GenelYayın:2944

SaitFaikAbasıyanık18Kasım1906’daAdapazarı‘ndadünyayageldi.İlköğreniminiRehber-iTerakkiOkulu’ndatamamladıktansonra,1925’teİstanbulErkekLisesi’neyazıldı.AldığıdisiplincezasınedeniyleortaöğreniminiBursaErkekLisesi’ndetamamlamakzorundakaldı(1928).BirsüreİstanbulDarülfünunu’nda(Üniversitesi)Türkolojiokudu(1928).BabasıMehmetFaikBey’inisteğiyleiktisatöğrenimiiçinİsviçre’yegitti.Lozan’dankısasüreiçindeayrılarakFransa’nınGrenobleşehrinegeçtive1931-1935yıllanarasındaFransa’dakaldı.İstanbul’adönüncekısabirsüreHalıcıoğluErmeniYetimMektebi’ndeTürkçeöğretmenliğiyapa.Babasınınısrarıylaaçtıklarıtoptancıtahıldükkânınıişletmeyebaşladı,fakatbaşarısızlıklasonuçlananbugirişiminardındansadeceyazıyazarakgeçinmeyekararverdi.Babasını1939’dakaybettiveannesiMakbuleHanım’labirlikteBurgazada’dakievlerindeyaşamayabaşladı.İkinciDünyaSavaşısırasındabiraykadarHabergazetesindeadliyemuhabirliğiyapa(1942).“Modemedebiyatayaptığıhizmetlerdendolayı”Amerika’dakiMarkTwainDerneği’neonurüyesiseçildi(1953).11Mayıs1954tarihindeuzunsüredirmücadeleettiğisirozhastalığınayenikdüşerekhayaanıkaybetti.Annesininölümününardından(1963)Burgazada’dakievleri“SaitFaikMüzesi”halinegetirildi(1964).VasiyetigereğincekitapteliflerindeneldeedilengelirlerDarüşşafakaCemiyeti’nekaldı.1955yılındayazarınannesitarafındanbaşlatılan“SaitFaikHikâyeArmağanı”sürmektedir

EserleriÖykü:Semaver(1936,RemziKitabevi),Sarnıç(1939,ÇığırKitabevi),Şahmerdan(1940,ÇığırKitabevi),LüzumsuzAdam(1948,VarlıkYayınları),MahalleKahvesi(1950,VarlıkYayınlan),HavadaBulut(1951,VarlıkYayınlan),Kumpanya(1951,VarlıkYayınlan),HavuzBaşı(1952,VarlıkYayınlan),SonKuşlar(1952,VarlıkYayınlan),Alemdağ‘daVarBirYılan(1954,VarlıkYayınlan),AzŞekerli(1954-ölümündensonra-,VarlıkYayınlan).Roman:Medar-ıMaişetMotoru(1944,YokuşKitabevi;2.baskısıBirtakımİnsanlaradıyla,1952,VarlıkYayınlan),KayıpAranryor(1953,VarlıkYayınlan).Şiir:ŞimdiSevişmeVakti(1953,YenilikYayınlan).Röportaj-Öykü:TüneldekiÇocuk(1955,VarlıkYayınlan),MahkemeKapısı(1956,VarlıkYayınlan).DiğerYapıtları:BalıkçınınÖlümü-YaşasınEdebiyat(1977,Bilgi

Yayınevi),AçıkHavaOteli(1980,BilgiYayınevi),MüthişBirTren(1981,BilgiYayınevi),SevgiliyeMektup(1987,BilgiYayınevi).Çeviri:GeorgesSimenon’danYaşamakHırsı(1954-ölümündensonra-,İstanbulYayınlan)

Darüşşafaka:EğitimdeFırsatEşitliği…

EdebiyatımızınbüyüköykücüsüSaitFaikAbasıyanık’ıneserlerininyasaltemsilcisiDarüşşafakaCemiyeti,1863yılındanbuyanayardımsevervatandaşlarımızınbağışlarıyla,babasıveyaannesihayattaolmayan,maddiolanaklarıyetersiz,yetenekliçocuklarımızauluslararasıstandartlardaeğitimfırsatısunuyor.Dokuzyaşındaailelerindenemanetalınançocuklarımızındüşünen,araştıran,sorgulayan,özgüvenli,toplumakarşısorumlu,aydınbireylerolarakhayataatılmalarınısağlıyor.Bugünülkemizindörtbiryanındansınavlaseçilen1.000’eyakınöğrenci,İstanbulMaslak’takiDarüşşafakaEğitimKurumları‘nda,dördüncüsınıftanliseyibitirinceyekadartambursluveyatılıokuyor,Öğrencilerineğitimhayatlarıboyuncagiyim,barınma,yemek,kırtasiye,sağlıkgibitümihtiyaçlarıCemiyettarafındankarşılanıyor.1863yılındaYusufZiyaPaşa,VidinliHüseyinTevfikPaşa,GaziAhmetMuhtarPaşa,SakızlıAhmetEsatPaşaveAliNakiEfenditarafındankurulanDarüşşafakaCemiyeti’ninbaşlangıçtakiamacı,Kapalıçarşı‘dakiesnafgençlerineğitiminekaynaksağlamaktı.Beyazıt’takieskiValideMektebi’ninonarımınıüstlenenCemiyet,pekçokaydınınburadagönüllüöğretmenlikyapmasımsağladı.1868’egelindiğindeyseCemiyet,İstanbulFatih’teokulinşasınabaşladı;29Haziran1873’te“Darüşşafakat’ülİslamiye”adıylakapılarımparasız,yatılıveözelstatülüolarakaçtıveogünlerdenbugüne“eğitimdefırsateşitliği”misyonuylavarlığınıdahadagüçlendirereksürdürüyor.

DarüşşafakaveSaitFaik:Darüşşafaka’nınmisyonunagönülverenlerdenbirideSaitFaik’tir.Vefatındanbiryılönce,Fatih’tebulunanDarüşşafakaLisesi’nindüzenlediğibiredebiyatmatinesinekatılanveardındanokuludolaşanustayazar,gördüklerindenokadaretkilenirki,annesiMakbuleAbasıyanık’akitaplarınıntelifhakkınıvemalvarlıklarınıDarüşşafaka’yabağışlamayıönerir.Annesidebuarzuyauyarakyazarınvefatındansonra,8Kasım1954tarihindedüzenlediğivasiyetnameylekitaplarınıntelifhaklarınıvebazıgayrimenkulleriCemiyet’ebırakır.1964’tekendisineintikaledenbuvasiyetnameyetitizliklesahipçıkanDarüşşafaka,yazarınpekçoköyküsünükalemealdığıevini“müze”olarakkorumayaaldıveölümyıldönümüolan11Mayıs’taoyıliçindeyazılmışeniyiöyküye“SaitFaikHikâyeArmağanı”nıvermeyebaşladı.1955yılındanbuyanaverilenarmağan,edebiyatımızın“enuzunsolukluöyküyarışması”unvanınıelinde

bulunduruyor.Armağan,2012yılındanitibarenTürkiyeİşBankasıKültürYayınlarıişbirliğiyleveriliyor.

Ayrıntılıbilgiiçin:www.darussafaka.org

TÜRKEDEBİYATI

SAİTFAİKABASIYANIK

MEDARIMAİŞETMOTORU

©TÜRKİYEİŞBANKASIKÜLTÜRYAYINLARI,2012

SertifikaNo:11213

EDİTÖR

RÛKENKIZILER

GÖRSELYÖNETMEN

BİROLBAYRAM

DÜZELTİ

ADİLİZCİ

GRAFİKTASARIMUYGULAMA

TÜRKİYEİŞBANKASIKÜLTÜRYAYINLARI

I.BASIMAHMETİHSANBASIMEVİ,1944

II.-IV.BASIM:VARLIKYAYINLARI(BİRTAKIMİNSANLARadıyla),1952-1965

V.-XXIII.BASIM:BİLGİYAYINEVİ,1970-2001

XXIV.-XXXIX.BASIM:YKY(BİRTAKIMİNSANLARadıyla),2002-2011

TÜRKİYEİŞBANKASIKÜLTÜRYAYINLARI’NDA

1.BASIM:5.OOOADET,OCAK2014,İSTANBUL

ISBN978-605-332-055-5

BASKI

AYHANMATBAASI

MAHMUTBEYMAH.DEVEKALDIRIMICAD.GELİNCİKSOK.NO:6KAT:3

BAĞCILARİSTANBUL

TEL:(0212)4453238FAX:(0212)4450563

SERTİFİKANO:22749

Bukitabıntümyayınhaklarısaklıdır.

Tanıtımamacıyla,kaynakgöstermekşartıylayapılacakkısaalıntılardışında

gerekmetin,gerekgörselmalzemehiçbiryollayayınevindenizinalınmadan

çoğaltılamaz,yayımlanamazvedağıtılamaz.

TÜRKİYEİŞBANKASIKÜLTÜRYAYINLARI

İSTİKLALCADDESİ,MEŞELİKSOKAKNO:2/4BEYOĞLU34433İSTANBUL

Tel.(0212)2523991

Fax.(0212)2523995

www.iskultur.com.tr

Roman

medarımaişetmotoru

SAİTFAİKABASIYANIK

İçindekiler

BirinciKısım

MedarıMaişetMotoru

İkinciKısım

Yolculukta

ÜçüncüKısım

BerberDükkânınınAçılmaMerasimi

DördüncüKısım

Birtakımİnsanlar

Dipnotlar

BirinciKısım

YeniMecmua‘da1940-41yıllarıarasındatefrikaedilenMedarıMaişetMotoru,SaitFaik’inannesindenaldığıyardımla,AhmetİhsanBasımevi’nde2000adetolarakbasılır(1944).Henüzdağıtılmayabaşlanmışkenbakanlarkurulukararıylatoplatılanroman,kimiparagraflarıçıkartılarakBirtakımİnsanlaradıyla1952yılındaokuyucusunakavuşur.

