S M A I L E K I

G E N O C I DI

ISTINA O GENOCIDU U BOSNI I HERCEGOVINI

Sarajevo, 2012.

IZDAVAI: Univerzitet u Sarajevu

&

Institut za istraivanje zloina protivovjenosti i meunarodnog prava

ZA IZDAVAE: Prof. dr. Muharem Avdispahi

Prof. dr. Smail eki

RECENZENTI: Prof. dr. Norman Cigar

Dr. Rasim Muratovi

Dr. Fikret Beirovi

LEKTURA: Sadida Duvi

DTP: Mr. Meldijana Arnaut-Haselji

DIZAJN KORICA: Mehmed A. Akamija

TAMPA: Amos graf, d.o.o. Sarajevo

TIRA: 1000

-------------------------------------------------------------------CIP - Katalogizacija u publikacijiNacionalna i univerzitetska bibliotekaBosne i Hercegovine, Sarajevo341.485(497.6)"1992/1995"(093.2)94(497.6)"1992/1995"(093.2)

EKI, SmailGenocid i istina o genocidu u Bosni i

Hercegovini / Smail eki. - Sarajevo :Univerzitet : Institut za istraivanje zloinaprotiv ovjenosti i meunarodnog prava, 2012. -800 str. ; 24 cm

Bibliografija: str. 723-740 ; bibliografske idruge biljeke uz tekst.

ISBN 978-9958-740-83-1 (Institut za istraivanjezloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava)ISBN 978-9958-600-43-2 (Univerzitet)

COBISS.BH-ID 20239110----------------------------------------------------------------------

2

G E N O C I DI

ISTINA O GENOCIDU U BOSNI I HERCEGOVINI

S A D R A J

Predgovor ..................................................................................... 13UVODNE NAPOMENE ................................................................ 17

I. ISTINA O GENOCIDU

GENOCID U SIGURNOJ ZONI UJEDINJENIH NACIJA SREBRENICI, JULA 1995.

1. Podrinje u (veliko)srpskoj ideologiji, politici i praksi ............ 46

2. Srebrenica u opsadi - koncentracioni logor Ujedinjenih nacija .. 60

3. Okupacija sigurne zone Ujedinjenih nacija Srebrenice ........... 108

4. Napad na sigurnu zonu Ujedinjenih nacija Srebrenicu i (ne) upotreba zrane sile .......................................................... 150

5. Zloini u Potoarima ............................................................... 282

6. Zarobljavanje, zatvaranje i likvidacije .................................... 338

7. Prikrivanje zloina genocida ................................................... 401

8. Prikrivanje dokaza o genocidu ................................................ 483

II. NEGIRANJE GENOCIDA

BOSANSKI RAT DOBRICE OSIA - (O)PRAVDANJE AGRESIJE NA REPUBLIKU BOSNU I HERCEGOVINU

I GENOCIDA NAD BONJACIMA

1. Uzroci raspada Jugoslavije ...................................................... 504

2. Uzroci Bosanskog rata ......................................................... 506

3. O karakteru Bosanskog rata .................................................. 514

5

4. osiev zloinaki odnos prema Bosni .................................... 517

5. osiev genocidni odnos prema Bonjacima ........................... 521

6. Srpski ratni ciljevi .................................................................... 524

7. osievo vienje zloina .......................................................... 535

8. Kvalifikacija odnosa meunarodne zajednice prema Saveznoj republici Jugoslaviji i Srbima ......................... 558

9. I ostale lai Dobrice osia ...................................................... 563

I I I . P R I L O Z I

1. Naredba o genocidu - Direktiva Naredna dejstva Vojske Republike Srpske generala Mladia, 19. novembar 1992 - .... 569

2. Podrka jedinica Vojske Jugoslavije - Komanda lakepjeadijske brigade Bratunac - Komandi Drinskog korpusa,

24. januar 1993 - .................................................................... 571

3. Uee Vojske Jugoslavije u borbenim operacijama uistonoj Bosni - Komanda Uikog korpusa - Operativnojgrupi Drina i Komandi Drinskog korpusa VRS, 25. januar 1993 - .................................................................... 573

4. Razmena podataka izmeu Vojske Jugoslavije iVojske Republike Srpske - Komanda Drinskog korpusa - Komandi Uikog korpusa, 26. januar 1993 - ..................... 575

5. Sadejstvo Vojske Jugoslavije i Vojske Republike Srpske uagresiji protiv Republike Bosne i Hercegovine - KomandaUikog korpusa - Operativnom centru Generaltaba Vojske Jugoslavije i drugima, 26. januar 1993 - .................... 576

6. Angaovanje Vojske Jugoslavije u napadnim operacijamau istonoj Bosni i genocidu nad Bonjacima - KomandaUikog korpusa - Glavnom tabu Vojske Republike Srpske, 29. januar 1993 - ...................................................................... 578

6

7. Okupacija Podrinja - Strateki cilj srpskog naroda uBosni i Hercegovini - Komanda 1. bratunake lake pjeadijske brigade - 3. pjeadijskom bataljonu, 4. juli 1994 - .... 580

8. Naredba Radovana Karadia, Direktiva za dalja dejstva,- namjera za zloin genocida nad Bonjacima, 8. mart 1995 - ....................................................................... 581

9. Uee jedinica Ministarstva unutranjih poslova Srbije uagresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu - Specijalnabrigada policije MUP-a Republike Srpske - MUP-u i drugima, 1. juli 1995 - ......................................................... 583

10. Naredba za okupaciju Srebrenice i epe, sigurnih zonaUjedinjenih nacija, i za zloin genocida nad Bonjacima- Komanda Drinskog korpusa, Zapovest za aktivna borbena dejstva, 2. juli 1995 - ............................................ 585

11. Informacija o poetku ofanzive na Srebrenicu -Ministarstvo unutranjih poslova Republike Srpske -Centru javne bezbjednosti Sarajevo, 6. juli 1995 - ............. 592

12. Uee specijalnih jedinica Ministarstva unutranjihposlova Srbije u agresiji na Republiku Bosnu iHercegovinu i genocidu nad Bonjacima - Ministarstvounutranjih poslova Republike Srpske - Centru javne bezbjednosti Sarajevo, 6. juli 1995 - .................................... 593

13. Saglasnost Radovana Karadia o nastavku borbenihdejstava radi zauzimanja Srebrenice - Glavni tabVojske Republike Srpske - Predsjedniku Republike Srpske i drugima, 9. juli 1995 - ............................................ 595

14. Uee Zdruenih snaga Ministarstva unutranjihposlova Republike Srbije, Republike Srpske iRepublike srpske krajine u zauzimanju Srebrenice igenocidu nad Bonjacima - Ministarstvo unutranjihposlova Republike Srpske - Komandantu specijalne brigade policije i drugima, 10. juli 1995 - ........................... 597

15. Zauzimanje Srebrenice od strane srpskih snaga - Glavnitab Vojske Republike Srpske - Predsjedniku Republike Srpske i drugima, 11. juli 1995 - ........................................ 599

7

16. Angaovanje srpskih snaga u okupaciji sigurne zoneUjedinjenih nacija Srebrenice i genocidu nad Bonjacima -Glavni tab Vojske Republike Srpske - Predsjedniku Republike Srpske, 12. juli 1995 - ..................................... 601

17. Aktivnosti srpskih snaga u zloinu genocida nadBonjacima - Komanda 1. zvornike pjeadijske brigade -Komandi Drinskog korpusa, 12. juli 1995 - ........................ 603

18. Zloin genocida nad Bonjacima nastavlja se po planu- Centar javne bezbjednosti Zvornik MUP-u Republike Srpske, 12. juli 1995 - .......................................................... 605

19. Srpske snage vre ienje sigurne zone Ujedinjenihnacija Srebrenice - Komanda 1. bratunake lake pjeadijskebrigade, 12. juli 1995 - ......................................................... 607

20. Angaovanje srpskih snaga (svo raspoloivo vojnosposobno ljudstvo) u genocidu - Komanda Drinskog korpusa- svim jedinicama Drinskog korpusa, 13. juli 1995 - .......... 609

21. Angaovanje srpskih snaga na pretresu terena optineSrebrenica - Glavni tab Vojske Republike Srpske -Predsjedniku Republike Srpske i drugima, 13. juli 1995 - ... 612

22. Aktivnosti srpskih snaga na okruenju i slamanjuBonjaka - Komanda 1. bratunake lake pjeadijske brigade - Komandi Drinskog korpusa, 13. juli 1995 - ........................ 614

23. Pretres osloboenog prostora - Komanda Drinskogkorpusa - Komandi 1. bratunake lake pjeadijske brigade i drugima, 13. juli 1995 - ...................................................... 616

24. Dogovor o likvidaciji 8.000 Bonjaka - Centar javnebezbjednosti Zvornik - Ministarstvu unutranjih poslovaRepublike Srpske, 13. juli 1995 - ........................................ 618

25. Dokazi o genocidu nad Bonjacima - Komanda 5.ininjerijskog bataljona - Komandi Drinskog korpusa, 14. juli 1995 - ....................................................................... 620

26. Srpske snage vre pretres terena - Komanda 1.bratunake lake pjeadijske brigade - Komandi Drinskog korpusa, 14. juli 1995 - ........................................ 623

8

27. Blokiranje muslimanskih snaga - Komanda 1.zvornike pjeadijske brigade - Komandi Drinskog korpusa, 14. juli 1995 - ........................................................ 625

28. Blokirano 5.000 civila - Ministarstvo unutranjih poslovaRepublike Srpske - RDB - Zamjeniku ministra unutranjihposlova Republike Srpske i drugima, 14. juli 1995 - ....... 627

29. Pravci izvlaenja Bonjaka - Komanda 1. zvornike pjeadijske brigade - Komandi korpusa, 14. juli 1995 - ...... 629

30. Mobilizacija svih vojno sposobnih Srba u zloinugenocida - Komanda Drinskog korpusa - Odsjeku Ministarstvaodbrane optine Vlasenica i drugima, 15. juli 1995 - ........... 630

31. Angaovanje srpskih snaga u zloinu genocida - Centarjavne bezbjednosti Zvornik MUP-u Republike Srpske i drugima, 15. juli 1995 - ..................................................... 632

32. Pretres terena i blokiranje izvlaenja civila -Komanda 1. bratunake lake pjeadijske brigade -Komandi Drinskog korpusa, 16. juli 1995 - ........................ 634

33. 5.000 civila u blokadi - Komanda Zvornike pjeadijske brigade - Komandi Drinskog korpusa, 16. juli 1995 - ......... 636

34. Pojaanje jedinica za razbijanje i unitenje Bonjaka -Komanda 1. krajikog korpusa - Komandi 9. operativne grupe, 16. juli 1995 - ............................................................ 638

35. Objedinjavanje dejstava na razbijanju muslimanskihsnaga - Glavni tab Vojske Republike Srpske - Komandi Drinskog korpusa, 17. juli 1995 - ........................................ 640

36. Uee Ministarstva unutranjih poslova RepublikeSrpske u pretresu terena - Centar javne bezbjednosti Zvornik MUP-u Republike Srpske, 19. juli 1995 - ....... 642

37. Srpske snage uporno progone i unitavaju civile -Komanda 1. bratunake lake pjeadijske brigade -Komandi Drinskog korpusa, 19. juli 1995 - ........................ 643

9

38. Centar javne bezbjednosti Zvornik vri pretres terena- Ministarstvo unutranjih poslova Republike Srpske, Centar javne bezbjednosti Zvornik, Bilten, 20. juli 1995 - ... 645

39. Angaovanje jedinica u Pretresu terena - Komanda 1.zvornike pjeadijske brigade - Komandi Drinskog korpusa,20. juli 1995 - ....................................................................... 647

40. Drinski korpus uestvuje i u pretresu terena i uunitenju zaostalih grupa, civila - Komanda 4. drinskelake pjeadijske brigade - Komandi 1. i 2. pjeadijskog bataljona, 20. juli 1995 - ...................................................... 648

41. Srpske snage svakodnevno iste teren i vre zloinenad Bonjacima - Komanda 1. Bratunake lake pjeadijske brigade - Komandi Drinskog korpusa, 21. juli 1995 - ......... 650

42. Likvidacija zarobljenih Bonjaka - Komanda 1.zvornike pjeadijske brigade - Komandi Drinskog korpusa, 22. juli 1995 - ........................................................ 651

43. Uee Drinskog korpusa i jedinica MUP-a Zvornik ugenocidu - Glavni tab Vojske Republike Srpske -Predsjedniku Republike Srpske i drugima, 22. juli 1995 - .... 653

44. Angaovanje jedinica u zloinu genocida - Komanda 1.Zvornike pjeadijske brigade - Komandi Drinskog korpusa, 23. juli 1995 - ........................................................ 655

45. Aktivnosti Zvornike brigade na pretresu terena ucilju otkrivanja, blokiranja i unitenja Bonjaka -Komanda Zvornike pjeadijske brigade - Komandi Drinskog korpusa, 25. juli 1995 - ........................................ 657

