1.Geografski elementi draveDrava se definie kao ograniena teritorija koja je organizovana od strane autohtonog naroda, na politiki efektivan nain sa politikim sistemom koji suvereno kontrolie tu teritoriju. Tu su kljuna 3 elementa: teritorija, stanovnitvo i vlast odnosno politiki sistem. Drave moraju imati osnove kao to su teritorija(veliina, oblik, poloaj, administrativna podjela), stanovnitvo (broj, gustina, sposobnosti, razmjetaj), resursi (vrsta, kvalitet, kvantitet, lokacija, pristupanost), stepen politike kohezije drutva koji se ogleda u efikasnosti komunikacija i javnom prihvaanju ustanova i na kraju ikonografija (simboli politikog sistema) i patriotska osjeanja. Drava ima svoje granice, glavni grad, privredu, saobraaj, susjede te prijatelje i neprijatelje.2. Teritorijalna drava (evolucionizam i funkcionalizam)Meu modelima politiko teritorijalne organizacije drave dominantna su dva pristupa prostorna evolucija i prostorna integracija drave. Ona su stvorila dva metoda za razmatranje teritorijalne drave procesualni (evolucionalizam) i funkcionalni (funkcionalizam). Oni imaju zajedniki izvor Raceolovu organsku teoriju drave. Sutina Racelove teorije drave je ideja o geopolitikoj osnovi moi i zakonima prostornog rasta. Teritorijalni imperativ ocrtava geostrateke interese, gradi koalicije i stvara suparnike. Razvoj drave sledi zakone prirodnog organizma, iji cilj je opstanak. Racel je razvio ideju o ravnotei snaga kao vodeem principu u meunarodnim odnosima, koju je Kjelen jo vie produbio te na kraju zakljuio da politika mo velesila kao to su SAD i Rusija lei u velikim prostorima koje oni zauzimaju. Evolucionalizam se ogleda u dvije teorije: teoriji ciklinog razvoja i modelu centralnog jezgra drave, a funkcionalizam polazi od injenice da svaki politiki sistem mora imati cilj funkcionisanja.3.EvolucionalizamEvolucionalizam se ogleda u dvije teorije: teoriji ciklinog razvoja i modelu centralnog jezgra drave. Ciklinu teoriju drave postavio je Van Valkenburg, po uzoru na Dejvisovu teoriju ciklusa prirodnog predjela. U njoj drave prolaze kroz 4 faze razvoja djetinjstvo, mladost, zrelost i starost. Ove i sline teorije polaze od pretpostavke da su drave autonomni entiteti koji prolaze kroz paralelne faze razvoja, samo imaju razliito vrijeme poetka i razliite brzine prolaska kroz faze. (npr. Evropa je u fazi starosti, dok su SAD od 1918.u fazi zrelosti) Model centralnog jezgera drave oznaava kolijevku drave. Jezgro drave definisao je Vitlsi 1935.godine kao obast iz koje ili oko koje drava potie. J.Cviji je govorei o jezgru drave, kao osnovnojoblasti drave razlikovao proste i sloene drave. U prostim, koje su teritorijalno male i ekonomski homogene, jezgro je prostorno olienje dravne ideje, sredite iz oga se vidi zemlja. U sloenim dravama poloaj dravnog jezgra upravlja se po prirodnom blagostanju pojedinih krajeva i privrednom i kulturnom stepenu njegovih stanovnika.Cviji takoe navodi da po pravilu postor jezgra moderne drave mora imati prednost nad pograninim predjelima drave, te da se jezgro polako pomjera u zavisnosti od vanosti pojedinih krajeva za dravnu cjelinu.Nedostatak ove teorije je da dananja centralna jezgra ne mogu biti argument za objanjenje procesa u prolosti. Neke drave imaju nejasno centralno jezgro ili imaju vie vrsta jezgra. Postoje bar 3 vrste jezgra:1) originalno jezgro koje nije dovoljno mono za irenje teritorije2) nukleusni centar prostorno jezgro oko koga je irenjem nastala teritorijalna drava3) centralni region politiko i ekonomsko jezgro draveVeina centralnih jezgara vaevropskih zemalja su jezgra koja su originalna jezgra kroz koja su one ule u svijetsku privredu. U Evropskim zemljama jezgra su centri moi.4. FunkcionalizamFunkcionalizam polazi od injenice da svaki politiki sistem mora imati cilj funkcionisanjaJo 1890 godine Racel je pisao da dravu ini dio zemlje i dio naroda organizovanog po posebnoj ideji. Razlog postojanja drave mora biti baziran na eljama stanovnitva regiona ukljuenih u dravu. Nacionalna ideja je bila uzrok raspada imperija i nastanka nacionalnih drava. Nacionalna ideja se pretvara u dravotvornu. Jo je Hegel tvrdio da nacija ne postoji dok ne stvori svoju dravu. Kljuni faktori dravotvorne ideje, prema Gotmanu bili su kretanje i ikonografija. On je analizirao politiku podijelu svijeta i zakljuio da je bazirana na dva glavna faktora kretanju (cirkulaciji), koje uslovljava nestabilnost i ikonografiji koja uslovljava stabilnost. Hartornov funkcionalni pristup u politikoj geografiji potpunije je razvio ideju o dvije suprotne sile. Njegova teorija se zove teorija teritorijalne integracije i kae da teritorijalna integracija zavisi od dvije grupe sila: centrifugalnih, koje razbijaju dravno jedinstvo (fizike karakteristike,veliina i oblik drane teritorije, fizika podjeljenost, kontinentalni poloaj, diverzitet stanovnitva), i centripetalnih koje odravaju cjelovitost (ikonografija nacionalizam). Za Hartorna je fundamentalni cilj drave da odri jedinstvo i cjelovitost. Kritika funkcionalnih teorija bazira se na dva problema: prvi je njihova konzervativna priroda jer prihvataju status quo, i ne rjeavaju pitanje geneze,istorijske opravdanosti i unapredjenje sistema. Funcionalisti prihvataju teritoriju kao datu, i usmjeravaju panju na snage koje dre cjelovitost drave, i imaju u vodi pojedinanu dravu a gube iz vida postojanje medjunarodnog sistema. Drugi problem je tvrdnja Hartorna da integracija ili organizacija teritorije fundamentalni cilj drave. Drava moe biti shvaena samo kao odgovor na potrebe izvjesnih grupa na ekspanziju drugih grupa. 5. Kulturna drava i koncept ikonografijePolazna taka Gotmanovog koncepta u politikoj geografiji je fenomen politike podjele geografskog prostora. Za objanjenje toga on koristi dva koncepta faktor kretanja i ikonografije.Faktor kretanja je agens promjene, transformacije i premjetanja. Zavisan je od druge sile iknografije. Ikonografija je zbir vjerovanja, simbola, predstava, ideja itd.nasleenih od drutva i za koje njegovi lanovi pokazuju duboku odanost. Kao ikonografija predstavljeni su razliiti elementi: religija, jezik, istorija, drutvena organizacija... Veoma je vana funkcija ikonografije, ne samo njen sadraj. Ikonografije mogu da se mijenjaju, ali ne vrlo esto. Ikonografije mogu funkcionisati na razliitim nivoima, anacionalne ikonografije su vrlo znaajne. Koncept ikonografije u stvari povezuje kulturno i politiko.6. Nacionalna drava i koncept nacijeNacionalne drave su vrlo mlade pojave u ljudskoj istorijij. Nacije su oblik imaginarne politike zajednicekoja je ograniena i suverena. U pogledu sutine nacije razlikuju se 4 definicije:1) nacija kao prirodna zajednica definisao je njemaki filozof Fihte i prema njegovom gleditu pojedinci ne mogu birati svoju nacionalnost, tako to e se identifikovati sa nacijom, jer su roeni u naciji i ne mogu pobjei ili se odrei svog nacionalnog identiteta.2) ideja nacije kao ugovorne ili dobrovoljne asocijacije tj. nacija postoji jer se lanovi identifikuju sa njom;3) nacija kao metafiziki ideal ili bezlini cilj;4) nacija kao politiki projekat malobrojne elite koja sebe vidi kao olienje vrijednosti nacije;Nacija kao politika zajednica se definie kao grupa ljudi esto razliitog porijekla, a ponekad i rase, koji zajedno ive na odreenoj teritoriji i prihvataju zajedniki identitet. Jedinsto nacije obino je ojaano zajednikim jezikom, a ponekad i zajednikom religijom. Etnika ili prirodna nacija u osnovi ima etnos. Etnos ima dvojnu prirodu, kao prirodna zajednica ljudi kji dijele iskustvo suivota na odredjenoj teritoriji i kao kulturna pojava koja ima originalni identitet i svoj sistem vrijednosti.na geografskom polju nacionalne zajednice granie jedna sa drugom, ive pomijeane na odredjenim prostorima, te rasprostiru se na tudjoj teritoriji. Usled takvog razmjetaja obrazuje se medjunarodno polje, koje sadri potencijalnu energiju uzajamnih odnosa. Na savremenoj polikoj karti djeluju dva naizgled suprotna procesa, globalizacija- stvaranje jedne super dravne zajednice i politiko-teritorijalno usitnjavanje u vie nacionalnih drava stavaranje manjih relativno nezavisnihnacionalnih drava. Prvi je karakteristian za zapad a drugi na bivi istok.7. Teritorijalno politiki sistem i teritorijalno politiki procesPolazna taka za analizu polit.procesa je politiki sistem. Koncept procesa i sistema su nerazdvojni. Pol.sistem ima svoje elemente (individualni, drutvene i institucionalne) i veze koje zajedno ine politiku strukturu i okruenje koje utie na proces njegovog funkcionisanja. Pol.sistem je organizovan tako da njegovo funkcionisanje ima neki cilj. U pogledu spoljanjih veza sistem moe biti otvoreni i zatvoreni. Stepen otvorenosti i zatvorenosti sistema je oslonac za analizu irih medjusobnih veza izmedju pol.djelatnosti i prostornih atributa. Prost.atributi pol.sistema nastaju usled pol.djelovanja u prostoru koji ima svoje fizike parametre i psiholoke efinitete.8.Politiko teritorijalni procesPolitiki proces je hronolki redosled akcija i postupaka odredjenog drutva, usmjerenih ma uspostavljanje, razvoj i funkcionisanje politikog sistema. Proces ukljuuje dva elementa : djelatnost institucija vlasti koje su instrument dravnog aparata i uticaj drutvenih snaga koje odredjuju grupno politiko ponaanje. Politiki proces je neodvojiv od politikog sistema ali i politike teritorije, jer je ona relevantna za ekonomsku, politiku i vojnu mo drave. Svaki politiki sistem mora imati dva cilja, unutranji- stabilnost i prosperitet, blagostanja drave i zadravanje moi u rukama donosioca odluka, i spoljanji sigurnost i teritorijnlni integritet, pol.nezavisnost tj.odbrana kontrole nad teritorijom. Pol-proces djeluje uvijek na ogranienoj teritoriji ; to je politiko-teritorijalni proces. Politiko-teritorijalni proces nastaje usled interakcija izmedju politikog i gegrafkog procesa. Geografski proces je proces nastajanja, transformisanja i mijenjanja geosistema.9. Sistemski modelSistemski model treba da kompleksno prikae veze drutva (izraenog u politikoj ideologiji, politikoj strukturi i politikoj djelatnosti) sa geografskim prostorom (izranim kroz mjesto, region, predio) i uticaj tih veza na formiranje politikog sistema. Politiki proces i geografski prostor ine politiki sistem. Politike djelatnosti mijenjaju politike strukture tako da one sa svoje strane utiu na promjene sistema vrijednosti drutva. Osnovni problem je mjera medjudejstva izmedju politikog procesa i geografskog prostora u kontekstu politikog sistema. 