georgian art palace...1857 wels, peterburgsi, mefe aleqsandre ii-is koronaciaze mi-wveul dadianebis...

160
saqarTvelos xelovnebis sasaxle Georgian Art Palace saqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis saministro MINISTRY OF CULTURE AND MONUMENT PROTECTION OF GEORGIA

Upload: others

Post on 02-Oct-2020

5 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

1

saqarTvelos xelovnebis sasaxle

Georgian Art Palace

saqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis saministro

MINISTRY OF CULTURE AND MONUMENT PROTECTION OF GEORGIA

Page 2: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

2

Page 3: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

3

germaneli mxatvrebi da kavkasia

German Painters and the Caucasus

General Editorship - George Kalandia

giorgi kalandias saerTo redaqciiT

Page 4: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

4

The Catalogue was published with the financial support of The MinistryOf Culture and Monument Protection of Georgia

Editor: George Kalandia

The Members of the editorial board:

Lili BeraiaArchil Gelovani

Irine SaganelidzeUshangi RukhadzeLelo Chichinadze

Malkhaz EbralidzeBehruz Huseinzade

Design: Irakli Zambakhidze

katalogi daibeWda saqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis saministros

finansuri mxardaWeriT

redaqtori: giorgi kalandia

redkolegiis wevrebi:

lili beraia

arCil gelovani

irina saganeliZe

uSangi ruxaZe

lelo WiWinaZe

malxaz ebraliZe

behruz huseinzade

dizaini: irakli zambaxiZe

Page 5: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

5

winasityvaoba

"germaneli mxatvrebi da kavkasia" _ albomi, romelic xelovneb-

is moyvarulTa winaSe pirvelad wardga, uaRresad mniSvnelovansa da

saintereso informacias moicavs. masSi Tavmoyrilia saqarTvelos

xelovnebis sasaxlesa da zugdidis dadianebis sasaxleebSi, saqarTve-

los erovnul muzeumSi daculi, aseve kerZo pirebis: arCil gelovanis,

malxaz ebraliZis, dimitri cucqiriZis, Tamar gagoSiZis da behruz

huseinzades kuTvnili naxatebisa da fotoreproduqciebis koleqciebi.

katalogSi warmodgenilia germaneli mxatvrebis: paul fon

frankenis (1818-1884), helen kioberis (1825-?), fridrix fri-

Sis (1813-1886), franc kriugeris (1797-1857), adolf ladiurn-

eris (1798-1856), georg vilhem timmis (1820-1895), eduard haus

(1807-1887), adalbert vaagenis (1834-1898), iosef Tomas (1828-

1899), iohanes ludvig hainrix miolleris (1814-1885) namuSevrebi.

sayuradReboa is garemoeba, rom erT katalogSi pirvelad moxda am

namuSevarTa Tavmoyra da naxatebis umetesobac pirvelad ibeWdeba.

amdenad, vfiqrobT, warmodgenili naSromi saintereso iqneba rogorc

farTo mkiTxvelis, aseve dargis specialistebisTvis.

katalogSi didi adgili eTmoba zugdidis dadianeb-

is sasaxleTa koleqcias. zugdidSi dacul germanul fer-

werul da grafikul namuSevrebs saintereso istoria aqvs...

1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-

wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos

taxtis memkvidres, ufliswul nikos saCuqrad oqro-vercxliT mo-

varayebuli didi albomi gadasca. albomi gansakuTrebuli iyo, rad-

ganac eTmoboda cnobili mxatvrebis mier Sesrulebul kavkasiur

saxeebs, peizaJebs, maT Soris fridrix friSis namuSevrebis koleq-

cias. monumenturi tiloebisa da bataluri scenebis ostati frid-

rix friSi jer darmStadtis, Semdeg ruseTis saimperatoro karis mx-

atvari iyo. aleqsandre II-is amalas kavkasiaSi mogzaurobis dros

Tan axlda da yvela RirSesaniSnavi movlena qaRaldze gadahqonda.

es iyo eskizebi, romelTagan mogvianebiT mxatvarma xuTi didi

tilo Seqmna. friSma TiTqmis dawvrilebiT aRwera imperatoris

mTeli marSruti, misi xelovnebis meSveobiT SemogvrCa kavkasiis

bevri qalaqisa Tu soflis peizaJebi da, rac mTavaria, mxatvris

koleqciis umetesma nawilma, dadianebis sasaxleSi moiyara Tavi.

dadianebis sasaxleSi daculia germaneli mxatvris franc kriug-

eris Svidi kazakis portreti. es kazakebi, savaraudod, samegreloSi

msaxurobdnen da mogvianebiT Samilis naibis regularuli nawilebis

winaaRmdeg zugdidis misadgomebTan ibrZodnen. yvela portreti 1851

wels aris Sesrulebuli. TiToeuli figura Ria nacrisfer qaRaldze,

Page 6: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

6

welamde bunebrivadaa gamosaxuli, umetesoba sam meoTxedSi. mx-

atvari yuradRebas uTmobs iseT detalebs, romelic portretze ga-

mosaxuli kazakis eTnikur warmomavlobaze migvaniSnebs (tipaJi,

Cacmuloba, iaraRi). maT Tavze axuravT dabali boxoxi, acviaT mas-

rebiani Coxa, SigniT beSmeti maRali sayeloTi. es aris konkretul

jariskacTa dokumenturi sizustiT asaxuli portretebi, romelic sa-

varaudod naturidan sruldeboda. garda garegnuli maxasiaTeblebisa,

mxatvari cdilobs gamosaxuli personaJis Sinagan samyaros Caswvdes.

franc kriugeris namuSevrebi berlinis nacionalur galereaSia dac-

uli. samwuxarod, franc kriugerisa da fridrix friSis saqarTvelo-

Si moRvaweobis Sesaxebac sxva informacias ver mivakvlieT.

sagulisxmoa, rom ucxoel xelovanTa namuSevrebi mxatvrul Rire-

bulebasTan erTad, Zalze mniSvnelovan istoriul dokumentebs war-

moadgenen, ramdenadac XIX saukunis saqarTvelos da aq ganviTarebul

mraval mniSvnelovan istoriul movlenasa Tu pirovnebas asaxaven.

miuxedavad imisa, rom saqarTvelos xelovnebis sasaxleSi ger-

maneli mxatvrebis araerTi namuSevaria daculi, XIX saukune mx-

olod iosef Tomas saxiTaaa warmodgenili. naxats saxelwodebiT

"saxli alpebis mTebSi" saintereso istoria aqvs. igi saqarTvelos

sabWoTa socialisturi respublikis centraluri komitetis pirv-

elma mdivanma vasil mJavanaZem moskovSi sakuTari koleqciisTvis

SeiZina da didi xnis ganmavlobaSi mis kabinets amSvenebda. 2014

wels naxati xelovnebis sasaxlis kuTvnileba gaxda. xelovnebis

es nimuSi umZimes mdgomareobaSi iyo da daaxloebiT erTi wel-

iwadi dasWirda mis restavracias (restavratori: mariam imedaS-

vili). amJamad tilo sasaxlis svetebian darbazSia gamofenili.

yovelive zemoTqmuli kargad miuTiTebs katalogis "germane-

li mxatvrebi da kavkasia" mniSvnelobaze. igi saintereso megzuri

iqneba xelovnebis moyvarulTaTvis da qarTul-germanuli urTierTo-

bebis erTgvar ilustraciadac gamodgeba. dasasrul, sasiamovno mov-

aleobad mimaCnia, madloba gadavuxado am katalogisa da gamofenis

momzadebaSi gaweuli daxmarebisaTvis kulturisa da ZeglTa dacvis

saministros da piradad ministrs. aseve ideis avtorebs: xelovnebis

sasaxlis mzrunvelTa sabWos Tavmjdomares baton arCil gelovans da

Cvens azerbaijanel kolegas baton behruz huseinzades. aseve gulwr-

feli madliereba TanadgomisTvis: kulturisa da ZeglTa dacvis samin-

istros TanamSromels qalbaton irina saganeliZes, zugdidis dadi-

anebis sasaxleebis direqtors qalbaton lili beraias, amave muzeumis

saxviTi xelovnebis fondis mcvels feride afaqiZes, saqarTvelos

erovnuli muzeumis direqtors baton daviT lorTqifaniZes da amave

muzeumis direqtoris moadgiles baton mixeil wereTels, xelovneb-

is sasaxlis TanamSromlebs: qalbaton lelo WiWinaZesa da baton

uSangi ruxaZes, batonebs dimitri cucqiriZesa da malxaz ebraliZes.

giorgi kalandia

xelovnebis sasaxlis direqtori,

profesori

Page 7: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

7

INTRODUCTION

The Album “German Artists and the Caucasus”, which was published for the first time, contains highly meaningful and interesting information. It brings together collections of drawings and photographic reproductions from the museums: Art Palace, Dadiani Palaces of Zugdidi, the National Museum of Georgia and also from the private collections of Archil Gelovani, Malkhaz Ebralidze, Dimitri Tsutskiridze, Tamar Gagoshidze and Behruz Huseinzade.

The catalogue includes works of German painters: Paul Von Franken (1818-1884), Ellen Köber (1825-?), Frederic Frisch (1813-1886), Franz Krüger (1797-1857), Adolf Ladürner (1798-1856), George Wilhelm Timm (1820-1895), Edward House (1807-1887), Adalbert Waagen (1834-1898), Joseph Thomas (1828-1899), and Johannes Ludwig Heinrich Moeller (1814-1885).

It should be noted that the works were collected in one catalogue for the first time. Thus, we consider that the work will be interesting for readers as well as for broad circle of specialists.The catalogue focuses on the collection of Dadianis Palaces of Zugdidi. Paint-ings by German painters kept in this museum have an interesting histories.

In 1857, in St. Petersburg, the Emperor personally met family of Dadiani and the Prince of Samegrelo. They were invited to the coronation ceremony of Alexander II. Prince Niko received a gift, great album overlaid with gold and silver. The gift was special, as it contained Caucasian faces and landscapes created by famous painters. The collection also contained paintings by Fred-eric Frisch. Frederic Frisch was a painter who created monumental canvases and battle scenes first in Darmstadt; and then in Russia, as an imperial court painter. The painter accompanied Alexander II and his escort during the jour-ney around the Caucasus, and he reflected all the remarkable events on the paper. These were sketches, based on which the painter later created five great canvases. In his drawings Frisch gave detailed description almost the whole route of the Emperor. His art preserved the landscapes of many cities and vil-lages and, most importantly, nowadays big part of the collection is kept in the Dadiani Palaces of Zugdidi.

The Portraits of Seven Cossacks created by German painter Franz Kruger are preserved in the Dadiani Palaces of Zugdidi. The Cossacks presumably served in Samegrelo and then fought against Shamil Naib’s military units at the outskirts of Zugdidi. All the portraits were painted in 1851. The figures depicted on light gray papers give an impression of neutrality. Most of them are made in three-quarter. The painter pays attention to the details pointing to the ethnic origin (clothing, portrait, weapon). They wear low “bobokhis” (national hat) on the top of their heads and are dressed in “chokhas” (national clothing) and “beshmets” (shirt) with high collar. These are portraits of par-ticular soldiers, conveyed with peculiar accuracy, and are probably made from

Page 8: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

8

origin models. Besides the features of their appearances, the painter tries to understand the inner world of personages.

Franz Kruger’s works are preserved in The National Gallery of Berlin. Unfortunately, we were not able to get any other information about Frederic Frisch or Franz Kruger.

It is considerable, that foreign painters’ works with their artistic value rep-resent the most important historical documents, as far as they reflect XIX cen-tury Georgia, and its important historical events and persons.

Though German painters’ works are preserved in the Art Palace of Georgia, the only painter of XIX century is Joseph Tomas. The picture titled “the House in the Alps” has an interesting history. The First Secretary of the Central Com-mittee of the Georgian Soviet Socialist Republic Vasil Mzhavanadze bought this work for his private collection and it embellished his office for a long time. In 2014, the picture became the property of the Art Palace. Art piece was in poor condition and its restoration continued almost a year. (Restorer: Mariam Imedashvili). Nowadays, the canvas is exhibited in the Hall of Columns of the Palace.

All the information mentioned above indicates the importance of the cata-logue “German Painters and the Caucasus”. The book will be interesting for art lovers and it can serve as an illustration of Georgian-German relations. At the end, I would like to extend my gratitude for preparation of this catalogue and exhibition to the Ministry of Culture and Monument Protection of Georgia and personally to the Minister, as well as the authors of the idea: the Chairman of Council of Trustees of Art Palace Mr. Archil Gelovani, and our colleague from Azerbaijan Mr. Behruz Huseinzade, also thanks for support to the em-ployee of the Ministry of Culture and Monument Protection of Georgia Mrs. Irine Saganelidze, the director of Dadiani Palaces of Zugdidi Mrs. Lili Beraia, the guard of fine Arts depository Mrs. Pheride Apakidze, Georgian Art Pal-ace empoloyees: Mrs. Lelo Chichinadze, Mr. Ushangi Rukhadze, and also Mr. Dimitri Tsutskiridze and Mr. Malkhaz Ebralidze.

