geschiedenis republiek in de gouden eeuw · - de site voor samenvattingen en meer! 1 geschiedenis...
TRANSCRIPT
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
1
Geschiedenis Republiek in de gouden eeuw
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
2
Inhoudsopgave Paragraaf 1.1 De koningen van Engeland en Frankrijk ............................................................................ 4
Centralisatie......................................................................................................................................... 4
Engeland .......................................................................................................................................... 4
Frankrijk ........................................................................................................................................... 4
Stichting van de Anglicaanse kerk. ...................................................................................................... 5
Engeland .......................................................................................................................................... 5
Begin geloofsvervolging Frankrijk ....................................................................................................... 5
Frankrijk ........................................................................................................................................... 5
Paragraaf 2.1 Rust in Engeland, Oorlog in Frankrijk ................................................................................ 6
Bloody Mary en de Virgin Queen ........................................................................................................ 6
Engeland .......................................................................................................................................... 6
Hugenoten ........................................................................................................................................... 6
Frankrijk ........................................................................................................................................... 6
De bloedbruiloft .................................................................................................................................. 7
Frankrijk ........................................................................................................................................... 7
Paragraaf 3.1 Burgeroorlog in Engeland, godsdienst vrede in Frankrijk ................................................. 8
Burgeroorlog in Engeland .................................................................................................................... 8
Engeland .......................................................................................................................................... 8
Hendrik de 4e en het Edict van Nantes ................................................................................................ 8
Frankrijk ........................................................................................................................................... 8
4.1 De opkomst van Engeland en Frankrijk ............................................................................................. 9
Frankrijk ............................................................................................................................................... 9
Engeland .............................................................................................................................................. 9
Oorlog met de republiek ................................................................................................................... 10
1.2 De Nederlanden onder de Bourgondiers en de Habsburgers ......................................................... 11
Bourgondiers en Habsburgers ........................................................................................................... 11
Karel de 5e ......................................................................................................................................... 11
Het bestuur van de Nederlanden ...................................................................................................... 12
1.3 Karel de 5e en de reformatie ........................................................................................................... 13
Reformatie in Duitsland..................................................................................................................... 13
Onderdrukking in de Nederlanden .................................................................................................... 13
Calvijn ................................................................................................................................................ 14
2.2 Opstand in de Nederlanden (1566 - 1576) ...................................................................................... 15
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
3
Beeldenstorm .................................................................................................................................... 15
Het begin van de opstand ................................................................................................................. 15
Pacificatie van Gent ........................................................................................................................... 15
2.3 Een calvinistische Republiek ............................................................................................................ 17
De Unie van Utrecht .......................................................................................................................... 17
3.2 De eerste twintig jaar van de Republiek ......................................................................................... 18
De Soevereine Staten ........................................................................................................................ 18
De Republiek gered ........................................................................................................................... 18
Maurits en van Oldenbarnevelt ........................................................................................................ 18
3.3 Na Twaalfjarig bestand naar Vrede van Munster ........................................................................... 19
Maurits VS Van Oldenbarnevelt ........................................................................................................ 19
4.2 Het eerste stadhouderloze tijperk .................................................................................................. 20
4.3 Stadhouder- Koning Willem 3e ........................................................................................................ 21
Paragraaf 1.4 Economie en maatschappij in de Nederlanden .............................................................. 22
Vlaanderen en Brabant ..................................................................................................................... 22
De handel van Holland ...................................................................................................................... 22
Hollandse landbouw .......................................................................................................................... 22
Paragraaf 2.4 Het begin van de Gouden Eeuw ...................................................................................... 23
De val van Antwerpen ....................................................................................................................... 23
De voorsprong van de Republiek ...................................................................................................... 23
Frankrijk ......................................................................................................................................... 23
Engeland ........................................................................................................................................ 23
Een versnipperd land ......................................................................................................................... 24
Paragraaf 3.4 De Gouden Eeuw ............................................................................................................ 25
Centrum van handelskapitalisme ...................................................................................................... 25
De VOC............................................................................................................................................... 25
De WIC ............................................................................................................................................... 26
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
4
Paragraaf 1.1 De koningen van Engeland en Frankrijk
Centralisatie
Engeland
Hendrik Tudor aan de macht (1485)
Verstevigde positie t.o.v adel en steden door Centralisatie
Verboden geuniformde troepen in dienst te hebben
Invloed van adel en rechtspraak werd beperkt.
Speciaal koningklijke rechtbank
Parlement sterk tegenwicht voor de vorstelijke macht
Parlement
Frankrijk
Lodewijk de 11e in 1461 gekroont.
Einde lange periode van oorlogen, opstanden en gevechten
Versterkte koningklijke leger
Maakte een eind aan eigen legers.
Voerde een politiek van Centralisatie
Verschil Lodewijk en Tudor:
Frankrijk had de volksvertegenwoordiging ( Staten-Generaal), maar had weinig te vertellen. Er werd
gesproken dat Lodewijk de “Absolute macht” had. De koning moest echter wel constant strijden om
zijn macht.
In Engeland was het Parlement echter wel een sterk tegenwicht voor de vorstelijke macht.
Centralisatie:Bestuur vanuit een punt of door een instelling.