10. Funkcije dravedravne funkcije se dijele na unuranje i spoljanje. Prva grupa funkcija ukljuuje socijalno-ekonomsku organizaciju i upravljanje, ouvanje nana proizvodnje, zakonskih, etikh i moralnih normi ponaanja drutva. U spoljanje funkcije drave spadaju ouvanje teritorijalne cjelovitosti, osiguranje odbrane zemlje, uee u medjunarnoj podjeli rada, razliiti oblici integracija, lanstvo u medjunarodnim organizacijama za rjeavanje globalnih i regionalnih problema. Funcije drave su u osnovi niza teorija drave. Teorije drave generalno se mogu podijeliti na liberalne, konzervativne i marksistike. One se baziraju na nekoj od slijedeih funkcija drave : 1.usluna drava kao proizvodja javnih dobara (kole, bolnice, policije, vatrogasne zatite, komunalnih i potanskih usluga i sl) ; 2.ekonomska funkcija drava operie makroekonomskim, regionalnim i dr.politikama za podrku ekonomije unutar njene teritorije; 3.pravna funkcija drava je sudija i u presudjivanju sporova treba da bude neutralna; 4.socijalna funkcija drava obezbjedjuje neki stepen distributivnih pravila unutar svoje teritorije 5. bezbjednosna funkcija povezana je sa aktivnostima ouvanja suvereniteta i teritorijalnog integriteta, sa borbom protiv kriminala i u neki zemljama sa represijom, i 6.ideoloka funkcija drave.11. Determinante mopostoje dvije vrste pol.moi unutranja (vlast nad sredstvima javnog informisanja, uticaj na stavove policije, vojske, zakonodavstva, pravosudja) i spoljanja mo da se donose odluke koje se tiu drugih drava. Medjunarodna mo je vezana za prostor, resurse, stanovnitvo, industrijski potencijal, geografski poloaj i stepen tehnologije. Svaka drava tei da pobolja svoju poziciju u medjunarodnoj zajednici. Sau Koen je izdvojio slijedee determinante moi: 1.mrfoloke pretpostavke (veliina teritorije, geografski poloaj, konfiguracija teritorije) 2.demografske pretpostavke (br.stanovnika, struktura stanovnitva, migracije, radne navike itd) 3.ekonomske pretpostavke,koje proistiu iz resursne baze, tehnolokog razvoja i uea u medjunarodnoj razmjeni, 4.organizacione pretpostavke (karakter uprave, stabilnost i autoritet vlasti), 5.vojne pretpostavke (iva sila, naoruanje, borbeni duh itd), 5.spoljna integracija (uloga zemlje u medjunarodnim organizacijama i savezima).12. Elementi moi (mo znanja, ekonomska mo, vojna mo, prostor i mo)U elemente moi spadaju :1.mo znanja koja je vanaza osvajanje i odrivost vlasti. Da bi obezbjedila poziciju u svjetskoj zajednici neophodni su obrazovani strunjaci, i zato drava mora razvijati obrazovanje. Specijalizacija ipak naruava harmoniju socijalne homogenosti koja se sastoji u tenji da se rijee socijalni konflikti na raun preobraaja socijalne strukture u vjetaku formu, u kojoj e biti mogua pravedna raspodjela drutvenog proizvoda. U homogenim dravama gdje se poredat oslanja na silu a ne na znanje i obrazovanje naune i obrazovne institucije su preteno demagokog karaktera, dok u socijalno-nehomogenim dravama intelektualci formiraju udruenja koja uzimaju uee u formulisanju ciljeva drave.2. vojna mo je krajnji oslonac vlasti za sprovodjenje odluka u ratu, ili pod prijetnjom ratom. Primjena sile u medjunarodnoj politici dovodi do rata, a u domaoj do diktature revolucije, ili gradjanskog rata.3. ekonomska mo finansijski centri koji podstiu ili blokiraju razvoj odedjenih tendencija ulaui u njih novac, energiju.4. prostor i mo su povezani kroz sve tri navedene forme moi, i zato svaka politika ideja tei da se iskae i materijalizuje u prostoru.13. Ekonomska moEkonomska mo je u vezi sa resursima, radom, tehnologijom i kapitalom. Ekonomska mo drave proistie iz njenog ekonomskog potencijala koji ima vie elemenata. Sintezna jedinica drave je ekopot (ekvivalent milion km/kv teritorije, milion stanovnika, milijarda dolara drutvenog bruto proizvoda i milion tona uslovnog goriva). Vaan dio geopolitike predstavlja geoekonomika. Ekonomski interesi utiu na politike odluke.14. Prostor i moProstor i mo su povezani kroz tri forme moi, i zato svaka politika ideja tei da se materijalizuje i iskae u realnom prostoru. U stratekim planovima i operacijama veliina prostora se razmatra kao resurs, u vezi sa stratekom dubinom, poloajem i pravcima. Teitorija je izvor ekonomske moi, u vezi sa dostupnou resursa, ekonomskim distancama, ekonomsko-geografskim poloajem. Intelektualna mo se ogleda u prostoru, u vidu cilja -ideje drave. Izraz moi na odredjenoj teritoriji je suverenitet drave kao jedna od njenih najvanijih obiljeja. 15. Pojam suvereniteta dravePojam suvereniteta podrazumjeva postojanje draave i obrnuto, drava je definisana posjedovanjem suvereniteta. To razlikuje dravu od svih drugih oblika drutvene organizacije. Suverena drava na svojoj teritoriji ne priznaje vie sile u odluivanju osim sebe. Invazija stranih sila ili unutranje pobune na stvaranje nove drave smatra se povredom dravnog suvereniteta. Moderni politiki je baziran nacionalnom suverenitetu ili suverenitetu ljudi, za razliku od politikog suvereniteta u srednjovijekovnoj Evropi, koji je bio podijeljen izmeu razliitih nivoa vlasti i razliitih institucija. Tada je termin nacija bio samo vezan za grupu ljudi roenih u nekom mjestu. Obiljeje moderne drave je i teritorijalnost. Ona je nastala usled tenje da se prevazie sloena hijerarhija i razvije suverenitet. Nacionalizam definie ljude u smislu pripadnosti nekoj naciji i teritoriji i ima svoje simbole, smisao identiteta i kriterijume pripadnosti posebnoj istoriji i geografiji odreene teritorije. Moderna drava, teritorijalni suverenitet i nacionalizam razvijali su se paralelno.16. Teritorijalni suverenitetPojam suvereniteta se istorijski mjenjao. U prvobitnoj zajednici teritorije su pripadale rodovima, plemenima i plemenskim savezima koji su ih naseljavali. Feudalni tip drave imao je teritorijalni karakter. Kapitalizam je stvorio nacionalnu ekonomiju i nac.dravu. Tu je postojala razlika izmeu vlasnitva i suvereniteta. Pravo svojine na teritoriji pripada dravi i predstavlja javnu svojinu i teritorija je javna svojina sdrave. Pravo drave na suverenitet je pravo na vlast u granicama svoje teritorije. Suverenitet drave implicira sistem vlasti i teritoriju. Sistem vlasti mora imati legitimetet od domaeg stanovnitva o i meunarodno priznanje. Suverenitet pripada dravi, a vlasnitvo narodu.17. Teritorijalna bezbjednost i povoljnost (teritorijalnost)Dvije osnovne funkcije teritorijalne drave su sigurnost i povoljnost. Sigurnost zahtjeva snanu teritorijalnu bazu, unutranju stabilnost koja je povezana sa organizacijom vlasti i birokratijom, poreskog sistema i armije. 18. TeritorijalnostTeritorijalnost je vana za dravne poslove regulative i kontrole. Regulativna i kontrolna strategija ukljuuju koritenje diskretnih, ogranienih prostora. Unutranjost teritorije omoguuje vei bri nadzor akcije i aktivnosti nadgledanih, a spooljnost je iskljuena teritorijalnim granicama, demarkacionim linijama koje ne mogu biti mijenjane. 19. Suverenitet kao meunarodna moSuverenitet impilicira da drava ima apsolutnu i iskljuivu vlast na svojoj teritoriji. Teritorija je platforma za uspostavljanje medjunarodnih odnosa, tako da suverenitet predstavlja medjunarodni legitimitet. Nisu sve teritorije suverene drave. Nastanak novih drava izaziva potrebu uzajamnog razgranienja teritorija inae bi se teritorijalni odnosi svodili na odnose sile. Suverenitet nije mogue stei samo deklarisanjem, suverenitet nije stvar samo jedne drave, to je medjudravni ugovor, zato to suverenitet moe postojati samo za drave koje reciprono priznaju jedna drugoj legitimno postojanje unutar okvira i normi medjudravog sistema. Npr.ocjepljenje sjevernog dijela Kipra nije priznala nijedna drava osim Turske. Suverenitet daje teritorijalnu osnovu za medjunarodnu mo u svjetskoj ekonomiji. Teritotijalni suverenitet je karakteristika modernog dravnog sistema. Medjunarodna zajednica danas moe se otkae suverenitet zbog bezbjednosti drugih drava putem vojne intervencije ili zbog nametanja odredjenih rjeenja putem lanih obeanja, sankcija ili olakica.20. Pojam politikog prostora i teritorije (teritorija, politika teritorija)U nauci se razlikuje vie tipova prostora kao to su: fiziki prostor, bioloki ili ivotni prostor, socijalni prostor koji se dijeli na ekonomski prostor, geopolitiki prostor itd, te psiho-socijalni prostor. Prostor u filozofiji je apstraktan pojam, dok je u geografiji to konkretan zemaljski prostor geoprosor. Pojam teritorija se razlikuje od pojma prostor svojom konkretnou. Teritorija je dio kopnene povrine sa prirodnim i antropogenim svojstvima i resursima koji ine prostornu bazu drutvene djelatnosti. U stvari, teritorija je isjeak Zemljine lopte definisan dravnim gtanicama. Teritorija ima ne samo ekonomske i vojnostrateke nego i istorijske, moralne, estetske i psiholoke efekte. Svaka nacija ima svoj savez sa teritorijom na kojoj ivi.Politika teritorija je uslov da politiki sistem funkcionie. 21. Politika teritorijaPolitika teritorija utie na mo i ciljeve funkcionisanja politikog sistema. Politika teritorija je omeena politikom granicom, koja predstavlja prostornu i zakonsku granicu suvereniteta politikog sistema. Politika teritorija ima svoje prostorne determinante: geografski poloaj, veliina, oblik i podjela teritorije, dravne granice, stanovnitvo, prestonica i centralno jezgro tj. vitalni dijelovi drave. 22. Struktura teritorijeTeritorija je neophodan uslov postojanja drave. Teritorija je dio zemljine lopte koja se nalazi pod suverenitetom odredjenje odrave. U sastav drave ulazi granicom odredjena povrina kopna (teritorija) i vode (akvatorija) a takodje i vazduni prostor (troposfera, stratosfera i jonosfera) do neodredjene visine i segment geoida do tehniki dostupne dubine. Sve to zajedno neki nazivaju geotorija. Podzemlje ulazi u sastav teritorije drave ali tu ima nekih izuzetaka npr.versajskim ugovorm sarska oblast je stavljena pod medjunarodnu kontrolu, a pravo na koritenje rude i uglja dato je Francuskom, koja je kasnije to pravo prodala Njemakoj. Teritorijalne vode takodje ulaze u sastav dravne teritorije, i to 3-12 nautikih milja, a ostalo su medjunarodne vode. 23. Veliina teritorije klasifikacija drava po veliini (prednosti i nedostaci malih teritorija, balkanizacija)Postoji vie klasifikacija drava po veliini teritorije. Po klasifikaciju Racela drave se dijele na kontinentalne, srednje male. Po klasifikaciju Malua dijele se na dzinovske sile, velike sile srednje sile, male drave i patuljaste zemlje . Klasifikacija Paundsa drave se dijele na giganstke, ogromne, vrlo velike, velike, srednje, male, vrlo male, minijaturne i mikro drave. Po klasifikaciju vinda drave mogu biti transkontinentalne, subkontinentalne, makrotope, mezotope, mikrotope i minitope. Nazivi mikro drave, mini drave, patuljaste odnose se na drave ispod l.000 km kv, a broj stanovnika ispod 3 miliona. Veinom su to gradovi drave ili ostrvske drave i ima ih 24. U Evropi su Andora, Lihtentajn, San Marino, Vatikan, Monako, Malta. Njihova mo ne proistie iz teritorije, nego iz funkcija ireg znaaja vjerske, trgovake, turistike...nasuprot njima makro drave, 7 zemalja, obuhvataju oko pola svjetskog kopna i to su Rusija, Kanada, Kina, SAD, Brazil, Australija, Indija.24. Koje su prednosti i nedostaci velikih i malih teritorijaTeritorijalna prostranstva nekada nisu dobra, ako je dio teritorije anekumena, kao to su Kanadski sjever, ruski Sibir itd, jer politika mo ne zavisi samo od teritorije nego i od stanovnitva. Prednosti velikih drava su: velike teritorije imaju bogatije i raznovrsnije prirodne resurse i raznovrsniju ivotnu sredinu, vee su mogunosti za kompletiranje privrede, razvoj trgovine i podjele rada i za masovniju proizvodnju, takoe postoji odreena prednost zbog mogunosti manevra u vidu odbrane zaleem ili mogunosti trgovanja teritorijom. Negativne strane velikih teritorija ogledaju se u sledeem: tekoe da se kontrolie teritorijalna cjelovitost, problem saobraajne infrastrukture i povezanosti, to imaju due granice tee ih je