyet

duqc thl h9 cling kh6ng. vl ｶｾｹ＠ rna phai tl,l' n1 nhu thai ｨｩｾｮ＠ d<;!i ! . N guai ta cu bon nhien

song tranh dau. Thanh hay ｢ｾｩ＠ duang nhu da

duqc an bai boi m¢t Dang Toi Cao nao do.

Boi v?y. du ph iii doi ｭｾｴ＠ v6'i m(>t ｨｯｾｭ＠ dnh

sinh ton khac ｮｧｨｩｾｴ＠ hon chUng ta nhieu,

song thai ky do, theo nha triet Jwc n6i tieng

J. Rousseau, van la thai ky rna con nguai

song blnh yen va h<;mh phuc nhat.

The gi6'i ngay nay khac ｨｾｮＮ＠ Trong sl,l'

phat ｴｲｩｾｮ＠ vuqt ｢ｾ｣＠ cua khoa Iwc con nguai

ngay cang thay rang minh dang thl,l'C Sl,l' lam

chu the gi6'i tnr6'c VO so nhfrng van de phai

doi pho, con nguai luon tin tu6'ng 6' chiec

chla khoa ｶｾｮ＠ nang "The chi ｂｩｾｮ＠ thong"

cua minh se hoa giai tat cii. Bat dau tu Ludwick feuerbach, m(>t triet

gia Tay Au lung danh cua the ky XIX, da

tuyen· bo ''chinh con nguai da t<;lo ra Thuqng

De theo hlnh anh cua rninh" trai v6'i lai ､ｾｹ＠

kinh dien cua Thien Chua Giao cho ding:

"Thuqng De da t<:to ra con nguai theo hlnh

anh cua Ngai". Th?m chi. cuoi the ky thu

XIX den dau the ky thu XX m(>t so triet gia

ｨｩｾｮ＠ sinh n6i tieng da noi thAng cho con

nguai rang: " Thuqng de khong he hi¢n

hG:u".

Nhung chu truong tren c6 dung hay

khong? Tat cii van con nguyen d6 chua c6

cau tni lai dili khoat, trong khi do, con nguai

c6 vo so nhfrng van de phai giai quyet.

khong giai quyet khong xong. Trong so

nhiing Van de ay, tl,l'U trung CO m(>t van de can ban la van de cuu canh cua con ngl1ai.

Bai trong thai ｨｩｾｮ＠ d<_ti, neu con nguai khong

tim duqc con duang huang thuqng hay con

duang giai thoat cho chinh minh. sam hay

mu(>n con nguai se lam vao t1nh tr<:J.ng be tac.

N6i each khac, van de con nguai phiii co lai

giai dip: Giai dap dung se cho rn(>t cu(>c

song suon se trong truang hqp giai dap sai

cMc chan se la m(>t tham ｨｯｾＬ＠ nhat la trong

thai d<:ti h<_tt nhfm to1m cau ngay nay.

Neu nhu the ky XX da ghi ｮｨｾｮ＠ Sl,l' phat

trien n,rc r<1 cua khoa h9c. thl dong thai cilng

la the ky rna nhan lo<:J.i da trai qua nhG:ng

cu(>c xung d¢t dam mau nhat trong lich su.

Nhu ｶｾｹ＠ st,r phat trien cua van minh va khoa

h9c t(!.i sao khong keo theo no Sl,l' phit ｴｲｩｾｮ＠

cua luan ly va d<_to due, den d¢ m(>t nha nhan

chung h9c nguai Phap n6i tieng la Yves

coppens da phai chua chit ､ ｾｴ＠ cau hoi ding:

"phai chang Ve ｭｾｴ＠ d<:"tO ly Chung ta van dang

trong thai ky tien sir cua nhan lo<:"t i "? · Thl,l'c

ｶｾｹＬ＠ khi rna Sl,l' thinh VUQ'ng dang rna U'OC cua

nhfrng xa h<?i dan chil phat ｴｲｩｾｮ＠ chi la nhiing

oc dao giau c6 hiem hoi gifra cai xa ｭｾ｣＠

menh mong cila st,r ngheo kh6 toan du.

Ngay nay chien tranh l<:tnh da ket thuc.

song con nguai ｨｩｾｮ＠ d<_ti van con cam thay vo

cung kh6 khan trong Sl;l' Chung song hai hoa

voi dong lo<;ti cua minh. va nha't la voi moi

truang sinh thai da sinh ra chfnh minh.

Chien tranh va huy ho<;ti duang nhu ｶｾｮ＠ la

mqt giai phap ua dung cua n6. ｃｨｾｮｧ＠ the rna

trong tac ーｨｾｭ＠ "anh sang chau A" (The light

of asia) Edwin arnold da viet: "khap m9i noi

dau ding ｶｾｹＮ＠ deu chi la canh sinh ｶｾｴ＠ nay

giet h<;ti sinh ｶｾｴ＠ kia va den luqt n6 l<;ti bi cac

sinh ｶｾｴ＠ khac giet h<;ti. Sl! song luon duqc

nuoi du5ng btmg cai chet. Oinh dai ､ｾｰ＠ de

｣ｨｾｮｧ＠ qua chi Ia tam man nguy trang nhfrng

muu rna chu6'c quy nham tieu ､ｩｾｴ＠ ｬｾｮ＠ nhau,

tu con sau cai kien cho den con nguai". Va

chung ta dang ton t<;ti trong ca.i the gioi mau

thuan, phuc t<,ip, ｮｨｩｾｵ＠ lo<,in ｣ｨｾｮｧ＠ ngung nay 1

Neu nhu moi ca nMn chi vi di,IC V9ng ban

than rna C<,inh tranh tieu ､ｩｾｴ＠ ｊｾｮ＠ nhau, thl ca.C cqng dong cling chinh vi d1,1c v9ng da ､ｾｹ＠ sl,l'

c(lnh tranh thanh chien tranh. Nao la chien

tranh n6ng. chien tranh l(lnh, chien tranh ton

giao, chien tranh sk t(>c, chien tranh kinh te,

chien tranh moi trua,ng vv .. thai thi du cac

ｫｩｾｵ＠ tai ho<;t do con nguai gay ra v6'i nhfrng cai "Danh" rat la chinh, va "Ngon" xem ra

cung n1t ｴｨｵｾｮ Ｎ＠ con nguai m(>t ｭｾｴ＠ gay ra

nhfrng tai ho(l, m(>t ｭｾｴ＠ l(li keu g9i hay cung

nhau dong g6p ､ｾ＠ kbac ph11c tai ho(l.

ThtJc t<:ti mau thuan tren cho thay da den

luc phai quan tam tim kiem m(>t con duang

kha di c6 ｴｨｾ＠ giai thoat cho con nguai trong

thai ｨｩｾｮ＠ d(li. qch su phat ｴｲｩｾｮ＠ tu tuang clia

con ngLiai luon gtm lien v6'i sl,( quan tam nhu

ｶｾｹ＠ trong tung thai ky cua n6. Thai c6 d(li

con nguai quan tam den the gi6'i tl,l' nhien

(Geocentrism). Thai trung c6 con ngum

quan tam den than thanh (Theocentrism), va

thai ｨｩｾｮ＠ dai con nguai quan tam t6'i chinh

mlnh (Anthropocentrism).

Qua ｴｨｾｴ＠ con nguai la m(>t thJ!c ｴｨｾ＠ duqc

Thiin h9c, Triet h9c quan tam san s6c nhieu

han ca. Tu con nguai linh· hon sieu ｶｩｾｴ＠ bi ciim tu trong ｴｨｾ＠ xac 6 tf9C cua Platon, den

con nguai ph(lm t<?i t6 tong Thien Chua giao,

con nguai SQ' hai lo . au cua Kirkegard, con

nguai kb6 dau cua Dostoievski, con nguai

dl,lc tinh uc che cua Freud, con nguai hu YO

cua Niesche, con nguai phi ly cua J. sartre va

con nguai n6i lo(lll cua A. camus ... Het th<iy

da duqc due ket trong cai phuang trlnh cua

Faulkner "Con nguai chi la t6ng so nhung

bat hl;lnh rna no da kinh qua trong CUQC

dail''.

Chung ta c6 ｴｨｾ＠､ｾｴ＠ cau hoi tl;li sao nhfrng

nha ·nhan ban chu nghia tren con duang tim

kiem cuu canh cho con nguai da dung ll;li 6

nhfrng dinh nghia be tile nhu ｶｾｹＮ＠ Van de

. nam ngay trong ｨｾ＠ thong triet ly cua h9.

Triet h9C nao luan ly ay.

Con nguai ngay tu kbi ｨｩｾｮ＠ hfru tu trong

vo thuc sau ｴｨｾｭ＠ da la ma y thuc duqc sJ! co

don cua minh c6 nguon goc bi k!ch cua mqt

Athe b! chia lla khoi dat ｭｾ＠ ban thl The nen

n6 luon rna t6'i M¢t c6i di ve. ｍｾ｣＠ du n6

cung ｣ｨｾｮｧ＠ biet se di ve dau. Platon dan n6

ve v6'i the gi6'i y ｮｩｾｭ＠ ly tucrng. Jesu dan ve

Thien duang nuoc chua, nho giao dAn ve Coi

thien ly, lao giao dua ve C6i d<,lO, HEGEL

dan tai 'Y ni¢m ｴｵｹｾｴ＠ doi va An giao ta coi

Brama Dl;li nga.

Tl,l'U trung Con duang ve rna triet h9C C6, Kim, Dong, Tay tim kiem cho con nguai deu

xuat pMt tir y do nhan ban. Song n6 bi cac

triet gia hi¢n d<;ii xem nhu ia qua u sieu ｶｩｾｴＬ＠

Nen khong c6 may y nghia truoc ｨｩｾｮ＠ thl,(c

nhan sinh. B6i ｶｾｹ＠ h9 khuyen cao con nguai

hay tu bo coi gioi sieu nhien, tlf' b6 tMnh

than, ､ｾ＠ chi quan Him t6'i con nguai va chi lo

ｾ＠ ------------------1( ｔｾ＠ CHi,NGHIEN cO'u ｐｾｔ＠ H9C ｾ＠

cho con nguoi. Day duqc xem Ht mt,Ic tieu

nhan ban CUa triet hQC ｨｩｾｮ＠ d<;ti rna Cac triet

gia hi¢n sinh thuong duqc xem Ia tieu ｢ｩｾｵＮ＠

N6i t6i triet hQC ｨｩｾｮ＠ d<;ti la phai n6i t6i

triet hQC ｨｩｾｮ＠ sinh Existentialism cua nhung

､ｾｩ＠ ､ｩｾｮ＠ nhu Jaspers. Marcel. Berdiaevp -

Heidergger. Sartre va A. camus. Ba nguoi

tren anh huang hQC thuyet ｨｩｾｮ＠ sinh ton giao

than bf cua Kirkergaard, nen loi thoat rna

hQC tlm kiem cho con nguoi chu yeu van Ia

cac canh gi6i Thien Chua giao. Nen thuong

g<;>i Ia ｨｩｾｮ＠ sinh huu than. Ba nguoi sau anh

huang bai Hien tuqng ｬｵｾｮ＠

(Phenomenologie) cua Husser! c6 khuynh

hu6ng chong ｬｾｩ＠ nhfrng quan ｮｩｾｭ＠ v6 ton

giao cua phai hien sinh huu than, nen gQi la

hi¢n sinh vo _than. Tuy nhien, di6u rna hQ

nhat trf Ia cung quan tam t6i van de than

ｰｨｾｮ＠ COn ngu<Ji, la van de Cl,l ｴｨｾ＠ Va sau sat

nhat v6i thl,l'c te nhan sinh. Do d6 cac triet

gia hien sinh thu<Jng xem hQ la nhung nguoi

di tien phong trong ｶ ｩ ｾ｣＠ tim kiem cuu canh

cho con nguoi ｨｩｾｮ＠ d<;ti, nhat Ia nhfrng nha

ｨ ｩ ｾｮ＠ sinh vo than. ChAng han A. camus tung

n6i "Vao luc con nguoi tl,l' ､ｾｴ＠ ra diu hoi

"Cuc)c do·i nay c6 dang song hay khong ?"

thl dung luc bi lqch se xay ra. Tra loi duqc

cau hoi nay Ia giai quyet duqc van de I6n cua

triet h<;>c". ｈｯｾ｣＠ J. sartre tung khAng d!nh khi

､ｾｴ＠ dau d6 cho tac pham ly ｬｵｾｮ＠ quan tr<;>ng

cua ong la Chu nghia ｨｩｾｮ＠ sinh Iii. m¢t chu

nghla nhan ban (L'existentialisme est un

Humanisme). ｖｾｹ＠ do dau phuang trlnh nhan

biin rna hQ tim kiem cho con nguoi chi dan

den nhfrng hu vo, phi ly, cung be Hie cho mqt

de toan nan giai m6i la Than ｰｨｾｮ＠ kiep

nguoi.

B&i le cai An so cua phuang trlnh tren

nam a phan ban ｴｨｾ＠ da b! cac nha ｨｩ ｾｮ＠ sinh

• Anh: Phung Anh Tuan

vo than ｣ｨｾｴ＠ dUt m¢t each khong thuang tiec

khoi sl,l' ｨｩｾｮ＠ huu cua con nguoi, the nen con

nguoi ｨｩｾｮ＠ sinh la m¢t con nguoi chai vai

ching con biet bau viu vao ctau, chi con biet

la len ve Sl! ｨｩｾｮ＠ hfru phi ly cua minh ! . Tieu

｢ ｩｾｵ＠ cho quan ､ｩｾｭ＠ nay Ia . Sartre va

Neidergger. Ca hai deu cho rang con nguoi

tinh co rna sinh ra, va chi c6 m<?t lan song,

doi nguoi 1<1 huu h<;tn, dang sau cai chet chi

Ia h6 thftm cua hu vo ｴｵｹｾｴ＠ doi. Nhu ｶｾｹ＠ Sl,l'

ton tai cua con nguoi b6 nao ci:ing chi dan

den m¢t that b<;ti chua chat dang cay, va con

nguoi du tai ba loi lac den may cu6i cung

van chi laKe thua cu¢c.

Nguoi ta thuong xem cuon ｴｩｾｵ＠ thuyet

Ong gia va ｂｩｾｮ＠ ca (The Old man and the

Sea) cua nha van dUQ'C giai Nobel

}

"

t

:l

ｾｾｾＭＭＭＭｾＭＭｾ］］ｾ］］ｾ］］ｲＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭｾｾ＠

Hemingway da minh hoq. cho nhfrng quan

diem triet h<;>c tren. Trong ｴｲｵｹｾｮ Ｌ＠

· Hemingway da mo til ong gia danh ca dan

d9c San-di-e-g6, bang Sl! no lt,rc phi thuang

da danh bat duqc m9t con ca kiem ct,rc 16'11.

Song, tren duong vao bo, n6 da ｢ｾ＠ lil ca ｭｾｰ＠

hung bq.o an ｴｨｾｴ＠ chi con tra lq.i b9 xuang. 6 day tac gia da mo til b9 xuang ky vi cua con

ca. nhu Ht bieu tUQ'Ilg cho Sl:f that b(,l.i cua con

nguoi. Nen n6 16n chung nao thi that b<;li cua

con nguai lam ra n6 cling Ion theo chl:mg

ay!. C6 can phai n6i them rang, Hemingway

- con nguoi ｨｵ ｹｾｮ＠ thot,li cua biet bao ky tich

van chuang, cu6i cung cling da tim toi cai

chet bang m9t ·phat ､ｾｮ＠ sung san oan

ｮｧｨｩｾｴＡＮ＠

Do tach roi ban the, con nguoi ｨｩｾｮ＠ sinh

chi con Ia m9t thl:(c t<;li be tac va phi ly. Boi

ｶｾｹ Ｌ＠ rat kh6 ､ｾｴ＠ thanh van de d<;to ly cho

nhfrng hanh d9ng cua n6. ｍｾ｣＠ du cac triet

gia hien sinh, nhat Ia J. sertre luon ho hao ｶｾ＠

Sl,i' dan than. ｖｾ＠ Sl! ｮｨｾｰ＠ the (engagement)

cua con nguoi, rang, con nguoi c6 tl! do lJ!a

ch<;>n, nen con nguoi phai c6 tnich ｮｨｩｾｭ＠ voi

lich sii, va nhat la voi thai d<;li cua minh ...

Chung quy thi nhfrng lai le tren chi la m9t

thu trang tri (Decoration) khong han khong

kern. B6i n6 chAng tt,io duqc may chut anh

huang. Gia ｴｲｾ＠ cua cic triet gia ｨｩｾｮ＠ sinh nam

6 ｭ ｾｴ＠ khac. Boi tren con duong tlm kiem

chan ly , qua ｴ ｨｾｴ＠ hQ luon uu tu ｶｾ＠ noi kh6

cua con n·guoL V oi trt,rc giac nh<;ty ben, ｮｨｩｾｵ＠

luc tuong nhu hQ da tiep ｣ｾｮ＠ chan ly ｐｨｾｴ＠

giao. ｃｨｾｮｧ＠ h<;ln nhu Heidergger, khi ｬｵｾｮ＠ ｶｾ＠

ban the ong da tung n6i: "Trong tfit cii cac ky

quan nhan lo<;ti, Ban the cua Tfnh khong Ia

cai vi dai nhat", ｴｨｾｴ＠ ｣ｨｾｮｧ＠ khac gi m9t vi Bo

Tat. Cho nen, khong la'y gi lam ng1:1c nhien

khi hQ ｮｨ ｾｮ＠ thUC dUQ'C Sl:{ tat yeu CUa doi

nguai Ht kh6 thi chfnh Ia hQ da minh h<;>a De

thu nhat trong Tu ､ｩｾｵ＠ de n6i tieng cua Dc;to

ｐｨｾｴ＠ tl:mg ｫｨｾｮｧ＠ d!nh "DO'i Ia be kh6". C6

the n6i chfnh tren CO SO nay, triet· hQC ｨｩｾｮ＠

sinh da c6 m9t anh huang 16'11 lao toi doi

song Van hQC ｮｧｨｾ＠ ｴｨｵｾｴ＠ ｨｩｾｮ＠ ､ｾｩ＠ 0 phuang Tay, va qua d6 da anh huang sau slic toi tam

trc;tng cua m9t b9 ｰｨｾｮ＠ Ion gioi tri thuc

duong thai. Ban than hai d<:ti di¢n tieu bieu la J. sartre va A. camus cling duqc xem Ia

tha.nh cong ｶｾ＠ ｭｾｴ＠ van chuang han Ia · triet

hQc, va chung ta ､ｾｵ＠ biet d. hai nguai ､ｾ ｵ＠

duqc giai Noben ｶｾ＠ van chuang. Nha van

Due H. boll da c6 ly khi ong ｮｨｾｮ＠ xet: "J. sartre Ia m<)t nha van tai ba, nhung la m9t

nha ｬ ｵｾｮ＠ ly xoang xinh" (II est un ecrivain

talenteur, mais un poetre logicsien).

Nhu ｶｾｹＮ＠ du khong thanh cong trong ｶｩｾ｣＠

tim kiem cuu canh cho con nguoi ｶｾ＠ ｭｾｴ＠

triet hQc, song cac triet gia ｨｩｾｮ＠ sinh bang

ｴｨｩｾｮ＠ chi, va bang true giac man cam, da dan

dllt nhfrng van ｮｧｨｾ＠ Sl trf thuc hang dau cua

the ky nam bat duqc nhfrng van ､ｾ＠ buc xuc

nhat cua thai d<:ti ngay nay. Ay ta van ､ｾ＠ than

ｰｨｾｮ＠ kiep nguai. Qua hQ chung ta thay can

phai tim kiem m9t St! giai thoat toan ､ｩｾｮ＠ va

ｴｲｩｾｴ＠ de cho con nguoi. Va con nguoi d6

chfnh Ia con duong rna Due Phat da chi cho

chung sinh tu 2.500 nam ｶｾ＠ truoc. D6 chinh

Ia con duong Nhan ban ーｨｾｴ＠ giao.

Ngay tu xa xua, khi Due ｐｨｾｴ＠ cori tq.i the,

Nguoi van thuong khuyen cac chung sinh tri

thuc cho nen tim hieu nhfrng van de sieu

hinh, huyen ｨｯｾ ｣Ｎ＠ rna chi nen chu tr<;>ng den

con nguoi va lo cho con nguoi. Vi con nguoi

c6 Sinh, Lao, ｂｾｮｨＮ＠ Tu, c6 Tham, San, Si nen

con nguai kh6. ｖｾｹ＠ thi phiii tim each giai

thoat cho h<;>. Nhu ｶｾｹ＠ chung ta thay. Due

PMt chfnh Ia Nha Nhan ban thiet tht,rc nhat,

@ ------------------1( ｔｾ＠ cHi NGHJENCUU ｐｾｔ＠ HC)C )

theo y nghia d6. Nhan ban ｐｨｾｴ＠ giao (Buddhish Humanism)

la m¢t M thong nM.n thuc luan gom du: Ban

tht. ｈｩｾｮ＠ tuqng, Nhfm sinh, Luan ly, Con

duong Giai thoat ... nham giup cho con nguoi

tim kiem cU'u canh trong 1¢ trlnh cua Ban thl Nhu the, ve can ban cling ' XU<lt phat tu

nhfrng ､ｩｾｭ＠ tuang tt,r nhu triet h<;>c nhan blm

phuang Tay ｨｩｾｮ＠ ､ｾｩＮ＠ lay m1;1c dich giai thoat

cho con nguoi la chfnh. Tuy nhien, ve

phuang phap n6 c6 nhung ､ｩｾｭ＠ khac ｢ｩｾｴ＠ vai

triet h<;>c nhan ban phuang Tay hien ､ｾｩＮ＠

Chang han vai triet h<;>c ｨｩｾｮ＠ sinh vo than, ｨｾ＠

thong nhan ban cua con nguoi bi khep kin

trong m(>t CUQC song duy nhat, khong CO S\!

tuang giao nhan qua giua kiep tnr6'c va kiep

sau, va cling khong ､ｾｴ＠ van de thong cam vai

nhung nguoi lchac (tha nhan). ｂｩｾｵ＠ hien qua

cau n6i tieu ｢ｩｾｵ＠ cua J. Sarti·e. "dia ｮｧｾ［ｉｃ＠

chfnh Ia nhfrng ke khac" (L'enfer c'est les

autres). Nhu ｶｾｹ＠ con nguoi ｨｩｾｮ＠ sinh xem

nhung nguoi khac chi la nhung ke ｣ｾｮｨ＠ tranh

sinh ton vai h<;>. ｍｾｴ＠ khac ｴｾｯ＠ nen st,r tha hoa

cua SO dong, lam mat di ban chat dfch thi,(C

cua moi ca nhan, cling tU'c la lam mat tu do

cua con nguoi.

Trang khi 6 ｐｨｾｴ＠ giao la m¢t ｨｾ＠ thong nhan ban coi mo. St,r ｨｩｾｮ＠ hfru cua con nguoi

gitn lien vai ban ｴｨｾ＠ nen n6 duqc ｴｲｩｾｮ＠ khai

vai giao ly ｎｧｨｩｾｰ＠ Bao (Karma) tu qua khu,

cung vai giao ly luan hoi (Samsa) trong

tuang lai. ｍｾｴ＠ khac Phat giao chu truang vo

nga nen nguoi ｐｨｾｴ＠ tu trong khi tu ｴｾｰ＠ ､ｾ＠

giac ng¢, luon ｴｨｾ＠ ｨｩｾｮ＠ tinh than vi tha, ｮｨｩｾｴ＠tlnh giup dO' nhfrng nguoi khac va het long vi

dong ｬｯｾｩ＠ cua mlnh. Va neu nhu M thong

ｨｩｾｮ＠ sinh huu than cua Jasper va Marcel mo

cho con nguoi di tai cac canh giai sieu hinh

cua Chua thi ｐｨｾｴ＠ giao dua con nguoi tro ve

vai ､ｩｾｭ＠ dong nhat cua Ban ｴｨｾ＠ thuong tich.

Trong khi Hegel muqn con duong lich su

cho con nguoi tinh than di tim chfnh dieu n6

da mat, ､ｾ＠ mong dong nhat vai y niem ｴｵｹｾｴ＠

doi, thl ｐｨｾｴ＠ giao khai thong 1¢ trinh cho con

nguoi Quan ThU'c ､ｾ＠ ｣ｨｵｹｾｮ＠ ThU'c thanh ｔｵｾ＠(Wisdom), We la thuc da duqc giac ng¢.

D6 c6 ｴｨｾ＠ duqc coi nhu m¢t t6ng quan

cho van de Nhan ban ｬｵｾｮ＠ ｐｨｾｴ＠ giao tren boi

canh nhan ban triet h<;>c Dong, Tay, ｃｾｮ Ｎ＠

ｈｩｾｮ＠ dai, va Ut con duong Nhan ban ｬｵｾｮ＠

ｐｨｾｴ＠ giao ｨｩｾｮ＠ ､ｾｩＮ＠

Nen tang nhan ban ay duqc xay dl;l'ng tren

ca sa cua giao ly ｎｧｨｩｾｰ＠ bao, Luan hoi va

V o nga, duqc minh chU'ng bang nhung ｬｵｾｮ＠ell' khoa h<;>c.

Hai giao ly quan tr<;>ng rna nguoi h<;>c ｐｨｾｴ＠

phai biet ro. D6 la ly ｎｧｨｩｾｰ＠ bao va Luan hoi, hay nhung kiep sinh ton tro di tr6' lai.

D6 cling la hai giao ly cot yeu cua An D¢

giao, nhung nguoi theo An giao tham nhuan

nhung y ｮｩｾｭ＠ ve m¢t linh bon tt,r nga, trai lai

ｐｨｾｴ＠ giao hoan ｴｯｾｭ＠ phil ｮｨｾｮＮ＠

ｎｧｨｩｾｰ＠ bao va Luan hoi la d!nh ｬｵｾｴ＠ mang

tinh nhan qua, la anh sang r<;>i ban ｴｨｾ＠ con

nguoi. Do d6, n6 chinh la nen m6ng dl;I.O dU'c

h<;>c cua ｐｨｾｴ＠ giao. Tom ll;li, ｨｩｾｵ＠ m¢t each

rot rao, ｎｧｨｩｾｰ＠ bao la Sl,( tac y, hay y muon.

Con Luan hoi theo ｐｨｾｴ＠ giao thi sau khi chet

ｨｯｾ｣＠ tru6c khi sinh ra khong c6 doi song nao

nai con ｮｧｵｾｩ＠ la khong. tuy thu(>c- vao

ｎｧｨｩｾｰＮ＠ ｾ｡ｹ＠ hanh d¢ng c6 tac y. ｎｧｨｩｾｰ＠ bao

la ｨｾ＠ ｬｵｾｮ＠ cua Luan hoi, va nguqc ll;li. Luan

hoi la ｨｾ＠ ｬｵｾｮ＠ cila ｎｧｨｩｾｰ＠ bao. Hai giao ly nay b6 sung va gitn b6 vai nhau rat ｭｾｴ＠ thiet.

Nhu ｶｾｹＬ＠ ｬｵｾｮ＠ ell' ve hai giao ly tren

khong phai tu PMt giao ra doi m6i c6, rna n6 xuat phat tu An D¢ giao. Tuy nhien, 6' hai

giao ly nay ta thay Pha.t giao da vuqt qua hai

c . ｔｾ＠ CHi ｎｾｈｩｩｎ＠ c(1u ｐｾｔ＠ ｾｾ Ｎ＠ . )t----------------10

van de sieu hlnh va ban ｴｨｾ＠ 6 An ｾｩ｡ｯＮ＠ ｌｵｾｮ＠cu ｎｧｨｩｾｰ＠ tu kinh ｖｾ＠ Da qua ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠ da

bien d6i va mang m(>t sac thai khac hiin:

ｎｧｨｩｾｰ＠ Phat giao ham chua tinh chat n,r do

ya tinh thcin trach nhiem cua ca nhan tren 19

trlnh di den ben bo giac ng(> ... 0 day, can

phai n6i la Nghi¢p da ､ｾｹ＠ cho con nguoi tt.r minh xay dl,l'ng kiep mai sau cho mlnh, chu

khong trong cho & Dang sang te:to Brahma

ban phat cho m(>t an hu¢ sieu ｨｬｮｾ＠ nao ca. Nhu vay ｐｨｾｴ＠ giao da ､ｾｴ＠ van de ly giai

hanh d(>ng con nguoi tren co sa hqp ly, va

ｔｨｩｾｮＮ＠ Ac cling khong do sieu hlnh ban ｴｨｾ＠

nao ap dat, rna do chinh con nguoi quyet

d!nh. 9 day ta thay ｎｧｨｩｾｰ＠ ｐｨｾｴ＠ giao ｴｨｾ＠

hien tfnh cong ly va c6ng bang tri¢t df

Vay nen tat ca nhfrng gl dang ､ｩｾｮ＠ ra

trong ｨｩｾｮ＠ kiep cua m(>t con nguai. chi la sl,l'

ｴｲ ｩ ｾｮ＠ khai toan b(> nhfrng hanh d(>ng cua

Nghi¢p bao kiep truoc. N6 chiing khac gl so

m¢nh da duqc lap trinh ngoai y muon cua

con nguoi hi¢n sinh.

ｄｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠ chiing nhfrng khAng dinh Sl;f ap ､ｾｴ＠ tien thien len cu(>c doi m6i ca nhan (bi¢t

nghi¢p) rna con cho cii c(>ng d6ng dan t(>c

(c(>ng nghi¢p), tham chi cho ca the gioi nay

nua. 6 ､ｩｾｭ＠ nay ta thay tfnh tat yeu ｎｧｨｩｾｰ＠

bao cua Dao ｐｨｾｴ＠ cling tuong tt.r nhu quan

､ｩｾｭ＠ tat yeu l!ch Slr cua triet hQC HegeL

song, n6 c6 ､ ｩ ｾｭ＠ hqp ly hon. Bai trong quan

､ ｩ ｾｭ＠ ｶｾ＠ tat yeu lich Slr Hegel cho rang m6i

rn(>t Sl;f ki¢n l!ch Slr da xay ra a m(>t noi nao

day' vao m(>t thai ､ｩｾｭ＠ nao day, la tat yeu:

chu khong ngau nhien. Tuy nhien, ong xem

tinh tat yeu a day la ｭｾＬｴ｣＠ dich cua y ni¢m

Tuy¢t do'i , cling tuc la Thuqng de. Nhu ｶｾｹ＠

nhan to tat yeu Hegel thl;(c chat la nhan t6

sieu hlnh. Voi each nhln nay, nhfrng nhan

ｶｾｴ＠ nhu Napoleon, Tcin Thuy Hoang, Cezar,

Thanh Cat Tu Han vv ... chi Ia nhfrng nguoi

Sinh ra ､ｾ＠ lam cai vi¢c rna l!ch Slr cho dqi a . hQ, n6i each khac, hQ la nhfrng con roi lich

su, hoan toan ｴｨｾＬｴ＠ d(>ng, do d6 khong chiu

trach ｮｨｩｾｭ＠ ｶｾ＠ nhfrng hanh vi cua hQ twoc lich su. . '

Trong khi ｐｨｾｴ＠ giao khAng ､ｾｮｨ＠ nhfrng gi

da xay ra cho' m(>t c(>ng dong la tat yeu

ｎｧｨｩｾｰ＠ bao, c6 nguyen nhan sau xa tu nhfrng

hanh d(>ng nhan danh c(>ng dong, duqc thl;(c

hit';n boi nhfrng nguoi dung dau trong suot .

tien trinh l!ch su cua n6. Nhu ｶｾｹ＠ ｐｨｾｴ＠ giao quan ni¢m tat yeu l!ch su c6 nguyen nhan

chinh la do hanh d(>ng cua con nguoi. Neu

het thiiy nhfrng gi tot ､ｾｰ＠ hay khong tot ､ｾｰ＠

dang ､ｩｾｮ＠ ra trong doi song c(>ng d6ng, Ia

kh6ng ｴｨｾ＠ tach roi vai tro llch Slr ella nhfrng

nguoi lanh d<;lo c(>ng d6ng.

ｎｧｨｩｾｰ＠ bao, theo Ngai Long Th9 "la nguoi chu nq deo du6i con nq, quyet khong

tha ... khong cho con nq m(>t noi nao ､ｾ＠ tron

tranh", va m(>t khi da mang lay ｎｧｨｩｾｰ＠ vao

than, du trong cu(>c doi ta c6 ｧｾｰ＠ phiii nhfrng

oan trai bat h<;lnh IOn den dau chang nua, thl

hay xem d6 la thai h<;ln da den cua m(>t m6n nq rna than nhien t,hanh toan v6i y thuc day

du cua m(>t con nq c6 trach nhit';m, ｴｨｾｭ＠ chf

nen xem nhu m(>t an xung da cho ta co may

､ｾ＠ tnit b6 ganh ｮｾｮｧ＠ hfru ｬｾｵ＠ luan hoi, thay

vi oan trach troi gan troi xa.

ｍｾ｣＠ du ｮｧｨｩｾｰ＠ bao la m(>t d!nh ｬ ｵｾｴ＠ rat nghiem ｮｧｾｴＬ＠ nhung cling ｵｹｾｮ＠ ｣ｨｵｹｾｮ＠ linh

d(>ng vo cung. Nhan nao qua ay, ｮｧｨｩｾｰ＠ nao

kiep ay chAng he don sai. Tuy nhien trong

m6i con nguoi, bat ｫｾ＠ ai ai, ｫｾ＠ cii nhfrng con

ｶｾｴ＠ so dAng nhat, ､ｾｵ＠ ｨｩｾｮ＠ hfru m(>t ｐｨｾｴ＠ tfnh

von c6, du6i d<;tng ro han, n6 la ｔｨｩｾｮ＠ tfnh v6

nga, thuong duqc ｴｨｾ＠ ｨｩｾｮ＠ nhu Ht ｱｵｹｾｮ＠ tv

do chQn (libre arbitre). TJUy theo each ta Slr

..

｛ＡＡ｝ＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭｾ＠

dl,mg ｱｵｹｾｮ＠ n,r do h,ra ch<,>n ay nhu the nllO. hfru".