Buedisyonsözkonusuikibaskınınkarşılaştırılmasıylahazırlandı.Döneminkoşullarında“tehlikeli”bulunarakçıkarılankısımlar,okuyucunundikkatiniçekmekamacıylakoyuharflerleverildi.

Farklıdillerdenaktarılansözcüklerleilgilibirsözlükçalışmasıyapılmışvedipnotlamayöntemiylesunulmuştur.RumcasözcüklerinTürkçekarşılıklarıiçinAriÇokona’yabaşvuruldu.

Editörünnotu

MedarıMaişet[1]Motoru

Kir[2]Dimitro’nunberberdükkânınınbirkapısıdenizkenarına,ötekisi,sütçüileekmekçinindükkânlarıönündekidaryolaaçılırdı.

Denizkenarındakikayıklarayahutdadenizkenarındakikayıklardan,yarısınılokantahalinesokmuşBulgarsütçüPandeli’ninkurufasulyeilepilavkaynayantencerelerinekavuşmayaenkestirmeyol,Dimitro’nunberberdükkânındangeçtiğiiçindükkânınherikikapısıdagelengeçeneaçıktır.Kalabalıkgünlerdeinsanlar,dükkânıniçinden,birbiriarkasındanadetasokaktangeçermişgibilakaytgeçerler.

Dimitro,istersedükkânındankimseyigeçirtmeyecekkadarcansıkansözsöylemesinibilirbiradamdır.Dahaolmazsadenizkenarındakikapıyıaçıkbırakıpsütçünündükkânısokağınaaçılanıkapayıverir.

Fakatbudükkânıniçindengelipgeçenlerhaftadabirdefaolsun-bugelipgeçmediyetiolarak-kendisinetıraşolurlar.BugelipgeçenlerdenuzamışsakalınıDimitro’nunusturasınavermemişadamyoktur.

Şayetbubirhaftayahutbiray-adamınagöre-birazfazlacauzarsaDimitrobunuderhalfarkeder.Beyazsaçları,beyazbıyıkları,mavigözleriylealtmışlıkbiradamolanDimitro,insanıciğerindenvurmasınıdabilenbiradamdır.MeselaEvgeniyailedalgageçendelikanlıya:

—DimitropasajındangeçiliramaEvgeniya’dangeçilmezanam!der.

Kendisinelafatılandelikanlıysa,Evgeniyaileolanmünasebetinibirmüddetiçinsaklamayamecburdur.

Dimitro,enkirliimalarıekmekparasıiçinyapmaya,engizlidedikoduları-nadirakşamlarımavigözlerinino,yinemavicamcilasınıvurmayayardımedenduzikolar[3]için-öğrenmeyemecburdur.Kışgünleri,köydecinlerintopoynadığı,kedilerinrıhtımadizildiği,ihtiyarRumkadınlarının,hastalarlaaçlarınkedilerleberaberbalıktandönenkayıklarıbeklediği,poyrazınejderhakafasınıduvardanduvara,ağaçtanağacavurduğumorrenkligünlerdeDimitro’nundükkânınınikikapısıdakapalı,pencerelerbuğulu,gazetekâğıtlı,içerisisukarıştırılmışbirbardakrakıkadarbeyaz,bulanıktır.

Bubulanıklığıniçindesuibriğininkülü,kolonyaşişelerinintozu,sigaradumanı,Dimitro’nunüçbeşgünlükuzamışsakalı,gayetitinaylataranmışbeyazsaçlarıvardır.PenceredenbakıncaDimitrohayalmeyalcamlardangözükür.Gözlüklerinitakmış,mahalliRumgazetelerini,herhaldegüzelbirinşat[4]ileokuduğusanılır;birazkulakverilirseonlarıgürülgürülokuduğudaanlaşılır.

Kapıvuruluncaiçerde,beyazbirmayi[5]içindehareketedergibiağırhareketlersezilir.Biranahtarkapıdagıcırdar.Müşteriiçeriyesüzülür.Kapıyıpoyrazbirtekmedekapar.Dimitro’nunkapıyıaçmasıylamüşterininiçeriyegirmesi,poyrazınbirtekmedekapıyıkapamasıokadaranidirkiiçeriyegireninsanın,“Şimdineredeydim,şimdineredeyim?”dergibibirhisduymamasınaimkânyoktur.

Sonrapoyrazınheraralıkbaşındainsanıgerilettiğiveyaittiği,yağmuruninsanyüzüneveyaensesineköredercesine,delercesineyapıştığıgünlerdeDimitro’nundükkânınıniçiılık,sessiz,kokuludur.Sabunlakolonyakokar.KışgünleriDimitro’nundükkânındabirikidakikalıkbirsaadetduymamayaimkânyoktur.

★

Günlerdencumaydı.Dimitrogazeteleriniokumaklameşguldü.BirmüşterionaAtina’daçıkangazetelerdendebırakmıştı.Kapıvuruldu,Dimitrogözlüklerinialnınaitipbuğulucamısildi.Kısaboylubiradamadikkatlebaktı.

Kapıyıaçmamak,tekrarVenizelos’unbeyanatınadönmekistedi.SonrakapıyıvuranınyenidostolduklarıbirTürkolduğunudüşündü.Venizelos’un“İkiKardeşMillet”ismindekimakalesindengelenbirsempatiylegidipkapıyıaçtı.

—Senmisin,Kondos[6]?dedi.

Poyraz,Kondos’unarkasındankapıyıtekmeledi(Kondos,Rumcakısaboyluadammanasınagelir).Tıraşolmayagelenadamınyüzündebirmahalleçocuğuhalivardı.İnsananeredeyse:“Gidelimulan!Şehzadebaşı‘nagidelim.Tüyerizbirsinemayabe!Dinineyanayım!Hadiulan,neduruyorsunuzbesalozlar?”deyiverecek…BütünAdahalkınıarkasınatakıp,denizinüstündenyürümeyiteklifederek,Şehzadebaşı‘ndakisinemalarabedavasokmayaçalışacakgibiydi.

Adam,Dimitro’ya:

—Bizimköseleyibirkazıyıver!dedi.

FakatDimitroadamınhalitavrından,buancakbirhaftalıksakalındankendisinebirhabervermeyeyahutdabirşeydanışmayageldiğiniderhalçaktı.

Kondosbirhaftalıksakalınıtıraşettirecekkadarzenginmiolmuştu?Yoksayinetakacakmıydı?Herzamanyaptığıgibibütünceplerinialaboraedecek,adamakıllıbirküfürdensonra:

—BuceplerdeparamıkalırbeustaDimitro?Bakhepsidelik,diyecek.

UstaDimitro,Kondos’unparasıolduğuzamankendisinegelmeyeceğinibilirdi.FakatKondos’ukızdırmayadagelmezdi.Belalınınbiriydi…Suyuısıtmadıbile.Sabunuköpürtmedi.İkidakikasonraKondostertemizdi.Tıraşoluncayüzüomahalleçocuğusuratınıkaybetmişti.Bazıçizgilerisert,derin,hattamanidardı.İnsanomahalleçocuğuintibaınıKondos’ungözlerindenaldığınıderhalanlıyordu.Saçlarınııslatırken:

—UstaDimitro,diyebaşladı,benimkızıseninyanınavermeyeniyetimvar…Ha,nedersin?

—Berbermiyapacaksınkızı,AliRıza?

—Öyleistiyorum,Allahizinverirse…

Dimitro,“Türklerneoldular?Olurşeydeğil,vayanasını!Türkler…BuKondosgibileribile…Olurişdeğil”dediiçinden.

—Nasılolur?dedi.SizinMüslümanlıktagünahtırvreKondos.

AliRızahiddetlenmişti.

—Ulanberber!Banadinimisenmiöğreteceksin?

Ada’daâdettir:Fakirhererkekçocukbirbakkal,sütçü,ekmekçi,pastacı,kasapveyaberberyanınaçırakalınır.Kimsedışarıdançırakgetirmez.Taki,Adaçocuklarınınhepsiişbulsun…

Yalnızhırsızlarlafazlaaçıkgözlermüstesna…OgeçenseneKaramanlı‘nınzeytinyağlarınıaşırançocukdeğilmi?

Şudahaevvelkisenekilisemumlarınıİstanbul’akaçıranoğlandeğilmi?Onlarmüstesna,hepsibiryerekapılanır.Üstleriyağlı,ayaklarıçıplak,belleriçökük,yazınkocayokuşlarıdamacanalarla,sırtlarınayüklendikleri,fanilalardansulanakanbuzlarla,zeytinyağıtenekeleriyle,sepetlerleherşeyibuçocuklartaşır.Dükkânlarınönünüonlarsüpürür.İkilirahaftalıklarımaylarcabiriktirdiktensonrayazbiteneyalanhepsininsırtındabirmavigömlek,ayaklarındabitbeyinverdiğibüyükayakkabıvardır.Şimdibeyaz,kargibipantolonlarıylaonlardaçorbacıçocuklarınakarışabilirler.İşteozamandaKaramanlı‘nındükkânındangaztenekesi,sebzecininşeftalileri,

kavunları,ekmekçininekmekleri,pastacınınkurabiyelerieksilir.İştebununiçinhaftalıklarınıhemenyiyençıraklarenmakbulçıraklardır.“Parainsanıahlaksızediyor.Karnıdoyuncainsanınkötühuylarıdameydanaçıkıyor”derbakkalKaramanlı.Bunutecrübeyleöğrenmiştir.Bundabirhakikatvardıramabuhakikatiherkeskendinegöretefsireder.