braniti, osjetljivost na iznenaenja je vea, a mobilizacija sporija i prostorna organizacija je tea. Prednosti malih drava su u homogenijoj i operativnijoj drutvenoj strukturi. Stepen komunikativnosti je vei, organizacija prostora je laka, trokovi saobraaja su manji, intenzitet korienja prirodnih resursa je vea, zatim imaju krae granice koje je lake braniti, osjetljivost na iznenaenja je manja, a mobilizacija bra. Nedostaci: vea osjetljivost na gubitke teritorije, na nuklearno, hemijsko i bioloko oruje, te na ekoloke katastrofe. Resursi su im ogranieni, javlja se prenaseljenost i emigracija stanovnitva. Uglavnom ekonomski zavise od drugih zemalja, to moe biti nepovoljno u sluaju sankcija.25. BalkanizacijaBalkanizacija je termin koji oznaava politiko teritorijalno usitnjavanje. Taj termin je nasta poslije Balkanskih ratova i I svijetskog rata, u vezi sa podjelom Osmanske i Hazburke imperije na niz malih nacionalnih drava. Balkanizacija ima osnovu u reljefu, koji je po J.Cvijiu imao osobine izolovanja i odvajanja naroda. U geomorfoloki izdiferenciranoj sredini nastajala je usitnjena politiko teritorijalna struktura prostora. To se moe primjetiti uporeujui Istonu i Zapadnu Evropu, Balkansko i Pirinejsko poluostrvo itd. Primjeuje se da su se na velikim formama reljefa formirale drave velike povrine, a na malim formama reljefa male zemlje. Meutim, reljef nije odredni faktor, nego samo jedan od faktora. Glavne inioce veliine treba traiti u istoriji, a ne u reljefu.26. Parametri teritorijeIzuavanje parametara teritorije ima ne samo teorijsko-metodoloki znaaj nego i praktian znaaj, Oni pomau da se steknu odreene predstave kaje su vane za razumjevanje administrativne uprave, saobraajne mree, infrastrukture i razmjetaja proizvodnih snaga. Najvaniji parametri su kompaktnost, oblik, razmjer, centralna taka i centralna teritorija.27. Kompaktnost (homogenost) teritorijeTo je vrlo znaajno svojstvo dravne teritorije jer uveliko odreuje mreu saobraajnica, dostupnost centara moi iz perifernih podruja, sistem administrativne podjele, regionalnu diferencijaciju drave. Ako je u malo kompaktnim teritorijama jo i glavni grad ekscentrino poloen, to moe pogodovati separatizmu, regionalizmu i lokalizmu, uslonjavati procese organizacije i upravljanja teritorijom. Oblici drave su se istorijski menjali, udeavali i preudeavali. Idealnan oblik politike teritorije je onaj koji omoguuje najvei stepen kompaktnosti pa je razumljivo zato su mu mnoge zemlje teile. Kompaktna forma poveava koheziju i oseanje zajednitva kod stanovnitva a minimizira posebnosti i separatistike tenje. Kompaktna teritorija je pogodnija za organizaciju ivota i rada stanovnitva. Kompaktnost je utoliko vrednija ukoliko drava na svojoj teritoriji nema fiziko-geografskih prepreka-planinskih venaca, pustinja, movara, topografskih praznina i slino.u pogledu oblika sa dravama je isto kao i sa drugim geografskim objektima-u mnotvu nema ponovljivosti, svaki je unikalan. Postoje kvalitativne i kvantitativne metode klasifikacije oblika. 28. Kvalitativni metodZasniva se na uporeivanju oblika nekog predmeta ili geometrijske figure. Poznati su karakteristini oblici nekih drava- francuski heksagon, panski kvadrat, urugvajski kifla, portugalski ljudski profil, italijanska izma, i dr. Po obliku se drave mogu podijeliti na proste (jednodelne) i sloene (viedelne ili fragmentirane), koje se dele na vie tipova. 1. Izduene drave su one kojima je duina najmanje 6 puta vea nego irina (ile, Norveka, Italija, Nepal, Republika Srpska, Hrvatska).2. Kompaktne ili prikupljene drave imaju bolje mogunosti za organizaciju saobraaja i politike kontrole u svim svojim dijelovima ( Belgija, Maarska, panija, Zimbabve). Kompaktna drava znai maksimum teritorije sa minimumom granica. 3. Produene drave imaju iste karakteristike kao prethodni tip izuzev nekog teritorijalnog produetka u vidu tiganjske drke ili rukava ili graninog depa koji ima ulogu koridora (holandija sa Limburgom, Italija sa Trstom, SAD sa Aljaskom). 4. fragmentirane drave

5. suene drave imaju neko teritorijalno suenje, kao da trpe pritisak koji im daje nadut izgled ( Mali, Zambija, Izrael)

6. zagraene drave su one koje su ograene susednom dravom i morem (Monako, Makao, Hong-Kong)7. perforirane drave su one unutar kojih se smestila druga drava, kao to je Italja sa San Marinom i Vatikanom i dr. Umetnute drave nazivaju se enklave i uglavnom su slabije od svojih susjeda. Ukoliko takve umetnute teritorije nisu drave nego dijelovi drugih drava, onda se sa gledita sopstvene drave nazivaju eksklave a sa gledita drave koja ih okruuje enklave.8. Geopolitiki podijeljene drave

Kvalitativni nain odreivanja oblika zasniva se na subjektivnim poreinjima s nekim objektima ili geometrijskim figurama, te ne daju osnovu za meusobna poreenja drava. Za to su pogodnije kvantitativne metode.29. Teritorijalne anomalijeTeritorijalne anomalije u vidu produetka mogu se podijeliti u dvije grupe:a) teritorijalne anomalije koje su nastale kao rezultat istorijskog razvoja ili iz politikih i stratekih razloga. Primjeri anomalija usljed istorijskog razvoja su Limburg u Holandiji i Aleksandrov arhipelag na Aljasci. Primjeri anomalija koje su nastale iz politikih ili geostratekih razloga su Vahan pojas u Afganistanu i Kaprivi Strip u Nambiji.b) Koridori- uzane teritorijalne trake koje su nastale da bi omoguile prilaz moru ili nekoj drugoj teritoriji a pri tome seku neku drugu dravnu teritoriju ili se proteu izmeu granica drugih drava. Primjeri su Poljski koridor, Zairski koridor, koridor Petsamo.30. Fragmentirane draveSu one koje se sastoje od mnotva ostrva u meunarodnim vodama kao to su Malezija, Filipini, Japan, Grka, Maldivi... Neke drave su preteno kopnene ali su odeljene morem od nekog svog dijela. Neto drugiji je sluaj je sa dravama iji su dijelovi teritorije razdvojeni ne morem nego kopnom. To su tzv. eksklavne drave, gdje se odvojeni dijelovi nazivaju eksklave sa gledita drave matice. U ovakvim sluajevima oteane su komunikacije meu stanovnitvom odvojenih dijelova, vlast se tee sprovodi zbog odvojenosti i individualizma pojedinih dijelova.31. Geopolitiki podijeljene draveMogu se podijeliti u dve grupe s obzirom na uzrok podjele:a) Podijeljene nacije (jedna nacija-dve drave) su sluajevi kada je drava imala kulturno i lingvistiko jedinstvo prije podjele (Koreja, mongolija, Kina). Ove podjele su rezultat spoljanjih snaga.b) Podijeljene drave- kada je podjela rezultat unutranjeg pritiska. To je posljedica destruktivnog diverziteta unutar drave ( Indija-Pakistan, Pakistan-Banglade).32. Kvantitativne metodeOmoguuju da se oblik teritorije izrazi brojem koji je uporediv s brojevima drugih drava ili geometrijskih figura. Poznato je nekoliko kvantitativnih pokazatelja, koji se mogu sistematizovati u pet grupa: 1) za uporeivanje duine granica i povrine teritorije; 2) mjerenje izduenosti teritorije; 3) za uporeivanje teritorije s odreenim geometrijskim figurama; 4) za uporeivanje oblika teritorije sa parametrima upisane i opisane geometrijske figure; 5) za mjerenje disperzije elemenata teritorije oko centralne take.33. Problem centralne take i sredinje teritorije.Nadovezuje se na problem oblika. Geografski centar ( sredite) teritorije je taka koja je u prosjeku najmanje udaljena od svih ostalih taaka njene povrine. Centralni ili sredinja teritorija odnosi se na 20 % povrine koja se nalazi oko geografskog centra. Omeena je perisredinjom izofrontirom koja je paralelna sa granicom teritorije drave. Postoji vie metoda za odreivanje centralne take. To su metod izofrontira, metod koordinata krajnjih graninih taaka, metod dijagonala, metod translacije, metod teita, metod koordinata mnotva unutranjih taaka i kombinovani metod izofrontira i translacije.34. Demografski centarTo je taka ( stanovnik ) koja ima najmanju prosjenu udaljenost od svih drugih taaka ( stanovnika) na datoj teritoriji. Feografski centar je relativno statian- menja svoju lokaciju samo kada se promjeni oblik teritorije. Demografski centar je dinamian- menja lokaciju u zavisnosti od promjena regionalne demografske ravnotee. Pomjera se u pravcu regiona sa dinaminom stopom rasta ili koncentracije stanovnitva.35. Suverene draveNaglo se umnoavaju u XX vijeku. Proces nastajanja novih drava poeo je dekolonizacijom Sjeverne Amerike u drugoj polovini XVIII vijeka koja je rezultirala stvaranjem SAD. Drugi period nastanka novih drava bio je prva polovina XIX vijeka, kada je nastalo 23 drave, od kojih 18 u Centralnoj i Junoj Americi koja je bila osloboena od panske kolonijalne kontrole. Trei znaajan period stvaranja drava bio je izmeu 1944 -1984, kada je nastalo 97 drava svijeta, usljed evropske dekolonizacije u Africi, Aziji, Bliskom Istoku, Karibima i Okeaniji. etvrti period stvaranja drava je izmeu 1990 1994, kada je nastalo novih 25 suverenih drava, veinom u Centralnoj i Istonoj Evropi i Centralnoj Aziji usljed raspada SSSr, ehoslovake i Jugoslavije. Suverenitet nije uvijek jasno definisan, to se vidi iz sljedeih primjera.a) Podijeljene drave to to je podijeljeno moe biti teritorija u geografskom smislu, narod u etnikom smislu, ili vlast kada na teritoriji jedne drave nastanu dvije vlade.b) Patuljaste zemlje mogu biti patuljaste po povrini i po broju stanovnika. U svijetu danas ima oko 20 dravica sa manje od 200 000 stanovnika, u kojima je teritorija mala. Za neke spoljnu politiku vode susedne zemlje. One se mogu smatrati dravama pod meunarodnim starateljstvom susjedne zemlje. To su Lihtentajn, Monako, San Marino, Butan.c) Sloene drave su savezne drave, konfederacije. Nedoumice bude asimetrine drave, koje sadre neku teritoriju koja ima poseban status ( Danska, Panama). Sa gledita meunarodnog prava mogu se izdvojiti sljedei tipovi:1. Drave iji sastavni dijelovi nemaju nikakva meunarodna prava, ali imaju garantovane kompetencije u oblasti optih interesa2. Federacije iji dijelovi imaju ograniene monosti u meunarodnim poslovima, kao to su kantoni vajcarske, zemlje Njemake3. Federacije iji dijelovi imaju opte kompetencije u meunarodnim poslovima i zato su same drave u smislu meunarodnog prava (Bjelorusija i Ukrajina). 