Parlement
Hogerhuis
(hoge adel)
Lagerhuis
(steden en lage
adel)
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
5
Stichting van de Anglicaanse kerk.
Engeland
Christendom valt uiteen in twee vijandige staten
1. Rooms-Katholiek
2. Protestant
Koningen wilden maar een geloof in hun land om chaos en burgeroorlogen te voorkomen.
1509 volgt Hendrik de 13e zijn vader op, hij is een volgeling van de Paus totdat hij zijn
huwelijk met de Spaanse prinses niet ongeldig wil verklaren.
Aartsbisschop van Canterburry verklaart het huwelijk ongeldig en Hendrik kan met zijn hof
dame trouwen.
Uit verzet tegen de Paus word in 1534 de Anglicaanse kerk opgericht, dit zou de Staatskerk
worden met Hendrik als hoofd van de kerk.
Hierdoor werden kloosters geplundert en opgeheven, en ketters die een ander geloof
verkondigen kwam op de brandstapel.
1547 werd door de zoon van Hendrik de 13e een protestanse kerkleer ingevoerd.
Begin geloofsvervolging Frankrijk
Frankrijk
Franse koningen bleven Katholiek en hadden weinig tegen de protestanten.
1516 kreeg Frans 1 het recht om geestelijken in de kerk te benoemen.
Afkeer tegen protestanten in 1534, er verschenen aanplakbiljetten tegen de rooms-
katholieke kerkdienst (Paapse mis), ketters werden vervolgd en moesten op de brandstapel.
1551, Strijd tegen protestanten verhevigd , wie protestanten aangaf kreeg een derde van zijn
bezit.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
6
Paragraaf 2.1 Rust in Engeland, Oorlog in Frankrijk
Bloody Mary en de Virgin Queen
Engeland
1547-1553 Anglicaanse kerk een protestante leer.
Maria volgt na de dood van Hendriks zoon de troon op en voert het Rooms-Katholicisme
weer in en de inquisitie en gaat alle protestanten vervolgen -> krijgt de bijnaam Bloody Mary.
1558 Overlijdt Maria en Elisabeth volgt haar op, blijft op de troon tot 1603 dan overlijdt ze,
werd de Virgin Queen genoemd.
Voert het Protestantisme opnieuw in, verbood katholieke kerk maar deed niet aan
vervolging, je moest slechts een boete betalen als je op zondag uit de Anglicaanse kerk
wegbleef.
Grotendeels Engelsen katholiek en de paus riep ze op om Elisabeth te verjagen, Filips
2e(koning van Spanje) was het hier mee eens en besloot troepen naar Engeland te sturen
vanuit vlaanderen.
Hierop stuurde Elisabeth in 1585 hulptroepen naar Nederlandse opstandelingen
1588 trokken spaanse schepen het kanaal in om Engeland binnen te vallen, onoverwinnelijke
“Armada” kon niet op tegen de Engelse kanonnen, en de Nederlanders blokkeerden de
Vlaamse haven. De rust in Engeland keerde terug.
Hugenoten
Frankrijk
Tweede helft 16e eeuw veel geloofsgeweld in Frankrijk tussen Protestanten en Katholieken,
rond 1562 woedde er een burgeroorlog.
Protestantisme sinds 1555 sterk gegroeit, Calvijn kreeg veel aanhangers die werden
Calvinisten maar ook wel Hugenoten genoemd.
Ze kregen veel steden in handen en er volgde een Beeldenstorm -> Hierdoor brak er een
burgeroorlog uit
Calvinisten grote delen van Zuid Frankrijk en veel steden in handen, Katholieken bleven het
noorden en Parijs beheren.
Beeldenstorm: de vernieling van beelden en andere religieuze objecten tijdens de opkomst van het protestantisme
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
7
De bloedbruiloft
Frankrijk
Hugenoten leken in 1572 groot succes te boeken, Hendrik van Navarra trouwde met een zus
van de koning, koning hoopte hierdoor godsdienstige verzoening.
De paus verwierp dit huwelijk en de katholieken waren woedend.
Gaspard de Colligny raakte gewond in een aanslag bij parijs, de hugenoten waren hier
woedend over en dreigde met wraak. Hierdoor volgde de Bloedbruiloft
De Colligny word snachts uit bed gesleept en vermoord. In Parijs werden twee duizend
hugenoten vermoord. Hendrik van Navarra werd gespaard omdat hij zich bekeerde.
1584 werd Hendrik koning, hij was na de Bloedbruiloft ontsnapt en weer hugenoot
geworden.
De katholieken zagen het niet zitten dat nu een hugenoot koning was, reactie hierop: Ze
richtten een Katholieke Liga op met steun van de Spaanse koning Filip 2e, ten strijde van
Hendrik van Navarra en Hendrik de 3e
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
8
Paragraaf 3.1 Burgeroorlog in Engeland, godsdienst vrede in Frankrijk
Burgeroorlog in Engeland
Engeland
Engeland en Spanje tot en met de dood van Elisabeth in oorlog (1603)
1596 begon Filips 2e Engeland te bedreigen en stuurde een nieuwe Armada, reactie hierop is
het ontsaan van het Drievoudig Verbond.