Karamanlı‘nınyüzparalıkbuzu,yirmibeşe,hastalarasattığıçokolmuştu.Amabunahırsızlıkdenmez,açıkgözlülükdenirdi.

Kilisedenmumlarıaşırançocuğagelince:Odadünyadagüzelşeylerinbulunduğunualtıaysonrabaşınageçirebildiğimekteplikasketi,ikibacağınataktığıketenpantolonugiydiktensonrahissetmiştir.Manastırınmumlarıysademetdemetköşedeyığılıdır.Nafileyereyanardururlar.İstanbul’avapurla,paraylainilir.Biryerdeışıklarsöner,birperdedeçocuklaroynar,adamlarboğazlaşır.Bacaklarıgümüşkızlaröpüşür…İstanbul’dadahanelernelervardır…Manastırınmumlarıysayokyerekilisedekorkunç,sarı,manasızuzanmışölüleriçinyanar.

Doğrusuhiçbirçocukböyledüşünmez.Bizbüyüklerböyledüşünürüz.Çocuknasıl,niçinçalar?Yirmitanefaraziyeortayakoyar,yinedeniçinçaldığınıbilmeyiz.

BerberDimitro,çalançocuklarakarşıçokmüsamahakârdır.Fakatkendisihiçbirzamançırakyetiştirememiştirdebelkiondan…

Dimitro,Kondos’unkızınıreddetmekistedi.SonrayineVenizelos’unmakalesihatırınageldi.Yinereddetmekistedi.Fakatköyâdetindehırsızlığıolmayançocuğureddetmekhemenhemenhakaret,hiçolmazsabirnevifazlahodperestlik[7]gibitelakkiedileceğinidüşündü.Kondos’unbıyıklarınıdüzeltmeküzereşıkırdattığımakasdahafazlaşıkırdamayabaşladı.

Yalnızolgunberberlerdedüşünmeklemakasşıkırdamasıarasındabirmuvazene[8]vardır.Kötüberberdüşünürkenyamakaselindedonakalıryahutdamakasahenksizşıkırdar.Çokiyiberbersehemkafasına,hemelinehâkimolandır.Düşünceninsüratiyle,haletiruhiyeylemakasınahengibozulmamalıdır.Diyebilirizki,aynıahenktenanlayanbirbaşkaberberbumakasşıkırtısıylaMorsalfabesiyleçıkarılanmanalarçıkarabilir.

AliRızaberberolmadığı,berberlerinMorsalfabesinibilmediğihaldeDimitro’nunkafasındangeçenlerisezmişti.BuberberDimitro’nunsanatındaustalığınamı,yoksahâlâkoyduğuyerdeotladığınamıdelaletettiğiniKondos,budakikadainceleyecekvaziyettedeğildir!

AliRıza’yagörebuesmerkızınüçsenesonraaçacağıdükkânabütünAdahalkıdolacaktır.İstanbul’danikiçırakgetirtecekler.Lükslambasınınaltındakimasanınüstündegâvurcamecmualar,Türkçegazetelerbulunacaktır.Canım

perdelerinkenarındasakallıinsanlarbekleşecek,paravanaylaayrılmışkadınlartarafındabüyükesrarengizaletlertavanlardansarkacaktır.Birbakırmangaldasaçkıvırmaaletleriısınacak…

AliRızaakşamlarıkasamevcudundanbirlirasınıözkeyiflerineharcayabilecek:Birgalonşarap,yenimatbaakokangazetelersatınalacak.Birnargile,sırmalıbiruzunmarpuç,sonrabelkiilkdefabirTürkberberkızınınbabasıolacak.Kendisinişimdidengeniş,hürfikirliadamgibigörüyordu.

Dimitro:

—PekiKondos,dedi,gelsin.

—Zanaatıçabuköğrenirmiacaba?

—Senesinekalmaz.Kızlarınbuişeelidahayatkındır.

—Öylemi?

—Vevea…[9]

—Nezamangöndereyim,Dimitrakimu[10]?..

—Nezamanistersen,vreKondossi.

★

Kondosparavermeyiunutarakkapıdandışarıyafırladı.Dimitro,“kızınhaftalığındankeserim”,diyedüşündü.

AliRızaberberdükkânındançıkarçıkmazhavanınkarardığını,poyrazınbüsbütünhırçınlaştığınıfarketti.Buakşambalığaçıkamayacağınıdüşünereküzüldü.Birakşamgazetesiaraştırmayakoyuldu.Hemenhemenheryerkapanmıştı.İskelenintaşlarınakocadalgalarvuruyordu.Rıhtımboyuncarüzgârınönünedoğruilerledi.Hepaynıhulyalarıkurdu:Yenifikirlibabanınkızınaaçtığıberberdükkânınınhayali…

Birinsangeçebilecekkadardarbiraralıktanbirkiliseninmeydanlığınaçıktı.Kiliseninönündekibirelektriklambasınadoğruyürüdü.Bulambanınaltındakilisekapısınayahutzangoçaaitgayetrahat,çokrustikikikanepevardıki,bukanepeleribazenaydınlıktasevişmeyidahagösterişlibulanikinişanlı,bazendeikiihtiyar,dindarRumkarısıherzamanişgaleder.Bukanepelerinboşzamanıancakböyleherkesinakşamyemeğineoturduğupoyrazlıgünlerdir.Kanepeyeçöktü.Birsigarayaktı.Kızımodistra[11]olmakistiyordu.“SeniberberyapacağımMelek”,nasıldiyebilirdi?

Sigarabitinceyekadarevegirincenasılhareketetmeklazımgeldiğini

düşündü.Olacakgibideğildi.Tekrarçarşıyaindi.Tahtakepenklerindenışıksızanbirdükkânınkapısınıvurdu.

—Yankobe!dedi.Banabirbardakşarapversene.

Yankodenilenadamikiparmağıylabirparaişaretiverdi.

—Var!diyehaykırdıAliRıza,var.

Ötekioturduğuyerdenhâlâkalkmıyor,gülümsüyordu.

Bütüncepleriniaradı.Ancakbirikinciaramadansonrabirşeylerbuldu.Şarapçıyaverdi.

Adambirbirabardağınainsanaılıkhissiverençayrengindeşarapdoldurdu.AliRızabirhamledeyuvarladı.Dükkânıniçindegözleriylebirşeyleraradı.

Şarapçı,buaranılanşeylerinneolduğunuanladığınıanlatmakiçingibi,birdilimekmeğinüzerindeonabirbalıkkuyruğuuzattı.Dükkâncıyaverdiğiparabirikincişarabayetiyormuşolacakki,Yankobusefereliyleparasaymaişaretiyapmadanbardağıdoldurdu.

AliRızaayaktaonudabirhamledeyuttu.Balıkkuyruğunuısırdı.Kılçıklarıylayedi.Sonrayalvaranbiryüz,omahalleçocuğugözühaliyle:

—Yanko,dedi,doldur!Vallahiyarınveririm.

Şarapçıkadehidoldurdu.Buseferbirbalıkkafasıuzattı.BubardağıKondoshakiki,tambirayyaşhaliyleağırağır,sindiresindireadetaemergibibitirdi.

Burasınıpoyraztutmuyordu.Yakınbirbinanınçıkıntısımânioluyordu.YalnızAliRıza’nınayaklarınakadardenizinserpintilerigeliyor;paçalarındaniçeriyeserserirüzgârlargiriyordu.Vücudu,paçalarındangirenrüzgârıngirebildiğiyerekadarbuzgibi,yukarısıkışgünübirumummüdürodasıkadarkaloriferliydi.

Sonyudumuiçerkenkadehiuzunmüddetkafasındanyukarıdatuttu.Buesnadakendisindebircambazhalivardı.İçerideküçücüktezgâhlarınönündeikimüşterionusüzüyorlardı.AliRızaokadarkomikbirvaziyetalmıştıki,birtanesidayanamadı:

—DoldurbeYanko,Kondos’abendenbirbardak!dedi.

Yankotereddütetti.AliRızaiçincecıvıtırdı.Küfürederdi.Camkırardı.Yapmadığıkepazelikkalmazdı.Ensonundaysamuhakkakdayakyerdi.BurüzgârdaAliRıza’yıdövmekdemeseleydi.Yakazaradenizeuçarsa!Olurmuolurdu.

—Neduruyorsunbe,efendiemrediyor!Doldursana,zangoçtohumu!

BuküfürYankoüzerindeistenilentesiriyapmıştı;bardağıdoldurmadı.AliRızafazlaiçmekistemiyordu,Odabiliyorduki,içincecıvıtacaktır,kızacaktır,lafınıbeceremeyecektir.Halbukionaüçbardakşarapbirittihatçınatıkası[12]verirdi.

—Deminkikadehesaybeyinısmarladığını,dedi,sanaborcumyok.

Gitmekistergibibirhareketyaptı.Döndü:

—Sanaborçlanacağımaköpeğeborçlansamdahaiyi,köpeoğluköpek!dedi.

ArkasındanRumcabirküfür,birşişegibiatıldı.Tahtakepenklerkapandı.ŞimdiAliRızakızınavereceğinutkuhazırlayaraktekrarkliseninmeydanlığınadoğruyürüyordu.Evdeniçeriadımıataratmazbaşlayacaktı:

—KızımMelek!Senmaşallahadamakıllıkendinibilirbirkızsın.Beniiyidinle:Benbugünvarım,yarınyokum.Bütündüşüncemsen,birdeHikmet.Neredeo,dahagelmedimi?RızaKaptan’lamıgitti?İyiöyleyse…Akşamaparalıgelir.Tabiipayalmıştırcanım!Sonvapurlaburadadır.