George Kalandia Director of the Georgian Art Palace Professor

Page 9: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

9

paul da helen fon frankenebis Semoqmedeba

qarTul-germanul urTierTobebs didi xnis istoria aqvs. germanel-

Ta moRvaweoba saqarTveloSi gansakuTrebiT mniSvnelovani xdeba

XIX saukuneSi, roca aqtiurad iyvnen CarTuli Tbilisis kulturul

cxovrebaSi. aman ki xeli Seuwyo evropuli Rirebulebebis Semotanasa

da damkvidrebas sazogadoebrivi saqmianobis sxvadasxva sferoSi.

germanel xelovanTa Soris iyvnen rogorc kolonistTa STamoma-

vlebi, aseve kavkasiaSi mowveuli an sakuTari surviliT Camosuli

mxatvrebi da bunebrivia, maT SemoqmedebaSi TvalsaCinod aisaxa

kavkasiis Tematika, peizaJebi da eTnografiuli Taviseburebebi.

sainteresodaa warmodgenili saqarTvelo, rogorc amierkavkasiis

centri, Tbilisis Temaze Sesrulebuli seriebi da sxv.

axali qarTuli mxatvrobis CamoyalibebaSi (XIX s.) ruseTis gziT

damkvidrebuli evropuli gamocdileba realisturi stiliT Semovida.

ucxoelma mxatvrebma mniSvnelovani roli Seasrules saqarTveloSi

dazguri ferweris ganviTarebasa da evropuli gamocdilebis gaziare-

bis saqmeSi, kavkasia da saqarTvelo maTTvis saintereso aRmo-

Cenad iqca.

albomis gamocemis mizans warmoadgens mxolod ramdenime mxat-

vris, maT Soris, paul da helen fon frankenebis, franc kriugerisa

da fridrih friSis namuSevarTa warmoCena. samwuxarod, friSisa da

kriugeris saqarTveloSi moRvaweobis Sesaxebac sakmaod mwiri in-

formacia mogvepoveba.

paul fon frankeni 1818 wels godesbergSi daibada. swavlobda di-

useldorfis samxatvro akademiaSi. 1846 wlidan cxovrobda drezdenSi

da pedagogiur moRvaweobas eweoda. germaniaSi cxovrebis periodSi

mxatvari ZiriTadad Janruli ferweriT iyo gatacebuli. 1850 wels

Tavis mowafe helen kioberze (1825-?) iqorwina. heleni qalaq mita-

vaSi (Tanamedrove q. elgava, latvia) daibada, ganaTleba jer mxatvar

i. diuringTan da i. eginkTan miiRo, 1847 wels drezdenSi Cavida,

sadac swavla gaagrZela portretis ostat i. riotingTan, xolo Semdeg

- paul fon frankenTan.

1853 wels frankenebis gamofena rigaSi moewyo, imave wels, ruse-

Tis imperiis saxelmwifo mrCevlis v. sologubis dakveTiT, kavkasia-

Si warmoebuli brZolebis aRsabeWdad, peterburgis gavliT, kavkasiaSi

Camovidnen. ramdenime ferweruli tilo Tbilisisa da saqarTvelos sx-

vadasaxva kuTxis gamosaxulebiT helen frankenma meuRlesTan erTad

Seasrula. 1861 wels paul frankeni germaniaSi dabrunda.

saqarTveloSi gatarebuli wlebi frankenTa SemoqmedebisTvis

mniSvnelovani aRmoCnda. wyvili xSirad mogzaurobda kavkasiis sxva-

dasxva mxareSi, ramac metad gauRvivaT interesi kavkasielTa yofisa

Page 10: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

10

da adaT-wesebisadmi. maT gansakuTrebiT izidavdaT civilizaciisgan

xelSeuxebeli adgilebi, ucxo landSaftebi, eTnografiuli motivebi.

saxelovnebaTmcodneo literaturaSi paul fon frankeni moixsenieba

"kavkasiis mxatvrad". TbilisSi darCenili helen frankeni qalTa gim-

naziaSi aswavlida xatvas. paralelurad, kerZo SekveTebs asrulebda.

ZiriTadad grafikuli portretis JanrSi muSaobda da qarTvel didg-

varovanTa portretebs qmnida. 1884 wels heleni avadmyofi meuRlis

TxovniT, diuseldorfSi gaemgzavra. 1886 wels, gardacvalebis win,

mxatvarma mTeli Tavisi mxatvruli memkvidreoba meuRles uander-

Za. helen frankenma TbilisSi Camoitana mxatvris mier kavkasiis

Temaze Seqmnili namuSevrebi. helen da paul fon frankenis memkv-

idreoba daculia saqarTvelos, ruseTisa da evropis muzeumebsa da

kerZo koleqciebSi.paul fon frankenis peizaJuri tiloebi bunebis

siRrmiseul aRqmazea damyarebuli. rogorc romantikosi, mxatvari

mudmivad iswrafvis, gadmosces arsebuli sinamdvile, laJvardovani

feradovnebiT asaxuli sivrculi ganzomileba, mcenareTa samyaro,

bunebis idilia. mocemuli TematikiT mxatvari aRwevs Seqmnas esa Tu

is ganwyobileba. mayureblis mzera landSafturi an zeciuri sivrcis

siRrmeSi koncentrirdeba, xSir SemTxvevaSi sasuraTe sibrtye gadat-

virTulia, mxatvars itacebs egzotikuri garemo, aRmosavluri bazari,

eTnografiuli Cacmuloba Tu sayofacxovrebo nivTebi, romelTac re-

alisturi maneriT wers. mkafiod gaazrebul kompoziciebSi adamianis

figurebi xSir SemTxvevaSi meorexarisxovania da mcire masStabiTaa

gamosaxuli. metad mniSvnelovania bunebis sidiade, warmodgenili

maRalmxatvrulad, rac emsaxureba STabeWdilebis, ganwyobis gadmoce-

mas, xSirad idumalsac. namuSevrebSi gansakuTrebuli yuradReba eqceva

sinaTlis efeqts, mzis ganaTebas, tonebis gradacias. sayuradReboa

Janruli xasiaTis naxatebic Zveli Tbilisis Temaze. paul frankeni

romantikuli ferweris tradiciebis maneriT ostaturad asrulebs yve-

la detals, iqneba es arqiteqturuli nageboba Tu aRmosavluri Cacmulo-

ba. stilisturi TaviseburebebiT igi gviani romantikuli mxatvrobis

warmomadgenelia. helen frankenic romantikuli mimdevrobis mxatvari

iyo. ZiriTadad portretul da peizaJur JanrSi muSaobda, akvarelisa

da pastelis saRebavebiT. unda aRiniSnos, rom frankenebs erTo-

blivadac aqvT Seqmnili ramdenime namuSevari. helenis mier Sesrule-

buli portretebisTvis damaxasiaTebelia faqizi, gamWvirvale xazebi,

gulmodgined Sesrulebuli detalebi iqneba es, kabis atlasis faqtura

Tu maqmani. mxatvari ara mxolod portretul msgavsebaze amaxvilebs

yuradRebas, aramed cdilobs xasiaTic gadmosces. gamosaxuli per-

sonaJebis mzera ZiriTadad mayurebelzea orientirebuli da mSvidia.

naklebi yuradReba eTmoba fons, romelic an neitraluria, an zogadi

miniSnebiTaa gadmocemuli. feradovani gama umetesad Ria tonalobe-

biTaa Sesrulebuli, ZiriTadad gamosaxulni arian misi Tanamedrove

qarTveli TavadiSvilebi. fanqriTa da akvareliT Sesrulebuli peiza-

Jebi (Canaxatebi) mkrTalia, feradovani gama TavSekavebulia. helen

frenkenis namuSevrebi maRali ostatobiT gamoirCeva.

lelo WiWinaZe

xelovnebaTmcodne

Page 11: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

11

Paul and Helen Von Frankens’ Art

Georgian-German relationships have a long history. Germans’ art in Geor-gia gainted exceptional importance in XIX century. They were actively involved in the cultural life of Tbilisi and contributed to the introduction of European values in different fields of public life. Among German painters there were: descendants of German colonists, invited painters and painters visiting the Caucasus their own. Landscapes and ethnographic features of the Caucasus, Georgia as a centre of the Caucasus and Tbilisi views were intensely reflected in their works.

During the process of formation a new Georgian Art (XIX), European ex-perience entered to Georgia through Russia with realistic style. Foreign paint-ers contributed in developing of easel painting and sharing of European expe-riences. For them, the Caucasus and Georgia were interesting discoveries.

The purpose of the publication is to represent works of several painters, such as: Paul and Ellen Von Frankens, Franz Kruger and Frederic Frisch, (un-fortunately, there is very poor information of Frisch’s and Kruger’s work in Georgia).

Paul Von Franken was born in 1818, in Godesberg. He studied at the Art Academy of Dusseldorf. Franken lived in Dresden and worked as a lecturer there. Living in Germany, the painter was keen on genre painting. In 1850, he married one of his disciples Ellen Köber (1825-?). Ellen was born in Mitava (Elgava, Latvia). The painters Düring and Eggink educated her. In 1847, she arrived in Dresden, where she continued her studies with the master of por-traits Roting and then with Paul Von Franken.

In 1853, exhibition of Frankens was held in Riga. The same year, by the order of the State Adviser of Russian Empire Sologubin, they arrived in the Caucasus, passing through St. Petersburg. They were invited for painting of the Caucasus battles. Helen Franken together with her husband created sev-eral drawings on theme of Tbilisi and various parts of Georgia. In 1861, Paul Franken returned to Germany.

The years spent in Georgia were very important for Frankens’ art. They often travelled to the different parts of the Caucasus, which increased their in-terest to the life and traditions of the Caucasian people. They were particularly attracted with the places untouched by the civilization, foreign landscapes, and ethnographic motives. Paul Von Franken is mentioned as a “Caucasian painter” in the literature of art criticism. Ellen Franken stayed in Tbilisi and taught painting at the gymnasium of women and at the same time, she fulfilled the private orders. She worked in genre of graphic portraits and also created portraits of nobles. In 1884, Ellen went to Dusseldorf by the request of her sick husband. In 1886, before his death, Paul Von Franken bequeathed the whole art heritage to his wife. Ellen Franken brought to Tbilisi all the works created

Page 12: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

12

by the painter on the theme of the Caucasus.Paul and Ellen Von Frankens’ art is preserved in Georgian, Russian and

European Museums as well as in private collections.Landscapes painted by Paul Von Franken are based on depth perception of

the nature. As a romantic painter, he constantly is seeking to convey the exist-ent reality, blue sky chromaticity, outlined dimensions of space, world of plants and nature idyll. The painter manages to create a certain mood. The viewers’ gaze is concentrated to the depths of the landscapes or the heavenly space. In many cases the picture scene is overloaded. The painter is keen on exotic envi-ronment, Eastern bazaar, ethnographic clothing and household items, which he describes in a realistic manner. In clearly sensible compositions created by Franken, human figures are often less important and are displayed in smaller scale. But greatness of the nature is a very important because of its artistic impression, which is often a mystery. Franken pays a special attention to the effect of light, solar lighting and gradation of tones in his works. The painter also created genre pictures on the theme of old Tbilisi.

Paul Franken with his manner of romanticism traditions skillfully performs all details, will it be an architectural building or eastern garment. With his sty-listic characteristics Paul Franken represents the late romantic painting period.

Ellen Franken also was a romantic painter. She mostly painted portraits and landscapes using watercolor and pastel paints. It should be noted, that Frank-ens together created several paintings. Portraits by Ellen Franken are charac-terized by delicate, transparent lines, carefully executed details, lace dress or satin texture.The painter focuses not only on portrait similarly, but also tries to convey the character of personage. The calm gaze of a character mainly fo-cused on spectators. Less attention is paid to the background, which is either neutral or is conveyed with general implicitly. Color gamma is mostly fulfilled with a light tone. She basically draws modern Georgian princesses.

The landscapes made by Ellen with pencil and watercolor, are pale and color gamma is restrained. Ellen Franken’s works are distinguished with high skill.

Lelo Chichinadze Art critic

Page 13: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

13

saqarTveloTi moxibluli germaneli mxatvrebi

saqarTvelos Tvalwarmtaci buneba, misi xalxi, istoriuli Zegle-

bi da dramatizmiT aRsavse heroikuli warsuli odiTganve izidavda

mogzaurobis moyvarulT evropis sxvadasxva qveynidan. maT Soris

iyvnen politikosebi da diplomatebi, Cinovnikebi da sasuliero pi-

rebi, literatorebi da mxatvrebi. saqarTvelo udides esTetikur sazr-

dos iZleoda gansakuTrebiT literaturisa da xelovnebis moRvaweebi-

saTvis, romelTaTvisac Cveni qveyana TviTmyofadi ganumeorebeli

tipaJebisa da mravalferovani siuJetebis mdidar wyarod iqca.

XIX saukunis 50-ian wlebSi saqarTvelos estumrnen germaneli mxat-

vrebi, col-qmari paul da helen fon frankenebi. maT bina TbilisSi

daides. bevrs mogzaurobdnen mTel kavkasiaSi, saqarTvelos sxva-

dasxva kuTxeSi, xatavdnen xedebsa da tipaJebs.