Franse koning Hendrik de 4e besloot vrede te sluiten met Spanje, opvolger van Elisabeth
(Jacobus 1e) besloot dit ook te doen in 1604, hierdoor stond de Republiek er weer alleen
voor.
Spanning tussen Jacobus 1 (en opvolger Karel 1) en het parlement omdat de koningen
vonden dat hun hun macht hadden gekregen van god, en dat het parlement geen
zeggeschap had.
1640 Parlement bijeen geroepen omdat Karel geld nodig had om opstand in Schotland te
onderdrukken,Parlement gaf dit geld niet en Karel probeerde het in de Republiek ( liet zijn
dochter trouwen met de stadhouder)
1642 wilde Karel zijn tegenstanders arresteren echter lukte dit niet
1645 werd Karel verslagen door Oliver Cromwell een calvinist. Karel mocht koning blijven
maar 27 Januari 1649 werd hij ter dood veroordeeld door het parlement.
Engeland werd een republiek onder leiding van Cromwell
Hendrik de 4e en het Edict van Nantes
Frankrijk
1589 Hendrik de 3e doodgestoken en opgevolgd door Hendrik van Navvara.
Katholieken weigerden de koning te erkennen echter hadden ze geen tegen kandidaat.
Hertogen eisten de troon op zelfs Fillips de 2e schoof zijn dochter Isabella naar voren, hij gaf
ook Parma opdracht om Frankrijk vanuit de Nederlanden binnen te vallen, Isabella werd
geen koningin want de katholieken wilde geen spaanse vorst.
Hendrik de 4e keerde in 1598 weer van calvinistische geloof, hij kon nu parijs binnengaan.
1598 kwam het Edict van Nantes
In dat jaar besloten Frankrijk en Spanje vrede te sluiten omdat de schatkist leeg was.
Edict van Nantes: Hierin stond dat Engeland katholiek werd maar dat de hugenoten rechten hadden,
hielden vrijheid van godsdienst kregen een eigen leger en eigen garnizoensplaatsen.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
9
4.1 De opkomst van Engeland en Frankrijk
Frankrijk Lodewijk XIV, de “Zonnekoning” van Frankrijk, 1643 tot 1715, langst regerende koning ooit.
Lodewijk maakte Frankrijk een absolute monarchie:
o De wil van de koning was wet.
o De koning bepaald het geloof van zijn onderdanen
1648 opstand in Frankrijk van de edelen tegen centralisatie v/h bestuur en nieuwe
belastingen.
o Lodewijk en zijn moeder ontvluchten Parijs
o Franse troepen, terugkomend van de 30-jarige oorlog plunderen het land
o 1653 einde opstand, bevolking was geweld zat, accepteerden krachtig gezag
1661 Lodewijk nam de regering op zich
o Centrale bestuur versterkt
o Opbouw sterk leger onder leiding v/d staat en een sterk ambtenarenapparaat
Edelen rekruteren geen eigen troepen meer
Frankrijk werd het sterkste rijk in europa dankzij het grote gedisciplineerde leger.
o Om het leger te financieren voerde Lodewijk een politiek van mercantilisme
De staat steunde de handel en nijverheid met subsidies en hoge
invoerrechten op buitenlandse producten
Lodewijk wou roem en eer op de slagvelden en natuurlijke grenzen voor Frankrijk.
o Rijn en Maas
o 1667 viel hij de Zuidelijke (spaanse) Nederlanden binnen
Lodewijk XIV werd steeds meer toegewijd katholiek, in 1685 trok hij het Edict van Nantes in.
o Protestanten hadden weer minder vrijheid.
Hugenoten vluchten naar Amerika en de Republiek
Alle edelen moesten bij Lodewijk wonen in het paleis buiten Versailles, hij kon ze hierdoor
onder toezicht houden.
Hij liet zich de Zonnekoning noemen omdat, net als bij de zon, alles om hem draait.
Engeland Groot Brittannië bleef in onrust na onthoofding van Karel I en de uitroeping van de republiek.
Opstand in het leger, sommige militairen wouden verder gaan.
o Einde maken aan de standsvoordelen
o Het bezit verdelen
o Algemeen mannenkiesrecht invoeren
Opstanden in Schotland en Ierland.
Cromwell sloeg hardhandig alle opstanden neer
1653 werd Cromwell alleen heerser, zonder het parlement.
o Lord Protector (beschermheer)
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
10
Onpopulair vanwege verbod op sport , dans, toneel en ander volksvermaak + gedwongen
zondagsrust
1658 R.I.P. Cromwell
Dreiging nieuwe chaos
o Commandant leger in Schotland trok naar Londen en riep parlement bijeen, dat de
monarchie herstelde.
o Ook wel de Restauratie genoemd
1660 zoon Karel I keerde terug, en werd uitgeroepen tot koning Karel II door het parlement.
o Cromwell werd opgegraven, aan de galg gehangen en onthoofd.