46. Zloini nad Bonjacima - Komanda 1. zvornike pjeadijskebrigade - Komandi Drinskog korpusa, 26. juli 1995 - ......... 659

47. Uee Centra javne bezbjednosti Zvornik u genocidu -Centar javne bezbjednosti Zvornik - Ministarstvu unutranjih poslova Republike Srpske, 28. juli 1995 - ... 661

10

48. Uee Bratunake lake pjeadijske brigade u zloinugenocida - Komanda 1. bratunake lake pjeadijske brigade - Komandi Drinskog korpusa, 30. juli 1995 - ......... 663

49. Jedinice Drinskog korpusa vre pretres terena,postavljaju zasjede i blokiraju izvlaenje Bonjaka -Glavni tab Vojske Republike Srpske - Predsjedniku Republike Srpske i drugima, 30. juli 1995 - .................... 664

50. General Ratko Mladi je od 20. maja 1992. oficir VojskeJugoslavije, odnosno komandant Glavnog taba 30.kadrovskog centra Generaltaba Vojske Jugoslavije -Generaltab Vojske Republike Srpske, Obavjetenje o promjeni poloajne grupe, 27. februar 2002 - ..................... 665

51. Predsjednik Savezne republike Jugoslavije vanrednounapreuje Generala Ratka Mladia, komandantaGlavnog taba 30. kadrovskog centra GeneraltabaVojske Jugoslavije - Ukaz predsjednika Savezne republike Jugoslavije, 16. juni 1994 - .................................. 667

52. General Radislav Krsti je od 16. juna 1992. oficir VojskeJugoslavije, koja je izvodila oruane akcije i na teritorijiRepublike Bosne i Hercegovine - Zahtjev Radislava Krstiao priznavanju staa u dvostrukom trajanju - Vojnoj poti 3001 Beograd, 2. februar 1994 - .......................................... 669

53. Savezna republika Jugoslavija je finansirala VojskuJugoslavije, koja je uestvovala u agresiji na RepublikuBosnu i Hercegovinu i genocidu nad Bonjacima - Vojnapota broj 7111 Han-Pijesak, Rjeenja za novane naknade - Raunskom centru MO Beograd, 1. septembar 1994 - ....... 670

54. Dokazi o genocidu - Istraivanja Vlade Republike Srpske, Banja Luka, juni 2004 - ....................................................... 672

ZAKLJUNA RAZMATRANJA ............................................... 697

SPISAK SKRAENICA ........................................................... 715

11

I Z V O R I I L I T E R A T U R A

IZVORI ....................................................................................... 723

LITERATURA ........................................................................... 731

PERIODIKA .............................................................................. 741

R E G I S T R I

A. REGISTAR LINIH IMENA .............................................. 745

B. REGISTAR GEOGRAFSKIH POJMOVA ......................... 773

12

P r e d g o v o r

Povodom obiljeavanja sedamnaestogodinjice Dana sjeanja na rtvegenocida nad Bonjacima u sigurnoj zoni Ujedinjenih nacija Srebrenici, Univerzitet uSarajevu i Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meu-narodnog prava Univerziteta u Sarajevu objavljuju knjigu prof. dr. Smailaekia pod naslovom GENOCID I ISTINA O GENOCIDU U BOSNI IHERCEGOVINI. Profesor eki je u naoj naunoj i iroj kulturnojjavnosti, kao i na meunarodnoj naunoj i politikoj sceni, odavno stekaougled predanog istraivaa i plodnog autora. Svoja javna priznanja i velikiugled stekao je kao profesor na Fakultetu politikih nauka, kao lanznaajnih svjetskih udruenja (kao to su Svjetsko drutvo viktimologai Meunarodno udruenje istraivaa genocida), a posebno kao osnivai direktor Instituta za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meu-narodnog prava. Profesor eki je objavio vie knjiga i obimnih studija,nekoliko desetina naunih i strunih lanaka, rukovodio znaajnimistraivakim projektima, uestvovao na brojnim domaim i meu-narodnim kongresima, konferencijama i okruglim stolovima, neumornonastupajui u javnosti kao istaknuti lan akademske zajednice, ali i kaoaktivista civilnog drutva, posveen otkrivanju konane i nesumnjiveistine o agresiji na Bosnu i Hercegovinu.

Pred itaocem je knjiga u kojoj profesor eki nastoji pruiti uvidu istinu o genocidu izvrenom nad Bonjacima u ratu u Bosni i Herce-govini od 1992. do 1995. godine. Istina o jednome ratu, o stradanjujednog naroda, o genocidu koji se dogodio u Evropi nakon Drugogasvjetskog rata, ta istina mora biti istraena i objavljena kao, kako kaeeki: nauna istina na bazi egzaktnih, validnih, pouzdanih i vjero-dostojnih dokaza i bitnih injenica. Imajui u vidu naroito povlaen

13

pristup empirijskom materijalu, koji je profesor eki imao kao dugo-godinji rukovodilac Instituta koji se bavi prikupljanjem takvogmaterijala, ali i kao ekspert angairan na razliitim projektima pri-kupljanja dokaza i injenica o genocidu (dovoljno je spomenuti njegovouee u Komisiji i Radnoj grupi za istraivanje dogaaja u i oko Srebre-nice izmeu 10. i 19. jula 1995. godine, ije je nalaze svojevremenoverificirala i Vlada Republike Srpske), kao i kompetenciju univerzitetskogprofesora koji predaje predmete kao to su Vojna historija, Historijaratova i genocida ili Studije holokausta i genocida, smatramo da bibilo teko nai pozvanijeg autora za ovu temu. Dakako, pruiti istinuo genocidu ne bi bio izazov da nema onih koji osporavaju tu istinu.Kao i nakon holokausta, tako su se i nakon Srebrenice pojavili negatorigenocida. ak i nakon dvadeset godina od najveeg zloina u poslije-ratnoj Evropi nastavljena je politika i praksa negiranja genocida nadBonjacima, o emu svakodnevno imamo priliku sluati u medijima,naunoj i iroj drutvenoj javnosti Republike Srbije i bosanskoherce-govakog entiteta Republike Srpske.

Istina o genocidu nad Bonjacima mora, dakle, biti nauna ako setreba pokazati kao vjerodostojna i nesumnjiva. Upravo stoga je profesoreki u ovoj knjizi pred sebe postavio dvije odvojene, ali komplementarnezadae. Prvo je trebalo pruiti istinu zasnovanu na injenicama, pozitivnu,empirijski potkrijepljenu istinu. itav prvi dio knjige posveen je tome dase prui to jasniji uvid u stvarnost zloina to su se desili u sigurnoj zoniUjedinjenih nacija u julu 1995. godine. Meutim, to je pretpostavljalo ianalizu ideologije i politike prakse koje su naloile zloine koji e zapanjitiitav svijet. Druga zadaa nije bila nita manje vana: trebalo je osporitinegiranje genocida koje se takoer javno predstavlja kao vjerodostojna inesumnjiva istina o ratu. U drugom poglavlju knjige, naslovljenomNegiranje genocida, profesor eki podrobno je analizirao Bosanskirat, nedavno objavljenu knjigu Dobrice osia, da bi osporio iobjelodanio sve falsifikate, lai i obmane kojima se sluio taj pisac, teda bi se u potonjem napokon prepoznalo vodeeg ideologa genocidanad Bonjacima.

Vano je naglasiti ovu aspiraciju autora ekia ka obznanjivanjunaune istine. To znai da krucijalnu ulogu u njegovom izlaganju igraju

14

rezultati empirijskih istraivanja, a da su argumenti koji se iz njih crpepodloni otvorenoj i nepristrasnoj raspravi. U doba kada su okotumaenja bosanskohercegovake ratne stvarnosti gotovo posve kanoni-zirane najmanje tri razliite istine, veoma je vano postaviti posveotre, a idealno bi bilo strogo naune kriterije razlikovanja lai odistine. Kao to je to primijetila Hannah Arendt, ivimo u doba kada jeono to smo u tradiciji drali za la nadomjeteno ideolokom manipu-lacijom masama. Postalo je daleko tee razlikovati istinu od lai, jerje upravo politika stekla veliku mo u podrivanju injeninih istina.Utoliko je znaajnije ovo zalaganje za naunu istinu autora kojeg uinostranim akademskim krugovima smatraju najuglednijim bosanskimistraivaem genocida.

Naglasimo na kraju i to da je profesor eki ovu knjigu pisao sauvjerenjem da je brisanje iluzija o prolosti od presudne vanosti za naubudunost, jer je to nuna pretpostavka meunacionalnog pomirenja,gradnje trajnog mira i obnove suivota u Bosni i Hercegovini.

R E K T O R

Prof. dr. Muharem Avdispahi

15

U V O D N E N A P O M E N E

Mnogobrojni relevantni izvori razliite provenijencije1 nesumnjivopotvruju dvije poetne i osnovne, bitne, fundamentalne postavke i od-redbe savremenih dogaanja i dogaaja u Republici Bosni i Hercegovinina kraju XX stoljea:

- prvo, na Republiku Bosnu i Hercegovinu izvrena je klasinaoruana agresija, odnosno zloin protiv mira i sigurnosti ovje-anstva, to je po osnovnom shvatanju i definiciji meunarodnioruani sukob i

- drugo, na okupiranim podrujima nezavisne i meunarodnopriznate Republike Bosne i Hercegovine, lanice Ujedinjenihnacija, kao i u gradovima u opsadi, nad Bonjacima je izvrennajtei zloin - zloin genocida.

Navedene odredbe su postulacioni osnov u navoenju i izuavanjubitnih drutvenih, politikih, vojnih, moralnih i vrednosnih injenica:

- srpski faizam je, za razliku od srpskog antifaizma, ponovo -tokom posljednje decenije XX stoljea - generirao najtee zloinekoji su poznati ovjeanstvu;

- srpska nacionalistika elita (politika, intelektualna i crkvena),na temelju velikodravnog projekta svi Srbi u jednoj dravi,devedestih godina XX stoljea dovela je do unutranje krize uSocijalistikoj federativnoj republici Jugoslaviji i razbila zajed-niku dravu;

- Miloevievom nacionalistikom politikom i praksom masovnihmitinga i puistikim metodama smijenjena su u Srbiji, na Kosovu,Vojvodini i Crnoj Gori legalno izabrana rukovodstva i uklonjeninepoeljni kadrovi;

17

1 Nauna i druga saznanja zasnovana su na najrelevantnijim nauno-teorijskimizvorima i bitnim rezultatima empirijskih naunih istraivanja autora (potpunije i detaljnijeo tome vidi: www.institut-genocid.ba), kao i saznanjima - strunim i naunim - ICTY-a.

- Republika Srbija, revizijom Ustava iz 1974. i donoenjem Ustavaod 28. septembra 1990, ukinula je autonomije Vojvodine i Kosovai praktino izvrila secesiju (od SFRJ) i preuzela funkcije samo-stalne, suverene i nezavisne drave, ime je sama izuzeta izpravnog sistema SFRJ, to je po zakonima SFRJ predstavljalonajtee krivino djelo;

- u Crnoj Gori formiran je kolaboracionistiki reim;

- ubrzan je proces homogenizacije Srba, posebno u Bosni i Herce-govini;

- Slobodan Miloevi dobio je masovnu podrku Srpske akademijenauka i umetnosti, Udruenja knjievnika Srbije, Srpske pravo-slavne crkve, Jugoslavenske narodne armije (JNA od devedesetihgodina XX stoljea nije imala ni jugoslavenski ni narodni ka-rakter), politikih i kulturnih institucija i ustanova uz, naalost,masovnu podrku Srba;

- rukovodstvo JNA prihvatilo je srpsku nacionalistiku ideologijui politiku i postalo instrument srpskog velikodravnog projekta,iji je zadatak bio da titi teritorije sa srpskim ivljem, naoru-ava ih i obezbijedi granice budue zamiljene Jugoslavije;

- agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocid nad Bonja-cima ine sutinu zajednikog zloinakog poduhvata dravaSavezne republike Jugoslavije (Srbije i Crne Gore) i RepublikeHrvatske, njihovih rukovodstava i brojnih rukovodilaca politikog,vojnog, policijskog i upravnog vrha, te njihovih petokolonaa,kolaboracionista i plaenika;

- namjera (mens rea) tog zloinakog ina, utemeljena na srpskomi hrvatskom velikodravnom projektu, imala je za cilj zauzimanjei unitenje drave Republike Bosne i Hercegovine i konanorjeenje muslimanskog pitanja - istrebljenje Bonjaka ili njihovosvoenje na beznaajnu etniku skupinu. U funkciju tih zloinakihaktivnosti posluno su se, kao neposredni saradnici i izvrioci,stavile paradravne tvorevine i servilni petokolonai iz RepublikeBosne i Hercegovine (Hrvatska zajednica Herceg-Bosna/Hrva-tska republika Herceg-Bosna, Republika srpska Bosna i

18

Hercegovina/Republika Srpska i Autonomna pokrajina zapa-dna Bosna) i Republike Hrvatske (Republika srpska krajina),koje su drave agresori (Savezna republika Jugoslavija i RepublikaHrvatska), po ugledu na naciste, osmislile, pripremale, organizovale,formirale, rukovodile, naorua(va)le, obuavale, izdavale (im)naredbe, pri emu je u sutini rije o marionetskim reimima tihdrava, koji su usmjeravani i kontrolisani od tih drava i bili za-visni od njih i djelovali u njihovo ime - u svojstvu agenata Saveznerepublike Jugoslavije i Republike Hrvatske.