Cvens qveyanaSi gatarebulma wlebma gavlena iqonia mxatvarTa Sem-

dgom cxovrebaze.

paul frankenis SemoqmedebaSi kavkasiam da gamorCeulad saqarTve-

lom, rogorc mxatvruli STagonebis wyarom, mniSvnelovani adgili

daimkvidra, xolo helen frankenisTvis Cveni qveyana meore sam-

Soblod iqca. orive mxatvarma sakmaod mdidari memkvidreoba dagvi-

tova ferweruli tiloebis, etiudebis, eskizebisa da Canaxatebis

saxiT.

samwuxarod, maTi SemoqmedebiTi memkvidreoba ar yofila serio-

zuli mecnieruli kvlevis sagani im mizeziT, rom namuSevarTa didi

nawili gafantulia yofili sabWoTa kavSirisa da sazRvargareTis

sxvadasxva qveyanaSi kerZo pirebis koleqciebSi. amdenad, bevri

maTgani specialistebisTvis sruliad ucnobia, xolo saqarTvelos

saxelmwifo xelovnebis muzeumis fondebsa da Telavis samxatvro

galereaSi daculi ramdenime nimuSi srul warmodgenas ar iZleva maT

Semoqmedebaze.

zogierTi biografiuli cnoba mxatvrebis Sesaxeb Semonaxulia

timisa da bekeris leqsikonsa da biotiheris "mxatvrebis leqsikon-

Si". saintereso biografiuli detalebi mxatvarTa cxovrebidan Tavis

droze warmoadgina Tbilisis mkvidrma, anastasia-Sarlota ganma,

romelic mxatvrebis RviZli SviliSvili iyo da cxovrebis ukanaskneli

wlebi soxumSi gaatara.

paul fon frankeni daibada 1818 wels godesbergSi. igi iyo di-

useldorfis xelovnebis akademiis aRzrdili. mis profesiul inter-

ess iwvevda qalaqebi - drezdeni, briuseli, antverpeni, romelTa xSiri

stumari iyo.

drezdenSi paul frankeni eweoda pedagogiur moRvaweobas. misi

mowafe iyo misi momavali meuRlec - helen kioberi, romelic daibada

Page 14: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

14

1825 wlis 19 marts yofili kurlandiis dedaqalaq mitavaSi. mitavaSi

mas mxatvrobas aswavlidnen gimnaziis maswavlebeli eginki, romel-

mac 1834 wels dawera cnobili rusi meigavis - krilovis portreti

da mxatvari diuringi. 1847 wels heleni drezdenSi Camovida. sanam

frankenis mowafe gaxdeboda, ferweris gakveTilebs mxatvari riot-

ingi utarebda.

1851 wels paul frankeni da helen kioberi daqorwindnen. Tavis

avtoportrets, romelic 1851 wliTaa daTariRebuli, heleni, wina

wlebisagan gansxvavebiT, ukve xels awers, rogorc helen frankeni.

meuRlis gvari man sicocxlis bolomde SeinarCuna.

1852 wels axaldaqorwinebulebi helenis samSobloSi - qalaq mita-

vaSi (amJamad qalaqi ielgava, latvia) gadavidnen sacxovreblad, sadac

erTi weliwadi gaatares. Semdeg sanqt-peterburgisa da moskovis gav-

liT TbilisSi Camovidnen. aq sabolood Camoyalibda paul frankenis

mimarTuleba xelovnebaSi. TbilisSi mravali wlis cxovrebam da xSir-

ma mogzaurobam kavkasiis yvela kuTxeSi ganamtkica masSi mrwamsi,

romelic xelovnebaSi upiratesobas aniWebda "civilizaciiT Seuryvne-

li" xalxebis wes-Cveulebebs, maT TavisTavadobas. kavkasia mxatvars

nairferovan landSaftebsa da eTnografiul motivebs sTavazobda.

isic mTeli arsebiT Caeflo SemoqmedebiT procesSi. aman Tavisi

Sedegi gamoiRo. paul fon frankeni kavkasiis mxatvari gaxda.

TbilisSi maT SeeZinaT qaliSvili, romelsac saxelad heleni daar-

qves. paul frankenma 1860 wlamde dayo TbilisSi, ris Semdegac

daSorda meuRles da dabrunda diuseldorfSi, sadac sicocxlis bo-

lomde icxovra. iqve gardaicvala 1884 wels.

rac Seexeba helen frankens, igi darCa TbilisSi, razec metyvelebs

Tbilisis germanuli, luTeranuli eklesiis saregistracio wignSi misi

SviliSvilis, anastasia-Sarlota ganis, naTlobasTan dakavSirebiT,

1877 gakeTebuli Canaweri (dokumenti inaxeba saqarTvelos centralur

arqivSi), romelSic igi mowmed figurirebs. helen frankenis Tbilis-

Si darCenas misi meuRlis gamgzavrebis Semdeg adasturebs v. noiman-

ic mokle biografiul cnobaSi helen frankenis Sesaxeb (timisa da

bekeris leqsikonSi); igi aRniSnavs, rom 1884 wels helen frankeni

Tbilisidan germaniaSi dabrunda.

mxatvrebis erTaderTi qaliSvili, heleni colad gahyva erovnebiT

germanel karl gans. karl gani iyo cnobili pedagogi, istorikosi,

eTnografi da geografi. mis kalams ekuTvnis mravali gamokvleva

amierkavkasiisa da CrdiloeT kavkasiis geografiisa da eTnografiis

sakiTxebze. karl gani Tbilisis sxvadasxva saswavlo dawesebule-

baSi eweoda pedagogiur moRvaweobas: iyo vaJTa pirveli gimnaziis

maswavlebeli, qalTa pirveli gimnaziis direqtori, germanuli realuri

gimnaziis ufrosi maswavlebeli; sxvadasxva wlebSi muSaobda ger-

manuli, berZnuli da laTinuri enebis leqtorad amierkavkasiis univer-

Page 15: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

15

sitetsa da Tbilisis politeqnikur universitetSi.

anastasia-Sarlotas garda helen da karl ganebs kidev Svidi Svili

eyolaT. yvelaze umcrosi qaliSvili olRa-adelaida colad gahyva Tbi-

lisel aleqsandre (asaT) vaCnaZes, ramac TbilisSi saTave daudo cno-

bili mxatvrebis - paul da helen frankenebis STamomavalTa qarTul

Stos vaCnaZisa da ebraliZis gvariT.

XX saukunis 70-iani wlebis dasawyisSi am striqonebis avtori

Sexvda mxatvrebis ufros SviliSvils, anastasia-Sarlota gans. im

droisTvis mraval da-ZmaTagan mxolod igi iyo cocxali. anastasias

monaTxrobis mixedviT, misma babuam - paul fon frankenma kavkasi-

isadmi miZRvnili yvela etiudi da Canaxati germaniaSi waiRo da

maT safuZvelze Seqmna Tavisi tiloebis udidesi nawili. ferweruli

tiloebis dasrulebaSi daxmarebisaTvis man ramdenimejer ixmo germa-

niaSi helen frankeni.

yvela Tavisi ferweruli tilo paul frankenma helens uanderZa.

paul frankenis gardacvalebis Semdeg misi Semoqmedebis didi nawili

(ferweruli tiloebi, etiudebi, Canaxatebi) helen frankenma TbilisSi

Camoitana. SemdgomSi paul frankenis mTeli SemoqmedebiTi memkv-

idreoba ganawilda mravalricxovan SviliSvilebs Soris. bedisweriT,

zogierTi maTgani aRmoCnda moskovsa da sanqt-peterburgSi da mxat-

vrebis Semoqmedebis TavianTi wilic Tan waiRes am qalaqebSi.

anastasia ganis naambobidan interesmoklebuli ar iyo momesmina,

rom paul frankenis bolo namuSevrebSi adamianTa da cxovelTa fig-

urebi Sesrulebulia helen frankenis xeliT. rogorc Cans, es safuZ-

vels moklebuli ar unda iyos, Tu gaviTvaliswinebT im garemoebas,

rom helen frankenis mier TbilisSi Camotanili TiTqmis yvela tilo

1884 wliT aris daTariRebuli. rogorc cnobilia, es paul frankenis

gardacvalebis welia da saeWvoa, mas ramdenime TveSi dauxmareblad

daesrulebina aseTi didi moculobis tiloebi. manve miambo, rom

helen frankeni (kioberi) gardaicvala TbilisSi da dakrZalulia aqve,

germanelTa yofil sasaflaoze, sadac amJamad aris moqmedi evange-

lur-luTeranuli Serigebis eklesia. samwuxarod, sabWoTa periodSi

es sasaflao gaauqmes. mxatvrebis SviliSvilisSvilma oTar vaCnaZem

daaxloebiT icis Tavis winaparTa dakrZalvis adgili.

specialur literaturaSi moipoveba berlinis, diuseldorfis,

drezdenis, gdanskis, hanoveris, braunSveigis muzeumebSi daculi

paul frankenis zogierTi suraTis CamonaTvali. esenia: "mzadeba

aRsarebisTvis" - drezdeni, "sauzme samikitnoSi" - saCuqari Sulthai-

sis muzeumisTvis, "kapela italiur sanapiroze" - qalaqis muzeumi

gdanskSi (yofili dancigi), "derbentis motivi. kavkasia" - hanoveri,

"duqani" - 1880 weli, diuseldorfi, "kavkasiis mTianeTi: yazbegi

da mdinare Tergi" - diuseldorfi, "kavkasiuri landSafti. samuris

motivi. daRestnis mTianeTi (Sax-dagi)" - berlini, "qurTebis nadi-

Page 16: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

16

roba frinvelebze" - 1868 weli, hanoveri. erT-erTi etiudi suraTisa

"qurTebis nadiroba frinvelebze" - soxumSi mcxovrebi mxatvris

SviliSvilis - anastasia ganis sakuTreba iyo.

paul frankenis kargad Semonaxuli ori didi tilo inaxeba saqarTve-

los xelovnebis muzeumis fondebSi. erT maTganze gamosaxulia

adidebuli mdinare rioni, meore tiloze aRbeWdilia Zveli Tbilisi,

romlis liTografia gamoCenilma mecnierma vaxtang beriZem gamoi-

yena Tavisi wignisaTvis "Tbilisis xuroTmoZRvreba 1801-1917

wlebSi" (gamoica 1963 wels).

danarCeni suraTebi, samwuxarod, ucnobia rogorc specialistebis,

aseve moyvarulTa farTo wrisTvis, vinaidan rogorc zemoT aRvniS-

neT, kerZo koleqciebSia gafantuli.

paul frankenis tiloebis yvelaze did koleqcias flobda sanqt-

peterburgSi mcxovrebi mxatvrebis SviliSvilis Svili irina laSeva-

kolesnikova. mis koleqciaSi iyo paul frankenis kargad Semonax-

uli cxra tilo. maT Soris maRalostaturad Sesrulebuli "saRamo",

"alaznis veli", "darialis xeoba", "araratis xedi" da sxv. samwuxarod,

irina laSeva-kolesnikovam 1994-1995 wlebSi es suraTebi gayida

ise, rom ar moxerxda maTi ferad firze gadaRebac ki Semdgom-

Si feradi liTografiis damzadebis mizniT. sanqt-peterburgsa da

moskovSi kerZo mflobelTa xelSi moxvedrili tiloebi faqtobrivad

miuwvdomeli aRmoCnda farTo sazogadoebisTvis, riTac daikarga

frankenis Semoqmedebis ufro Rrma Seswavlisa da popularizaciis

xelsayreli SesaZlebloba. bunebrivia, ruseTSi gafantuli koleqciisa

da saqarTveloSi arsebuli suraTebi ukve warmoadgendnen sakmaod Ri-

rebul masalas misi Semoqmedebis yovelmxrivi SeswavlisTvis.

amas garda, paul frankenis kidev sami suraTi mxatvris SviliS-

vilis Svilis, sanqt-peterburgeli kompozitoris, nikolai ganis sa-

kuTreba iyo, romelic 1994 wels gardaicvala; am suraTebis bedic

ucnobia.

70-ian wlebSi SesaZlebloba momeca Semeswavla erT-erTi suraTi

kolesnikovas koleqciidan "saRamo". igi Sesrulebulia romantikuli

ferweris saukeTeso tradiciebis maneriT, maRal profesiul doneze

da SesaniSnavad asaxavs mzis Casvlis suraTs: sanaxevrod Rruble-

biT dafaruli mze horizontisken eSveba, Camavali mzis sxivebi,

aqa-iq rom gakveTs Rrublebs, uTanabro sinaTlis nakadebad efineba

wylis zedapirs; saRamovdeba. wylis napiras aqlemebis qaravanma unda

daivanos. cxenebze Semsxdari mxedrebi mSvidad saubroben. uRlidan

gamoxsnili xari iqve, uremTan wevs. frinvelTa gundi wylis zeda-

piris siaxloves dafrinavs. mxatvari mTeli sicxadiT qmnis saRamos

ganwyobilebas. amJamad Cvens xelTaa mxolod uxarisxo Sav-TeTri

fotomasala am suraTisa, romelic sust warmodgenas iZleva mxatvris

ostatobaze.