Gelelimbizkendiişimize,dediğimgibibuyalandünyadaneekersenonubiçersin.Senadamolursan,benmesutolurum.Bizimdebaşımızısokacakbiryerimizolur.BizfıkarainsanlarızMelek,bizkızımızlakısrağımızlaçalışmalıyızkiötekilergibiolalım.Olmazsakişimizbozuktur.Bununburasındaihtiyarlıkvar,hastalıkvar…Elhamdülillahşimdidemirgibiyim.Herişyaparım,açkalmayız,kalmayızamaşurada-eliningenişbirhareketiylebirtakımgarip,eski,manasızeşyalaryığılmış,duvarlarıküherçileli[13],ıslakbodrumugösterdi-şuitbarınmazyerdedahanegünekadaroturacağız?Dahadoğrusudahanezamanakadartahammüledipdekendimiziiskeledenaşağıkapıpkoyuvermeyeceğiz,malumdeğil!ÖyledeğilmiMelek?

Birdenbiretepedeninmeasılmaksadınagirmeklüzumunuhissetti:

—Seniberberyapacağım.Dimitro’ylakonuştum,nezamanistersengidipçalışırsın.Birseneyekalmazsanatıkaparsın,fenasanatmı?Sensanatıkaptınmımeseleyok…Ötesinibanabırak.Bensermayeyidüzerim…ilâh…

Melekitirazetmedi.İçinibirdükkânsahibininhürriyeti,kışakşamısıcakbirdükkânhavasıdoldurdu.Kendidükkânı:Siyahsakallımüşteriler,gözleriparlayankırmızı,altınenselidelikanlılar,lüksünçıtırtısı,camlarındışarısındakipoyraz,köpüklüdeniz,dükkânıncamlarınayapışmışbuğular.

Bodrumkatınınduvarındasonradanbabasınıneliyleyapılmışbirmerdivenasılıduruyordu.OnuMelekyerindenindirerekilkgireniçingayet

esrarengiz,nereden,nasılolduğubelirsiz,insangirecekkadarbirdeliğinağzınadayadı.Birerkekçocukbacaklarıylamerdivenetırmandı.BurasıMelek’inodasıydı.

Küçükkızdizlerininüstündesürünerekyürüdüğühaldekafasınıeğmeyemecburkalıyordu.Minyatürbircamdanyumuşakbiraydınlıkgiriyor,odanıniçindehayalmeyalbirkafesfarkediliyordu.

Birkenardaseriliolduğubelliolmayanbiryatağınüzerineküçükkızyüzükoyunkapandı.Birçoküzüldüğüzaman,birdeiyiveyakötüşeylerdüşünmeyekararverdiğizamanenküçükbiraydınlığatahammüledemezdi.Kapkarabiryalnızlıkiçindekendivücudundanbilehabersizdüşünmeyipekseverdi.Melekondörtyaşındaydı.Yüzüherhangibirdenizinortasındakiadadayerliyahutmelezbirırkgüzelliğitaşıyordu.Fakatasılgüzelyerivücuduydu.Hemenhemenbütünazasındaobüyüyecek,kuvvetlenecekinsanlaramahsusyaşagörebirkocamanlıkvardı.Ayaklarıbüyüktü.Elininparmaklarıuzun,hemkalıncaydı.Omuzlarıkendiyaşındakierkekçocukomuzlarındanbilegeniş,göğsüdüz,yayvan…

Kuvvetli,güzelbiristikbalvaatedenherşeyinerağmenyüzübirhastayüzükadarsarıydı.Dudaklarısoluktu.Yalnızgözleribüyük,canlı,hareketli,kurnaz,ışıklıydı.

Melekyüzükoyunyattığıyerdevücudununkendisininolmaktançıktığınıhissetti.Simdionunyalnızkafasıişliyor;ötetarafıaslaişlemeyecek,kendisindenayrıbirtaşparçasıhaliyleyatıpkalacak,fakatkafasıyla,kafasınınyaratacağıbirbaşkavücut,başkaayaklarladünyadagüzelbirşeye,güzelherşeyekavuşacak.Kendisinisaçlarınınarasındakaranfillerle,bazenbirburuşmuşpaltonungöğsünetakılmışbirgüllegörüyordu.Saçlarınınarasındakaranfillerinyanındabirtarakvardı.

Melekyattığıyerdenbirdenbirekalktı.Vücudunukımıldatmazsahareketetmeyiunutacağınısanmışgibiydi,Pencereninönünegitti.Camdandışarıdayarıkaranlık,darbirkasabayolu,ötedeikievinbirbirinebitiştiğiyerdebirşehiraydınlığınakavuşuyor,kavuştuğuyerdedebitiveriyordu.Oradanötekiâlem,balıkçıkahveleriyle,rıhtımdasallanansandallarla,sonvapurakoşanhamallarlaevdekindendahafenadeğildi.Vapurgelir,vapurgiderdihiçolmazsa.BelkideMelâhatoradadır.Bahriyemektebitalebeleriniuğurlamaktadır.Lacivertelbiseli,altındüğmeliçocuklarişaretederlerdiMelâhat’a.Melâhatkırıtırdı.

“İskeleyekadargitsemmi?”diyedüşündü.Aşağıyaseslendi:

—Babasaatkaç?

—Onugeçiyorolmalı.

Melekkendikendine,“geçolmuş”,dedi.Tekraryatağınüzerineatıldı.Yastığınaltınaelinisoktu,uyudu.

★

AliRıza,kızıyukarıyaçıktıktansonrahafiftenşarkımırıldanaraknargilesinihazırlamayakoyulmuştu.Bodrumunkapısıaçıktı.Rızakapıyadoğrubaktığızamanikiayak,kapınınönündeduruyor,eğiliyor,içeriyebakıyor.

Fakatböyleikibüklümeğilmiş,yukarıdangözükeninsançehrelerinekadartanıdıkolsayinetanınamıyordu.Bakanadamdageçipgiderdi.“Kimbaktıacaba?”diyesöylenirdi.Sinirlenir,giderkapıyıkapardı.Melek’inbabasıodanıneşyasıylahiçmünasebetiolmayangüzel,yaldızlıbirkanepeyibulunduğuyerdenodanıntamortasınagetiripiçineyerleşti:Nargilehazırdı.Marpuç,üçdörtyerindentamiredilmişti.Amayinehertarafındandumançıkıyor,iyinefesalmıyordu.Kanepeyegüzelceyerleşmişkenyerindenkalktı.Odanıngaripeşyasıarasındabirşeyleraradı.Birmakarabuldu.Bezparçalarıylamarpucundumançıkanyerlerinisardı.Makaraipliğiylegüzelcebağladı.

Tekrarkanepeye,bacaklarınıaltınaalarakyerleştiğizamanbirdenbirebuakşamgazetesizkaldığınıhatırladı.Tekrarkalktı.Eskigazeteyığınlarındanbirtaneçekipyerineyerleşti.Gazeteyiaçtı.Hemokuyor,hemdalıyordu:

“Doğançay”İstasyonu’ndaistasyonmüdürüydü.Kocamankayalar,akarsular,ikidağınortasınasıkışmışküçükÇerkesköyleri,istasyonmüdürününsıcakodasınıncamlarınabeyazGürcüyüzleriniyapıştırıpkaranlıkgözleriylebakanoÇerkeskızları!

BiraralıkDoğançay’daistasyonmüdürlüğüyaparkenyineböylebirkoltuğayerleşipgazetelerokuduğunuherzamanhatırlayacaktı.Ozamannargileiçmezdi.OtüygibiSeferoğlucıgarakâğıtlarınasarı,birkabakiçikırmızısınakaçanHendektütünlerinisarar,sarardı.Odasıcaktı.Birdökmesobakocakavlan[14]yarmalarınıtüketir,tüketirdi…

Trenzamanı,Çerkeskızlarıyemişsatmayageldiklerizamanistasyonmüdürününodasındakisaatebakmakiçinbeyaz,kargibiyüzlerinicamayapıştırırlardı.İstasyonmüdürüonlarınburunlarınıtutmak,sıkmakisterdi.

Gece,dağdandağaçakalseslerivurur,yakınşosedentıkırtıkır,karaatlarüstündesüvarilergeçerdi.BazıgecelerÇerkesköylerinindüğünlerininbrovning,parabellum[15]seslerigeceyarılarınakadaryıldızlı,aydınlık

Doğançaygecesinidelergiderdi.

Tren,bacasındangeceyesarıbirdumandöker;büyük,canlıejderhasesleriylegelir;canavarsesleriylekalkar;küçükkıvılcımlardökerekGeyveBoğazı‘nıniçindetutsalarsıkışıpkalacakmışgibikoşardı.

Onutömbeki[16]ilegazete,herzamanbugençliğininenbüyükmemuriyetininbüyükhazzınabırakır.Herzamanbueskirüyayıgörür.Fakatherzamandabugüzel,eskirüyanınsonundayeni,enyenibirvaka,canınısıkacakbirşeyhatırlamazsayapamazdı.Buşeysırasınagörebirazevvelyerindegibigözüktüğühaldebirazsonraboşluğu,manasızlığıhatırlanacakbirhadiseolurdu.Mesela,buakşamkızınaverdiğinutukgibi.