Radi ostvarivanja navedenog zloinakog poduhvata agresori supreduzeli stratekim planovima predviene aktivnosti i akcije:

- razbijen je ustavni koncept odbrane SFRJ;

- smanjena je i razoruana Teritorijalna odbrana Bosne i Herce-govine i jo nekih konstitutivnih elemenata SFRJ;

- JNA je od antifaistike i multietnike transformisana u veliko-srpsku vojsku;

- obnovljeni su i eskalirali faistiki pokreti - velikosrpski i veliko-hrvatski pokret;

- utvreni su metodi, mehanizmi i postupci planiranja i pripremanjazloina;

- postignut je (marta 1991) naelan dogovor o unitenju draveBosne i Hercegovine izmeu efova susjednih drava (Pakt Milo-evi - Tuman);

- omeene su granice Velike Srbije i Velike Hrvatske;

- organizovana je, naoruana, obuena i opremljena peta kolona(velikosrpska i velikohrvatska) susjednih drava u Bosni i Herce-govini;

- komandovanje na okupiranim teritorijama objedinjeno je u rukamaefova susjednih drava - okupacionih sila;

- zauzete su polazne pozicije za agresiju i druge zloinake aktiv-nosti, ukljuujui i genocid nad Bonjacima;

19

- utvreni su nosioci i imenovani subjekti odreenih konkretnihaktivnosti, identifikovani njihovi ciljevi, metode i sredstva.

Rije je o zloinima koji su nastali na temeljima faistike ideo-logije, dva velikodravna projekta, dvije genocidne politike, dva zajed-nika zloinaka poduhvata, dva nacionalistika pokreta, dvije agresivnei genocidne strategije, dvije drave, zatim dvije, odnosno tri kolabora-cionistike i petokolonake tvorevine, dvije oruane sile, etiri kolabo-racionistike vojne formacije i vie drugih oruanih jedinica i grupa,ukljuujui i strane plaenike (Ruse, Grke, itd.). Takva faistika ideo-logija, politika i praksa osvajakog i genocidnog karaktera imala je za ciljformiranje velikosrpske i velikohrvatske drave na raun samostalne,suverene i nezavisne, historijski trajne i jasno definisane drave Bosne iHercegovine. Cilj tih ideologija i politika je osvajaki rat za teritorije,za ivotni prostor, za otimanje tue - bosanskohercegovake zemlje,i genocid nad Bonjacima, nacionalnom, etnikom i vjerskom grupomkao takvom.

Rezultatima dosadanjih naunih istraivanja dolo se do naunihinjenica, koje potvruju naunu istinu, ije su bitne odredbe:

- agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocid nad Bonja-cima su isplanirani (intelektualno, ideoloki, politiki, vojno,ekonomski, medijski, obavjetajno, psiholoki, itd.), sa jasno postav-ljenim ciljem, nareeni sa nadlenih politikih i vojnih mjesta iizvreni planski, sistematski i organizovano. Poznate su draveagresori, zatim ideolozi, planeri, naredbodavci, izvrioci isaradnici, te kako su zloini izvreni i zbog ega su izvreni;

- beogradski i zagrebaki reimi, na elu sa Slobodanom Miloe-viem i Franjom Tumanom, planirali su, pripremali i organi-zovali agresiju na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocidnad Bonjacima, rukovodili i komandovali izvoenjem agre-sije; operativno planirali, pripremali, koordinirali, usmjera-vali i preko svojih oficira vodili borbene operacije protiv Bosnei Hercegovine; osiguravali ivu silu (starjeinski i vojnikikadar), kompletnu logistiku podrku (tenkove, transportere,helikoptere, artiljerijsko i pjeadijsko naoruanje, radarsko-raunarska sredstva, minsko-eksplozivna sredstva, municiju,

20

gorivo i mazivo i druge strateke sirovine); sanitetski materijal;zdravstveno osiguranje i svu drugu vojnu opremu, zatim plaei penzije, te tako neposredno uestvovali u izvrenju genocidai dugih oblika zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava.Samo u periodu do 31. decembra 1994. Savezna republika Jugosla-vija je za izvoenje agresije osigurala 89,4% pjeadijske, 73%artiljerijske i 95,1% protivavionske municije. Navedene podatkeje pravovremeno, jo u toku sudskog procesa, posjedovao Meu-narodni sud pravde, ali ih naalost, kao i mnoge druge krucijalnedokaze o neposrednom ueu i odgovornosti Savezne republikeJugoslavije u agresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu i geno-cidu nad Bonjacima, nije uzeo u obzir;

- oruana agresija, osvajaki rat protiv Bosne i Hercegovine, bila jesastavni dio Miloevieve i Tumanove dravne politike, u ije jeime najvei dio Bosne i Hercegovine okupiran, a Bonjaci ubijani,protjerivani i odvoeni u koncentracione logore samo zbog njihovenacionalne, etnike i vjerske pripadnosti i osvajanja njihovogivotnog prostora;

- agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu je, uz embargo naoruje i humanitarnu politiku Ujedinjenih nacija, Evrope i tzv.meunarodne zajednice i meunarodnu strategiju ignorisanjasrpskog velikodravnog faistikog i genocidnog projekta,bila sastavni dio Miloevieve dravne politike, u ije je imenajvei dio Bosne i Hercegovine okupiran, a Bonjaci ubijani,protjerivani i odvoeni u koncentracione logore zbog njihovenacionalne, etnike i vjerske pripadnosti i zauzimanja njihovezemlje, pljakanja materijalnih dobara i druge pokretne imovine,te otimanja i prisvajanja njihovih kua i stanova i zatiranja tragovakulturnih i civilizacijskih tekovina;

- operacionalizaciju velikosrpske ideologije, politike i prakse uRepublici Bosni i Hercegovini kreirala je, vodila i usmjeravalaSrpska demokratska stranka Bosne i Hercegovine, na elu saratnim zloincem Radovanom Karadiem, koju je, naalost,prihvatio zaprepaujue veliki broj Srba. Jo vie zastrauje iinjenica da su mnogi Srbi antifaisti iz Drugog svjetskog rata

21

svoj radni i ivotni vijek na kraju XX stoljea zavrili kao faisti.Rukovodstvo Srpske demokratske stranke i srpske paradravnei kolaboracionistike tvorevine u Bosni i Hercegovini (Srpskarepublika Bosna i Hercegovina/Republika Srpska) bilo je ukljuenou zajedniki zloinaki poduhvat pod direktnim politikim i opera-tivnim vodstvom Slobodana Miloevia, iji su cilj i namjera bilida se unite Bonjaci, nacionalna, etnika i vjerska grupa kao takva;

- kolaboracionisti i petokolonai (veliko)srpskog agresora (politiki,vojni, policijski i upravljako-izvrni potencijal marionetskogreima Republike Srpske), pod neposrednim rukovodstvom,organizacijom, komandom, ueem i podrkom drave Saveznerepublike Jugoslavije (Srbije i Crne Gore), koja je okupirala preko70% teritorije Republike Bosne i Hercegovine, uestvovali suu genocidu, zloinima protiv ovjenosti i ratnim zloinima nadBonjacima, kao i u ratnim zloinima nad drugim narodima;

- faistiko i genocidno rukovodstvo paradravne i kolaboracioni-stike tvorevine Republike Srpske, na elu sa Radovanom Kara-diem, Momilom Krajinikom, Biljanom Plavi i drugima,koju je generirao srpski nacizam i na kostima ubijenih Bonjakainaugurirao genocidnu tvorevinu nazvanu republikom, imalo jegenocidnu namjeru i genocidni plan o istrebljenju Bonjaka, pokojem je genocid organizovano, ciljno i sistematski injen i izvren;

- za istrebljenje Bonjaka, meunarodnim humanitarnim pravomzatiene grupe (nacionalne, etnike i vjerske), postojala je geno-cidna zloinaka namjera i genocidni plan (postoje, poredostalog, naredbe za izvrenje genocida, ukljuujui i formiranjekoncentracionih logora);

- genocid nad Bonjacima izvren je u ambijentu agresije nanezavisnu, meunarodno priznatu dravu Bosnu i Hercegovinu,lanicu Ujedinjenih nacija i putem troipogodinje okupacijevelikog dijela njene dravne teritorije. Osueni ratni zloinacBiljana Plavi je na 17. sjednici Skuptine Republike Srpske,odrane od 24. do 26. jula 1992, izjavila da je 70% teritorijeBosne i Hercegovine osvojeno. Radovan Karadi je na 34.zasjedanju Skuptine Republike Srpske, odrane od 27. augusta

22

do 1. oktobra 1993, izjavio: A sauvali smo 250.000 mjestaivotnog prostora gdje su muslimani ivjeli. Slobodan Milo-evi je 15. aprila 1994. na sjednici Vrhovnog saveta odbraneSavezne republike Jugoslavije, pored ostalog, izjavio: naesnage kontroliu 72% teritorije Bosne i Hercegovine;

- genocid nad Bonjacima je, u skladu sa (veliko)srpskom geno-cidnom ideologijom, politikom i praksom, a po uzoru na faizami nacizam, (iz)vren u kontinuitetu do kraja 1995, bez obzira nabroj likvidiranih, ranjenih, protjeranih, silovanih, itd. Namjera dase Bonjaci istrijebe postojala je od poetka i praktino je pro-voena u toku cijelog trajanja agresije. Izvrioci genocida, imajuiu vidu tolerisanje njihovih akata od strane Ujedinjenih nacija,vodeih drava Zapada i tzv. meunarodne zajednice, smatrali suda e via facti doi do legalizacije genocida kao politike prakse;

- srbijansko-crnogorski agresor je na okupiranoj teritoriji RepublikeBosne i Hercegovine, posebno na podruju srpskih stratekihprioriteta istone i sjeverne Bosne, kao i Bosanske krajine,izvrio zloin genocida nad Bonjacima. Najmasovniji pokoljiizvreni su u opinama sa bonjakom veinom (stanovnitva) uPodrinju, Bosanskoj posavini, dolinama Sane i Une, te na podrujuSarajeva, posebno u Sarajevu u opsadi, i drugim mjestima uRepublici Bosni i Hercegovini;

- velikosrpski agresor i njegovi kolaboracionisti likvidirali su nadesetine, stotine i hiljade civila i civilnog stanovnitva na podruju:Trebinja, Bilee, Gacka, Nevesinja, Kalinovika, Foe, Gorada,ajnia, Rudog, Viegrada, Rogatice, Sokoca, Han-Pijeska,Vlasenice, Bratunca, Srebrenice, Zvornika, Bijeljine, Brkog,Bosanskog amca, Doboja, Bosanskog Broda, Dervente, Teslia,ipova, Jajca, elinca, Maglaja, Zavidovia, Prnjavora, Kotor-Varoi, Skender-Vakufa, Banje Luke, Prijedora, Kljua, Bo-sanskog Petrovca, Sanskog Mosta, Bosanske Gradike, BosanskeDubice, Bosanskog Novog, Bosanske Krupe, Bihaa, Sarajeva(Ilija, Vogoa, Hadii, Ilida, Trnovo, Centar, Novi Grad, NovoSarajevo, Stari Grad, Pale, posebno Sarajevo u opsadi) i drugihmjesta, te prisilno protjerali ukupno stanovnitvo sa veine tih

23

prostora i zatrli sve tragove njihovog postojanja. Mukarci i enesu hapeni, zatoeni, protjerivani, deportovani, izbacivani silomi prijetnjom iz svojih kua i stanova, odvajani jedni od drugih iodvoeni u logore i druge zatoenike centre, gdje su mnogiubijani, teko prebijani, mueni, premlaivani i fiziki i psihikizlostavljani, a mnoge ene, djevojke i djevojice su sistematskisilovane i/ili podvrgavane drugim oblicima seksualnog zlo-stavljanja, posebno degradirajuim za ene (upotrebom raznihpredmeta). Masovne grobnice (jama Bezdana na Hrgaru Biha; rudnik Jakarina kosa i Stari Kevljani Prijedor; jamaHrastova glavica Sanski Most; Lanite I i Lanite II, Prhovo Ii Prhovo II Klju; Crni vrh Zvornik; Debelo brdo, Ogradicai Cerska Vlasenica; rudnik Miljevina Foa; jezero Peruac Viegrad; jama Borisavac Nevesinje; Borja Bebe Tesli;evarlije Doboj; Gorice Brko; Veliki vrh Sokolac; Seljani Rogatica; Vranje Sarajevo; Ahatovii Sarajevo; Lapsunj Prozor; Tasovii apljina; Trzna epe; Suha Bratunac;Mali harem Kotor-Varo; Korianske stijene Skender-Vakuf;Carevo polje Jajce; Ahmii Vitez; Trafostanica I i II - Modria;Crkvine Bosanski amac; Balinovac Mostar; Laete, Branjevo Pilica, anari, Kozluk, Kamenica Zvornik; Glogova,Bljeeva Bratunac; Zeleni Jadar, Potoari, Budak, Pusmulii Srebrenica; Nova Kasaba Vlasenica Milii; Biina ekovii; Hemlijai i Memii Kalesija; Godinjske Bare Trnovo i druge) i koncentracioni logori (Omarska, Keraterm,Trnopolje, Manjaa, Suica, Kazneno-popravni dom Foa, kasarnaUzamnica Viegrad, Rasadnik Rogatica, Batkovi Bijeljina,Luka Brko, Heliodrom Mostar, Dretelj i Gabela apljina,Kaonik Busovaa i drugi) krucijalni su pokazatelji agresije irealizacije njene osnovne namjere - bioloko i duhovno istrebljenjeBonjaka, odnosno genocid nad tim narodom (najstariji logora- starica Hanka Kustura, u logoru Rasadnik - Rogatica, imala je101 godinu, a meu najmlaim logoraima bilo je i beba roenihu logorima i drugim mjestima zatoenja);