Page 17: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

17

zepir gadmocemebze dayrdnobiT, mxatvarma Seqmna erT-erTi Ta-

visi saukeTeso tilo "Tbilisis aoxreba sparselebis mier", romelSic

STambeWdavadaa gadmocemuli gamZvinvarebuli cecxlis stiqia: cecx-

lmokidebuli nariyalas cixe da misi Semogareni, zecaSi atyorcnili

kvamli gasaocar kontrasts qmian mTis lurji zolis, savse mTvarisa

da TiTqmis uRrublo cis fonTan. Zlieri cecxlisgan TiTqos mdi-

nareSi wyalic gacxelebula, damWknara da gadayviTlebula mcenareebi

mtkvris marcxena sanapiroze. mosaxleoba Tavs gaqceviT Svelis;

xrioki da ukacrieli napiric erTgvarad xazs usvams cecxlis stiqiis

ulmoblobas. suraTi mxatvris SviliSvilis SviliSvilis luba vaCnaZis

sakuTrebaa.

aranakleb gamomsaxvelobiTia suraTi, romelzec asaxulia zRvispi-

ra qalaqi da gamZvinvarebuli zRvis stiqia: Rrublebidan gamoRweuli

sinaTle anaTebs qalaqs, sanapiro zols da aboboqrebul zRvas. mexis

dacemisgan cecxli gasCenia da iZireba oranZiani gemi; gemze xanZ-

ris Sedegad gaCenil bols, romelic dabla efineba, qari SoreTisaken

miaqrolebs. saxlebidan gamocvenili adamianebi cnobismoyvareobiT

misCerebian zRvas. SubebiT SeiaraRebuli meomrebi, cxenebze amxe-

drebulni, miemarTebian zRvis napiris gaswvriv. suraTis wina planze

centrSi aRmarTuli koSki-Suqura mbolavi CiraRdniT gzas uCvenebs

gemebs. ukana planze moCans meCeTebi minareTebiT da didi qalaqis

sasaxleebi. kokispiruli wvimis Semdeg gamonaTebuli mzis gabneu-

li sxivebis Suqze kriali gaaqvT Senobebsa da nargavebs. TiTqos

es-esaa, piri daibaneso. wvimis Sedegad gaCenili nakadulebi jer

kidev Camoedinebian zRvisken mimaval gzaze. suraTi luba vaCnaZis

mflobelobaSia. specialur literaturaSi paul frankens axasiaTeben,

rogorc Janrul da landSaftur ferwerrs, magram Tavisi saukeTeso qm-

nilebaSi igi scildeba am daxasiaTebis CarCoebs da pirvel yovlisa,

gvevlineba bunebrivi da stiqiuri movlenebis Rrma analitikosad,

romlebic ubadlo ostatobiT gadaaqvs tiloze.

didostatis xeliT Cans tiloze "Tbilisi XIX saukunis Sua xaneb-

Si". suraTi daculia saqarTvelos xelovnebis saxelmwifo muzeumSi.

tiloze gamosaxulia Zveli Tbilisis Cvenamde moRweuli yvelaze

cnobili adgilebi da nagebobebi.

suraTis centrSi gamosaxulia tradiculi Tbilisuri saxli sakvamle

milebiT, rikulebiani aivniT da aivanze gadakidebuli xaliCebiT.

saxlis brtyel saxuravsa da aivanze dganan an sxedan adamianebi. isi-

ni Tvalyurs adevneben dairaze qalis cekvas Ria moedanze, romelic

amave dros warmoadgens damxmare saTavss, saxuravs. ezoSi saxlis

win, akvanTan, romelSic Cvili wevs, zis axalgazrda qali Tavis qaliS-

vilTan erTad. akvanTan dgas xanSi Sesuli mamakaci; iqve, Soriaxlos,

muTaqaze idayvdayrdnobili isvenebs xanSi Sesuli qali - savaraudod,

qmris an colis mSoblebi. stumrebTan erTad Camosul mamasTan Sesax-

Page 18: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

18

vedrad garbis patara biWi. mamakacisa da biWis xelebis moZraoba da

poza xazs usvams maT naTesaur kavSirs. saxlidan moSorebiT, quCa-

Si, daRmarTze eSveba TeTrcxenosani mxedari da ZaRli. imavdroulad

aRmarTze amodis aqlemebis qaravani.

suraTis marcxena kuTxeSi, saxlis gverdiT devs qvevri da ur-

mis Tvali - imdroindeli qarTuli saojaxo meurneobis ganuyofeli

atributebi, romlebic xSirad gvxvdeba frankenis suraTebSi.

mxatvarma, mwvane nargavebis gamoyenebiT, suraTi pirobiTad sam

nawilad dayo. amasTan, SeinarCuna kompozicia da siuJetis mTliano-

ba.

suraTis wina plani, romelzedac iSleba zemoaRniSnuli moqmedeba,

suraTis danarCeni nawilebisgan gamoyofilia nargavebiT, romelTac

ori maRali alvis xe agvirgvinebs. suraTis marcxena nawilSi, ukana

planze moCans sololakis mTa da masze aRmarTuli nariyalas cixes-

imagre.

mTis kalTebze, cixesimagris qvemoT, sacxovrebeli saxlebia da

TeTri meCeTi minareTiT. sololakis mTis kalTebsa da alvis xeebs

Soris WrilSi moCans mamadaviTis mTis nawili. pirobiTad (alvis

xeebidan) suraTis marjvena nawilSi, Sua planze gamosaxulia abano-

Tubani (gogirdis abanoebis kompleqsi). suraTis am nawilis ukana

planze kldovani maRlobia metexis taZriT, mtkvris gaRma ki, sawi-

naaRmdego mxares - sionis taZari. mamadaviTis mTis ferdobebsa

da sionis taZris Semogarenis mwvane nargavebs Soris bundovnad

moCans TeTri zoli - qalaqis egreT wodebuli evropuli nawili.

mxatvari Rrmad Caswvda da SesaniSnavad gadmosca Tbilisuri kol-

oriti. SuqCrdilis gamoyenebiT ostaturad Seqmna didi moculobis

masStaburi nawarmoebi.

paul fon frankens zogierTi xelovnebaTmcodne peizaJis fer-

mwerad miiCnevda. mis mraval suraTSi, etiudsa da CanaxatSi didi

yuradReba eqceva peizaJs, kerZod, peizaJis iseT ZiriTad nawils,

rogoricaa mcenareTa samyaro. mxatvris tiloebsa da mraval Canax-

atze gamosaxulia uCveulo xavsmodebuli xeebi nuJrebiani taniTa da

gaSiSvlebuli fesvebiT; fuRurovani, tanmorCili xeebi daCaCxuli,

daRrecili totebiT, tyisa da mindvris mcenareebi, riTac ase mdidar-

ia saqarTvelo. calkeuli mcenaris Canaxatebi mowmoben imis Sesaxeb

Tu ramdenad zedmiwevniT swavlobda mxatvari Tavisi momavali ti-

loebis nebismier detals.

erT-erT etiudze - "xeebi mdinaris xeobis Tavze" (qaRaldi, zeTi,

l. vaCnaZis sakuTreba) cisferi cisa da lurji mTebis fonze, sadac

aqa-iq SemorCenili Tovlis laqebi moCans, gamosaxulia tyispiri xeo-

bis Tavze. mZlavri xeebi TiTqmis avseben suraTis mTel farTobs;

erT-erTi maTgani varjis gareSea, rogorc Cans, mexs dauzianebia;

suraTis wina plani daCrdilulia. xSir foTlebs gamoRweuli mkrTali

Page 19: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

19

aTinaTi sustad anaTebs miwiT, xavsiTa da mcenareebiT dafarul did

lods, xeebis muq siluetebs da gaSiSvlebul fesvebs. suraTis centrSi

dgas mZlavri wiflis xe, romlis muqi mwvane varji kargad ikiTxeba

cisferi cis fonze.

suraTis marcxena, qveda kuTxeSi, xeebs Soris datovebul WrilSi,

mTebis Ziras, moCans mdinaris viwro zoli, savaraudod, aragvisa.

suraTi agebulia kontrastebze, dominirebuli adgili ukavia mZlavr

wiflis xes, romelic TvalSi sacemad gamoirCeva danarCeni mcena-

reebisgan da warmogvidgeba rogorc kompoziciis ZiriTadi RerZi.

did interess warmoadgens Sav-TeTri liTografia paul frank-

enis suraTisa "avlabari, Tbilisi", romelic Sesrulebulia m. ulfer-

sis mier (l. vaCnaZis sakuTreba). igi aseve romantizmis saukeTeso

tradiciebiTaa gadawyvetili. wina planze mdinare mtkvris marcxena

kldovan sanapiroze aRmarTulia am adgilisTvis damaxasiaTebeli

tipuri saxlebi, tradiciuli dakidebuli aivnebiT, romlebic kldeTa

gagrZelebas warmoadgenen da mTlianobaSi qmnian grandiozul nage-

bobas, romelic mogvagonebs haerSi dakidebul cixe-darbazs. mtkvris

sanapirodan serpantiniT aRmavali qvis kibe ebjineba nagebobis

bnel, TaRovan Sesasvlels. Rrubliani cis foni, bindiani wina pla-

ni, mdinare mtkvris mopirdapire mxares mzis gamWoli sxivebiT

ganaTebul nariyalas cixesimagre am adgils erTgvar gamoucnob da

idumal iers aniWebs. suraTs acocxlebs xviara mcenareebiT dafaruli

talaveris qveS, mtkvris wyliT Semorecxil naxevrad mrgval aguris

terasaze Tavmoyril adamianTa jgufi, agreTve ramdenime adamianis

figura sanapiroze, kibis SuaSi, bnel, TaRovan SesasvlelTan da mt-

kvridan wylis amosaRebad agebul ficarnagze.

Semonaxulia paul frankenis fanqriT Sesrulebuli Canaxatebi

(kerZo mflobelobaSi). erTi maTgani - "quTaisi, bagratis taZris

nangrevebi" daTariRebulia 1856 wlis 9 oqtombriT. rogorc Cans, mx-

atvari swvevia imereTs, rasac mowmobs fanqriT Sesrulebuli Canax-

atebi - quTaisis, Cxeris, simoneTis, yvirilasa da Zirulas xeobebis

xedebi.

mravali grafikuli da akvareliT Canaxati mxatvarma Tbiliss mi-

uZRvna: savaWro rigebi, calkeuli nageboba Tu qalaqis sxvadasxva

kuTxe. am CanaxatebSi Cans didebuli ostatis xeli.

uyuradRebod paul frankens arc kavkasiuri tipaJebi darCenia.

mis namuSevrebSi (Semonaxulia fanqriT da akvareliT Sesrulebuli

Canaxatebi) didi sizustiTaa gadmocemuli Tbiliseli da kavkasiis

mcxovrebTa Taviseburi tipaJebi.

Semonaxulia paul frankenis mier fanqriT Sesrulebuli ori Canaxa-

ti, romelzedac misi meuRle helen frankenia gamosaxuli.

helen frankeni cnobilia, rogorc Janruli ferwerisa da gansa-

kuTrebiT portretis ostati. specialur literaturaSi (v. noimani

Page 20: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

20

"baltiis mxatvrebis leqsikoni" CamoTvlilia misi portretebi: "Ta-

vadi liveni", "samoqalaqo mrCeveli noimani". saqarTvelos xelovnebis

saxelmwifo muzeumSi daculia ramdenime namuSevari: "meuRlis - paul

frankenis portreti", "ioseb Tarxan-mouravis portreti" da sxv.

sanqt-peterburgis koleqciaSi, laSeva-kolesnikovas sakuTrebidan

iyo helen frankenis ori kargad Semonaxuli avtoportreti. erT maT-

ganze, romelic daTariRebulia 1848 wliT, aris xelmowera - helen

kioberi. akvareliT Sesrulebul portretze gamosaxulia ymawvili qali,

maxvili, gamomcdeli mzeriT. Tvalebis gamometyveleba mousvenar

naturas amJRavnebs. am saxis naxvisas gipyrobs SegrZneba, rom misi

ganwyobileba SeiZleba mkveTrad Seicvalos imisda mixedviT, Tu ra

fiqrebi da emociebi moicavs mas. neitraluri foni da mis centrSi

mkafio figura xels uwyobs portretis Rrma aRqmas.

meore avtoportretze, romelic daTariRebulia 1851 wliT, xel-

mowerilia helen frankeni. am droisTvis 26 wlis mxatvari ukve

gaTxovili iyo paul frankenze. portretze gamosaxulia lamazi, ax-

algazrda qali, sandomiani ovaluri saxiT. Tavi odnav daxrili aqvs.

maRali gaxsnili Subli, sqeli muqi warbebi da didroni, Wkviani, cno-

bismoyvare Tvalebi qmnian gamWriaxi da adamianis sulSi Rrmad

Camwvdomi mxatvris saxes.

nazi nikapi da mkveTrad gamoxatuli mgrZnobiare tuCebi masSi

vnebian naturas amJRavnebs. iSviaTi sinatife igrZnoba Tmis, kabis,

maqmanis, sayuris TiToeul StrixSi. marcxena xelSi tilo uWiravs,

marjvenaTi ki dayrdnobilia tiloze. mTel mis arsebaSi igrZnoba

simSvide da sulieri wonasworoba. portreti daxatulia mcenareebisa

da balustradiani Ria verandis fonze, saidanac tba da mTebi moCans.

mTlianad suraTze igrZnoba sadResaswaulo ganwyobileba. por-

treti Sesrulebulia akvareliTa da pasteliT.

helen frankenis kidev erTi avtoportreti (Semonaxulia feradi

liTografia) warmogvidgens xanSi Sesul mxatvars; sada tansacmeli

da Savi CaCi, romelic nawilobriv faravs Tmas, xazs usvams solidur

asaks. naoWebi warbebSua, moSvebuli, magram mtkiced mokumuli tuCebi

da gamWoli, sayveduris gamomxatveli mzera warmoaCens mbrZanebluri

xasiaTis cxovrebiseuli gamocdilebiT dabrZenebul saxes.

akvareliTa da pasteliT SesaniSnavadaa Sesrulebuli savarZelSi

mjdomi axalgazrda qalis portreti (anastasia ganis sakuTreba), rom-

lis saxezec aRbeWdilia misi Sinagani ganwyoba. saidanac Cans, rom

mxatvari adamianis sulier samyaroSi fsiqologiuri wvdomis gansa-

kuTrebuli niWiT iyo dajildoebuli; ostaturad gadmocemuli Tmis,

kabisa da maqmanis detalebi mis figuras erTgvar haerovnebas aniWe-

ben, xolo mTel mis garegnobas - darbaislur sinatifes.

aseve ostaturadaa gadmocemuli savarZlis xis zurgisa da tyavis

faqtura.

