george de kam. ontwikkelingen / trends in zorg en welzijn nieuwe opgaven: scheiden,...
TRANSCRIPT
Wonen, zorg en maatschappelijke
samenwerkingPresentatie 19 juni Harlingen
George de Kam
Ontwikkelingen / trends in zorg en welzijn Nieuwe opgaven: scheiden,
extramuraliseren, kantelen, verbinden… Samenwerking maatschappelijke
organisaties Best practices en valkuilen
2
Deze inleiding..
Vergrijzing Ontgroening Leefstijl Jaren of kwaliteit? Beperking collectief gefinancierde
arrangementen >>>> vertaling in beleid
3
Ontwikkelingen en trends
Scheiden van wonen en zorg >> andere kijk op prijs/kwaliteit verhouding
Extramuralisering door inperking reikwijdte AWBZ
Meer taken naar gemeente, budget slechts gedeeltelijk mee
Groter beroep op burgers Nieuwe opgaven: wat leert ervaring elders?
4
Vertaling in beleid
Woonservicegebied Definitie woonservicegebied:
◦ Wijk/dorp (5.000 tot 10.000 inwoners) ◦ Gecoördineerd dienstenaanbod wonen, welzijn en zorg, t/m onplanbare
24-uurszorg, en aanpassingen aan de woning◦ Kwetsbare bewoners kunnen langer zelfstandig blijven wonen in hun
eigen woning en/of woonomgeving langer deelnemen aan vertrouwde samenleving
◦ Verhuizen naar zorgwoning binnen het woonservicegebied mogelijk
Doel woonservicegebieden: zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen te midden van anderen, zodat een levensloop bestendige leefomgeving ontstaat
Niet alleen voor ouderen, ook woon- en andere voorzieningen voor mensen met beperkingen of behoefte aan begeleiding zijn vaak onderdeel van het arrangement
5
6
Proeftuinen
1. Bilgaard, Leeuwarden2. Krakeel, Hoogeveen3. Berflo Es, Hengelo4. Meulenvelden, Didam5. Rond de Regenboog, Dronten6. Dorp West, De Bilt7. Zeevang, De Verbinding8. Middelburg Noord-Oost9. Hoge Vucht, Breda10. Helden-Panningen
Vergelijkingsgebieden Kern Beuningen Wolfskuil, Nijmegen
7
Woonservicegebieden: - hardware
8
Woonservicegebieden: -software
9
Inzicht in wat zelfstandig wonende ouderen belangrijk vinden: 1.500 vragenlijsten, 400 interviews met ouderen
Inzicht in verscheidenheid arrangementen, en in wat werkt
Inzichten over samenwerking uit ander onderzoek…
>>… bijdrage aan antwoord op ontwikkeling doelgroepen en (rijks)beleid in Harlingen
10
Uitkomsten van belang voor Harlingen ……
11
Ouderen profielen (2)
Kwetsbaarheid
Com
ple
xit
eit
Vitaal Begin chronische aandoeningen, maar verder geen beperkingen.
Multidomein problematiek Klachen in lichamelijk, psychisch, mobiliteiten cognitie. Ervaren soms te weinig aandacht.
Extreem kwetsbaar Ervaren ernstige klachten inverschillende domeinen,
Somber en gespannen Moeite met ouder worden, passief en onzeker.Wel eens psychosociale klachten en last van geheugen.Chronische aandoeningen, maar redden zich prima.
Lichamelijke en mobiliteit problemen Chronische aandoeningen en kunnen zich niet meer zelfstandig redden.