- skoro sva navedena podruja, od Trebinja na jugoistoku, prekoBijeljine na sjeveroistoku, dijela Sarajeva - glavnog grada Repub-

24

like Bosne i Hercegovine, do Bihake krajine na sjeverozapadu,danas ine Republiku Srpsku (entitet u okviru Bosne i Herce-govine), legalizovanu Dejtonskim mirovnim sporazumom, a kojaje, kako se vidi iz podataka, nastala na genocidu i drugim zloinimaprotiv ovjenosti i meunarodnog prava;

- genocid nad Bonjacima u Republici Bosni i Hercegovini rezultatje kolektivne velikosrpske ideologije, politike i prakse istre-bljenja Bonjaka. Samo u sistematskom i planiranom genocidu nadBonjacima Bosne i Hercegovine u i oko sigurne zone Ujedinjenihnacija Srebrenice, jula 1995. uestvovalo je (po raznim osnovamai na razliite naine), prema rezultatima istraivanja Vlade Repub-like Srpske, preko 25.000 ljudi;

- naini i sredstva ubijanja rtava mogu se oznaiti monstruoznim.ene, mukarci, djeca i starci ubijani su vatrenim orujem zadirektno djelovanje iz svih vrsta pjeadijskog oruja, minobacaa,modifikovanih aviobombi, itd., zatim noevima, te posebnimspravama napravljenim i prireenim u tu svrhu. Postoje dokazi dasu Bonjake ive spaljivali, ubijali na zvjerski nain, ukljuujuii itave porodice, te su tako u nekim masovnim grobnicamaotkriveni i identifikovani posmrtni ostaci itavih porodica;

- u operaciji ubijanja, uglavnom za etiri dana, s namjerom iprema tano utvrenom obrascu, u i oko sigurne zone Ujedinjenihnacija Srebrenice jula 1995. likvidirano je preko 8.000 BonjakaBosne i Hercegovine, zbog njihove nacionalne, etnike i vjerskegrupe kao takve i to su ivjeli i to ive na teritoriji koju srpskiagresor, u skladu sa srpskim velikodravnim projektom, srpskomnacionalistikom ideologijom, politikom i praksom, osvajakog igenocidnog karaktera, tei osvojiti i pripojiti Srbiji;

- u zauzimanju sigurne zone Ujedinjenih nacija Srebrenice i iz-vrenju genocida nad Bonjacima jula 1995. uestvovale su, poredvojnih i policijskih snaga kolaboracionistike, petokolonake,faistike i genocidne tvorevine Republike Srpske, i oruane snageSavezne republike Jugoslavije (Vojska Jugoslavije i specijalnejedinice Ministarstva unutranjih poslova Srbije);

25

- velikosrpski agresor i njegovi kolaboracionisti izvrili su zloingenocida i u Sarajevu i drugim gradovima u opsadi (Goradu,Maglaju, Tuzli, Bihau, ): u redovima za vodu i hranu, na trni-cama, u kolama, na fakultetima, u bolnicama, tramvajima, auto-busima, na ulicama, u stambenim objektima, na poslu, za vrijemesahrana, itd., gdje je, pored ostalog, vrena koordinirana, dugo-trajna, rasprostranjena i sistematska kampanja namjernog gra-natiranja civilnih podruja, objekata i civilnog stanovnitva izartiljerijskog, minobacakog i pjeadijskog oruja. Granatiranjemi snajperskim djelovanjem ubijeno je i ranjeno na hiljade civilaoba spola i svih starosnih dobi, ukljuujui djecu, ene i starijalica. Samo na podruju Sarajeva u opsadi, u periodu od aprila 1992.do decembra 1995, ukupan broj ubijenih i umrlih, prema rezul-tatima istraivanja ICTY-a, iznosi 18.889 lica.2 U Tuzli je 25.maja 1995. izvren masakr nad civilima, gdje je granatiranjemubijen 71 civil i ranjeno 123 civila;

- srbijansko-crnogorski agresor izvrio je brojne zloine i nad dje-com kao vitalnom skupinom od koje zavisi budui razvoj popu-lacije. Mnoga djeca ubijena su i ranjena, posebno na podrujuSarajeva u opsadi. U i oko sigurne zone Ujedinjenih nacija Srebre-nice, jula 1995, ubijeno je oko 800 djece, meu kojima neroenadjeca u majinoj utrobi. Brojne su djevojice silovane i gledalesu kako mue i siluju njihove majke. Naoigled djece zloinci suubijali, muili i silovali njihove roditelje, itd. Oduzeli su im domi djetinjstvo, a mnogima ubili jednog ili oba roditelja;

- agresor je u pojedinim mjestima i podrujima prisilno prevodiomuslimane u pravoslavnu vjeru. O tome postoje svjedoenja

26

2 ICTY, Demografsko odjeljenje, Tuilatvo ICTY-a, Predmet Miloevi (IT-02-54),E. Tabeau, J. Bijak i N. Lonari, Broj rtava u opsadi Sarajeva od aprila 1992 - decembra1995, Studija o stopi smrtnosti na osnovu osam velikih izvora podataka, Hag, 18. august2003; ICTY, Predmet Gali (IT-98-29), E. Tabeau, M. Zoltkowski i J. Bijak, Ljudski gubicitokom opsade Sarajeva od 10. septembra 1992. do 10. augusta 1995, Izvjetaj o istrai-vanju pripremljen za potrebe predmeta STANISLAV GALI (IT-98-29-1), Hag, 10. maj2002; ICTY, TUILAC PROTIV STANISLAVA GALIA, PRESUDA I MILJENJE,Hag, 5. decembar 2003.

civila iz Kalimania, Rogatice, Vlasenice, Bjelimia, Foe, Ko-zarca, Semberije i drugih mjesta;

- agresor je sistematski opljakao, poruio, otetio, razorio i iz-brisao tragove na oko 1.200 objekata islamske arhitekture,meu kojima su brojne damije, mektebi, tekije, turbeta i drugesakralne graevine, meu kojima je i mnogo onih koje imajuneprocjenjivu historijsko-kulturnu, umjetniku i naunu vanost ikoje su nenadomjestive. Istovremeno, srpskocrnogorski faistiunitili su ili otetili preko 500 vjerskih objekata katolike crkvei nekoliko jevrejskih;

- agresor je sistematski opljakao, prisvojio, poruio, popaliomnotvo stambenih i poslovnih objekata. Procjenjuje se daje uniteno i oteeno izmeu 60 do 70% ukupnog broja stam-benih jedinica u Republici Bosni i Hercegovini. Razoreni su iuniteni mnogi infrastrukturni objekti u oblasti saobraaja iveza (eljeznika i putna infrastruktura, PTT saobraaj i RTV);

- agresor je opljakao, razorio i unitio mnoge industrijske ob-jekte, poljoprivredna dobra, hotele, motele i turistike centre,te bezbroj malih zanatskih i trgovakih radnji u privatnomvlasnitvu. Procjenjuje se da je uniteno i oteeno izmeu 50do 60% industrijskih objekata;

- velikosrpski zloinci unitili su oko 55% zdravstvenih objekata,ime je iz upotrebe izbaeno na hiljade bolnikih kreveta. Ubijenoje 349 ljekara i drugih zdravstvenih radnika, uglavnom na radnommjestu (samo na podruju Sarajeva 47). Uniteno je oko 400sanitetskih vozila;

- meu najteim rezultatima agresije je i razaranje i unitenjegotovo svih obrazovnih, naunih, kulturnih i sportskih obje-kata. Dovoljno je u tom pogledu spomenuti injenicu da je agresorgranatirao i zapalio Nacionalnu i univerzitetsku biblioteku u Sara-jevu (zbirku periodinih publikacija sa vie od 30.000 naslovaiz svih oblasti nauke i ljudskog ivota uope. Periodika je imalablizu pola miliona tomova, a u Vijenici je bilo i oko 850.000monografskih publikacija). Agresor je potpuno spalio Orijentalniinstitut, ukljuujui arhiv i biblioteku, unitio gotovo sve objekte

27

na kojima su odrane XIV Olimpijske igre 1984, te viestoljetnoJevrejsko groblje pretvorio u uporite sa kojeg je danonono ubijaocivile Sarajeva u opsadi;

- agresor je u gradovima koji su bili pod opsadom, posebno u Sara-jevu, onesposobio ili iz upotrebe iskljuio brojne vodoopskrbneobjekte i uskratio vodu, elektrinu energiju, gas i telefonskekomunikacije. Na taj nain agresor je namjerno podvrgavao civileivotnim uslovima koji su trebali dovesti do njihovog potpunogili djeliminog fizikog unitenja;

- srbijansko-crnogorski agresor i njegovi kolaboracionisti nisupotovali meunarodne konvencije koje se odnose na pravilaratovanja, te su protiv civila i civilnog stanovnitva koristili metodei sredstva koji su po svim meunarodnopravnim naelima, pravi-lima i standardima zabranjeni. Tako je protiv civila i civilnogstanovnitva, stambenih, privrednih i bolnikih objekata koristiorasprskavajuu i zapaljivu municiju, hemijske otrove, kasetnebombe, snajpere i dr. Iz svih je artiljerijskih orua vrio granati-ranje po gradovima, naseljima i selima sa preteno bonjakimstanovnitvom;

- agresor je sistematski izgladnjivao civilno stanovnitvo, po-sebno u Sarajevu, zatim onemoguavao njihovo lijeenje iepidemioloku zatitu, te onemoguavao UNHCR-u i drugimmeunarodnim i lokalnim humanitarnim organizacijama daisporuuju hranu i lijekove. Takoer, u okupiranim mjestimau kojima je ostao manji broj Bonjaka i Hrvata agresor ih jeotputao sa posla, izbacivao iz stanova, uz prethodno prisilnopotpisivanje da se odriu svoje cjelokupne imovine, uskraivaoim socijalnu i medicinsku zatitu i drugo;

- u agresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu agresor je posebnokoristio opsadni nain ratovanja i neselektivno i nesrazmjernokoritenje sile, to je karakteristino za Sarajevo, Gorade, epu,Srebrenicu, Biha i druga mjesta u opsadi;

- oruane snage Republike Hrvatske (Hrvatska vojska i njenikolaboracionisti i petokolonai - Hrvatsko vijee obrane - HVO,

28

koji su djelovali pod opom kontrolom Republike Hrvatske i zanjene interese, kao de facto i de iure instrument Republike Hr-vatske, koja je vrila opu kontrolu nad HVO-om, pri emu sei zloini HVO-a pripisuju Republici Hrvatskoj) u dolini Ramei Neretve, te u srednjoj Bosni, izvrile su brojne zloine nadbonjakim civilnim stanovnitvom, kao to su: masovni pokolji,ukljuujui ene i djecu, prisilno protjerivanje i raseljavanje,hapenja i zatoenja civila u koncentracionim logorima i drugimmjestima zatoenja, silovanja, napadi na gradove, te unitavanjesela, vjerskih i drugih civilnih objekata. To je, u skladu sa Tuma-novim nacionalistikim programom o formiranju zajednikehrvatske drave u njenim etnikim i povijesnim granicama,dio smiljene i sistematske politike i prakse genocida, koje suHrvatska vojska i pripadnici HVO-a organizovano inili unavedenim podrujima. Takva genocidna politika provoena jeu opinama: Stolac, apljina, Mostar, Prozor, Gornji Vakuf,Bugojno, Kiseljak, Busovaa, epe, Vitez, Vare i drugimmjestima. Najeklatantniji primjeri masovnih zloina su pokolji uAhmiima i Stupnom Dolu, gdje su mnogi civili, ukljuujuiene i djecu, ubijeni i ivi spaljeni, a kue i drugi civilni objektizapaljivim mecima, granatama i benzinom zapaljeni. Na tom jezauzetom podruju Republika Hrvatska imala ulogu okupacionesile i to zbog ope kontrole koju je imala nad HVO-om,podrke koju mu je pruala i bliskih veza koje je sa njimodravala. Zbog ope kontrole koju je Hrvatska vrilanad HVO-om, imovina bosanskih Muslimana je u trenutkunjenog razaranja bila pod kontrolom Hrvatske i nalazila sena okupiranoj teritoriji;3