Karel was financieel gebonden aan het parlement, hij werd financieel kort gehouden
o Geen belasting heffen zonder goedkeuring
o Respecteren v/h parlement
Karel II bewonderde Lodewijk XIV, bovendien waren het neven.
o Dit en de financiële tekortkomingen brachten hem tot het ‘Franse kamp’
Oorlog met de republiek Door de inval in de zuidelijke Nederlanden dwong de republiek, samen met Engeland en
zweden, Frankrijk te stoppen en vrede te sluiten met Spanje.
o Lodewijk ging akkoord maar zwoer wraak op de republiek
1670 Lodewijk XIV en Karel II sloten en geheim verdrag.
o Karel kreeg elk jaar een groot geldbedrag van Lodewijk
o Karel zou Lodewijk helpen de republiek aan te vallen
o Lodewijk zou het leger en de vloot van de Britten betalen.
o Het parlement wist van niks.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
11
1.2 De Nederlanden onder de Bourgondiers en de Habsburgers
Bourgondiers en Habsburgers
Nederlanden verdeeld in apparte staatjes, werden gewesten en provincies genoemd.
Hoogste machthebber was een hertog of graaf
Deze heer regeerde samen met de Staten
De meeste Nederlandse gewesten gingen in de 15e eeuw tot het Bourgondische Rijk behoren
Ook hier wilden de vorsten net als in Engeland en Frankrijk een eenheid en gingen daarom
ook Centraliseren
Regeringscentrum werd in Brussel gebouwd
1464 werd de Staten-Generaal gevormd.
1477 Sneuvelt de laatste Bourgondische vorst, werd opgevolgd door zijn dochter die later dat
jaar trouwde met Maximiliaan van Habsburg
Bourgondische rijk viel uiteen:
o Bourgondie werd ingenomen door de Fransen
o Zuidelijke Nederlanden, Holland en Zeeland kwamen onder
het Habsburgse rijk
o Utrecht Overijssel en gelderland scheidden zich in het
noorden.
o Friesland en Groningen hadden nooit tot het boergondische
rijk behoort.
Karel de 5e
Dochter van Maximiliaan trouwt met zoon van Spaanse koning -> Spanje ook onder het
Habsburgse rijk.
Karel de 5e (maximiliaans kleinzoon) erft alle Habsburgse bezittingen.
1515 uitgeroepen tot heer van Nederlanden
1516 Koning van Spanje
1519 keizer van Duitsland en aartshertog van Oostenrijk
Machtigste vorst van zijn tijd te danken aan Spaanse bezittingen in Italie en Amerika en het
zilver uit Amerika. Geld was macht -> konden legers van betaald worden.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
12
Het bestuur van de Nederlanden Karel zette centralisatie politiek voort
Gewesten hadden vrijheid
Drie nieuwe bestuurinstellingen
o Raad van State (advies)
o De Geheime raad (uitvoeren en advies)
o Raad van Financieen (uitvoeren en advies en over het geld)
Karel vaak in Brussel daarom stelde hij landvoogd aan, tot 1530 zijn Tante daarna een zus.
Karel in geldnoodvanwege de oorlog in Turkije dus hij hief meer belasting
Tiende penning
Accijns op bier
Ook oorlog in Nederlanden
o 1500 Friesland onder Habsburg
o 1543 Gelderland
o 1548 alle staten onder in een eenheid
Verklaarde dat Nederlanden onafhankelijk gebied was en eeuwen lang bezit bleef onder zijn
famillie
1555 Karel doet afstand
Broer Ferdinand: Keizer van Duitsland en hertog Oostenrijk
Zoon Filips 2e Heer der Nederlanden en koning van Spanje
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
13
1.3 Karel de 5e en de reformatie
Reformatie in Duitsland
Eind van de middeleeuwen veel onvrede over katholieke kerk, volk ergerde zich aan de
rijkdom en inhaligheid van de kerk
Inhaligheid bijvoorbeeld : Verkoop van aflaten
Luther vond de aflatingen oplichtig, 1517 actie tegen de aflatenhandel
Het ware geloof was de bijbel en priesters zouden geen aflaten moeten kunnen verkopen,
Luthers ideeen snel verspreidt door de opkomende boekdrukkunst
Priesters vormden een apparte stand
Betaalde geen belasting
Trouwden niet
Dwongen aanbidden van heiligen en heiligenbeelden
af
Hierdoor onstond veel onrust en er braken boeren opstanden uit.
Luther riep de vorsten op om de kerkhervoring de leiding te nemen
Karel de 5e wilde protestantisme onderdrukken, hij dacht dat net als Engeland en Frankrijk de
Republiek ten onder zou gaan aan chaos.
1555 gaf hij de oorlog op en sloot de Vrede van Augsburg, elke Duitse vorst mocht het geloof
van zijn onderdanen bepalen.
Onderdrukking in de Nederlanden
Karel 5e trad hard op en verbood het bespotten van geestelijken en het lezen en verspreiden
van de Bijbel en antikatholieke boeken.
1521 Honderden Lutherse boeken verbrand
Protestantisme bestrijden richtte Karel de keizerlijke inquisitie op, rechtbank voor het
bestraffen van ketters
1523 Kwamen hier de eerste executies, totaal rond de 1200 onder Karel. Dit werd beperkt
omdat edelen en bestuurders hadden een afkeer tegen zijn manier van werken
1555 treedt Karel af ( Leek nu rustig in de Republiek)
Sympathie voor protestantisme was gegroeid
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
14
Calvijn
Calvinisme werd belangrijker als het Lutherisme
Calvijn was een Franse rechtsgeleerde die voor geloofsvervolging naar Zwitserland vluchtte,
hij kwam in Geneve samen met andere protestantste vluchtelingen.