B&i ｶｾｹ＠ m6i co Nhan dfnh thcing thien, hot;ic. Song song v6i ly ｎｧｨｩｾｰ＠ bao Hi · thuyet

tC;ln nhan life tri thien m¢nh, chfnh Ut ｢ｩｾｵ＠ Luan hoi. Due ｐｨｾｴ＠ da ､ｾｹＺ＠ ｈｾ＠ chung sin.h ｨｩｾｮ＠ y chi huang ｴｨｩｾｮ＠ thlmh khftn cua con nllO chua duqc giac ng¢, deu phai luan hoi .

nguai, dong thai cling chung minh st,r w do mai mai trong ｢ｾ＠ kh6. Do do m6i chung ta

cua con nguai. Dung nhu quan ｮｩｾｭ＠ cua deu da tra.i qua ｨｾｭｧ＠ ngan, hang ｶｾｮ＠ CUQC

Dostoievski: "Con nguai khong ph:ii ｶｾｴ＠ thao dai. ｔｨｾｭ＠ chf co nguai kiep tru6c con la

tac thl,l d¢ng, rna la m¢t ca nhan co y chi tl! d¢ng ｶｾｴ＠ nhu chim muong, trau bo, ga lqn ...

do, va chiu trach ｮｨｩｾｭ＠ doi v6i hanh vi da Neu ｢ｾｮ＠ chua tin nhfrng ､ｩｾｵ＠ nay hay nh6

tht,rc ｨｩｾｮＢＮ＠ lai Due ｐｨｾｴ＠ khi con ｴｾｩ＠ the van thuang noi B&i ｶｾｹ＠ ｎｧｨｩｾｰ＠ trong tht,rc ｴｩｾｮ＠ cu¢c v6i cac ､ｾ＠ tu: "Ta la nguai noi ｴｨｾｴＮ＠ noi

song hlmh sir chAng khac gi Diflh ｍｾｮｨＬ＠ dung chu khong noi bua". nhung khong theo tinh than quyet dinh ｬｵｾｮ＠ Tuy nhien, khong giong thuyet luan hoi

sat thep, rna co ｴｨｾ＠ bi uon dong, d6i chieu, cua cac ton giao khac, ｐｨｾｴ＠ giao chu tniong

theo huang tot hon, hoi;ic xau hon, tuy theo luan hoi tren CC1 sa VO nga (Anatta). Thong

ta h,ra ch<,>n each ung XU nao, doi tru6c mQt thuang chung ta thuang ｨｩ ｾ ｵ＠ Sl! luan hoi

hoan d.nh rna ｎｧｨｩｾｰ＠ di;it ta vao. nghia la co m¢t "Cai toi" .co dinh ｢ｩｾｵ＠ ｨｩｾｮ＠

Day cilng chfnh la ､ｩｾｭ＠ khac nhau ve qua linh hon bat tu luan hoi tir kiep nay qua

mi;it nhan ban gifra ly ｮｧｨｩｾｰ＠ bao va thuyet kiep khac. Do la m¢t cai t6i thuang ｨｾｮｧＬ＠

dinh ｭｾｮｨ＠ cua cac ton giao khac. Thuyet bat bien, m¢t thl!C. ｴｨｾ＠ co m¢t khong hai,

dinh ｭ ｾｮｨ＠ chu truong nhfrng gl xay ra cho biet phan ｢ｩｾｴ＠ no v6i the gi6i khach ｴｨｾＮ＠

m¢t dai nguai deu do m¢t Thuqng de sieu Due ｐｨｾｴ＠ cho rang chfnh Sl! ng¢ ｮｨｾｮ＠ ve

hlnh ap di;it. Con nguai du co n6 lt,rc den m¢t cai toi nhu ｶｾｹ＠ da khien con nguai tr&

may cling khong ｴｨｾ＠ thay d6i duqc so ｭｾｮｨ＠ nen tham lam, fch ky, kieu cang, d¢c ac ...

cua mlnh. Cach di;it van de nay khien cho Tom ｬｾｩ＠ no la nguon goc gay ra nhii'ng kh6

con nguai hoan toan thl,l d¢ng va tr& nen dau cho dong ｬｯｾｩ＠ va cho chinh ban than tieu ct,rc. Mi;it khac, thu hoi can cu vao dau mlnh.

rna Thuqng de l<J.i t<J.o ra cac so ーｨｾｮ＠ may, B&i ｶｾｹ＠ ｭｾＬｴ｣＠ dfch giao ly cua Due ｐｨｾｴ＠ la rui cho con nguai, ｨｯｾ｣＠ noi r¢ng ra cho cac chi cho chung sinh thay duqc tht,rc chat ban

c¢ng dong dan t¢c ? Vi sao ke nay duqc ｴｨｾ＠ cua no la vo nga. Can thay rang day la

nguai qua u uu dai, nuong chieu, con biet ｾ＠ ､ｩｾｭ＠ vo cung sieu ｶｩｾｴ＠ cua Nh¢n thttc lurJ.n bao ke khac ｴｨｬｬｾｩ＠ bi Nguai trirng ph<J.t m¢t · PhrJ.t giao. each ｬｾｮｨ＠ lung, tan nhan! Den n6i nha van - Theo ｐｨｾｴ＠ giao, m<,>i chung ta deu co m¢t

Phap G. maupassant da phai chua ｣ｨ｡ｾ＠ thot cai tam (Cita) thuang trl,l bien, bao trum vu

len: "Neu qua ｴｨｾｴ＠ Thuqng de ｨｩｾｮ＠ hii'u va _..trl,J., Tam ay dong nhat v6i ban ｴｨｾ＠ vu trl,J.,

lam ra nhung nghich ciinh tren, Thuqng de :von tinh bat nhL khong phan chia chu ｴｨｾＬ＠

vinh vien la m¢t ke sat nhan!" Con Standhal khach the, ｨｯｾ｣＠ cua ta, cua nguai. Due ｐｨｾｴ＠

on hoa va hom hinh hon "Chung ta tha thu g<,>i la Tam bat nhti hay Tam chan nhu, la

cho Thuqng de, vi Thuqng de khong ｨｩｾｮ＠ PhrJ.t tinh, la cai ta khong phai ta (le moi

[ TP cHi NGRIEN ctro PJI.!.T H9C )r---------------G

ron moi). Tom l<;li no U.t Bdn the' NJult Nhu

voi vo vfm ､ｩｾｵ＠ dt:mg.

Chinh til.m nay da ｴｾｯ＠ tac nen the gi6'i

ｨｩｾｮ＠ tuqng cua chung ta, v6'i ｨｩｾｵ＠ nang ､ｾ｣＠

trung vo nga cua n6. Bai ｶｾｹ＠ het tMy Sl! ｶｾｴ＠

(gQi la vt;tn phap) trong the gi6'i nay, ､ｾｵ＠

khong c6 ｴｨｾＬｴ｣＠ tu6'ng, thl!c nga. Dung nhu

ｴｨｵｾｴ＠ ngfr n6i tielzg V ｾｮ＠ Phap Duy Tam

T CJO. N6i cho dung ra, cac ｶｾｴ＠ ｴｨｾ＠ chi Ht Sl!

ｴｾｰ＠ hqp boi vo van nhfrng phan tu vo thuang

｣ｾＬｴ｣＠ vi (luc;mg tlr).

Quan ､ｩｾｭ＠ nay ducmg nhu da duqc khoa

hQc ｨｩｾｮ＠ ､ｾｩ＠ thua ｮｨｾｮ＠ qua sv nghien cuu ｖｾ＠ cau true CUa cac ｨｾｴ＠ CCJ ban, nhfrng phan

til cu6i cung cua ｶｾｴ＠ chat. Oic nha ｶｾｴ＠ ly luqng tlr cho biet rang, chung khong phai la

nhiing thvc ｴｨｾ＠ (object) 6n dinh rna luon

bien d6i. D11ng han chung chi la nhfrng tien

trinh (process) hqp tan, tan hqp ...

Nhu ｶｾｹ＠ tat thay Sl! ｶｾｴ＠ the gian, bao

gom d. chung sinh chung ta, chi la sv ｴｨｾ＠

ｨｩ ｾ ｮ＠ cua m¢t cai tam ban the, tuy nhan

duyen rna mang m¢t hinh tuqng tc;tm thai va

luon luon bien d6i. Do d6, khong ｴｨｾ＠ c6

m¢t "d.i t6i" ｴｾＬｴ＠ nga ｢ｩｾｵ＠ ｨｩｾｮ＠ nhu m¢t linh

hon bat tlr, luan hoi tlr kiep nay qua kiep

khac lam nen m¢t nhan each thuang hang,

vinh ClrU. ｔｨｾＬｴ｣＠ the nguai cua chung ta, gom

cii hai phan tam, sk suy den cling chi la Sl!

ｴｾｰ＠ hqp ｣ｾ｡＠ vo van nhfrng luqng tu v6

thuang, luon bien d¢ng va dien tien theo

nhfrng dinh ｬｵｾｴ＠ nhan qua, tuc la ｎｧｨｩｾｰ＠

ｶｾｹＮ＠ Tren het da hai thanh phan ay, ､ｾｯ＠

ｐｨｾｴ＠ thua ｮｨｾｮ＠ cai tam Ut thanh phan linh

､ｩｾｵ＠ nhat, vi te nhat, n6 ｴｨｾ＠ ｨｩｾｮ＠ nhfrng ､ｾ｣＠

tfnh cua ｴｵｹｾｴ＠ d6i, vo bien thuang tic h ...

Tren CCJ sa ay ､ｾｯ＠ PMt quan ni¢m hon

chi la Sl;( ｢ｩｾｕ＠ ｨｩｾｮ＠ cua ca.i tam VO nga, do

duyen khai v6'i coi dai pham tl;lc, nen n6 rai

VaO me lam, VQng chap, rna tr6 thanh Cai gQi la linh hon (I>. V 6'i y nghia d6 n6 chinh

la than thuc ｴｾｯ＠ nen N ｧｨｩｾｰ＠ bao cho cac ch·u ｴｨｾ＠ luan hoi.

Ta se thay kha ro tinh chat vo nga cua .

n6. M¢t khi con nguai chet di, ca ｴｨｾ＠ ngung

ｨｯｾｴ＠ d¢ng, cilng la luc than thuc trut .bo toan

b¢ nhfrng ky uc thong tin ｶｾ＠ m¢t kiep

ngm1i, xem nhu da tnl. xong Nghiep bao.

ｍｾｴ＠ khac do tich luy nhfrng chi.ing tli ｮｧｨｩｾｰ＠

cua kiep song vua qua nen than thuc se ｬｾｩ＠

tc;to thanh ｮｧｨｩｾｰ＠ bao cho m(>t chu the moi,

､ｾ＠ tuy theo duyen ｮｧｨｩｾｰ＠ rna c6 ｭｾｴ＠ a m(>t trong sau nga luan hoi.

V Oi CCJ che nay ta thay ro nguai kiep sau

khong pMi nguai kiep tru6'c. Nhung neu

khong c6 nguai kiep truac se khong c6

nguai kiep sau tuang ung. Va SJ! tuang ung

nay chi la Sl;( n6i tiep ｣ｨｵｹｾｮ＠ hoa CUa CCJ che

nhan qua, chu khong phai hai con nguai

duqc dong nhat hoa bang m¢t linh hon bat

tii. 6 day, cung Him chi nen xem linh hon

nhu m¢t dong ､ｩｾｮ＠ lien tl;lc thAp sang nhfrng

bong den, la cac chu ｴｨｾ＠ luan hoi. B6i ｶｾｹ＠

n6 hoan toan vo nga.

Do tinh chat vo nga ci.ia n6, nen nhfrng

ky uc thong tin ｶｾ＠ m¢t dai nguai rna than

thuc trut bo luc lam chung, chi c6 nghia la

m(>t truang sinh hQc mang thong tin ｶｾ＠ nhan

each cua kiep s6ng da qua. Thay vi xem n6

la linh hon ci.ia m(>t con nguai Cl:l thl Dung

han phai gQi n6 la nhfrng di cot tam linh (Spiritual Remains), duqc luu gifr day day

trong cac ｶｾｴ＠ ｴｨｾ＠ va trong khong gian chung

quanh chung ta. ｄｾ＠ hieu ro them van ､ｾ＠ nay, ta dn tham

khao quan ､ｩｾｭ＠ cua giao su J.R.buchanan-

chu nhiem khoa dien sinh hoc vua vien y . . . . h<;>c Covilton. Theo ong, mQl ｶｾｴ＠ ｴｨｾ＠ ､ｾｵ＠

ｾ＠ ------------------1( T""" CHi NGHJEN Ci'Tu ｐｾｔ＠ HQC )

buc ｸｾ＠ thong tin khi chiu tac d(>ng b6i xuc

cam cua con ngtrbi. Bai vay lich Slr cua ca the g ioi nay duqc luu gifr trong mQi ｶｾｴ＠ｴｨｾ＠

va trong khong gian quanh ta, ma con nguoi

- bang sJ! phat tri en m(>t cong nang nao d6,

hofm tofm c6 ｴｨｾ＠ tai dl,l'ng cac st,r ｫｩｾｮ＠ IOn

lao hay bi tham trong qua khu xa xua cua

li ch sii con nguoi.

B6i ｶｾｹ＠ khong c6 gl la mau thuan, khi

cac nha ngoe:ti cam bang nang lt,rc ､ｾ｣＠ ｢ｩｾｴ＠

c6 ｴｨ ｾ＠ khai thac nhfrng thong tin d6 6 ､ｾｮｧ＠

gQi hon, ma chung ta va·n thuang nghe ｫ ｾＬ＠

ｨｯ ｾ｣＠ tn,rc ti ep chung kien v6'i nhung chi tiet

chfnh xac den san oc. Trong khi chu the cua

nhfrng thong tin d6 da mang ｮｧ ｨ ｩｾｰ＠ bao moi

､ ｾ＠ dau thai lam kiep khac tu lau.

Nhu ｶｾｹ＠ mau thuan cua hai ｨｩｾｮ＠ tuqng

Tai sinh va G9i hon rna khong ft nguai

trong chung ta da tung thac ｭｾ｣ Ｌ＠ tht,rc chat

6 day n6 da duqc hoa giai bai SJ! nhat ｴｨ ｾ＠

hoa tren co so vo nga cua linh hon.

Day chfnh la ､ｩｾ ｭ＠ ct,rc ky tinh te cua

giao ly ､＼［ｾＮｏ＠ ｐ ｨｾｴＮ＠ Chfnh SJ! tinh te nay da

hoa giai ｴｲｩｾｴ＠ ､ｾ＠ cai tinh than ｮｨｾ＠ nguyen

doi dai, von da ngl,l' tri dau 6c con ngua i tu

ngan XUa, khien hQ chi tin vao SJ! ton t<;J.i CUa

cai "Toi" chu ｴｨｾ＠ va the gi6i khach ｴｨｾＮ＠ va

SJ! me Him nay chfnh la nguyen nhan tr6i

bu(>c con nguoi vao ca.i vong quay mien

vien cua sinh tlr luan hoi .

Chi ra duqc ban chat vo nga cua st,r ｶｾ ｴ＠ va

con nguai la m(>t trong nhling ､ｩ ｾ ｭ＠ vi ､＼［ｾＮｩ＠

nhat cua d<;tO ｐ ｨ ｾｴＮ＠ Vl con nguai chi c6 the

duqc giai thoat tren co sa d6. Boi neu con

nguoi la m(>t thJ!c nga, n6 se v1nh vi en ｢ｾ＠

giam ham n·ong SJ! don d(>c (monolithic)

giong nhu m(>t nguyen tLr bat bien cua

Demmocrite. Khong c6 each nao ､ ｾ＠ the

ｮｨ ｾｰ＠ v6i cai "K hong" ban the, von la dat

my, ma no da M mat trong suot qua trlnh

lam nguoi, hay dung hon, trong suot q ua

trinh Me, Lam , V 9ng, Chap cua m(>t cai

"toi" gia ｨ ｩｾｵ＠ qua vo luqng kiep luan h6i.

Due ｐ ｨ ｾ ｴ＠ la nguoi giac ng(> chan ly d6

dau tien cua nhan ｬｯｾｩ Ｎ＠ da chi cho con ngu·ai

SJ! ngQ ｮｨｾｮ＠ do Va tra ｬ＼［ｾＮｩ＠ cai ban chat VO

nga ciing c6 nghla Ia Phrj.t tinh von c6 6 mQi nguoi. Vl ｶｾｹ＠ Due Phi,U da ｫｨｾｮｧ＠ dinh:

mQi chung sinh deu c6 the thanh ｐｨｾｴＮ＠

Con nguai chung ta tu khi sinh ra den luc

gia nua la ca ffiQt CUQC dau tranh d[i dan voi

CUQC song. Dam chlm trong dl,IC VQng, trong

kh6 dau, trong h<;1nh phuc. Tat d nhfrng cai

d6 da lam rna di ｐｨｾｴ＠ tinh von c6 trong ta.

Chfnh vi nhling le d6 da mai mai dfty ta ｢ｩ ｾｴ＠

ｬｾｰ＠ voi nhling nguai khac, ｢ ｩｾｴ＠ ｬ ｾｰ＠ voi ban

chat vo nga cua chfnh mlnh, ｢ｩｾｴ＠ ｬ ｾ ｰ＠ v6i cai

"khong" biin ｴｨｾ＠ cua vCi tr1,1. ｂ ｩ ｾｴ＠ ｬ ｾｰ＠ v6i the

gioi chung quanh cho den chet.

M uon giai thoat, con nguai duong nhien

phai tu ｴｾｰＬ＠ phai pha b6 triet M cai lo cot

kien co ma cai "toi" ｮｨｾ＠ nguyen da co thu

trong d6 de lam bieu 1<? tra l ;,ti ｐｨｾｴ＠ tfnh von

c6 cua n6. Nhu ｶｾｹ＠ se vuqt qua dinh ｬｵｾｴ＠

NMn qua, vuqt qua sau nga luan hoi, cte nhat the hoa voi cai "khong" ban the. va d<;tt

toi ｴｲ＼［ｾＮｮ ｧ＠ thai hoan roan tu t<,ti, ｨｯｾｭ＠ toan

giai thoat.

Nhu ｶｾｹ＠ m1,1c dich con duang giai thoat

rna due ｐ ｨ ｾｴ＠ chi cho chung sinh Ia Xwit the

(Detachement). Trang d6 ban than con

nguai can het sue no lt,rc b;,tt ｮ ｧｨ ｩ ｾ ｰ＠ - M tt,t

mlnh chuyen khoi ､ｾｮｧ＠ thuc ton t':li ella the

gian nay, de t6i nhfrng c6i gi6i cao hon va

cuoi cung la Niet Ban. coi gi6i khong con

st,r sinh ､ｩｾｴＮ＠

Tuy nhien khong phai vl ffil,IC dich xuat

the ma xem Nhan ban Phat criao tach rCii . 0

(- ＭＭｔｾ･ｈｬ＠ NGHIE:N ctru ｐｾｔｈｑｃ＠ )t-- --- --- - --- -=---- - 8. CQll ngUOi ra khoi dOi song nhLJ" nhieu ngUOi da tam wang. Twac sau ｐｨｾｴ＠ giao ｶｾｮ＠ chu truang Ph4t ph(/p heir ly the' gian phap.

N guoi ｐｨｾｴ＠ ru· trong khi tu duang ､ｾ＠ di t6"i Niet Ban van c6 ｴｨｾ＠ hanh d<;to. van c6 ｴｨｾ＠cuu nhan d(> the gilia doi thuong, nghia la lu6n gan Sl,f [U duang de giac ng(> ban than minh, dong thai giac ng(> nhung nguoi khac. rrong tinh than Bat ly the gian giac.

'\ lnr ＢｾｙＮ＠ 0 mot phuang di¢n nao d6, con ngu·oi ｐｨｾｲ＠ giao Ia con nguoi ｴｾｩ＠ the, nhu con nguoi cua triet hQC phuang Tay ｨｩｾｮ＠､ｾ ｴ ｩ＠ ... Chang nhung te;ti the ma n6 con vuan len (overcome) ti:r trong coi song.

Hon nfra. ｭ ｴＬｾ｣＠ dfch tu ｴｾｰ＠ xa b6 "ca.i toi" de con nguoi hoa nMp v6i the gi6i nha't nguyen. se luon la nen tang cua d<;to ly ｐｨｾｴ＠giao nit dn thiet cho con nguoi thai ｨｩｾｮ＠di;ti. Ay Ia ､ｾｯ＠ ly ｶｾ＠ tha (Altruism). Nguoi ｨ ｾ ｭｨ＠ Xlf theo d<_iO ly nay [u6n khilc ky VOi ban than minh. trong khi anh ta luon her long vi nhli'ng nguoi khac, b6i xem thien tw vai minh Von nhat nhu, Von Ia m(>t.

Trong m(>t the gi6i rna nguoi ta luon n6i t6i sv chan thuang cua d!a du, luon n6i t6i Slf phan hoa giau. ngheo, gifra cac quoc gia Nam. Bac, gay ra b6i Slf fch ky cua con nguoi. Thiet tu6ng d<:to Iy Nhan ban ｰｨｾｴ＠giao n6i tren, chfnh Ia cu·u canh cho con nguoi trong Thai ｨｩｾｮ＠ d<;ti .

Sau het Slf sieu ｶ ｩｾｴ＠ cua Nhan ban ｬｵｾｮ＠ｰｨｾｴ＠ giao da khai ng(> cho chung ta bier duqc cai lai lich cua con nguoi mlnh qua

nh11'ng cau hoi: Chung tala ai? Chung ta ttt' dau t6i? Chung ta se dive dau? Nhil'ng cau hoi nan giiii mang tfnh triet

con nguoi. Thvc chat da duqc giai dap qua con duong giai thoat rna Due ｐｨｾｴ＠ da chi cho chung sinh.

V 6i y ngh1a d6, Nhan ban ｬ ｵｾ ｮ＠ Phat giao da dua con nguai ra khoi ca.i than ーｨｾｮ＠ bi kich cua m¢t sinh ｶｾｴ＠ v6 minh. va tra lai cho n6 cai dang ve ､ｾｰ＠ de, thanh cao cua con nguoi Minh tr iet.

Chu thich: ( 1) Thea chllng t6i g9i Ia linh h6n /w"

thdn tlu'rc diu dtf9C, chl cdn hilu n6 kh6n6 phdi Ia m¢1 thl/C nga.

HUVEN CUONG

XliAN HOP 'CAN Ttl GtAt HAN I t1 t1 #

Xuan mcJ mdn tliien kj Cdc vi sao li(!n g4p ga aa'u mila. 'Nfuip 11fJUm trd .:(anti, dU{fm eliut liuo11fJ qui, rr'1;l'gidi liq.n, sq.eli aii ro, ccii rui. CRjj'ng vita dong cfi euon tlieo den cfui, (](dn Bin ｻｵｾｮ＠ ve'gieo rdi tfuyen Uinli . ®6 ednli cfdo, lioa mam man, pliat lio'ng, ®dy e(uju quat, qud trfu ednli, o'i cfo.

Cliuy¢n cfifi tfiu(J ng, 6uo'n vui cimg san ｳｾ＠Plicip CB7!-t ®d, Sl!-' [j C1i' aoz trao. v&u tlie'gian von elio'ng efidt 6u6'n cfau, Jfl tfitng {ong {d elide mau ｶｵｾｴ＠ tliocit. 'l([wdnfi ft/iiic ay eliw dum niim pfiW: 0£, Coi tra'n nay ndo ftlidc ednli tliien eung.

<Jvtimg .:(ud.n, ndng cliin ru{Ju tliam .... rr'liang Long ·-

PL 2545- Tan Ty · 2001

hQC noi tren thUOng XUyen am anh tam trf L--- --- --- ---------J

[EJ -----------------{( ｔｾ＠ CHi NGHIENCifU PH!T HQC )

PHAPLlf

(s.t)

An clwy. ao chdp, dciu trcin. Thoal vong ｬｾｉｃ＠ ｬｾｴｹ＠ tu thc:ln d6 doi.

Tu xua t6'i nay, tu phuong Dong

den phuong Tay, bat cu 6 nuoc nao . cac nha tu hanh theo d<;to ｐｨｾｴ＠ ､ｾｵ＠ C<;\0

troc dau. . I

Theo Phat tho<;li , khi PMt Thfch Ca Mau Ni con t<;ti the, c6 ､ ｾ＠ tu la ngai A - Nan. ､ ｾｰ＠ trai. M¢t hom.. A - Nan ra ph6. gap m(>t phl,l nu yeu kieu dang dm m(>t b6 hoa, A - Nan muon quyen b6 hoa ﾷ ｶｾ＠ dang ｐｨｾｴＮ＠ Nguai phl,l nu ay ra dieu kien: "phai Hiy co ta lam vq

m6'i tang b6 hoa". Ngai A - Nan ｮｨｾｮ＠loi. VI cho rang day chi la ｣ ｨｵｹｾｮ＠

bong dua hai huoc ngoai duang. Nguoi phl,l nu ｴｾｮｧ＠ hoa, den bu6i chieu vao tu ｶｩｾｮ＠ ､ｾ＠ xin nhan chong, A - Nan hot hoimg khong biet doi ph6 each nao, lien nghi ra ke "c<;to troc dau". lam cho hlnh thai ､ｩｾｮ＠ m<;to d6i khac, khien nguoi phl,l nu khong nhan ra minh nua. Tinh huong tr6' treu duqc giai quyet 6n thoa. Tu d6 due ｐｨｾｴ＠ ra gi6'i ｬｵ ｾｴＺ＠ "Tat ca nhfrng nguai xuat gia tu hanh theo d<;to ｐｨｾｴ＠ deu c<;to tr9c dau". cau ca "Phen nay dt toe di tu"

XUat phat tlr tfch ｣ ｨｵｹ ｾｮ＠ do. Tht,J'C chat

day la m(>t Mnh d(>ng kien quyet t1nh tam cat bo m(>t phan quyen rii cua siic d1,1c "rang, t6c con nguai", tile la nguai tu hanh lo<;ti khoi m(>t phan can

nguyen dl,lC tinh, dieu rna ｐｨｾｴ＠ giao ni t quan tam ､ｾ＠ khoi dlin den sl,l' vo minh,

､ｩ ｾ ｭ＠ dau tien gay ra t(>i loi - d.nh kh6. V e mau sac y phl,IC CUa cac nha tu

hanh ciing c6 can nguyen, tu tang lap

cling kh6 6 An DQ (Patria) nai phat

nguon ｐｨｾｴ＠ giao xua. deu ｭｾ｣＠miw ｶｾｭｧＮ＠ Oic nha su tuy kh6ng thu(>c l6p cung kh6. nhung llf nguyen song CUQC doi gian truan.

xa roi loi song fch ky an l<;tc ca nhan, M duqc gan chung sinh, cuu d¢ chung sinh qua canh kho. VI the cac nha tu hanh chi dtmg y

phi,IC mau vang, ao kboac thuQ-ng de h6 ben vai phai, dau tran. chan dat tht,J'c hien phep tu kh6 hanh theo phai Phat giao ｴｩ ｾ ｵ＠ thua. San nay cac nha su Lao, Cam-pu-chia. Thai Lan. Sri-lan-ca ... cGng khuon theo truyen thong ay. Con y phuc cua cac nha tu hanh 6 nu6'c ta. ke cii trong Nam den ngoai Bac phat nguyen tlr· mau nau, tiep den mau ｶｾ ｭｧ Ｌ＠ mau tro, nhung deu cling thu vai tho. v6'i mau ｳｾ｣＠ rna nguoi ngheo kh6 thuong dung tru6'c day.

Ao Ie cua nha tu Mnh gQi ta ao Ca-Sa, duqc may llr nhieu manh viii quyen g6p rna thanh, ao Ca-Sa duqc phan ra nhieu lo<;li:

Ca Sa Tang-gia lc: ao choang ghep 9 manh tr6len.

Ca Sa Uat-da-la-tang: ao khoac gifra, ghep 7 mimh.

Ca Sa Thanh -y: ｭ ｾ｣＠ ｶｾｯ＠ tam

trong S<;lCh Lien hoa y: ao hoa sen. ｭｾ｣＠

vao gifr dUQ'C trong S<;\Ch nhU hoa sen "gan bun rna chllng hoi tanh

mui bun". Giai thoat y: ｭｾ｣＠ vao la het S!;!'

phien nao giai thoat khoi vong

luan hoi.

Ly tran y: ｭｾ｣＠ vao coi nhu xa lia tran the. Vo cau y: ｭ ｾ｣＠ vao ｣ｨｾｮｧ＠ nhiem bl,li tran.

NMn nhl,lC y: ｭｾ｣＠ vao se chiu dl,lng va vuqt qua mQi hanh ｨｾ＠ cua tham, san, si, ai, o, hy, n<? khien than tam thanh than.

Ao Ca - Sa co y nghla nhu m(>t. ru¢ng phuc (phuc ､ｩｾｮＩ Ｌ＠ ao khau m(>t mUi, bo m(>t mGi, y nhu 18 ne cua ru(>ng, ｭｾ｣＠ vao duqc Sl,l' cung ducmg day du.

Ao Ca - Sa con gQi la ｨｯｾｩ＠ ｮｾｰＮ＠ ｨｯｾｩ＠ siic, ao nhu(>m mau xau, ｭｾ｣＠ vao bo duqc tinh kieu cang ｮｧｾｯ＠ｭｾｮＮ＠

Ao Ca - Sa la ｢ｩｾｵ＠ tuqng ｶｾ＠ ｐｨｾｴＬ＠ vl the cac nha tu hanh thucmg noi cau "Ca - Sa vi

ｴｨｾＢＬ＠ ao Ca - Sa Ut ca m(>t doi tu hanh. Khi

qua doi ao Ca - Sa ｴｲｵ ｹ ｾｮ＠ cho ､ｾ＠ til , v&i y nghia iOn lao la trao ｴｲｵｹｾｮ＠ ke nghiep (gQi la

ｴｲｵｹｾｮ＠ y bat). V ｾ＠ an chay, do la vi nguoi tu hanh theo

､ｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠ d. tin d6 den Tang Ni ､ｾｵ＠ vang

theo loi d<.tY cua due ｐｨｾｴＺ＠"Chu ac mr:;tc rae,

Chtlng rhi¢n ーｨｾｭｧ＠ hanh ... "

Chi lam cac ､ｩｾｵ＠ lanh, khong lam ､ｩｾｵ＠ ac.

Theo quan ､ｩｾｭ＠ cua nha ｐｨｾｴ＠ thi giet ｨｾｩ＠sinh linh la t(>i ､ｾｩ＠ ac, ｫｾ＠ ca loai sau bQ con

trung, vi the gioi ｬｵｾｴ＠ quan trQng hang dau cua nguoi tu hanh la khong ph(_l.m sat sinh

"nhat viet bat sat"; kh6'!g an thuc an che bien bapg d¢ng ｶｾｾＮ＠ rna chi an thuc an che bien bang thl,l'c ｶｾｴＮ＠ Nguoi tu hanh quan ni¢m an thuc an che bien bang thl,l'c ｶｾｴ＠ la trl,l'c tiep

ｮｨｾｮ＠ Sl,l' bu trl cua troi dat, rna kh6ng h<.ti toi sinh lin h ... v ｾ＠ thai gian an, l<.ti chQn vao gio

ngQ, co ｮｨｩｾｵ＠ nha su gifr nghiem gioi ｬｵｾｴ＠qua gio ngQ la kh6ng an "_qua ng'Q bat thl,l'c".

Den bfra, truoc khi an phai d9c chu ni¢m thl,l'c, vl nguoi tu hanh ｨｩｾｵ＠ rang: "Khong dy

rna c6 an; kh6ng d¢t rna c6 ｭｾ｣Ｂ Ｌ＠ do ta nho

cong sue cua mQi nguoi g6p ｬｾｩ Ｎ＠ do due ｐｨｾｴ＠

ban phat, nguoi tu hanh khong lam ra rna duqc hu6ng th1:1 la chj.u em, vl the truoc khi an nguoi tu hanh phai trl chu niem thuc ､ｾ＠cau phuc cho mQi nguoi cung du0ng. Oii an

cua nguoi tu hanh co 6 bat cu nai cua ｐｨｾｴ＠nao. Den bfra, truoc gio ngQ, su ban tl,l' phai siip cam mai su khach 6 nai khac qua l<.ti cung an.

Nguoi tu himh theo ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠ quan ｮｩｾｭ＠an ｬ｡､ｾ＠ duy tri Sl,l' song g6m CO:

Doan thl,l'c: la thuc an ttrng mieng. Hang ngay chung ta nen an uong c6 ､ｩｾｵ＠ d¢, an vua du, an ｣ｨｾｭ＠ nhai ky. C6 "doan thl,l'c" con

nguoi moi ffi<_l.nh khoe minh man, m&i ｮｨｾｰ＠

dinh, phat ｴｵｾＮ＠Xuc thl,l'c: la Sl,l' tiep xuc cua tai, milt , luoi,

mui, da, y (h,lc can), giin voi mau siic am

thanh, hucmg v!, cam giac (h-;lC ciinh), Vi CO

Sl,l' tiep XUC h6n nhien, nguoi an moi nay nO ngu6n vui , tranh duqc nhfrng n6i bu6n, lam cho than ｴｨｾ＠ ｫｨｾ･＠ ffi<_l.nh , long thu thai, ft

｢ｾｮｨ＠ ｴｾｴＮ＠

y thl,l'c: Ut y muon va ｮｩｾｭ＠ hy VQng lam

cho tam tu tu<Yng Ung, nghia la Sl,l' suy tU va long mlnh hoa hqp, co tac dl,mg Ion doi voi

Sl,l' tiep noi sinh ｭｾｮｨ Ｌ＠ ､ｩｾｕ＠ nay CO nghia la trong CUQC song, neu nguoi kh6ng con chut hy VQng nao (tuy¢t VQng) thl kh6ng ｴｨｾ＠ Song duqc. Nen "y thgc" ci1ng la y thi¢n la mon an

tinh than cua nguoi tu hanh. Tom l<.ti an chay la xuat phat tu long tu bi

doi voi sinh l inh, chU kh6ng phiii VI SQ' hai chung. ｄｩｾｵ＠ coy nghia quyet d!nh nhat la an

chay de duy trl ｐｨ ｾ ｴ＠ tfnh.

Tai lieu tham khao: - Ph(tt giao vm vein hoa Vi¢r Nam

Nguyen Dclng Duy - nha xw:/t bdnHa N¢i

- Ph¢1t tz't- Thich Thi¢n Clzciu, Trzlc Lam thiln vi¢11

(Paris), Vi¢n Nghien czru Ph(tt lu?c Vi¢t Nam .

ｾ＠ )

@ ViJI Sit PHAT THIEN CAN DOl HAl HOA

tt ｧ｡ｾ＠ nay, thai ､ｾｩ＠ rna

m91 g1a tri ｶｾｴ＠ chat bien d6i nhanh chua tirng c6

theo ｬｵｾｴ＠ vo thuang. Thl,l'c te

rna nhin, chung ta phiii c6ng

ｮｨｾｮ＠ rang tien b¢ ve ｶｾ ｴ＠ chat

da tac d¢ng vao mQi ｭｾｴ＠ cua

dai song tinh thAn xa h¢i. N6

da ｴｾｯ＠ ra nhfrng buac nhay

v9t mang ｬ ｾｩ＠ ｮｨｩ ｾｵ＠ gia ｴｲｾ＠

tinh than, dua con nguai

VUQ't qua khuc quanh cua

{ich su, huang t6i ｨｾｮｨ＠ phuc

chan ｴｨｾｴＮ＠

Thanh Due thai tu ｎｨｾｴ＠

Ban c6 n6i: "Giong nhu phap

diic tai<1> la t!nh ｭｾｮ ｧ ＼

ＲＧＢ＠

nghia Ia. Sl,l' ｧｩｾｬｬｬ＠ c6 ve vat

chat se lam trong ｳｾ｣ｨ＠ sinh

mang. Tuy nhien vi¢c lam

giau a day phai Ia ket qua

cua ｨ ｾｭ ｨ＠ vi ph1,mg Sl,l' cho xa

h¢i, giup ich cho m9i nguai.