Zelfbepaling en zelfredzaamheid Optimisme en realisme Sociale kanten van welbevinden meer van
belang dan fysieke Openbare ruimte, voorzieningen, veiligheid Ondersteuning door buren en nabije verwanten Eigen bijdragen, behoefte aan wederkerigheid Manifest van de thuiswonende oudere
Ouderen aan het woord
12
Behoefte aan eigen regie; Zelf grenzen aan durven geven; respect in bejegening
Groot belang van mobiliteit en bezig blijven Belang van structuur en regelmaat,
betekenisvolle daginvulling Vraagverlegenheid in informele circuit Nabijheid huisarts en apotheek
Specifieke uitspraken over zorg en ondersteuning
17
Aanwijzingen dat langer zelfstandig wonen en meer extramuraal in woonservicegebieden
Geschiktheid/aanpassingen basis voorwaarde
Nabijheid voorzieningen en diensten (maar bekendheid en gebruik voorzieningen en diensten verschilt per gebied / type voorziening)
Woonomgeving, bereikbaarheid en verkeers – en sociale veiligheid
Conclusies zelfstandig wonen
18
Leeu
warde
n
Hooge
veen
Henge
lo*
Didam
Dront
en
De Bi
lt
Zeev
ang*
Midde
lbur
g*
Bred
a*
Helde
n Pa
nninge
n
Gemidde
ld0
10
20
30
40
50
60
70
Ik ga niet meer alleen de deur uit
Perc
en
tag
e
19
Van ‘langer’ naar ‘beter’ ?
Geen verschil mantelzorg woonservicegebied en controlegebied (alleen Oost-Nederland)
Geen verschil tussen de woonservicegebieden onderling op totaal niveau van de informele zorg, wel in soort inzet
Invloed kwetsbaarheid en financiële situatie (hoe hoger inkomen, hoe minder informele zorg, met name in huishoudelijke hulp, persoonlijke verzorging, gezelschap, administratie en klusjes in huis)
Informele zorg
20
21
alle
pro
eftu
inen
Bred
a Hog
e Vu
cht
Henge
lo B
erflo
Es
Leeu
war
den
Bilg
aard
Hooge
veen
Kra
keel
De Bi
lt W
est
Zeev
ang
de V
erbi
ndin
g
Dront
en ro
nd R
egen
boog
Didam
Meu
lenv
elde
n
Mid
delb
urg
Noord
Oos
t
Helde
n Pa
nnin
gen
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
6.0
hoe vaak mantelzorg?
22
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
1.2
1.4
1.6
hoe vaak vrijwilliger?
23
wat doet mantelzorger?hulp huishoud
warm eten
pers verz
medische verz
gezelschap
vervoer
geld/admin
klusjes
anders
24
wat doet vrijwilliger? hulp huishoud
warm eten
pers verz
medische verz
gezelschap
vervoer
geld/admin
klusjes
anders
Percentage ontvangen mantelzorg naar taak voor Dronten en gemiddeld in de proeftuinen
hulp
in h
uish
oudi
ng
maa
ltijd
en k
laar
mak
en
pers
oonl
ijke
verz
orgi
ng
med
ische
ver
zorg
ing
geze
lscha
p
bege
leid
ing/
verv
oer
adm
inist
ratie
klus
jes in
hui
s
-5%
0%
5%
10%
15%
Dronten Gemiddeld proeftuinen25
Percentage ontvangen mantelzorg naar taak
hulp
in h
uish
oudi
ng
maa
ltijd
en k
laar
mak
en
pers
oonl
ijke
verz
orgi
ng
med
ische
ver
zorg
ing
geze
lscha
p
bege
leid
ing/
verv
oer
adm
inist
ratie
klus
jes in
hui
s0%
5%
10%
15%
20%
De Bilt-West Gemiddeld proeftuinen
26
27
Kapitalisatie vrijwilligerswerk• • Het SCP berekende dat door het wegvallen van mantelzorgers de kosten van de zorg met 4-7 miljard stijgen.• Het RMO heeft onderzocht dat door het ontvangen van huisbezoek (circa 4x per jaar) de consumptie van gezondheidszorg met 25%afneemt. (gegevens gepresenteerd door Christine Linzel / de Zonnebloem 28 maart 2013 )
• In verpleging verzorging en thuiszorg jaarlijks 600 miljoen besparing aan zorgkosten door inzet mantelzorg (SCP, 2012)
Latente variabele uit gebruik verpleegkundige van thuiszorg (10%), diensten huishoudelijke hulp (ongeveer 75%) en hebt u thuiszorg (20%)
Invloed van kwetsbaarheid, beperkingen en het gebruik van informele zorg (hoe meer informeel, hoe meer thuiszorg), hebben van een partner (minder thuiszorg), en minder thuiszorg naarmate woning is aangepast
Bij vergelijking Didam en Hengelo met vergelijkingsgebieden: aanwijzing in Didam dat minder thuiszorg als informeel meer of beter ondersteund (‘informele substitutie-impuls’)
Thuiszorg
28
Langer? > ‘zo volwaardig mogelijk zelfstandig wonen’
Woonservicegebieden sluiten aan bij wensen van ouderen (zelfstandig, vertrouwd, nabij, netwerk, wederkerigheid, zekerheid, toegankelijk, advies, adequate zorg en ondersteuning.