4. Konfederacije u kojima svaka lanica zadrava sva prava (Zajednica nezavisnih drava, Evropska unija)36. MEUNARODNO PRIZNANJE. Meunarodno priznanje moe biti potpuno ili djelimino. Na politikoj karti svijeta ima oko 50 drava, teritorija i dr. entiteta koji nemaju nikakvo ili imaju nepotpuno meunarodno priznanje, i status im je nejasan i nestabilan. To su: Drave sa specijalnim statusom - meunarodno priznate i "slobodno pridruene" SAD-u (Portoriko, Mikronezija, Palau...) Kvazi suverene autonomne teritorije (Krim u Ukrajini, Juni Tirol, Alandska ostrva...) Entiteti koji su nepotpuno priznati ali efektivno funkcioniu (Republika Srpska, Tajvan, eenija..) Entiteti u kojima postoji pokret za nezavisnost (Abhazija,Kurdistan, Palestina, Istoni Timor...) Entiteti u kojima postoji svijest o posebnosti (Tibet u Kini, Tatarstan u Rusiji, Kvebek u Kanadi...) Teritorije koje se pominju kao geopolitike jedinice bez nekih ozbiljnijih osnova (britansko ostrvo Sark u Lamanu, provincija Hat River u Zap. Australiji, Nanavud eskimska teritorija u Kanadi, Ilirida u Makedoniji...).37. ZAVISNE TERITORIJE. Zavisne teritorije su one koje nemaju puni meunarodni politiki subjektivitet. Sadre 2 elementa: teritorijalnu posebnost i politiko-upravnu zavisnost. U svijetu ih ima oko 50. Mogu biti nekolonijalne i kolonijalne.NEKOLONIJALNE teritorije su politiko-teritorijalne tvorevine koje imaju unutranji suverenitet ali nemaju ire meunarodno priznanje niti istorijsko opravdanje. (Tajvan sa vlastitim nazivom Kineska Republika, Sjeverni Kipar kog je priznala samo Turska, marionetske drave u JAR prije ukidanja aparthejda, Zap. Berlin prije ujedinjenja Njemake...)KOLONIJALNE teritorije su ostaci nekadanjih kolonijalnih imperija. Neke nemaju politiki subjektivitet , a neke ga imaju samo formalno jer su "kozmetikom ustava" proglaene za prekomorske zemlje nedjeljive od metropole, iako su hiljadama km udaljene. U razlikovanju tih sluajeva postoje 2 kriterijuma:a) Politiki kriterijum - izdvaja kao zavisne teritorije koje nisu ukljuene u integralnu pravnu strukturu drave. One su zavisne i najee imaju pol. cilj da se osamostale, nemaju suverenitet ali imaju istorijsko opravdanje.b) Geografski kriterijum - izdvaja kao zavisne zemlje koje su "kozmetikom ustava" dobile status integralnog dijela drave metropole. Taj formalni akt ih je trebao osloboditi kolonijalnog statusa ali se ipak u pogledu zavisnosti nije nita promijenilo. U ovu grupu spadaju francuski prekomorski departmani, danske teritorije Grenland i Farska ostrva, panska sjevernoafrika ostrva Seuta i Melilja.Geografski kriterijum se ne moe svuda primijeniti (npr. Havajska ostrva sa amerikim stanovnitvom su integralni dio SAD); takoe se ne primijenjuje na ostrva naseljena stanovnitvom vlasnike drave (Kanarska ostrva naseljena pancima). Neke susjedne polau pravo na osnovu geografske blizine ( Argentina na Malvinska ostrva koja pripadaju Britaniji, Maroko na Zap. Saharu koja pripada paniji.. U irem smislu u zavisne se ubrajaju kolonije, semi-suverene zemlje i sve teritorije koje imaju pokret za nezavisnost (okupirana teritorija Zap.Sahara, kineski "Autonomni region" Tibet, Korzika...).1. KOLONIJALNI POSJEDI su zemlje koje namju lokalnu dravnost nego prenesenu, putem namjesnika, guvernera i sl. Izabrani zakonodavci i izvrni organi realizuju unutranju samoupravu. Kolonije nisu zastupljene u parlamentu metropole. Francuski, britanski i ameriki kolonijalni sistemi imaju vie oblika zavisnosti. 2. TERITORIJE POD OKUPACIJOM su malobrojne. (Zapadna Sahara-panija, Maroko, Mauritanija; Izrael-Palestina,Gaza;SAD-Panamskikanal...) 3. DOMINIONI su u prolosti bili sinonim za kolonije a u XIX v. tako su nazivani britanski posjedi koji su dobili iru autonomiju (Kanada 1867, Australija i Novi Zeland 1900). Vestminsterskim sporazumom dominion je def. kao suverena drava ukljuena u Britansku zajednicu naroda Komonvelt. Kondominijum je dominion koji zavisi od 2 drave (lezvig i Holtajn su bili prusko-austrijski, Novi Hebridi britansko-francuski, Sudan britansko-egipatski...). 4. PROTEKTORAT predstavlja privremenu upravu na nekoj teritoriji koja nema status kolonije ili dominiona (poslije raspada Osmanske imperije Sirija je bila pod francuskim protektoratom, a Palestina pod britanskim). 5.TERITORIJE POD STARATELJSTVOM OUN, pod zatitom mirovnih snaga OUN i teritorije pod upravom meunarodnog administratora. (izmeu 2 svj.rata Japan je upravljao njemakim kolonijama na Pacifiku, a nakon 2.svj. rata tu ulogu preuzele su SAD; Meunarodni administrator ustanovljen je Dejtonskim sporazumom u BIH 1995 i poslije intervencije NATO-a na Kosmetu 1999.) 6. TERITORIJE SA SPECIJALNIM MEUNARODNIM STATUSOM su uglavnom u subpolarnim i polarnim oblastima (picberg koji pripada Norvekoj je od 1920. pod meunarodnim nadzorom kao demilitarizovana zona koju mogu koristiti sve zainteresovane zemlje; Meunarodnim dogovorom 1959. Antarktik je trajno demilitarizovan i internacionalizovan.38. TERITORIJALNI SPOROVI I TRGOVANJA TERITORIJAMA Povelja OUN podrava teritorijalni integritet i stavlja van zakona intervencije i mijeanja u unutranje stvari drava. Meunarodno pravo u sutini je konzervativno jer po prirodi titi status quo u meudravnom sistemu. Ali to je uslov za stabilnost svjetske politike karte. U geopolitikoj teoriji poznate su dvije koncepcije geoprostora koje se zasnivaju na ekonomskoj (koncepcija "ivotnog prostora") i vojno-stratekoj (koncepcija "prirodnih granica") nunosti za proirivanje dravne teritorije. Ako dvije drave pretenduju na istu teritoriju one do nje mogu doi: 1) silom ili prijetnjom sile; 2) kupovinom i 3) sporazumom o razmjeni. Najea opravdanja politikih zahtjeva su efektivna kontrola teritorije, teritorijalni integritet i istorijsko-kulturna pripadnost.EFEKTIVNA KONTROLA kao kriterijum dravnog prava na teritoriju je korien za legitimiziranje oruanog osvajanja. Pored idealizma OUN, politika moi ipak ivi u korenu meunarodnih odnosa. Suverenitet je priznat samo na teritoriji koja je efektivno kontrolisana. Taj princip primijenjen je za podjelu Afrike meu evropskim silama nakon Berlinske konferencije 1884. TERITORIJALNI INTEGRITET moe biti korien kao izazov pravudrave da ima efektivnu kontrolu nad teritorijom. Geografski zahtjevi mogu biti u razliitom razmjeru. Poznat je ameriki zahtjev "manifest destiny" koji opravdava ekspanziju na "divlji zapad" od okeana do okeana, a zatim i preko okeana. Suprotno tome, neki zahtjevi su mikrorazmjera, esto strateke take (CG zahtijeva Prevlaku, panija Gibraltar).ISTORIJSKI I KULTURNI ZAHTJEVI se odnose na neko pravo prvenstvo ili trajanje okupacije. Istorijsko pravo prvenstva u podjeli Afrike bilo je redukovano na "otkrie" evropskih istraivaa. Drugi istorijski zahtjevi su obino bili povezani sa parolom nacionalnog samo-opredijeljenja.Uz malo izuzetaka dananja nezavisnost afrikih drava ima iste granice kao kolonijalne teritorije koje su one nasljedile. To je dobra ilustracija konzervativizma unijetog u meudravni sistem koji blokira promjene u izgledu svjetske politike karte.39. PRERASPODJELA TERITORIJA Preraspodjela teritorija, kao posljedica promjene odnosa snaga, predstavljala je istorijski sloen problem koji je rijeavan ratovima, trgovinom teritorijama, meunarodnim kongresima, konferencijama i sporazumima. U XIX i XX vijeku bilo je primjera razmjene, nagodbi, ustupanja i trgovine teritorijama i pripadajuim stanovnitvom. Primjeri: Napolen prodao Luizijanu SAD-u, panija prodala Floridu, Meksiko dio svoje teritorije, ruski car Aljasku, Krim dobrovoljno predat iz Ruske Federacije u sastav Ukrajine, Kazahstan predao Bostandijski rejon i dio Gladne stepe u sastav Uzbekistana... Teritorijalni ustupci ne bi trebalo da budu protiv volje suverenog stanovnitva. Zato se na spornim teritorijama sprovodi plebiscit.40. KOMPONENTE GEOGRAFSKOG POLOAJA Geografski poloaj moemo definisati kao promjenljiv odnos nekog mjesta, regije ili drave prema prirodnim (fiziko-geografskim) i drutvenim (ekonomsko-geo., saobraajno-geo., politiko-geo. i geopolitikim) iniocima blie i dalje okoline (na mikro-, mezo- i makro-nivou razmjera), koji su relevantni za procese njihovog razvitka, funkcionisanja i transformisanja. Odnosi u geografskom prostoru izmeu izuavanog objekta (zemlje, regiona, grada) i uslova njegovog postojanja, funkcionisanja i razvoja, mogu se def. kao geografski poloaj objekta. U osnovi pojma lei kategorija "odnos". To je teritorijalni odnos koji moe biti: matematiko-geografski (u geografskom koordinatnom sistemu tj. u geodezijskom prostoru) fiziko-geografski (u realnom fiziko geografskom prostoru s njegovim prirodnim zonama, oblastima, orografijom, rasporedom kopna i mora, i sl.) ekonomsko-geografski (odnos prema centrima ekonomske moi) saobraajno-geografski (odnos prema vanim saobraajnicama) socijalno-geografski (odnos prema socijalno znaajnim objektima) politiko-geografski (odnos prema politikim iniocima - u vezi sa geopolitikim, geostratekim i meunarodnim odnosima).S obzirom na karakter i sadraj odnosa, poloaj se dijeli u 2 kategorije: apsolutni i relativni41. TIPOVI APSOLUTNOG ILI PRIMARNOG POLOAJA Apsolutni ili egzaktni poloaj podrazumijeva odnos drave, mjesta ili objekta prema prostornim koordinatama (matematiko-geografski poloaj) i iniocima koji proistiu iz geografske irine, nadmorske visine, odnosa prema moru (fiziko-geografski poloaj). Apsolutni poloaj izraava tip predjela i prirodnih oblika koji dominiraju u datoj dravi. Izdvaja se niz tipova poloaja (matematiko-geografski, orogeografski, klimatski, maritimni, hidrogeografski, biogeografski, resursni).42. MATEMATIKO - GEOGRAFSKI POLOAJ Matematiko-geografski poloaj je poloaj u prostornim koordinatama. Poseban sluaj je antipodski poloaj kao najudaljenija taka na suprotnoj strani, gledajui kroz centar Zemljine kugle. Nalazi se na antipodskoj geografskoj irini i duini.43. OROGEOGRAFSKI POLOAJ Orogeografski poloaj je prostorni odnos prema reljefu. Drave se mogu imenovati kao:a) ravniarske zemlje (Holandija, Danska, FInska, Paragvaj) b) planinske zemlje (Norveka, eka, Grka, Maroko, Japan, Novi Zeland, Meksiko) v) visoko planinske zemlje na prevojima (vajcarska, Andora, Nepal, Butan) g) planinsko-visokoplaninske zemlje (Iran, Avganistan, JAR, Zimbabve, Zambija) d) orografski heterogene zemlje (Francuska, Njemaka, Italija, Jugoslavija).Nazivi pojedinih oblika reljefa nisu samo oznake za orijentaciju. Planine su esto simboli nacionalnog identiteta (Loven-CG, Triglav-Slovenija) ili etnopsihikih osobina (dinarski psihiki tip-po Cvijiu). Znaaj vodeih orografskih pravaca za privredu i saobraaj moe se cijeniti razliito-kao bogatstvo ili kao hendikep. Sistem vodeih linija saobraaja u okviru nekog prostora uveliko je orografski uslovljen. To moe biti osnova za vrednovanje prirodno-prostorne strukture drave. Orografski hendikepirane zemlje ulau velika sredstva i napore da otklone taj hendikep izgradnjom tunela, uspinjaa, mostova, eljeznikih linija i autostrada koje savlauju energiju reljefa.44. KLIMATSKI POLOAJ Klimatski poloaj pokazuje odnos prema irinskoj zonalnosti i visinskoj pojasnosti. U vezi sa klimom govori se o dravama: subpolarnim (Island), tropskim vlanim (Indonezija), monsunskim (Indija), pustinjskim (Kuvajt), mediteranskim s vlanom zimom (Grka), okeanskim vlanim (Velika Britanija), subokeanskim (Njemaka), stepsko-pustinjskim s hladnom zimom (Mongolija), itd. Drave s velikom teritorijom najee zahvataju dvije ili vie klimatskih zona, bilo u planetarnoj ili hipsometrijskoj verziji. Klima je veliki izazov za dravu ako izaziva tete. Ljudski odgovori na klimatske izazove su gradnja kua, sistema za navodnjavanje, zatitnih ureaja protiv grada, magle, mraza, podizanje vjetrozatitnih pojaseva, brana, nasipa i sl.45. MARITIMNI POLOAJ Maritimni poloaj je geopolitiki i ekonomski vaan. Stepen maritimnosti u fiziko-geografskom pogledu odreuju ekvidistante (linije jednakih udaljenosti od mora). Veza drave sa morem mjeri se takoe procentnim udjelom morske granice u odnosu prema cijeloj duini granice, ili veliinom prostora koji pripada prosjeno na 1km obale. Pokazatelj stepena maritimnosti dobija se dijelei procente obalskih granica date drave sa procentom njenih kopnenih granica. Najbolje pokazatelje u tom pogledu imaju Velika Britanija, Japan, Norveka.U odnosu prema moru drave mogu biti:1) OSTRVSKE (insularne): Vel. Britanija, Kuba, Japan, Island, Irska, Filipini, Novi Zeland, Kipar, itd. Ima ih ukupno 45, i mogu biti: Jednoostrvske, ima ih 17, od kojih 13 zauzimaju cijelo ostrvo (Madagaskar, Kuba, ri Lanka, Jamajka...) a 4 su dio ostrva (Haiti, Dominikanska Republika, Irska, Borneo). Drave na arhipelagu (Indonezija, Malta, Maldivi, Japan, Velika Britanija, Novi Zeland...)2) POLUOSTRVSKE drave se mogu podijeliti u 2 grupe: Kopneni tip, koji nema jako razuenu obalu (Italija, Koreja, Katar...) Maritimni tip, sa jako razuenom obalom (Danska, Grka, Malezija...)3) PREKOMORSKE zemlje su preteno ostaci kolonijalnih impreija. Sada Britanija ima oko 30 mjesta u svijetu, a Francuska 14. Sve su to uglavnom mali posjedi sem Francuske Gujane, Nove Kaledonije i jo nekih.4) PRIMORSKE zemlje sa izlazom na more-tu spada veliki br. zemalja koje se mogu podijeliti na: monomaritimne (Jugoslavija), bimaritimne (Francuska), polimaritimne (Rusija, SAD).5) ZEMLJE BEZ IZLAZA NA MORE-ima ih 42 (Afrika 15, Amerika 2, Azija 11, Evropa 14).Znaaj mora za dravu moe biti neposredan (za saobraaj, ribolov, so, rude, turizam) i posredan(preko klime). Stepen iskorienosti mora zavisi od nivoa ekonomske i kulturne razvijenosti zalea, od duine i razuenosti obale, prosjene udaljenosti teritorije od obale, pristupanosti prirodnih uslova za izgradnju luka, otvorenosti mora prema svjetskom moru, bogatstva resursima mora i podmorja, itd. razvojem eljeznikog, drumskog i vazdunog saobraaja znaaj pomorskog poloaja je donekle umanjen.46. Hidrografski poloaj. Vaan je prije svega zbog vodnih resursa i plovidbe. Voda je neravnomjerno rasporeeno bogatstvo u svijetu i unutar pojedinih drava. U aridnim oblastina postoji problem manjka pitke vode, dok u industrijskim zemljama postoji problem manjka pitke vode, dok u industrijskim zemljama postoji problem manjka tehnoloke vode i problem zagaivanja voda. U bezvodnim prijedelima rijeke i jezera su nekad cilj teritirijalnih pretenzija. Rijena mrea ima znaajnu ulogu u konsolidaciji teritirije. Razlikuju se zemlje sa centralnim i centrifugalnim mreama. U aridnim predjelima poznate su rijene drave. Ureenje vodotokova i obuzdavanje vodene stihije je izvoz takve snage koji moe u nekim sluajevima da oblikuje istoriju. Rijeke sa velikim ekstremitetima vodostaja esto prouzrukuju katastrofe. Zatita od visokih vodostaja kao i od vodenih nanosa spada u zadatak drave. Plovne rijeke su geopolitiki znaajne. Ako je rijeka meunarodna onda drava u gornjem toku moe uticati na reim rijeke i izazivati odreene poremeaje u srednjem i donjem toku. Onaj ko dri ue velike rijeke moe monopolisati spoljnom trgovinom njenog sliva.47. Biogeografski poloaj. On je u vezi sa vegetacionim zonama. Vegetacija je vaan diopredjela. Vegetacione zone smanjuju se jedna za drugom prema geo.irini i nadmorskoj visini. uma i stepa uveliko su uticale na nain ivota, kulturu i nain ratovanj. Danas brojne drave imaju izazov da razliite vegetacione zone na svojoj teritiriji privedu korisnoj funkciji. 48. Resursni poloaj. On je apsolutan u pogledu razmjetaja a relativan u vezi sa promjenom vanosti pojedinih resursa i stepena istraenosti leita. Prirodni uslovi nisu neposredno ukljueni u djelatnost ljudi, ali utiu na razmjetaj proizvodnje, naseljenosti i sl. Prirodni resursi su komponente prirode koji se koriste kao sredstva za proizvodnju ili potronju. Teritorijalna struktura prirodnih resursa moe biti razliita po koliini rezervi, stepenu diferencijacije, teritorijalne koncentracije, raznovrsnosti, dostupnosti. Posebno su vani sledei momenti: teritorijalna nepodudarnost izmeu resursak s jedne i proizvodnje i naseljenosti sa druge strane. Usljed prirodnih uslova dolazi do ekonomske i demografske polarizacije teritorije. Resursi nisu jedini faktor ekonomske efikasnosti. teritorijalna kauzalnost razmjetaja vanijih prirodnih resursa i razmjetaja stanovnitva i naselja. Koncentracija resursa esto povlai za sobom koncentraciju proizvodnje i stanovnitva. razliit je znaaj prirodnih resursa za formiranje teritorijalnih struktura pojedinih zemalja. Za male i srednje zemlje geografija prirodnih resursa nema tako vanu ulogu kao to je imala u prolosti. Pri resursnoj preorjentaciji teritorijalna struktura se mijenja. komplementarnost resursno-sirovih baza poveava meuzavisnost drava i nacionalnu geokoordinaciju. Rudno blago u svijetu je neravnomjerno rasporeeno. Glavni izvoznici su zemlje u razvoju. Njihova prirodna bogatstva su bila jedan od glavnih razloga kolonijalizma i neokolonijalizma.

Strateke sirovine su danas energetski izvori, rijetki i plemeniti metali, sirovine za metalurgiju i hemijsku industriju. Razlikuju se sledee grupe drava: potencijalno siromane, potencijalno umjereno bogate, potencijalno bogate sa jednim vidom vesursa, potencijalno bogate sa nekoliko vrsta resursa, potencionalno bogate raznovrsnim resursima. Drave bogate sa jednom vrstom sirovina ne mogu biti sigurne za svoju budunost, jer se rezerve mogu iscrpiti. Opti fiziko.geografski uslovi drave zavise od poloaja u pogledu irinske zonalnosti, vertikalne pojasnosti, udaljenosti od mora i od opteg tipa predjela. Kontrast fiziko-geografskih uslova jako utie na teritorijalnu strukturu prirodnih resursa i na geografsku podjelu rada.49. Tipovi relativnog ili sekundarnog poloaja. Poloaj - to je sistem viestrukih prostornih odnosa, uzetih u svojoj posljedinosti i genetskim vezama. Politiko-geo poloaj je poloaj u politikom prostoru, tj.prostoru formiranom od istorijskih i prirodnih elemenata. Politiko-geo poloaj je odnos nekog mjesta, regiona ili drave prema politikim iniocima blie i dalje okoline. Vani njegovi atributi su: potencijalni karakter i istorijska promjenljivost. Politiko-geografske pojave i objekti postoje u 'politikom prostoru' i mijenjaju se u 'istorijskom vremenu'.50. Politiko-geografski poloaj. Sadri istovremeno dvije komponente - geografsku i politiku, izmeu kojih postoje funkcionalne veze. To je promjenljiv odnos neke geopolitike jedinice prema prirodnim i drutvenim iniocima blie i dalje okoline, koji su relativni za unutranje politike prilike, njenu spoljanju politiku i posebno za karakter odnosa i poziciju prema drugim dravana, naroito prema 'politikom susjedstvu', 'centrima moi' i 'kriznim aritima'. Prilikom analize politiko-geo poloaja moraju se dijalektiki posmatrati uzajamni odnosi i meuzavisnost geografskog i polotikog procesa, apsolutnog i relativnog procesa. Ui znaaj ima pojam geopolitikog poloaja koji u fokusu ima uticaj geografskih faktora na polotiko-istorijski proces. Pojam meunarodnog poloaja podrazumijeva ukupni, opti poloaj jedne zemlje u meunarodnim odnosima i meunarodnoj zajednici kao rezultat unutranje i naroito spoljanje moi drave. Posebni sluajevi politiko-geo poloaja su tamponski, enklavski, susjedski, ukljeteni, sepni, kontaktni, koridorski, mostovski ili prelazni i sl.- tamponski poloaj je ilustracija politike vrijednosti teritorijalnog poloaja. Tamponske drave su obino male ali samostalne politike jedinice koje teritorijalno razdvajaju suprostavljene sile. Tamponske zone su imale funkciju razdvajanja velikih geopolitikih prostora. Promjenom ravnotee snaga neke su apsorbovane ili integrisane u jedan od tih prostora.- u zatvorenom poloaju treba razlikovati eksklave (kada je dio teritorije jedne drave zatvoren u teritotiji druge drave) i enklave (umetnute teritorije). Enklava moe biti istovremeno i eksklava ako pripada nekoj drugoj dravi. Enklave su takoeetnike oaze okruene drugim veim etnosom. Pene-eksklave su dijelovi drava koji su zbog fizikih prepreka pristupani samo preko teritorije susjedne drave. Regijon koji politiki pripada jednoj dravi, a gravitira drugoj naziva se periklava. Pojam kvazi-eksklava oznaava prostor koji je tehniki enklava ali nema funkciju enklave. Drava ija je teritorija po srijedi, priznaje slobodan prolaz izmeu sva dijela susjedne drave.-kontaktni poloaj je prelazni, povezujui poloaj izmeu razliitih stno.kulturnih i civilizacijskih krugova.Hijerarhija politiko-geo poloaja ima vie nivoa. Makro poloaj je odnos prema svjetskim centrima ekonomske i politike moi, interesnim sferama i glavnim saobraajnim pravcima. Mezo poloaj je mjesto drave u geopolitikom regionu u odnosu prema kriznim aritima, susjedima i regionalnim integracijama.51. Geostrateki poloaj. To je istorijski promjenljiva kategorija. Drave ili dijelovi drava mogu u izvijesnim okolnostima imati ulogu u odbrani ili napadu, kao baze iz kojih se moe kontrolisati more, kopno ili vazduh, zatititi putevi ili ostvariti privredne veze. U svakom sluaju dobar poloaj poveava mo drave u ratu i u miru. Vrijednost geostratekog poloaja je razliita, zavisno od geopolitike ravnotee snaga a takoe od promijena u tehnologiji saobraaja i komunikacija. Strateke takeod posebne vanosti su u morskim tjesnacima, na kanalima i na morskim pravcima. Danas se neki pravci za prevoz nafte smatraju 'vitalnim' za zapadne industrijske veze. U osvajakoj strategiji nekih zemalja posebnu ulogu su imali tzv mostobrani. To su prekomorske teritorije na suprotnoj obali mora koje su trebale da osiguraju prevlast na moru dravi vlasnici. Poloaj u okruenje - neke drave se nalaze u nepovoljnom neprijateljskom okruenju, a neke tee da stvore okruenje oko drugih. Koridorski ploaj imaju teritorije koje prema vitalnim prostorima izlaze uskom teritorijom.52. Saobraajno-geografski poloaj ima poseban geopolitiki znaaj. Saobraajna mrea povezuje skup aktivnosti u unutranjem i meunarodnom prometu. Politika organizacija prostora zavisiod prohodnosti i pristupanosti tog prostora. Unutranja povezanost teritorije zavisi ne samo od saobraajne mree nego i od kompaktnosti teritorije. Osim saobraajnih linija vani su i saobraajni vorovi. To su take nodaliteta tj.take atrakcije koje privlae ljude zbog razmjene ideja i dobara. Saobraajna okosnca u velikoj mjeri formira teritoriju, daje joj odreenu privrednu i demografsku konfiguraciju i karakteristina svojstva. S obzirom da se saobraajne linije uveliko podudaraju sa rijenom mreom, to se take nodaliteta mogu pofijeliti na nodalitete konvergencije i nodalitete divergencije. Vaan faktor teritorijalne integracije i konsolidacije jesu karakteristike saobraaja i to kompaktnost teritorije, pristupanost, povezanost dijelova i nodalitet gradova. Ove karakteristike utiu na politike i opte ciljeve kao i na unutranju i spoljanju mo drave. U zemljama sa slabo razvijenim saobraajem oteana je kontrola svih dijelova teritorije te se lake javljaju separatizmi. Kljuni prostori su luke, morski tjesnaci, kanali, raskrsnice. Oni predstavljaju strateka vrata na meunarodnim saobraajnim koridorima. Morski tjesnaci su prirodni plovni putevi koji povezuju mora i okeane. Morski kanali su vjetaki izgraeni plovni putevi i regulisanje plovidbe u njima spada u nadlenost drava kojima pripadaju. Raskrsnica je presjecite najmanje svije saobraajnicem a vor presjecalite vie saobraajnica. To su mjesta gdje se proimaju etniki, religiozni i kulturni uticaji i obrasci; prepliu socijalne, politike, vojne i ekonomsko-trgovinske veze, akumulira znanje, informacije i kapital.Saobraaj je od stratekog znaaja za jedinstvo i mo drave.53. Ekonomsko-geografski poloaj. Moe biti centralni (razvijene zemlje), poluperiferni (bivesocijalistike zemlje) i