- oruane formacije Fikreta Abdia, koji se stavio u slubu agre-sor, izvrile su brojne zloine protiv civilnog stanovnitva i ratnihzarobljenika, posebno pripadnika Petog korpusa Armije RepublikeBosne i Hercegovine, kao to su: ubistva, ranjavanja, maltretiranja,

29

3 ICTY, PRED PRETRESNIM VIJEEM, TUILAC PROTIV TIHOMIRABLAKIA, PRESUDA, 3. mart 2000, paragraf 149.

fizika i psihika zlostavljanja i premlaivanja, posebno u logo-rima, zatim silovanja, pljakanje i unitavanje (neselektivno gra-natiranje) stambenih i drugih civilnih objekata;

- i jedan broj Bonjaka je u toku odbrane Republike Bosne i Herce-govine od agresije i biolokog istrebljenja izvrio odreene ratnezloine nad Srbima (elebii, Kazani - Sarajevo, ) i Hrvatima(Uzdol, Grabovica ). Protiv jednog broja takvih pojedinaca sujo u toku agresije i genocida preduzete energine mjere krivi-nog gonjenja;

- Republika Bosna i Hercegovina, meunarodno priznata dravai lanica Ujedinjenih nacija, za vrijeme agresije i genocida imalaje ogromne ljudske rtve i materijalna razaranja. Ukupan brojubijenih, ranjenih, prisilno protjeranih i drugih oblika zloinaprotiv ovjenosti i meunarodnog prava u Republici Bosni iHercegovini jo uvijek nije nauno utvren. Prema dosadanjimrezultatima raznovrsnih istraivanja samo broj ubijenih kree seu rasponu od 25.000 do 328.000.4 Istraivai ICTY-a dr. EwaTabeau i dr. Jakub Bijak, temeljei svoje podatke i na rezultatimaistraivanja Instituta za istraivanje zloina protiv ovjenosti imeunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu, ocjenjujui ih kaopouzdane i vjerodostojne, a izvore relevantne, procijenili su 2005.godine broj smrti povezanih sa ratom u Bosni i Hercegovinina 102.622 lica, od ega 55.261 (54%) civila i 47.360 (46%)vojnih rtava, naglaavajui da su ti podaci jo uvijek nepot-puni.5 U njihovu analizu nisu ukljueni podaci o svim smrtima

30

4 Detaljnije o tome vidi: Smail eki, ISTRAIVANJE RTAVA GENOCIDA SAPOSEBNIM OSVRTOM NA BOSNU I HERCEGOVINU: Nauno-teorijska i meto-doloko-metodska pitanja i problemi, Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti imeunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu i Kult B, Sarajevo, 2007, str. 81-91. Studijaje 2009. objavljena i na engleskom jeziku (RESEARCH OF GENOCIDE VICTIMS,WITH A SPECIAL EMPHASIS ON BOSNIA AND HERZEGOVINA: Problems andIssues in Scientific Theory, Methods and Methodology).

5 Ewa Tabeau - Jakub Bijak, WAR-RELATED DEATHS IN THE 1992-1995ARMED CONFLICT IN BOSNIA AND HERZEGOVINA A CRITIQUE OFPREVIOUS ESTIMATES AND RECENT RESULTS, Europian Journal of Population,Springer, 2005, str. 187-215. O kritikom osvrtu na navedene procjene demografskih

31

vjetaka ICTY-a kao i kvaziistraivaa koji se bave manipulativnim istraivanjima, obroju rtava u Republici Bosni i Hercegovini, a posebno o pitanju statusa rtava (CIVIL- BORAC, a ne CIVIL - VOJNIK) vidi: S. eki, nav. dj., str. 93-188.

Detaljnije o glavnim izvjetajima demografskih vjetaka, predstavljenih (od straneTuilatva) na suenjima u ICTY-u od 2000. do 2008, vidi: RAT U BROJKAMA:DEMOGRAFSKI GUBICI NA TERITORIJI JUGOSLAVIJE OD 1991. DO 1999.(dr. Ewa Tabeau), - u daljem tekstu: RAT U BROJKAMA ... -, Helsinki odbor zaljudska prava u Srbiji, Beograd, 2009.

Demografski vjetaci ICTY-a, posebno dr. Tabeau, istraivanja Instituta za istraivanjezloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu koristili su usvojim izvjetajima za potrebe tri izuzetno znaajna procesa pred ICTY-em: protiv visokihoficira Vojske Jugoslavije, Stanislava Galia i Dragomira Miloevia, kao i protiv Slobo-dana Miloevia. Istraivanja Instituta su u procesu protiv Galia bila kljuna za utvrivanjeljudskih gubitaka tokom opsade Sarajeva od 10. septembra do 10. augusta 1994. Naime,glavni izvor u Izvjetaju demografskih vjetaka za utvrivanje ljudskih gubitaka tokomopsade Sarajeva od 10. septembra do 10. augusta 1994. su rezultati istraivanjaprethodno navedenog instituta. Dr. Tabeau i drugi vjetaci, kao i Tuilatvo i Pretresnavijea ICTY-a, potvrdili su valjanost izvora i rezultate istraivanja Instituta. Iako jevjetak (odbrane) dr. Svetlana Radovanovi osporavala glavne zakljuke IzvjetajaE. Tabeau, sluei se argumentima koji se u biti svode na krivo tumaenje i iskrivlja-vanje informacija iz Izvjetaju E. Tabeau i dovodila u pitanje pouzdanostkoritenih izvora, Pretresno vijee je smatralo da drugi dokazi u sudskom spisu,ukljuujui dokaze koje je predloila odbrana, potvruju glavne zakljuke IzvjetajaE. Tabeau, iz ega se vidi da je veliki broj civila smrtno stradao ili je ranjen u sukobuu Sarajevu (ICTY, PRETRESNO VIJEE, TUILAC PROTIV STANISLAVAGALIA, PRESUDA I MILJENJE, 5. decembra 2003, paragrafi 580-581 i 797). Takoer,Smail eki je u tom procesu, uz unakrsno ispitivanje, na kome je uestvovao na zahtjevoptube, dokazao relevantnost tih istraivanja. To isto je potvreno i u procesu protivSlobodana Miloevia, gdje je dr. Tabeau dokazala da istraivanja Instituta predstavljajupouzdan izvor podataka, a da su rezultati naunih istraivanja relevantni. Prijatelj ICTY-a,sudija Steven Kay, kao i Miloevi, nastojali su da dokau da istraivanja Instituta nisuobjektivna. Na pitanje sudije Kaya i Miloevia koliko je pouzdano istraivanje Instituta,dr. Tabeau je odgovorila da je to istraivanje bilo dovoljno pouzdano i ja definitivnomislim da je to relevantan izvor koji se moe koristiti za ovu svrhu (ICTY,Transkripti, 7. oktobar 2003 - Svjedok Ewa Tabeau).

Opirni Izvjetaj demografskih vjetaka Ewe Tabeau, Marcina Zoltkowskog i JakubaBijaka Ljudski gubici tokom opsade Sarajeva od 10. septembra 1992. do 10. augusta1994, u predmetu Gali, od 10. maja 2002, uglavnom se temelji na istraivanjimaInstituta za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava Univerzitetau Sarajevu. Podatke o ranjenim osobama za vrijeme opsade u Sarajevu posjeduju samoInstitut i bolnice: Koevo, Vojna bolnica i Ratna bolnica na Dobrinji. Navedeni vjetacisu, pored ostalog, procijenili da su podaci Instituta o ranjenim civilima mnogo potpunijiod bolnikih podataka ( RAT U BROJKAMA , str. 767-768).

povezanih sa ratom u Bosni i Hercegovini, kao ni smrtnisluajevi koji su bili rezultat tekih ivotnih uslova.6 Dr. EwaTabeau i Jan Zwierzchowski (demografski vjetaci ICTY-a) sufebruara 2010, na osnovu izvora razliite provenijencije, uklju-ujui i rezultate istraivanja Instituta za istraivanje zloina protivovjenosti i meunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu, pro-cijenili ukupan broj rtava rata u Bosni i Hercegovini - mini-malan broj smrti povezanih s ratom - na 104.732 lica: 42.106(40,2%) civila i 62.626 (59,8%) vojnih rtava.7

32

Demografski vjetaci ICTY-a dr. Tabeau i Hetland su i na osnovu istraivanja Instituta(pored baze podataka Federacije Bosne i Hercegovine, baze podataka Republike Srpske,spiska nestalih Meunarodnog komiteta crvenog krsta i pogrebnog drutva Bakije)ustanovili bazu podataka o broju smrtnih sluajeva na nivou BiH (187.260 unesaka,odnosno smrtnih sluajeva, zapisa o smrti) - Isto, str. 688, 701 i 809.

6 Isto. Kada se govori o rezultatima istraivanja demografskih vjetaka ICTY-a,neophodno je iz vie razloga, a posebno u vezi sa utvrivanjem ukupnog broja rtavagenocida drugih oblika zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava u RepubliciBosni i Hercegovini na kraju XX stoljea, obavezno imati u vidu sljedeu injenicu: njihovastatistika je kao i sve statistike konzervativna, tj. relativno niska, to je povezano saprirodom svake presude. Naime, njihovi izvjetaji (esto) pokazuju minimalan brojrtava (ili najmanje brojeve), za koje je karakteristino to je obuhvat oiglednonepotpun, to znai da su brojevi relativno mali, tj. umanjeni. Ovu injenicu demo-grafski vjetaci permanentno korektno naglaavaju u svim svojim izvjetajima, navodei dapristup minimalnih brojeva uzima u obzir jedino one podatke o smrti/ranjavanjukoji se mogu direktno vezati za ratne aktivnosti, pri emu su indirektni smrtnisluajevi (glad, loa higijena, fiziki i psihiki premor, iscrpljenost, unitena boravitai drugo) iskljueni iz minimalnih brojeva, a to je u suprotnosti sa Konvencijom ospreavanju i kanjavanju zloina genocida. Stoga oni navode da njihove izvjetaje netreba uzimati kao krajnji izvor ratne statistike, ve oni slue u posebne svrhe ICTYpredmete i treba ih koristiti samo u kontekstu tih predmeta, str. 15, 35, 571-575 i 694-695.Naalost, mnogi kvaziistraivai, a posebno ideolozi, uesnici i izvrioci genocida, kaoi oni koji umanjuju, relativiziraju i negiraju genocid u Bosni i Hercegovini, ovepodatke koriste kao potpune, objektivne i konane. Podatke demografskih vjetaka ICTY-aje s navedenim ciljem koristio, primjera radi, Pravni tim Savezne republike Jugoslavije(Srbija i Crna Gora) u procesu Bosna i Hercegovina protiv SRJ (SCG) pred Meunarodnimsudom pravde u Hagu ( RAT U BROJKAMA ...,).

7 ICTY, Ewa Tabeau - Jan Zwierzchowski, THE 1992-95 WAR IN BOSNIAAND HERZEGOVINA: CENSUS-BASED MULTIPLE SYSTEM ESTIMATIONOF CASUALTIES UNDERCOUNT, 1 February 2010, http://www.icty.org/x/file/About/OTP/War Demographics/en/bih casualty undercount conf paper 100201. pdf. Ukupanbroj rtava Bonjaka (po navedenim istraivaima Muslimana) iznosi 68.001, od

Pored masovnih i pojedinanih ubistava, izvreni su i drugi brojnioblici zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava, od kojih ovomprilikom navodimo:

- stotine hiljada ranjenih, od ega nekoliko desetina hiljada djece;- vie stotina hiljada zatoenih u preko 650 koncentracionih

logora i drugih mjesta zatoenja;

- nekoliko hiljada silovanih i seksualno zlostavljanih ena, djecepa i mukaraca;

- iz svojih domova je, u panici, strahu i haosu, protjerano sa svojihstanita oko 2.200.000 osoba (1.170.000 su izbjeglice i oko1.030.000 raseljena lica), to ini vie od jedne polovine ukupnogstanovnitva Republike Bosne i Hercegovine po Popisu od marta1991;

33

ega civila 25.619 (19.715 mukaraca i 5.894 ene) i 42.492 vojne rtve (42.162mukarca i 330 ena); Srba 22.779, od ega civila 7.480 (6.299 mukaraca i 1.181ena) i 15.298 vojnih rtava (15.225 mukaraca i 73 ene); Hrvata 8.858, od egacivila 1.675 (1.230 mukaraca i 445 ena) i 7.182 vojne rtve (7.084 mukarca i 98ena) i Ostalih 4.995 (1.935 mukaraca i 453 ene) i 3.058 vojnih rtava (3.014mukaraca i 546 ena) - Isto.