Birutanmahissiduydu.“Ayıpbe!”dedi.“Kızanelersöyledim.Amahaklıyımbe!Hayır,nehakkı?Nedenhaklıyım?Neboşlakırdılardıonlar.Böylemisöylemeliydim?Demeliydimki:‘Kızım!Biz,dahadoğrusuben,artıkhamallık,balıkçılıkyapacakvaziyettedeğilim.Hertarafımağrıyor.Perişanım.Şuüstümebaşımabak!Banavızgelirama,sendenutanıyorum.‘BakMelek’inbabasına!’diyecekler.Birküçükdükkânaçalımistersen.Benbirazrahatedeyim.Birkaçsenesonrabizdebirufacıkevalır-üçdörtodalıbirşey-ikisindebizotururuz,ötekiodalarıyazınkirayaveririz.Senhelalsütemmişbiresnafçocuğubulur,evlenirsin,torunlarımıgörürüm.’Böylesöyleseydimherhaldedahaiyiolurdu,dahadüşündüğümüsöylemişolurdum”dedikendikendine.

“Ahbuyarımsarhoşluk!İnsanıyalancıediyor,riyakârediyor,lafınışaşırtıyor.Bukörolasıyıyabirdahaiçmeyeceğimyahutzilzurnaolacağım.Üçgündebirpakettömbekibenimnemeyetmiyor?Şimdilikbubilefazlaya!”

Geceilerlemişti.Uzaktakibalıkçıseslerikesilmiş,yalnızzamanzaman,bellibelirsizdenizinsesigeliyordu.

Saatkaçtıacaba?AliRıza:“Nacideneredekaldı?”diyedüşündü.“Şehirdençoktandönmüşolmalı.Herhaldebirkahvededir.Kahvelerkapanmadımıdersin?Ha,Sultana’nınkahvesisabahçıdır.Belkidebirgırgırdaziyafetvardır.Kafayıtütsülüyorlardır.Çapkınoğlan!”dedi.“YaHikmet?Hikmetneredeacaba?OdamıNaci’yleyoksa?Herhalde.Nacionubırakmaz.Gelipuyusaydıbariçocuk!Allahıngünüohergelebalıkçılarauşaklıkeder.Amaiçlerindeninsanıdaçıkmıyordeğilha!İştekıçınaşayak[17]lacivertpantolonuverenihtiyarçokinsanbiradam.ORomanya’danalınmışdağayakkabılarınıHikmeteverendelikanlıdaiyiçocukha!”

Hikmet’ibirkışgünüMütareke’dekanunkendevriyegezdiğibirgecesokaktabulmuştu.Yediyaşındayavaryayoktu.

Zayıf,çelimsiz,beyaz,burnununüstüçilli,sarısaçlı,muhacirçocuğugibibirşeydi.Alıpevegetirmişti.OzamanlarBoşnakkarısısağdı.BoşnakkarısıMelek’inanasıydı.Doğançay’dansonraEdirnetaraflarındaistasyonamiriykenaldığıkarıydı.

Boşnakkarısıammadasöylenmiştiha!“Kendiçocuklarınabakamazsın.Sokaktançocuktoplarsın.Sokaktançocuktoplamaklabitermi?Barigüzelbirşeyolsa…”deyipdeyiphaykırmıştı.

Onagöregüzelşeyşöylebirşeyolmalı:Kıvırkıvırzeytinyağlısaçlarıolmalı.Kafasındasirkelerpırıldamalı…AkşamlarıgazlambasınınaltındaBoşnakkarısıölenkızınınbitlerininebüyükhazlakırardı!SaatlerceağzınınkenarındabirzevklisalyaylaoHorhor’dakievingeniş,soğukodasındaküçükkızlaBoşnakkarısınıiçiezilerekseyrederkenbütünHorhorMahallesi’niyakmamakiçinazmıarkadaşlarınıngecenöbetlerinialmıştı.Yangıngecelerievinekoştuğuzamananakızkaçdefabirbirininbitleriniayıklarkenyakalamıştı.Akşamlarıazmıöğürtücüçiğetlerleyapılmışyemekleryemişti.Neydio,bakla,et,hıyarturşusuvetarçınlayapılmışSırpyemeği?

Boşnakkarısıöldükten,KondosmemuriyetibıraktıktansonraaşağıyukarıondörtyaşlarındaolanbuHikmetevebakmıştı.Gazetesatmış,köprübaşındagelenegeçenetakvim,mâniokutmuştu.Kondosseferberliktensonrahastalanmıştı.

Hastahalindeona,buGalata’nınkaranlıkbirsokağındabulupevealdığıHikmetbakmıştı.Çıplak,ince,morbacaklarıylaonunHorhor’dakievinpencerekenarındakisedirinüstündekafeslerinarkasındanegariphislerle-kendinedeğil,onunzayıflığınaacıyarak-doktorakoştuğunabakmıştı.

Ozamanonubirgarip,yarımbaşağrısıyakalamıştı.Ateşikırktanaşağıyadüşmezdi.Hastalığınınisminihâlâöğrenemedi.

Ohastalıktankalktıktanberibazennadirgünlerdekafasındaderin,yeridoldurulmazbirboşluk,tambirboşlukhissederdi.Öyleki,buboşlukbirgündevamedecekolsainsanmahvolurdu.Kafasındakiboşlukşöylebirsaatsürer;birşeyhatırlamaz,birşeydüşünmez,yüzübalmumugibisarı,gözleribulanıkdolaşırdı.

Adanınbütüntepeleriniböylecedolaşmaklabuhalgeçerdi.OzamanYanko’nundükkânınınönündekanıtekrarderisineyayılır,eskineşesinibulurdu.

İşteHikmet,ozamandanberihâlâdidinir.Kondos’ababagibi,Naci’yekardeşgibisarılırdı.YalnızMelek’lepekgeçinmez,çokkavgaederler.FakatKondos’tankorkmadığı,Naci’yeysekendisindenaltıyaşufakolduğuiçinhiçehemmiyetvermediğihaldeMelek’inhersözünüyerinegetirir,ondangarip

birçekingenlikduyar.

AliRızaderinbiruykuyadaldı.

★

Hikmet“MedarıMaişet”isimlimotoramotorcumuaviniolarakyerleştiğigünRuhiKaptanonasarıbirtulumalmış,ayaklarına,Dimitro’nunyanındahaftalığıdörtlirayaçıkanMeleksağlambiraskerkaloşuhediyeetmiş,onubirgüzeltıraşetmiş,kafasınaAliRıza,armasıtazetakılmışfakatbirkasketgeçirmişti.

BubahargünündeHikmet,ömründeilkdefagiydiği,çoktanözlediğibueşyaylayürümesinişaşırmıştı.Zayıfvücudunatulumbolgeliyordu.Alelaceleyapılmıştıraşındanaslındagüzelolankafasıbiryolunmuşhalalmıştı.Çenesinibirazöneeğerek,ensesinibirazkısarakciddiyürüyüşügarip,külhanbeyceydi.BununiçingelipgeçenHikmet’inarkasındangülüyordu.

Fakatomağrurdur.İnsanlarıniçineilkdefaçıplakbiryerigözükmedençıktığıiçinrahattır.Sakindir.Ehşimdiartıkbiradamdırda:Motorcu.

Parmaklarınınarasındacıgarası,tulumuncebinderaptiyesiparlayankurşunkalem,cebindemendili,ikipapel…Dünyabüyüktür,güzeldir.Geceleriyıldızlarparlar.Gündüzsarıaltınbirgüneşdoğar.Sularsakin,motorgürültülüdür.Melekonunküçükkızkardeşidir.Motorunsahibisarhoşherifinbiridir.Biridiramasevilmeyelayıktır.İnsanınenfenasındabiriyitarafınbulunduğunubiliyoruz.Bizoiyitarafıbulmaya,ondanistifadeetmeyemahkûmuz,mecburuz.

RuhiKaptan,Hikmet’inyanınafazlasokulursadelikanlıhiçbirzamanduymadığıacıbirhisduyar.Buhistarifedilmez,anlatılmazamabirşeyebenzetilebilir:Kafanıbirmengeneyesıkıştırırmısın?Mengeneağırağırsıkmayabaşlarmı?Kafanlaberaberbütünruhununsıkıldığınıduyarmısın?Hikmet’inkafasınıkimsemengeneyesokmamıştır.FakatsoksaRuhiKaptan’ınonaağırağır,içteniçe,doludoluyaklaşmasıbumengeneişineçokbenzeyecek.

Motorcu,birgeceRuhiKaptan’ıeşeksudangelinceyekadardövdükten,çekilipgittiktensonragelenyenimotorcu,Hikmet’edahaağır,omengeneişindendahaağırimalaryapmıştı.

Hikmettahammületti.Nehaltetsin!Motorculuğubirsenedekavradı.Busefersırasındaodamotorcuyubirakşamadamakıllııslattı.ŞimdibirbabakadarmüşfikolmasınarağmenyineiçindekişeytanıöldürememişolanRuhi

Kaptan’ıngözlerinebakmadanyanındaçalışanmotorcusuHikmetoldu.Muavinolarakdaneredenbulduysabuldu,bacaklarıçarpık,yüzüsimsiyah,saçlarıtabiattanpis,mendebur,fakatbirdünyadeğecekkadariyiahlaklıbiroğlancağızbuldu.RuhiKaptan,şakadeğilparakazanıyordu.Küçükmemleketinşehirleolanbütünmünasebetinihemenhemenyalnızoteminediyordu.Marmara’nınbüyük,dehşetlifırtınalarınıHikmet’tenbaşkasıbuçürüktekneyleatlatamaz.RuhiKaptanHikmetolmasaçocuğunuleylimektebegöndermeye,kızını,karısınısüslemeye,rakıiçmeye,arasıraşehirdeşeytanınıöldürmeyegidemezdi.Hikmet,Kaptan’danbeşlirahaftalıkalır.KaptanhaftadaaltmışlirakazanırHikmet’intahmininegöre.HalbukiKaptan’ınaydabeşyüzlirayaparadediğiyoktur.Evininmasrafıdaüçyüzüaşar.