perifeni(zemlje treeg svijeta). Periferni poloaj imaju zemlje koje su na periferiji glavnih svjetskih ekonomskih zbivanja. Ima sledea svojstva: procesualnost (uzrono posljedini odnos poloaja i nastanka, funkcionisanja i razvitka ekonomsko-geo sistema potencijal poloaja kao resursa (ekon potencijal periferne teritorije je obrnuto proporcionalan ekon udaljenosti te teritorije u odnosu prema centralnoj teritoriji i direktno prop.obimu privrednog potencijala ove druge. razmjer (domet) poloaja ukazuje na rastojanje koje se definie razliitom metrikom. Distance se mogu mjeriti vremenom, cijenom prevoza, psiholoko-saznajnim predstavama, socijalnim razlikama i interesima za uzajamno upoznavanje i kontakte.Dekompozicija ekon-geo poloaja moe se izvriti na sledee naine:1. U odnosu na faktore privrede (resursni poloaj, proizvodno-geografski, transportno-geografski, trino.geo, demo-geog, turistiko-geo, ekoloko-demografski)2. Poloaj u prostoru - moe biti introarealni-centralni(dubinski) ili ekscentrini (periferni) i interarealni (kontaktni). Introarealni moe biti razliit ovisno o vidu prostora: geometrijski centralni poloaj; fiziko-geo centri se nalaze u takama presjecanja prirodnih komunikacija; ekonomsko-geo centar odnosi se na teite u socio-ekonomskom prostoru; ekonomsko-geo perifernost i dubina poloaja sutinski utiu na aktivnost, tempo i nain privrednog razvitka regiona ili gradova.3. Interarealni poloaj drave moe biti istovremeno prelazni, susjedski i kontaktni. U susjedskom poloaju vodeu ulogu igraju odnosi meu emljama i karakter granica u prirodnom, ekonomskom i politikom smislu.4. Integralni teritorijalni odnosi sintetizuju u sebi sve vidove geografskog poloaja, koji se razmatraju u zavisnosti od razmjera ili distanci objekta.54. Pojam granice. Granice predstavljaju kvalitativni prelaz jednih geografskih pojava u druge, s tim to one mogu biti linearne ili zonalne i frontalne. Dravna granica je drutveni fakt u vidu imaginarne linije, zone ili fronta koja dijeli teritoriju drave od svih drugih ili od otvorenog mora. Granica predstavlja limit dravne moi i instrument zatite suvereniteta. To nije samo linija koja dijeli dvije drave, nego takoe i kontaktna zona. One su takoe simboli nacionalnog identiteta. U prolosti su to bile obino pustinje, ume, planine, movare. Dananji pojam granice vee se s koncepcijom oznaenih i utvrenih graninih linija. Koncepcija granica je vezana sa pojmom suvereniteta koji ima teritorijalne konotacije. Granice su dijelile prostore sa zajednikom administracijom, ali razliitim starjeinstvom. Frontijer oznaava graninu zonudrave u ekspanziji. Zona frontijera je podruje izmeu dva socijalna sistema ili entiteta. Postoje frontijeri kolonizacije, politiki frontijeri. Termir bounderi implicira odreenu liniju teritorijalne delimitacije ili demokratije.54. Pojam graniceGranice i glavni gradovi su povezani sa dva oblika ponaanja trgovinom i diplomatijom, i sa dva razliita tipa predjela pograninim (perifernim) i prestonikim (centralnim). Izuavanjem granica bavi se posebna disciplina limologija (lat. limes granica). Granice predstavljaju kvalitativni prelaz jednih geografskih pojava u druge, s tim to one mogu biti linearne (skokovit prelaz) ili zonalne (postepen prelaz) i frontalne (vertikalne). Dravna granica je drutveni fakt u vidu imaginarne linije, zone ili fronta koja dijeli teritoriju drave od svih drugih ili od otvorenog mora. Granica predstavlja limit dravne moi i zatitu suvereniteta. Suverenitet mora biti ogranien svijet suverenih drava je svijet podijeljen granicama. To nije samo linija koja dijeli dve drave, nego takoe kontaktna zona. Granice su esecijalni element moderne svjetske ekonomije. Savremene dravne granice su zamiljene kao membrane. U prolosti granice su esto bile iroke zone ili pogranini pojasevi sa neodreenom pripadnou. Bile su to obino pustinje, ume, planine ili movare. Dananji pojam granice vee se s koncepcijom oznaenih i utvrenih graninih linija. Relikte nelinearnih i nejasno odreenih granica danas nalazimo samo u nerazvijenim i slabo naseljenim prostorima.55. FrontijerFrontijer potie od rijei in front koja oznaava eonu stranu civilizacije, ili u vojnom znaenju zonu kontakta sa protivnikom. Frontijer oznaava graninu zonu drave u ekspanziji. To je zonalni rub oko utvrde, predzie. Zona frontijera je podruje izmeu dva socijalna sistema ili entiteta. To je civilizacijska granica ili granica velikih imperija meusobno i prema okolnim manjim zemljama. ire, frontijer je koriten za oznaavanje pokretne zone naseljavanja (kolonizacije) u unutranjosti kontinenta. Postoje frontijeri kolonizacije i politiki frontijeri. Sa razvojem kapitalistike svjetske privrede frontijer nastaje izmeu tog sistema i sistema koji su potiskivani. Danas u svijetu nema vie takvih granica. Frontijer moe znaiti jo i region.56. Koncept graniceU politikoj geografiji se razlikuje pet tipova koncepta granice: prirodne, nacionalne, ugovorene, geometrijske i granice politike moi. Ideja prirodnih granica je proizvod prosvetiteljstva, koje se oslanjalo gdje god je to bilo mogue na prirodu i njene zakone, i tenje Francuske (Napoleonove) drave u XVIII vijeku da zahvati vee prirodne teritorije. Nasuprot tome, ideja nacionalnih granica baziranih na jeziku i rasi je germanska reakcija na francusku ekspanzionistiku ideju. Na osnovu francusko-njemake polemike o sutini granica, mogu se izdvojiti 4 koncepta granice:1) Koncepcija prirodnih granica oslonjenih na zakone prirode tj. na rijeke, vododijelnice, planinske masive, mora, jezere i sl.2) Koncepcija istorijskih granica oslonjenih na argumente tradicije3) Njemaka koncepcija nacionalnih granica oslonjenih na jezik i rasu4) Francuska koncepcija nacionalnih granica oslonjenih na kulturuPolemika je rijeena na Versajskoj konferenciji 1919. godine zakljukom da ukoliko je pogranino podruje nenaseljeno optimalne su prirodne granice, ako je naseljeno optimalne su etnike granice zasnovane na jeziku i plebiscitu.57. Klasifikacija granicaPostoje klasifikacije po morfologiji (geometrijske, astronomske, vijugave, prave), po fizionomiji (orografske, hidrografske), po genezi (prirodne i vjeteke), po uslovima i uzrocima postanka (poslijeratne, kompenzacione, naslijeene, kolonijalne, sporne), po funkcijama (barijerne, filtrirajue, kontaktne, otvorene).Postoje dva principa po kojima se odabira granina linija:Prvi princip je u osnovi teorije prirodnih granica, drugi u osnovi teorije etnikih (ili jezikih) granica. Obe teorije se mogu koristiti za agresivne ciljeve. Prema prvom principu nastaju mofroloki, a po drugom funkcionalni tipovi granica.58. Morfoloka klasifikacija granicaSa gledita morfologije ima dve vrste graninih linija one koje su stvorene po upadljivim odlikama prirodne sredine, i one definisane geometrijskim terminima kao to su paralele, meridijani, lukovi kruga ili prave linije. Prirodne granice mogu da prate pravac planinskog vijenca; prate liniju rijeke, kanala ili jezera; prate prirodnu granicu kroz pustinju, umu ili movaru; prate neku drugu liniju koja je nekad bila uoljiva u prirodnoj sredini.Na Versajskoj konferenciji 1919. godine usvojeno je da za neregulisane rijeke granica ide po sredini, a za plovne glavnom maticom ili talvegom. Sredina rijeke se mijenja u zavisnosti od vodostaja, a neke plovne rijeke nisu cijele godine plovne i zbog toga one nisu sasvim pouzdane kao granine linije, pa se esto javljaju granini sporovi. Prirodne granice se javljaju kao barijere za kopneni saobraaj. Geometrijske i astronomske granice se zasnivaju na konvencijama. Geometrijske granice se lako oznaavaju na karti i na terenu, ali ne vode rauna ni o prirodnim osobinama terena, ni o etnikim odnosima, ni o privrednim cjelinama.59. Genetska klasifikacija granicaBazira se na kulturno-istorijskim relacijama i privrednim kriterijumima. Hartorn razlikuje antecedentne i subsekventne granice. Antecedentne granice prethodile su konanom naseljavanju i razvitku teritorije. To su prethodne ili pionirske granice koje su postavljene prije kulturnog osvajanja teritorije. Primjer je granina linija izmeu SAD i Kanade na 49. paraleli.Subsekventne granice su naknadno delimitirane, poslije formiranja kulturnog pejzaa i to potujui istorijske, privredne i etnike momente. Takve su veine granica u Evropi.One granice koje koindiciraju sa kulturnim prostorom, etnikom ili ekonomskom konfiguracijom nazivaju se konsekventne, a one koje ignoriu takvu konfiguraciju nazivaju se diskordantne granice. Nezavisno od svoje geneze, vremenom granica urasta u kulturni pejza regiona i postaje prirodna. Hartorn je taj proces nazvao inercijom. Suprotan proces je erozija antecedentnih granica, odnosno njihova degradacija. Reliktne granice su tragovi naputene granice u kulturnom pejzau.60. Funkcionalna klasifikacijaOna moe da se oslanja na reim funkcionisanja granice stepen barijernosti kontaktnosti, ili na hijerarhiju granica. Prema stepenu kontaktnosti moemo izdvojiti etiri osnovna tipa dravnih granica:1) barijerna (izolujua) granica predstavlja projekciju nacionalistikih i geopolitikih suprotnosti2) filtrirajua (polupropusna) granica je visoko militarizovana, ali u ekonomskom pogledu ima pograninu razmjenu, koja je dijelom ilegalna;3) kontaktna (sjedinjujua) granica odlikuje se stabilnim i raznovrsnim saveznikim odnosima, uveliko je otvorena za tokove ljudi, robe, kapitala u oba pravca ali regulie neke disbalanse, kao to su imigracija, pogranini kapital i sl.4) integraciona (povezujua) granica je otvorena u svim sferama drutvenog ivota. Ona podrazumijeva prenos velikog dijela kompetencija drave na meunarodni nivo.Kada je rije o granicama, treba uzeti u obzir tri uzajamno povezana inioca: veze, prostor i vrijeme.61. Vojne graniceU vojnim operacijama prvo se odreuje linija prekida vatre, zatim demarkaciona linija kao privremena granica. Ona ima funkciju granice do povlaenja stalne granice. Linija prekida vatre naziva se demarkaciona linija i ima ulogu privremene granice koja se moe pretvoriti u stalnu. Odbrambene linije nastajale su usljede geostratekih koncepcija nekih drava. Te linije su uglavnom graene na eonoj strani drave, koja je okrenuta prema potencijalnom neprijatelju. Odbrambene linije na moru, pomorske bare, uglavnom se grade u tjesnacima i moreuzima ili na ostrvskim linijama. Poznate su Otrantska bara, Doverska bara, Sjeverna bara itd.62. Principi razgranienja drava Ima vie principa, koji su ponekad meusobno protivrijeni, to izaziva granine sporove. Princip samoopredeljena naroda i nacija danas slui kao jedan od osnovnih naela savremenog meunarodnog prava.-Princip prirodne sredine - tei da dravna granica slijedi geomorfoloke (morfotektonske, morfogenetske, morfoloke) ili hidroloke (linearne-vodni tokovi ili planarne-jezera, movare, more) prirodne granice.-Princip geografske blizine - poteu neke zemlje koje imaju aspiracije prema tuim ostrvima ispred svoje obale. Npr. Argentina trai Malvinska ostrva (V. Britanija), Turska trai neka ostrva u Egejskom moru (Grka).-Ekoloki princip - granica treba da titi (pravo na zdravu) ivotnu sredinu drave. Ekoloki zahtjeva podrazumjevaju da se potuju potrebe svih ivih bia koja egzistiraju na nekoj teritoriji, tako da uspostavljanjem granica ne doe do pogoranja ivotnih uslova.