Lam giau la dn thiet truac

tien se lam sung tuc nhu cau

ca ban cho mQi nguai,

nhung phai huang n6 vao

ffil,lC dfch phl,lC VU ｶｩｾｃ＠ sang

ｴｾｯ＠ ra gia tri ｴｨｩｾｮＮ＠ Neu mQi

ngll<Ji chi truy cau S\! giau CO rna quen di mat ､ｾｯ＠ due thl

hQ se rai vao cai vong tham

•

o Tien si LE HUU TUAN

lam, xa h¢i w n6 se di den

ch& bang ｨｯｾｩＮ＠ Trong ｐｨｾｴ＠

giao, c6 cau: Ｂｴｾｩ＠ san Ht cai

do nhan duyen rna ｴｾｭ＠ thai

duqc gui nai minh". Tu loi

､ｾｹ＠ nay, chung ta nen dung

tai san nhu gia tri "lqi" ､ｾ＠

ban phat, ｴｾｯ＠ ｨｾｮｨ＠ phuc cho

tha nhan, hay ft ra ciing ｴｾｯ＠

nen ca so sinh t6n ke khac.

Chi c6 song m¢t CUQC dai vi

S\! sung tuc "nhu cau CO' ban"

cua mQi ngt.roi - vi gia trt

ｴｨｩｾｮ＠ cua toan nhan ｬｯｾｩ Ｎ＠ mai

c6 duqc chan cua ｨｾｮｨ＠ phuc.

Trong kinh Phap Hoa ｐｨｾｴ＠d<1.Y: "tri the (3) san ｮｧｨｩｾｰ Ｈ Ｔ Ｉ＠

khap the gian deu khong ngoat thl!c tuang<5l. Chi

trong chfnh trt, kinh te va

sinh hoat hang ngay, "thl,l'c

wang" hay la phap cua chan

nht.r mai ｨｩｾｮ＠ 1¢. Chi c6

thong qua quan ｨｾ＠ vai m9i

nguai chung ta mai c6 ｴｨ ｾ＠

ｨｩｾｵ＠ duqc phap ly toi cao.

Minh su ｎｨｾｴ＠ Lien a the ky

thu· XIII da n6i: Ｂｈｩｾｵ＠ that

thau dao cai Phap tr! khap ..

the gian mai la trf gia duqc".

Trong m9i sinh ｨｯｾｴ＠ cua

con nguai, ｨｯｾｴ＠ d¢ng kinh te

Hi CO' ban. Vi ｶｾｹ Ｎ＠ truy cau

gia trt c6 tfnh kinh te la yeu

to quan trQng trong h<';mh

phuc dai nguai. Chi khi n1w

chung ta c6 m¢t dai song ｶｾｴ＠

chat . sung man nho vao

"phap", thi se H.t c6 duyen

tren con duang thang tien

tinh than. Hinh anh Thien

Tai D6ng Til trong kinh Hoa

Nghiem rna PMt neu ra

chfnh la ｭｾｵ＠ nguai nho giau

c6 rna ong trb thanh B6 Tat.

Theo ｐｨｾｴＮ＠ giau c6 theo

"phap" Ia m¢t phuc bau.

ｇｩｾｭ＠ c6 se Ia nhung dieu

ki¢n can thiet cho tam an

vui, than khoe m<mh. D6

chinh la nhan duyen dua ta

den chan hanh phuc Niet

Ban. Nguai hien lanh r¢ng

luqng, c6 hang san se c6

nhieu ｢ ＼ ｾ ｭ＠ tot, lam duqc

nhieu ｶｩｾ｣Ｎ＠ ｮｨｾｮ＠ thuc thuong

khong sai lam. Nho vay.

cu¢c dai tot dt;p di len . Khi

ｨｯｾ＠ den thi trf khong con

thong minh, quyet dinh sai

lam thuong duqc kinh ｐｨｾｴ＠

､ｩｾｮ＠ ta la hoa tren dau chu

thien bi heo tan. Vi quyet

dinh sai, tai san bi mat thl

• Ph(lt di¢n clula V g.n Due, Nha Trang, Khtmlz Hoa

nguai c¢ng tac cilng sa vao

ngheo d6i, bat man chong

doi, ta phai doi ph6, sinh

tam buon bl,fc, dau kh6, nga

｢ｾｮｨ＠ va chet.

Ti6n cua c6 duqc nha

"phap" se Ia nhan duyen cua

nhitu phu6c bau khac. C6

phuc bau cua ciii tl,f tlm den.

Khi phuc bau khong con,

CUa cai 1\J ra di, CUQC dai

cling theo d6 rna xuong doc.

Truong gia giai thoat

duqc Ph<flt minh thi trong

kinh Hoa Nghiem Ia ｭｾｵ＠

nguai ｧｩｾｷ＠ c6 nha phu6c

bau. Giau c6, lu6n nghe

phap ｐｨｾｴＮ＠ Ong nhln thay Sl;f

viec chfnh xac ､ｾ＠ quyet dinh

dung. Kinh Hoa Nghiem chi

r6: "truang gia giai thoat do

sue thien can qua khu, do

sue oai than cua ｐｨｾｴＬ＠ do

ｮｩｾｭ＠ h,re ciia Van Thu Su

Lqi B6 Tat, rna nh<flp Bo Tat

tam mu¢i ten la "v6 bien

tri6n da la ni nhiep tat ca: c6i

Phat" Ｈｐｨｾｭ＠ ｎｨｾｰ＠ Phap

gi6i, Kinh Hoa Nghiem).

Trang d<;to ｐｨｾｴＬ＠ nghia chfr da Ia ni 'rat r¢ng, c6 khi

n6 duqe gQi Ia "phap", c6

khi g<;>i la "phap man", c6

khi la eau than chu, e6 khi la

m¢t kha nang tam thuc, m¢t

､ｩｾｵ＠ due. Khi m¢t hanh gia

tu trong tang thue lau roi, thl

tang thuc no ra nhi6u thu

､ｩｾｵ＠ due, nhu m¢t e1,1m hoa

den thai ky no ｶｾｹＮ＠ ｄｩｾｵ＠ due

lau roi tro thanh m(>t ll;I'C gQi

la ､ｩ ｾ ｵ＠ ll,fe, ･ｨｾｮｧ＠ h<;tn nhu

kha nang chi n6i m¢t lai , e6

ｴｨｾ＠ khien tam thuc nguai

khac thay mat me, b6t ｧｩｾｮ Ｎ＠

ｨｯｾ･＠ nghe tat ca ngfr ng6n

chung sinh, d6 eung g<;>i la "da la ni".

Truong gia giai thoat vao

trong "v6 bien tri6n da la ni,

nhiep tat ca coi Phat" c6

nghia Ia kha nang tarri thuc

cua ngai e6 the xoay chuyen

tat ca: "Than thong bien hoa,

tat d dai ｮｧｵｹｾｮＢ＠ (Phftm

nh<flp Phap gi6i, Kinh Hoa Nghiem).

Khoi m¢t ｮｩｾｭ＠ Ia Ong

biet tat ca: "Neu ta muon

thay the gi6i an lac, due A

Di Da Nhu Lai thai tuy y thay 1i6n. Neu ta muon thay

chien dan the gi6i, Kim

Cang Quang Minh Nhu Lai,

､ｩｾｵ＠ huang the gi6i. Buu

Quang Minh Nhu Lai, Bao

Lien hoa the gi6i, Bao Lien

Hoa Quang Minh Nhu Lai,

､ｩｾｵ＠ kim the gi6i, Tjch Tjnh

Quang Nhu Lai ... tat cii chu

Nhu Lai nhu ｶｾｹ＠ Mu tuy y li6n thay. Nhung chu Nhu

Lai ｣ｨｾｮｧ＠ den day, ta cling

khong qua d6 ... Biet tat ca chu Ph<flt cling tam ta d6u

nhu m¢ng. Biet tat cii sac

tu6ng cua Chu ｐｨｾｴ＠ va tam

mlnh dtu nhu ｨｵｹｾｮＮ＠ Biet tat

d. ｐｨｾｴ＠ va tam minh thay'

d6u nhu vang Ｈｐｨｾｭ＠ ｎｨｾｰ＠

phap g1e11, kinh Hoa

Nghiem).

0 day, tru6ng gia g1a1

thoat da thanh tlfll d<tt den sl,l'

vien dung cua tam thuc. Tu

trong tam thuc, tat d. the

giai deu ｨｩｾｮ＠ len: "Ta biet

nhu ｶｾｹＮ＠ uc ｮｩｾｭ＠ nhu vay,

chu Phat duqc thay deu do tt,r

tam. ｔｨｩｾｮ＠ nam tu, phai biet

Bo tat tu nhfrng ｐｨｾｴ＠ phap,

tinh nhfrng ｐｨｾｴ＠ d¢. tich ｴｾｰ＠

､ｩｾｵ＠ h<tnh, dieu phl;lc chung

sinh, phat dai ｴｨｾ＠ ｮｧｵｹｾｮ Ｎ＠

ｮｨｾｰ＠ nhat thiet trf tu t(li du

hf bat tu nghl m6n giai thoat,

duqc ｐｨｾｴ＠ bo de ｨｩｾｮ＠ d:;t.i

than thong, qua khap tat d. muai phuang phap gi6i,

dung vi te trf ｮｨｾｰ＠ khap ca.c

kiep, tat d. nhu ｶｾｹ＠ deu do

tt,r tam" Ｈｐｨｾｭ＠ ｎｨｾｰ＠ phap

gi6i, kinh Hoa Nghiem).

Hinh anh tru6ng gia giai

thoat giau c6 theo "phap"

thimh Bo Tat cuu dai la m(>t

minh thi cho tinh thfin ｐｨｾｴ＠

phap ｮｨｾｰ＠ the cuu dai. Thai

ｐｨｾｴ＠ t:;t.i the, c6 ong Cap Co.

D(>c, m(>t ｶｾ＠ tru6ng gia n6i

tieng danh thl gia nghe ｐｨｾｴ＠

thuyet phcip, doc tat d. tai

san ､ｾ＠ cung duang ·rna phuc

bau van tang tru6ng, cua ciii

khong bi qn ｫｩｾｴＮ＠

D:;t.o ｐｨｾｴ＠ ra dai phl;lng st,r

con nguai d:;t.t den an blnh

h<.mh phuc. Khong mang l<ti

hi;inh phuc cho con nguai,

dao Phat mat Slr m:;t.ng.

Song trong xa h<?i ｨｩｾｮ＠

d:;t.i cang thay ro han nhfrng

nguyen ly va phuang phap

rna Due PMt d:;t.y. Giao ly

nhu la phuang ｴｩｾｮ＠ dem vao

cu(>c dai lam sung man ｶｾｴ＠

chat va tinh than, lam cho

dai song d:;t.t t6i tr:;t.ng thai

hoan my thong nhat gifra

linh hon va ｴｨｾ＠ xac.

Ngay nay, dtrng tren quan

diem ｐｨｾｴ＠ giao, de dc,tt duqc

m(>t dai song an binh va

h:;t.nh phuc, song m<)t cu(>c

dai sung man, chung ta phai

huang ve sang t:;t.o gia ｴｲｾ＠

trong ngbe ｮｧｨｩｾｰ＠ cUng nhu

trong sinh hoc,tt hang ngay.

Song va lam ｶｩｾ｣＠ nuang theo

"phap", con nguai mai c6

ｴｨｾ＠ tlm duqc su m:;t.ng dfch

tht,rc cua mlnh trong cu(>c

song. "Phap" o day la cai c6

tfnh ph6 bien, tfnh ton giao

ngam chay trong mc,tch song

cua tat d. mQi nguai. Dong

thai day cUng la "phap" noi

lien con nguai v6i thien

nhien bao la vo ｴｾｮ＠ dc,ti vii

ｴｮＺｾＮ＠ Ph<ip ph6 bien ngam

chay va noi lien sinh m:;t.ng

v6i vii trl;l.

Nhfrng giao huan cua Due

ｐｨｾｴ＠ cho m(>t doi song hc,tnh

phuc da va dang chl d:;t.y cho

con nguai thoat khoi kh6

dau trong chfnh kiep song

nay.

Lai dc,ty cua Ngai soi sang

con duang, nha d6 nhan loai

c6 ｴｨｾ＠ vuqt thoat m(>t the

gioi day kh6 dau, ､ｾ＠ tu do

den m¢t the gioi hoan my d. tinh than va ｶｾｴ＠ chat, dai

song d:;t.t den an blnh va h,c,tnh

phuc.

Trai qua hai muai lam the

ky, lai dc,ty xa xua cua Ngai

vAn con du m(lnh ､ｾ＠ duang

dau v6i biet bao nhieu thu

thach cua the gi6i ngay nay.

Giao ly nay khong mau

thuAn v6i Sl! phat trien cua

dai song ｶｾｴ＠ chat, nhfrng

thi\nh qua CUa khoa hQC hien

d:;t.i .

Theo dung giao ly nay,

cl)ung ta tin rang bat cu ai

cling c6 ｴｨｾ＠ c6 m¢t dai song

sung man d. tinh than va vat

chat neu hQ biet hanh d(>ng

theo "Phap". Chfnh n6 se t:;t.o

ra m¢t nen tang vfrng chac

､ｾ＠ giup nhan lo:;t.i huang ve

m(>t cu(>c song tfch qrc va

tot han.

Chu thich

( 1) D&c tcli: Thu hoqch rc/1 sdn

being sdn xuc:tr kinh doanh

(2 ) Tfnh mqmg: Lam n·ong sach

mqng so'ng

(3) Trf the:· Tal cd m9i lwqlf

d¢ng phi scin xu a! de' dn dfnh xa hqi

(4) Sdn nghi¢p: Ta't cci m9i

ho(ll d¢ng c6 rfnh sdn xu(//

(5 ) Tlwc flriJng: Chdn dung

llfi/C C/t(l Xli h¢i. V(Jif V(i f vc) VIi friJ

( ｔｾ＠ cHi NGHIEN ｣ｴｲｵ Ｚ ｐｾｔｈｃＩｃ＠ ) r::::-1 ｾ＠ ｾ＠ ' ｾ＠

HAY Y KtEN V£ C6Nc; ｔｾｬｎｈ＠ PHVC HlfNc; 16N TAO ,

TRUNG TAM LUY LAU -.CHUA, DAU 0 NGUYEN CHlNH(*)

• Thap chua But TMp, Bac Ninh A nh: VG Hong ｔｨｵｾｴ＠

H¢i nghi ky 4 khoa IV Trung m:mg Giao

h¢i Phat giao ｖｩｾｴ＠ Nam da "Thong qua

phuong an ーｨｾ｣＠ hoi Trung tam Luy Liiu -

chua Diiu do V dn phong I d¢ trinh. Giao

V iin phong Trung uung Giao htJi phtfi h(Jp

v6i ban Van h6a, Ban Giao ､ｾ｣＠ Tang Ni,

Vi¢n Nghien cuu Phf;it h(Jc Vi¢t Nam, Ban

tri ｳｾﾷ＠ Phf;it giao Tlnh Biic Ninh co ke' hof!-ch

｣ｾ＠ the: trinh Ban ThuO'ng trl;(c Htji dong Tri

sf! trong phien h(Jp 6 thang dtiu niim 2001 ".

Th6ng tin vui mUng d6 kh6ng chi dap ung

long mong m6i cua dong dao Tang, Ni, ｐｨｾｴ＠

tU rna con thu hut SIJ quan tam cua ｮｨｩｾｵ＠ nha

van hoa. nha khoa hQc. ｎｨｩｾｵ＠ ca quan c6 lien

quan da ｮｨｾｮ＠ thay trach ｮｨｩｾｭ＠ ting h¢ va

d6ng g6p cua mlnh vao ｐｨｾｴ＠ Slf day y nghia

d6ng thai Ia c6ng trlnh van hmi quan tn;mg

nay ciia Giao h¢i ｐｨｾｴ＠ giao ｖｩｾｴ＠ Nam.

Tac gia xin phat tam g6p m¢t so y kien:

Trung tam Luy Uiu, m()t ｨｩｾｮ＠ truong

tiep bien

Van boa cua ong cha ta o dong bang

song Hong

Luy Lau (nay thu<)c ｈｵｹｾｮ＠ ｔｨｵｾｮ＠ Thanh,

tinh Bik Ninh) Ia thu phil cua Giao Chau - ten

g9i nuoc ta duoi thai Bac Thu¢c, nhiing nam

dau c6ng nguyen. Dai D6ng Han. truoc va

sau ｴｲｩｾｵ＠ Linh De (168 - 190), n<)i tinh Trung

Hoa ｬ ｯｾｭ＠ l<;J.c; nhieu sl phu tron tninh sang

.-rruoc ta, sinh song, lam an, day hQc; trong so d6 c6 t6 tien cua Sl Nhiep. Den Sl Nhiep (186

- 266) da la dai thU sau; ong ttrng ｖｾ＠ du hQC 0

Trung nguyen, thi do va Htm quan t<;J.i trieu

dinh nha Han. Nam 227, si Nhiep duqc b6

lam thai thu Giao Chau. Nhan lllc bay gia,

chinh ｱｵ ｹｾ ｮ＠ trung uang suy yeu, siJ kiem soat

cac phien tran long leo, Sl Nhiep c6 thai C(J va

dieu ｫｩｾｮ＠ xay dl!flg Giao Chau tuang doi W

chu d6i voi ｴｲｩｾｵ＠ dlnh. Dac ｢ｩｾｴ＠ Sl Nhiep

ｾ ＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＱ Ｈ＠ ｔＮｐｃｒｩｎｇｈｉｅｈ｣ｕＧｵｐｾｔｈＹｃ＠ )

cham lo day chu· han. le nhac (van h6a) va

each tht1c san xua't' nong nghiep trong nhan

dan Giao Chau. Ong sl.r dt,mg s6 nho sl ch<tY

lo<;tn v?iO thuang tru a Giao Chau M hQ c¢ng

taC trong cong CUQC giao hoa sau r<)ng CUa

minh. T6 tien Sl Nhiep xuat than la nguoi

Han. nhung da thuong tru gtm b6 nhieu doi

tren dat ｖｩｾｴＮ＠ nen c6 ｴｨｾ＠ n6i ong la m¢t d<;tng

"Hoa ､ｵｾＢ＠ nhu ''nguoi Vi¢t g6c Hoa" ngay

nay. Trong b6i dnh xa hoi phong kien Giao

Chau thai Si Nhiep da nhu m¢t lanh dja tl!

ｬｾｰ Ｎ＠ tuy danh nghla van phai than phyc trieu

dinh nha Han. Nguoi duong thai va su sach

doi sau van coi ong la vua Giao Chau, gqi ong

la Si Vuong; han nfra con suy ton ong la Nam

Giao hqc t6. Ph6 truyen van hoa Han, nhung

Si Nhiep chu y ｶｾｮ＠ dt,mg phu hqp voi ､ ｾ｣＠

､ｩｾｭ＠ phong hoa, nhfm tam ban dja; ong ､ｾ｣＠

｢ｩｾｴ＠ ton trqng nguang tho t6 tien, san than,

th6 dja va phong tyc ｴｾｰ＠ qwin phuong Nam.

Luy Lau. xu ke Dau. la trung tarn kinh te,

chfnh tr! va van hoa tfn nguang phon thjnh,

tuong duang v6'i L<tc Duong, Banh Thanh,

ｎｧｨ ｩｾ ｰ＠ ｑｵｾｮ＠ ... cua Trung Qu6c duong thai.

d trung tii.m nay ､ｩｾ ｮ＠ ra Sll tiep bien sinh

d¢ng, sau sac van hoa H<:in phuang Bac trong

doi s6ng van hoa ｖｩｾｴ＠ phuong Nam; la sf!

manh nha va phtit triln nhtmg ye/u t{/ vdn

hoti rieng, tie'n toi gop. phd'n xdy dl;(ng ne'n

vdn hoti cua ｭｾｴ＠ ddn ｴｾ｣＠ di)c ldp, ｴｾＮｬ＠ chu.

Luy Lau la trung tam giao luu n¢ii d!a Giao

Chau va v6'i nu6'c ngoai. "Do Ia noi ddn cu

dong due, khtich muon phuong ke toi nguOi

lui" (**) . Ljch Slr duang b¢ va du:ong thuy

nuac ta da xac d!nh Luy Lau v6'i SOing Thien

Due ·(song Duong) Ia tu ､ｩ ｾ ｭ＠ giao thong quan

trqng nhat thai bay gia. Ngoai voi nguai Han

tu phia Bile xu6ng, Luy Lau con d6n ticp

nhiing nguai di ｢ｩｾｮＮ＠ thuong nha.n, tang si ...

tu cac nuoc khac. Trong s6 cac cao tang den

tu nuoc Thien True (An Do) c6 su Ma- ha -

ky - VlfC (Mahajikva) va SU' Khau-da-la (K'

saudra). Su Ma-ha-ky-vlfc den Luy Lau m¢t

thai gian roi di tiep ve phuang Dong. Con SU'

Khau-da-la a l<;ti, ｬｾｰ＠ chua tu thien t<ti m¢t

khu rung ben song Thien Due gan L uy Lau,

"cu thm>·ng tinh tOlz, luy nhdt bd't ｴｨｾｴ｣Ｂ＠

(* **) (c/ thuong ngo'i I<Jng /au ngay khong

an). Tiep theo nhfrng ｶｾ＠ du tang trong cac hai

doan do H¢ Phap vuang Asoka phai di hoang

phap VU'Q't An D¢ Duang qua eo ｢ｩｾｮ＠ Malacca

vao ｢ｩｾｮ＠ Dong va d6 b¢ len vung duyen hai

nu6'c ta, Slf ｫｩｾｮ＠ Khau-da-la-m¢t vj cao tang

An D¢. den 6 tu va hanh d(lo a Luy Uiu trong

gan nua the ky ､ｾ＠ l<;ti m¢t dau an quan trQng

trong ljch su ｐｨｾｴ＠ giao va lj ch su van hoa

nu6'c nha. Sau Khau-da-la, d.c vj d<ti cao tang ｾ＠ '

g6c An D¢ khac, nhu Chi - cuong - luang.

Khuong Tang Hoi, 11-ni-da-luu-chi

(Vinitaruci) vv ... lien tl;IC du ｮｨｾｰＮ＠ truyen ba

ｐｨｾｴ＠ phap vao nu6'c ta va da tir d6, anh huang.

rna r<)ng Sl:( ｮｧｨｩｾｰ＠ hotmg hoa den ca mien

Nam Trung Qu6c.

Nhu ｶｾｹ＠ tho<;tt ky thuy, ｐｨｾｴ＠ giao ｖｩｾｴ＠

Nam da trl;l·c tiep don ｮｨｾｮ＠ ｐｨｾｴ＠ phap tl.r c¢i

nguon Thien True ＨＬｾｮ＠ D¢) cung thai va di

tru6'c ca. ｐｨｾｴ＠ giao Trung Qu6c va nhieu nu6'c

Dong A khac. Thong qua ｐｨｾｴ＠ Mau Man

nuang va PMt Tu Phap, ｐｨｾｴ＠ giao da bM diiu

khe hqp doi song tin ngu6'ng tam linh va ､ｾ｣＠

( T.&.Jt cHI NGRIEN c(1u PJI.i.TH9C )t------------------1G

､ｩｾｭ＠ tinh than. van hoa cua nguoi Vi¢t 6

vung do_9g bang trong lua nuac va dAu tam

BkB¢.

R6 rang la u·en dat Luy Lau, vai Si Nhiep

va Kha.u-da-la, qua trinh du ｮｨｾｰ＠ va tiep bien

van hoa da dien ra m(>t each sau r(>ng va

nhuan ｮｨｾＮ＠ Ten gQi cua vung dat Dong Duong

la An - Trung (Indo-china). Dung 6 Luy Lau,

chung ta co ｴｨｾ＠ cam nMn va suy nghi¢m ve

Sl,( giao luu, ｧｾｰ＠ go lau doi cua cac nguon

m(;lch van hoa n6i chung, nguon m(;lch PMt

giao n6i rieng tlr trung Hoa va An D¢. 0 day,

phai chang cilng c6 ｴｨｾ＠ cam ｮｨｾｮ＠ va suy

nghiem ve m¢t chon t6 cua ｐｨｾｴ＠ giao Viet

Nam trong nen van hoa dan t¢c?.

Chua Dau - Luy Lau trong nhfrng

chon to cua Phl\)t giao nuoc nha

Quan ｴｨｾ＠ chua Tu Phap 6 Giao Chau gom

c6: Chua Dau (ten chu la chua Thien Dinh,

sau doi la Dien (rng) tho ｐｨｾｴ＠ Phap Van (Bl;lt

May); chua ｄｾｵ＠ (ten chula chua Thanh D<;lo)

tho ｐｨｾｴ＠ PMp VG (Bl;lt Mua); chua Tuang (ten

chfr la chua Phi Tuang) tho ｐｨｾｴ＠ Phap Loi

(BI,lt Sam); chua Dan (ten chfr la chua Trf

Qua) tho ｐｨｾｴ＠ Philp Di¢n (Bl;lt Chap). Bon

pho lU'Qng ｐｨｾ ｴ＠ 6 bon ngoi chua n6i tren trai

qua gan 2 ng1m nam, wang truyen da duqc Si

Nhiep phat tam cho t(;lC thanh tlr 4 do(;ln go

cua cay da dung thu bi lG ｢ｾｴ＠ goc troi tu nai

su Khau-da-la trl;l trl theo dong song Thien

Due (song Duong) ｧｩｾｴ＠ vao ben thanh Luy

Lau. D6 chfnh la cay da dung th1,1 da m6 ru(>t

cay d6n dua hai nhi gai la con cua nang A

Man vao long roi khep l(;li. Nang A Man,

thuong gQi Ia Nang Men, con ong ba Tu Dinh

la ｐｨｾｴ＠ tir thuan thanh 6 lang Man Xa (ke

Men), huy¢n Sieu Lo(;li, each thanh Luy lau

khong xa. Nang A Man c6 dung nghi, tu chat

khac thUOng, cham chi Va sang l(;lO, theo hQC

d(;lO VOi SU' Khau-da-la ket hQ'p giup thay coi

vi¢c den nhang, bep nuc. Nang da hoai thai

m(>t each mau nhi¢m va ve sau duqc suy ton

la ｐｨｾｴ＠ Miiu Man nuong. Dua hai nhi thl

giang sinh vao gio NgQ, ngay 8 thang 4 va

hoa th(;lch trong long cay da thanh Th<;lCh

Quang ｐｨｾｴ＠ (Honda ay van con luu truyen).

Ngay 8 thang 4 am ljch hang nam l<;ii trung

vai ngay dan sinh cua due ｐｨｾｴ＠ Thfch Ca theo

each tfnh cu. Ngay ay, ｐｨｾｴ＠ tu cung nhan dan

vling Luy Lau ngay truac va cii Kinh Bile sau

nay rna ｬｾ＠ h¢i lan, ruac Due ｐｨｾｴ＠ Thfch Ca,

ｐｨｾｴ＠ Miiu Man Nuong va PMt Tu Phap, c6 lt tam ｐｨｾｴＬ＠ du phuc va cac h¢i ､ｩｾｮ＠ van hoa

trQng ｴｨｾＺ＠

Dtl ai an ddu lam ddu,

Tlzdng ttt ngay tam H¢i Ddu thi vi Dtl ai xu6i ngu'f;Jc tram be',

Thang tlf ngay tam nh6' ve' H¢i Ddu.

Cung vai eac san mon: Thang Long sau d6

gan m(>t nghin nam, Yen Tii sau d6 13 the ky ,

Hue - ｔｨｵｾｮ＠ Hoa, Chuc Thanh - H¢i An va

ｔｨｾｰ＠ Thap- Binh ｄｾｮｨ＠ sau d6 16 the ky vv ... ,

chua Dau - Luy Lau cung quan the ca.c danh

lam Kinh Bac la m¢t trong nhfrng chon t6 lau

doi cua ｐ ｨ ｾｴ＠ giao ｖ ｩ ｾｴ＠ Nam ｾｯ ｡＠ ｮｨｾｰ＠ trong

dong chay tinh than va van hoa cua dan t(>c.

Ph1,1c hung ton t::to trung tam Luy Lau - .

chua Dau, cong qua nhieu nhan duyen

Doi vai ｐｨｾｴ＠ giao ｖｩｾｴ＠ Nam la ton t(;lo m(>t

chon t6 trong c(>i nguon. v e van hoa la bao

ton, pha.t trien 'm¢t trung tam h¢i ｮｨｾｰ＠ va tiep

bien van hoa quan trQng trong ｬｾ｣ｨ＠ sudan t¢c.

V6 mi;tt giao luu quae te, phl;lc hoi trung tam

Luy Lau - Chua Dau, ky ｮｩｾｭ＠ hai nhan vat Si

Nhiep va Khau-da-la la m¢t d6 tai c6 nhieu y nghia trong quan ｨｾ＠ hqp tac van hoa ｖｩｾｴﾭ

Trung va ｖｩｾｴＭ An.

Trung ucmg Giao h¢i ｐｨｾｴ＠ giao ｖｩｾｴ＠ Nam

da c6 ｎｧｨｾ＠ quyet ve chu truong phl,IC hoi ton

ｴ＼［ｾＮｯ＠ trung tam Luy Lau - Chua Dau. Tru6'c

mat, mong sao cac Van phong, Ban, ｖｩｾｮ＠ ｰｨｾＺｾ＠

trach cua Giao h¢i sam phoi hqp v6'i cac C(j

quan van hoa va khoa hQC c6 tham quyen M sam hoan ta"t ho S(j khoa hQC Ve trung tam

Luy Lau - Chua Dau. Tu d6 tranh thu SJ! nhat

trf hqp tac cac nganh hliu quan trong t6 chuc

thl!c ｨｩｾｮＮ＠

Chung ta c6 the hy VQng a ｃｾＺｾ｣＠ Bao ton

bao tang B¢ Van hoa - Thong tin, ｶｩｾｮ＠ Khao

c6 hQC TTKHXH- NVQG cac C(j quan chuc

nang Tinh Bac Ninh, ｖｾＺｾ＠ Chau A II B¢ ｎｧｯ＼［ｾＮｩ＠

giao, Vl,l Van- Xa B¢ tai chinh, Yl,l PMt giao

Ban Ton giao Chinh phu v.v ... la nhfrng dia

chi tn,t:c tiep CO nhan duyen va Sl,l' quan tam

ciln thiet, tu nhling phuong ､ｩｾｮ＠ khac nhau.

Song thl!c te ｨｩｾｮ＠ nay, ｶｩｾ｣＠ chu d¢ng dam

ducmg ｐｨｾｴ＠ Sl,l' eta de ra cUa Giao h¢i ｐｨｾｴ＠ giao

ｖｩｾｴ＠ Nam doi v6'i cong trinh Luy Lau - Chua

Dau la n6 lt!C dau tien va c6 y nghia het sue

quan trQng.

Chu thich: (''') Ph6 Truong ban ton giao cua chinh phu (**) GSTS Nguyen Quang H6ng - Di van chua Dau

(Nxb. Khoa hQc Xa h¢i & Nhan van Quoc gia), Tr.27. (***). C6 Chau Phap Van ｐｨｾｴ＠ ban ngu ｉｴＬｾ ｣＠ (C6

ban). cau 11.

THANH TH!NH THAO

N gay xuan len Yen Tl1

MBi ｢ｾ｣＠ da m6i cao 9

Hieu ducmg tu, ｐｨｾｴ＠ phap

Thien True Lam nhi$m mau

Nhftng chua, am each nhau

Khoang khong gian tv ｴｾｩ＠

Huang tu chua MQt mai m

Qua Bao Xai <2) thct.m theo

Lm kinh, mo c6c deu

ｎｾｮｧ＠ tu bi lan toa

RUng true trong yen a Dang su T6 con day?

Bay tram nam, bao ngay?

Thien True Lam ｴｾｯ＠ ctvng

Tran Nhan Tong mai song

Trang long ngum thi$n tam

Len Yen Tu ngay xuan

Hon ngum nhu giai thoat

ｔｾｮ＠ ch6t cao con khat

Buemg tran the, buon, vui. ..

Chu thich:

(1), (2)- Ten hai ngoi chua nui Yen Tu.

ｾｾｾ･｡ｾｾｾﾷｗ･ｃＡｩ､ｩｴｴｾ＠A' A 7 - I A 7

MUON ｄｉｅｔ ｾＭ ｂａｎ＠ NGA JRU'allliEN PHAI •

THUC HANH HANH THIEU. DUC VA TRI JOC . . . · o Tien si TRAN DUe c6NG

T ren coi dai nay, tiit d. chung ta du l&n hay nho, ai cling nhu ai deu thay minh

la quan tr<.mg, cho minh la trung tam cua vu trl,l nen xem thuang ffi<?i nguai; va a truang hqp nao ciing muon tat cii phai qui trQng, tuan theo va qui huang ｶｾ＠ minh, ｴｨｾｭ＠chi con bat chap ffi<?i ｨｯｾｭ＠ canh ｮｨｾｭ＠ ｢ｾｴ＠

bu¢c m9i yeu t6 ben ngoai phai pht,Ic ｶｾＬｾ＠

mlnh. D6 la cai ｢ｾｮｨ＠ rat l6'n lam cho con nguai dau kh6. Nguai chap nga ｣ｨｾｮｧ＠ nhfrng

khong thau dat Chan ly rna con ､ｾｴ＠ ､ｾ＠ ra ｮｨｩｾｵ＠ bat cong sai Uim khien cho nguai ｶｾｴ＠

ｰｨｾｩ＠ kh6 dau. Tu tru6'c t6'i nay, m9i SlJ c6 gang ､ｩｾｴ＠ tru dau kh6 ､ｾｵ＠ tra nen bat h,rc bai vi cai g6c cua kh6 dau van con "v6 lu<;Jng sue

so'ng" . Vi the ｐｨｾｴ＠ thuyet giao chi ､ｾｹ＠ cho chung ta la phai buong xa kien chap ｶｾ＠ Ban

nga, thuang xu yen tht,rc hanh ｨｾｮｨＮ＠ "Thieu due" va "Tri tuc" de tien dan t6'i thoat khoi m9i kh6 dau.

1. BAN NGA LA G6c evA K:u6 DAU

vA BAT c6NG.