Woonservicegebied werkt als ‘verzekering’... Groot belang van geschiktheid woningen Aandacht voor veiligheid en nabijheid voorzieningen Meer respect en waardering voor eigen kracht,
inbreng, wederkerigheid van ouderen Bekendheid/gebruik welzijn en diensten kan beter Inzet op alle aspecten van kwetsbaarheid
Conclusies (1)
29
Aangetoonde effecten:◦Langer zelfstandig wonen◦Meer extramuraal wonen◦Minder ziekenhuisopname◦Aanpassen woningen > (minder) thuiszorg◦Beter omgaan met ziekte en gezondheid ◦..’dempende werking’ op achteruitgang
welbevinden◦Dempend effect is sterker bij netwerk /
brede infrastructuur die zowel formele als informele zorg en ondersteuning omvat, waarin oudere ‘gekend’ wordt
30
Conclusies (2)
Zelfstandig wonen uitgangspunt, ook voor mensen met (meer) beperkingen
Nadruk op lokale oplossingen > onderzoek laat zien dat lokaal beleid veel verschil kan maken en draagt bij aan inzicht hoe dat werkt
Nadruk op eigen kracht ouderen > onderzoek laat zien dat zij die zelf ook graag willen inzetten, maar daarin te weinig gehoord worden en daarin beter ondersteund kunnen worden
Benadering met kwetsbaarheidsprofielen onderlegger voor andere oriëntatie in beleid en mogelijk besparingen bij zorgkosten
31
Uitkomsten in perspectief van veranderend Rijksbeleid
Te ‘mechanische’ invulling van inhoudelijke concepten Verwaarlozing van draagvlak in de samenleving Uitsluiting van potentiële relevante partners Onvoldoende integrale benadering van investeringen en
exploitatie Onvoldoende interne afstemming en intrinsieke motivatie binnen
organisaties als geheel (van bestuurder tot uitvoering) Gebrekkige besturing en leiderschap van participerende
organisaties Fusies / schaalvergroting die wijkbinding verminderen Gedrag van aanbieders gericht op insluiting van klanten Minder budget/te bespelen/recombineren marges binnen budget Stagnatie in de woningbouw, teruglopende investeringscapaciteit
in maatschappelijk vastgoed bij corporaties Verkokering binnen de gemeente Contraproductieve aanbestedingsprocedures van zorg- en
welzijnsdiensten32
Samenwerking: valkuilen… (bron: de Kam en Hendrixen 2012 p 38)
Kern van initiatiefnemers (onder andere bestuurders) met visie (breder dan het eigen organisatiebelang) en betrokkenheid/passie
Bindend en wervend inhoudelijk concept als paraplu Duidelijkheid over randvoorwaarden en over middelen die
participanten kunnen en willen inzetten Adequate procesarchitectuur die recht doet aan verschil tussen
strategisch en operationeel niveau Oog voor potentiële quick-wins in deelgebieden / op deelterreinen Deugdelijke onderbouwing van plannen en monitoring van uitkomsten Communicatie met de samenleving over voornemens en resultaten Daadwerkelijke betrokkenheid van ouderen en vrijwilligers Open jegens nieuwe participanten; duidelijke condities voor
toetreding Fusie kan wijkgebonden belangentegenstelling tussen participanten
wegnemen Geleidelijke versterking van de rol van de gemeente in welzijn en zorg
33
Samenwerking: best practices(bron: de Kam en Hendrixen 2012 p 38)
Coöperaties voor wonen en zorg, bv Elsendorp Burgerinitiatieven, bv seniorensocieteit
Andromeda in Eindhoven www.onsplatform.tv/andromeda
Wijkondernemingen (Zwembad in Zwolle al 20 jaar door vereniging gerund…).