U periodu od pet godina (od 2005. do 2010), prema navedenim rezultatima istrai-vanja, povean je broj smrti povezanih s ratom za 5.110 lica, pri emu je smanjenbroj civila (za 13.155), a povean broj vojnih rtava (za 15.266). Poveanjem brojasmrti povezanih s ratom za 5.110 lica radikalno je promijenjen status lica u strukturismrti povezanih s ratom na tetu civila, a u korist vojnih rtava. Naime, u pitanjuje apsurd - od nemogueg je napravljeno mogue, to upuuje na tendenciju i pristrasnosts namjerom i odreenim ciljem. Oigledno je u pitanju utvrivanje i konstatovanjekaraktera oruanog sukoba i prirode zloina u Republici Bosni i Hercegovini na krajuXX stoljea.

Integrisana BH baza podataka ICTY-a od 2010. sadri 181.477 zapisa smrti(smrtnih sluajeva), ime je, u poreenju sa rezultatima iz 2005, broj smrtnih slua-jeva manji za 5.783 (Isto).

Obermeyer, Mrray i Gakidon su 2008, takoer, dali procjenu rtava rata u BiH,do koje su doli istraivanjem u kome je primijenjena anketa, kao istraivaka tehnika.Oni su, na osnovu omjera smrtnih sluajeva vezanih za rat i koritenjem procjenaUjedinjenih nacija ukupnih brojeva smrtnih sluajeva do 2002, procijenili da ukupanbroj (neposredno uzrokovanih) smrtnih sluajeva tokom rata u BiH od 1992. do 1995.iznosi 176.000 (Ziad Obermeyer - Christopher J. L. Mrray - Emmanuela Gakidon,FIFTY YEARS OF VIOLENT WAR DEATHS FROM VIETNAM TO BOSNIA:ANALYSIS OF DATA FROM THE WORLD HEALTH SURVEY PROGRAMME,British Medical Journel, www.bmj.com/content/336/7659/1482.pdf%2.Bhtml; E. Tabeau- Jan Zwierzchowski, nav. dj., str. 18-21).

- 1.370.000 lica je sa tekim psihikim povredama;

- velikosrpski agresor je u gradovima pod opsadom i sigurnimzonama Ujedinjenih nacija, kao i mnogim naseljima u blizinifronta, nametnuo takve uslove ivota koji su imali za ciljpotpuno ili djelimino unitenje ciljne grupe;

- enormno je porastao mortalitet stanovnitva, vie hiljada (lica),zbog tekih uslova agresije i genocida;

- bitno i znaajno smanjen je prirodni prirataj stanovnitva, viehiljada (lica), zbog tekih uslova agresije i genocida;

- nekoliko stotina hiljada prisilno protjeranih lica se jo uvijeknije vratilo u zemlju.

Sistematski obrazac u nasilnom preuzimanju vlasti, poinjeni zlo-ini; razmjere i obrazac napada, njihov intenzitet; veliki broj ubijenihBonjaka, protjerivanje, prisilno premjetanje, deportacija i okrutnopostupanje prema njima u koncentracionim logorima i drugim mjestimazatoenja, te ciljni napadi na osobe kljune za njihov opstanak kao grupe(istaknute intelektualne, politike i duhovne linosti, te imune Bonjake)nedvosmisleni su dokazi o namjeri (mens rea) i izvrenom genocidu(actus reus) nad Bonjacima, nacionalnom, etnikom i vjerskom grupomkao takvom. Naalost, bosanskohercegovaki muslimani su na kraju XXstoljea djelimino istrijebljeni. U mnogim mjestima, gdje su stoljeimaivjeli, danas ih vie nema ili su tamo, naalost, simbolino prisutni,egzistirajui i vegetirajui kao bioloka bia, koja ne predstavljaju nikakavni drutveni niti politiki faktor te su oni faktiki samo statistiki broj.

Agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocid nad Bo-njacima i nakon 1995. proizveli su mnogobrojne, sloene i dugotrajneposljedice, koje e, naalost, dugorono egzistirati, a to e bitno utjecatina politiki, drutveni, ekonomski, socijalni, kulturni i demografski razvojBosne i Hercegovine. Sadraj, intenzitet i obim navedenih posljedicaposebno je vezan i izraen za rtve genocida.

Eklatantne pojave i manifestovane posljedice agresije i genocidasu, pored ostalog, sljedee:

34

- genocid nad Bonjacima se i dalje uporno prikriva, minimizira,relativizira, osporava, porie i negira, ukljuujui i presude meu-narodnih (ICTY i ICJ) i nacionalnih (Savezna Republika Njemakai Bosna i Hercegovina) krivinih sudova, kao i rezultate istrai-vanja Komisije za istraivanje dogaaja u i oko Srebrenice od10. do 19. jula 1995. Vlade Republike Srpske i Radne grupe zaprovoenje zakljuaka iz konanog Izvjetaja Komisije za istrai-vanje dogaaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995;

- permanentno i kontinuirano se izjednaavaju rtve genocida injihovi izvrioci (zloinci), to je nedopustivo (sve vie se govorisamo o ratnim zloinima na svim stranama, ime se genocidi drugi oblici zloina protiv ovjenosti i meunarodnog pravareduciraju samo na ratne zloine, to najblae reeno dubokovrijea istraivae ovih zloina, a pogotovo rtve genocida) i nasasvim pogrean nain se unaprijed, bez ikakvog istraivanja,daju kvalifikacije o tako znaajnom pitanju, kao to je karakterzloina, a to ne odgovara injeninom stanju i u suprotnosti jesa relevantnom dokumentacijom;

- svjedoci smo, naalost, sve prisutnije pojave manipulisanja rtvamagenocida u Bosni i Hercegovini na kraju XX stoljea, posebnobrojem i statusom rtava (umjesto civil i borac, koriste se pojmovicivil i vojnik), pri emu se naroito aktivno angauju kvazi-istraivai. Nosioci manipulacija su razliiti i raznovrsni, kakopojedinci tako i grupe, razna udruenja, ustanove i drugi iji suinteresi i ciljevi vrlo razliiti i teko ih je artikulisati, otkriti, identi-fikovati, utvrditi i konstatovati na jedinstven nain. Mi ih identi-fikujemo kao nedobronamjerne, tendenciozne i kontraproduktivnesa moguim i veoma tekim, dugorono tetnim implikacijama poBosnu i Hercegovinu kao dravu i sve njene graane, bez obzirana nacionalnu, vjersku ili politiku pripadnost. Osnov za ovu kvali-fikaciju proizlazi iz injenice da se tzv. istraivanja ne organizujui ne realizuju na naunoj osnovi i nauno utvrenoj proceduri,kojom se propisuje odvijanje procesa, od istraivake ideje dokonstituisanja rezultata naunog istraivanja i njihove eventualneprimjene u naunoj i drutvenoj praksi. Opepoznato je da postojisamo jedna istina, a da je cilj nauke nauna istina do koje se upravodolazi primjenom naunih metoda;

35

- krivino gonjenje i procesuiranje genocida i drugih oblika zloinaprotiv ovjenosti i meunarodnog prava pred sudovima u Bosnii Hercegovini se, najblae reeno, kontinuirano opstruira, pri emusu na sceni snage koje, umjesto teine zloina, karaktera, statusai broja rtava, predmete biraju po nacionalnoj pripadnosti rtava,radi izjednaavanja i izbalansiranja zloina meu trima narodima(Bonjaci, Srbi i Hrvati) i proglaavanja rtve genocida zloincemi da, pored ostalog, kroz krivinu proceduru izmijene karakteroruanog sukoba i prirodu zloina u Bosni i Hercegovini, kako bimeunarodni oruani sukob, odnosno agresiju, preimenovali u gra-anski rat, a zloin genocida u etniko ienje i/ili ratni zloin;

- planeri, naredbodavci, uesnici, pomagai, sauesnici i izvriocigenocida su u velikosrpskoj ideologiji, politici i praksi najveiheroji u srpskom narodu (u nauci, kulturi, umjetnosti, obrazovanju),koji i danas nekanjeno ive i rade, uivajui, naalost, u rezul-tatima genocida i ismijavajui rtve tog zloina;

- srpski narod i njegova politika i nauna elita nisu se distanciraliod izvrenog genocida, a kamoli da se rtvama izvine i (za)traeoprost i prue ruku pomirenja. Umjesto toga, oni u kontinuitetunegiraju genocid i odgovornost za zloine prebacuju na rtvugenocida, te izmiljaju i falsifikuju historijske injenice, kao toje, pored ostalog, i teza da su legalni organi vlasti RepublikeBosne i Hercegovine protjerali Srbe sa podruja Sarajeva, uklju-ujui i vie od 650 univerzitetskih profesora i asistenata;

- entitet Republika Srpska je genocidna tvorevina srpskog faizma,odnosno drave Savezne republike Jugoslavije /Srbije i Crne Gore(Republika Srpska je naslijee genocida - ona je nacionalsocija-listika/nacistika genocidna tvorevina), nastala na tekim kre-njima meunarodnog humanitarnog prava, obiljeena i natopljena,uglavnom, bonjakom krvlju, te omeena i prekrivena brojnimmasovnim grobnicama i koncentracionim logorima, u kojoj legalnodjeluju faistike organizacije. Politiko rukovodstvo i druge struk-ture Republike Srpske, u skladu sa velikosrpskom genocidnomideologijom, politikom i praksom, falsifikuju historijske injenicei negiraju genocid nad Bonjacima, te na sve mogue naineopstruiraju jaanje drave Bosne i Hercegovine i konstantno

36

sprovode politiku secesije, unitavanja i unitenja drave Bosnei Hercegovine;

- Dejtonski sporazum je legalizovao srpsku faistiku ideologiju,politiku i praksu, genocidnog karaktera. On je, pored ostalog, pro-mijenio i ime meunarodno priznate drave (Republika Bosnai Hercegovina), iskljuivi iz njenog naziva rije Republika,dodjeljujui ga zloincima kao nagradu za izvreni genocid. Izstruktura entiteta Republike Srpske nisu odstranjene snage kojesu uestvovale u agresiji i genocidu, ukljuujui i u genocidu nadBonjacima u i oko sigurne zone Ujedinjenih nacija Srebrenice,jula 1995, to potvruju rezultati istraivanja Vlade RepublikeSrpske, kao to je to bio sluaj sa izvrenom denacifikacijom uNjemakoj nakon Drugog svjetskog rata, pa su one ostale politikiaktivne i danas otvoreno unitavaju dravu Bosnu i Hercegovinu.

Ovo su samo osnovne injenice, duboko urezane u svijest svihpreivjelih rtava genocida i drugih oblika zloina protiv ovjenostii meunarodnog prava i utkane u aktuelnu surovu drutvenu stvarnost,na kojoj se po svaku cijenu u raznim oblicima nastoje odrati (ivim ilegalnim) velikodravni projekti faistikog i genocidnog karaktera, koji,pored ostalog, impliciraju trajnu nestabilnost u Bosni i Hercegovini,osporavaju politiko-pravni i dravni kontinuitet, suverenitet i nezavisnostBosne i Hercegovine, negirajui mogunost odranja, razvoja i unapre-enja kvaliteta zajednikog ivota, ime se, pored ostalog, najozbiljnijedovode u pitanje univerzalne ljudske vrijednosti, slobode i prava, civili-zacijske i kulturne tekovine.

*

* *

Pitanje istine osnovno je i krucijalno pitanje nauke i naunih istra-ivanja, kojim su se bavili i kojim se bave velikani ljudske misli od naj-starijih vremena do danas. Do naune istine, odnosno do nauno istinitog

37

saznanja, dolazi se primjenom naunih metoda, metoda naunog saznanjai naunog istraivanja u procesu naunih istraivanja.

Osnovni predmet ovog naunog istraivanja je genocid, naj-sloenija drutvena pojava koja je predmet istraivanja mnogobrojnih iraznovrsnih nauka i naunih disciplina. Najsavremenija nauna disciplinakoja se najneposrednije bavi genocidom kao drutvenom pojavom jenauka o genocidu.8

Genocid kao predmet istraivanja u okviru navedene nauke i drugihnauka i naunih disciplina vremenski je i prostorno odreen, u periodu1992-1995, na cjelovitom prostoru Bosne i Hercegovine.

Poto se radi o empirijskoj drutvenoj pojavi, za njeno istraivanjesprovedena je procedura konceptualizacije istraivanja i izrada modelatipskog projekta naunog istraivanja, na osnovu koga je organizovanarealizacija naunog empirijskog istraivanja, koje ima obiljeje paneli longitudinalnog istraivanja, po odreenim - definisanim podrujima- regijama, opinama.9

U realizaciji predmetnog istraivanja, koje ima obiljeje funda-mentalnog i dugoronog istraivanja, uestvuju brojni istraivaki timovii istraivai, shodno utvrenim zahtjevima naune metodologije istrai-vanja. Pribavljeni podaci podvrgnuti su sreivanju, obradi i analizi, nabazi kojih je izvreno zakljuivanje (provjera i potvrda naunih hipotezau projektu istraivanja), u ijoj je osnovi indukcija (stalna tendencija kapotpunoj indukciji) i generalizacija. Rezultati istraivanja publikuju seu formi posebnih studija o rezultatima naunog istraivanja genocidau odreenom vremenu i na odreenom prostoru.