Chap than nay lam nga la ｢ｾｮｨ＠ thong

thuang cua pham phu. Do chap than nay lam nga nen thay n6 ｴｨｾｴ Ｌ＠ n6 lau dai, n6 cao ca qui bau, roi dam me tham lam vi n6. Than ta cang duqc khen, chung ta cang tham chap

roi sinh c6ng cao nga ｭｾｮＮ＠ Nguqc ｬｾｩＬ＠ neu

than cua ta bi che bai, bt xuc ｰｨｾｭ＠ thi ｬｩｾｮ＠n6i san len, ｴｨｾｭ＠ chi con uat Mn oan thu,

ｭｾ｣＠ du SlJ che bai XUC ph<;im ay rat hqp ly Va xac dang. Bai do si me chap than nen sinh tham truac, tubng n6 chan ｴｨｾｴ Ｌ＠ n6 lau dai,

n6 sang qui. Neu ai lam nguqc ｬ＼［ｾＮ ｩ＠ v6'i long

tham cua ta, ｬｾｰ＠ tuc ta ｬｩｾｮ＠ n6i can san ｨｾｮ＠thu ｨｾｮ Ｎ＠ Do si me ｶｾ＠ than, chung ta khong

bao gia thtra ｮｨｾｮ＠ m9i st,r ｴｨｾｴ＠ xung quanh than. Da qui than ta thl qui luon nhfrng ｶｾｴ＠sa hfru cua ta. Bai ｶｾｹ Ｌ＠ chung ta luc nao cling muon thoa thue sung tuc nhfrng nhu

du ve ｶｾｴ＠ chat. Vl tham ｶｾｴ＠ chat, nen mai sinh ra canh dua nhau tranh gianh, cuap ｧｩｾｴ＠

· kh6 sa ca dai. Duqc tham l<;ii them tham, long tham khong duqc thoa man thi tham d6i thanh thu ｨｾｮＮ＠ tu d6 ｴｾｯ＠ nghi¢p tra qua kiep kiep dai dai. Vl tham than nen khi than sap ho<;ii , nguai ta sinh kinh hoang sq hai. N6i lo sq mat than xac la m¢t n6i khung khiep nhat cua con nguai. Vi the, tieng " chet" coi nhu m¢t cam ki khong bao gia dam dung den. Da sq mat than, khi than nay sap mat, "cai ni¢m tim than" bung ､ｾｹ＠ manh ｬｩｾｴＮ＠ D6 la cai nhan dan den than sau .' Bai si me chap than nen than tru6:c mat tim den than sau, than sau mat tim den than sau nua, cu the mai mai sinh tu luan hoi bat ｴｾｮＮ＠

Chap Tam lam nga cling la ｢ｾｮｨ＠ thong

[EJ --- -------- -------1( ｔｾ｣ｂｩ Ｎ ｎｇｭｅｎ＠ ｃｕｖｐｾｔ＠ HOC ) ·

thuong cua moi nguoi. MQi su phan ｢ｩｾｴＮ＠ suy

tu, nghl tu6ng: cam thy., cai nao cilng nhl;ln

lam nga het. Toi phan ｢ｩｾｴ＠ cai nay, t6i suy tu

the kia. t6i nghi tu6ng the nQ v.v ... Thua

nMn nhG:ng cai ay la Tam cua chinh mlnh,

hie nao cilng cho n6 la dung roi tl;ln h,rc bao

ｶｾ＠ n6. Ai chap nhan n6 thi chong ta qui men,

ai phan doi n6 thl chung ta gil;ln . Song cai

suy tu nghi tuong cua ta, khong ｣ｨｾ｣＠ da

trung hqp v6'i cai suy tu nghi tu6ng cua ke

khac. Vi m6i chung ta, moi truong sinh ｨｯｾｴ＠

khac nhau, VQng tuOng do huan tl;\p rna CO. Da khong trung hqp rna m6i ben ､ｾｵ＠ cho la

dung thl st,r ｴｲｾｮ ｨ＠ chap doi khang khong ｴ ｨｾ＠

ｮｾｷ＠ tninh duqc. SL! doi khang cua suy nghl tu

tuong ... duqc ｭｾ ｮｨ＠ danh la y thuc ｨｾＬ＠ tuy

nh6 ｮｨｩｾｭ＠ song manh ｬｩｾｴ＠ va khoc ｨｾｩ＠ hon

dau tranh vat chat. Co chap bao ｶｾ＠ y ｮｩｾｭ＠nghi tu6ng cua !Dinh Ia benh chung cua nhan

lo<;ti. Do d6, IDQi nguoi song chung nhau

nhung it ai ｣ｨｾｵ＠ chap nhan nhau. Da khong

chap nhl;ln nhau thl lam gi c6 tinh thuong

chan thl;lt doi v6'i nhau. Day Ia moi dau kh6

muon kiep cua con nguoi kh6ng sao gi<h toa

n6i. Tu cai si me chap suy tu nghi tu6ng ...

lam mlnh, kh6i len d i tham lam bao thu y kien minh, n6i san chong doi mQi y kien

khac, tao nen mQi thu han dau kh6 cho nhau

dcJ'i ctoi kiep kiep.

T6m l<;ti , cai si me chap than lam nga t<;lO

thanh th6i xau thich khen ghet che, tham

song SQ' chet, tham me ngCi dy.c gay ｮｧｨｩｾｰ＠

thy. kh6 khong cung. Cai si me chap Tam

lam nga gay nen bao thu y kien, tranh chap

doi khang, lam tan bien tinh thuong, dua

nhan lo<;li den cho thu han doi ､ｾ｣ｨＮ＠

N6i ｶｾ＠ Ban nga con nguoi thi lon·g tham

muon la m(>t ｢ｩｾｵ＠ ｨｩｾｮ＠ rat ro net. Do tham

muon quad¢ lam long nguoi xao xuyen, mat

het tl;l' chu va chi con la no ｉｾ＠ cho nhG:ng

them muon cila ban than. Long due se ､ｩｾｵ＠

ｫｨｩｾｮ＠ con nguoi ｧｾｹ＠ khong biet bao nhieu

t(>i 16i, dam lam nhijng ｣ｨｵｹｾｮ＠ hung ac d(>ng

troi dat. L<;ti vi long tham muon vo d¢ rna

chinh ta khong nhl;lri thay nen den khi muon

nhung khong duqc ｬ ｩｾ ｮ＠ d6 loi cho nguoi,

nhan d6 sinh ra qmh tranh. xung d(>t. lam

cho nhan ｬｯｾｩ＠ chiu ｮｨｩｾｵ＠ dnh kh6 dau, chet

tr6c. Long tham muon quad¢ lam con nguoi

toi mat khong nhan ra the nao la phai, the

nao la trai, thuc day nguoi ta di vao con

duong t(>i l6i.

Nguoi tham muon giong nhu nguoikhcit

nu6'c uong phai nu6'c ｭｾｮ Ｌ＠ cang uong l<;ti

cang khat du d(>i. Nguoi thieu thon tham

muon da danh, nguoi du dl;lt ｴｩｾｮ＠ b<;tc duqc

gQi la ｴｲｩｾｵ＠ phu roi nhung vein con tham lam.

Tui tham da khong day thi cang tham l<;ti

thay cang thieu, cang kh6, khong bao gio

duqc to<;ti chi. Ty.c ngG: thuong n6i: " dtt<?c

voi doi tien " la the. ｐ ｨ ｾｴ＠ ､ｾｹＺ＠ " Cang tham mu61J, dmg kh6 sd ". Trong Khe kinh c6 n6i:

"Tri - rue chi nhdn, tuy ngoiJ d{a tluf<lng do vi an lac, bdt chi ttlc chi nhdn, tuy x(r rhien duong di¢c ba't xung y ", nghia la: " N guo·i

bitt dli, dlt nam tren da't wfn an LIJC, trai lai , ngzrui khong bier dti, dzl d cung troi ciing

kh6ng w'ra y ". Nguoi doi thuong bi nam thu tham muon

sai khien: tham muon ｴｩｾｮ＠ cua, tham muon

ｓｾｃ＠ ､ｾｰＬ＠ tham muon danh VQng, tham muon

an ngon, tham muon ngu ky. Ngil dy.c nay

tuy vi ､ｩｾｵ＠ nhung chung chi la nhan duyen

dan dy. phat sinh tinh cam dy.c VQng. N¢i tam

lu6n luon chtu st,r dcin du me ｨｯｾ｣＠ cua hoan

d.nh, cho nen phai xua du6i ngil dy.c, len an

!.Jgil dy.c. Dy.c la long tham dy.c ｴｾｰ＠ quen

Ｇ ｮｨｩｾｵ＠ liin thanh tinh, theo hoan dnh rna

[I ＱＧｾ＠ cHiNGHIEN CUVPJlj.THqe· ＩｽＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭｾ ｽ＠

gia va chi khuyen nen giam

ｴｨｩｾｵ＠ n6 rna thai. Da Ia thu

tham muon khong ｴｨｾ＠ b6 duqc

thl uit yeu n6 la ngu6n goc

cua st,r lo Ii1ng va sq hai, tu d6

rat db tr6 thanh ngu6n goc

mQi t6i 16i va kh6 dau. ｐｨｾｴ＠

d<;1y: "Nguoi ta tr,Ii ai ､ｾｴ｣＠ sinh fo, tr,Ii fo sinh S(l, bo dUt;JC ai ､ｾｴ｣＠ thi khong con Lo gi , S(l gz' "

Lich sir nhan lot,ti da chung

kien biet baa anh hung bi nga

g1,1c tru6'c sue quyen rG cua

• T «P chi NC Ph(lt hr;c de/1 w'!i d¢c gid Anh : Phung Anh Tuan tlnh <ii. Ngay xua da c6 nhieu

ｮｨｩｾ ｭ＠ tru6'c. Ta ｨｩｾｵ＠ biin chat cua ､ｾＬｉｃ Ｌ＠ ta lt,ti

hitu ding y muon Ja do suy nghi rna nay

sinh. Neu ta khong ngh! den d1,1c thl se kh6ng sinh ra di,IC. NhGng ai tham muon ca.c

thu nay th! cu6c dai cua hQ chi con thu ｨｾｰ＠

l <;ii trong su tham muon cua mlnh, lam t6i t6'

cho ｶｾｴ＠ dl;lc, chAng khac nao ng1,1c tu trong

long mlnh ｶｾｹＮ＠

N6i ve tham muon sac due thl phcii khil.ng

d \nh rang day Ia thu tham muon tai hai nhat.

N guO'i ta c6 ｴｨｾ＠ an cam nlwt, uong nu6'c Ia,

mac ao vai th6 va quen di tat ca nhfrng thu

doi hoi tren doi, nhung con rna ai tlnh trong

tam se tr6i ､ｾｹ＠ ngpy lap tlrc neu c6 st,r kheu

gQ·i _tu ben ngoai ｨｯｾ｣＠ trong tam VQng tu6ng

ve thu vui tlnh dl,lC v6'i m<)t nguO'i khac gi6'i.

C6 le a i due Ia m6n khong ｡ ｩ､ ｾ＠ gl b6 duqc.

N guoi ta c6 ｴｨｾ＠ ngan cam ｨｯ ｾ｣＠ h<,tn che

nhieu loai nhu du cua con nguO'i, nhung

khong the ngan cam hay h<;ln che nhu cau

sinh hoat tlnh dl)c trong quan h¢ m¢t vq m¢t

chong. D<.tO ｐ ｨｾｴ＠ cilng khong ngan cam sinh

ho<;lt tlnh due cua vq chong doi v6'i nguoi t<;ti

｢ｾ｣＠ trung than khong bi khuat

ph1,1c tru6'c bat cu m¢t thu cam d6 hay uy

quyen nao, cuoi cung da bi mua chu¢c bai

nhung tam than ､ｾｰ＠ "nghieng nu6'c nghieng

thanh" cua nhfrng ky nfr. Dung nhu loi PMt

day: "N guoi c6 ai ､ｾｴ｣＠ nlur ngu'Oi cdm duo( di ngU(/C gi6, ti[t khong khoi cai m;m chay tay

D6i voi hang xuat gia, ｐｨｾｴ＠ khuyen phiii

ｴｲｩｾｴ＠ ､ｾ＠ b6 ai dL:IC. C6 ｴｨｾ＠ n6i ai dl)C Ia ke thu

Ion nhat, nguy ｨｩｾｭ＠ nhat trong qua trlnh tu

d<;to. ｐ ｨｾｴｴ＠ n6i: "V e' cclc tMr ham muo'n, khong tMr gi hr,Ii bang sdc ､ｾｴ｣Ｎ＠ Cai ham ve' sdc due La thu· ham 1/m nhdt. Cai ham /6"n a'y may chi

c6 mot. Nlu c6 cai ham thu· hai cting to nhu· ｴｨ･ｾ＠ thz' ta't cd cac nguoi d duoi gdm rroi,

khong ai c6 the' tu d(lo dur;c ", va "N gtroi ta

clzzra bo ai ､ｾｴｃ＠ thz' chua tha'y dr,IO. Vi nhzr mr6c da !dng trong, cho tay vao khua'y len, cac nguoi dln xem thi khong ai trong thi{y

bong mlnh d trong nuuc. N guo·i fa vl ai ､ｾｉ ｃ＠

lam win ､ｾｴ｣＠ .trong tam nen kh6ng hilu dur;c

dr,IO ". Doi v6'i ca.c v! Sa moo thl: frong titm

khong du·r;c them gi, ngoai cdnh khong mong

ｾ＠ -------------------t( T. &DCBI NGHdNCiru PH!T BQC ) ｾ＠ ｾｾｾｾ ｾ ｾ］］ｾｾｾＭ ｾｾ＠

. cau gl. Tam khong tr6i cht;it vao dt;zo, ciing

ｾ＠ khong kit thimh nghi¢p. Khong phdi Ia rudng

ni¢m, khong phdi Ia tao rae, khong phdi Ia

ru. khong phdi la clurng, khong phdi Ia trdi

qua cac ngoi, cac ｢ｾ｣＠ moi ｴｨｾｲ｣＠ [a ton qui,

cai d)• g(Ji Ia ､ｴ［ｾｯ Ｎ＠ Vi Sa man cc;zo rau t6c, h9c

. Phap ciia Phf!-t, tu dc;zo dtlc, tranh tie'n. czla

CL!a the' gian, xin an cht My dti. Den gizra

'' ngay an mf!t bi1'a, dzroi go'c cdy ng1i m(;t giac;

phdi ca'n th¢n, cho c6 ngay an hai bi(a, dem

ngtl hai gi&:. Nhung them VllO d6 la m(>t dieu

rat quan tn;mg, quan trQng ｢ｾ｣＠ nhat rang d.c

vj Sa m6n phai: bo het ai ､ｾｉｃ＠ de' hie'u ro tdm

mlnh, de' hilu ro giao l'y cao sieu etia Ph¢t,

dl ｴｾｲ＠ giac ng¢; dLt(fc phep vo vi. Ai ､ｾｴ｣＠ Ia

nhii'ng tlll'r lam cho ngaili ta bf ngu dot va bf

che Jd'p md£ tinh thong minh. Cac vf Sa man

nen bo ai ､ｾｴ｣［＠ khi ai ､ｾｉｃ＠ Ia cau gher CLia

Tam da th¢1 ｓ ｾ ｬ｣ｨ＠ r6i thi hQ se d!ic dt;zo.

Ngii dl,!c se xui dAy nguai ta vao con

duO'ng xa hoa huemg ｬｾ｣Ｎ＠ Th6i xa hoa la cai

｢ｾｮｨ＠ nguy ｨｩｾｭ＠ nhat cho nhii'ng ai cam

quyen tr! nu6c. Cam quyen tri nu6c rna song

khong ｫｩｾｭ＠ u6c, kieu xa la d.i ｨｯｾ＠ cho

nu6c: lw se ､ｾｴ＠ vao dau dan chung suu cao

thue ｮｾｮｧ＠ ､ｾ＠ c6 nhieu cua d.i , ｶｾｴ＠ chat. gai

､ｾｰ＠ nham cung pht,mg nep song cua hQ. Neu

vi long kh ky(nguO'i xa xi Ia nguO'i fch ky)

rna " t6n bdt tzlc, b6' hi1'u du, la.m cho giau

ngheo qua chenh ｬｾ｣ｨＮ＠ giai cap dau tranh,

phai chang chinh minh gay nen ｨｯｾ＠ chien

tranh, ｴｾｲ＠ minh voi ho<;t d•en cho minh. Uio Ttr

n6i: " Trie'u th¢m tn'r, C:lie'n th¢m vu, thuang

th¢m fur. ｐｨｾｴ｣＠ van thai, dai !(!i kiim, ye'm

dm ｴｨｾｴ｣Ｌ＠ tai hoa Jntu du. Thf vf dc;zo khoa, phi

Dc;zo da tail ", nghia la: "Triiu d lnh l¢ng ldy

th{it, ma ru¢ng mtang ddy co hoang, con kho

､ｾｴｮ＠ thi u·ong TrO'n. ao quan sang fr<?ng thc}.t,

deo kie'm StlC, an uong clzan, C·tta cdi tlzi[a ...

N hung d6 Ia dttilng etta dc;zo t¢ic. dau phdi

dw'Jng CLta Dc;zo tan". So di 6 chon trieu dlnh

l(>ng lay. huy hoang la nha nguoi ta da ＢＯ｡ ｾ ｶ＠

ch6 tlziiu , cua dan rna "btl them vao ch6 du

" cua gi6i giau sang trong trieu dlnh. Vi the

m6i c6 canh "ru¢ng nuang deiy co hoang",

"kho ､ｾｴｮ＠ trong tran" kh6ng con m(?t h<?t

th6c. Cac ｢ｾ｣＠ vua chua quan quyen thi c6 du

l<;ti cang du them, con chung dan thi da thieu

l<;ti cang thieu them. d6 la ｨｾｵ＠ qua ｫｩｾｵ＠ trj

nu6c cua ke kh6ng lay ｫｩｾｭ＠ u6c lam ､ｾｵＮ＠

Nhfrng ke dung tri xao ､ｾ＠ chiem do<;l.l tien

cua va ｴｨｾ＠ xac nguoi khac thi du c6 chiem

duqc cling khong ｴｨｾ＠ gQi la phuc bao duqc.

H9 se phai tra gia do t(>i ac cua h9 gay nen.

ｐｨｾｴ＠ d<;ty: "Tie'n CllQ va s!ic ､ｾｰＬ＠ dol' vai

nguili dili, la nhrrng tlur klzong ai bo. Vi nhu

c6 clnlt m¢1 dinh a htiJi dao slic, khong dtt an

clzo diJ them; tre con hem vao lt;zi c6 cai ｜ Ｇ ｾ＠

dzrt hriJi ".

Tham muon v6 d9 thuang dciy ngll'O'i ta di

den t9i ac tay trO'i, ac han cii loai cam thu.

Oii mau tham quyen h,rc nhieu khi da day

con nguO'i den cho bat trung. bat hieu, bat

nghia, bat nhan. v6 li em si ｢ｾ｣＠ nhat. PMt

n6i: " Chung sinh cho muoi ｶｩｾ｣＠ sau day Ia

ｴｨｩｾｮＬ＠ ciing cho mum ｶｩｾ｣＠ sau day Ia tic. Mum vi¢c ay Ia nhftng ｶｩｾ｣＠ gi? Ba vi¢c thw)c vi than, bo'n ｶｩｾ｣＠ thu9c ve' mi¢ng, ba ｶｩｾ｣＠ thu9c ve' j nghi. Ba vi¢c thu9c vi than Ia Slit sinh, tr9m cap viz dam dtj-C; btJn viec thu9c vl mi¢ng liz noi hai luO'i, noi de

khdu, noi d6'i, noi theu d¢t; ba vi¢c thwjc ve' j nghi liz tham lam, girJ,n bdn, ngu si. M uoi vi¢c kl tren kh6ng hf!p vOi dr,w PhrJ,t g9i Ia

muOi vi¢c de. Bo duf!c muOi vi¢c tic ay g9i liz tu duf!c muOi ｶｩｾ｣＠ ｴｨｩｾｮＢＮ＠

Ngay nay nhan lo<;ti dang chting kien m<?t

Sl;l' mat quan blnh nguy hiem gifra S\! tien hoa

mau Ｑｾ＠ cua vat chat va SJ! cMm tien ella tinh

than. Dung ve phuong dien ｶｾｴ＠ chat, khoa

hQC. con ngUOi CO tien ｴｲｩｾｮ＠ fiit nhieu, rat

nhanh, chi phat huy cai long dl,lC VQng ca. nhan, lam cho nhfrng van hoa d<;1o due tu

ngan xua thuong bi khinh re; chap tu6"ng,

chu(>ng y thuc, buong lung Ban nga, ngan

cam sy: ｶｾｴ Ｌ＠ chi thl,l huang cai vui suong

tfUOC mat CUa nhl,lC ｴｨｾＬ＠ chU khong nghi gi

den nhfrng thong kh6 tuong lai cua tinh than!

Da gat bo van de d<;lO due cua SI,I ｶｾｴ＠ tv

nhien, hoac ｴｾ＠ hon nfra la pha ho<;1i. Nhu ｶｾｹ＠

ve phUOng ､ｩｾｮ＠ tinh ｴｨｾｮＬ＠ d<;lO dUe, COn nguoi

tien rat cham, vi it ai quan tam hru y den n6,

rna chi ch<;ty theo vat dl,lc. Tren thJ!c te cho

thay he ｶｾｴ＠ chat qua tien, thi tinh than phai

lui, vat chat cang cao thi long tham cang

nang, cang sau, cang 16n, khong biet den hie

nao Ia cling. SJ! mat thang bang ay c6 ｴｨｾ＠

dua nhan lo<;ti den ch8 ､ｩｾｴ＠ vong. Tai ho<;t

chien tranh gieo rae khap noi tren the gioi

cung do long tham khong day cua nhfrng

nguoi "bat tri tLtc".

II. HAY THl}C HANH HA.NH "THIEU

Dl)C" v A "TRI TUC".

MQi hanh d¢ng cua con nguoi ｣ｨｾｮｧ＠ can

､ｾ＠ y den Mu qua gay ra cho nguai khac va

moi tru6'ng chung quanh nhu cay c6i, song

ngoi, bau khf ｱｵｹｾｮ｟＠ v.v ... Ket qua la phan

lon sy: mat quan binh quan trQng ve sinh thai

thien nhien do "doi srfng win minlz" gay nen,

chung ta se tv tieu di¢t chung ta. NgQn lua

tham dl,lc trong con nguoi b6c len ngun ngl,lt

khien cho ngu6'i nguoi tim sat Ian nhau rat

dam tmiu. Nhfrng cu(>c chien tranh tren the

gioi, nhfrng cu(>c n¢i chien tinh than am I gay biet bao phien nao, r6i thi nhfrng ho<;t,

thien tai, d(>ng dat, nui lua v.v ... d6 chfnh la

nghi¢p bao cua loai nguoi. Cau ng<;tn ngfr :

"Muon hifu vi sao tren dai c6 gi(k gia dao

binh, chi cdn ml:a dem nghe tieng d6 te' giet

CGC SltC V{lt" qua la rat tham ､ｩｾｕＮ＠

Bat cu m(>t tham dl,lc nao cilhg Mu c6 ba

giai do<;In: khao khat, chilm do(lf va che

chan. Nguai ta quen rang M dm CJ!C la dQn

duong cho . duang sinh, . va ｨｯｾ｣＠ ngm1c l<;Ii.

Cho nen d6i voi ban than, cling nhu doi voi

ke khac, ngUOi thong ｨｩｾｕ＠ d<;!O ｾｑｴ＠ each sau•

xa, khong bao gi6' ｣ｨｾｵ＠ ､ｾ＠ cho m(>t ｶｩｾ｣＠ thai

qua nao c6 ｴｨｾ＠ xay ra: "v(it ba't chi gid, rae bat phdn", nghia la: "v(it rna kh6ng di din

ch6 cung CJ!C CLta no, thi khong phdn bien fr;zi dU(/c". ｖｾｹ＠ thLdoi voi ban than, khong bao

giO nen ､ｾ＠ CO SV dU tlzLf:a rna d:n phai biet

du. Doi voi vi¢c tu than thi tiet che tu dy.c

hay hon la thoa man tu dl,lC. Nep song khac

kh6 cua cac vi tu si dau phai la khong c6 ly do sau sac. Ke tv phl,l kieu cang thl tt,I mlnh

h<;I nhan each va mat nhan tam. Ke biet

khiem cung til ton l<;ti la ke kheo nuoi duong

Va lam hung khoi long d<;!O dtrc CUa mlnh va

duqc nguoi doi men chli(>ng.

Theo Lao Tu thl hilt du trong cai dLI thl'

luon lu6n dLI. Cai gQi la du, khong ｴｨｾ＠ giong

nhau doi voi mQi nguai. C6 khi cai rna nguoi

nay thay du, l<;Ii khong du voi nguoi kia:

hoan canh, d!a ｶｾＮ＠ sue khoe, lon nho, tho·i

bu6i ... deu khac nhau, khong sao dua ra m(>t

so luqng nao gQi Ht so luqng ｭｾｵ＠ va ､ｾｹ＠ du

cho tat cii mQi nguoi mQi ｶｾｴＮ＠ Oii du cua

nguai rn<;Inh khong giong cai du cua nguoi

yeu. Oii vua du v6i nguoi khoe, khong con

Ut cai vua du nita v6i nguoi dau, va ngay doi

voi chfnh ban than mlnh cling vay, cai rna

hom nay cho la du, ngay mai se Hi thieu

cling khong chung! Lay ngay trong ｶｩｾ｣＠ an

uong cling thay ro: cai rna ta thuang gQi la ..

m6n an vila du cling phiii t uy, tuy tu6i tac,

• L{ h¢i Do'ng Da, Hd N(Ji Anh : T.H (ITXVN)

tuy sue khoe, tuy cha't bci nhieu it cua m6n '

an, kh6ng sao nhat ｬｵｾ ｴ＠ dw;tc. Do d6 phai

ｨｩｾｵ＠ chinh ban than mlnh! Phai thang chfnh

bi'm than mlnh! Hilu ､ｾＨＨｊ｣＠ mlnh Ia dang,

th&ng dLft;Jc minh Ia htlng.

Nen nh6': bi10 can phili tro ve v6i con

nguoi that cua rnlnh, la bao phiii ''kien To,

bao Phac", ngh1a la tro ve v6i con nguoi v6

ky, trove v6i Chan Tinh, chu khong phai tra

've song theo cai con nguoi ich ky cua minh,

tuc la cai "con thu" het sue vt than vi ky va

tham dye kh6ng bo ben cua mlnh(Ban nga).

Nguoi doi thuong choke song trong gia

doi la nguoi kheo 0, de duqc long nguoi va

thanh cong tren con du0ng xu the. Trai lai.

nguoi theo con duong giai thoat kh6ng

nhiing can phiii xa lanh cai ｴｨｵｾｴ＠ xu the theo

loi ay, rna con phai dam song thanh ｴ ｨｾｴ＠ va

het sue gian di, kh6ng can can nhac lqi h<;ti ,

kh6ng vy thanh c6ng, kh6ng sQ' that b<;tL than

nhien a, thiin 'nhien di, la nguoi kh6ng tham

danh, kh6ng tham lqi .

Nguai giai thoat la nguoi da ､ｾｴ＠ den trang thai diem d<;tm chi qrc, ngh1a la kh6ng con

' ｴｨｾﾷ＠ 1"' " th " " "so " " loi " "hai'' co e ay st,r an , , . , . .

"quy ", "ti¢n" ､ｾ＠ rna dy do hay ､ｯｾ＠ n<;tt dU(_)'C

niia, tuc la nguoi kh6ng con c6 m<)t the lt,tc

ｮｧｯｾｩ＠ gi6i nao lam ｣ｨｵｹｾｮ＠ d<)ng tam hon

dU(_)'c niia .

. · Nhu ｶｾｹＬ＠ tuy chua ｴｨ ｾ＠ ｨｩｾｵ＠ het ban than

mlnh va toan thang ban than minh ngay

du9c, nhung Mng ngay chung ta hay ''ngdn

ngt/:a va ｨ｣［ｾｮ＠ che' long dw" ､ｾ＠ trU: dan nhiing

tham v<;mg thi nhat dinh se thanh c6ng.

Lao Ttr l<:ti con khuyen ta "khlr tht;im, kJuf:

xa, khi:r thai" . Xa, la xa xi; thai la phung phi

kieu xa. Ki¢m giup cho ta biet du, song

kh6ng n6 Ｑｾ＠ dye v<,mg, kh6ng n6 ｬ ｾ＠ ngo<;ti

gi6'i, khong no Ｑ ｾ＠ bat cu m<)t the l l,l'c nao.

Trai l<;ti , ke song trong xa hoa sam mu<)n gl

cilng se di den no ｾｾ＠ du6i m<;>i hlnh thuc.

Nguoi c6 due ki¢m la nguoi song trong don

gian, khong Ch<;iy thea cai phy rna quen cai

chinh cua doi nguoi. Cho nen, nguoi ki¢m

m6'i c6 ｴｨｾ＠ c6 long r<)ng rai, tha thu, tl,l' do va

lam duqc d<:ti sv. Nguoi thea D<;to thl "to'n hii:u du, b6 bat

uic " tuc la phai bi€t " biJt ch6 du, hLI ch6

thie'u". Uio Tu n6i r6: " Trf nhdn stf thien

ｭ｣［ｾ｣＠ nhtrt;Jc s&c. Plui duy s&c, thf vf tdo pht.tc.

Tdo ーｨｾｴ｣＠ vf chi luJng tich d(rc. Trr;mg tich

dzi'c tdc v6 bat kh&c. V 6 ba't kh&c t&c ｭ｣［ｾ｣＠ trj

ky qrc. ｍ｣［ｾ｣＠ trf ky qrc khd dl hfi:u quae",

nghia la: " Trf ngui!i, giup Tri!i, khong chi

bang tiet ki¢m. Tiet kiem .phdi Ia vi¢c lo ddu

rien. Lay n6 lam viec lo ddu tien, thi chua . . dt(9'C dt'tc. Chua dttCJC due; thi khong c6 gi Ia

khong rh&ng du(Jc, thi khong ai bilt du(Jc clu5 cimg qrc etta n6. Khong ai bie't du(Yc cho

c1ing Ct/C czla n6, thl m6'i c6 the' n&m gift

dl((!C nLt6'c".

Nguai rna trong mlnh day du ｬｾｩ＠ kh6ng

thfch dUng tren thien ｨｾ＠ rna nguqc ｬｾｩ＠ hq

thuang hay nhun nhuemg. Nguai thang duqc

long u,r ton tt,r ､ｾｩ Ｎ＠ thang duqc long ham danh

hieu thang dau phai ke Him thuang rna lam

duqc: "Thdng nhdn gid lu7:u tw, ｴｾｴ＠ th&ng gid

ctti!ng ", nghia la: "Thdng ngui!i la ki c6 st'cc,

nlntng thdng minh Ia ngui!i mqmh ". ｖｾｹ＠ nen,

b4c Thanh nhan a tren rna dan khong hay

ｮｾｮｧ Ｎ＠ a truoc rna dan khong thay ｨｾｩＮ＠ Dan ､ｾｯ＠ nhan dan rna nhan dan khong cam thay

｢ ｾ ｭ＠ tay cua minh dih ､ｾｮＮ＠ Vl the, thien ｨｾ＠

khong chan, l<;ti con dii:y toi truoc. Boi d6,

khong tranh nen thien ｨｾ＠ khong cung tranh

voi d6 duqc. Hq ｬｾｩ＠ lay cai long cua nhan

dan Jam cai long cua minh, lay cai lo cua

thien h<;t Jam cai Jo cua minh. Neu ｮｨｩｩｾｧ＠

nguoi trt quoc vi qua lo liing cho cai Ban nga cua minh thi at se sinh ra moi "lo 16'n",

nguqc ｬｾｩ＠ neu h9 da ､ｩｾｴ＠ duqc Ban nga thi se

giai quyet ngay duqc cac mau thuan to tat

trong tam h6n, khong con thay c6 st,r deo

bong tham muon cai ben ngoai, khong con

nhiing due vqng chiem lam cua rieng, khong

bao gio· ､ｾＮ＠ cao mlnh de phil ｮｨｾｮ＠ ke khac,

kh6ng con tt,r ty cling ｣ｨｾｮｧ＠ con tt,r ton: h9

sinh ma khong chitm lam nia rieng, h9 lam

rna kh6ng ct;ly cong, h9 Ia btjc tren rna khong

ra rnr;it nguoi ch£1 tl .. H9 Ia nguoi "v6 ky, v6

cong va v6 danh ". Nhu ｶｾｹ＠ h9 song khong

nhiing chi trong quan ｨｾ＠ giil'a mlnh va nguoi,

ma con tu nai tam minh trong ｳｾ｣ｨＬ＠ rna r(>ng

den khi the gian, lam cho khi the gian cilng

dtrc;>'C trong S(;lCh, khien cho trong CUQC song

chung tat ca duqc tot dyp va c6 ｴｲｾｴ＠ tt,r, tran day y song va boa vui.

Chung ta hay chu tam xem bai thuyet

phap cua ｐｨｾｴ＠ ｶｾ＠ "mui!i nhi¢m ｖｾｬ＠ cua nha

vua"(Th4p vuang Phap, dasa-rajadhamma)

duoi day se thay y nghia lon lao doi voi

nhan dan khi ma nhiing nguoi tri quoc da

､ｩｾｴ＠ duqc Ban nga cua hq. Vao thai due ｐｨｾｴＬ＠

cilng nhu ngay nay, c6 nhiing nha cai tri xu

sa m(>t each bat cong, dan chung bt dan ap

b6c l(>t, danh ､ｾｰ＠ tu day, stru cao thue ｮｾｮｧ＠

va chiu nhiing hlnh ｰｨｾｴ＠ da man. Due ｐｨｾｴ＠

rat d(>ng long truoc nhfrng Sl;l' YO nhan ､ｾｯ＠

ay. Kinh Dhammapadatthakatha da chep

dng: " ... vl the Ngai chu tam den van ､ｾ＠ m(>t

nen cai trt tot dyp". Ta nen xet quan ､ｩｾｭ＠cua Ngai voi boi dnh xa h(>i, kinh te va

chinh tri luc bay gia. Ngai da chung minh

rang toan the m(>t xu so c6 the tr'o thanh doi

trl;ly, th6i nat va bat h<;tnh neu nhfrng nguoi

dm dau ｶｩｾ｣＠ cai tri, nghla Ia vua, cac quan

ｬｾｩ＠ va nhil'ng nhan vien hanh chinh. deu th6i

nat va bat cong. ｾｵＶｮ＠ cho dan m¢1 nuoc

duqc sung su6'ng dn phai c6 m(>t ｮｾｮ＠ cai tri cong ｢ｾｮｧＮ＠ M(>t nen cai tri ｣ｯｮｧ ﾷ ｢ｾｮｧ＠ c6 ｴｨｾ＠

duqc thl,l'c ｨｩｾｮ＠ ｢ｾｮｧ＠ each nao? Due ｐｨｾｴ＠ da

n6i ro trong bai thuyet phap cua Ngai ve

"muoi nhi¢m ｶｾｴ＠ nia nha vua"( TMp vtrong Phap, dasa-rajadhamma) nhu da duqc ｴｨｵｾｴ＠

trong ｊ｡ｴ｡ｫ｡Ｈ｣ｨｵｹｾｮ＠ tien than). Thu nhat la St! rt}ng rai, bo thi, bac ai.

Nguoi cai trt khong duqc c6 m(>t them khat

va bam vfu nao doi voi tai san, ｴｩｾｮ＠ cua rna

phiii bo thi cho dan duqc am no.

Thu hai, mt}t dtl'c tinh luan ly cao ､ｾｰＮ＠Vua phai khong bao gio sat ｨｾｩＬ＠ lua bip va

b6c l¢t ke kh<:k, ta dam, n6i loi sai quay, va

ruqu che. N gh1a ·la. ft nhat ong phai theo

nam gi6i cua nguoi CU Sl.

Thu ba, hy sinh t<1t ca VI ｨｾＬｭｨ＠ phuc cua

nhan dan. 6ng phai san sang tv bo m9i ｴｩｾｮ＠

nghi cho ca nhan mlnh, ten tu6i danh v9ng,

va ngay ca Slf song cua mlnh VI lqi fch cua

dan.

Thu· tu, true ｨｾｮｨ Ｎ＠ Ong phai xa lla Slf sq hih va thien ｶｾ＠ khi thi hanh ｮｨｩｾｭ＠ vu, phai

thanh ｴｨｾｴ＠ trong y dinh, va kh6ng duqc lua

｢ｾｰ＠ quan chung. . Thu nam, kh6 ｨｾｮｨＺ＠ Ong phai song m¢t

dai gian d!, va khong . duqc xa boa. 6ng

phiii biet che ngu ban than mlnh.