Ovaj pricip podrazumjeva nekoliko drugih: Princip ekosistemske potpunosti Princip ouvanja zone uticaja Princip ouvanja uslova ivotnih funkcija Princip fizikog kontinuiteta Princip jednorodnosti ili homogenostiU blizini granice ne bi trebalo da se lokalizuju ekoloki opasna postrojenja. Zato treba voditi rauna o rui vjetrova, vodenim strujama i tokovima, kapilarnom i strujnom kretanju podz. voda, geolokoj grai terena i karakteristikama samog emitera.- Etniki princip razgranienja drava - ili princip nacije - drave, premjeta naglasak sa fizikih osobina na kulturne karakteristike naroda. Granica bi idealno trebala da razdvaja razliite etnose, to istie znaaj samoopredeljenja naroda. Separatistike tenje esto se potkrepljuju principom samoopredeljenja, dok se drava i meunarodna zajednica pozivaju na princip nepovredivosti granica. Ta dva principa su meusobno protivrijena. Etniku granicu je teko definisati kao liniju, jer je ona u stvari prelazna zona. Cilj etnikog principa je da stvori granice koje u teritoriji drave ukljuuju sve pripadnike odgovarajue nacije i obrnuto - da iskljui sve druge. Pri tome se uglavnom uzima etnolingvistiki kriterijum i princip procentualne etnike zastupljenosti.-Religijski princip - moe se definisati biblijskoj zrekom ije stado, toga i planina. Primjeri su Indija i Pakistan u Pendabu, takoe i granice Izraela i fed. i kantonalnih jedinica u BiH.-Ekonomski princip - istaknut na Versajskoj konferenciji kao princip ivotnosti koji podrazumjeva bezbjednonosne i ekonomske perspektive. Gledalo se gdje e sporni prostor bolje ekonomski prosperirati. Npr, gledalo se da se Poljskoj osigura izlaz za trgovinu - dobila je koridor na Gdanjsk, francuska potreba za ugljem - Sarska oblast,.. Granica ne bi trebalo da sijee funkcionalne cjeline, ali ima primjera zanemarivanja ovog principa.-Pravni princip - sadri dva protivrijena naela: 1. princip prava na samoopredeljenje naroda, sto odgovara razilaenju na nacionalnoj osnovi; 2. princip nepromjenjivosti granica, ouvanja teritorijalnog inegriteta i suvereniteta, koji je zagarantovan ustavom i meunarodnim pravom. To znai da se granice ne mogu mijenjati putem sile, nego samo putem dogovora i sporazuma, to je u praksi teko postii.-Princip prava prvjenstva - poteu drave koje su prve otkrile i osvojile neku teritoriju. Po njemu kolonija pripada onome koji ju je otkrio, tj. dravi ija je zastava prva probodena na njenom tlu.-Princip istorijskog prava - dovodi o mnogih konflikata jer se javljaju zahtjevi za povratak stare granice, velikodravne ideje itd.-Vojno - strateki princip - zahtjeva da granica bude takva da odvrati od napada i olaka odbranu. Moe se podjeliti na strategijski princip i vojnogeografski princip. Pravilan oblik granice je povoljniji za komandovanje, odbranu i snabdjevanje graninog sastava nego jako izuvijan i izlomljen oblik.-Princip moi - bio je odluujui u uspostavljanju nametnutih granica. Velike sile su na tajnim sastancima iscrtavale granice na tuem terenu, koje su odraavale balans njihovih politikih snaga u datom momentu. Ovaj princip se kosi sa vanim principima meunarodnog odnosa kao to su: Princip mirnog rjeavanja sporova, dogovorom i sporazumom Princip nepromjenjivosti granica putem sile Princip uvaavanja teritorijalnih suvereniteta drave unutar njenih granicaPrincip realpolitike je politika bez pricipa i pravila, gdje dominiraju sila i lukavstvo.63. Etniki princip razgranienja drava - ili princip nacije - drave, premjeta naglasak sa fizikih osobina na kulturne karakteristika naroda. Granica bi idealno trebala da razdvaja razliite etnose, to istie znaaj samoopredeljenja naroda. Separatistike tenje esto se potkrepljuju principom samoopredeljenja, dok se drava i meunarodna zajednica pozivaju na princip nepovredivosti granica. Ta dva principa su meusobno protivrijena. Etniku granicu je teko definisati kao liniju, jer je ona u stvari prelazna zona. Cilj etnikog principa je da stvori granice koje u teritoriji drave ukljuuju sve pripadnike odgovarajue nacije i obrnuto - da iskljui sve druge. Pri tome se uglavnom uzima etnolingvistiki kriterijum i princip procentualne etnike zastupljenosti.64. Funkcije politikih granica U teoriji granica vano mjesto zauzima funkcija barijernosti - kontaknosti. Kontaknost - propustljivost za kretanje resursa, ljudi, informacija, finansijskih sredstava. Zavisi od principa funkcionisanja nacionalne privrede , kao i meunarodne infrastukture. Barijernost - sastoji se od posebnog reima izolovanja i odvajanja nacionalnog prostora od ostalnog svijeta. Barijere mogu biti nerormalne (fizike, kulturne) i formalne (politike, finansijske, tehnoloke). Fizike su obino prirodne prepreke, a kulturne: a) psiholoke ili drutveno-psiholoke, b) tehnike i c) organizovane. Formalne barijere su raznovrsne administrativne i ekonomske metode kontrole spoljanjih veza. Svaka granica ima vie funkcija, od kojih svaka ima poseban reim u pogledu stepena barijernosti i kontaktnosti. To su: Pravna (juridika) funkcija - linija do koje se prostire suverenitet jedne drave Fiskalna - granica prostora nacionalne privrede, poreske politike, carinske kontrole, i sl. Kontrolna - na granici se vri kontrola robe i putnika po utvrenim kriterijumima Vojna - politika granica je prije svega odbrambena linija drave protiv napada spolja Ideoloka - granica ima ulogu barijere za cirkulaciju politikih idejaPosebna kategorija prostornih barijera je stepen njihove prohodnosti.

65. Efekat granice Efekat granice (halo efekat) nastaje kada se odbija privreda i stanovnitvo od perifernih pograninih regiona, pogodujui formiranju teritor. strukture centripetalnog tipa. Faktori koji uzrokuju formiranje relativno stabilnog odbojnog efekta granice mogu biti:1. Funkcionalne barijere - carinske tarife, etno - kulturne razlike,..2. Vojna situacija na granici - vojno opasne granice3. Spore i konfliktne granice proizvode efekat destabilizacije pogranijaProcesi regionalnog integirsanja doveli su do druge krajnosti-pojave mita o brisanju granica kao prevazienih oiljaka istorije. Ne treba zaboraviti da je granica bioetnosocijalna determinanta drutvenog ivota, koja poput membrane regulie razmjenu ili kretanje robe, ljudi kapitala i td. Defunkcionalizacija granica vri se u vezi sa:1. Internacionalizacijom i globalizacijom u sferi proizvodnje, usluga, nauke i tehnike, robnih trita, korienja izvora goriva i energije, cirkulacije finansijskih i radnih resursa2. Integracijom privrednog razvoja pograninih i primorskih teritorija3. Decentralizacijom vlasti, kada procesi etnoregionalnog karaktera istiu zahtjeve za preraspodjelu centralne vlasti u korist regionaDijalektika razdjeljujuih i povezujuih funkcija granice ogleda se u terminolokoj nejednoznanosti termina graninog predjela. Pojam granice se esto mijea sa pojmom ruba, a otuda se mjeaju i pojmovi prigraninog regiona i pogranija .66. Bonitacija granica Dobrom granicom naziva se ona koja ispunjava zadatke zbog kojih je postavljena. Takva granica daje maksimalnu efektivnost uz minimalne politike napetosti. Sa stratekog gledita za dobre se smatraju one pogodne za odbranu (obino najkrae). Teorijski, takva granica je u obliku krunice. Stepen slinosti stvarne sa idealnom odreuje se pomou tzv. koeficijenta razuenosti granica, pod kojim se podrazumjeva odnos stvarne granice prema krunoj granici prostora iste povrine. Stepen optimalnosti granice zavisi ne samo od oblika nego i od funkcija. Optimalna meunarodna granica bila bi ona koja se podudara sa linijom najmanjeg kretanja. U ekonom. smislu, to bi bila granica regiona saobraajno izolovanog, ekonomski autarkinog i politiki suverenog.67. Granice na moru (unutranje morske vode, terit. more, spoljanje more, ekon. zona, slobodno more, podmorje(dno i podzemlje))Obala kao geografski pojam je kopneni pojas koji je u povremenom dodiru sa morem, zavisno od plime i oseke. Obali ne pripada dio kopna koji je stalno pokriven morem ili mu samo ekonomski gravitira. Obala kao gegraf. pojam ima tri elementa: obalski pojas, obalski rub i obalno more. Granica na moru ne moe se odvojeno posmatrati od obale i morskog dna. Morska masa, obala i morsko dno su elementi mora kao geo.-pol. pojma. Problemi u vezi sa delimitacijom svjetske akvatorije odnose se na eksploataciju resursa mora i podmorja izvan dravnih granica, na slobodu plovidbe i ribolova, status tjesnaca i zatitu morske sredine, nauna istraivanja i sl.Poslije II svj. rata odrane su tri konferencije UN o pravu mora. Prva u enevi 1958. sa 86 drava uesnica, druga u enevi 1960. sa 88 drava, a trea je trajala 9 godina 1973-1982. u Parizu sa 150-160. drava. Prva je donijela 4 Konvencije: o terit. moru i spoljanjem morskom pojasu , o otvorenom moru, o epikontinentalnom pojasu, o ribolovu i ouvanju biolokih bogatstava otvorenog mora. Druga je bila u znaku prijedloga Perua da se termin sloboda ribolova zamjeni pravom na ribolov. Trea je odredila principe korienja mora i okeana, dna i vazdunog prostora nad njim.68. Unutranje morske vode - spadaju pod suverenitet date drave kao i teritorija. Ono obuhvata prostor izmeu obalske linije i bazne linije od koje se mjere zone podjele mora. enevska konvencija o teritorijalnom moru i pograninoj zoni odredila je dva tipa bazne linije:a) Normalna bazna linija-linija niske vode koja predstavlja nultu dubinu odnosno hidrografsku nulu, to se ponekad pogreno izjednaava sa linijom oseke,b) Prosta bazna linija-prava linija koja zatvara ulaz u zaliv ili povezuje istaknute ta ke na razuenoj obali i ostrvima.Po enevskoj konv. u unutranje vode se ubrajaju: Vode u lukama i pristanitima unutar linije koja spaja najudaljenije take lukih ureaja i sistema Vode zaliva, zatona i limana ako pripadaju jednoj dravi, kada prirodan ulaz u zaliv nije iri od 24 milje i ako provrina polukruga iji je prenik linija povuena na ulazu u zaliv nije vea od povrine zaliva Vode istorijskih zaliva ija irina prelazi 24 milje, ali koji po istor. tradiciji pripadaju jednoj dravi Vode unutranjih mora okruene teritorijom jedne drave, koje su povezane ili ne tjesnacima s drugim morima Sve druge vode ograniene prostom baznom linijom koja spaja spoljanje take ostrva i rtova69. Teritorijalno more - obuhvata pojas voda du obale na koji se protee suverenitet pribrene drave, ali sa jednim ogranienjem - na teritorijalnom moru imaju pravo nekodljive plovidbe brodovi svih zastava. Ova zona prua se od bazne linije do zamiljene linije na udaljenosti od 12 nautikih milja (22.2 km). U toj zoni priobalna drava moe sprovoditi carinsku, fiskalnu, imigracionu ili pak sanitarnu i ekoloku kontrolu. Teritorijalno more ne obuhvata oko 120 tjesnaca koji se nalaze u zoni 12 milja od susjednih drava, koji su slobodni za meunarodnu plovidbu. Spoljanja granica je ujedino i granica drave. Razgranienje korespodentnih drava na moru koje nema dovoljnu irinu, utvruje se meusobnim sporazumom.70. Spoljanje more - moe se uspostaviti u cilju zatite teritorijalnog mora na jo 12 milja. Pribrena drava moe jednostrano uspostaviti ovu zonu u cilju zatite posebnih interesa - carinskih, bezbjedonosnih, imigracionih, koja ne naruavaju interese drugih drava, npr. radi spreavanja irenja zaraznih bolesti, suzbijanja krijumarenja, piratstva. Spoljanje more je dio otvorenog mora ili ekonomskog pojasa, utvreno posebnim zakonom ili meunarodnim ugovorom.