Hikmethaftalığındanbirlirasınıyanındakiçocuğaverir.ÇocuğunyemeğinibereketRuhiKaptanevininartıklarıylaüzerinealmıştır.Çocukambardayatar,fakatsabahlarıtürküçığırarakuyanır.Gözleriherzamanuykuludur.Gözlerininaltıherzamançürüktür.Hikmetçırağınınbazenkulağınıçeker:“Ulan!”der,“sendenşüpheliyim.Yoksagecelerifazlarüyamıgörüyorsun?”Halbukiküçükdaharüyagörmemiştir.Hiçbirşeyanlamaz.RüyagörecekzamanıgelmiştiramaRuhiKaptan’ınartıklarıylaburüyayıdahabirkaçsenegöremeyecek.Çocuğunyapısızayıftır.Böbrekleribozuktur.Rutubetzayıfbünyesinegöredeğildir.Gözlerininaltınınmorolmasını,çocuğunçokçalışmasınarağmenruhununhareketsizoluşunavermelidir.

“MedarıMaişet”motoruyazınyazlığagelenlerineşyasını,yazınortasındabakkalınbuzunu,ötesiniberisini,sonbahardagöçlerindenklerinitaşıdıktansonrabirmüddetişgörmez.SonratorikKaradeniz’denakınakıngelmeyebaşladığızamanardınagırgırlarıbağlayarakaçıklara,geceyarısıdenizinfosforunukaynatanbalığınbulunduğuyeredoğruaçılır.OzamanHikmetiçingüzelgecelerbaşlamıştır.

Işıklarbiryarımsaatiçindeuzaklaşır.Artıkiçlerindesobayanmayan,fakatküçükodanıncamlarınanefesçiçekleriyapılmışolanpartalkilimlerinörttüğüsedirdekibirinsanıburadan,hafifkarayelininsanyüzünüyediğiyerdendüşünmek…içindebalıklar,canavarlarkaynayanuyanıkdenizincanlıyüzündensoğuk,pırıltılı,yılanmahlûklarıağlaratakmak…

—Hisaaa…

—AhambalığabakKaptan,balığa!

—Çevirinulan!

—Neduruyorsunhauşağım?

—Çeksandalınıordan…

—Ulanhırsız!

—KiminmalınıkimdenesirgiyorsunbeKaptan?

—Ahagözünüoyarım!

—Gözünçıksın!

Motorunküpeştesindedeniziçininyıldırımkadarhızlıhayvanınıattıklarızamankigürültü,nehoşgürültüdür!Hikmetkendinisinemadazanneder.Vakitdokuzugeçmiş,milletayaklarınıvuruyorgibidir.İnsan:

—Başlayacaksabaşlasınbe!diyebağırmamakiçinkendinigüçzapteder.

—Dokuzyüzçift,altıyüzelliçift,binikiyüzçift…Motoralmazmıfazla?

Yükleyinbe!Korkmayın.Balıklabatalımneziyanıvar?Dinineyanayımbe!Batırsınbubalıkbizi.Ulançöpleninfukaralar!İstediğinizkadaralın!Hadiulan!Neduruyorsundoldurkayığını.

—Paraetmiyorkicanavar.Paraetmiyorki.İtalyaçekmiyorki…

—Öbürseneyeharpvarmış.

—Bakalımgeleceksenebalıkçıkacakmı?

—Onkuruşdamıetmeyecekçiftibe?

—Yeteryahu!Motorbatacak.

—Batmazkorkmayın,batarmıbuMedarıMaişet?

—Hiçbatmışmı?

—Geçenbaharazdahabatıyordu.Haniobirdenbirebirhavapatlamıştı,tamfilizkıranzamanı.

—Üçbinibuldu.Yeter.Birbalıkbilealamam.Benkırıyorum.

—Aha!Nereyekırıyorsun?Biryeregidemezsin.Böylemipazarlıkettik?

Ahbizimmemleketinmotorcuları!Neredesiniz?Bakşuödleğe!

Hikmetmakineyiyağlayançırağaseslenir:

—Tahsin,anam,mazotkoy,tüyüyoruz.

Tüyerlerdi!..Ada’nınışıklarıbüyüyebüyüye,altlarındandenizlerkaçakaçakalabalığınyığıldığıiskeleyevarırlardı.Gümrükmemurları,polisler,ihtiyarkadınlar,çolukçocukonlarıbeklerdi.Artıksabahtır.Herkesinelindekocamanbirtorikvardır.

—Geçkalacağız,hadişehre!

Alacakaranlıktadenizdesessedakesilmiş,herşeyuykuyavarmıştır.Balıklaryorgun,denizbitap.Motorunsesiyleuzakevlerdeçocuklaruyanır,tekraruyurlar.Şehirsisiçindeuyanmayabaşlarkenyineinsanlarınbalıklarlakaynaştığıyerlerevarılırki,torikbeşparaetmiyor.Binçifti“Avriyonos”Yunangemisinesatmışlar.İkibinçiftidökmekiçinmotordadine,imana,avrada,kâinataküfredengemici,kaptanlarlayolaçıkılmıştır.

Torik,birkarahayvanıgibi,leşhalinde,şehirçöpleriküçük,sivridişlerininarasındayüzerdurur.Küçüksandallarmallarınıdahayenipiyasayagötürmektedirler.Onlarabağırılır:

—Götürün,paraediyor!

Kürekleredahahızlıasılanlarıniçindeacıbirşüphevardır.Dişlerkısılmış,yüzyorgun,uykusuz,biçaredir.Yalnızinsangözlerindebirrakısafasının,birGalatagecesininedepsizliğiarasıraparlar.OnlardayarımsaatsonraHaliç‘emallarınıgetiripdökerler.Küçükvapurlartorikleşlerindeniskelelereyanaşamaz.

Gümrükmotorlarışehribiruçtanöbürucadolaşaraknehirağzınabalıkdökensandalcılarıyakalamayakoşarlar.Mavnalarkocamangövdeleriylesallanır.Şehrinkışsabahıbitmeztükenmezyağmuru,çamuruylainsanıbıktırır.Yinederakıiçmekşarttır.Balıkçıksınçıkmasın,satılsınsatılmasın,ümitherzamanvardır.Balığınçıkmamasınaimkânyoktur.Sırasırabekleyenbandırasıecnebiyelkenlilerbuseneolmazsageleceksenebulatif[18]lokumgibilöpethayvanıalacaklar,fıçılarabasacaklar,afiyetimizeyiyeceklerdir.

—Yaşasıntorikbe!

—Hepberaberbeanam!

—Allahaşkınabirkadehdahakaptan.

—Yokcanım.Sonracıvıtırsın,bukadarıkâfi.

—Öyleolsunbe!Kaptanşerefe!

Öteki,başıylaşerefeişaretiyapar.Bıyıklarıtaramalıgemicicıvır.RakıyadayananHasanböbürlenir,deliKaptangözlerifincangibi,kanlı,haykırır:

—Hadinkalkınbaşkabiryeretüyelimbe!Ekşidikburdayahu!

Küçük,ağızlarıbozuk,kaptanlarınkaptanıorospularelektrikleriyanmış,şimdiakşambasmışsessizmeyhanelerdebekleşiyorlar.UdiSotirakimızrabını,kanuniHimmetyüksüğünü,hanendeMelâhatbeyazgerdanınıemirlerineamadekılmıştırbalıkçıların!..

—Yaşasınbetorik!

—ToriğinAllahbelasınıversinbe!

—Susulançarpılırsın!

Hikmetparasınıalmış,köyünyolunuçoktantutmuştur.Başaltındaikicanlıbalıkkıpırdar.Hikmetonlarılakerdayapacak,yazakşamlarıSultana’nınkahvesiönündefincandarakıiçerkenhavyargibilakerdadan-birbaşsoğanıkırarak-dudaklarıylayiyecektir.

—YaşasıntorikhaHikmet!

—Hepberaberyaşayalımanam!

—Şerefe!

Kıçaltındagemicilerşehirdenböyledönerler.

★

YakupReistelefonetmiş.İkiİtalyangemisibekliyormuş.Balıkçiftiyirmibeşediyor.

Ortalıkdahagündüz.Motorlar,gırgırlarhertarafadağılmıştır.Sakinbirlodosesmekte.Balıkparaediyor.Denizçarşafgibi.

—Bulalımcanavarı.

Hadisandalcılararayın.

—SaloltayıbeTahir! 

—Çekoltayıoradan;ordabalıkbulunurmu?

Yerbakır,gökdemirkesilmiş,günlerdenberidenizkarışkarışaranmış,balıkyoktur.İtalyangemileribekleşir.

Havakarayeledöner,denizhırçın,perişan,kızgındır.Beyazbıyıklarıtitreyenbirkaptankadartükürüklü,küfürcüdür.Motorunsireniinler.Subuzgibidir.Balıkçılarınelleribirpancarkadarkırmızı.

Bütünşehriinletmekiçinbalıkçıkıyor.Uskumruyukovalayantoriğikıstırmışlar,motorlardolu.İtalyangemilerindensonraYunangemilerinedeyüklenmiştir.Bütünlimanınmeyhanecilerikadehleripatlatmayabaşlamışlar.Karafakilerdizilmiş,anasonrakınıniçindepulpulolmuştur.Hertarafbalıkkokuyor.Fakirmahallelerdetorikkuzudiyesatılır.Balıkçıgünügününeyaşar.Yarınıngeçiminicebindesaklayanhanginamertseortayaçıksın!

BalıkzamanındaMedarıMaişet’inbalıkkokusunuHikmetçoksever.