38

8 Smail eki, RELEVANCE OF SCIENTIFIC RESEARCH OF GENOCIDE- CONTRIBUTION TO THE DEVELOPMENT OF SCIENCE OF GENOCIDE,Monthly - Textbook, University of Hamilton, Hamilton, mart 2011. Rad je objavljen i uCultural Mosaic (Science - Researches Magazine), Articles in Science, br. 55, Hamilton,april 2011. Navedeni rad (ZNAAJ NAUNIH ISTRAIVANJA GENOCIDA - DOP-RINOS RAZVOJU NAUKE O GENOCIDU -) objavljen je i na bosanskom jeziku u:ZNAKOVI VREMENA, Naunoistraivaki institut Ibn Sina, Vol. 14, broj 51, Sarajevo,2011, str. 128-140.

9 Smail eki - Devad Termiz, RTVE ZLOINA U SARAJEVU 1992-1996:NAUNOISTRAIVAKI PROJEKT, Institut za istraivanje zloina protiv ovjenostii meunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu i Kult B, Sarajevo, 2007.

U naunom istraivanju koriteni su empirijski i teorijski (nauni)izvori saznanja, to ukazuje na osnovne vrste izvora podataka, koji suobezbijedili prikupljanje reprezentativnih saznanja o istraivanoj pojavi(predmetu istraivanja). Rezultati naunog istraivanja zasnovani su ina podacima iz izvora razliite provenijencije.

Prema dosadanjim rezultatima istraivanja utvreno je da je i napodruju u i oko sigurne zone Ujedinjenih nacija Srebrenice, jula 1995,nad Bonjacima Bosne i Hercegovine izvren zloin genocida, to supotvrdili i meunarodni i nacionalni sudovi,10 ali (to je za nas posebnovano) i rezultati istraivanja Vlade Republike Srpske (Komisija zaistraivanje dogaaja u i oko Srebrenice od 10. do 11. jula 1995. i isto-imena Radna grupa), o emu se govori u prvom dijelu knjige. Rezultatirealizovanih naunih istraivanja i istraivanja koja su u toku potvrujuda je zloin genocida nad Bonjacima u Republici Bosni i Hercegovinina kraju XX stoljea izvren u svim okupiranim mjestima i gradovimau opsadi (bez obzira koji je agresor u pitanju).

U ovom naunom djelu opredijelili smo se da saopimo naunuistinu zasnovanu na rezultatima preteno empirijskog naunog istra-ivanja genocida na dijelu teritorije Republike Bosne i Hercegovine -u i oko sigurne zone Ujedinjenih nacija Srebrenice, jula 1995. Izvrenigenocid na tom prostoru nesumnjivo predstavlja najeklatantniji primjerizvrenog genocida u Republici Bosni i Hercegovini, iji prostor je, zarazliku od Prijedora, Sanskog Mosta, Kljua, Nevesinja, Gacka, Foe,Gorada, ajnia, Viegrada, Rogatice, Vlasenice, Bratunca, Zvornika,Bijeljine, Brkog i drugih okupiranih mjesta i gradova u opsadi, gdjeje, takoer, izvren zloin genocida, imenovan i oznaen teritorijomUjedinjenih nacija (sigurna zona Ujedinjenih nacija), to je posebnoi dodatno obavezivalo njegovu zatitu, odbranu teritorije i zatitucivila i civilnog stanovnitva na toj teritoriji. Naalost, i jula 1995.genocid nad Bonjacima Republike Bosne i Hercegovine (iz)vren je

39

10 Postoji razlika izmeu naunih i strunih saznanja do kojih se dolazi naunimi strunim istraivanjima. Ovom prilikom neemo ulaziti u razmatranje ovog pitanja,ve emo panju korisnicima ovog teksta usmjeriti prvenstveno i iskljuivo na naunasaznanja do kojih se dolazi naunim istraivanjem u kome se primjenjuju metode naunogsaznanja i naunog istraivanja, ukljuujui i metode prikupljanja podataka.

u i oko sigurne zone Ujedinjenih nacija Srebrenice, odnosno na prostoru14 (etrnaest) opina istone Bosne.

Istovremeno sa naunim istraivanjima odvijaju se brojne politikeaktivnosti i akcije, u kojima uestvuju kvaziistraivai, koji se bavekvaziistraivanjima, iji je osnovni cilj politika manipulacija domaei meunarodne javnosti usmjerena na falsifikovanje istine o genocidu,odnosno dokazivanje neistine, pri emu je osnovni i strateki cilj negiranjegenocida.11 Najeklatantniji primjer u tom smislu je djelo autora Dobriceosia pod nazivom BOSANSKI RAT, koje je izloeno naunojkritikoj analizi i naunom prouavanju, iji e rezultati biti saopeni udrugom dijelu ove knjige.

Genocid i istina o genocidu u Republici Bosni i Hercegovini nadBonjacima, nacionalne, etnike i vjerske grupe kao takve, ine osnovubitnog sadraja naslova koji glasi GENOCID I ISTINA O GENOCIDUU BOSNI I HERCEGOVINI. Dosadanji rezultati naunih istraivanjaInstituta za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnog pravaUniverziteta u Sarajevu i autora potvruju da je genocid izvren u svimokupiranim mjestima i gradovima u opsadi na teritoriji Republike Bosnei Hercegovine u periodu 1992-1995, pri emu je izvreni zloin genocidau i oko sigurne zone Ujedinjenih nacija Srebrenice, jula 1995, odnosnoistone Bosne, tipian i reprezentativno ilustrativan primjer izvrenoggenocida u Republici Bosni i Hercegovini na kraju XX stoljea. Osnovnicilj autora je da saopi naunu istinu o genocidu.

U ovom naunom djelu nismo se bavili definicijama pojmova: zloingenocida, zloini protiv ovjenosti, ratni zloini, zloini protiv mira(agresija), niti drugim pitanjima meunarodnog krivinog i meu-narodnog humanitarnog prava, kao ni pitanjima historije holokausta igenocida, to je obino u osnovi sadraja djela udbenikog karaktera.Naime, u ovom radu saopena su nauna saznanja do kojih se dolopreteno empirijskim istraivanjem genocida u Republici Bosni i Herce-govini, a posebno u i oko sigurne zone Ujedinjenih nacija Srebrenice, jula1995, koja imaju bitna svojstva naunog saznanja i to nauno saznanje

40

11 O tezi negiranja genocida kao realiteta drutvene prakse vidi: Smail eki, NEGI-RANJE GENOCIDA U BOSNI, Korak, br. 23, Sarajevo, 2011, str. 34-40.

je u u osnovi naune istine o genocidu. Prema tome, u pitanju je, a to seiz sistematizacije strukture sadraja predmetnog djela moe i vidjeti naunoistraivaka studija.

U korelaciji sa genocidom i istinom o genocidu u Republici Bosnii Hercegovini je i negiranje genocida, to je, naalost, svojstveno svimdosadanjim zloinima genocida, ukljuujui i holokaust, da se kao pandanpojmu istine suprotstavlja pojam negiranja, a to je prisutno i kada jerije o genocidu i istini o genocidu u Republici Bosni i Hercegovini nakraju XX stoljea. Jedan od tipinih predstavnika srpske naciona-listike ideologije, politike i prakse je Dobrica osi, koji svojimdjelom BOSANSKI RAT negira genocid i istinu o genocidu u RepubliciBosni i Hercegovini. Stoga je predmetno djelo podvrgnuto analizi ikritikom prouavanju, kada je rije o negiranju genocida i istine o geno-cidu, zbog ega je drugi dio ove naune studije iskazan pod naslovomNEGIRANJE GENOCIDA, zasnovan na rezultatima naune obradegenocida i istine o genocidu u Republici Bosni i Hercegovini.

Znaajan dio knjige su i PRILOZI, autentini dokumenti srpskihsnaga (vojnih i policijskih) o planiranju, pripremanju, organizovanju iizvrenju zloina genocida, kao i dio rezultata istraivanja Vlade Re-publike Srpske - Komisije za istraivanje dogaaja u i oko Srebreniceod 10. do 19. jula 1995.

Zakljuna razmatranja predstavljaju sadrajno-logiku sintezuo bitnim segmentima predmeta istraivanja, iskazanom u formi bitnihstavova o predmetu istraivanja do kojih se dolo provjerom hipotezau projektu naunog istraivanja.

41

I . ISTINA O GENOCIDU

GENOCID NAD BONJACIMA BOSNE I HERCEGOVINEU I OKO SIGURNE ZONE UJEDINJENIH NACIJA

SREBRENICE, JULA 1995.

Za vrijeme agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu (1991-1995)na okupiranim podrujima i gradovima u opsadi izvreni su, pored zloinaprotiv mira i sigurnosti ovjeanstva, brojni zloini nad civilima i civilnimstanovnitvom, te civilnim objektima, kao to su: organizovano ubijanje,ustvari najee masovno i pojedinano masakriranje mukaraca, ena,djece i staraca, uglavnom Bonjaka; hapenje, deportovanje i zatoenjeu koncentracione logore, zatvore i druga mjesta zatoenja; masakriranje,ubijanje i spaljivanje u koncentracionim logorima i drugim mjestima(posebno u Omarskoj, Keratermu, Trnopolju, Manjai, Kotor-Varoi,Brkom, Viegradu i Foi); zastraivanje, premlaivanje, muenje, pro-ganjanje i izgladnjivanje civila u logorima i zatvorima, od ega su mnogiBonjaci svakodnevno umirali; ubijanje ljekara i medicinskih radnika tevjerskih slubenika; sistematsko i masovno silovanje i seksualno zlo-stavljanje ena (ak i starica), djevojaka, pa i djevojica u logorima, zatvo-rima, hotelima, garaama, privatnim kuama i drugim mjestima; tjeranjena prisilan rad, zatim na kopanje rovova na prvoj liniji; uzimanje i ubijanjetalaca; nasilno pokrtavanje Bonjaka; prisilno protjerivanje i raseljavanjeBonjaka s vjekovnih stanita (stravine razmjere tih zloina svjedoe opretvaranju okupiranih podruja u jednonacionalne, u etniki iste srpskei/ili hrvatske teritorije); surovo postupanje s ranjenicima, bolesnicima i rat-nim zarobljenicima; napadi na zdravstvene ustanove, te povreivanje iubijanje ranjenika; napadi na humanitarne konvoje, opstruiranje humani-tarne pomoi i napadi na osoblje humanitarnih organizacija; neselektivnoi nesrazmjerno koritenje sile i opsade; neovjeno postupanje, podrazu-mijevajui i nanoenje velikih patnji i tekih povreda tjelesnog i mentalnogintegriteta; bespravno otputanje s posla; namjerno razaranje i unitavanjegradova, naselja i sela; stalno granatiranje civila i snajpersko djelovanjepo bosanskohercegovakim gradovima i naseljima u opsadi; prisilnorazdvajanje porodica, odnosno mukaraca od ena i djece; koritenje civilakao ivog tita; nanoenje tekih ozljeda i zlostavljanje civila; namjernoizgladnjivanje, uskraivanje vode, elektrine energije, gasa, ogrjeva, tele-

45

fonskih komunikacija i gradskog saobraaja; upotreba zabranjenih (pomeunarodnim konvencijama) metoda i sredstava ratovanja; pustoenjeljudskih ognjita neopravdano vojnim potrebama; plansko i selektivnopljakanje, razaranje i unitavanje stambenih, obrazovnih, naunih, medi-cinskih, vjerskih i privrednih objekata; unitavanje i zatiranje kulturno-historijskih i vjerskih spomenika, te kompletne infrastrukture Bosne iHercegovine (saobraajnice, PTT instalacije, radio i TV predajnici, elek-trini dalekovodi, vodovodi i rezervoari za vodu, zdravstvene ustanovei dr.), kao i prirodnih resursa (ume, vodotokovi, rudnici i sl.).

O zloinu genocida nad Bonjacima u Republici Bosni i Hercegovinina kraju XX stoljea, o tom masakru nad nedunim, nenaoruanim i ne-monim rtvama koje je Zapad prepustio srpskom agresoru i njegovimkolaboracionistima i petokolonaima da ih istrijebe, posebno u dolinamarijeka Drine, Neretve, Sane, Une, Lave, te Bosanske posavine, a naroitoo genocidu u i oko sigurne zone Ujedinjenih nacija Srebrenice, jula 1995,kao i drugim oblicima zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava,pored brojnih relevantnih, dostupnih i pouzdanih dokumenata, podataka,informacija, saznanja, izjava i drugih dokaza, evidentni su i objektivniindikatori - masovna i pojedinana ubistva i masovne grobnice.

1. Podrinje u (veliko)srpskoj ideologiji, politici i praksi

Podrinje u cjelini (Bijeljina, Zvornik, Bratunac, Srebrenica, Vla-senica, Rogatica, Viegrad, Rudo, Gorade, ajnie i Foa), s apsolutnomveinom bonjakog stanovnitva,1 podruje je od ogromne stratekevanosti za velikosrpsku ideologiju, politiku i praksu osvajakog i geno-cidnog karaktera.