Hij ontwikkelde nieuw geloof
Bijbel stond centraal en moest dagelijks
worden gelezen
God was het machtigst
Overheid stond boven de gelovigen
Gelovigen mochten in opstand komen als
overheid hun taken verzadigde
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
15
2.2 Opstand in de Nederlanden (1566 - 1576)
Beeldenstorm
Filips trok in 1559 naar Madrid en liet zijn halfzuster Margaretha van Parma achter als
landvoogdes
Door haar groeide de klachten over
Belastingen
Godsdienstpolitiek
Centralisatie politiek
Edelen vonden dat privileges werden aangetast en niet naar hen werd geluisterd
Vanaf 1559 drong het calvinisme de Nederlanden binnen, Filips trad er hard tegen op.
1566 overhandigen edelen Margaretha een smeekschrift.
Onvrede kwam tot uitbarsting en calvinisten bovengronds en hielden openbaar
hagenpreken.
Zware tijd van honger en armoede.
Door de hagenpreken onstonden Beeldenstormen, Filips 2e was hier niet blij mee en
verwijtte Willem van Oranje dat hij niet hard genoeg had opgetreden tegen de Calvinisten
1567 arriveert Hertog van Alva.
o Raad van Beroerten
o Tiende penning op roerende goederen
o 1100 mensen geexecuteerd
o Egmont en Horne onthoofd
o Centralisatie krachtiger
Door dit alles nam de onvrede des te meer toe
Het begin van de opstand
1568 zaten ongeveer 50000 Nederlandse vluchtelingen in Engeland en Duitsland, zij vormden
gewapende bendes genaamd geuzen waarmee ze Alva wilden verdrijven.
Willem van Oranje steunde de geuzen en hij en zijn broers stichten kleine beroepslegers in
Duitsland
1568 vallen ze Nederlanden binnen (begin van de Nederlandse opstand of De Tachtig jarige
oorlog)
In het begin waren de legertjes geen partij voor Alva, in 1572 kregen Willem en de geuzen
het grootste deel van Holland en Zeeland in handen en vormden daar Vrije
Statenvergaderingen.
Strijd in Nederland kostte filips veel geld, hij vocht ook bij middelands zeegebied tegen de
turken.
1576 grote muiterijen, Spaanse soldaten weigerden te vechten en gingen plunderen.
Pacificatie van Gent
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
16
1576 vredes besprekingen in Gent, Hier werd de Pacificatie van Gent aangenomen
Spaanse zouden verjaagd worden
Godsdienstige tegenstellingen oplossen
Holland en Zeeland zou Calvinistisch worden
de rest van de 17 gewesten Katholicisme
Gewetensvrijheid
Echter ging Filips hier niet mee akkord en stuurde de Hertog van Parma als nieuwe
landvoogd.
Smeekschrift:Onderdanig verzoekschrift
Staten – Generaal:Nederlandse volksvertegenwoordiging
Hagenpreken: Een hagenpreek is een kerkdienst in de open lucht. Deze werden in de Nederlanden
veel gehouden door Calvinisten in 1566 en de volgende jaren, omdat openlijke geloofsuitoefening
hun verboden was.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
17
2.3 Een calvinistische Republiek
De Unie van Utrecht
Na 1576 rukt het Calvinisme weer op, grijpen de macht in Brugge,Gent, Antwerpen.
Namen kerken in bezit en verdreven de roomse geestelijken ( Allemaal in strijd met de
Pacificatie van Gent)
Om zich hier tegen te verweren werd de Unie van Atrecht opgericht door: Filips en
landvoogd Parma ( 1579)
Reactie daarop sloten de Noordelijke gewesten de Unie van Utrecht (militair verbond)
De bondgenoten zouden alleen over oorlog en vrede samen beslissen. Maar het werd de
kern van een nieuwe staat
De 17 Nederlandse gewesten begonnen in twee delen uiteen te vallen
In 1580 verklaarde Filips II Oranje vogelvrij, de opstandige gewesten zeggen in 1581 hun
trouw aan Filips II op
In het Plakkaat van Verlatinghe stelden ze dat de vorst was aangesteld door God, maar kon
worden afgezet als hij zijn onderdanen onderdrukte. De opstandige gewesten stelden de
hertog van Anjou aan als nieuwe vorst
Hij werd vermoord en de graaf van Leicester werd nu landsheer. Ook dit was geen succes, de
Staten-Generaal van de Unie van Utrecht besloten na zijn vertrek in 1588 geen vorst meer te
zoeken, maar de soevereiniteit in eigen handen te houden.
De opstandige gewesten gingen verder als republiek.
Willem van Oranje was voor godsdienstige verdraagzaamheid. Verschillende godsdiensten
moesten naast elkaar worden toegestaan. (In Duitsland mocht een staat óf katholieke óf
luthers zijn). Oranje was ook afhankelijk van de gereformeerden (Nederlandse calvinisten).
Toen in 1579 de Unie van Utrecht werd gesloten, waren Holland en Zeeland gereformeerd.