Gemicilerinağzırakıkokar.Malsahiplerikonyakşişelericebindegezerler.Reiskonyağınasodakoyar.Konyağınışekerle,bademşekeriyleiçer.Bokiçesi!Hakkıdır,malonundur.Amaneyetenezzületmezderakıiçmez.İştegemicilerbunaiçerler.Reiskendikendine:“Rakıiçsemmalsahibiolurmuydum?der.Doğrudur.

★

Melek,ustasındanmemnundu.Sert,dedikoducuolmasınarağmenbirdenbirebiranneşefkatialıveriyordu.Bilinmeyenbirgaripilaçiçmişgibigünlerivardı.Ogünlerdebabamuhabbetiyledeğil;biranaşefkatiyleyumuşar;adetaiçi,âşıklardaolduğugibiezilir.BirerkeğeyakışmasabileMelek’ikorkutmayan,bilakisona,Dimitro’yasokulmainsiyakı[19]verenbirhalalırdı.Beyazbıyıkları,mavigözlerineredengeldiğimeçhulbiriktidarsızsevgiyletitreşirlerdi.

FakatDimitromağruradamdı.Buiktidarsızlığınfarkedileceğiniaklındangeçirmesebilesezdiğiiçinderhalbirhocamaskesitakınıyor;Melek’inelindenmakasıkaptığıgibidürüsthareketlerleöyletutulmayıpböyletutulacağını;usturayıhiçbirzamandiktutmamasını,dilinevermeyeçalıştığıbirElenikalehçe,Apoyevmatini[20]lügatleriyleizahaçalışıyordu.Bazenkendinehâkimoluyor,buhocalıkmaskesinigünlercetakınıyordu.BazendeyaşınınzayıfgünlerininheyecanıylaMelek’inbürünhareketlerinibirsandalyeninüstündenbiryazakşamınıseyredergibi,melankolik,tembelseyredalıyordu.

MelekyavaşyavaşDimitro’nunhayatınıöğrenmişti.Bazenmüşterisizyağmurlugünlerdeotururlar.Dimitroanlatırdı.Anlatırkendalargiderdi:

Dimitro’nunbabasıPatrikhane’dememurdu.EskiYunancabilir,şiirleryazar,istanbolininin[21]içindeuzunboyu,askervücuduylayakışıklıbiradamdı.Sarayadamensuptu.PaskalyalardaPatrikhane’dengönderilengazboyamasınasarılmışçöreklerleyumurtalarıağahazretlerinetakdimeogiderdi.

Zarifbiradamdı.Türkçeistidaları[22],havaleleri,Patrikhane’yeaithernevihususatıciddi,zarifbirlisanlayazar;sarayerkânının,devletrüesasının[23],memurlarınınönünePatrikhane’yitemsilenoçıkardı.

SırmalıkeseleriçindesaraydanverilenaltınlarıyediğizamanPrensMavrokordatoailesininerkânıbilekendisinegıptaederdi.Patrikhane’yekıratlarınçektiğibirfaytonlagidergelirdi.Patriktensonraonunismianılırdı.

Galata’dasağlam,pencereleridemirli,taşbirbinadaotururlardı.Eviniçigeniş,esrarengiz,büyülüydü.DimitrogözünükapadığızamanMeryemresimlerininönündekimumu,kadifeperdelerinüzerinevuranşömineışığını,odanınloşluğunu,şömineninönündekigeniş,yaylı,babasınınkoltuğunu,yerdekiayıpostunu,duvarlardakiavtüfeklerini,çocukluğununboş,sessiz,kimsesizzamanlarındainsanıniçiniyalargibiolan,babasınınavköpeğinigörürgibiolur.

Avizedengözünüyormayan,odayıaydınlatmayanbirışıkdağılırdı.Köpekesnerdi.Babasıentarisininiçindebirheyulagibiuzun,merdivenlibirkütüphaneninönündegidergelir,birkitabınbiryaprağınıayaktaokur,yerineotururbiryenisinialır,şömineninbaşındabirdirseğiniocağınüstünekoyarakbirmüddetdeoradaokur,sonrakenarlarındabinbirkâğıtparçasıdosyalarbulunanbirmasabaşındauzunzaman,geceyarılarınakadarçalışırdı.

Evvelababasınıtutanpatrikölmüş,sonraSultanHamithapsedilmiş,sonradaanasınagöre,yenipatriğinkendisineyaptığıkepazeliklerdenötürübabasıölmüştü.Evlersatılmıştı.Budürüst,sakinadamınmüthişborcuçıkmıştı.Dimitroondörtyaşındaydıozaman.Tarlabaşı‘ndabiryeretaşınmışlardı.Evsahibiberberdi.

Dimitrobugünaltmışyaşındadır.AyaDimitroyortusubugünlerde.Üçbeşgünsonraaltmışbitecek;altmışbir.

Sanatısayesindeaçaçıkkalmamış,ihtiyaranasınaölünceyekadarfazlabiryoksullukçektirmemiş,geçinipgitmişti.Anasıöldüktensonraevlenmişti.Fakatçocuğuolmadı.HalbukiDimitrogençliğindeküçükbüyükbirçokmacerageçirmişti.GalibakanıicabıRumzenginlerindenbirininkızınadafenahaldeabayıyakmıştı.Buhadiseniniyineticelenmeyeceğievveldenkestirilebilirdi.BirberberemeşhurAslanlıPasajının,AslanlıHanı‘nınsahibikızınıveremezdi.FakatbütünRummuhitibuhikâyeyleçalkandıdurdu.DimitroozamanlarkozmopolitçeRummuhitinin,ViktorHugo’nun“ôl’enfantgrecauxyeuxbleus”[24]şiirinetamtamınauyacakşekildemavigözlü,sülüngibibirmahlukolduğuiçinMatmazelFotikadaarasırababasınıtıraşetmeyeevegelenbuoğlanagönülkaptırıvermişti.

Öylekikızağlar,oğlanağlar.FakirRummahallesindeTürkfakirlerindenöğrenilmişKerem-AslıhikâyeleriDimitroileFotikaiçinyazılmışgibibirhalegeldi.BütünozamankiBeyoğluyerindenoynadı.Balozlarda[25]şarkılardüzüldü.İsketingPalas’tamünakaşalaryürütüldü.Rumliberallerlearistokratlarbirbirinegirdi.NeticedearistokratlardaDimitro’nunbabasınınbüyükbabasınınsoyunusopunuöğrenincebütünfırkalarhepbirleşti.Kızınbabasıiknayaçalışıldı.Kâretmedi.AdampılıyıpırtıyıtoplayıncakendiniParis’eattı.İsmicismiunutuldu.

Dimitrobusıradameşhurolmuş,dükkânımüşterialmıyor,kalfaları,çıraklarıylaBeyoğluveTarlabaşıarasındabirmuazzamdükkândavakurçalışıyordu.Epeyparayaptı.Paraylaberaberaşkıunutuldu.Kendisininunuttuğuaşkıbaşkalarıdayavaşyavaşunuttular.Kalfalarayolverildi.Çıraklarbüyüdü.Dimitroyineyalnızbaşınamüşterisiz,çıraksız,kalfasızkalıncaTarlabaşıMahallesi’ninenfıkırdakkızınıkandırdı.Onunlaevlendi.Bütünmerakıçocuktaydı.Ahbirçocuğu,birkızçocuğuolsaydı!Oğlançocukistemiyordu.BütünŞarklıerkeklerinaksinebirkızçocuğuiçincanınıverecekti.Çocuğuolmadı.Aldığıkızonaneredenbulursabulacak,birçocukyapacaktıamaDimitro’danhabersizyapmasıdahaiyiydi.Yapamadı.Boşandılar.

BeyoğlumuhitimeşhurDimitroberberiunutmamıştı.Kepazelikyinehertarafayayıldı.Yunanistan’akadarhaberlergitti.Dimitrodükkânıkapadı.SoluğuMidilli’de,Rodos’ta,İskenderiye’dealdı.Gezdidolaştı.

İstanbul’atekrardöndüğüzamanİngilizlerdahaİstanbul’daydı.Dimitroburayagelinceherzamansusmuş,Mütarekezamanındakimilliyetperverliğindenbahsetmeyihiçbirzamanistememiştir.Galibabumilliyetperverlikyüzündenbirazkendikendinemahcuptur.Ozamandansonra,“BenomeşhurDimitroberberim!”der.DeramaDimitroberberçoktanunutulmuştur.

Burayagelincetekrarevlenmişti.Yineçocuğuolmadı.OzamanAda’yagöçetmiş,çokfakirbirYahudiailesininkızınıkendineevlatlıkalmıştı.Kızşimdiyirmisindevardı.Civelek,fıkırdakbirRumkızıolmuştu.OnaDimitrobakarbakar,“BelkidesoyusopuYahudideğildi”der.Bazendüşünürki,insanlaranasındanneYahudi,neMüslüman,neHıristiyandoğarlar.BunaDimitrohayreteder.“Nasılolur?”der.Fakatmünakaşaaçıldığızaman,nasılolurdemez,derki:

—Benianam,doğduğumzamanBalat’takihavrayabıraksaydı,benşimdimisgibibirYahudiolurdum.SeniMişon,anandoğduğunzamanSüleymaniyeCamii’nebıraksaydı,sendeşimdiyekadarmüezzinolmuştun.

Karısıölmüş,Yahudikızıufacıkkendinekalmıştı.Akşamlarıpoyrazıncamlarınıdövdüğüsahildekieskievdekızınkıvırcıksarısaçlarınıtarar,yemeğiniyedirir,yatağınayatırır,onaRumcaninnilersöyler,uyuturdu.