Jedan od najprioritetnijih stratekih ciljeva teritorijalnog irenjasrpskog ivotnog prostora i jedno od najkoncentrisanijih poprita razno-vrsnih zloina, ukljuujui i genocid, bilo je Podrinje. Kao takvo ono

46

1 NACIONALNI SASTAV STANOVNITVA, Rezultati za Republiku po opti-nama i naseljenim mjestima 1991, Statistiki bilten, br. 234, Dravni zavod za statistikuRepublike Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1993.

je aktuelno od poetka XIX stoljea,2 posebno od tridesetih godina3 i

47

2 Bosna je od samog poetka (Prve) srbijanske pobune (1804-1813) bila predmetposebnog interesovanja u ratnim planovima srbijanskih pobunjenika. Rukovodstvo pobuneje, na elu s Karaorem Petroviem, od 1806. posebnu panju pridavalo ofanzivi premaBosni, sa ciljem da je zauzmu ( , dok nevernu i dumansku Bosnu ne porazimo - Novica B. Rakoevi, RATNI PLANOVI SRBIJE PROTIV TURSKE ODVODA KARAORA DO KRALJA PETRA, tamparija Davidovi Pavloviai druga, Beograd, 1933, str. 36).

Pobunjenici su 1807. istakli politiki cilj rata: osloboenje i ujedinjenje svih Srba(Vasa ubrilovi, PRVI SRPSKI USTANAK, Odabrani istorijski radovi, Narodna knjiga,Beograd, 1983, str. 13), ime su otvoreno iskazane pretenzije prema Bosni. Nakon zauzi-manja Beograda (u januaru) i predaje apca (u februaru 1807), bez otpora su zauzeli ibosanske nahije Jadar i Raevinu (Galib ljivo, BOSNA I HERCEGOVINA 1788-1812,Institut za istoriju u Banjaluci, 1992, str. 276; Miroslav Despot, STRANA SUVREMENATAMPA O PRVOM SRPSKOM USTANKU, Istorijski glasnik, Beograd, 1954, str.230; Konstantin N. Nenadovi, IVOT I DELA VELIKOG ORA PETROVIAKARAORA, Be, 1883, str. 247).

U ljeto 1809. dolo je do najozbiljnijeg pokuaja ostvarenja navedenih osvajakihpretenzija, pri emu su pobunjenici, pored ostalog, ovladali Viegradom i Srebrenicom,te napravili vrst mostobran na lijevoj obali Drine (K. N. Nenadovi, nav. dj., str. 204-205).Te godine pobunjenici su zauzeli i Novu Varo, Sjenicu i Novi Pazar, gdje su izvrilimasovne pokolje nad muslimanima - Bonjacima (K. N. Nenadovi, nav. dj., str. 204-208;N. B. Rakoevi, nav. dj., str. 205-207).

Karaore je 1810, u cilju da Bosnu osvoji i da u savezu sa Crnogorcima nanovo vaskrsne staru Srbsku Dravu i narodnost ujedini (K. N. Nenadovi, nav. dj.,str. 247), uspjeno vodio ratna dejstva u Podrinju (Isto, str. 244 i 247; G. ljivo, nav. dj.,str. 393). U toku 1811. srbijanski pobunjenici su branili osvojene pozicije na Drini, priemu su u septembru i oktobru voene borbe na desnoj obali Drine (K. N. Nenadovi,nav. dj., str. 261).

Svi pokuaji realizacije srpskih osvajakih planova prema Bosni za vrijeme Prvesrbijanske pobune (u Smederevskom sandaku), osim kratkotrajnih zaposjedanja dijelovabosanske teritorije, nisu imali nikakvih znaajnijih uspjeha.

U osnovi ideologije, politike i prakse srbijanskih pobunjenika, od poetka XIXstoljea, hajduki je element, iji je sastavni dio istrebljivanje muslimana: masovni ipojedinani zloini - ubijanja (muslimanskog stanovnitva), uasne pljake i razaranjacivilnih (stambenih, obrazovnih, historijskih, vjerskih) i drugih objekata.

Od 1804. u Srbiji se, prema poznatom srpskom historiaru i politiaru StojanuNovakoviu, vri generalno trebljenje Turaka iz naroda. Pod terminom Turci pod-razumijevali su se, uglavnom, Bonjaci-muslimani, tj. autohtono stanovnitvo, i drugigraani islamske vjere, za koje je srbijanska propaganda tvrdila da su Turci i da trebada idu u Tursku (Smail eki, HISTORIJA GENOCIDA NAD BONJACIMA, Muzejgenocida, Sarajevo, 1997, str. 14).

48

U toku pobune (1804-1813) Srbi su ubijali, klali, pljakali, prisilno prevodili upravoslavlje i protjerivali Bonjake i druge muslimane, palili njihove damije i drugevjerske objekte, te gradove i druga naselja. U obraunu s Bonjacima, oni su divlji,surovi, seku glave, ubijaju tursku neja. Karaorev vojvoda Pljaki pali vetice,gotovo kao iskonski mitski ovek. Prota Mateja, poput svojih predaka, smatra daBogu treba sluiti prinosei mu na dar kao rtvu, tuu krv. Ljudi ustanikog JakovaNenadovia kolju urijinog momka noem, kao rtveno jagnje. Karaorev momakPetar Joki svedoi da su ustanici, slino Indijancima, skidali skalpove sa glavaubijenih neprijatelja. Srbijanski pobunjenici ubijaju, kolju, skidaju skalpove, paleturske bogomolje i gradove, stavljaju neja pod no /podvukao S. ./. Mnoge muslimaneu Beogradu i drugim gradovima Srbi mukinje nemalo sve isjekoe, poee bilerasporivati tekih ena trbuhe i vaditi djecu, te kad bi vidjeli da je koje dijete mukoi njega bi ubili, a od enskinja ta su radili i kako su sa njima postupali, to mi nemoe jezik govoriti niti pero pisati (Isto).

Prilikom zauzimanja Sjenice, Novog Pazara i Petera Karaore Petrovi je 1809.izvrio pokolj sjenikog stanovnitva i spalio Novi Pazar (Isto).

Srbijanski pobunjenici su posebnu ostraenost i barbarsku surovost ispoljavaliprema civilima, muslimanima (Prota Matija Nenadovi, MEMOARI, Matica Srpska,Srpska knjievna zadruga, Beograd - Novi Sad, 1969, str. 173 i 166).

Milo Obrenovi je uporno zahtijevao da se istrijebe svi muslimani koji ivena podruju koje se trai da se prikljui Srbiji - rije je o est bosanskih nahija. Natom su podruju (tridesetih godina XIX stoljea) uinjena beskrajna nasilja i zloininad civilima muslimanima, pod parolom Za krst asni i slobodu slavnu (AhmedAlii, POKRET ZA AUTONOMIJU BOSNE OD 1831.-1832. GODINE, Orijentalniinstitut, Sarajevo, 1996, str. 19, 21-22 i 187).

Politika trebljenja Bonjaka u Srbiji nastavljena je i tokom i poslije druge srbi-janske pobune. I nakon stjecanja statusa vazalne autonomne kneevine u okviru Osmanskogcarstva (Hatierifom iz 1830), u Srbiji su izvreni masovni zloini nad muslimanskimstanovnitvom. U periodu 1830-1867, a posebno 1862-1867, u Srbiji su pobijeni i protjeranisvi Bonjaci i drugi muslimani iz Beograda, Uica, apca, Smedereva, Kladova, Loznice,Valjeva, Poege, aka, Sokola i drugih mjesta, oduzeta im je imovina (milion hektaraobradive zemlje, oko 100.000 graevinskih objekata i oko 300.000 grla stoke) i unitenonjihovo cjelokupno kulturno naslijee (oko 600 vjerskih objekata). Protjerani Bonjaci izSrbije su se, uglavnom, naselili u Bosni, gdje su za njih osmanske vlasti podigle na Savidva potpuno nova naselja, nazvana po sultan Abdul Azizu, Gornja Azizija (Bosanski amac)i Donja Azizija (Oraje) - S. eki, nav. dj., str. 14; Safet Bandovi, ISELJAVANJEBONJAKA U TURSKU, Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meu-narodnog prava Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2006, str. 12-16.

3 Milo Obrenovi (srpski knez) imao je teritorijalne aspiracije prema Bosni, traeigranicu na Drini - samo ono to je priroda ograniila tj. rijekom Drinom - teri-toriju s desne strane Drine i s desne strane Lima (A. Alii, nav. dj., str. 21-22 i 195-200).

meunarodnog priznanja Srbije na Berlinskom kongresu 1878, a zasnivalose na Garaaninovoj koncepciji u Naertaniju (iz 1844) da Srbija nesme ostati mala i da se mora rasprostraniti.4 Jovan Cviji je bio neza-

49

Mirom u Bukuretu 1812, izmeu Rusije i Osmanskog carstva, sultan se, poredostalog, obavezao da e ustupiti Srbiji est bosanskih nahija (opina), za koje su Srbitvrdili kako su im otete i otcijepljene nakon to su ih oni privremeno osvojili u prvojsrpskoj pobuni 1806 (u Ugovoru nije navedeno koje su to nahije ni na osnovu ega sevraaju). Iz toga su se izrodili nevjerovatni apetiti Srbije. To pitanje je, nakon zavretkarata izmeu Turske i Rusije iz 1827. i po Tursku nepovoljnog mira 1829. u Jedrenu, ana insistiranje Srba, ponovo vrlo ozbiljno postavljeno. Turska je, pod pritiskom Rusijei stalnim insistiranjem Srbije kod Porte da se navedeni ugovor provede, est bosanskihnahija s desne strane Drine ustupila Srbiji (u sutini te nahije su kupljene, zajedno snasljednom kneevskom titulom Miloa Obrenovia) - (Isto, str. 183-194).

Formiranje autonomne Srbije na granicama Bosne za Bonjake je to, poredostalog, znailo stvaranje jednog neposrednog neprijatelja na svojim granicama.S odvajanjem jo nekih dijelova Bosne, makar i s desne strane Drine, za Bonjake jeznailo direktan napad na Bosnu i njenu integralnu cjelinu (Isto, str. 183-184).

Polazei od ocjene da je rije o napadu na teritorije Bosne - na Podrinje s desnestrane Drine i Polimlje s desne strane Lima, o opoj opasnosti po Bosnu i muslimane,osnovni cilj Pokreta za autonomiju Bosne 1831-1832. bila je odlunost da se zatitegranice Bosne od rasparavanja (Isto, str. 20 i 184-195). Naalost, velike sile (Evropa),pod ijom su zatitom muslimani nemilosrdno fiziki unitavani nisu podrale tajpokret (Isto, str. 21 i 199-200).

I pored znaajnih pobjeda nad osmanskom vojskom, bosanski ustanici nisu uspjeli,prije svega, zbog injenice da nisu dobili nikakvu pomo od zapadnih zemalja. Njihovpokuaj obnove bosanske drave nije podran zbog osnovnog razloga to su vodea snagatog pokreta bili Bonjaci - islamske vjere (kranska Evropa nije podrala Bosanskiustanak - Pokret za autonomiju Bosne, jer nije eljela da u Evropi nastane drava u kojoje Bonjaci muslimani biti faktor). Izostanak te podrke imao je obrnut efekt, jer je podraoteritorijalne, osvajake aspiracije iz okolnih drava prema Bosni, pa su i Srbija i CrnaGora, kao i Austro-Ugarska, nastojale destabilizovati stanje u Bosni, organizujui ustankei pokrete koji su imali za cilj da omogue uspostavu srpske, crnogorske ili austrougarskedominacije u Bosni.

4 Duan Stranjakovi, KAKO JE NASTALO GARAANINOVO NAERTA-NIJE, Spomenik Srpske kraljevske akademije, XCI, Beograd, 1939, str. 76-102.

Voa (srbijanskih) radikala, Nikola Pai, Berlinski kongres je doivio kao tragediju,jer stjecanje nezavisnosti nije doivljeno kao neto epohalno, zbog toga to Paieveradikale drava Srbija u tim granicama nije zadovoljavala. To je, po njima, bila maladrava, tek zametak drave - oni su pomagali ustanak u Bosni i Hercegovini 1875,raunali su, pre svega, na proirenje na Bosnu, smatrali su da su bili prikraeni(Olivera Milosavljevi, INJENICE I TUMAENJA: Dva razgovora sa Latinkom

dovoljan to je Srbija opkoljena zemlja, a Srbi uhapen narod,5 tese stoga zalagao za teritorijalno proirenje Srbije.6 U vrijeme aneksionekrize u Bosni i Hercegovini 1908. Cviji je formulisao prijedlog o Po-drinju. Za saglasnost Srbije da Austro-Ugarska monarhija anektira Bosnui Hercegovinu Cviji je predloio da se Srbiji ustupi Podrinje, odnosnokoridor du njene istone granice dubine oko 50 km, s 12 srezova i povr-inom preko 10.000 km2. Zapadnu granicu Podrinja Cviji priblinopoistovjeuje s razvoem rijeka Drine i Bosne. Imajui tu injenicu u vidu,on