Th(r sau, nhu boa. Ong phai c6 m¢t tinh

tlnh hoa nha.

Thu bay, khong thu ｨｾｮＬ＠ khong ac d¢c.

Ong khong d11qc c6 tu thu v6i bat cu ai.

Thu tam, bat ｨｾｩＬ＠ c6 ngh1a la ong khong

nhilng kh6ng duqc lam ｨｾｩ＠ ai, ma con phai

co tao hoa blnh btmg each tranh va ngan

ngua chien tranh, hay m9i slf dinh dang den

｢ｾｯ＠ d¢ng va sat hai sinh ｭｾｮｧＮ＠

Thu chin, nhan ｮｨｴＬｾ｣Ｎ＠ Ong phiii c6 ｴｨｾ＠

ch(u ､ｾｲｮｧ＠ nhfrng kh6 ,khan, khci nhQC Va

nhilng st,r nhuc ｭｾ＠ rna kh6ng mat blnh t1nh.

Thu muoi, khong doi ｬｾｰＬ＠ khong ngan

can, ngh1a la 6ng kh6ng dl.l'qc di nguqc v6i

y chi cua toan dan, khong duqc ngan can

bat cu bien phap nao dua den st,r lqi l<,tc cho

toan dan. N6i m¢t each khac 6ng phiii cai

tri ｴｨｵｾｮ＠ v6i y chf cua nhan dan.

Neu m¢t nu6c duqc cai tri bai m¢t ng11oi

c6 nhilng due tfnh ay, thl d1 nhien nl16c ay

ph3.i. la h<,tnh phuc. Nhung ､ｩｾｵ＠ ay khong

phiii la ､ｩｾｵ＠ kh6ng wang, vl trong qua khu

da c6 nhfrng 6ng vua nhu A ｄｴＬｾ｣＠ vuong

(Asoka) cua An D¢ da thiet ｬｾｰ＠ cac vuang

quoc can cCr tren nhung y tu6ng d6.

Con nguai khong ｴｨｾ＠ nao c6 h<:J.nh phuc

an vui bao lau neu con khao khat ham muon

chinh phuc che nglf dong lo<,ti . ｐｨｾｴ＠ day:

"Ki chien thdng nuoi h(ln thzl, va ki chie/1

bt;Ii nam xuong trong dau kho'.- N gztrii nao

khu6'c t1't cd tluing cCing nlur bt;Ji, se- dur;c

ht;Inh phzlc an vui ".

N guoi hon thl them ocin

Ke' thua ngzt chdng yen

Hon thua hai de'u xd

ly dur;c an o'n ngz£

ｐｨｾｴ＠ ､ｾＮｹＺ＠

"Hdn thzl khong hao gio dur;c ddp rdr

hang h(ln tlllt, rna chi ddp tat dz(9'c v(/i fl'nh

tlncong. Ddy Ia m¢t su th(lt muon doi ".

"N guoi ta nhz My tz't hi thdng hr6't hdn

thzl, ldy long to't do'i lt;Ii v6'i ｳｾ｣＠ xd'u xa. Ｏ､ ｾ ｶ＠

hac ai do'i lgi ich ky va My ｓｾＨ＠ chan th(lt do'i

lt;Ii gian ta ".

Chien thang duy nhat dem l<;1i hoa blnh

h<,tnh phuc la chien thang tlf tam. "Nguoi ta.

c6 the' chinh phw hang tri¢u nguoi trong

tr(ln chie'n, nhztng chi c6 nguoi nao W chinh

ｰｨｾｴ｣＠ dzcr;c minh m6'i La ngztoi chie/1 thang

vinh quang nhdt ".

Trong kinh Di-Giao, ｐｨｾｴ＠ d<:J.y: "Nay cdc

Ty-kheo! Ne'u cac ong muo'n thoal khoi Sl(

kho' ndo, nen suy nghiem hai chit "Tri -tuc".

He hilt drl thi dr't d cdnh nao 'Cilng yen vu i.

N guoi kh6ng hie't drl, tuy giau rna ngheo;

ngzcoi hilt dr£ tuy ngheo ma giau. N gwJ'i

kh6ng hilt drt thuong hj niim [h{( ham muon

keo ddt, lam nguoi biet dtl thuong hai.

M¢t nguoi trong tay thdu t6m td't cd nla cdi trong thl gian, v6'i . ngu·oi ngheo rna

kh6ng tham muon, hai nguoi de'u giau nhzc

nhau ".

ｄｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠ d<,ty Ｂｔｨｩｾｵ＠ dt,Ic" va "Tri tuc"

( T.P CHi NGHIEN c:(ru PJI.i.TH9C ＩｴＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭｾｾ＠

cot yeu ngan ngua con ducmg trl,ly l c,tc, ｣ｨｾｮ＠

dung long tham lam ｴ ｾ ｴｮ＠ ac kh6ng ba ben

cua chung sinh dang song trong c6i dai vat

due, cht.'r kh6ng phai chu truong ngan ｣ｨｾｮ＠

Sl;f tien ｴｲｩｾｮ＠ cua con nguai tren duang lqi

nguai, lqi ｶｾ ｴ Ｌ＠ fch mr6c. fch dan. Chung ta

khien cho gia dinh, xa h(>i duqc an vui, hoa

binh. The gi6i nam chau ｨｩｾｮ＠ nay muon c6

hoa blnh ､ ｾ＠ yen vui huang ｬ ｾ｣＠ v"inh vien, thi

khong the c6 gi khac ngoai cai ｨｾｮｨ＠ "Thieu

d1,1c" va "Tri tuc". Cai lqi fch cua Thieu due

va Tri tuc ｴｨｾｴ＠ khong sao ｫｬｾ＠ het duqc.

hay tlm ｨｩ ｾ ｵ＠ nhfrng lai giao huan sau day r------------------,

c ua N gai M ｨｩｾｵ＠ them tinh than "Thieu

dl,lc' ' va ''Tri tuc''.

Ngai chi ro rang Sl;f ngheo kh6 la nguyen

nhan cua v6 dao va t(>i ac nhu "tr(>m cap. ta

clam. bao d¢ng, thu han, d¢c ac v.v ... Kinh

Kutadantsutta giiii thfch su vo fch cua hinh

plwt. n6i rang phuong phap ay se kh6ng bao

gio thanh c6ng. Thay vi each Slr dl,lng

nhu·ng hinh ｰｨｾｴＮ＠ dtk ｐｨｾｴ＠ de nghj ning,

muon diet ｴｾ｜ＱＱ＠ goc cac t¢ i loi, thl can phai

cai thicn d ieu ｫｩｾｮ＠ kinh te cua con nguai:

can phai cung cap cho ta dien va n6ng phu

Iwt gi6ng va phuong ｴｩ ｾｮ＠ tr6ng tr9t khac,

von phai dUQ'C cung Cap cho nhfrng thLiOng

gia va nhvng nguoi bu6n ban; tra. luang

b6ng thfch dang cho nhu·ng nguai lam cong.

Khi m9i nguoi deu du·oc cung cap nhfrng co

hQI M kiem du·qc m¢t lqi tuc day du h9 se

bang long. kh6ng sq hai lo au va do d6 xu

sa se thanh binh va kh6ng c6 cac t(>i ｰｨｾｭＮ＠

Ill. KET LUAN.

Cu¢c song cua the gian day nguoi ta phai

tranh dau kh6ng ngli'ng de duqc sinh ton .

Long ham muon Enn cho ta kh6 bao nhieu,

thl Thitu dl,IC va Tri tuc ｬｾｩ＠ lam cho ta sung

Sll'ong bay nhieu. Khi con nguai kh6ng con

lam no ｾ ｾ＠ cho ngu dl,IC, tht long nguoi bat

d£tu tl! do giai thoat. Chi khi ay con nguoi

moi c6 tht tt,r cho Ht minh c6 ｨｾｮｨ＠ phuc

BUI VAN THACH

"' ' NHAN QUA

([)ijm truifng tfit t/idi van )(pay

Ng/iifp nfiu ad cfjnfi ft/i6 tfiay a6z aoi

Pfiuc nfuin adu pfidi 6c5'i troi

Sao adnfi mijc pfi4n ai r6'i :(at x:_a

Long tfidnn ta ngtfm f4i ta

1Jidy minfi tr6 t a a sinfi ra a· aai

rruong cfiitng duyen kjep {ij tfioi

J{ay cfui11£J nfidn qud cfui11{] roi qud nfidn.

NGUYEN vAN ell

Sdc sdc kji6ng kfi6ng m9t coi trd'n.

Sang fien sw3ng kji6? 66 ng pfiu vdn

Jfoa t!idm ngdo ngqt tdn kfi6 cdnli

Qud ng9t tfiam tfio tl;lng fiio cdnh

?rtu6n tfiuo [udn fio'i Gao tui nfi1;tc

Ngdn aoi cfiim n6z Um gia.n trudn.

r[fiodt TH)ng cuang tod [u.6n tu tinfz

Cfio al v6 min/i Cl;l"C 69i pfid'n.

duqc. Han nfra. nho Thieu d1,1c va Tri tuc L-.-----------------'

i.:l40 -------------------1( ｔｾ＠ CHi NGHlEN' c(iu ·pfi!'J' HQC ｾ＠ . '' .,, ..

)

T uang co Viet Nam cho

du phai rnii qua nhieu

bien dong - lc'>'n cua lich

su. da tung chiu nhCi'ng t6n

th<lt nang ne. song so con l<;li

van nit nhieu. 6 cac tinh

dong bang va trung du phfa

Bac, hau nhu· moi lang cling

c6 ft nhat mot bao tang

tuqng.

T uy Lheo each nhin va yeu

diu cua nguai nghien cll'u.

chung ta c6 ｴｨｾ＠ phan ｬｯ＼［ｾＮｩ＠

ruqng c6 Viet Nam ｴｨｾｯ＠

nhieu each khac nhau. trong

d6 c6 each phan lo<,l i ai cling

nhan ra (nhu phan theo chat

li eu, theo de tai). ｬｾｩ＠ c6 each

phan loai pluii c6 "ngbe" m6i

nhan biet (nhu phan loai theo

Linh chat. theo phong each).

6 d[1y chCmg toi nhln nhan

kho tang tuang co Viet Nam

lan luqt theo nhung each

phan loai tren.

A. PHAN ｌｏ｣ｾｉ＠ THEO

CHAT LIEU. Theo thu· tich va truyen

thong thi tuqng c6 c6 thai c6

pho con dUQC due bang ｖ ｾ ｭｧＬ＠

nhtrng tht,rc ｴｲｾｮｧ＠ con ｬｾｩ＠ den

nay th1 co ban thu¢c ca.c chat

l i¢u go, da. dong va dat. Moi

chat ｬｩ ｾ ｵ＠ doi ho i m¢t ky ｴ ｨｵｾｴ＠

ｾｲｩｦｦＩ＠D P.G.S CHU QUANG TRU

xu· ly, tham chi ca each bao

quan khac nhau.

1. Tuqng go: Ttrqng go chiem so l trqng

nhieu nhat trong so ttrqng c6

ｨｩｾｮ＠ con - nhat la thu¢c cac

the ky XVII-XVIII. Trtr6c

nCi'a. 6 the ky XVI cling

kh6ng it. Tho·i Tran chua tim

dU"Q'C tu'Qng go nhung con giCi'

dtrO'C nhieu btic Ch<;tm go va

nhu· the c6 ｴｨ ｾ＠ tin v6'i m¢t dat

nu6'c c6 rung go b<_tt ngan -

ｫｾ＠ ca rung mit cling kh6ng

hiem, thi ngay tu thai Ly khi ·

tuqng tho trong chua duqc

tl:lc nhieu thi trong d6 phiii c6

tUQng go. ｃｨｾｮｧ＠ nhfrng the,

lui mai ve nhu:ng the ky dau

C6ng nguyen va vao sau

Nam B¢. chUng ta con tim

､ｵｾ＠ m¢t so tlXQ'ng PMt

thu6c van h6a 6c Eo. Nhung

tu'Qng nay deu la tu'Q'ng dll'ng,

du bt mat het chi tiet do vui

trong long dat cii thai gian nl't

dai, chung ta van nMn ra

duqc dang chung la khu6n

theo than cua m¢t cay go nhu

ｫｩｾｵ＠ ttrQng quanh nha ma

Tay Nguyen den nay ｶｾ ｮ＠ rat

ph6 bien.

TUQng go cua nguai Vi¢t

s6m nhat con l<;ti den nay ca bi¢t thu¢c thai Le sa, con l<;i i

la thu<)c tho·i M ac, tu· nhung

wang Tien nu· nh6 ､ｾ＠ trang

trf kien true 6 dlnh Tay Dang

va chua Ou·ang ｌ ｩｾｵ＠ (deu

thu¢c Ha Tay) den nhieu

tuqng l6n nhu nguai thuc

boac l6n hon ngnai thuc nlm

b¢ ttrQng Tam The chua Le Mat (Ha N¢i) va mot loat

WQ'ng Quan Am Thien Thu

Thien Nhan trong nhicu

chua. Tren ca s6 d6 d.c the

ky sau LUong go l<;t i cang

dtrQ'c phat ｴｲｩｾ ｮ Ｎ＠ chi den the

ky X IX m6'i phan nao

nhuang cho cho tuang dat. C6 ｴｨｾ＠ n6i ttrQng go phat

ｴｲ ｩｾｮ＠ lien ｴｾＬｾ｣＠ khong ｢ｾ＠ ngat

quang. Le Cao Lang trong

Lich tri e'u T!l-P k); c6 m¢t doan

chep ve ngay 25 thang 4 narn

Bao Thai 9 0 728 ): ''PI11 i /iiJu

wJ.no /enh rruvhz u]no: Pham 0 . . 0

CUC (jiiG/1 VQ dim OJ \'lfC

chieu de' va lam cac {/((lllg

Plu;lr d cac ciHia de' 'cdu pluic

rhz' cho phep dilng g6 lwv dd.

cMr khr3ng ､ｬＨｾ｣＠ to · ttWng Phdr hling ddt hay him tup

nhqtp cac fl{9llg khac hctng ddt. N {u ai dLing do'ng de' dtlc

tz(9ng rhz' phdi xin phep he'

tren. Lam v<7y Ia cot de' cho

dqo ｐｨｾｬｴ＠ d1((!C trong .wing··. Nhu vay tuqng g6 6 chua

( ｔｾ＠ CHi NGmEN (:(ru ｐｾｔｩｩ｜Ｉｃ＠ ｊｾＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭ ﾷ Ｘ＠

duqc nha nu6'c khuyen khfch. G6 da lam ｴｨｾｭｨ＠ tu<,mg tho. rue da phu cho no co hon thieng, thl duong nhu khong bj pha niia. chi khi chua chay thl tu:qng m6'i bj V<:t lay. ｨｯｾ｣＠chua d(>t thl tli'Q'ng bj am U'61 se chong hong.

Mot trono nhCrng hlnh . e

thuc M wqng thieng la ｹｾｭ＠tam. Ph<ln nay v6'i tuqng go timan ｲｩ ｾｮ＠ han tuqng lam bano de chat li eu khac. ngay c .

nay v6'i nhiing tuqng bi tr6c -;an rhl rhay ngay 6 lung co mic'ng go va nho. neu ｣ｾｹ＠ ra se c6 m()t 16 ､ｾ＠ do ｹｾｭ＠ tam. Chfmg ht:tn pho "tu<,mg go tron cu6i the ky XV (chua Phuoc Yen - Quang Tho, Quang Dien. Thua Thien -HucY' duqc thong bao 6 H¢i nghi nhl'i'ng phat bien m6'i ｶｾ＠khao co hQc nam 1994, cho biet trong lo lung tuqng c6 chua cac thu: Chi ngu sk. 31

dong ti en Trung Qu6c va m(>t ban kinh Bat Nha. Roi lai le khai quang ､ｩｾｭ＠ nhan va h6 than ｮｨｾｰ＠ tl1Q'llg rat trang trQng. ｙｾｭ＠ tam x-ong son phu ra ngoai se che kfn mieng g6 va nen kh6rtg ai bier gl niia. CLing the. ho than ｮｨｾｰ＠ tuqng xong Ia da moi tinh thlin nhan ｶｾｴ＠ ｮｨｾｰ＠ vao kh6i hlnh vat ｴ ｨ ｾＮ＠ tlr do ttr<,mg duqc yen vi m()t ch6, chi khi can thiet Him m6'i ｣ｨｵｹｾｮ＠ rO'i

thl phai ｬｾｵｮ＠ ｉ ｾＮ＠

Tuqng go co rruyen deu la tuqng tho, vl the hau nhu chi dUQ'G. lam bang go mft. Oic d6 tho bang go nhu hoanh phi, cau d6i, huang an, ngai, dai. bai vj ... sau khi tao dang deu san thep, vl the deu phai lam bang nhil'ng lo':li go u·a san nhu mft. ｶｾｭｧ＠ tam, doi. rna ... rna tuyet d6i kh6ng lam bano cac loai g6 ttr thiet c .

(dinh, lim, s€n, tau) tuy ben nhU11g l':li rat ky son, chi m(lt thO'i gia_n ｮｧｾｮ＠ se lam cho san bdng ra.

Cay mft thu¢c lo<;ti cay thieng, co nguon g6c tu trong van h6a An D¢ v6i ten gQi la Paramitsa, khi ｮｨｾｰ＠ vao doi song van h6a ｖｩｾｴ＠ Nam duqc gQi tat Ia mit. Go mft dung t':lc tLrQng, ｴｩｾｮ＠ khu6n dong oii.n va' lam nhieu do tho .

khac, min x6i nep dang cung

Anh: P.A.T

deu phai lot hi mft. M¢t so ngoi chua va dinh thai Mac Ｈｨｯｾ｣＠ mu()n han nhung co dung ｬｾｩ＠ m()t s6 thanh phan kien true thai ｍｾ｣Ｉ＠ thi chung ta thuong gap go mft. go mit lam c()t kh6ng bj ｭｾＺｴ｣＠ va t tCLI

tam. Nhu ｶｾｹ＠ xa xua go mft rat san, c6 nhiing rung cay to. Nhan dan ｖｩｾｴ＠ Nam bao doi u6c ao c6 "nha ng6i. cay mit". Trong mft kh6ng m<1y kinh te nhung thu¢c ｶ ｾ＠ tam linh, trong nha c6 cay mit

nhu c6 vt than che ch6'. CGng vl the nhil'ng cay mit lau kh6ng ra qua, mo sang Tet Doan NgQ (mong 5 thang Nam), gia dinh cho nguo·i treo len cay dong vai linh bon mit hua v6i nguoi clim que "danh" vao g6c ｲｾｮｧ＠ mua t6i .se sai hoa ､ｾｵ＠ qua ..

ﾷ ｾ Ｎ＠ 'cay mft gia duqc c16n roi

ｾＭＭＭＭＭＭＭ ＭＭＭ ＭＭＭＭＭＭＭＭＱＨ＠ ｔｾｃｦｬｴｎｇｈｉｅｎｃｕｵｐｾｔｈＨＩｃ＠ , )

dua ra ao lang sach se ngam vai thang. sau v61 len ､ ｾ＠ nai thoang gi6 cho de kho, cung phai 6 nai sach se. b6c vo r6i pha dt theo kfch thu6'c cua wqng. Neu than cay go vua ca tuqng thl nguoi thq chi viec deo b6 di nhiing ph&n thtra. neu tuqng !on qua ｨｯｾ｣ Ｇ＠

c6 nhfrng chi tiet nh6 ra nhieu (nhu the ray va nh<it Ia chan 6 the ng6i kict gia). thl phai ghep noi go voi nhiing m<)ng chot va danh goc tre gia de tao nen cot cua pho wang. lai gan son song vao nhiing cho giap noi· cho li en khoi. C6 khoi tuqng 6n d!nh roi thl tien hanh tac theo mau da c6 ｨｯ ｾ ｴ ｣＠ da thu<)c. hay sang tac theo hCrng cua ngh¢ nhan. Tuqng tac xong roi moi chuyen sang khau san thcp.

Tuqng nho trang tri kien true thuong de m<)c. nhung tuang tho du to hay nh6 deu · phai ..;an thep. Scm va thep Yang hay b<:tc ｬ ｾｵｮ＠ cho tuqng de;p n,rc ro. song d<)ng trong m6t truong n6i that tho cung, song con· c6 tac dL,tng lam cho tuqng duqc bao quan va bao du·ang tot. do am cua kh6ng khf va m'6i l(!Ql kh6ng tiep ｣ｾ ｮ＠ duqc voi loi go. ma bi ngan lai tu ben ngoai. Chfnh dicu nay da giup cho nhieu ruqng c6 da vuqt duqc thai gian 500 - 600 nftm de' den v6i chung ta. Nhi1'ng tu·qng

go san thep cua thai Mac va Le trung hung duqc bao quan trong cac chua deu con rat tot. va chAc chan se keo dai tu6i th9 nhieu nfra.

2. TtrQ'ng da. Da la chat lieu dich Lhi,fc

cua dieu khac, tuqng da c6 the de 6 trong nha ｨｯｾ｣＠ ngoai trai. it b! SI,f pha ho<:ti cua thien nhien. neu kh6ng b! con nguoi tan pha thi duang nhu la vinh dru. Ngay nay chung ta con tlm duqc nhling phac tltQ"ng da thai tien Slr va tuQ"ng da thai sa sii. Tuy nhien tUQng da Ccl truyen de ｣ｾｰ＠ 0 day Ia muon n6i den-.tuqng da vua va lon thu<)c ky nguyen Dan t(>c d(>c Lip tg chu xuyen suot d.c thai Ly -Tran - Le sa- Mac - Le truno . e

hung va Nguyen. Thai Ly con M l<;ti nhiing

tuqng da ca vua nhu cac tu'Q"ng nguai chim ｢ ｩ ｾ ｵ＠ dien nhac cu. va kh6ng ft tuqng co· Ion nhu tli'Q"ng Ph<H. tli'Q"ng Kim Cu·ang. tuqng. thu ... . gan voi cac chLla, trong d6 ｴ ｾｰ＠

trung la 6 chua ｐｨｾｴ＠ Tfch. Tuqng da thai Tran con l<;ti co ban ｬ ｾｴ＠ 0 ngoai trai g

1

iin voi .... ｾ＠

chua. Tren co so ay. thai Le trung hung voi d!a ban r(>ng va thai gian dai. cac Joai di tich cling phong phu han ca. thl tuqng da con M l<:ti khoi iuqng Ion han ca va cling phong phu han ca. Th0'1 Nguyen tuqng da ｴ ｾｰ＠ trung Ｑ ｾＱ＠

6 cac lang vua t<:ti Hue. Da trong tt,r nhien c6 0

nhi6u nai. nhat Ia nhilng ､ｾｮｧ＠ nui da Lrung diep 6 Hoa Blnh va Ninh Blnh. nhu·ng da Htm tuqng c6 ｴｾｰ＠ trung ｶｾＱＰ＠vai trung tam nhu vung nui Kinh Chtl (Hai Duong). nC1i Nh6i (Thanh H6a) \'3. nui Ngu Hiwh (Quang Naml. Dai Nam tlu,rc luc la cu6n '>LI'

chinb thli'c cua nha Nguyen cho biet thq da Quang Nam \'a thq da Thanh H6a da ｴ＼ｾ｣＠tuqng nguoi va thu 6 lang Gia Long. Tuqng Due Vua Mac 6 chua Hung Khanh (Hai Phong) ghi ro do nam nguai thq ('J Kfnh Chtl tC;tc. Qua cac van bia c6 con ｬｾ ｴ ｩ＠ lhl ngoai thq da 6 cac trung tam tren. nhieu nai khac c6 nui da cung c6 thq ｣ ｨ ｾ ｭ＠ da. ngay d nhCrng thq due dong 6 D<:t i Bai (Bile Ninh), thq cham g{)

lii.ng me) va thilnh bac ki en . 6 Hong L1,1c va Lieu Trang true. Thai Le sa ben cC;tnh (Hai Duong) cling deu biet

ｴｵ ｱｮｧ ｾ ､｡＠ 6 cac lang m<) thu(>c ｌ｡ｴｾｬ＠ San cOng c6 m(>t so 6 trong chua. Thai M<,tc wqng da duqc mtta, nhat Ia v6i ｬｯｾｴ＠tuqng ·chan dung 6 m<)t so

cham da. Nha nu6c Le trung hung cling c6 nhfrng co quan chuyen ch<:tm da g9i Ia The:tch CI,!C, Cohg Tlwch cue. Bc:t Th<:t-ch Cl,IC. Ban Thach cue.

( ' .. ＺｲＮｐｾｊｩｦｎＦＤｩｾ･ｦｮＮｊｊＭｕｩＧｦＮｊＱＹｾ＠ .:()r---------------0

Thq da 6 nhfrng Cl;lC nay

chuyen khik bia nhung ding

t<:tc tuqng.

1119" da Kfnh Chu gan v6i

nui da Duong Nham c6 ーｨｾｭ＠

chat tot. Thq da An Ho<:tch

gan v6i nui da Nh6i ·"san

ｮｨｩｾｵ＠ da dep, la sim ｶｾｴ＠ quy

ci:ta moi nguai, sac 6ng anh

nhu ng9c lam, chat biec xanh

nhu kh6i nh<:tt". Da 6 nui

Nh6i c6 da xanh m<:tch day,

th6 mtn: thtt trong; da do rat cling, hiem guy; da den mach

nh6, ran va gion; lai c6 da

van may h6ng, van may den,

vang chanh; ph6 bien Ut da

xam 16m dam trang dung che

tac nhfrng d6 ｶｾｴ＠ 16n. Nhfrng via da tot duqc thq da che

thanh nhfrng tcim 16n ､ｾ＠ che tac. do d6 c6 ｴｨｾ＠ lam tuqng

16n nguyen kh6i nhu tuqng

. ｐｨｾｴ＠ va ca.c tuqng thu 6 chua

ｐｨｾｴ＠ Tfch (Bac Ninh), tuy

nhien ､ｾ＠ tan dt,mg da ciing c6 khi chap m9t so chi tiet (nhu

strng tnlu, tai ｮｧｾ｡ＩＮ＠

Tuqng da ngoai trai doi

khi c6 6 chua, nhung ph6

bien la 6 cac lang m¢, ｴｲｾ｣＠

tiep chiu SlJ' tac d9ng cua thai

tiet, lu6n duqc chieu sang w nhien, Vl vay khong can SO'n

thep, cu ､ｾ＠ mau da w nhien

danh chac, rna t6 san thep

ciing de b! long tr6c.

Tuqng da 6 trong nha, du

la tuqng PMt, tuqng B6 tat,

tuc;rng Hau ... tuy nai ､ｾ＠ m¢c

hay san thep rue r6'. Tuqng

PMt chua Ngo Xa von 6 thap

Chuong Son mang xu6ng,

tuqng PMt chua Huynh Cung

(Ha N9i) c6 phong each

tuc;rng thai Ly, khong ro

nguyen g6c the nao nhung

ｨｩｾｮ＠ t<:ti d€u duqc son thep.

Tuqng ｐｨｾｴ＠ The Ton chua

ｐｨｾｴ＠ Tfch cling thuoc thai

Ly, nay ､ｾ＠ ffiQC 19 r6 cac

mang khoi va duang net tren

da, tron lang, mtn mang den

6ng a, chi tiet deu I¢ ro v6i

ve ｣ｨｵｾｮ＠ ｭｾ｣ Ｌ＠ song theo bia

ky th1 nguyen xua "minh vang", c6 nghi'a duqc thep

vang rong toan than, theo

dung nhu quy tu6ng cua

ｐｨｾｴＮ＠ Ban dau tuc;rng ､ｾｴ＠ trong

thap ｐｨｾｴ Ｌ＠ ｶｩｾ｣＠ san thep la

can thiet ､ｾ＠ tuqng phan

quang rna nhu phat sang,

huyen ､ｩｾｵ Ｌ＠ thieng lieng;

nhung r6i thap d6, tuqng c6

thai ､ｾ＠ rtgoai trai, c6 thai ､ｾ＠

trong nha, do t<ic d9ng cua

thai tiet rna bi bong dan 16'p

san thep. Thai Mc:t.c va Le Trung Hung, khong chi

tuqng PMt rna nhieu tuqng

B6 Tat nhu Quan Am T9a

Son, nhieu tuqng Hau nhu

Thai hoang thai ｨｾｵ＠ Vii Th!

Ngoc Toan, ba chua Ml;la

Tran I Trinh Th! Ng9c Am, ong Nguyen Cong Trieu ... c6

ｴｨｾ＠ da son thep nhieu Ian vao

nhieu thai gian khac nhau,

rna Ian son thep cu6i con den

nay van dang lam cho tu<;mg song d¢ng hon.

Tuqng da muon son thep dan gian hon tuqng go, vl ban than cot tuqng da hoi'm

chinh, l<:ti ran nen khong can den cac khau dau nhu b6 va hom.

Tuy nhien, do da la ch;it

ｬｩｾｵ＠ dfch thuc cua dieu khac,

､ｾ｣＠ ｢ｩｾｴ＠ la d6i v6i dieu khac ngoai trai. va ngay nay chUng

ta dang c6 ke ho<:tch xay

dl!flg cac tuqng hoanh trang,

nhat la xay dl,ffig cac tuqng

cong vien, th1 ｶｩｾ｣＠ h9c ｴｾｰ＠

tuqng da ngoai trai cua cha

6ng XUa la rat can thiet, tl;lC

r6i ､ｾ＠ m9c b9c 19 r6 chat da

danh chac.

3. Tm;mg dong. Tuqng d6ng 6 ｖｩｾｴ＠ Nam

c6 lich sir lau dai. Thai Hung

Vuong di!Jlg rtu6c dau tien

con ､ｾ＠ ll;li khong it tuqng nho

bling d6ng. Theo thu ttch thai

Ly rat chu tr9ng due tuqng

d6ng, ､ｾ｣＠ ｢ｩｾｴ＠ phai ｫｾ＠ den b¢

"Tu d<:ti khf". trong bon khi ｶｾｴ＠ bang dong ｣ｾｲ｣＠ 16n

(chuang Quy Dien ｮｾｮｧ＠

khong ｴｨｾ＠ treo n6i, thap Bao

Thien 30 u\ng cao vai muai truqng c6 tuqng nguai tien

bung mam ng9c 6 tren dinh

､ｾ＠ hling moe ng9t, vac chua

Ph6 Minh hay PM L<:ti nguai

c6 ｴｨｾ＠ chl;ly dua quanh ｭｩｾ ｮｧ＠

va ｐｨｾｴ＠ Di Li,ic chua Quynh Lam cao t6i 6 truqng = 18m6)

da c6 hai pho tuqng la Tien va ｐｨｾｴＬ＠ rat tiec tat·ca ､ｾｵ＠ bi q·uan Minh pha crdau the ky

XV. Oic the ky sau d6, dat

nu6c d(>c ｬｾｰ＠ tra ｬｾｩＮ＠ pMt tritin rna r(>ng vao Nam va

chfnh ｱｵｹｾｮ＠ trung uong n&m

chae mien nui, cac mo d6ng

duqe khai thae guy mo, thi

chae ｨｾｮ＠ cung v6i ｶｩｾ｣＠ due tien va due chuang, nhieu

tuqng Than, tuqng ｐｨｾｴ＠ cilng duqc due. 6 day ngoai viec

dan dia phuong tlf d(>ng hung

cong chua quyen g6p due chuang -va tuqng cho chua

Umg, con c6 d. sv can ｴｨｩｾｰ＠

cua Nha nu6c tren d. hai mat la thuc ､ｾｹ＠ va ｨｾｮ＠ che. v e

thuc ､ｾｹＬ＠ ｣ｨｾｮｧ＠ ｨｾｮ＠ nam 1737 chua Trinh bat cac quan

gop d6ng theo pham ｴｲｾｴ＠ dti due tuqng PMt chua Quynh Lam. Nlnrng co ban Sl! can

ｴｨｩｾｰ＠ cua Nha mr6e la ､ｾ＠ h<;1n che. Neu ｬｾｮｨ＠ cua chua Tr!nh

nam 1728 m6i chi guy dinh ·"dung d6ng ､ｾ＠ due tu9ng thi phai xin phep be tren", thi

khi tien Iehan hiem da c6

nhieu ｬｾｮｨ＠ thu d6 d6ng ､ｾ＠lay dong due tien:

- Nam 1740 vua Le ｈｩｾｮ＠

Tong vua len ngoi da ｨｾ＠ ｬｾｮｨ＠

bien thu H(y chuang, khanh

(va c6 ｴｨｾ＠ ca tuqng d6ng?)

trong cac chua tho ｐｨｾｴ Ｌ＠ dem nap ､ｾ＠ due tien.

- Nam 1776 qufm Le -

Trinh tien danh Dang Trong cua chua ｎｧｵｹｾｮＮ＠ sau khi

chiem duqc ｔｨｵｾｮ＠ H6a, ｣ｨｾｮｧ＠ nhfrng thu sung da r¢ng nong khong dung duqc

cung d6. d6ng va tam d6ng,

rna con thu ca dinh to, ｶｾ｣＠l6n, thung 16n tu 7-8 thu6c,

cao 3-4 thu6c, ｮｾｮｧ＠ 700-800

can tra xuong. deu pha due tien.

- Nam 1787 vua Le Chieu

Thong vua len cam quyen da

ｨｾ＠ ｬｾｮｨ＠ thu vet het tuqng dong (va ca chuang, khanh

nli'a) a den chua cac 19 dem ve kinh do ､ｾ＠ due tien "Chieu Thong thong bao".

- Nam 1813 vua Gia Long

cam nhan dan Bac Ky xay dt!ng chua quan cling v6i

ｶｩｾ｣＠ due tuqng due chuang.

Sang dai Minh ｍｾｮｧ＠ va ｔｨｩｾｵ＠ ｔｲｾ＠ c6 doi xu r(>ng rai

hon v6i ｐｨｾｴ＠ giao, nhung sau d6 Tt! Due lq.i cho nhcic ｬｾｩ＠

ｬｾｮｨ＠ cam cua Gia Long. Tuy nhien. trong thvc te ｬｾｮｨ＠ cam tren ft ｨｩｾｵ＠ qua, du6i thai

ｎｧｵｹｾｮＮ＠ chuang duqc due lien ll;J.C Va tuqng d6ng cilng c6 due.

ｎｧｨｾ＠ due d6ng c6 Itch su xa xua, tu thai Hung Vuong

da ､ｾｴ＠ dinh cao v6i ｶｩｾ｣＠ due nhilng tr6ng d6ng Dong Son

. rna bf ｭｾｴ＠ chua duqc kham

pha het. Den thai Ly, theo

truyen thuyet, nghe due d6ng

duqc ｰｨｴＬｾ｣＠ hoi va ､ｾｹ＠ len

dinh cao m6i. Nhieu trung tam due dong thai xua ｶｾｮ＠

con den nay nhu De Oiu (Bac Ninh), Dong Mai (Hung Yen), Ngil Xa (Ha N¢i).

phuong Due (Hue}, Tra Dong (Thanh H6a) ... Oic trung tam

tren deu c6 chung m¢t ky ｴｨｵｾｴ＠ due dong, trong do due

tuqng thu(>c ｬｯｾｩ＠ kh6 vl tuqng

c6 cau ｴｾｯ＠ phuc t(;lp va tae pham phai e6 than thai song d¢ng.