De andere aangesloten steden en gewesten mochten zelf hun godsdienst bepalen. En overal
zou gewetensvrijheid zijn
De gereformeerde kerk werd de publieke kerk; de kerk waarvan je lid moest zijn om regent
te worden. Maar in praktijk verschilde de situatie verder van plaats tot plaats. De republiek
bleef een godsdienstigverdeeld land.
Soevereiniteit: eigen baas in eigen gebied
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
18
3.2 De eerste twintig jaar van de Republiek
De Soevereine Staten
1587 Schreef Franse regent Francois Vrancken dat Holland geen vorst nodig had, omdat de
macht bij de Staten lag.
De republiek was een Staten bond van zelfstandige staten, centrale bestuursinstelling was de
Staten Generaal
Staten generaal besloten:
Verantwoordelijk over leger
Beslisten over buitenlandse politiek
Beslisten over defensie
Alle gewesten hadden 1 stem in de Staten Generaal, echter had Holland meer inspraak
omdat die meer dan de helft van de inkomsten binnenhaalde
De Republiek gered
1588 republiek gered door ondergang van spaanse Armada
Filips 2e wilde vanuit Engeland het noorden van Nederland veroveren, dit was mislukt dus
had hij Parma gezegd dat hij de hugenoten in Frankrijk moest verjagen, hierdoor was Parma
minder actief in de Nederlanden.
Spanje zat in geldnood en de Republiek juist niet en kon een mooi leger opbouwen onder
Prins Maurits (zoon van Willem van Oranje)
Sinds de komst van Maurits grote gebieden verovert, hierdoor een aaneengesloten gebied
Voortaan was de Republiek:Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (Holland, Zeeland,
Utrecht, Friesland, Groningen, Overijssel, Gelderland)
Republiek Soeverein erkent door het drievoudig verbond, echter Spanje gaf niet op. Later pas
toen Spanje weer in geldnood zat wilde het praten over vrede. Ze spraken af de oorlog voor
12 jaar te onderbreken en ondertekende het Twaalfjarig Bestand
Maurits en van Oldenbarnevelt Machtigste 2 figuren in de republiek waren
o Stadshouder (eerst Willem daarna Maurits)
o Landsadvocaat / raadspensionaris ( Van Oldenbarnevelt)
Tot het twaalfjarig bestand ging het goed tussen Maurits en Oldenbarnevelt. Maurits
regelde het leger en Oldenbarnevelt de politiek. Tijdens het twaalf jarig bestand ontstonden
er spanningen.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
19
3.3 Na Twaalfjarig bestand naar Vrede van Munster
Maurits VS Van Oldenbarnevelt
Na de strijd tegen Spanje 30 % nog Katholiek, speelden geen rol van betekenis meer.
Verdeeldheid in gereformeerde kerk.
Orthodox (Maurits)
Vrijzinnige richtig (Van Oldenbarnevelt)
Spanningen tussen Maurits en Oldenbarnevelt liepen op en ze streden om de politieke macht
1617 besloten de Staten van Holland op voorstel van Van Oldenbarnevelt dat de steden
eigen troepen mochten hebben -> Liep bijna uit op een burgeroorlog tussen Holland en het
staatsleger.
1618 liet Maurits van Oldenbarnevelt arresteren
1619 Verklaarde de Staten dat de vrijzinnige godsdienstige opvattingen vals waren, paar
dagen later werd van Olden Barnevelt onthoofd
Veroveringen van Frederik Hendrik
1621 12 jarig bestand afgelopen, oorlog tegen Spanje hervat
Spanje en Oostenrijk hadden de overhand in Duitsland -> Negatief voor de Republiek
1625 namen ze Breda in, echter moest Spanje weer vanwege te weinig geld terugtrekken
Staatsleger werd versterkt door Frederik Hendrik (Halfbroer Maurits)
1629 vielen Spaanse weer aan en namen Amersfoort in, later dat jaar harde klap omdat
Hendrik ’s Hertogenbosch veroverde, daarna Venlo Roermond Maastrisch en Breda.
De vrede van Munster 1635 voerde Spanje oorlog in 30jarige , tachtigjarige en tegen Frankrijk oorlog.
1640 opstand door Catalonie en Portugal tegen hoge Spaanse belastingen
Portugal werd onafhankelijk
Catalonie werd moeizaam onderdrukt
Spanje wilde hierdoor vrede, echter had de republiek twijfels -> ze dachten dat ze misschien
wel konden winnen.
1641 Trouwent Engelse prinses met Frederik -> voor steun van de Republiek
1648 vrede tussen Spanje en Republiek -> Vrede van Munster ( genoemd naar de plaats
waar het gesloten werd)
Einde dertigjarige oorlog
Republiek hield veroverde gebieden
Grootste deel gewesten bleef bij Spaanse
Nederlanden behoren
De Nederlandse stukken werden generaliteitslanden
(werden door Staten Generaal bestuurd)
Vrede net zo goed in 1609 gesloten kunnen worden want het bestand had niks opgeleverd.
(geen godsdienstvrijheid)
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
20
4.2 Het eerste stadhouderloze tijperk Na de vrede van Munster 1648 ontstond er een conflict tussen Willem II en Holland
o (opvolger van Frederik Hendrik)
Willem wou een groot leger behouden, Hollandse staten vonden dit te duur.