Page 21: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

21

SesaniSnavi ostatis xeli Cans mis mier sepiis teqnikiT Ses-

rulebul portretSi "axalgazrda qali alia ninonis stilSi gakeTebuli

Tmis varcxnilobiT". amayad daWerili Tavi, Sors mimarTuli mzera,

mtkiced mokumuli Txeli tuCebi, mSvildismagvari wvrili warbebi mas-

Si amJRavneben qedmaRlur xasiaTs, amave dros gamoxataven naturis

Sinagan Zalasa da aqtiurobas (portreti anastasia ganis sakuTreba

iyo).

sainteresoa daumTavrebeli - "mxatvris portreti" (l. vaCnaZis sa-

kuTreba). dasrulebulia mxolod mxatvris saxe. portretidan gviyurebs

axalgazrda, cisferTvala mamakaci dakvirvebuli da gamWoli mzeriT.

mTel mis arsebaSi gamosWvivis goneba da inteleqti. ostaturadaa

gamoyenebuli ganaTeba; portreti Sesrulebulia akvareliT.

fsiqologiuri niuansebiT gamoirCeva portreti - "axalgazrda kaci

Sav kostiumSi". mamakacis Tavi warmodgenilia naxevarprofilSi. wa-

grZelebuli saxe, grZeli cxviri, win wamoweuli Txeli tuCebi, CaWy-

letili nikapi da SuSismagvari Tvalebi masSi amJRavnebs naturas,

romlisTvisac damaxasiaTebelia erTgvari pedanturoba. portreti

Sesrulebulia akvareliT da kerZo sakuTrebaSia.

helen frankenis tiloebze zemoT aRniSnuli ori avtoportretis

garda Sesrulebis TariRi aRniSnuli ar aris.

orive mxatvarma didi SemoqmedebiTi gza ganvlo da STamomavlo-

bas umdidresi memkvidreoba dautova, romelsac, samwuxarod, kargad

ar icnobs sazogadoeba; maTi namuSevrebi isea gabneuli evropis

mraval qveyanaSi, rom TiTqmis warmoudgenelia odesme maTi erTad

Sekreba sazogadoebisTvis gasacnobad. zogierTi maTgani ki ga-

daudebel restavracias saWiroebs.

am albomis mizania daviwyebas gadavarCinoT gamoCenili mxat-

vrebi helen da paul frankenebi, mivapyroT ferweriT dainteresebul

TanamedroveTa yuradReba maTken da vcadoT gavuRvivoT interesi

maTi SemoqmedebiTi memkvidreobisadmi im dawesebulebebsa da or-

ganizaciebs, romlebic xelovnebis nimuSebis Segrovebis, Seswavlis,

popularizaciisa da demonstraciis saqmes emsaxurebian.

saqarTveloSi wlebis ganmavlobaSi mcxovrebi gamoCenili mxat-

vrebi - helen da paul frankenebi, romlebmac mTeli TavianTi Semo-

qmedeba ZiriTadad kavkasiasa da kerZod, saqarTvelos miuZRvnes,

Cvengan namdvilad imsaxureben yuradRebasa da Rirseul dafasebas.

malxaz ebraliZe

Page 22: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

22

German Painters Fascinated by Georgia

A charming nature of Georgia, its people, historical monuments and dra-matic past have always attracted travelers from different European countries. Amongst them were politicians, diplomats, officials, clergy, writers and artists. Georgia provided great esthetic source, especially for representatives of litera-ture and art, for whom our country became a rich sources of original charac-ters and diverse subjects.

In 1850s, German painters Paul and Helen Frankens visited Georgia. They lived in Tbilisi. They travelled around the Caucasus and different parts of Georgia and painted views and portraits.

The strong impressions received in our Country had a great influence on the further life of the painters.

The Caucasus and especially Georgia appeared to be an endless source of artistic inspiration in Paul Franken’s art and life. For Helen Franken our coun-try became the second homeland. Both painters left us a rich heritage: etudes, sketches and drawings.

Unfortunately, Frankens’ art has never been a subject of a serious scien-tific research, because the most part of works are distributed over the different countries and private collections. For specialists many pictures by Frankens are unknown. Thus, several drawings kept in the depository of the State Art Museum and Art Gallery of Telavi do not provide a complete conception of Frankens’ art.

The Dictionary by Tim and Becker and “Artists’ dictionary” by Böttiher provide some biographical notes about artists. Later, indigene of Tbilisi, Ana-stasia-Charlotte Gann, the grandchild of Frankens presented interesting bio-graphical details from the life of the painters. Charlotte Gann spent the last years of her life in Sokhumi.

Paul Von Franken was born in Godesburg, 1818. He graduated the Acad-emy of Dusseldorf. Because of his professional interest, he frequently visited the following cities: Dresden, Brussels, Antwerp. Paul Franken gave lectures in Dresden. His future wife Ellen Köber was his disciple. Köber was born in Mitava, the capital of former Courland, on 19 March of 1825.

In 1851, Paul Franken and Ellen Köber got married. Ellen’s self-portrait dated 1851 is signed as Ellen Franken. She preserved this name until the end of her days.

In 1852, just married moved to Ellen’s homeland Mitava, (Now Elgava, Lat-via), where they stayed for one year. Thereafter, passing through St. Petersburg and Moscow, they arrived in Tbilisi, where was finally formed Paul Franken’s art direction. They lived in Tbilisi for years and traveled around the Caucasus. In this period, Franken’s belief was strengthened, which gave priority to the customs and originality of people, not decayed by the civilization. Fascinated

Page 23: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

23

with the types of landscapes and ethnographic motives of the Caucasus, the artist was completely absorbed in the creative process. And as a result, Franken became a painter of the Caucasus. Frankens’ daughter Ellen was born in Tbi-lisi. Paul Franken stayed in Tbilisi until 1860, then he divorced his wife and returned to Dusseldorf, where he lived until the end of his days. Paul Franken died in 1884.

Ellen Franken stayed in Tbilisi. This fact is confirmed by a record remained in the registration book of German Lutheran church of Tbilisi, about christen-ing of her granddaughter Anastasia-Charlotte Gann, where Ellen is mentioned as a witness. The document, which is kept in the National Archives of Georgia, is made in 1877. In a brief biographical notice about Ellen Franken (Tim’s and Becker’s Dictionary), V. Neumann also confirms that Ellen stayed in Tbilisi after the departure of her husband. He notes that Ellen Franken returned to Germany in 1884.

The only daughter of the painters, Ellen married an ethnic German Carl Gann. Gann was a famous teacher, historian, ethnographer and geographer. He conducted many researches on the geographical and ethnographical issues of the North and Trans Caucasus. He taught in the different educational insti-tutions: the first gymnasium of boys, the first gymnasium of girls and German real gymnasium. In different years, he taught German, Greek and Latin lan-guages at the Technical University of Tbilisi and the Trans Caucasus University.

Family of Ganns had eight children including Anastasia-Charlotte Gann. The youngest daughter Olga-Adelaida married Alexander (Asat) Vachnadze. This marriage continued the Georgian tribe of the famous painters Frankens’ family with last names of Vachnadze and Ebralidze.

In the early 1970s, the author of this text had a conversation with the older granddaughter of the artists, Anastasia-Charlotte Gann. At that time, she was the only one who was alive. According to Anastasia, her grandfather Paul Von Franken took all etudes and sketches, dedicated to the Caucasus, to Germany and based on them created major part of his canvases. Paul Franken several times asked Ellen Franken coming to Germany, ans she helped him complet-ing his paintings.

Paul Franken bequeathed all his paintings to Ellen. After the death of Paul, Ellen brought the major part of his art (paintings, etudes, sketches) in Tbilisi. Later, the art heritage of Franken was distributed among his numerous grand-children. By chance, some of pictures was taken to Moscow and St. Petersburg.

Listening to Anastasia Gann, it was interesting to hear that the last work of Franken depicting human and animal figures was created by Helen Franken. Apparently, it is not unfounded, given the fact that Franken’s almost all im-portant canvases, brought by Helen to Tbilisi, were dated 1884. As we know, Paul Franken died in 1884. It is doubtful that, a few months before his death, he would be able to complete so many works alone, without the help of Ellen.

Ellen Franken (Köber) died in Tbilisi and was buried in the former German

Page 24: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

24

cemetery. Unfortunately the Soviet System destroyed the cemetery. Nowadays, in this place functions the Evangelist-Lutheran Church of Reconciliation. The great-grandson of the painter Otar Vachnadze knows approximate burial place of his ancestor.

In a special literature we can find a list of Paul Franken’s drawings kept in the museums of Dresden, Gdansk, Hanover, Braunschweig, Berlin and Dussel-dorf. Some of their names are: “Preparation for Confession”- Dresden, “Break-fast in Tavern” - a gift to Schultheis Museum, “Cappella at the Italian Coast”- museum in Gdansk, (former Danzig), “The Motive of Derbent, the Caucasus” - Hanover, “The Tavern”- 1880, Dusseldorf, “The Caucasus Mountain Range: Kazbegi and Tergi River”- Dusseldorf, “Caucasian Landscape. The Motive of Samur. The Highland of Dagestan (Shakh-dagi)” - Berlin, “Kurds Hunt-ing Birds”- 1868, Hanover. One of the etudes for the picture “Kurds Hunting Bird” was the property of painter’s granddaughter, Anastasia Gann who lived in Sukhumi.

Two large canvases by Paul Franken are kept in the fund of the Georgian Art Museum. In one of the pictures is painted a flooded river Rioni, another one depicts “Old Tbilisi”. The famous scientist Vakhtang Beridze used a lithog-raphy of this picture in his book “Tbilisi Architecture of 1801-1917”, which was published in 1963.

Unfortunately, the rest of the works are unknown both for specialists and the general public, because, they are kept in the private collections.

The artist’s great granddaughter Irina Lasheva-Kolesnikova owned the largest collection of Paul Franken’s paintings. She lived in St. Petersburg. Her collection included nine well-preserved canvases by Franken. Amongst them were: “An Evening”, “Alazani Field”, “Dariali Valley”, “View of Ararat” and oth-ers. Unfortunately, Kolesnikova sold those pictures in 1994-1995. It was im-possible to print their color tape. Because of their possession by private owners in Moscow and St. Petersburg, they actually became unreachable for general public. Thus, the chance to research in-depth and promote Frankens’ art was missed.

Paul Franken’s three more pictures were possessed by his great grandson Nikoloz Gann, a composer from Leningrad, who died in 1994. The fate of these paintings is unknown.

In 1970s, I had a chance to learn one of the pictures from the collection of Kolesnikova, named as “An Evening”. The painting is created in the style of ro-manticism painting, with highly professional manner and brilliantly depicts a sunset scene: the sun partially covered with clouds, slides down to the horizon, sunset rays shining through the clouds, unevenly spreads over a water surface; night is falling, a camel caravan is about to settle near the water shore; horse-men riding their horses talks calmly, the untied bull lies nearby of bullock-cart, bird flock flies over the water. The painter creates a mood of the evening. Nowadays, we have only low-grade black and white photographic material of

Page 25: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

25

this picture.According to the oral stories, the painter created one of his best works

“Devastation of Tbilisi by Persians”, which impressively conveys furious fire disaster: burning Narikhala Castle and its nearby territories. Smoke burst in the sky creates a wonderful contrast with the background of the blue line of mountains, full moon and almost cloudless sky. The water in the river is heated by the fire. Plants are faded and turned yellow on the left side of the River Kura. The people runs away. Waterless and desolate shore emphasizes the ruthless-ness of the fire. The owner of the picture is Luba Vachnadze, the great grand-daughter of the painter.

The picture depicting a city on the seaside and furious sea is more expres-sive. The light coming out from the clouds, shines over the town, coastline and raging sea. The ship with two mast burns and sinks. The people rushing out of their houses are curiously gazed at the sea. Armed with spears, fighters ride their horses along the coast. In the foreground of the picture, erected tower-lighthouse with smoky torch shows the way to the ships. In the background, there are: palaces of the big city and a mosque with minaret. After the heavy rain, buildings and plants glitter under the scattered sunrays. Streams made by the rain flow into the sea. The owner of the picture is Luba Vachnadze.

Usually, Paul Franken is characterized as a painter of genre and landscape, but in his best work he breaks the stereotype and presents himself as a deep analyst of the natural disasters. He draws these scenes with unrivaled mastery.