Muon c6 tuqng dong. tru6c het phai c6 tuqng mau bang dat, tU d6 rna t<;lO ra khuon "m(>t" (tlt'c .khuon chi

due mot lan). Khuon Htm bang dat nhtm.g phai duqc

pha che them trau. b¢t than trau, b(>t s(;ln ｣ｨｾｵ＠ ll.ra, giay d6

va gia cong dn ｴｨｾｮＮ＠ Khuon

ngoai la bia, khuon trong.la thao. Y6i tuqng, khuon phili

g6m nhieu mang ghep lq.i. Khuon phai duqc say roi l<;li

duqc nung chtmg I 000" ､ｾ＠khi r6t nu6c dong vao thi khong va va khong co. Khi Hip rap khuon, gifra rhao va bia duqc dat rai rae nhilng

con ke ｢ｾｮｧ＠ kim lo<ti ､ｾ＠ gifr thao ｮｾｭ＠ dung vi trf trong bla. V 6i tuqng viia thl ､ｾｴ＠

.khuon nguqc theo d¢ doc

tuqng, r6t dong tu chan hay lung tru6c, nhtm.g v6i tuqng ·

l6n qua ca thi phai ､ｾｴ＠ khuon

xuoi chieu. Khi r6t dong vao thi con ke chay tan va hoa

( TPCHiNGBJENci:ruPs..;.THC)C )t----:---------------JB

nam .· 1595. Tuqng Tran VG 6 ､ｾｮ＠ Quan

Thanh (Ha N¢i)

due nam 1677 va 6 ､ｾｮ＠ thon

.NgQc Trl (ten cu: Cu Linh -

Ha N¢i) kh6i cong nam 1788 den mi.m 1802

m6i due xong ､ｾｵ＠ thu¢c lo<;ti 16n qua ca v6i mue d¢ ngang nhau cao chtrng 38ocm va ｮｾｮｧ＠

4000kg. Tuqng ｐｨｾｴ＠ A Di Da 6 chua Than

• Tuqng Phat T6 chua Tay Phuong Anh: D.C.D Quang phu<mg

vao nu6c dong. Due tuqng Ngu Xa (Ha N<?i) due nam 16n phai nau dong trong 1952, rieng tuqng. cao 39Ym

nhieu noi v6i thai diem nhen ｮｾｮｧ＠ 12.300kg, l<;ti them toa li:!'a phai tinh toan ､ｾ＠ khi r6t sen 96 canh lam ch6 ngoi cua lien tl.,JC Yf:lO khu6n a ｮｨｩｾｴ＠ d¢ tuqng ｮｾｮｧ＠ 1600kg, tat ci\. t6i

6n dinh. De ngu<?i. pha gan 14.000kg vuqr xa nhfing khuon lay tuqng ra sua cho tuqng dong c6 ｴｲｵｹｾｮＮ＠ B¢

ｨｯｾｭ＠ chlnh. tuqng Tam Thanh thai Ly Tuqng do.ng thai Le trung (Khong L¢ 1 Minh Khong,

hung va Nguyen con ｬｾｩ＠ Tu ｄｾｯ＠ ｈｾｮｨＬ＠ Giac Hai) 6 khong ｮｨｩｾｵ＠ nhung cung chua Trung Hung thon La khong qua it 6i. ｂｾ ｮ＠ c<;tnh Phu (Ha Tay) duqc due du6i

ｮｨｩ ｾ ｵ＠ tuqng nh6 Thfch Ca Sa thai Nguyen trong the ngoi Sinh chi cao chung 30"m, con

c6 nhfrng tuqng 16n va rat

l6n. S6m nhat la tuqng Thanh Gi6ng cao 205"m va doi ngt,ra

cao 195""' a ､ｾｮ＠ Thanh Nhan

ｨｵ ｹｾｮ＠ S6c San (Ha N¢i) due

ngai tha chan xuong, cao chung IOO"m (rieng than cao

chtrng 76"m). Tuqng Ng9c

Hoang chua Phap Van lang Nanh (Ha N¢i) cao 85"m,

mang phong each thai. Le

trung hung, 6 the ngoi ngai. ca tuqng, mii va ngai ､ｾｵ＠bang dorig ...

Trong quan ｮｩｾｭ＠ xua, dong la ｭｾ＠ vang c6 tfnh thieng, do d6 tuqng dong ､ｾｵ＠

la tuqng tho, duqc ､ｾｴ＠ 6 nhung khong gian thieng

li eng rna ai chiem nguang

cung deu het sue kinh dn. Nhfrng tuqng nay c6 khi M nguyen mau dong thau, nhung cling c6 khi hun gia dong den, ｴｨｾｭ＠ chi san thep

ra ngoai che lap chat ｬｩｾｵＮ＠Ngay nay tuqng dong ｶｾｮ＠

duqc due, chAng ｨｾｮ＠ tuqng Bac Ho do tlnh Vinh Phu ､ｾｴ＠HTX True San due sau khi Ric di xa, cao 220"m ｮｾｮｧ＠

800kg. M¢t so nha van h6a dang duqc H¢i Sir h9c to chuc quyen g6p tung " giQt dong" va da tien hanh due

tuqng Ho Chu Ttch ban than (chu yeu la dau) duqc m¢t so.

Nhfrng tuqng dong trong thai m6'i ､ｾｵ＠ de nguy?n ｨｯｾ｣＠ chi hun, giu va khAng d!nh chat

ｬｩｾｵ＠ quy gia. V ｩｾ｣＠ san thep len tuqng

dong, do . cot da on d!nh va -

ben han cii cot da (kh6 bi slrt me), nen quy trinh san cling bo qua cac khau 16t va b6 hom, nhung phai san phU nhieu lap de tl;lO d¢ day cho

vang ｨｯｾ｣＠ ｢ｾ｣＠ bam khi dan. ｖｩｾ｣＠ san thep len tuqng dong (cung nhu len tuqng da) hoan

ｴｯｾｭ＠ kh6ng nham va ciing kh6ng c6 tac dt,mg biw quc'm,

nhung ve ｭｾｴ＠ tarn linh c6 phlin ton them sv linh thieng cua nhan vat.

4. Tut;Yng dat. Dat la thu ｶｾ ｴ＠ li¢u san

nhat, tu thai do da m6'i nguai

ta da biet nung do g6m, va

cung v6'i do dung thuO'ng

ngay hAn da biet lam tuqng dat. Ngay nay chung ta van con nhfrng tucmg dat nung

nh6 til' thai sa Slr. Den khi dat

nu6'c d<?c hlp, trong cac di tfch thai Ly hAn dat nung da

tham gia vao kien true va trang trf , rna ngay nay con

tlm thay m<?t (t tuqng nho

ｨｯｾ｣＠ phien dot,tn cua n6. 6 thai Tran cling the. Nhfrng

tuqng nho bang dat nung thai Ly - Trlin nhieu khi con duqc

trang m¢t 16'p men xanh ra ngoai.

Ngoai tuqng ､ｾｦｴ＠ nung con

tuqng dat set dap. VI sv kern ben vfrng, nhat la khi ｧｾｰ＠nu6c se bi mun ra, nen

kh6ng the ､ｾ＠ ngoai trai ' phai luon a ttong nha. Tuy the

tuc;1ng dat v<ln hut <im m<_tnh, va nhat Ht khi nha ｢ｾ＠ d¢t thl

tuqng dat b! de dQa nhat, vi the wqng dat tho deu duqc

san phu, ､ｾ＠ vua tl:\0 l6p v6

bii.o ｶｾ＠ vua gc;1i sv linh thieng

Ｂ､ｾ＠ la hon dat, vat len 6ng

Bl,lt". Ma du ·c6 san phu,

tuc;1ng dat ciing khong ｴｨｾ＠

NGUYEN VAN THQ

Them nhUng doa sen (Kinh tt;tng nhftng nguOi vi lj do gi ma khong chap duf!c

hay li ｐｨｾｴ＠ va khong lhlfc hi¢n dUf!C bu6"c di hanh thie'n)

*** Hanh thien chan bu&, thdnh thdi Thudng nguiJi khuye't t¢t dung ngo'i khong yen BO.n tay toi chiip bup sen Thucmg nguiJi v¢n tui t¢t ｮｧｵｹｾｮ＠ aoi tay Toi xin thay nhitng ban tay Budc chan cho nhitng ngltdi rdy ltdc mong D(it chan trdi r9ng tinh thltdng Tudng lai trcii da't moi truiJng nhan sinh Khong con tan h9-i aao binh De' them nhitng bltdc in hinh hoa sen De' trong buo'i ll tam ｴｲｵｹｾｮ＠Them ban tay nd hudng sen ng9t ngao.

* Quan 2 b1m tay m'inh la bup sen va moi bu6c chan han.b ｴｨｩｾ ｮ＠ Ia m¢t hoa sen in h'inh tren ｭｾｴ＠ dat.

ton t<.'li lau dai nhu tuc;1ng g8,

tuc;1ng da. Ngay nay duang

nhu kh6ng con tuqng dat the ky XVII ve tru6'c.

ｍｾ｣＠ du nam 1728 nha nu6c cam lam tuqng bang dat ､ｾ＠ tranh Sl! t<.'lp nham, tl:\o cho ｐｨｾｴ＠ di¢n trong sang. Nhung nhfrng tuqng dat phu

san cua the ky XVIII - XIX con den nay l<.'li rat nhieu. Vi thai gian ay each nay chua

xa, gia thanh tuqng re c6 ｴｨ ｾ＠

lam duqc nhieu han ｨｾｮ＠ cac tuQ"ng g8- da - dong. Chung

ta ｧｾｰ＠ tugng dat phu san trong chua doi khi la tuqng

ｐｨｾｴＮ＠ tuqng Bo Tat (nhat la

Quan Am TQa Scm, Quan Am T6ng Tu), nhung ph6

bien la tuqng La Han gom

18 vi, tuang Diem V uang 10 vt, tuqng H<? Phap 2 vi. nhieu tuqng T6 chua, tuqng

ｈｾｵ＠ ... Nhung hi¢p thq bier tl:lc

tuqng go thl cling biet dap tugng dat va sau d6 phu san.

Tuqng dat dap,ngugc vai chu

trinh tl:\c tuqng g8 hay da,

dap tir cot ra v6. Nguyen ｬｩｾｵ＠ chfnh a day

la dat set, c6 them cac phl,l gia la nu6'c v6i, nhl,fa cay,

ml:\t mun cua nh6, v6 trau, giay b6i, re si ｨｯｾ｣＠ dua d<;ti ...

( T,P CHi NGRIEN Wu ｐｾｔｉｉｃｊｃ＠ ＩｾＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＸ＠

Dat set co a ｫｨｾｰ＠ noi, chi

can dao Hiy het dat canh tac la den dat set, tuy noi rna co

cac mau khac nhau do lt:J.p chat oxit sat, oxit mangan va de chat hfru co. Khai thac dat set lam tuqng phih chQn nhfrng noi dat sl;lch, tranh cac ue te;tp. Dat lay tu "mo"

len ､ｾ＠ kho, ､ｾｰ＠ nho thanh

b¢t, sang IQC bo sc:m. khi thanh b9t min moi duqc. Khi ､ｾｰ＠ tuqng, b¢t dat set phai tr¢n voi cac phy. gia. Nuoc

voi eta l9c b6 ｣ｾｮ＠ dung ､ｾ＠nhao b9t dat, co ｴｨｾ＠ cho them nhl,l'a nhfrng cay c6 vi

､ｾｮｧ＠ vao mroc voi, nhu the se tang de? ket dinh cua dat set bot. chong moi ffiQt, ' l<:ti khu mau cua cac oxit ､ｾ＠ trb nen tdng ra. ｍｾｴ＠ vii n duqc tr()n vao vfra xay se cho thu ho co d9 dfnh va ran rat cao,

gia day no lam cho b9t dat set them deo, va khi kho no

ngan de? h(tt ｾｭ＠ lam cho

tuqng khong bi mun. Giay ban nhoi vao, dat set se dai

hon, x6p ｾｯｮＬ＠ gifr de? ｾｭ＠ lau

khi gia cong nhung khi tuqng kho l t:J.i d6' nth. Mun eva va VO trau pha vao se

lam cho dat set xop, khi kho

it ｢ｾ＠ co nth. ｒｾ＠ si hoi,lc sqi dua lan trong dat se niu keo

cac b9 ー ｨｾｮ＠ lam cho ｴｯｾｭ＠ ｴｨｾ＠

ｧｾ ｮ＠ bo thanh khoi ｣ｨｾ｣＠

chan. Ty Ｑ ｾ＠ nguyen ｬｩｾｵ＠ lam tuqng sau khi da pha che

gom 70% dat set va 30%

phy. gia, tat nhien u6c tinh

thea thl,!c ｮｧｨｩｾｭＮ＠ khong

hoan toan ｣ｨｵｾｮ＠ xac.

Cong ｶｩｾ｣＠ diiu tien la dl,!a theo khoi tuqng dinh dap a tu the dt1ng hay ngoi rna dung tre gia ngam, che thanh

tung thanh hay dmh go mit ngclm, boc VO, phoi kho, cai lien ket voi nhau va bu()c

bang ｲｾ＠ si hoi,lc sqi dua cho

ｴｨｾＮｭｨ＠ hlnh be? xuong. Sau do dung hon hqp dat set ｬｵｹｾｮ＠

dap thit vao be? xucmg dan tung lop, cho den khi co

duqc khoi hlnh co ban dung vfrng thl tl;\m dung cha cho no kho dan ｴｨｾｭｨ＠ khoi dong

､ｾ｣Ｎ＠ On dinh phiin ben trong roi l<;ti tiep ｴｾＺｾ｣＠ dap nhfrng khoi l6n, khoi phy. va cac chi tiet. Xong roi thl u cho kho dan dan ､ｾ＠ tninh sl,! co ngot

d<)t ng<)t ､ｾ＠ gay r(;ln nth. Khi tuqng ca ban eta hoan ｴｨｾｭｨ＠

thl nguoi thq lam nhfrng cong doe;tn gia cong cuoi cung cua cot tuqng la gQt, tia cac chi tiet, danh bong ca.c mang khoi.

Xong phiin tt:J.O cot roi, ｶｾ＠m;)t dieu kh<ic tac ｰｨ ｾｭ＠ eta hoan thanh. Nhung vi la

tuqng tho phai duqc san phu

len khap mi,lt ngoai pho tuqng: Quet mong len tuqng, it nhat ba lop son cho bong, neu can (tuqng ｐｨｾｴＩ＠ thl thep

vang hoi,lc b<;lC roi quang dau

ra ngoai se t(;lo duqc d<) sang ong a, f1!C r6', quy phai.

Ngay nay sau mot thai

gian chua Umg bi tha noi, nhieu tuqng cu bi hu h<;1i. tu ngay dat nuoc doi moi, di tich duqc phy.c hoi thl rat nhieu tuqng duqc lam moi,

phan l6n bang dat roi scm phu theo kinh ｮｧｨｩｾｭ＠ xua la rat quy. Nhung rat tiec, voi nhieu

nguyen nhan khac nhat,, thuang khong dc,tt dli"Q'C chat

luqng nhu tuqng co truyen. 5. Tuqng may tre dan. Tuqng cot bang may tre

dan khong nhieu va xuat

ｨｩｾｮ＠ mu()n khoang cuoi the ky XIX dau the ky XX, nhat

Ia voi nhfrng tuqng hay di chuyen, can ｮｨｾ Ｎ＠ Tren thl,!C te, tuqng ngiJa tho a m()t so dlnh, cten va chua co tho Thanh, thuong lam bang

may hoi,lc tre dan r6i phil san day ra ngoai, nhat la cac

khau dliu nhu nai, bo, hom. Nuoc scm day min khien tuqng nhu lam bang go min nu()t. Tuqng ngiJa nay, ngay h9i duqc keo ra theo dam ruoc, xong lt:J.i dua ve yen vi m()t cho.

Nhu ｶｾｹ＠ phcln lo<;1i theo

chat lieu ､ｾ＠ lam hon ca, ai cung co the tien hanh duqc,

nhung ·lt:J.i cho biet ky ｴｨｵｾｴ＠､ｾ＠ noi ket dieu khac vao

tuong lai. (Con ni7:a).

ｾＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭ ＭＭｾ ｾｾｾｾｾｾｾｾｾｾ Ｉ＠

mJ1j rndiD ｾＴＭ ....... ｾ＠ rnnrr cmru 0 £>0 CONG £>!NH

1. ｄｾ＠ nhat Thanh M:iu Lieu Hanh:

Huyen ｴｨｯｾｩ＠ hay ｬｾ｣ｨ＠ sil

ｔｲｵｹｾｮ＠ thuyet ｫｾ＠ rtmg: Ngay 15 thang 8

Va, du la m¢t nhan ｶｾｴ＠ lich st'.r c6 ｴｨｾｴＬ＠ c6

khai sinh ｣ｾ＠ ｴｨｾ＠ thl Thanh Mau Litu Hanh

cfing van la m¢t nguai v6i ｮｨｩｾｵ＠ huyen tfch,

nam Bfnh Thin (1557) nien ｨｩｾｵ＠ Quang Bao · m¢t nhan ｶｾｴ＠ cua ｨｵｹｾｮ＠ tho<;ti. Khong biet ba

thli' 4 dai ｍｾ｣＠ Phuc Nguyen (1546-1561 ), duqc phong Mau tu bao gia chi biet rang 1u

ong ba Le Thai Cong a Hmg An Thai ｨｵｹｾｮ＠

Thien Ban tran San Nam ｈｾ＠ (nay la xa Ki m

Thai ｨｵｹｾｮ＠ V1;1 Ban tinh Nam D!nh) sinh h<:t

duqc m¢t nguoi con gai ､ｾｴ＠ ten la Le Th!

ThAng t1! Giang Tien . Nang von la ｄｾ＠ nhi

tien chu Quynh Nuang chon thien dlnh vi

lam me chen ng9c rna bi day XUong ｨ ｾ＠ gi6i

thac sinh trong gia dinh l19 Le. Gmg 16n

nang dmg xinh dyp ｴｵ ｹｾｴ＠ tnin, thong minh

ham h9C, ､ｾｭ＠ hay mua deo. Nam 18 tu6i lay

chong la Tran Dao Lang sinh h<;1 duqc hai

con: m¢t trai, m¢1 gai. Nam 21 tu6i nang

quqc g9i ve trai. R6i vi nh6 ch6ng con da

diet nen thuqng de da cho nimg ve h<;l gi6i

v6'i danh hieu ｌｩｾｵ＠ ｈｾｮｨ＠ cong chua. Sau khi

sap ､ｾｴ＠ nha cua yen 6n, san c6 tai phep trong

tay, nang rong ru6i khap nai, treu ghyo ke

nay, gia an choke khac. C6 khi la co gai dyp

th6i tieu du6'i anh trang. Khi ｬｾｩ＠ la ba gia tl,l'a

ｧｾｹ＠ true ben duong. Nguoi nao c6 thai d¢

cqt nhii, YO le se bj trung phat. Nguoi nao

kfnh tr9ng, d u phuc se duqc giup dO'. Nang

da tung trung tri m<?t hoang tl:r born xam ben

deo Ngang, ｴｾｮｧ＠ nha vua m¢t chiec hai theu

khi vua ve tham que nang a Yl;l Ban (h¢i Phil

Giay c6 le c6 ten tu sau su tich nay).

may tram nam ｱｵｾ＠ Mau da di vao tam thuc

nguoi ｖｩｾｴ＠ nhu m¢t ba my khoan dung, do

luqng, m<)t ba illy day long vi tha Va nhan ttL

Due Thanh Tran ｴｲｩｾｵＭｑｵ ｯ｣＠ cong Tiet che

Hung di;to D<:ti vuang Tnin Quoc Tuan va

Thanh Mau ｌｩｾｵ＠ H<:tnh duqc nhan dan g9i

m¢t each than thuang la Cha, My

TMng Tain gi6 Cha

Thang Ba gi6 Me

2. Kien true

Phil Giay thu¢c d!a ｰｨｾｮ＠ xa K im Thai

ｨｵｹｾｮ＠ V1,1 Ban tinh Nam Dinh la quan the

gom 16 di tich l!ch sir kien true thO'- Mau

Lieu H<;tnh. Nai day duqc nguoi doi coi ta " chon t6", la "thanh d!a" cua Dao Mau ( 4)

ｖｩｾｴ＠ Nam v6i phu Tien Huang, phLt Van Oit,

､ｾｮ＠ Ong Kh6ng, den Thuqng (tho ｄｾ＠ nhi

Thanh mau Thuqng ngan-nguO'i cai quan

Nh<:tc phil), den Gieng (tho ｄ ｾ＠ tam Thanh

Thoai-nguoi cai quan Thoai phu), den Cong

d6ng, den Vua cha, phil Khai thanh, phu T6,

chua Tien Huang, chua Long San ...

Den Thuqng nam tren ng9n nui Tien

Huang tho Mau Thuqng nglm. Phia Nam den

Thuqng, tren m¢t qua d6i nho c6 ngoi chua

c6, tren c6 cay huang ｢ｾｮｧ＠ da Ｈ ｫｨｾ｣＠ kinh

( ｔｊＩｊ＾ｃｉｉｩｎｾｾｬｩＢ｣ＨｲｕｰｬｦｩＡｈｾ＠ , )1-------------------18 noi duang the); Thanh ph1;1 ' Thanh ｍｾｵ＠ (cha my· de cua

· Anh: PAT

ｌｩｾｵ＠ ｈｾｮｨＩ Ｎ＠ Cung ｄｾ＠ nhi duqc trang hoang l¢ng Hiy, la

noi tho Khai sinh Thanh ーｨｾＺｾ＠

Tran Quy Cong, Khai sinh

Thanh mau Tran mon chinh

that va Tran Dao Lang ( cha

ｭｾ＠ chong va chong Lieu

ｈｾｮｨＩＮ＠ Hai cung ｄｾ＠ tam va

ｄｾ＠ tu cling duqc ｣ｨｾｭ＠ kham

tinh xao v6'i nhfrng buc cua

vong, cu6n thu, cau doi, · ､ｾｩ＠

w ... cua cic vi tien si, doc hqc

b<ii kinh. Ngoai ra cac nha cung ｐｨｾｴＩ＠ duac xay dung tu dau the ky thu

18 va cay thap 14 tang v6'i phong each kien

true mang dam dau an cua nha ｎｧｵｹｾｮ Ｎ＠ Gan

nui Tien Huang con c6 ､ｾｮ＠ tho Khong L¢

Thien su, nhan dan thuong gQi d6 la den Ong

Khcing va m(>t s6 di tich khac lien quan tcri

viec tho Thanh ｍｾ ｵ＠ .

Phu Tien Huang duqc xay dt,tng tu thai Le

Canh Tri (1663-1671). Tnii qua nhieu l<in

( ､ｾｩＩ＠ trung tu. t6'i nay phu bao gom 19 to a v6'i 81 gian nho quay ｭｾｴ＠ ve phia Tay Nam,

hu6'ng ve day nui Tien Huang. T ru6'c phtt c6

m(>t ho lcrn (5) va l"l!Qt san r(>ng, c6 ba toa

nha ､ｩ ｾ ｭ＠ hang ngang hai t<ing. mai tach. D<ly

la toa PhLrong du-noi don khach hanh huang,

c6 cau true can d6i, duqc ｣ｨ ｾｭ＠ 'kham hai

hoa.

Phu gom 4 cung: Cung ｄｾ＠ nhat tho Tam

toa Thanh ｍｾ ｵ＠ (c6 nha nghien cuu cho rtmg

d6 chi Ia hlnh anh cua M<lu ｌｩ ｾ ｵ＠ ｈ ｾｮ ｨ＠ khi

quy y thea Phi!-t, luc la m¢t Tien nil' giang

tran va khi lai hoa thcln thanh m(>t thieu nit

bia, nha khach, nha kho ... ｴｾｯ＠ thanh loi " n¢i

trung thiem, ngo<,ti chit qu6c" (6) rat be the,

ngo<:tn ｭｾＺｾ｣ Ｎ＠

Phil Van Cat duqc xay dlfng tren m¢t khu

dat r(>ng tren m(>t hec-ta, ｭｾｴ＠ quay ve phfa

Tay Bac. Phu cung duqc bo trf theo ｫｩｾｵ＠ "n(>i

trung thiem, ｮｧｯｾｩ＠ chit quoc", la noi h¢i ｴｾＺｾ＠

cua m6t guan ｴｨ ｾ＠ kicn true uy nghi l(>ng ｬｾｹ＠

v6'i 7 toa, 30 gian l6'n nho, c6 ho ban ｮｧｵｹｾｴ Ｎ＠

ben ngoai la ngq mt'm, gifra ho la nha Thuy

lau, 3 -gian, mai cong v6'i cau da xanh duqc

thiet ke cong phu tlr vien da dn guy ghep

m6ng, ｨｾ＠ thong lan can vcri cac ho(/. tiet tlr

linh (long, Jy, guy. phuqng), tu quy (tung,

true, cue, mai) cho clc'n hai cay du bac qua

､ｾ＠ di vao nha Thuy Iau. Phil cling gom bon

cung nhung c6 phan don gian hon phu Tien

Huang (phu chinh). Cung ｄｾ＠ nhat tho Thanh

Mau 0 chfnh gili'a. Ben tnii Ia chua tho Phat.

Ben phai la ､ｾｮ＠ thi\ vua LyNam De.

Uing Mau duqc xay dtJng nam 1938 do

ｾ＠ ＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭｾＭＭＭＭＱＨ＠ ｔｾ＠ CHi MGHJEN CUU PJti.T HQC )

Hoang ｨｾｵ＠ Nam. Phuong hung cong. Lang

duqc xay dung ·qkmg da xanh lay tir nui NgO.

HM1h Sop (Tp.Da Nang) tren m<?t ､ｩｾｮ＠ tich

r<?ng chirng 625 m2 voi 5 duong bao ｾｬｮｨ＠

vuong. ' moi ｣ｾｮｨ＠ duong bao ngoai dai 24

met. c6 cac cua vao lang theo 4 huang Dong,

Tay. Nam. Bac. Chfnh giua lang la m<?t ng6i

mQ hl.nh bat giaC. moi C<.tnh ChUng 1 met, n6i

len gilra m<?t ho sen c<_tn. Ngoai ra Ia hai toa

Phuong dang bang da miw xanh duqc xay

ｾｨ［ｬＧｮｧ＠ cong phu. bi noi ､ｾＢｬ＠ ban tba va van bia

ca ngqi Thanh Mau.

3. Tl;lc thO' Lieu ｈｾｮｨ＠ o Phil Giay

Hang nam tir mung l -3 thang Ba (tfnh

theo Am qch) nhan dan l<_ti n6 nuc m6" h<?i ､ｾ＠

tuong nh6 t6i an due cila Mau. Ngay cu6i cung cua thang Hai, khi man

dem bu6ng xu6ng thl cung chinh Ia hie nhan

dan di.a phtrang m6 cua cac ､ｾｮＮ＠ phu ､ｾ＠ lam

le ｮｨｾｰ＠ tich.

Khach ｴｨｾｰ＠ ph11ong d6 ｶｾ＠ dt,r le. Sau m<?t

hoi chieng tr6ng n6i len, cac vi dl,f te dau d<?i

khan luqt, mi;tc ao tlwng, quan 6ng sa, chan

di hai theu cling cac thieu nu xiem ao thu6t

tha, ray cam ｱｵｾｴ＠ ｮｨｾ＠ nhang, ｵｹｾｮ＠｣ｨｵｹｾｮ＠

tien ve khu Vl,fC hanh le. Tiep theo la m<?t le

h,tc cung (6 mam co cung) vai nghi thuc

dang den nen, huang hoa, ruqu th!t ､ｾ＠ thinh

Thanh Mfiu ve ngt,r Him. Cu6i cling lit le ｴｾＮ＠

M<?t hoi chieng tr6ng ｬｾｩ＠ vang len ron ra bao

hieu Thanh Mau giang tran.

Ngay mung 2, lang Tien Huang tien hanh

le m<?c ､ｾＺｾ｣＠ Ｈｴｾｭ＠ tuqng). Bar dau Ia vi¢c ru6'c

nu6c tu ､ｾｮ＠ Gieng (tho D¢ tam Thanh Thoai-

nguoi cai quan Thoai phu) do tam thanh nfr

(gai trinh) xiem ao l<?ng lay tht,rc hi¢n. Le

m<?c d1,1c do bon thanh nu khac tien himh.

M<?t hue man hoa duqc cang len truoc Hau

cung noi Miiu ngt,r. Oic c6 trinh nu lay khan

l1:1a do nhung vao nu6'c (vua ru6'c ｶｾＩ＠ trong

｣ｨｾｵ＠ thau dong M !au mlnh thanh. Sau d6

lau ｬｾｩ＠ bang nuoc thorn (duqc nau tlr la th<;tch

lan do tfa, trlim huang ｶｾ ｭｧＮ＠ wit kim huang .,

xanh, an tuc den. nhan long. Neu khong c6

nhfrng thu hi tren thl phai thay bang la huang

nhu. l<i chanh, Ia sa va ｮｨｩｾｵ＠ lo<_ti la c6 huang

khac) roi thay xiem ao va mu m6i cho Mciu. Phfa ngoai khach ｴｨｾｰ＠ phuong va cac tfn do

cha xin m<?t ft nuoc lau mlnh thanh hay m<?t

phan nh6 tir manh vai lau mlnh thanh de mong duqc miiu ban phuc l<?c. diet trtr lai

ｨｯｾＮ＠ Nhung da thanh ＱｾＬ＠ cac chCrc sac dia

phuong nhung tay vao thau nu6c ｴｾｭ＠ xoa len

ｭｾｴＮ＠ Vuong l1,1a cO.ng duqc cat chia nh6 cho

cac ｶｾ＠ quan chtrc d6 tn.roc. s6 con ｬｾ［ｴｩ＠ moi

mang ra ngoai cho cac tfn do cua Miiu .

Ngay mung 3. ngay ky chfnh. duqc tien

himh theo nghi thuc qu6c le. Theo guy ､ｾｮｨ＠

phai lam le ｴｨｾｰ＠ ctmg (10 mam co cung).

Moi c6 phai gom 100 banh day 16n, tren phu

giay trang kim, m<?t ban day chu6i ngt,r (loai

chu6i tien vua chi c6 6" que huang Nam

ｄｾｮｨＩＬ＠ m<)t con lqn da ch9c tiet. lam sach

long nhung ､ｾ＠ song. 10 mam c6 cung nay

duqc ban giam khao xep h<_tng. Le gio dien ra

rat trQng th{

Ngay 4-6, lam le thinh kinh. Ngay mung

4 ruoc tu phil Giap Ba sang chua Thong.

Ngay mung 5 ru6c tu phil Van Cat sang chua

Dan. Ngay mung 6 ru6c tir phu Tien Huang

sang chua G6i va nguqc ｬｾｩ＠ (dan gian cho

rang day la m<?t ｢ｩ ｾｵ＠ hi¢n vi¢c guy y ｐｨｾＮｴ＠

ｦｾｾｾｾｾＭＭｾＭ］ｾｾｾｾＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭｾ ﾷ ｾ＠

cua cong chua ｌｩｾｵ＠ ｈＺｾｮｨＩＮ＠

Le thinh kinh ngay mung 6 Ia dam ru6c

lan nhat trong 10 ngay dien ra h<?i Phu Giay.

Dam ruoc keo dai hang cay so voi hang

nghln nguO'i tham gia. Di dau dam ru6c nay

la vi Hoa thuqng trl;J. tri chua Tien Huong.

Tiep d6 la bon chiec ki¢u ruoc thanh. DAn

dau Ia c6 ｫｩｾｵ＠ bat cong, l<;>ng vang, tren ki¢u

､ ｾ＠ s..lc phong (7) va bat huang thO' Mau.

Ki¢u nay do cac giai te (trai tan) h9 Tran-Le

khieng. Ba ki¢u di sau do cac trinh nu

khieng, Ia v6ng ru6c cac thu<}c hi;l cua Mau.

Tiep den la doan nguO'i vac bat bao, 19 b<? va

phuang.bat am. Nhung am thanh cua cac Hm

di¢u chau vi.in nhu hanh van ll!U thuy ... cang

lam tang them st,r tung btrng cua bu6i Ie.

Cuoi cung la cac ｴｨｩｾｮ＠ nam tin nu, cac tin do

ｴ ｨｾｰ＠ phuang ve dt,r le h(>i . Hai ben duO'ng cac

gia ｭ ｾ ｣＠ ao nau song, tay cam canh phan,

mi¢ng ni¢m: " Nam mo Adida ｐｨｾｴＢＮ＠ Dam

fUOC di ttr sang toi trua tren m(>t dOI;ln dUO'ng

dai khoang 3 cay so toi chua Goi. ｔｾｩ＠ chua.

m<;>i nguO'i lam le thinh kinh, sau d6 nghi'

ngai va di tham thu, chiem bai canh chua.

Den chieu dam ruoc ｬｾｩ＠ tl.r chua Goi ve phu

Tien Huang.

Trong I 0 ngay h9i. tat d cac den, mieu,

dlnh, phil, chua chien nam tren dia ーｨｾｮ＠ xa

K im Thai deu rna cua va luc nao cilng dong

ｮｧｨｾｴ＠ nguO'i. Phil Van Cat, phu Tien Huang

ngay cilng nhu dem kh6i nhang nghi ngut,

den nen sang choang. nhip dan nhip trong

vang Ian trong nhfrng di¢u hat van du duang

thanh th6t ca ngqi c6ng on Thanh MAu thau

dem suot sang.

M <?t tiel ml;IC ､ｾ｣＠ sk mang ､ｾｭ＠ tinh chAt

sinh hoi;lt tin ngu<mg van hoa trong Ｑ ｾ＠ h<?i

Phu Giay la h¢i keo chii:. H¢i duqc tien hanh

trong ba ngay mung 7-9. Ngay mung 7 do

giai te 5 t6ng Thuqng V 1,1 Ban tien hanh.

Ngay 8 do giai te 5 t6ng Hi;l V 1,1 Ban tien

hanh. Ngay mung 9 do· giai te hang xa tham

gia. V e ngu6n goc h<?i keo chu: C6 hai di ban, ｫｾ＠ ve hai nguO'i con gai khac nhau, m(>t

nguO'i Ia Phung N g<;>c Dai, nguO'i kia la Tran

Tht Dai ciing c6 ngu6n goc khac nhau nhung

n<?i dung ve co ban ｬｾｩ＠ rat giong nhau d6 la

nhO' cau khan Thanh Mau ｌｩ ｾ ｵ＠ Hi;lnh a Phu

Giay rna lay duqc chua Trinh (nang Thi Dai

lay Trinh Tung con nang N g<;>c Dai Hiy Trinh

Trang. M¢t nam, dan phu d nu6c phih ve

kinh do dao dat ､ｾｰ＠ thanh, ba Dai mai xin

v6i chua Trinh ｭｩｾｮ＠ cho nhan dan ｨｵ ｹ ｾｮ＠ Yl;l

Ban, lai thuang tien an duO'ng cho h<;>, ､ｾｮ＠ h9

ve Phil Giay ti;l an Thanh Mau. Sau thanh Ｑ ｾＬ＠

ctr den ngay mat cua Mau, nhan dan cac nai

trong ｨｵｹｾｮ＠ ｬｾｩ＠ vac mai, vac cuoc di Ｑｾ＠ ｍｾ ｵ Ｎ＠

R6i d6i thanh vac ｧｾ ｹ＠ cuon hoa g<;>i la ｧｾｹ＠

truqng hoa. Va cuoi cung la ｴｨｾｭ ｨ＠ h<?i keo

chu nhu ｨｩｾｮ＠ nay.