Ruzie werd machtsstrijd
o Willem liet zijn grootste tegenstanders in Den Haag arresteren
o Hij probeerde Amsterdam te overvallen
Mislukte want hij en zijn troepen raakten verdwaald bij Hilversum
Amsterdam werd gewaarschuwd door een postbode die hen daar zag
o Toch wist Willem zijn tegenstanders uit het stadsbestuur te zetten
1650 Stadhouder Willem II overlijd aan de pokken
Gewesten besluiten geen nieuwe stadhouder aan te wijzen
o Want stadhouders steunen oorlog en oorlog is te duur.
o 1e stadhouderloze tijdperk 1650 - 1672
Het bestuur rustte op lokale regenten en het staatsmanschap van Johan de Witt
Twee regenten groepen kwamen tegenover elkaar
o Staatsgezinden (onder leiding van de Witt)
o Oranjegezinden
Stadsgezinden wouden geen stadhouder
o die waren oorlogzuchtig,
o ze zouden altijd te veel macht naar zich toe proberen te trekken.
o Kwaliteit moest de doorslag geven niet geboorte.
o Gewesten moesten soeverein zijn
Oranjegezinden wouden zoon van Willem II, Willem III als stadhouder
o Soevereiniteit van gewesten beperken
o Een voortreffelijk hoofd nodig dat leiding gaf aan staat en leger
Het volk was in de meerderheid oranjegezind, maar deze hadden niks te vertellen
Regenten en families bepaalden het stadsbestuur
De Republiek was een vrij tolerant land
o Gewetensvrijheid
o Vervolging en censuur onmogelijk door ontbreken centraal bestuur
o Dankzij de vrijheid was de republiek de oorsprong van de verlichting.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
21
4.3 Stadhouder- Koning Willem 3e
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
22
Paragraaf 1.4 Economie en maatschappij in de Nederlanden
Vlaanderen en Brabant
1477 Vlaanderen en Brabant veruit rijkste en economisch meest ontwikkeld
Vlaanderen en Brabant grote positie in de internationale handel
Meer dan een derde van de bevolking woonde in de stad
De Hollandse vloot was groter dan die van Engeland en Frankrijk bij elkaar
In de middeleeuwen waren Gent en Brugge de belangrijkste handelssteden
Eind 15e eeuw kwam Antwerpen sterk opzij (knooppunt allerlei handelsstromen)
1498 Portugezen ontdekten zeeroute naar ''indie'' (z-o-azie)
Arabische tussenhandel was overbodig, Portugal bracht het nu rechtstreeks naar Antwerpen
Antwerpen centrum wereld handel, honderdduizenden inwoners ook een van de grootste
De handel van Holland
1477 Holland het gewest met meeste inwoners
Van de 275 duizend inwoners woonde de helft in de stad
In de 14e en 15e eeuw trokken de Hollanders massaal naar de steden
Oorzaken: het land verveende, te drassig voor graan, land onder zeespiegel.
Moedernegotie, De handel op Oostzee door de Hollanders, ontstaan omdat Hollanders
graan invoerde
In 16e eeuw groeide het inwoners aantal van europa, er was dus graan nodig, dit konden de
Hollanders tot ver in Spanje en Italie kwijt
1560 Amsterdam verruit de grootste stad van Holland
Hollandse landbouw 16e eeuw landbouw word weer belangrijk
Rest van Europa produceerden boeren voor eigen gebruik, Holland had geen feodale traditie
Hollandse boeren niet afhankelijk van de adel, ze konden hun producten dus kwijt in steden
Door aanvoer van goedkoop graan konden ze zich specialiseren in producten waar geld in zat
Tuinbouw, houden van koeien voor vlees en zuivel, boeren verbouwden gewassen voor
nijverheid
Door deze commercialisering en specialisatie werd de Hollandse landbouw winstgevend
Door de toenemende welvaart waren ze in staat to hoge belastingen te betalen voor Karel V
zijn oorlogen
In ruil voor financiele bijdrage aan het centrale bestuur kreeg Holland veel regionale
Autonomie: het mocht veel zaken zelf regelen
Hollandse steden en het gewest bleven dus behoorlijk zelfstandig, ten opzicht van het
centrale bestuur.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
23
Paragraaf 2.4 Het begin van de Gouden Eeuw
De val van Antwerpen
Holland en Zeeland hadden de eerste jaren van de tachtig jarige oorlog veel last van het
oorlogs geweld
1576 Verplaatste het geweld zich naar het zuiden en oosten, vanaf toen speelde de oorlog
zich buiten de noordelijke gewesten af
Na lange periode van economische groei en welvaart ontstond de Gouden Eeuw
Commerciële landbouw nam verder toe, handen&nijverheid kwamen tot bloei
Tussen 1514 & 1575 steeg de bevolking van 275 duizend naar 400 duizend
1576 Brabant en Vlaanderen zwaar getroffen door oorlogsgeweld en muiterijen
1583-1585 Vlaamse en Brabantse steden veroverd door Parma
Tienduizenden kooplieden en handwerkslieden vluchtten naar het noorden
1585 val antwerpen, bevolking nam af van 100 duizend naar 42 duizend
Leiden textielstad van Europa, door komst Textielardbeiders/ondernemers