The drawing “Tbilisi in the Middle of XIX Century” is also fulfilled with amazing mastership. The picture is preserved in the Georgian State Art Mu-seum. The drawing depicts buildings and sites of old Tbilisi.

In the center of the picture is depicted traditional house of Tbilisi with chimney stacks, fenced balcony and carpets hanging on the balcony. There are people sit and stand on the flat roof and balcony. They look at the woman dancing on the sound of a tambourine in an open square. In the yard in front of the house, near the cradle of a baby, a young woman sits with her daughter. An elderly man stands near the cradle; nearby an old woman putting her elbow on the pillow rests, probably they are parents of wife or husband. A little boy runs to meet his father arrived together with the guests. The motion of the boy’s and the man’s hands and the attitude emphasize their kinship. Far from the house, a man on a white horse rides down the street, followed by a dog, at the same time, on the ascent rises camel caravan.

In the left corner of the picture, next to the house, there are: a huge wine jar and a cart wheel. In that time, these items were an integral part of the Georgian household, which we often see in Franken’s pictures.

By using green plants, the painter conditionally divided the picture into three parts, at the same time retaining the story and integrity of the composi-tion.

Depicting above mentioned activity, foreground of the picture is separated

Page 26: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

26

from the rest one with plants and two tall poplars. In the background of the picture’s left part, we see Sololaki Mountain and Narikhala Fortress erected on it.

On the mountain slope, below the fortress, there are living houses and white mosque with minaret. Between the Sololaki mountain slopes and poplar trees we see a part of Mamadaviti Mountain. Conventionally, on the right side of the picture, in the middle of the foreground we see Abanotubani (complex of sulfur baths). In the background there are: a rocky elevation and Metekhi Church. On the other side of the River Kura, there is Sioni Church. Between Mamadaviti mountain slopes and the plants surrounding Sioni Church there is a vaguely visible white line – so called European part of the city.

The painter perfectly delivered the tonality of Tbilisi. Skillfully using the shadow-light, he created a great large-scale painting.

Some of the art specialists considered Paul Franken as a landscape painter. Franken paid a great attention to the landscape and flora in his many pictures, etudes and sketches. There are unusual mossy trees with a knotted trunks and naked roots, great trees with hollows and formless branches, forest and field plants depicted in the pictures. The painter thoroughly learned every little de-tail of his future canvas and sketches of individual plants are evidence of this fact.

In one of the etudes “Trees above the River Gorge”, (paper,oil, the owner – L. Vachnadze), against the background of blue sky and mountains, with rare snow spots, is depicted the forest edge near the river gorge. Powerful trees almost fill the whole picture area; one of them is damaged by the thunder. The foreground of the picture is shaded. Pale glittering sun rays escaping through the thick leaves, scatter a weak light over a boulder covered with moss and plants, dark silhouettes of trees and exposed roots. In the center of the picture stands a strong beech tree. Its dark green crown is well seen against the back-ground of the blue sky.

In the left lower corner of the picture, among the trees, at the bottom of the mountain, there is a narrow line of the river, supposedly it is Aragvi. The picture is created with contrasts; a strong beech tree is obviously distinguished from the other plants and definitely is the main axis of the composition.

A black-and-white lithography of Paul Franken’s picture “Avlabari, Tbilisi”, created by M. Ulfers (owner –Luba Vachnadze) is a very interesting work. It is also created in the best manner of romanticism traditions. In the foreground, on a rocky bank of the River Kura, there are typical houses, characteristic of this place, with traditional hanging balconies, which are the continuation of rocks creating a great structure. The whole complex reminds a castle-palace hanging in an open air. A serpentine stone staircase rises from the bank of the River Kura and abuts the dark arch entrance of the building. The background of the cloudy sky, foggy foreground, sunlit Narikhala Fortress gave an obscure and mysterious appearance to this place. A group of people standing on the

Page 27: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

27

terrace, covered by a pergola, also a several people, standing on the wooden board made to lift water from the River Kura, revive the picture.

Paul Franken’s sketches made in pencil are also preserved in private col-lections. One of them “Kutaisi, the Ruins of Bagrati Church” is dated 9th of October 1856. As it seems, the painter visited Imereti (Region of Georgia). The fact is confirmed by the Franken’s pictures such are: the views of Kutaisi, Sachkhere, Simoneti, Kvirila and Dzirula Valley. All of them are made in pen-cil.

The painter dedicated many graphic and watercolor sketches to Tbilisi. He painted trade rows, separate buildings and different parts of the city.

Franken also paid his attention to the portraits of Caucasian people. In his works made with pencil and watercolor, Franken with a great accuracy repre-sents the portraits of inhabitants of Tbilisi and Caucasus.

Two pencil drawings by Paul Franken are also preserved. In the pictures is depicted his wife Ellen Franken.

Ellen Franken is known as a master of genre, especially portrait. In a specif-ic literature (“Dictionary of Baltic Painters” by V. Neumann) there are present-ed list of portraits by Ellen: “Prince Liven”, “Civil Adviser Neumann”. Several paintings are kept in the State Art Museum: “Portrait of her husband – Paul Franken”, “Portrait of Joseph Tarkhan-Mouravi” and others.

In the collection of Lasheva-Kolesnikova there were preserved two self-portraits. In one of the paintings dated 1848, is a signature of Ellen Köber. In the picture is depicted a young woman with sharp, tempter gaze. Expression of the face reveals her restless nature. Seeing this face you can feel that, her mood can change dramatically depending on her thoughts and emotions. Neutral background and the figure in its center promote a deep understanding of the portrait.

The second self-portrait dated 1851, is signed by Ellen Franken. At that time, 26 years old painter was already married to Paul Franken. Portrait de-picts a beautiful young woman, with an attractive oval face. She is inclined. High opened forehead, thick dark eyebrows and large smart curious eyes form vigilant intelligent face of artist. Gentle chin and sensitive lips reveals her pas-sionate nature. It feels a rare elegancy in each detail of hair, dress, lace, ear-rings. In one hand she holds a canvas; thereto she is leaning on this canvas with her right hand. Spiritual calm and balance feels from her entire nature. In the background of the portrait is painted plants and open veranda with balustrade, from where is seen a lake and the mountains. It feels the celebration mood in the whole picture. The portrait is painted with watercolor and pastels.

Ellen Franken’s another self-portrait (colored lithography) represents an old painter. Simple garment and black chachi (cap), which partially covers the hair, emphasizes the significant age. Wrinkles between the eyebrows, flabby, but firmly compressed lips and expressive gaze shows the imperative nature of the experienced face.

Page 28: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

28

It is perfectly painted with watercolor and pastel, a portrait of a woman sitting in an armchair (Anastasia Gann’s property), whose face imprints her inner mood. Apparently, the painter was awarded by an outstanding talent to precisely represent human’s spiritual world. Masterfully drawn details of hair, dress and lace give lightness to her figure and reliable elegance to the whole appearance.

It is skillfully painted the wooden back and leather texture of an armchair.Portrait “A Young Woman” painted with technique of sepia is also fulfilled in an excellent manner. Proudly restrained, gaze directed so far, firmly compressed thin lips, petty eyebrows reveal her arrogant character and inner strength and energies. (The owner was Anastasia Gann).

Uncompleted drawing “Painter’s Portrait” (the owner - L. Vachnadze) is also a very interesting one. In the picture, there is only wishing tree finished. A young blue-eyed man looks down with an attentive gaze. The whole his habit shows his mind and intellect. The lightening is skillfully used; the portrait is painted with watercolor.

The portrait “Young Man in a Black Suit” is distinguished with psychologi-cal nuances. The man is represented in half-profile, longish face, long nose, thin lips, dimple chin and eyes reveal his pedantic character. The portrait is painted with water-color and is in private property.The date of painting is not notated none of the works by Ellen Franken, except above mentioned two self-portraits.

Both painters had a long creative path and left the richest heritage to the future generation. Unfortunately, Frankens’ creative work is not well-known for the public society. Their works are dispersed in many European countries and because of that, it is incredible to gather them for public inspection. Some of them need urgent restoration.

The main aim of this publication is to preserve the creative work of the fa-mous painters Paul and Ellen Frankens. We want to pay the modern art-lovers’ attention to Frankens’ creations and try fostering an interest of the different institutions and organizations collecting, learning and popularizing art crea-tions.

The painters, dedicated all their works to Caucasus and particularly Geor-gia, really deserve our respect and attention.

Malkhas Ebralidze

Page 29: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

29

elene frankeni. gaiane meliqiSvilis portreti.

1854, qaRaldi, pasteli. zoma: 49,5X50 sm. saqarTvelos erovnuli muzeumi

Ellen Franken. Portrait of Gaiane Melikishvili

1854, paper, pastel. Size: 49,5x50 cm. Georgian National Museum.

Page 30: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

30

e. fiSeri. paul frankenis portreti. 1845, antverpeni. qaRaldi, fanqari.

E. Fisher. Portrait of Paul Franken. 1845, Antwerp. Paper, pencil.

Page 31: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

31

elene frankeni. axalgazrda mamakaci wiTeli halstuxiT.

qaRaldi, akvareli.

Ellen Franken. Young man with a red tie.

Paper, watercolor.

Page 32: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

32

ioane ludvig hainrix molleri. vladimer Teodores Ze adlerbergis (1791-1884) portreti.

qaRaldi, akvareli. zoma: 36X45sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Johannes Ludwig Heinrich Moeller. Portrait of Vladimir Theodor Adlerberg(1791-1884).

Paper, watercolor. Size: 36x45 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 33: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

33

elene frankeni. axalgazrda mamakaci Sav kostiumSi.

qaRaldi, akvareli.

Ellen Franken. A young man in a black suit.

Paper, watercolor.

Page 34: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

34

elene frankeni. ioseb Tarxan-mouravis portreti.

1856, qaRaldi, akvareli. zoma: 28X22 sm. saqarTvelos erovnuli muzeumi.

Ellen Franken. Portrait of Josef Tarkhan-Mouravi. 1856, paper, watercolor.Size: 28x22 cm. Georgian National Museum.

Page 35: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

35

elene frankeni. barbare TumaniSvilis portreti.

1856, qaRaldi, akvareli, TeTra, zoma: 36X21 sm. saqarTvelos erovnuli muzeumi

Ellen Franken. Portrait of Barbare Tumanishvili.

1856, paper, watercolor. Size: 36x21 cm. Georgian National Museum.

Page 36: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

36

elene frankeni. avtoportreti. feradi liTografia

Ellen Franken. Self-portrait.

Colored lithography.

Page 37: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

37

elene frankeni. paul frankenis portreti.

tilo, zeTi. zoma: 54X43 sm. saqarTvelos erovnuli muzeumi

Ellen Franken. Portrait of Paul Franken. Canvas, oil. Size: 54x43 cm.

Georgian National Museum.

Page 38: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

38

novradi (?) ucnobi samxedro piris portreti.

qaRaldi, akvareli. zoma: 13X17 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Novradi (?) Portrait of unknown military person.

Paper, watercolor. Size: 13x17 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 39: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

39

elene frankeni. ucnobi mamakacis portreti.

muyao, akvareli. zoma: 30X22 sm. kerZo koleqcia

Ellen Franken. Portrait of unknown man.

Carton, watercolor. Size: 30x22 cm. Private collection.

Page 40: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

40

eduard hau (?)ucnobi qalbatonis portreti.

qaRaldi. akvareli. zoma: 20X15 sm. zugdidis dadianebis sasaxle.

Edward Hau (?)Portrait of unknown woman. Paper, watercolor. Size: 20x15 cm. Dadiani Palace of Zugdidi.

Page 41: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

41

eduard hau. ucnobi qalbatonis portreti.

qaRaldi. akvareli. zoma: 22X17 sm.

zugdidis dadianebis sasaxle

Edward Hau. Portrait of unknown woman.

Paper, watercolor. Size: 22x17 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 42: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

42

eduard hau (?)meri adlerbergis portreti.

qaRaldi. akvareli. zoma: 23X28,5 sm. zugdidis dadianebis sasaxle

Edward Hau (?) Portrait of Mary Adlerberg. 1887. Paper, watercolor. Size: 23x28,5 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 43: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

43

vladimer hau. meri adlerbergis portreti.

qaRaldi. akvareli. zoma: 23X28,5 sm. zugdidis dadianebis sasaxle

Vladimir Hau. Portrait of Mary Adlerberg.

Paper, watercolor. Size: 23x28,5 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 44: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

44

georg vilhem timmi. tukum begi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 24X18 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Georg Wilhelm Timm. Tukum Beg. Paper, watercolor. Size: 24x18 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 45: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

45

georg vilhem timmi. rusi kazaki.

qaRaldi. akvareli. zoma: 24X18 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Georg Wilhelm Timm. A Russian Cossack.

Paper, watercolor. Size: 24x18 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 46: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

46

georg vilhem timmi (?) ibraim xan jeigutineli.

qaRaldi. akvareli. zoma: 22X29 sm. (jeigutini Tanamedrove yaraCaevo-CerqezeTis erT-erTi raioni). zugdidis dadianebis sasaxle.

Georg Wilhelm Timm (?) Ibrahim Khan Jegutineli. Paper, watercolor. Size: 22x29 cm. (Jegutin is a district of modern Karachay-Cherkessia). Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 47: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

47

georg vilhem timmi (?) iusuf beg kurinski.

qaRaldi. akvareli. zoma: 31X39 sm. zugdidis dadianebis sasaxle

Georg Wilhelm Timm (?) Yusuf Beg Kurinsky.