Kleine netwerken in eigen directe omgeving (Breda)
Gebruik nieuwe media, bijvoorbeeld www.wehelpen.nl , met inbreng zorgverzekeraars, in 5 gemeenten nu actief…
34
Nieuwe initiatieven: allerlei vormen
Algemeen:◦ Probeer toename kwetsbaarheid te voorkomen
/remmen◦ Stimuleren welbevinden ouderen = winst voor allen◦ Versterk netwerk van ouderen en mensen met
beperkingen met sociale omgeving, vrijwilligers en professionals
◦ Inzet mantelzorgers en vrijwilligers beter ondersteunen◦ Aandacht /maatregelen veiligheidsbeleving ouderen ◦ Maak een paraplu van stedelijke afspraken met als
richtpunt: wat draagt bij aan kwaliteit en beleving van zelfstandig wonen van ouderen en mensen met een beperking in hun eigen wijk?
35
Wat te doen in Harlingen? Versterk de bestanddelen die werkzaam blijken te zijn in woonservicegebieden!
Vraagsturing, eigen kracht en initiatief ouderen:◦ Praat met ouderen over dagelijks leven >
vraagpatronen en handelingsperspectieven◦ Actief op zoek naar bestaande initiatieven van
ouderen en aanzetten voor nieuwe > nieuwe sociale kaart
◦ Evalueer recente initiatieven samen met de ouderen en professionals
◦ Gebruik bestaande vragenlijsten voor analyseren woonwensen, kwetsbaarheid, gebruik informele zorg > aanknopingspunten voor beleid
◦ Maak het onderzoek onderdeel van de oplossing
36
Wat te doen in Harlingen: cliënt centraal
Versterk samenspel met informele zorg, netwerken rond ouderen op wijkniveau, samenwerking (bv nachtzorg), ook met zorg voor mensen met beperkingen
Afstemming met eerstelijnszorg Wijk-zorgteam Ouderenadvies / “meitinkers” < >
wijkverpleegkundige / zichtbare schakel Omschakelen in werkwijze / bejegening: oudere
eerst Transformatie (deels afbouwen) intramurale
capaciteit37
Wat te doen in Harlingen - zorg
◦ Kijk goed naar verhuisbewegingen en – motieven, in-/uitstroom ouderen, relatie met regio
◦ Aanpassen woningen (maar meer in maatwerk). Is verdeling over de wijken goed? Hoe met particuliere voorraad? Gepast gebruik domotica.
◦ Mogelijk hergebruik bestaand vastgoed (woningen en/of verzorgingshuizen?
◦ Gericht investeren in geclusterd kleinschalig wonen en accommodaties, mits..
◦ Verken mogelijkheden voor nieuw vastgoed in de vorm van collectief particulier opdrachtgeverschap door ouderen
◦ Zorg dat signalen uit woningbeheer naar welzijn en zorg doorkomen
38
Wat te doen in Harlingen - wonen
◦ Verbeter bekendheid en gebruik voorzieningen◦ Bouwen aan netwerken kan overal, ongeacht de
vraag of in bepaalde wijken ook in (nieuw) vastgoed wordt geïnvesteerd
◦ Signaalfunctie naar zorg en wonen versterken◦ Ouderen zelf als vrijwilligers activeren / bij hun
initiatieven aansluiten◦ Minder standaard, meer maatwerk, versterken
wat men zelf doet◦ Verbindingen met vrijwilligers, kerken, onderwijs,
(arbeids)participatiebanen
39
Wat te doen in Harlingen: welzijn
Structuurvisie: waar gaat het heen, lichte wijkplannen voor wonen zorg en welzijn
Overlegstructuur: lokale samenwerking stimuleren Bij aanbestedingen wijkbinding / - bijdrage vragen Niet te veel uitvinden, koester wat goed loopt Op zoek naar energie van burgers Support voor mantelzorgers en vrijwilligers Aandacht particuliere woningvoorraad / aanpassingen Woonomgeving en veiligheidsbeleving Bij herstructureren aandacht voor inbreng/ervaringen
ouderen Beleid voor accommodaties en voorzieningen
40
Wat te doen in Harlingen: gemeente
Vragen?
Contactpersoon:George de Kam