H<?i keo chu g6m 6ng cO' ｨ ｩ ｾｵ＠ (thu ｬｾ ｮｨ ＩＮ＠

'6ng nay CO ｮｨｩｾｭ＠ Vl;i ch<;>n chfi' ､ｾ＠ keo d6ng

thai h,ra ch<;>n tfang ph1,1c nguO'i tham gia keo

chu, t6 chuc cac bu6i ｴｾｰ＠ ｬ ｵ ｹｾｮ＠ va dieu hanh

cu(>c da'J chinh thuc. Tat nhien 6ng co ｨｩ ｾ ｵ＠

phcl.i 13. nguai hay chu, ｨｩｾｵ＠ r(>ng va duqc dan

lang tn;mg v<;>ng. Khi dieu ｫ ｨ ｩ ｾ ｮ＠ 6ng ta c6

the dung cO' Ｈ ｨｩ ｾ ｵ＠ co) ｨｯｾ｣＠ dung trong (thu

ｬｾｮｨＩＮ＠

Phu cO' nhat thiet phai la nam gia i do dan

Umg ken ch<;m. H9 ｭｾ ｣＠ dong phl;J.c, d<?i khan

xep, ao the tham, quan trang, that l ung b6

ｾ＠ --------------------{( .. ﾷＧｊＧｾ＠ CHi ｍｇｾｈＧ｣ｵｩＷｐｾｔ＠ H9C )

que. Moi phu co cam m(lt la o ngil hanh duoi

nheo, can dai 4 met, c6 quan giay mau. Tuy

theo s6 chu dwjc keo, s6 net trong m(lt chu

cGng nhu kich thu6c chfr to nh6, net chfr ､ｾｭ＠

nh<;tt, mau sac khac nhau ra sao rna s6 lm;mg

phu co duoc ｴｵｹｾｮ＠ chQn nhieu hay it.

San keo chct thuong duqc chQn a nhfrng

noi thoang dang, ｴｨｵｾｮ＠ lqi va phai gan phil

tho Mau. Vao bu6i dien, sau khi hoi chieng

tr6ng n6i len cac phu co v6i la co tren tay

dan hang doi quay ｭｾｴ＠ ve phfa chute Htm le

bai yet Thanh Mau va Chu vt. Sau hoi chieng

nhang trong Sl;f than phur CUa ffiQi nguoi.

Bu6i le keo chu ket thuc trong tieng ho vang

､ｾｹ＠ cua cic tin do. Con cac phu co va 6ng

ｨｩｾｵ＠ co thl duqc ｮｨｾｮ＠ m(>t phan l(>c cua ban

t6 chile (10).

Ngoai ra, trong su6t 10 ngay le h(li song

song v6i cic nghi thU'c cling le, khap cac

den, phu deu dien ra cac ho<;tt dong van hoa

dan gian khac nhu mua rong, tha rong (bang

bong), danh co nguoi, ｢ｩｾｵ＠ dien vo ｴｨｵｾｴ＠ c6

truyen ...

T6m l<;ti: Thanh Mau Lieu Hanh c6 ｴｨｾ＠ la

tr6ng thu hai, 6ng co ｨｩｾｵ＠ dong d<;tC h6: vt Mau cu6i cungduqc ton phong tren dat

CUNG CUC DAI VUONG THU<)NG nu6c ｖｩｾｴ＠ Nam. Mau chfnh Ht su tiep n6i cila

DANG THAN. Tat ca nghiem trang quy . dong tin nguang tho Mau da ton t<?-i tru6c d6

m(lt g6i, cui ､｡ｾＬ＠ nga co va khf gi6i ､ｾ＠ le

Mau. Mot hoi chieng tr6ng nua l<;ti vang len,

cic phu co nhat lo<;tt dU'ng day dqi ｬｾｮｨＮ＠ Theo

Sl;f sap ､ｾｴ＠ CUa 6ng CO lenh cac phu CO di ve

vi tri ｴｾｰ＠ ket theo tll'ng khoi nhat dtnh. Trang

theo ｨｩｾｵ＠ co 6ng phat, tuy theo net chfr, cac

phu co se ch<;ty sang ngang, dQc, tien, ｬｵｾ＠ ｶｾｷ＠

dung vt tri da duqc phan cong. Tiep d6, m(lt

hoi chieng tr6ng lai n6i len, cac phu co ngoi

xu6ng theo tu the quy m(lt chan, tay gilt sao

cho can co nga dQC sat than. Luc nay dinh

co, mau sac cua nhfrng la co lam cho cac net

chct n6i len. Ban dau h9 xep tung chfr rieng

le va r(lt lui sau khi da ho vang ｫｨｾｵ＠ ｨｩｾｵＺ＠

CUNG CUt DAI VUONG THV<)NG

DANG THAN 0 o o ... Cu nhu the, toan nay

vao, toan kia ra cho den het hang chfr duqc

keo (thuong la Qu6c thai dan an, Thien h<;t

thcii binh ｨｯｾ｣＠ Phong dang hoa c6c ... ). Den

giai dO<;lll keo chfr, cac chfr dUQ'C xep tfUOC 0

san, theo ｨ ｩ ｾｵ＠ co di vao ｵｹｾｮ＠ ｣ｨｵｹｾｮ Ｌ＠ nhtp

va duqc nang len cao them m(lt bac. Mau chi

duy nhat kh6ng lam m(lt vi¢c la sang !<;tO

gi6ng noi con trong Mau h(li W du ca nhfrng

due tinh, nhilng vi¢c lam cua Vuong Mau

(D6ng xung Thien ｴｨｩｬｮ Ｍ ｭｾ＠ Thanh Dong),

cua Qu6c Mau (Au Co; Tran Tht ｄｵｮｧ Ｍ ｭｾ＠

Tran Thai Tong, vi vua dau tien cua trieu

Tran; Ph<;1m Tl"Ii NgQc Tran-Hoang ｨｾｵ＠ cua

vua Le Thai T6-Le Lqi), Thanh Mau (y Lan)

trong Itch sU: van hoa ｖｩｾｴ＠ Nam. De dang

ｮｨｾｮ＠ thay 6 Mau m(>t nguoi yeu chung thuy;

m(lt nguoi vq tiw tan; m(lt nguoi my nMn tu;

m(lt nguoi con hieu de, yeu que huang lang

x6m. Mau c6 sue manh, c6 quyen phep,

cGng dm quan ra ｴｲｾｮＬ＠ khi thua khi thang.

Mau con Ht m(>t nguoi ｮｧｨｾ＠ Sl tai ba, uyen

bac hon nguoi. Tren tat ca. Mau la m(lt con

nguoi tt,r do, w.do yeu duong, nam nil' blnh

quyen. Dung nhu TSKH Tran Ng9c Them

ｮｨｾｮ＠ dtnh: "St,r xuat ｨｩｾｮ＠ cua .,hlnh tuqng

Lieu H<;tnh vao chfnh thai Le chu khong phai

1 Ctc ｮｾＱＮＰ＠ khac. d6 la thai ky' Nho criao doc ton b . '

vai tro truyen thong cua nguai phl:l nfr nang

nghiep bt xam ｰｨｾｭ＠ ｮｧｨｩ･ｾ＠ trQng nhat hoan

toan khong phai ngau nhien rna d6 chinh la

sl,l' phim khang" (12). Mau chfnh la ｢ｩｾｵ＠

tw;mg sinh d(>ng dai thuong. binh thuang

nhung nit phi thuang cua van hoa dan gian

VietNam. La Tien, la ｐｨｾｴＮ＠ la Thanh, ｬ｡ｍｾ Ｎ＠

lacon nha gia the, Mau la Sl,l' h<?i ｴｾＺｉ＠ cua Tam

giao: Sl,l' hieu nghia cua Nho giao, Sl,l' quyen

nang cua D<;to giao va Sl,l' tu bi cua d<;to ｐｨｾｴＮ＠

Nhu·ng khong m(>t ton ｧ ｾ｡ｯ＠ nao c6 ｴｨｾ＠ kim

ham duqc Mau. ｍｾｵ＠ t6n t<;ti bat chap mQi the

l l,l'c. Mau Ia ba't ttr, la Mau nghi thien ｨｾＬ＠ la

ｍｾ＠ cua muon dai.

Chu thich

1. Co di ban Ia nam 1577

2. Theo GS. Phan Ng9c d\iii!: Nghien crnc Dong Nam

A trong bai DQo giao Vier Nam (Saclr "De' ccrong biti gidng

Lop boi du'iJng ngdn Iran kielr there vl ton giao" do Vi¢11

Nghien ccnc T cJn gicio dir hitnh CIIOl /J(Jnf 2000) tid rue tlr(J

Mau tel /110{ b¢ plr(ln rlw¢c DQO giao mel theo each goi cria

rin .15 Ia "Dao giao dan gian tlrudn tuv Vier Nanr ", n6 dcrac

dclng de' plrdn bier \'o'i tl11'r "Dao giao rlruan ru)• Tm;1g .

Quoc" lri en dang tdn raid \ii¢t Nam.

3. \.'i Mau gan !ie'n v6'i tinh am nen kie/1 tnic Dao Mau

cling lei kie/1 tnic 1hl hi¢n rinlr anr nl11r tM fro. r&n-nlrirng

/odi \'Gf tlrl lrcen Sl( sinh soi ndy nd va cdc dien Mau bao gi(J

Cltll g du'O'( xdv dcrng ben cac ngudn /ll(OC vi mr6'c Ia tinlr am l'cl vi mt'Uc Ia velc to klr61rg thi thielt trong dai soi1g con

ngaai. Ngu6n nu/Jc d6 c6 the' Ia tr_( nhien. ben canh ccic con

song (dien Hon Chen-Hue), secoi (din Bdc L¢-B&c Giang,

Lang San), !rd (plui Tdy H6'), cera bie/1 (din Con-Nghe An).

\. '() /Iff{ klr6ng c6 cai the' ddt /anlr "nru pluic, flJ tlruf' baa

hoc rlri ngct'o'i tu p!trii dao cac gieilg, cdc ao. 1r6 clio p/u) !rap

\'(5'i thud/ plwng tllll.l: ( Phcl Giar-Nam Dinlr soi minlr ben

c!tic'c hd nhcin tao nlut' tire).

.J. Ddv ld In/ kce/1 tnic mel trong d6 cac toa nha d rinlr

ben trong char song song, clrung tlreln lthie'mi, l]ai ben c6

ｾ＠lu'mh lang nha ngang va tnr6'c miit c6 ng9 mcJn klu!p kin.

5. Th.eo sach Clu;r Vie'ng va H¢i plul cela tac gid B!li

Hr;mh Cdn do Nxb.Giao dttc d/1 hanh ｴｾｩ＠ Ha NcJi nam !993

thi tm nay (thifi die"m sach dl(ac xua't bdn va CUI;g c6 the' 11/lli

ve' sau nay mla) dii c6 11 trie'u dai s&c plwng cho Thanh

Macc Lieu Hanh, a61a.

. U V/nh Khanh, niim tlur hai, Ky Dc;iu, 1729 .

. Le Cdnh Hung, nam thc'r 10, Canh Than, 1740.

. Le Chieu Thq/1g, niim the'r nhd't, Dinh Mcli, 1786.

. Lc Chieu ThcJI7g, niim tlnr hai, M(lu Than, 1787.

. Nguyen Hu¢, niimtlur nhdt, Ky Dciu, 1788.

. Nguyen Cdnh Thinh, niim tMr nhdt, Nhdm T}·, 1792.

. Nguyen Minh Mang, nam tlnr nhdt, Canh Tht'n. 1820 .

. Nguyen Thieu Tri , nam tlur nr, Gitip "fhc'n, 1844.

. Nguyen Tu Dcrc, niim thc'r ba, Canh Tudt, 1850.

. Nguyen DuyTdn, niim tlul'ba,KyDiw. /909.

. Nguyen Khdi Dinh, nam rhcr hai. Dinh Ty, 1917.

6. Dan ｬｾｩ＠ theo Nguyen Minh San, Tap chi Van hoa dlin

gian, so'1!1992, Tr15-18.

7. Trdn NgocThem, Nxb.Tp.H6Chi Minh./997. Tr.286.

TAl LIEU THAM KHAO

I. Bid ｈｾｮｨ＠ Ca'n, Clu! \ici ng va Hoi phu, Nxb.Giau

due, HaNoi, 1993.

2. ｐｨｾｭ＠ Ke; Ttr bar tir, Nxb.Lao dong, HaNoi, 1996.

3. Dinlz Gia Khcinh, \1 an hoa ddn gian vc/i Sl( phar lne'n

ccia xa h¢i Vi¢t Nam, Nxb.Chinh tri quoc gia, Hil Noi,

1995.

4. Vii Ngoe Kluinh, Vein cat rlr dn mi·. Nxb.Vii.n hoadan

toe, Ha N(Ji, 1990.

5. D(i.ng Van Lung, Tam toil Thcinli Mau, Nxb.'ldn hoa

dim t(Jc, Ha N(Ji 1993.

6. Ngo Dire Thinh, Dao M/cu o \' ier Nwn, Nxb.Van

lzoa thOng tin, Ha Ndi, 1996.

7. Nguyen Minh San, TiejJ c(,in tin ngcrong ddn gia I ·iet

Nam, Nxb.Viin hod dim t(Je, HaNoi, 1998.

8. Nguyen Minh San, Nlu?ng nti· tliiin danh tiei7" . ,, trong van !roa tin ngcriJnR II ier Nam, N xb.Piw ncr, Hit NiJi, 1996.

9. Chu Quang Trit, Di sdn l'dn lwei dcin t(}c trong tin

nguO'ng l'a ton gicio JVier Na111. Nxb.Thuan Hoa, Hue; 1996.

10. ｔｨｾ ｣ ｨ＠ P/ll(mzg, Le Trung Vit, fiO le hoi rncren

th6/1g VietNam, Nxb.K/wa /we xd fuJi, HaNoi, 1995.

ｾＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭｾＨ＠ ｔｾｃｒｩｎｇｈｭｎｃｕｵｐｾｔｈＹｃ＠ )

VAIIII VIIIQii IAii -:J Bai va imh: Ho<:J si NGUYEN vAN CHIEN

dtfng ｬ ｾｩ Ｎ＠ sau do chua con

dUQ'C nhieu (an

tu s(ra, ｨｩ ｾｮ＠

nay con h;ti dau

tich cua thai Lc - Nguyen.

Tai chua

• Tuong t<l.ng nha ｾｵﾷ＠ Vu Khac Minh, chua ｄｾｵＮ＠H8. Tay

con c6 cac hien vat quy. Cuon sach dong. 2

chuang dong, 6 bia da, nhfrng

dieu khac go. nhieu pho tugng dat va tuqng dong. ｄｾ｣＠ ｢ｩｾｴ＠ la c6

2 pho tuQ'ng tang, ､ｾ ｴ＠ trong

2 Am nho 6

(., hila Dau (ten chli': .1 Thanh Dao Tt!) Ia chua

tho Phap van mot trong ru phap ｐｨｾｴＮ＠ Chua ｮｾｭ＠ 6· then

Gia Phuc, xa Nguyen Trai. ｨｵ ｹｾｮ＠ Thuong T fn Llnh Ha Tay' Tu xa X va vao the ky II, Sl Nhiep da den day va cho

xay dung chua. Theo bia Duong Hoa thu 5 (1639) 6

day th1 Chua duqc xay dung 6 trieu Ly (the ky XI - XII). Nicn dai nay chi Ht nam

ben phai va ben tnii ｣ｾｮ ｨ＠ chua. Tuong truycn la than xac cua 2 thien su V Ci ｋ ｨ ｾ｣＠ Minh va Vu Khac Truong sau khi

vien tich duqc b6 phil son ta

lam tuqng tho.

Trong cuon "nhfrng Chua. Dinh va nha tho Ha Dong -

phong d nh Ha Dong" xua't

ban nam 1932, c6 n6i ve 2 vi thien su nay va coi Ia 2 xac

v<'ip (momic). Cac anh Chl,lp trong cuon nay, va anh chl,lp

nam ( 1931) luu ｴｾ ｩ＠ Vien thong tin khoa h QC xa h¢ i Ia nhu·ng w li eu di:lu Lien cong

b6, nen anh tuong con bong

nu6c son khong c6 ,.c·t nUt nao.

Chua ｄｾｵ＠ duqc B¢ ·van

hoa Thong tin xer ht;tng 1960. Cuoi thang 4 - 1983 do yeu d u cua van phong 1 ()

(H¢i Dong B¢ Truong ) ｖｩｾｮ＠

Kh<io Co dUQ'C phan cong

xuong xem xet. Thang 5 -

1983) doan cong tac ve chua

nghien cuu. Sau qua trl nh

xem xer. va chyp X quang da chung minh d6 Ia thi hai cua

2 thien su, ben trong khong

c6 go ｨｯｾ｣＠ kim ｬｯｾｩＮ＠

LL'tc d6: a Tvqng VG Khac

Minh da c6 vet nut tren tn1n

va ｭ ｾ ｴ ［＠ tu:qng Vu Kh<ic Tru·ang da c6 nhieu chb bi nut vo.

Vai chuc nam sau. hai

pho llfQ'ng d6 ､ ｾ＠ trong Am kin. luon fi m u61. lai thieu cham s6c bao quan, Tuong

Vu Khac Minh c6 them vc·t nUt 6 2 dftu goi. va 6 phan

tnin. Theo Tien si Nguyen Lan cvang tiep xuc di tich vao 6 - 1983 cho bie.t, cy Vu

Van Tuytn (ngHO'i xii Nguyen Trai) ｫｾＺ＠ "vao

kho{mg nhfrng nam dau cua tMp ky 40 c6 2 nguOi. ｮｧｯｾｩ＠quoc toi xem pho tu<;mg. To mo chung da dung ba toong

､ｾｰ＠ vo dau goi de xem ben trong c6 xuong khong?. Sau d6 cac Cl:l trong Hmg dung nhva tnim gAn ｬ｣ｾＮｩＮ＠ vet nUt: d6 nay c6 xu huang nUt: r(lng

ra. Con tuqng Vii Khac Truong thi trong m(lt ｴｲｾｮ＠ l1,1t I on vao hoi dau ｴｨｾ＠ ky, chua bi ｮｧｾｰ＠ ling. Tuqng Vii Khac Minh khong bt sao. "Con tuqng Vii Khac Truong bt long vo. Nguoi lang Gia Phuc da gom xuong va dlfng ｬｾｩ Ｌ＠ gAn dap bang voi vua va mat". MQt thong tin khac cho biet: ｔｲｾｮ＠ h,tt Ian, nuac da lam hong tuqng Vii Khac Truong. Con chau da dAp l<;ti, rna m(lt trong nhfrng nguoi d6 la ong Vii Van Tuyen"?.

V 6i nhfrng tuqng tang khong chi a chua ｄｾｵ＠ chung ta con biet duqc trong cac thu ttch, trong cac truyen tfch, va\6 m(lt so noi khac. 6 chua Thay, theo D<;ti ｖｩｾｴ＠ Sir Ky toan thu ghi "Bfnh than (HQi Tuong D<;ti Khanh) nam thu 7 (1116) (Tong chfnh Hoa nam thu 6) mua h<;t, nha su Tu ｄｾｯ＠ｈｾｮｨ＠ trut xac a chua nui th<;tch that". (con

g<;>i la nui ｐｨｾｴ＠ tich) (chua Thay), Tu D<;to ｈｾｮｨ＠ den choi nui ay, thay t{mg da trong hang nui. c6 vet chan

nguoi, lay chan uom vao vua

dung, ty.c truyen d6 la chu ｄｾｯ＠ H<;tnh trut xac) "Nguai

· Umg cho la ｶｩｾ｣＠ Ｑｾ Ｌ＠ de xac ｄｾｯ＠ ｈｾｮｨ＠ vao trong kham de tho". (xac D<;to ｈｾｮｨ＠ den kholmg nam Vinh L<;tc nha Minh, bt nguoi minh dot chay, nguoi lang ay ｬｾｩ＠ dAp ttrqng de tho nhu cii, ｨｩｾｮ＠

nay van con)". Ngay 5 - 3 am Itch hang nam nguoi lang c6 ty.c Ｑｾ＠ Ｑｾ＠ m(lc Dy.c (tAm cho tuqng). Trong Ｂｐｨｾｴ＠ ly.c" Ha NQi 1944 tr.95,100 cua Tran Tr<;>ng Kim ciing viet: "chua ｐｨｾｴ＠ tich" kham tho t6 ､ｾ＠ nhat b6 cot lam tuqng" "chua But Thap" kham tho Chuyet Chuyet cong la t6 ､ｾ＠nhat, c6 cai tuqng b6 bang cot, cho nen g<;>i Ht nhuc than Bo Tat". Theo "Nam hoa w cap ky truyen thuyet" Nxb Nhan dan Quang Dong Trung Hoa 1988, thi: ｴ｣ＺｾＮｩ＠ tinh An Huy tren ｾ｡＠ khong lanh Cl'ru Hoa Son, chua V <;tn Nien Thien Tl! c6 nhy.c than cua su Hai Ng<;>c, ｨｩｾｵ＠ Vo Ha Thien su, song tren tram tu6i, gifra cac trieu ､｣ＺｾＮｩ＠

Chanh Due - Sung Trinh doi Minh (tu nam 1506 1628) ... dan ra m(lt tu ｬｩｾｵ＠ M thay rang: Thien su dac ､｣ＺｾＮｯＬ＠khong phai b6ng nhien rna cot nhy.c (nht:tc than) nguyen ｶｾｮＬ＠ phai c6 m(lt qua trinh tu ｬ ｵｹｾｮＬ＠ qua trlnh hoa than de ho1m nguyen "Nhl,lc than".

Chua tha'y c6 tai ｬｩｾｵ＠ n6i r6,

rna ta chi duqc biet theo thuyet tich tu ｨ｣ＺｾＮｮｨ＠ v6i 99 ngay an chay ｮｩｾｭ＠ ｐｨｾｴ＠

giam an tu tu, song bang khi trai de ｬｵｹｾｮ＠ khi, va. nu6c, u6ng nuoc la thorn an canh hoa hong, chi t'inh tam tu ｬｵｹｾｮ＠ ｮｨｾｰ＠ thien dan dan, cho den het 99 ngay thl nht:tc than chuyen sang ､｣ＺｾＮｮｧ＠ khac, kh6 cling l<;ti , va khong b! thai ru6ng. Mon ､ｾ＠ m&i tien h1mh b6 son ta, phu ｢ｾ｣＠ va canh dan nhu lam tuqng chua. Nhu ｶｾｹ＠ ｶｩｾ｣＠ b6 col lam tuqng, ｨｯｾ｣＠ thanh m(lt pho tu<;mg ､ｾ｣＠ ｢ｩｾｴＬ＠ boi ben trong CO COt nhl,IC nha SU.

Lo<;ti tuqng nay con g<;>i la: Tuqng tang. N6 vua mang nghia tuqng tho, vua mang nghia gin gifr xac trop nha <;U

dac dao cua chua. L6i lam tuqng tang nay can cu theo cac tu ｬｩｾｵ＠ rna biet la: (J ta da c6 tu the ky Xll. Tuy nhien n6i b6 cot, la b6 bang chat ｬｩｾｵ＠ gl? d6 la chat ｬｩ ｾ ｵ＠ son ta doi v&i cac tuqng a ta tim thay duqc. Chung ta cli ng c6 tM nghi rang: Tuqng v&i net van hoa d(lc dao nay phai chang duqc hap th0 ti:r Trung Hoa. Vao dau the ky 8 c6ng Itch, c6 ky ｴｨｵｾｴ＠ g<;>i la "Giap Tru Tat" (son ta b6 ly.a) duqc

thl,!c ｨｩｾｮ＠ cho Lt:tc Tci Hue Nang thien su ncii tieng. ｈｵｾ＠Nang a chua Ll,lc T6 (sinh nam 638 vien t!ch nam 7 l 3).

Hi¢n nay chan than (hay

ｾ＠ -----------------!(· TJ).P CHi MGHJEM CU'u ｐｾｔ＠ HOC )

nhyc ｴｨｾＩ＠ con nguyen ｶｾｮ＠ ､ｾ＠

ｴｾｩ＠ Nam Hoa Tu (chua Nam Hoa) a phia tAy tinh Quang

Pong (Trung Qu6c) thu¢c thon Nam Hoa. ｨｵｹｾｮ＠ Khuc

Giang. Su Hue Nang duqc girt a d6 b6i Ngai da sang

giimg kinh Phfu 6 day. ｔｾｩ＠chua ｎｧｵｹｾｴ＠ Hoa vung nay,

cilng c6 luu ｬｾｩ＠ chAn than nha su AnD¢ Trf Duqc Tam

Tang, den nam 1 949 thl bi hu)r. (Theo ｴｵｬｩｾｵ＠ Nam Hoa Tt! ｣ｾｰ＠ ky ｴｲｵｹ ｾ ｮ＠ thuyet).

Ky ｴｨｵｾｴ＠ b6 cot bang Son ta m6'i thay c6 a ｖｩｾｴ＠ Nam va Trung Quoc (ai tru6'c ai

sau cilng khong r6) song ky ｴｨｵｾｴ＠ nay duqc Jan ｴｲｵ ｹｾｮＮ＠

V iec b6 cot bang Son cilng

dn ｨｩｾｵ＠ theo hai ､ｾｮｧ＠ Ｈｴｾｭ＠

g9i la ky ｴｨｵｾｴＩＮ＠ M¢t la sau khi thien su chet hai cot

duqc thu luqm ｬｾｩＮ＠ xep ､ｾｴ＠theo hlnh hai rna b6 lua, phu son. Hai la: ｔｨｩｾｮ＠ su vien tinh dk ､＼｟ｾ ｯ＠ ngoi nguyen tu the ma b6 ｬｾｩ＠ ､ｾ＠

gifr nguyen cot ｮｨｴ［ｾ｣Ｎ＠ ｴｾｯ＠

thanh tuqng tang. Song du

､ｾｮｧ＠ nao ｬｯｾｩ＠ tuqng tang vein la loai hiem.

Hai pho tuqng VU Khac Minh · va V U Khac Truong

khoi nguyen la b6 son con

nguyen COt nhL;J.C sau khi dac ､ｾｯＮ＠ Trai qua ｮｨｩｾｵ＠ nam thang va bien d¢ng, nen hai

pho tuqng nay tren da hu

hong. Vi¢c tu b6 va bao quan 2

pho tuqng c6 quy gia VU Khac Minh va. VU Khac

Truong se giup chung ta gln

gilr duqc gia ｴｲｾ＠ van hoa ､ｾ｣＠

｢ｩｾｴ＠ d¢c dao truyen thong. m¢t ｬｯｾｩ＠ Tuqng Tang quy hiem, ､ｾ＠ cho hom nay va the

ｨｾ＠ mai sau. Do ｶｾｹ＠ Nha nu6'c c6 cac van ban cua chfnh phu va Be) Van hoa

Thong tin ｶｾ＠ Bao ton bao

tang. S6 Van h6a Thong tin Ha Tay yeu du ｶｾ＠ tu b6 va bao quan, cu¢c h¢i thao ngay 2 - 8 - 2000 ｴｾｩ＠ chua ｄｾｵ＠ do sa Van hoa Thong tin Ha Tay t6 chuc. Ngay 13 - 9 - 2000 ph6 thu tu6'ng ｐｨｾｭ＠ Gia Khiem va B¢ Truong Nguyen Khoa Diem tham chua va lam vi¢c v6'i cac co quan chuc nang va

､ｾ｡＠ phuong da c6 khoi thao dl;l' an tu b6 va bao quan hai pho tuqng. ｈｩｾｮ＠ nay vein con

dang la Sl! chuiin ｢ｾＮ＠V6'i hai pho tuqng quy va

c6 nay, ｶｩｾ｣＠ tu b6 ｰｨｴＬｾ｣＠

nguyen 13. rat din thiet de gln

giU nhfrng c6 ｶｾｴ＠ cua truyen thong dan t¢c. Chat ｬｩ ｾ ｵ＠

pht;lC nguyen phai chu yeu bang Son ta nhu n6 von da duqc tien hanh truac kia de

tra ｬｾｩ＠ dung nhu nguyen ban ban ､ｾｵＮ＠ Doi v6'i Pho Va

Khik Minh chi dung ､ｩｾｴ＠khuan ben trong pho tuqng,

va phyc nguyen cac vet nUt tren tnin va 2 dau goi bang

son ta va phu ｢ｾ｣＠ canh dan

bao qmin. Con pho VQ Khiic Truang do da bi long hong

da dap xep gan ｬｾｩ Ｎ＠ xong sai

ｬｾ｣ｨ＠ nguyen ban: nay b! hu hong ｮｾｮｧＮ＠ ngl;l'c ban tay va chan xuong troi d ra ngoai phuang phcip phuc nguyen ia phai lam ｬｾ ｩ＠ theo phuong phap: gO' ｴｯｾｭ＠ b¢ xu·ong va

ph<in h¢p s9. dung ｬｾｩ＠ tuqng v6'i ky ｴｨｵｾｴ＠ b6 cot bang Son ta va theo phuong phap CLla Ghe - ra - xi - mop la "phuc

nguyen ｬｾｩ＠ ｭｾｴ＠ theo xuong s9". pho tuqng se c6 ·duqc

kfch thu6c ､ｾｵ Ｎ＠ mat cua ｴｨｩｾｮ＠ su Va ｋｨｾ｣＠ Truong dung nhlit, sua chua duqc lan

dap ｬ ｾｩ＠ sai ｬｾ｣ｨ＠ tru6c day ( da ng6t tram nam). M¢1 ､ｩｾｵ＠ loi

the la pho wqng v u Khac

Minh con ｬｾｩ＠ se Ut su bo khuyet cho qua trlnh thl,l'c

ｨ ｩｾ ｮ＠ cac btr6'c ky ｴｨｵ ｾｴＮ＠

Sau khi da phyc nguyen hai pho, cong tac bao quan gln giG' cilng can ket hqp

gifra phuong ｴｩｾｮ＠ ｨｩｾｮ＠ d<;ti CUa ｮｧｨｩｾｰ＠ VI;! bao tang VOi kinh ｮｧｨｩｾｭ＠ ｴｲｵｹｾｮ＠ thong. Hinh thuc cua kham tho cfing phli theo phong each

ｮｧｨｾ＠ ｴｨｵｾｴ＠ ｴｲｵｹｾｮ＠ thong v6'i nien ､ｾｩ＠ chua rna Thien su

da dac ､ｾｯ＠ ､ｾ＠ gifr gin bao ｶｾｴ＠ dung nhu truyen thong rna cha ong xua da ｴｾｯ＠ dung

a the ky 17 khi thien su

duqc lam ttrqng tang va ､ｾｴ＠

vao thO' ｴｾｩ＠ chua D?u.

ｾ＠ r

ｾｲｵｾｾｩｾｾｾｾ＠0 TRAN VAN MY

('1 hua Umg Quynh L6i, ten chu Long .1 Khanh Tt! duqc khai dt,rng ti:r thai Triln.

Tn.r6c nam 1945, chua thu(>c tr<;ti Quynh Loi, t6ng Ki m Lien, ｨｵｹｾｮ＠ Hoan Long tinh Ha

Dong nay Ht phu·ang Quynh Loi, ｱｵｾｮ＠ Hai Ba Trung.

Theo van bia cua Hoang giap Phung Kh<ic

Khoan (1528 - 1613) ｳｯｾｮ＠ nam 1607 cho biet cbi:1a Long Khcinh toa lac a nai c6 canh quan dep: "Chua Long Khcinh a phfa Nam thanh Thang Long. duang cai quan ngan ､ｾｭ＠ qua phia tnfOC, canh dong V(;tn khoanh dang SaU, doi ben ta hfru, dan cu dong due, tu xua den nay, canh dyp nhu tien, dung la ngoi chua n6i tieng trong vung". Bay giO' nguO'i chau cua chua Trinh Tung VI men me) ciinh dyp nai day, nam 1604 ong da b6 ｴｩｾｮ＠ nha dl,l'ng ti6n duong. dai dot huang, tam quan, diip hai tu"Q'ng he) pbap. Ngay 8 - 3 nam Binh Ng9 ( J 606) tu stra nha tang, ｭｾｴ＠ nh3. oan, dap m(>t tuqng PMt Thich Ca. Sau 1an ton t<;tO nay, chua Quynh Loi tra th?mh "lau dai ng9c biec, canh t!nh th6 nguy nga; ｨｩｾｮ＠ than hoang kim, nai trung tam van hien" (lO'i van bia).

Nhung ve dep cua ､ｾｩ＠ danh lam nay chi ton t<;ti duqc 301 nam. Vao nam 1908 chua bi cluiy. Tren dong tro tim chi con s6t ｬｾｩ＠ tuqng Due Ong, tuQ'ng Due Thanh Hi6n due bang dong, m6i pho ni;ing 390kg. Nam 1909 dan lang Quynh Loi cung ｐｨｾｴ＠ tl! kh<ip nai lai gom gop ti6n cua dt,mg toa ti6n duO'ng nam gian, PMt ､ｩｾｮ＠ 4 gian bang g6 qu)'. ｔｯｾｭ＠ be) tuQng PMt duqc ｴｾ｣＠ v6i guy m6 l6n, ky ｮｧｨｾ＠che tac tinh xao. Nhieu hoanh phi, cau doi duqc ｴｾｯ＠ vao nam 1909 va nam 1912 con luu l<;ti den ngay nay. Sau Ian dt,rng chua nay, ､ｾ＠tninh nhCrng khong may c6 ｴｨｾ＠ ｧｾｰＬ＠ cac bo

Hio ban nhau d6i ten Long Kh:inh Tv tbanh . Khcinh Long Tt,r (Khanh Long c6 ｴｨｾ＠ doi v6i

Thang Long ｶｾｹＩＮ＠ Thong thuang, 0 cac chua, tUQ'ng Due Chua a ben phai, tUQ'ng Due Thanh ｈｩｾｮ＠ a ben trai toa Tam baa nhung 0 chua Quynh Loi thl nguqc ｬｾｩＮ＠

Han 50 nam da qua, dat nu6c dau phai tnii ｮｨｩｾｵ＠ can dau ｢ｾ＠ nhung chua Long Khanh da

may man thmit khoi m9i st,r ｴｾｭ＠ pha. GiO' day, c6 dip v6 tham vung dat c6 Quynh Loi, ban thay ciinh lang xua em dem da duqc thay bang pho xa sam uat. Dau tich guy nhat cua lang la ngoi c6 tl,l' v6i tam quan. 2 tang 8 mai

chat chong cac 16p reu phong. 6 trong vuon chua, du6i vom cay tnii sum se la vuO'n thcip, nai yen nghi cua cac vi su ti:rng trl,l trl a chua. Xe c6ng tam quan la th<ip "That bao Nhu lai" cao 7 tang la nai hru giCr tro than cua cac pho tUQ'ng g6 bi hoa tai nam 1908. Cling hai pho tuQ'llg dong, 6 chua con gifr duqc nguyen vyn tam bia da khac van cua ong ｴｮｾｮｧ＠ lang Bung vua neu a tren. M<)t tall{ bia khac t<;1o nam 1933 ｫｾ＠ ba ｎｧｵｹｾｮ＠ Thi ｎｨｾｭ＠ 6 pho Qucin TI1anh da cong due 300 dong siia taJ;Tl quan chua.