Paper, watercolor. Size: 31x39 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 48: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

48

georg vilhem timmi (?) iusuf beg kurinski. detali.

Georg Wilhelm Timm (?) Yusuf Beg Kurinsky.Detail.

Page 49: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

49

franc kriugeri. yubanis meore polkis kazaki danilo pribitkovi.

qaRaldi. zoma: 38,5X28 sm.

zugdidis dadianebis sasaxle

Franz Kruger. Danilo Pribitkov, a Cossack of Kuban second regiment.

Paper, watercolor. Size: 38,5x28 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 50: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

50

franc kriugeri. sunjis polkis kazaki Teodor averdovi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 23X32 sm. zugdidis dadianebis sasaxle. (sunja Tanamedrove CeCneTis erT-erTi raioni)

Franz Kruger. A Cossack of Sunja regiment. Paper, watercolor. Size: 23x32 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi. ( Sunja is one of the regions of modern Chechnya)

Page 51: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

51

Teodor averdovi. detali

Franz Kruger. Theodor Averdov, a Cossack of Sunja regiment. Detail.

Page 52: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

52

franc kriugeri. meore labinis polkis kazaki andrei kovalevi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 38,5X28 sm. zugdidis dadianebis sasaxle

Franz Kruger. Andrey Kovalev, a Cossack of the Labin second regiment. Paper, watercolor. Size: 38,5x28 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 53: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

53

andrei kovalevi. detali

Andrey Kovalev. Detail.

Page 54: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

54

franc kriugeri. meore xoperis polkis uriadniki andrei kalauSini.

qaRaldi. akvareli. zoma: 38,5X28 sm. dadianebis sasaxle. (xoperi Tanamedrove voroneJis erT-erTi raioni)

Franz kruger. Andrey Kalaushin, a sergeant of the Khoper second regiment. Paper, watercolor. Size: 38,5x28 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi. (Khoper is one of the regions of modern Voronezh).

Page 55: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

55

andrei kalauSini. detali

Andrey Kalaushin.Detail.

Page 56: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

56

franc kriugeri. meore yubanis polkis uriadniki ivane kurunini.qaRaldi.

akvareli. zoma: 23X32 sm. dadianebis sasaxle. (labinski-krasnodaris mxaris erT-erTi qalaqi)

Franz Kruger. Ivan Kurunin, a sergeant of the Kuban second regiment. Paper, watercolor. Size: 23x32 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi. (Labinsk is a town in Krasnodar Krai, Russia).

Page 57: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

57

franc kriugeri. meore volgis polkis kazaki gabriel cibizevi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 23X32 sm. zugdidis dadianebis sasaxle.

Franz Kruger. Gabriel Tsibizev, a Cossack of the Volga second regiment.

Paper, watercolor. Size: 23x32 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 58: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

58

Page 59: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

59

paul frankeni. baniani saxli Tbilisis fonze.

tilo, zeTi. 1856 w. zoma: 95X175 sm.

dimitri cucqiriZis koleqcia.

Paul Franken. A house with Tbilisi in the background.

Canvas, oil. 1856. Size: 95x175 cm. Collection of Dimitri Tsutskiridze.

Page 60: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

60

paul frankeni. Zveli Tbilisi.

tilo, zeTi. zoma: 131X132 sm. saqarTvelos erovnuli muzeumi.

paul frankeni. Zveli Tbilisi.

detali.

Paul Franken. An old Tbilisi. Canvas, oil. Size: 131x132 cm. Georgian National Museum.

Paul Franken. An old Tbilisi.

Detail.

Page 61: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

61

Page 62: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

62

paul frankeni. Zveli Tbilisi.

tilo, zeTi. zoma: 85X119 sm. arCil gelovanis koleqcia

Paul Franken. An old Tbilisi. Canvas, oil. Size: 85x119 cm. Collection of Archil Gelovani.

Page 63: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

63

paul frankeniZveli Tbilisi (meore varianti)

tilo, zeTi.

Paul Franken An Old Tbilisi (The second version)

Canvas, oil

Page 64: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

64

paul frankeni.Tbilisis xedi mdinare mtkvridan.tilo, keramika. zoma: 52,1X81,3 sm.

arCil gelovanis koleqcia.

Paul Franken. Tbilisi view from the side of the River Kura.Canvas, ceramics. Size: 52,1x81,3 cm.Collection of Archil Gelovani.

Page 65: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

65

paul frankeni. saqarTvelos mTianeTi.

tilo, zeTi. zoma: 47,5X66 sm. arCil gelovanis koleqcia.

Paul Franken. A Highland of Georgia.

Canvas, oil. Size: 47,5x66 cm. Collection of Archil Gelovani.

Page 66: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

66

paul frankeninadiroba mdinareSi

tilo, zeTi.

Paul FrankenHunting in the River Canvas, oil

Page 67: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

67

paul frankeni. mdinare rionis midamoebSi.

tilo, zeTi. zoma: 133X223 sm. saqarTvelos erovnuli muzeumi.

Paul Franken. Surroundings of river Rioni.

Canvas, oil. Size: 133x223 cm. Georgian National Museum.

Page 68: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

68

paul frankeni. Tbilisis aoxreba sparselebis mier.

tilo, zeTi. zoma: 54X80 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. Devastation of Tbilisi by Persians. Canvas, oil. Size: 54x80 cm. Private collection.

Page 69: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

69

paul frankeni. mTis peizaJi.

tilo, zeTi. zoma: 50X75 sm. saqarTvelos erovnuli muzeumi.

Paul Franken. A Mountain Landscape.Canvas, oil. Size: 50x75 cm.

Georgian National Museum.

Page 70: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

70

paul frankeni. qarvasla.

tilo, zeTi. zoma: 34X60 sm. saqarTvelos erovnuli muzeumi.

Paul Franken. Caravansary.Canvas, oil. Size: 34x60 cm.Georgian National Museum.

Page 71: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

71

paul frankeniauli kavkasiis mTianeTSi

tilo, zeTi.

Paul FrankenThe Village in the Caucasus Highlands

Canvas, oil

Page 72: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

72

paul frankeni. Savi zRvis xedi.

tilo, zeTi. 1854, zoma: 47X68 sm. kerZo koleqcia.

Paul Franken. The Black Sea view. Canvas, oil. 1854. Size: 47x68 cm. Private collection.

Page 73: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

73

paul frankeni. mxedari kavkasiis mTebis fonze.

1854, tilo, zeTi. zoma: 44X63 sm.

kerZo koleqcia.

Paul Franken. A warrior with the Caucasus in the background.

1854. Canvas, oil. Size: 44x63 cm. Private collection.

Page 74: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

74

paul frankeni.

kavkasia1864, tilo, zeTi. zoma: 30X22 sm.

Paul Franken. The Caucasus1864. Canvas, oil. Size: 30x22 cm.

Page 75: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

75

paul frankeni. kavkasiuri peizaJi.

muyao, zeTi. zoma: 30X22 sm. Tamar gagoSiZis koleqcia

Paul Franken. The Caucasus Landscape.

Cardboard, oil. Size: 30x22 cm. Collection of Tamar Gagoshidze.

Page 76: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

76

paul frankeni. qariSxali zRvaze.

tilo, zeTi. zoma: 52X72 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. A Storm.Canvas, oil. Size: 52x72 cm. Private collection.

Page 77: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

77

paul frankeniauli kavkasiis mTianeTSi

tilo, zeTi.

Paul FrankenThe Village in the Caucasus Highlands

Canvas, oil

Page 78: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

78

paul frankeni. Tbilisi mTvaris Suqze.

1867. tilo, zeTi. zoma: 81,5X110 sm. kerZo koleqcia.

Paul Franken. Tbilisi in the moonlight.1867. Canvas, oil. Size: 81,5x110 cm. Private collection.

Page 79: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

79

paul frankeni. qalwulis koSki baqoSi.

1880. tilo, zeTi. zoma: 74,5X111 sm. kerZo koleqcia.

Paul Franken. The Maiden tower in Baku.

1880. Canvas, oil. Size: 74,5x111 cm. Private collection.

Page 80: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

80

paul frankeni. Tbilisis xedi mdinare mtkvridan.

1880. tilo, zeTi. zoma: 64X82,5 sm. duseldorfis muzeumi.

Paul Franken. Tbilisi view from the side of the River Kura. 1880. Canvas, oil. Size: 64x82,5 cm. Dusseldorf Museum.

Page 81: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

81

paul frankeni. Savi zRvis sanapiroze.

1852. tilo, zeTi. zoma: 95X124,5 sm. kerZo koleqcia.

Paul Franken. The Black sea coast.

1852. Canvas, oil. Size: 95x124,5 cm. Private collection.

Page 82: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

82

paul frankeni. Sesveneba mdinaresTan.

tilo, zeTi. zoma: 76,5X115.5 sm. kerZo koleqcia. SvedeTi

Paul Franken. Break at a river. Canvas, oil. Size: 76,5x115,5 cm. Private collection. Sweden.

Page 83: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

83

paul frankeni. kavkasiuri peizaJi.

1866. tilo, zeTi. zoma: 38,5X56 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. The Caucasus landscape.

1866. Canvas, oil. Size: 38,5x56 cm. Private collection.

Page 84: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

84

paul frankeni. sofeli alpebSi. muyao,

zeTi. zoma: 51X24 sm. kerZo koleqcia

Page 85: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

85

Paul Franken. A village in the Alps.

Cardboard, oil. Size: 51x24 cm. Private collection.

Page 86: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

86

paul frankeni. xeebi xeobis Tavze.

qaRaldi, zeTi. zoma: 60X48 sm. kerZo koleqcia.

Paul Franken. Trees and a valley. Paper, oil. Size: 60x48 cm. Private collection.

Page 87: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

87

paul frankeni. Txebi kavkasiis mTebSi.

tilo, zeTi. zoma: 50X66 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. Goats in the Caucasus mountains.

Canvas, oil. Size: 50x 66 cm. Private collection.

Page 88: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

88

adalbert vaageni. samefo tba germaniaSi (Königsee) tilo, zeTi. zoma: 66,5X52 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebis koleqcia.

Adalbert Waagen.The Royal Lake in Germany (Königsee)Canvas, oil. Size: 66,5x52 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 89: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

89

iosef Toma. saxli alpebis mTebSi.

tilo, zeTi. zoma: 103X68 sm.

saqarTvelos xelovnebis sasaxle.

Joseph Thomas. A house in the Alps.

Canvas, oil. Size: 103x68 cm. Georgian Art Palace.

Page 90: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

90

adolf ladiurneri. sajinibo Tbilisis axlos.

keramika. zoma: 23X32,5. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

adolf ladiurneri. sajinibo Tbilisis axlos. detali.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Adolphe Ladurner. A stable near Tbilisi.Ceramics. Size: 23x32,5 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Adolphe Ladurner. A stable near Tbilisi. Detail.

Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 91: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

91

Page 92: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

92

fridrix friSi. saTvalTvalo koSkura.

qaRaldi, akvareli. zoma: 45X36 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi

Frederic Frisch. An Observation post.Paper, watercolor. Size: 45x36 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 93: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

93

fridrix friSi. kazakebi dazvervaze.

qaRaldi, akvareli. zoma: 41,5X36,5 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Cossacks in the secret service.

Paper, watercolor. Size: 41,5x36,5 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 94: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

94

paul frankeni. Tbilisi avlabris meCeTi. m. ulfersis liTografia.

zoma: 21X15 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. Avlabari Mosque in Tbilisi. Lithography by M. Ulfers. Size: 21x15 cm. Private collection.

Page 95: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

95

fridrix friSi (?) cxenosnebi.

qaRaldi, akvareli. zoma: 11,5X14 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Friedrich Frisch (?)Horse riders.

Paper, watercolor. Size: 11,5x14 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 96: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

96

fridrix friSi. stanica urupskaia.

tilo, zeTi. zoma: 149X206 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Village of Urupskaya. Canvas, oil. Size: 149x206 cm.Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 97: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

97

Page 98: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

98

fridrix friSi. imperatori aleqsandre meore amalasTan erTad kavkasiaSi mogzaurobis dros.

tilo, zeTi. zoma: 162X237 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. The Emperor Alexander II with the retinue during his journey in the Caucasus. Oil. Size: 162x237 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 99: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

99

Page 100: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

100

Page 101: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

101

fridrix friSi. osuri sasaflao larsisken mimaval gzaze.

qaRaldi, akvareli. zoma: 35X50 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Osetian cemetery on the way of Lars. Paper, watercolor. Size: 35x50 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

fridrix friSi. imperatori kavkasiaSi mogzaurobis dros.

detali

Friedrich Frisch The Emperor during his journey around the CaucasusDetail

Page 102: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

102

fridrix friSi. cecxlTayvanismcemelTa taZari baqos axlos.

qaRaldi, akvareli. zoma: 35,5X50 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. A Fire worship church near Baku. Paper, watercolor. Size: 35,5x50 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 103: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

103

fridrix friSi. cecxlTayvanismcemelTa taZari baqos axlos.

qaRaldi, akvareli. zoma: 31X46 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. A Fire worship church near Baku.