71. Ekonomska zona - zahvata akvatorij do 200 milja od bazne linije, u kojoj obalna drava ima iskljuiva prava iskoritavanja prirodnih bogatstava, ivih i neivih, ukljuujui iskoritavanje energije mora. Obuhvata oko 40% svjetskog okeana ili 28% povrine planete Zemlje. Uvoenje ove zone uzrokovalo je stvaranje raznih ribolovnih zona u cilju zatite lovita i biolokih resursa. Postoje kategorije: zona zatite ribolova, zona prvenstvenog prava ribolova, zona iskljuivog prava ribolova. Ekonomska zona ne ugroava interese drugih zemalja u pogledu slobodne plovidbe, preleta, postavljanja pomorskih kablova i ureaja za navigaciju i komunikacije. Tu se javlja problem granica u zatvorenim morima na ijim obalama ima vie drava ili problem ostrva na otvorenom moru. Npr. danski Bornholm na Baltiku, grka ostrva u Egejskom moru blizu turske obale, engleska ostrva u kanalu La Man na francuskom elfu. Kada je Island 1952. god proirio ekonomsku zonu na 50 milja Velika Britanija to nije priznala te je izbio tzv. bakalarski rat. Postoje i sporna ribolovna podruja na Sjevernom moru.72. Slobodno (otvoreno) more - su svi dijelovi svjetskog mora koji ne ulaze ni u jednu od prethodno navedenih kategorija. Meunarodni status zasniva se na 4 principa slobode, koje mogu koristiti sve zemlje pa i one koje nemaju izlaz na more: Sloboda plovidbe, ribolova, podmorskih kablova i cjevovoda, preleta aviona. Predvieni su jos: sloboda graenja vjetakih ostrva i drugih ureaja, naunih istraivanja mora i podmorja. Konvencija daje pravo formiranja unutranjih i teritorijalnih voda i ekonomske zone do 200 milja oko naseljenih ostrva. To daje mogunost nekim ostrvskim dravicama da znatno uveaju svoju akvatoriju. Npr. Ekonomska zona Naurua je 15329 puta vea od njene kopnene teritorije. Problem nastaje kod drava na arhipelagu. Pod arhipelagom se podrazumjeva grupa ostrva i drugih prirodnih punktova koji su meusobno povezani tako da ine neraskidivu geografsku i politiku jedinicu koja je takodje kao takva istorijski poznata. Drava arhipelag je drava koja se sastoji u cjelini od jednog ili vie arhipelaga,a u njenom sastavu mogu biti usamljena ostrva. Osnovna linija u tom sluaju povezuje spoljne punktove najudaljenijih ostrva, pod uslovom da se u okviru osnovne linije nalaze glavna ostrva i prostor u kojem proporcija vodene povrine prema kopnenoj moe biti 1:1 do 9:1.73. Podmorje (dno i podzemlje) - dijeli se na: 1. Morsko dno unutranjih i teritorijalnih voda; 2. Kontinentalni elf; 3.Dno slobodnog mora. Pravni reim u epikontinentalnom pojasu je ustanovljen odgovarajuom enevskom konvencijom 1958. god. do dubine od 200 m, dokle obino dopire kontinentalni elf. Sada se iskljuiva prava obalne drave mogu prostirati preko izobate od 200 m, do granice ekonomske zone i dalje ako je kontinentalni elf iri od toga, obuhvatajui strminu u podnoje, ali najdalje do 350 milja ili 100 milja mjerenih od izobate od 2500m. Granica epikontinentalnog pojasa je ujedno granica meunarodne zone u podmorju izvan nacionalne jurizdikcije. Na tu zonu i njena prirodna bogatstva primjenjen je koncept zajednicke batine ovjeanstva koja je u nadlenosti institucije Medjunarodnog dubokomorskog rudarstva. Djelatnosti u zoni - istraivanje i eksploatacija minerala, obavljae se u korist ovjeanstva kao cjeline. Time je obustavljeno vjekovno irenje vlasti pomorskih sila nazvano pauzirajuom jurizdikcijom prema puini, i spreena ponovna kolonijalna dioba morskog dna i njegovog podzemlja, gdje je na velikim dubinama mogue iskoritavati manganove oblutke koji sadre metale kao sto su kobalt, nikal, mangan.

74. Granice u vazdunom i kosmikom prostoru - Kroz graninu liniju perpendikulatorno prolazi zamiljena zavjesa koja ograniava suverenitet drave u dubini i visini. To znaci da u prostor suvereniteta ulazi ne samo povrina teritorije nego i njena geoloka unutranjost, teritorijalno more, vazduni i kosmiki prostor. Dravni prostor je tako definisan u Konvenciji o civilnoj avijaciji i u Sporazumu o istraivanju i koritenju kosmosa. Principi za koritenje Kosmosa su: ravnopravnost svih drava koje mogu da ga istrauju i koriste, zabrana lansiranja objekata opasnih za bezbjednost drugih zemalja. Visinska granica je odreena najniom takom trajektorije vjetakih satelita ili da se fiksira na 80 km od povrine Zemlje. Ispod te granice vazduni prostor je dio dravne teritorije. Prelet kroz taj prostor regulie drava. Istrazivanje Kosmosa je poelo lansiranjem prvog vjetakog satelita iz SSSR-a. Kosmiki prostor blii Zemlji ve je uveliko naseljen satelitima za vojne, komunikacione, meteoroloke, kartografske, istraivake i druge ciljeve. Koritenje Kosmosa je postalo predmet velikih politikih i vojnostratekih nesuglasica i suparnitva izmeu SAD i SSSR. Dobijanje informacija o nekim dravama iz kosmosa, neke zemlje koje nemaju svoje kosmike programe smatraju da je to naruavanje njihovog teritorijalnog suvereniteta. Francuska je predloila da drave mogu da vre kosmika osmatranja na teritoriji druge drave ali se obavezuju da kopije informacija dostave toj zemlji.75. Granini sporovi - nastaju usljed dvije protivrjene pravne etike - promjenljivosti i postojanosti. Na prvoj je zasnovano pravo nacionalnog samoopredeljenja, cijela ideja demokratije, a na drugoj ideja teritorijalnog suvereniteta i nepovredivosti granice. Izmeu drava nastaju otri granini sporovi zbog malih izmjena, npr. kada granina rijeka promijeni svoj tok. Dobitak ili gubitak ovom izmjenom je nitavan, ali politika napetost time nije manja. Iza svega toga stoji etika postojanosti. Etiki znaaj nepovredljivosti granica sastoji se u tome da se u graanskom drutvu sve ono to je formalno - pravno razdvaja od svega to je neneformalizovanog, nacionalnog, samobitnog. Granica je formalno - pravna kategorija koja sijee etnike, kulturne i druge teritorijalne cjeline. Sporne granice je francuski geograf ak Ansel nazvao politikim izobarama. S obzirom na uzroke mogu se razlikovati 4 vrste graninih sporova:1. Pozicioni granini sporovi - nastali usljed razliitih gledita na interpretaciju granica koja je utvrena ugovorom. 2. Teritorijalni granini sporovi - nastali kada jedna od strana negira vanost samog ugovora, jer se situacija promijenila. Mogu se bazirati na istorijskim zahtjevima, etnonacionalistikim argumentima ili nezadovoljstava zbog podjele dobitka u ratu. 3.Funkcionalni granini sporovi - proizilaze iz dravnih funkcija primjenjenih na granicu (npr. zabrane tranzita) 4.Sporno transgranino koritenje resursa - nastaje zbog koritenja rijecene vode, leista uglja ili nafte u pogranicnoj zoni i drugog.Granini sporovi su potencijalna ili stvarna krizna arita.

76. Primjeri graninih sporova: Zapadna Evropa Juzni Tirol pripada Italiji od 1919.god. Germanogfonska veina (63% stanovnistva) trai pravo na samoopredjeljenje. Sjeverna Irska - katoliki nacionalisti vode borbu protiv veinskih protestantskih unionista koje smatraju uljezima i britanske vlasti za ujedinjenje sa Republikom Irskom. Ostrvo je podijeljeno 1920.Korzika - uprkos unionistickoj veini postoje mafijaske organizacije i jak separatsisticki pokret predvoen Frontom za nacionalno osloboenje Korzike.Baskija - ekstremni nacionalisti trae stvaranje baskijskog entiteta sa obe strane pansko-francuske granice.77. Primjeri graninih sporova: Jugoistona i istona EvropaKosovo i Metohija - iptarski separatisticki pokret eli stvaranje Velike Albanije. Srbi tu pokrajinu smatraju hartlendom i istorijskom kolijevkom srpske nacije, a iptare smatraju uljezima. Poslije vojne intervencije NATO 1999.godine uspostavljena je meunarodna prinudna uprava. Republika Srpska - izborila se za status konstitutivne republike u sastavu Federacije BiH garantovan Dejtonskim sporazumom 1995. godine. Grad Brko je distrikt pod meunarodnom upravom. Efemerna Republika Srpska Krajina u Hrvatskoj ugasena je 1995. godine. Sjeverni Epir - dio Albanije na koji pretenduje Grka. Sjeverni Kipar - naseljen kiparskim Turcima otcijepljen je 1974. poslije upada turske vojske ali nije meunarodno priznat. Kipar je u periodu 1878-1960. bio britanski posjed. Grci Kiprioti smatraju Turke uljezima. Egejsko more - Turska smatra spornom granicu na moru i neka grka ostrva. Krim bio 400 god. sjedite tatarske drzave. 1783. godine zauzeli su ga Rusi, a 1954. Hruov ga poklonio Ukrajini. Na Krimu 90% stanovnitva govori ruski. Pridnjestrovlje - u Moldaviji naseljeno veinom Rusima i Ukrajincima koji imaju separatistike tenje kao i Gagauzi, pravoslavci koji govore turski.78. Primjeri graninih sporova: Azija-Tajvan - nezavisna drava, nastala 1949 godine kada se na ostrvo Formoza sklonila izbjeglika vlada Kvomintanga, pod vodstvom ang Kaj eka, pobijeena od komunista. Kina eli reunifikaciju.-Isoni Timor - bio portugalska kolonija da 1975. Zatim ukljuen u Indoneziju. Poslije referenduma za nezavisnost 1999. godine dolo do vojne intervencije Indonezije.

79. Primjeri graninih sporova: Afrika-Ogaden - Etiopska provincija na koju pretenduje Somalija (rat krajem 1970). Unutranji problemi u obe zemlje 1990., separatizam i meu klanovski ratovi, privremeno su skinuli ovo pitanje sa dnevnog reda.-Etiopsko Sudanska granica prema ugovoru iz 1899 godine trebalo bi ide du 22 paralele koja prolazi preko drugog katarakta reke Nil. Zbog plemena koji ive na tom sektoru, granica je pomjerena u vidu cik-cak linije. Egipat trai da se granica vrati na 22-paralelu zbog istraivanja nafte.80. Primjeri graninih sporova: Amerika-Faklandska ostrva naseljena englezima. Argentina polae pravo geografske blizine. U ratu protiv Velike Britanije 1982 g.nije uspjela da ih zauzme.-Gvantnamo - baza SAD na Kubi-Dio Gvajane zapadno od reke Esekibo, meunarodnom arbitraom 1899 g. Trebalo je da pripadne Venecueli.

81. Promjenljivost i stabilnost granicaZa dravne granice vae dva principa - princip promjenljivosti i stabilnosti. Prvi proistie iz istorijske i dijalektike nunosti, a drugi iz konzervativnog stava meunarodne zajednice. Istorijsko-geografskim istraivanjima doslo se zakljuka da su najstabilnije granice bile u planinskim vijencima Evrope. Rijene granice takoe su bile znatno stabilne - granine reke su Dunav,Drava,Rajna... Etnike granice su takoe bile vrlo stabilne, dok su neetnike esto sporene i konfliktne. Faktor stabilnosti granice jeste pre svega mo drave, razmjetaj stanovnitva na teritioriji drave. Promjena granica se rijetko rjeavala bez oruanih sukoba i ratova.

82. Pojam i vrste centralnih jezgaraCentralno jezgro je kolijevka dravne ideje i centar integracije oko kojeg se formira data drava. Ono se po pravilu karakterie geografskim crtama koje u ratu olakavaju odbranu i izolaciju a u miru omoguuju participaciju na komunikacijama ireg znaaja. Centralno jezgro je relativno mali ali originalni prostor oko koga je formirano ire prostorno jedinstvo i prema kome cijela nacija gaji posepan psiholoki odnos.

83. Jezgra urbanizacijeProces