Amsterdam centrum handel van Europa, door komst rijke Antwerpse kooplieden
De voorsprong van de Republiek DE ZEEGEWESTEN VAN DE REPUBLIEK NAMEN GROTE VOORSPRONG OP FRANKRIJK EN ENGELAND
Frankrijk
Bleef een land met kleine boeren die niet voor de markt werkten maar voor zichzelf en de
Edelen
Grootgrondbezitters verpachten grond aan kleine boeren in plaats van zelf te ondernemen
Daardoor bleef de landbouw traditioneel en niet commercieel
Franse economie had veel last van burgeroorlogen
Engeland
In Engeland groeide de handel en commerciële landbouw wel, vooral rond Londen
Deel van Engelse lagere Adel richtte zich op commerciële landbouw
Maar grootgrondbezitters op het platteland bleven de belangrijkste bron van welvaart
Zowel Engeland als Frankrijk was actief in de Internationale zeehandel
Maar de handel nam een minder voorname plaats in dan in Holland en Zeeland
Concurrentie tussen de Republiek en Frankrijk&Engeland was beperkt
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
24
Een versnipperd land Geen centraal bestuur in de Republiek, steden en gewesten waren grotendeels zelfstandig
Grote verschillen tussen zeeprovincies en landprovincies(Overijssel, Drenthe, Gelderland,
delen van Utrecht)
In de landprovincies had de adel veel macht, en was er weinig commerciële Landbouw
Zelfvoorzienend, kleinere steden, Economie nog steeds last van Oorlogsgeweld
Gewesten Republiek wel economisch nauw verbonden, Holland en Zeeland 1 markt
Steden kwamen niet alleen voor eigen belang op, maar ook voor gemeenschappelijk belang
Het bestuur werd overheerst door kooplieden-regenten
Bestuur bestond uit rijke handelaren
Kleine overzichtelijke schaal van het bestuur was een groot voordeel, er konden snel
besluiten werden genomen in gemeenschappelijk belang
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
25
Paragraaf 3.4 De Gouden Eeuw
Centrum van handelskapitalisme
De eerste eeuw van de Republiek word de Gouden Eeuw genoemd
Amsterdam werd het centrum van het Handelskapitalisme
Handelaren uit heel Europa kwamen hier zaken doen
Om de handel te vergemakkelijken werden nieuwe instellingen opgericht zoals:
Amsterdamse Wisselbank
Amsterdamse Beurs
Bij de Wisselbank konden ze geld in bewaring geven en wisselen
Ook konden ze geld overboeken naar andere handelaren
Op de beurs werd gehandeld in alles waar maar in te handelen viel
De tachtigjarige Oorlog en de conflicten tijdens het Twaalfjarig Bestand stonden de groei van
de handel, nijverheid en landbouw niet in de weg
De groei van de Republiek was mede mogelijk gemaakt doordat Engeland en Frankrijk nog
niet zo sterk waren
De kleinschaligheid en de nauwe contacten tussen ondernemers en regenten waren een
voordeel
Het leidde tot slagvaardig handelen zoals bij de oprichting van
Verenigd Oost-Indische Compagnie (VOC) 1602
De VOC 1596 Nederlanders bereiken voor het eerst Java
Rond 1600 Nederlanders belangrijkste importeurs van de kostbare Oost-Indische specerijen
De concurrentie tussen de Nederlanders onderling was zo hevig, dat de winsten daalden
De Statengeneraal lieten de 'voorcompagnieën' opgaan in een bedrijf, de VOC
Zij mochten als enige Nederlandse onderneming handelen in Azië
Het doel was winst maken, wie dat ook wou kon aandelen VOC kopen
De VOC had ook overheidstaken: het was een publiekprivate organisatie
De VOC mocht in Azië forten bouwen, soldaten aannemen, oorlog voeren, verdragen en
bondgenootschappen sluiten en gebieden besturen
VOC had grote concurrentie van Portugal, de Paus had hun het alleenrecht gegeven op de
zeehandel met Afrika en Azië
Op verzoek van de VOC stelde rechtsgeleerde Hugo de Groot van dat de zee niet van een
land was
De VOC hield zich daar zelf ook niet aan en verjoeg de Portugezen uit Java en de Molukken
Tegelijk met de VOC richtte Engeland de East India Company op
Het was ook een publiekprivaat bedrijf, maar in de 17e eeuw met minder succes
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!
26
De WIC Met Afrika en Amerika gingen de Hollanders en Zeeuwen in 1598 ook handel drijven
Voor de handel met West-Afrika en Zuid-, midden- en Noord-Amerika werd opgericht de
West-Indische Compagnie (WIC)
Net als de VOC kreeg de WIC een handelsmonopolie, ook mocht de WIC kolonies stichten
(Nieuw-Amsterdam)
De WIC zette een driehoekshandel op
De WIC maakte zelden winst
De Spaanse, Portugese, Britse en Franse concurrenten waren in Amerika veel sterker dan in
Azië
Ze hadden er grotere kolonies, bovendien moest de WIC zich bezig houden met kaapvaart
Deze kaapvaart stond het functioneren van de WIC als handelsbedrijf in de weg