Paper, watercolor. Size: 31x46 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 104: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

104

fridrix friSi. Sesvla TbilisSi (veris jvarTan), 24 seqtemberi.

qaRaldi, akvareli. zoma: 36X54 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Entering in Tbilisi. (Near the cross of Vera, district of Tbilisi). 24 September. Paper, watercolor. Size: 36x54 cm. Dadiani Palaces of Zudidi.

Page 105: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

105

fridrix friSi. gza eCmiaZinSi. 5 oqtomberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 30X49sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. On the way of the Etchmiadzin Cathedral. 5 October.

Paper, watercolor. Size: 30x49 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 106: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

106

fridrix friSi. mozdokis stepi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 25X33,5 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. A Steppe of Mozdok. Paper, watercolor. Size: 25x33,5 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi

Page 107: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

107

Page 108: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

108

fridrix friSi. Tbilisi, mefisnacvlis sasaxle.

qaRaldi. akvareli. zoma: 38X22 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Tbilisi, Viceroy Palace. Paper, watercolor. Size: 38x22 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 109: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

109

Page 110: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

110

fridrix friSi. gori,

qaRaldi. akvareli. zoma: 32X49 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

fridrix friSi. gori. detali

Frederic Frisch. Gori. Paper, watercolor. Size: 32x49 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Frederic Frisch. Gori.

Detail.

Page 111: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

111

Page 112: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

112

fridrix friSi. sadguri fasanauri saqarTvelos samxedro gzaze. 24 seqtemberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 30X48 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. A station on a military way of Pasanauri, Georgia. 24 September. Paper, watercolor. Size: 30x48 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 113: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

113

fridrix friSi. Cervlennaias sadguri, Ramis gasaTevi. (Tanamedrove CeCneTi) 23 oqtomberi.

1810. qaRaldi. akvareli. zoma: 34X50 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. A station in Chervlennaya, lodging. (Modern Chechnya) 23 October.

1810. Paper, watercolor. Size: 34x50 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 114: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

114

fridrix friSi. xedi kavkasiis qedze vladikavkazidan, 23 seqtemberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 33,7X50 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. The Caucasus view from Vladikavkaz. (Modern Krasnodar). Paper, watercolor. Size: 33,7x50 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 115: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

115

fridrix friSi. stanica pavlovskaia. (Tanamedrove krasnodaris mxare)

qaRaldi. akvareli. zoma: 27,5X 43 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. A village of Pavlovskaya. (Modern Krasnodar).

Paper, watercolor. Size: 27,5x43 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 116: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

116

fridrix friSi. navTobis WaburRili groznosa da umakoi iurtas Soris.

qaRaldi. akvareli. zoma: 31X47,5 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. An Oiler between Grozny and Umakoi Yurt. Paper, watercolor. Size: 31x47,5 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 117: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

117

fridrix friSi. stanica temiJbeksakaia (Tanamedrove krasnodaris mxare), Ramis gasaTevi, 17 seqtemberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 31X47 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. A village of Temizhbekskaya, lodging. (Modern Krasnodar). 17 September.

Paper, watercolor. Size: 31x47 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 118: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

118

fridrix friSi. axalqalaqi. Ramis gasaTevi, 3 oqtomberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 33X49 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch.Akhalkalaki, lodging. 3 October. Paper, watercolor. Size: 33x49 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 119: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

119

fridrix friSi. auli geli (Tanamedrove daRestani) Ramis gasaTevi, 18 oqtomberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 36X47,5 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Aulis Geli, lodging (Modern Dagestan). 18 October.

Paper, watercolor. Size: 36x47,5 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 120: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

120

fridrix friSi. yaranais simaRleebi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 34X50 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Highlands of Karanai. Paper, watercolor. Size: 34x50 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 121: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

121

fridrix friSi. derbendis midamoebi,

qaRaldi. akvareli. zoma: 36X49 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Surroundings of Derbent.

Paper, watercolor. Size: 36x49 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 122: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

122

fridrix friSi. eCmiaZini. 5 oqtomberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 33X44,5 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Etchmiadzin Cathedral. 5 October. Paper, watercolor. Size: 33x44,5 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 123: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

123

fridrix friSi. gza elizavetopolidan (Tanamedrove ganja) SemaxaSi. 12 oqtomberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 47X31 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. A way from Elizavetopol (Modern Ganja) to Shemakha. 12 October.

Paper, watercolor Size: 47x31 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 124: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

124

fridrix friSi. sadguri gipisi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 31X48 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. The Gipis Station. Paper, watercolor. Size: 31x48 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 125: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

125

fridrix friSi. didi mcire da ararati. 10 oqtomberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 30,5X47 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi

Frederic Frisch. The Greater and the Lesser Ararat. 10 October.

Paper, watercolor. Size: 30,5x47 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 126: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

126

fridrix friSi. mogzauroba SavizRvispireTSi. 14 seqtemberi.

1850. qaRaldi. akvareli. zoma: 34X49 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Voyage in the Black Sea beach. 14 September. 1850. Paper, watercolor. Size: 34x49 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 127: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

127

fridrix friSi. gacileba etliT CervlennaiaSi. 24 oqtomberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 36X50,8 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Seeing off to Chervlennaya by a cab. 24 October.

Paper, watercolor. Size: 36x50,8 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 128: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

128

fridrix friSi. gamagreba sadgur labinskoisTan (Tanamedrove krasnodaris mxare) Ramis gasaTevi. 16 seqtemberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 33X50 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Consolidation at the station of Labinsky (Modern Krasnodar), lodging. 16 September. Paper, watercolor. Size: 30x50 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 129: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

129

fridrix friSi. dabruneba yaranaidan iSkartSi. 20 noemberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 30X48 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Returning from Karanai to Ishkart. 20 November.

Paper, watercolor. Size: 30x48 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 130: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

130

fridrix friSi. Ciri-iurti. Rame 21 oqtomberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 37X48 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Chiri-Yurt. 21 October. Paper, watercolor. Size: 37x48 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 131: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

131

fridrix friSi. groznos simagre, general ermolovis miwuri.

zoma: 30X47 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. A Fortress of Grozno. Mud-hut of General Ermolov.

Size: 30x47 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 132: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

132

fridrix friSi. duqani Tbilissa da gors Soris.

qaRaldi. akvareli. zoma: 32,5X49 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. A tavern between Tbilisi and Gori. Paper, watercolor. Size: 32,5x49 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 133: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

133

Page 134: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

134

fridrix friSi. aleqsandropoli (Tanamedrove giumri). Ramis gasaTevi. 4 oqtomberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 32,5X49 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Alexandropol (Modern Giumr), lodging. 4 October. Paper, watercolor. Size: 32,5x49 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 135: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

135

fridrix friSi. darialis xeoba.

qaRaldi, akvareli. zoma: 35X49 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Dariali Valley.

Paper, watercolor. Size: 35x49 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 136: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

136

fridrix friSi. Sejibri tfilisSi. 27 seqtemberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 34X47,5 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. A competition in Tbilisi. 27 September. Paper, watercolor. Size: 34x47,5 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 137: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

137

fridrix friSi. Sejibri tfilisSi. 27 seqtemberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 38X49 sm.

zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. A competition in Tbilisi. 27 September.

Paper, watercolor. Size: 38x49 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 138: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

138

fridrix friSi. Cikarti. 20 oqtomberi

qaRaldi. akvareli. zoma: 36X52 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Friederich Frish.Chikart. 20 October. Paper, watercolor. Size: 36x52 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 139: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

139

fridrix friSi.

sadguri belogorskaia. Rameebi 29 seqtemberidan 1 oqtombramde.

qaRaldi. akvareli. zoma: 30X48 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Frederic Frisch. Belogorskaya station. Knights from 29 September to 1 October.

Paper, watercolor. Size: 30x48 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 140: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

140

georg vilhem timmi.baqo.

qaRaldi. akvareli. zoma: 14,5X45,5 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Georg Wilhelm Timm. Baku. Paper, watercolor. Size: 14,5x45,5 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 141: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

141

Page 142: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

142

georg vilhem timmi. Temir xan Sura. Ramis gasaTevi. 19-20 noemberi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 24X15,5 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Georg Wilhelm Timm. Temir Khan Shura, lodging. 19-20 November. Paper, watercolor. Size: 24x15,5 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 143: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

143

georg vilhem timmi. didi quCa SemaxaSi.

qaRaldi. akvareli. zoma: 43X29 sm. zugdidis dadianebis sasaxleebi.

Georg Wilhelm Timm. A long street in Shemakha.

Paper, watercolor. Size: 43x29 cm. Dadiani Palaces of Zugdidi.

Page 144: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

144

rihard zomerimusulmanTa ojaxi

muyao, fanqari, akvareli. zoma: 30,5X21,5 sm.

arCil gelovanis koleqcia

Richard Zommer Caucasians, Muslims Family

Paper, watercolor, size: 30,5x21,5 cm. Archil Gelovani Collection

Page 145: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

145

rihard zomerigurulebis ojaxi

muyao, fanqari, akvareli. zoma: 22,6X30,7 sm.

arCil gelovanis koleqcia

Richard Zommer Georgians

Paper, watercolor, size: 22,6x30,7 cm. Archil Gelovani Collection

Page 146: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

146

Page 147: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

147

elene frankeni. elenes sacxovrebeli saxlis, misaRebi oTaxis interieri mitavaSi.

qaRaldi, akvareli. zoma: 30X23 sm.

kerZo koleqcia

Ellen Franken. Interior of a living room. Ellen’s house in Mitava.

Paper, watercolor. Size: 30x23 cm. Private collection.

Page 148: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

148

paul frankeni. Tbilisi. sameurneo WurWlis saxelosno.

qaRaldi, fanqari, akvareli. zoma: 42X31sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. Tbilisi, a workshop. Paper, pencil, watercolor. Size: 42x31 cm. Private collection.

Page 149: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

149

paul frankeni. Tbilisi. erT-erTi kuTxe mtkvris marcxena sanapiroze.

qaRaldi, fanqari, akvareli. zoma: 42X31 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. Tbilisi, the left bank of the River Kura.

Paper, pencil, watercolor. Size: 42x31 cm. Private collection.

Page 150: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

150

elene frankeni.Zveli Tbilisi, sololakis kuTxe.

1855. muyao, fanqari, akvareli. zoma: 30X40 sm. saqarTvelos erovnuli muzeumi.

Ellen Franken. An old Tbilisi, Sololaki corner. 1855. Carton, pencil watercolor. Size: 30x40 cm. Georgian National Museum.

Page 151: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

151

paul frankeni. Tbilisi. kuTxe alvis xeebiT. qaRaldi,

fanqari, akvareli. zoma: 42X32 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. Tbilisi. Corner of poplar trees.

Paper, pencil, watercolor. Size: 42x32 cm. Private collection.

Page 152: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

152

paul frankeni. Tbilisi. Tbiliuri saxlebi.

qaRaldi, fanqari, akvareli. zoma: 42X32 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. Houses in Tbilisi. Paper, pencil, watercolor. Size: 42x32 cm. Private collection.

Page 153: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

153

paul frankeni. Tbilisi. qarTli. kalo.

qaRaldi, fanqari, akvareli. zoma: 42X31 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. Tbilisi. Qartli (Region of Georgia), Kalo (Cereals threshing place).

Paper, pencil, watercolor. Size: 42x31 cm. Private collection.

Page 154: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

154

paul frankeni.Tbilisis gareubani.

qaRaldi, fanqari, akvareli. zoma: 42X31 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. An outskirt of Tbilisi. Paper, pencil, watercolor. Size: 42x31 cm. Private collection.

Page 155: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

155

paul frankeni. kavkasiuri saxli.

qaRaldi, fanqari, pasteli. zoma: 20X31,5 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. A Caucasian house.

Paper, pencil, watercolor. Size: 20x31,5 cm. Private collection.

Page 156: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

156

elene frankeni.Zveli Tbilisi. nariyala da metexi.

1854. muyao, fanqari, akvareli. zoma: 31X41 sm. saqarTvelos erovnuli muzeumi.

Ellen Franken. An old Tbilisi, Narikhala and Metekhi. 1854. Cardboard, pencil, watercolor. Size: 31x41 cm. Georgian National Museum.

Page 157: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

157

paul frankeni. cxenebi.

qaRaldi, fanqari. zoma: 22X27 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. Horses.

Paper, pencil. Size: 22x27 cm. Private collection.

Page 158: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

158

paul frankeni. qaris wisqvili.

qaRaldi, fanqari. zoma: 27X23 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. A windmill. Paper, pencil. Size: 27x 23cm. Private collection.

Page 159: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

159

paul frankeni. wisqvili wylis piras.

qaRaldi, fanqari. zoma: 21X32 sm. kerZo koleqcia

Paul Franken. A mill at the bank of a river.

Paper, pencil. Size: 21x32 cm. Private collection.

Page 160: Georgian Art Palace...1857 wels, peterburgSi, mefe aleqsandre II-is koronaciaze mi-wveul dadianebis ojaxs imperatori piradad Sexvda da samegrelos taxtis memkvidres, ufliswul nikos

160

34, 35, 36, 37, 42 da 43 gverdebze naxatebTan erTad gamoqveynebuli CarCoebi

ar warmoadgens samuzeumo qonebas da gamoyenebulia rogorc wignis dizainis

elementebi

Frames published with drawings on pages: 34, 35, 36, 37, 42, 43 are not the property of the museum. They only are used as the elements of the book design.