Theo bu6c nguO'i xua, chua Long Khanh duqc Phat til' khap nai c6ng due ton t<;1o. Nam 1998 dt,rng nha T6. Nam 1999 dt,rng nha Mau. Nam 2000 cac c(>t ｧｾ｣ｨ＠ tru6c toa ti6n duang duqc thay bang c(>t da ｣ｨｾｭ＠ hoa van, 6 cac m<;it ktac cau doi chfr Han - Nom ca ngqi d.nh dyp cua chua. Vao nhfrng ngay dau tien cua thien nien ky m6i, chua rna h(>i due 3 qua chuang va 1 khanh dong. Chi phi cho cac ｶｩｾ｣＠tran het han 500 trieu d6ng.

Chua Long Khanh c6 canh quan va kien true dyp, th:ing 2 - 1995 chua da duqc nu6c Nha nu6c xep ｨｾｮｧ＠ bao t6n.

ｾＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭ

Th@p .tam ｴｲｾｩ＠a Thilng .Long

' Vtl

0fi,0 ＨＱＨｻｾ＠ t ' . .

VAN ｈｾｕＭ HQ! VHDGHN

"NLT am Canh Tuat 1010, Vua Ly Thai T6 ...l. roi do tu· Hoa Lu ra D<;ti La sau d6i la

Thang Long "Tinh lee lau dai cho con chau

mai sau". N6i t6i Thang Long la nhac t6i

quy m6 ma r(lng cua nhieu vung d!a lY. ｔｨｾｰ＠

tam ｴｲｾｩ＠ la Sl.,l' hinh thanh ､ｾ｣＠ sac VOi truyen

thuyet ong Hoang ｌｾ＠ ｍｾｴ＠ (Nguyen Qui

Cong) nguoi dan chai a song Thien Due c6

cong cuu Cong Chua duqc ､ｾ｣＠ an thuang

ｶ ｩ ｾ｣＠ t6 chuc khai hoang vU.ng dat ｔｨｾｰ＠ Tam

ｔｲｾ ｩ Ｎ＠ Sau nay la 13 trai: Vinh Phuc, NgQc

Ha, Xuan Bieu, Hau ｔｩｾｰＬ＠ Dt;ti Yen, ｖｾｮ＠

Phuc. C6ng Yen, C6ng VL Lieu Giai, Thu

ｌ ｾＮ＠ NgQC Khanh, Kim Ma va Gifmg VO.

Thana Long c6 thanh va thi tat nhien ph<h c6 b '

vung 13 ｴｲｾｩ＠ n6ng ｮｧｨｩｾｰ＠ phl;lc Vl;l cho nhu

du trieu dinh. ｔｨｾｰ＠ Tam ｔｲｾ ｩ＠ thu(lc t6ng

N(li (hay t6ng ｖｾｮ＠ Bao) ｨｵｹｾｮ＠ Quang Due,

phu Phl;lng Thien (nay hilu nhu ｮｾｭ＠ gQn

trong ｑｵｾｮ＠ Ba Dlnh, Ha N¢i v6i vt tri phfa

Bac sat He Tay, phia Nam giap ｑｵｾｮ＠ Dong

Da, phia Dong giap khu thanh c6 Thang

Long, phia Tay qua song To giap ｑｵｾｮ＠ Cilu

Giay. Vong hoanh thanh Thang ｌｯｮｾ＠ xua

van co di tich la duong Hoang Hoa Tham,

duong Buai, pho Giang V6, m(lt duong ben

song To song Kim Nguu gan nhu khep kin

khu ｔｨｾｰ＠ Tam ｔｲｾｩＮ＠

Phia Cira Tay (Quang Phuc) c6 nghla Ut

phuc 16n tu ciia ｐｨｾｴ＠ mang ｬｾｩＮ＠ Cira Tay theo

nhieu nha nghien cuu la thu(lc phuong Ng<;>c

Ha, m(lt trong 13 tr<;ti cua kinh do thoi Ly. Ｂｖｩｾｴ＠ Sir luqc" ghi lilu Vua ngl;l' 4 tang, l&u

chuang, lau chinh duong de xem thai khac trong 1 ngay. Chua thap lhoi Ly do Vua hay

quf t(lc bo vang bi,l.C xay dl.,l'ng. Nam 1031

trieu dlnh cho xay 950 ngoi chua, quan.

Rieng Thai ｈｾｵ＠ Linh Nhan Y Lan dl,lllg I 00

chua. C6 3 lo<:J.i chua: ｄｾｩ＠ danh lam, trung

danh lam va ｴｩｾｵ＠ danh lam. Thoi ky nay phat

tritin v6i cac phai Thien.

Nam Trinh Nguyen 820 c6 phai Vo

Thong do Thien su Van Phong sang ta, trung

tam truyen ､ｾｯ＠ a chua Kien So - Phu D6ng -

Gia Lam, Ha N(li. Chfnh a cira thien nay, hoi

tho au, ｣ｾｵ＠ be Ly Cong Uan ttrng den hQc

van hoc vo hoc dao. Sau d6, dao Phat mang ' . ' . . . . net ban sac dan t(lc c6 phai Thao Duong.

phat ｴｲｩｾｮ＠ a the ky X, trung tam la a chua

Tran Quoc Ｈｑｵｾｮ＠ Ba Dlnh). Doi thu· nhat c6

vua Ly Thanh Tong (1054 - 1072), Nguyen

Phi Y Lan ( 1066 - 1177), Su Khong L(l (? -

1119), Su Giac Hai, Vua Ly Thai Tong c6

bai ｫｾＺ＠

- Bat nha thl:(c vo tong

N guO'i khong mz'nh ciing khong

PhtJt tru(Jc nay sau niia

Phap tinh vo'n tuong dong.

(Ban dtch)

Theo su sach ngay ｲｾｭ＠ thang hai, H(l i

( ｔｾｃｈｩｎｇｭｅｎｃｗｐｵＫｔｈｃｽｃ＠ ｾＭ ')t----------------Ji::l ' L::J

Phong nam 1096. vua Ly Nhan Tong va

Hoang Hau )' Lan rna ti¢c chay 6· chua thet

､ ｾ ｜ｩ＠ cao tang va hoi nguyen do d<;tO ｐｨｾｴ＠

truyen vfw ｄｾｩ＠ Viet. Ba y Lan thuO'ng lui t6'i

chua dam dao cung cac su. Cac v! cao tang

va danh nhan thuO'ng lui t6'i: Van Phong

Phap su. Khuong Vi¢ t Thai su Ngo Chau

Luu. Thao Duong. Thong ｂ ｩ ｾ ｮ Ｎ＠ Vien H9c.

Tioh Khong. Tran Tu Uyen. Pham Tang. ｔｾｴｩ＠

chua Tra·n Qu6c Y Lan Nguyen Phi dt le;ti

bai thO' lam sang triet ly ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠ "Chan,

Nhu. Sac. Khong". Phat a trong tam cua

chung sinh nen thanh vo ｴｾｮＮ＠ bat ｴｾｮＮ＠ twang

ton nhu nlii song:

- S{k lei khang, J..:lu5ng nrc sac K hi)//g lei sJc. sdc flt'c khr'Jng

Sdc khf>ng di u c/Icing qudn

M61 khe' h9p Chan Tong'

(Ban d!ch)

d phfa Tay kinh thanh, dat ｔｨｾｰ＠ Tam Tr<;ti

c6 be day van hoa truyen thong vf nhu be day

khu ph6 c6 a phfa Dong kinh thanh. Chua

M<)t C¢t (phuO'ng NgQc 1-U) xay dl,l'ng tu nam

I 049, ten Ia chua Dien Huu cung v6'i ｶｩｾ｣＠ due

chuang Qui Dien, to, cao. ｮｾｮｧ＠ vao b:iic nhat

cua nu6'c ta. Thien su Quang ｔｵｾ＠ khuyen Vua

ｾｭ＠ chay. lam le chay dfm dt keo dai tu6i th9.

a chua Dien Huu da dien ra ca.nh mua r6i

nu6'c de mung Vua. Hoang ｈｾｵＮ＠ Thien SU'

ｈｵｾ＠ Nang c6 thO' ve cay BoDe:

- Br) De' chdng phdi cay

Gu(Jng Sang cluJng plzdi dai

TL_( tinh kh6ng thdy v(it

Bui bam bdm vao dau?

Chi:ta Chan Giao (khu nha may bia Ha

N¢i) sau sap nh:iip v6'i chua V <;tn Phuc thanh

chua V<;tn Bao (Phuong D¢i Can) xay dl,l'ng

tu nam ll79. Vua ｴｲｩｾｵ＠ ｴｾｰ＠ cac tang gia t6'i

lam !e. Day la nO'i tu hanh cua vua thu 8 thai

Ly. 6ng Ly ｈｵｾ＠ Tong nam 1224 ｴｲｵｹｾｮ＠ ngoi cho con la Ly Chieu Hoang roi qui y d<;to·

ｐｨｾｴＮ＠

Di tfch phuc Vl;l tin ngu5'ng sinh ｨｯｾｴ＠ van

hoa co 12 dlnh. 13 chua. 11 den mieu. 4 van

chi. 5 di tfch Lang M<) (M<) 86 Cii ｄｾｩ＠

VuO"ng, m<) Hoang ｌｾ＠ ｍｾｴＮ＠ m¢ Ngoc Hoa va

m<? Nguyen Quang Hong). ｔｲｾｩ＠ c6 nhieu

chua nhat c6 le la NgQc Ha, trai c6 3 chua

chua ｫｾ＠ nhiing chua do thl,l'c dan Phap pha

huy. C6 chua do nha nu6'c phong kien xay

dl;l'ng phl;IC Vl;l dlnh nhung cling c6 chua do

gia dinh dong hQ ｬｾｰ＠ nen ､ｾ＠ phl;IC v1,1 sinh

hoat ｐｨｾ ｴ＠ giao. Day la hai lop van hoa tuy

khac nhau nhung c6 sl,l' h¢i ｮｨｾｰＮ＠ phat trien

ben viing ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠ & vung dat nay. Di le chua M tam an due thinh, long ta phan khai.

tam hon thu thai. nang cao ｨｩｾｵ＠ biet ve chon

kinh ｫｾＮ＠

ｄｾ＠ gop phan nh6 tim hitu van hoa Thang

Long Ha N¢i tien t6'i ky ｮｩｾｭ＠ 50 nam Thu

d6 giiti ph6ng (nam 2004) va m¢t nghin nam

Thang Long (nam 2010) chung toi xin trlnh

bay may van de ve lich Slr, van h6a ton giao

xua ､ｾ＠ quy vi d¢c gia cung tham kh<io.

THAMKHAO 1. Tdy H6 Chi. N.VHTT (ncim 1996;.

2. T1n•e'n tcip Vein hia He/ N¢i (r(tp Iwl /1 ). Nhil

xua! bdn KHXH (nam / 978)

3. T1'111 lqi ddl1 l'et Thclng Long - Nhd xua't ban

KHXJ-1 (nam/990)

4. Tqp chi Dan r¢c hqc (nc1ml985).

5. Tap chi }(j((ll'(t Nay (ncim 2000 )

6. ｔｾｴｰ＠ chi Nghien dru Ph(tr ｨｾｊｃ＠ (!1(inl 2000! 7. Ba Dlnh. di rfch ,.({ danh thclng · UBND Qucin

Ba Dlnh (nc/111 2000 ).

· ｾＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＭＱＨ＠ ｔＮｐｃｒｬｍｇｈｉｅｎ｣ｴｲｵＮｐｾｔｒｏｃ＠ . )

MaY §UY nUhi ｾ･Ｍｔｨｃ＠ ｾ｡＠ EtJi ｾ＠ "/ . ;:? / / "'

ｄｾ＠ NHAT TO PHAI TRUC LAM

0 HO DUC THQ

• Tu911g A Di Da - Chua But Thap the ky 17 Anh: Vii Hong ｔｨｵｾｴ＠

·J ich st:r dan t¢c da danh gia Triln Nhan .J Tong Ia Ｂ｢ｾ｣＠ vua hien" dai Tnln. ngoai

sy· ｮｧｨｩｾｰ＠ trung hung chl't nv6'c con luu cho

h<;tu the nhG'ng ang thi ca trong sang, thanh

cao l<;ti dUQ'm ve hi'w ht:mg. Nhan ngay xuan

m6'i. x:uan nam Tan Ty - 2001 m6' dau thien

nien ky. CO bict bao S!f viec phai lam, phai d6i

rn6'i. don huong v! m6'i thai d<;ti. Thii ngam ve

dai va tho cua Nhan Tong Hoang de thai triin

ｧｾｮ＠ dye khai trong, gifr gin ban scic. tinh hoa.

Triln Nhan Tong la con tnxong cua Thuqng

Hoang Thanh Tong va my Ia Nguyen Thanh

Thien Cam Hoang Thai ｈｾｵＮ＠ Ong sinh ngay

11 thang 11 nam NgQ (6 - 12- 1 258) co ､ｩｾｮ＠

ｭｾｯ＠ khac thuO'ng, sac thai ｴｨｾ＠ ｨｩｾｮ＠ tinh anh

cua Thanh nhan, thiln khf tuai sang, vai ben

trai, co not ruoi den nen cho la Kim Tien

dong tU giang triln, CO ｴｨｾ＠ cang dang dUQ'C dai

s!f nu6'c nha. Ten huy la Kham, con c6 ten

ｐｨｾｴ＠ Kim, ｎｨｾｴ＠ Ton.

Tnin Kham co ru chat thuiln tuy, hoa nha.

lai thong minh ham hQc nen cha Thanh Tong

yeu men. tin tu0ng. Ong dUQ'C truyen ngoi nam

Ky Mao (1279), d6i nien ｨｩｾｵ＠ la Tlwu Rio

(1279- 1284), Trimg Hung (1285- 1293) va

vuang ｨｩｾｵ＠ Tran Nhan Tong. Sau khi tri vl 14

nam ganh vac ､ｾｩ＠ sv blnh nguyen ｴｨｾｭｨ＠ cong.

ong nhuO'ng ngoi cho con (Triln Anh Tong).

lui ve ｭ ｾ｣＠ - Thien Truong lam thai Thuqng

. Hoang 5 nam, roi xuat gia ciia ｐｨｾｴ＠ va mat 6

am ｎｧｯｾ＠ Van nui Yen Ttr, huang thQ 51 tu6i.

Nhan Tong sinh ra trong boi canh nu6'c

nha vua trai qua ｨｩｾｭ＠ hoi;l chien tranh va suot

thai nien thieu den tu6i thanh nien dat nu6'c

nhu ｲｾｯ＠ n,.rc chuan bi lao vao cu¢c chien tV ve

m6'i. Ong duqc chung kien khong khl s6i

d¢ng rna vua Thanh Tong den cac vi dai than.

tu6'ng silo ｉｵｹｾｮ＠ quan ｴｾｰ＠ ｴｲｾｮ Ｎ＠ gom gop quan luang ､ｾ＠ ung pho v6'i ke thu hung han - de·

qu6c Mong C6. Va buac ducmg tri qu6c cua

ong ｬｾｩ＠ dung lUc the ll:fc Mong - That thon

j ( T.PCHfNGHJtNdJVPa.f.,THqf:" )J-. ---------------0 Tfnh dat mrce Trung Hoa. Nha Nam Tong de;ti

bai truce v6 ng1,1'a Mong C6, khien hang ehy.c

van tucng s1, hoang t¢e, nha.n dan phai tram

mlnh noi ｢ｩｾｮ＠ Dong, om m6i ｨｾｮ＠ ngim nam.

Tren da thilng lQ"i, nguai Mong dong hoa

Trung Hoa ｬｾｰ＠ nha Nguyen va khong tir b6 da

tam tai ehiem Dai ｖｩｾｴ＠ tan II, III.

Truce hoc:t mat nuce Tran nhan Tong cling

thuqng Hoang lo canh phong bien gi6i, lo doi

ph6 vci d.c doan phai b<? nha Nguyen, vua bf

ｭｾｴ＠ ｣ｨｵｾｮ＠ bt luc lm;mg khang chien. Di6u n6i

tr¢i 6 thai de;ti ong la ap dy.ng chinh 'sach than

dan. biet "y dan la y trai" nen t6 chuc h¢i

ngh! Blnh Than ､ｾ＠ cac tu6ng lmh nhat quan

ｨｾｭｨ＠ d¢ng. M6 h<?i nghi Dien Hong trung cau

y dan, hiy ｢ｩｾｵ＠ dong tlnh quyet chien va khi

chien su ap den, ong vua la vua vira la tu6ng

anh diing lam ｴｲｾｮＮ＠ Khi dc:ti thang ong lo cho

tram hQ, ban thu6ng cho tu6ng Sl, de;ti xa cho

thien h;,t. Nhii"ng suy tu c(lng nhli ｶｩｾ｣＠ lam cua

dang quan vuong Tran Nhan. Tong it nhieu

dUQ"C b(lc l¢ trong thO cua ong.

Ngiim lc:ti duong khi CUQc chien ac ｬｩｾｴＮ＠ the d!ch

nhu che tre rna ong van tin tu6ng ngay thilng lQ"i:

Cal· Ke cuu ｳｾｲ＠ qudn tu ky Hoan Dien do t6n th(lp van binh

(C6i Ke ｶｩｾ｣＠ cu nguai nen nh6,

Hoan Dien dang con chy.c Ve;tn binh)

cau tho vi€t 6 duoi thuy6n d¢ng vien tu6ng

Sl cua vi Hoang de ｴｮｾ＠ tu6i, qua c6 sue mc:tnh,

khfch ｬｾ＠ ba quan n,r tin ngay toan thang. Tai

qua, nhanh trf qua! chi m¢t ｶｩｾｮ＠ dan ｖｩｾｴ＠

v UO'l1g Cau Tien thai xuan thu danh rua nhl;LC 6

Coi Ke, cling nhu hoi ken xung ｴｲｾｮＡＮ＠

Va ngay toim thang ·da den, truce Chieu

Ling bi d!ch tan pha) Tnin Nhan Tong da lam

tho ttl'c dnh:

Xd t&c luifng hoi lao thr;zch mii,

Son ha van c6 di¢n Kim au. (Xa tile hai phen chon ngua da,

S011 ha nghln thu6 vii"ng au ｶｾｭｧＩ＠

Lai tho tMt hao hung, khiing dinh sv gian

lao, nhtmg ciing khiing dtnh ttr0'11g lai tuoi.

sang cih dat nu6c.

Dat nu6c thai blnh, tho ong nhu ve cu¢c

song yen vui du6i thai Thinh tri, qua bai

Thien tuong Van V Qng:

Th6n hdu th6n rie'n ､ｾｺｭ＠ tl( yen,

Ban v6 ban hU:u tfch dU'ong bien

ｍｾｴ｣＠ dong dfch ly qui ngLnt die'n.

(Canh chieu 6 Thien Truong

Tm6c x6m sau thon n,ra kh6i longj;l

B6ng chi6u duang c6 lai duang khong

Ml;LC dong sao vang trau v6 het "

Co trang tirng doi lieng xuong dong).

Hoang de Nhan Tong la con ｮｧｵｯｩ Ｌ ｨ ｾ ｭｨ＠

d¢ng. Ong la ｢ｾ｣＠ anh hung ct!u quae, nha

chinh tri, nha tho rat d6i tfch qrc, rat doi nhan

van sao lc:ti tir b6 ｮｨｾｰ＠ the, tu b6 ngai vang tim

c6i hu vo, kh6 ｨ ｾｮｨ＿＠ c6 nguoi cho day la s6

ｮｧｵｹｾｮ＠ tham thien san c6 trong ong. C6

nguoi cho 6ng tlr b6 ngoi bau di tu nhung van

khong tach dc:to v6i dai, van quan tam ｶｾｮ＠

menh nu6c nha. Ngay ｶｩｾ｣＠ chQn Yen Tu la

Trung tam phat ｴｲｩｾｮ＠ thien phai True U.m

ci.lng con c6 n¢i y tran giu SO'l1 mon, vung yeu

trQng mien Dong Bac. Va Ngo Thai ｎｨｩｾｭ＠

l;,ti cho Td.n Nhan Tong tran giil' Yen TuM

phong ngira ne;tn ngoc:ti xam. Nhung dieu kfn

dao nay chi long n6i v6i long, khong th6 1¢

cling ai "Bach nien tam ngfr Hl.m".

Lvu danh cho thai Le Ngo Thai ｎｨｩｾｭ＠ c6

ｮｨｾｮ＠ xet dung, hay con duang xuat gia mong

xa lanh coi dai bon chen, day ham muon t¢i

Ioi duqc giiii thmit, ciing nhu giup dai giai

thoat, cho nM.n lo<li khong con cimh cung

ct,rc. ba't_cong l<,ti con la tam due cua ong? Neu

ｶｾｹ＠ thi ｶｩｾ｣＠ d<;to, ｶｩｾ｣＠ dai cua vt ｄｩｾｵ＠ Ngt,r

Giac Hoang van c6 st,r hoa ｱｵｹｾｮ＠ hoan ｴｨｩｾｮ Ｎ＠

､ｾ＠ l<;ti an tuqng tot ､ｾｰ＠ cho dai sau.

Du sao CUQC dai cua ong vua anh hung

Tr<in Nhan Tong ciing gianh m<?t vi the dang

ｫ ｾ＠ cho nghien cilu ｐｨｾｴ＠ h9c. Va ong da tro

thanh vt ､ｾ＠ tu nha't T6 su phai True Lam, khi

ｶｾ＠ c6i v'inh bang duqc ､ｾ｣＠ xa l.y tren dinh

thap Ph6 Minh. Tha cua ong cling ､ｾ＠ ｣ｾｰ＠ t6i

cac chua canh, nha't la chua Ph6 Minh, chua

ｈｵｹｾｮ＠ Do que huang ong, Yen Tu la nai

hanh dC\O CUa 6ng.

Khi viet ｶｾ＠ chua ｈｵｹｾｮ＠ Do g<in khu cung

､ｩｾｮ＠ nha Tran, Tnin Nhan Tong van toat len

ｮｩｾｭ＠ t1! hao.

( ... Phia nam xa c6 ngt,ra, hlnh the ､ｾｰＮ＠

G&n ｭｾｴ＠ Tay Bac c6 r6ng, khi dat anh hl1ng ... )

(Khac tren ｢ｩｾｵ＠ hoimh chua Huyen Do -

My Ha- My L(>c - Nam D!nh)

Doi v6i nai danh lam n6i tieng Yen Tu,

chua, thap tung tung 16p 16p, cung nui, cling

cay nhu bong benh troi n6i khien nha tha ciim

thay to<li ｮｧｵｹｾｮ＠ thu tam:

Ruqu mai stiu tan vf d(lm da,

GiU(Jng rang chie'u tnic trdi bay ra,

Trifi trong nhtr nuilc, n·ang vcing vqic,

Gidc m¢ng xudn dai duai bong hoa

(Nhj ｮｧｵｹｾｴ＠ ｴｨｾｰ＠ nha't ｮｨｾｴ＠ de\)

Nhan Tong viet nhieu bai thO' hOC\ canh trf

thien nhien, nhung khong phiii ong chi biet

den co cay hoa la. 6ng con biet noi trong trai

cua nguoi cung nu. 6ng thong cam va ｨｩｾｵ＠ o

hQ ｳｾＬｘ＠ khao khat dqi cha.

Ngu ､ｾｹ＠ xem hoa n,mg tnr6'c mfmh,

Gi6 dong im, vang tieng chim oanh.

Bong dung ac ｬｾｮ＠ ben lau vang,

Cung ngoanh ｶｾ＠ dong bong la canh.

(Khuc oan - Bang Thanh dtch)

Tran Nhan Tong, m(>t 6ng vua mau ｭｾＬｘ｣Ｎ＠

m(>t nha tha, nha nghien c(ru PMt hQc tieu

｢ｩｾｵ＠ thai thtnb Tran. Song khi da't nu6c s<;tch

b6ng quan thu ong l<li tu bo ngai vang "thoat

ｾｯｮｧ＠ ｴｴＬｾ｣＠ luy". Ong say me v6i d<1o thien, tro

tbanh ｄｾ＠ nhat t6 phai True Lam ｬｩｾｵ＠ c6 phai

day la ｨｩｾｮ＠ tuqng tieu ct,rc, hay la nguai biet

nha ng9c ､ｾ＠ d(;lt dinh ､ｩｾｭ＠ v'i nhan?.

Tha cua ong c6 cho hao hung, c6 do<;tn

tlnh cam thiet tha v6i co cay, boa hi va v6i d. tlnh nguai, tinh dai. LO'i tha thanh cao, trong

sang khien ｨｾｵ＠ the kham ｰｨｾＺｾ｣Ｎ＠ tran tn;mg

chen Ian niem tu hao ve m(>t ong vua anh

hung, m(>t nha chan tu, m(>t nha tha da g6p

phan khong nho cho mua xuan da't nu6c them

､ｾｭ＠ da huang sac.

DAOHANH

Thiii nho be sao ngu:iii c!?p the' Dank nhau giay lat lr;ti om nhau. Ldn len Danh - Lf/i nhoa doi m&t Ctla Ph¢-t tim nhau luc tr&ng ddu.

TRiNH vAN HI EN

JfVOWq SON

Viii vf/i Hinh Bo'ng may treo su:iin nui L(J l(J SUOl Yen ca nhay ben khe Khap khe'nh thap cao giq,t mink tinh m9ng Thenh thenh g¢-y true' tung bu:{lc v€ nha.

' .

( ｔｾ＠ c:Hl NGJDENcUtJ.PJI.i.THQC ＺｊｦＭＭＭＭＭＭ ＭＭ Ｍ ＭＭ ＭＭ ＭＭＭＱ ｾ＠

ｏｕｾｎ＠ 4: DOAN QUAN THE AM VIii CONG TAC TIJ'THIEN xA HOI ,. .

. Vua- qua. Doan Tu ｴｨｩｾｮ Ｇ＠ Quan The Am

( Q A) da den tham va I o bua an tnra cho 130

tre m6 coi t(li Long Hoa C6 Tl! (Q.7), ｴｾｮｧ＠

qua ｴｾｩ＠ trung tam nuoi du6ng nguai gia va tan

ｴｾｴ＠ TrCli s6 4 (SOng Be). cac ｂｾｮｨ＠ vi¢n Nhi

D6ng l, Ph(lm NgQc ThClch va cham 1o 300

ph<in com trva cho ｂｾｮｨ＠ nhan ngheo tq.i

Trung tam Ung Bu6u Nguyen Van HQc. T6ng

so phJm ｶｾ ｴＮ＠ qua ｴｾｮｧ＠ ｴｲｾ＠ gia 22 ｴｲｩｾｵ＠ d6ng.

Ngoai ra. H(>i Tu ｔｨｩ ｾ ｮ＠ ｐｨｾｴ＠ giao ｑｵｾｮ＠ 4

da ung ho 200kg gao cho H(>i chu ｴ ｨｾ ｰ＠ d6 (Q.

7) cap phat cho d6ng bao ngheo. uy l<;to cho

200 h(> gia dinh d6ng bao xa Trvbng Thanh,

ｨｵｹｾｮ＠ 6 Mon (Oin Tho). ｔｾｮｧ＠ qua cho 150

h(> gia dlnh d6ng bao xa Tan Phu, ｨｵｹｾｮ＠

Umg Gu (An Giang). 300 h(> gia dlnh d6ng

bfw bt lU lyt xa Vinh Chau, ｨｵｹｾｮ＠ Vinh Chau

(Soc Trang) va 200 h(> dan ngheo xa Tha.i Tr!,

ｨｵｹｾｮ＠ Vinh Hung (D6ng Thap). T(li m6i noi

cac hQ deu nhan phan qua g6m g(lo, mung,

ｭｾｮ Ｌ＠ 100 ngan d6ng tien ｭｾｴ Ｎ＠ t6ng s6 ｴｲｾ＠ gia

tren 94 ｴｲｩ ｾ ｵ＠ d6ng.

• Nhan ､ｾｰ＠ dau xuan Tan Ty nam 2001,

Phuang 2 (Q. 4) da ung g(l6, ml g6i, duang,

· b(>t ngQt ｴｲｾ＠ gia 50 ngan d6ng.

D6ng tha i cham lo cho ､ｩｾｮ＠ chinh s<kh, Ba

ｭ ｾ＠ VNAH, thuong binh, can b(> lao thfmh

ca.ch m(lng va dan ngheo tU: 100 - 200 ngan

dong tien ｭｾｴ＠ cho m6i nguai, t6ng so len den

27 ｴｲｩｾｵ＠ d6ng do kinh phf ｑｵｾｮ＠ dai thQ.

ｔｒｾｎｈ＠ THl HlfONG

• Ngay 7/1/2001, thuQ'Ilg toa Thfch TU:

Giang ｖｩｾｮ＠ chu T6 dinh Linh Quang ｔｾｮｨ＠

Xa. trvbng doan tu ｴｨｩｾｮ＠ huang dan da den uy

l(lo cho 360 h(> gia dlnh dong bao ｴｨ ｩ ｾｵ＠ s6

ngheo vung sau xa ｔｨｵｾｮ＠ Hoa Huy¢n Ham

ｔｨｵｾｮ＠ Nam tinh Binh ｔｨｵ ｾｮＮ＠

T(li day, Thuqng to(l tnr6'ng doan da true

tiep trao ｴｾｮ ｧ＠ m6i h(> m(>t phan qua gom

duang, mu6i. dau an, b(>t ngQt va 50 ngan

d6ng tien ｭ ｾｴＮ＠ t6ng ｴｲｾ＠ gia 36 trieu d6ng.

ｑｕｾｎ＠ 7: KHAI TRIIUNG CHAN Y ｖｉｾｎ＠ CHO'A ｂｾｎｈ＠ MIEN PHi CHO DONG BAD

Vua qua, ｃｨｾｮ＠ y ｶ ｩｾｮ＠ Dong Tay Y ket hgp

tn,rc thu(>c H(>i Chfr ｔ ｨｾｰ＠ D6 Quan da chinh

thuc khai trvong t(li Phuong Tan Hung Quan

7 (TP. HCM) ､ｾ＠ kham chua ｢ｾｮｨ＠ mien phf

cho dong bao.

ｄｾｰ＠ nay, c6 tu 100 - 150 luqt ｢ｾｮｨ＠ nhan

dau tien da duqc d<)i ngu Luang y phong

kham nhan ､ｾｯ＠ T6 dinh Linh Quang ｔｾｮｨ＠ Xa den kham chua tri va phat du cac ｬｯｾｩ＠ thuoc ttr

thong thuong den dac ｴｲｾ＠ hoan toan mien ph f.

BA RIA - VONG TAU: CHUA HUE MINH MO PHONG KHAM CHO'A ｂｾｎｈ＠ MltN PHi CHO

DONG BAO NGHEO Tuan qua, m(>t phong kham Dong y cua chua

ｈｵｾ＠ Minh t(li ｨｵｹｾｮ＠ Tan Thanh (Ba Ria Vung

Tau) da mo ､ｾ＠ chua ｾｮｨ＠ mien phf cho d6ng

bao. T(li chua, ngay tu ngay dau khai ttuong da

c6 d<)i ngil Luong y Phong kham NMn d<;to Linh

Quang ｔｾ＠ xa (TP. HCM) den kham chua va

phat thu6c holm toan mien phf cho tren 200 ｢ｾｮｨ＠

nhan ngheo 6' dja phuong.

LE nOll d :

MVC LVC ·

10 ｄｩｾｮ＠ giai kinh Phap Hoa Sa mon THiCH THONG BUU

20 Ttm hieu y nghia cau: "Ban lai v6 nhat ｶｾｴＢ＠ trong bru k$ cua L1,1c Tci Huyen Nang 5

NGUYEN DUC QUY

30 ｎｨｾｮ＠ thtl"c luan Kinh Thu Lang Nghiem (Suramgama Sutra) ｔｕｾ＠ vo 8 • I

40 Nhan ban ｬｵｾｮ＠ ｐｨｾｴ＠ giao - cliu canh cua con nguai hi$h d<: CHi ANH 12

50 Xuan hQp ｢ｾｮ＠ tt,r giai Ｎ ｨｾｮ＠ (tho) HUYEN CUONG 21

6° Nep song thien mon PHAP LO' (ST·).. 22

7 0 ｄｾｯ＠ Ph at v6i st,r phat ｴｲｩｾｮ＠ can doi hai hoa giua ｶｾｴ＠ chat va tinh than 24

LE HO'u TUAN

8° May y kien ve cong trinh ph1,1c hung ton ｴｾｯ＠ Trung tam Luy Lau- Chua Dau 27

NGUYEN CHiNH

9. Ngay xuan Jen nui Yen Ttr (tho) THANH TH!NH THAo

100 Bim nga la goc cua kh6 dau va bat c6ng - Muon di$t ban nga tru6c tien

phai tht,rc hanh ｴｨｩｾｵ＠ di,IC va tri tUC

110 Nhan qua - v o thuang

12 0 Phan ｬｯｾｩ＠ tuong c6

l 30 Them nhfrng d6a sen (tho)

140 Tl;lc tha ｌｩｾｵ＠ ｈｾｮｨ＠ 0 Phu Giay

15 0 v ai net ve tuong tang

160 Chua Long Khanh

TRAN DUC CONG

Blll vAN THAcH - NGUYEN vAN ell

CHU QUANG TRU

NGUYEN VAN THQ

DOCONGD!NH

H9a si NGUYEN VAN CHIEN

TRAN vAN MY

30

31

39

40

46

48

54

57

170 ｔｨｾｰ＠ tam ｴｲｾｩ＠ 0 Thang Long va ､ｾｯ＠ ｰｾｾｴ＠ VAN HAU 58

18 0 May s uy nghi ve Tho va Dai D$. ｮｨｾ｜Ｚ＠ t6 ーｨｾｩ＠ True Lam HO o(Jc THO 60

190 Vong dai - Huang Son (tho)' oAo HANH- TRiNH vAN HIEN 62

• Chju ｴｲＮｾ｣ｨＧ＠ nhi$m xuat ban: T6ng bien ｴｾｰ＠ Hoa thllc;mg KIM CUONG TLT

Ph6 t6ng bien ｴｾｰ Ｚ＠ Hoa thllc;mg THiGH PHO ｔｕｾ＠

• Ph6 t6ng bien ｴｾｰ＠ kiem trLJong ban bien ｴｾｰ Ｚ＠ ｇｩ｡ｾ＠ sLJ HA vAN TAN

• Ban bien ｴｾｰＺ＠ TRAN· KHANH DU, Thllqng t9a THiGH GIA QUANG,

THiGH VI EN THANH, CLJ si GIANG NGQC THANH

• Toa ｳｯｾｮ＠ va trj sl,(: Chua Quan su- 73 Quan SCr, Ha N(li. DT:9.423.887 • Giay phep xuat ban so 752/BCGP/XB , • Che ban cli$n tlr va in ｴｾｩ＠ Xf nghi$p in Thuy l<;1i

Gia: 7.oood

'