Kızbüyüyüncebüyükşehirdebirişegirmiş,Fransızcalarezberlemiş,daktilolaröğrenmiş,mühimbirmatmazelolmuştu.Bütünsüsleremerakıvardı.Dimitroonunarzularını,yanifistanlarınıteminedemezdi.BununlaberabergününbirindeDimitro’nunevlatlığıtertemiz,tertemizdendahafazla,müthişşıkgiyinmeyebaşladı.

İştebundansonradırki,DimitroAda’dakiminneyaptığını,kimin

kiminle,kiminötekiyleneyaptığınıöğrenmeyebaşlamış,kendisineedilenenküçükbirimayaverilecekcevabıöncedenhazırlamıştır.Kızgecelerievinegelir.Onunartıksaçlarınıtaramaz.

Gençliğini,Beyoğlu’ndakieskidükkânınıhatırlayarak“Ekinoskosmos(dünyaböyledir)”.Sonrabirisiölmüşgibiilaveeder:“Pseftikoskosmos”(yalancıdünya!)der.

HeryılbaşındaDimitrobazenkendikendisine,bazendepekdostlarınaevindebirziyafetçekmekâdetindedir.OyılbaşındadaMelek’lebabasınıevinedavetetmişti.BürünailesaatsekizedoğruDimitro’nunyalıboyundakiahşapevininkapısınıçaldılar.

OakşamDimitro’nundavetlileriiçindeikimalsahibivardı.Bunlardanbirielliyaşlarınayakın,birgünbileacışeylerdüşünmemiş,güleryüzlü,yanaklarıal,dudaklarıbüyük,saçlarıhemenyeniağarmış,şişmancabiradamdı.Karadenizlilerinoşarkılıahengiylekonuşuyor,şenhikâyeleranlatıyordu.

Ötekisimahzun,zayıfyüzlübirdelikanlıydı.DilindenAnadoluluolduğuancakbellioluyordu.Yüzününzayıflığınaçokyakışanirifakatyinezayıfbirvücuduvardı.

Alioakşamharikuladegüzelgiyinmişti.Heryerindefazlamübalağaedilmeyenbirşıklıkvardı.Bukıyafetialabilmekiçinadambelkigünlerceuğraşmışolmasınarağmenbukıyafetonunmalı,bizatihikendisininolduğuhissiniveriyordu.

Hikmettulumununiçindekirliydi.Naciiseokadarpis,okadartırnaklarısimsiyahtıki,Alibileonayanyanbakmaktankendinialamıyordu.

Dimitro’nunkızımüthişşık,dekolteydi.ZayıfReisgözlerinionadikmiş,isimveremediğiinceelbiselerine“Tüllerebürünmüş,gâvurunkızı”diyeiçindenmânilerdüzüyordu.

Dimitrohepsindenfevkaladeydi.Birlavaliyer[26]kravattakmıştı.AlphonseDaudet,AlexandreDumasFilsromanıkahramanlarıkadarbinsekizyüzbilmemkaçmodasıgiyinmişti.

Biralariçiliyor,lakerdalar,taramalaryeniyor,balıktan,berberlikten,sandaldan,Trabzondanbahsediliyordu.

Meleköncelerigaripbiryadırgamahissetti.Şuzayıf,sessiz,ölüçehreli,senelerdenberikendisinegaripiçligözlerlebakanHikmetbilebueviniçindebütünesrarengizhalinikaybetmiş,babasıosarhoş,tabiiadambalıkçıreisleriylekonuşmaktangururduyanzavallı,öksüzbirhalalmış,bumütemadiyeniçipmütemadiyengülerek,mütemadiyenkendiparasından,

kahramanlıklarından,dünyadabirgünbilegamçekmediğindenbahsedenmalsahibi,adamlarınaemrederken,motorlaraçevikadımlarlaatlarkenaldığıçalışkanhalinikaybetmişti.

MeclistenönceMelekbiryadırgamahissiduydu.Sonrakendiniendostlarıiçindeyapayalnızhissetti.Neredeyse,neyeburadakişuReis’legaripvaziyetler,büyükadamtavırları,ciddikonuşmatarzlarıicatedenadamınçocuğuyum,diyecekbirhalalmıştı.

Buadamlarkimlerdi?Aralarındanearıyordu?Şuressamkılıklıberber,onahâlâbirsevicigözüylebakıpduracakmıydı?

AliRıza:

—İçsinbirbardakbira,dedi,n’olacak?

ZayıfgençReis:

—Hadibakalımminiminihanım,birtaneiçiverdim.

Hikmet,hemenMelek’inbardağınıdoldurdu.

YarımsaatsonraMelekartıkyeriniyadırgamıyordu.Mademkiböylebirmeclisteydi.Neolursaolsundu.Dimitrosöylemişti.Bugünbütündünyadaeğleniliyor.MademkibirkaratalihMelek’ibuakşambueğlencesiz,sessizköyeatmıştı.Mademkibütüninsanlardaeğleniyordu,“eğlenelim”,dedi.

Zayıf,gençReisDimitro’nunkızıMarikula’yıdansadavetetti.Gramofonfokstrotlarçaldı.

Melekbirazsonraevdençıkarlarkenşehrinbütünkadınlarıgibibabasına:

—Amanneeğlendik,neeğlendik,dedi.

AliRıza,Reis’inkendisineteklifettiğiişedairdüşünüyordu.

—Hemticaret,hemziyaret.Galibabusenedensenindükkânınaynalarını,takımlarınıdüzeceğiz,dedi.

BuyılbaşınıunutamayanAliRızaoldu.BerberDimitro’nunyemeksalonununçatalları,kaşıkları,bıçakları,pembeyeyakıntabakları,kesmesürahileri,tavandakiavizesi,yerdekiayıpostuAliRıza’yabirevesahipolmanınhazlarınıtattırmıştı.Bazeniskeledengöçeşyalarınıboşodalarataşımış,fakatbugaripeşyalarınboşodalarınortasınaatıldıktanbirikisaatsonraalabileceğioinsanısersemeden,içinigıcıklayanrahatı,intizamıhiçdüşünmemişti.

Biryaylıkoltuktanseyredilendeniziledeniziniçinekapanmışkarşıkiboşadanınbukadargüzelolacağınıaklındanbilegeçirmemişti.

Şişman,malsahibiRafetReis,onaepeyyardımdabulunmuştu.Fakat

bütünbuyardım,herakşamkişarapgalonuiletömbekisineancakyetişiyordu.SonundaReisçekilmezbiradamolmuştu.Yaptığıbiriyiliğinmukabelesiniherdaimgözündeokuyor,herdaimondanhertürlüfedakârlıklarbekliyordu.

Haninizamintizamlaisteseyani,“Efendi!Allah’ınemriylekızınıbanaver”dese,ehemmiyetiyoktu.Ozaman,düşüneyimdiyecek;üçbardakşarapdevirecek;Trabzon’u,Trabzon’unsahilindepencereleriKaradeniz’inkarayüzüneaçılmışodalardakayınpedergecelikleri,kavaf[27]terlikleriyle,ayaklarıçıplakdolaştığınıgörecek;hamsidalgadalgakumsalayığıldığızamaneviniçinihamsiylekaynayanpirincinkokususaracak;Dimitro’nunkesmesürahilerigibibirsürahiyibirbüfeniniçindensessizcealacak;takkesinisoleliyletutaraksağeliylekadehibirhamledeyuvarlayacak;sonrageniş,uzun,kalabalıkbirmasadadamadınınakrabalarıylagülüşerekKaradeniz’inoşarkılı,erkekşivesinitaklitetmesiniiyibildiğiiçin,hiçyadırganmadankaşığınıpilavtenceresinedaldıracak…

Buhulyayıkurduktansonrayinebelkidekiliseninzangoçamahsuskanepesindenevekoşup:

—KızımMelek!Senmaşallah…ilah.

FakatRafetReisböyleşeylereyanaşmıyor,motorumüstakbelkayınpederineyıkatıyor,ayakkabılarınıçıkartıpboyacıMişon’aonunlagönderiyor,akşamüstleri:

—Seniyimezeyaparsınahbap,diyefıçısardalyelerinionaayıklatıyordu.Sonradabolbol,ağzıdoludolu:

—Ulanadamolmazsın!Ağarmadıkkılınkalmamış,hâlâkoyduğumyerdesin,diyesövüpduruyordu.

İkisiarasındakibüyükkavgaçıktığıgününsabahıAliRızameşhurtüccarlardanMahmutBeylerinçukurunutemizlemişti.

Büyükşehrinbilekanalizasyonuolmazsabuküçükşehrinolurmu?Böyleoluncaikidebirkuyulardolar.Ada’nınçoraktoprağındamarullarınyemyeşil,domateslerinkıpkırmızıolmasıiçinbukuyularadetalüzumludur.Lüzumludurama,temizlemekişiniüzerinealacakadamnerdebulmalı?

Ali’denbaşkabuişigörecekyoktur.OisebuişigördüğüzamanyazınMahmutBeylerinkursağındangirmişocanımbarbunyabalıklarının,ıstakozların,revanilerin-günlercemidesinizamanzaman,dakikadakikaöğürten-bukorkunçistihalesine[28]etmediğiküfrübırakmazdı.

BukadarcıkbirküfründeAli’ninhakkıolduğunuherkuyusunutemizletenbilir;onuyalnızbırakarakevinarkapencerelerinisımsıkıkapar,bahçedebahçıvanbiledolaşmaz,kuşlarhavadanyarımturyaparakbaşka

tarafakaçarlar,onurahatrahatdünyaya,bintürlüMahmutBeylereküfretmeyeyalnızbırakırlardı.

AsılmeseleböylebirkuyutemizlediktensonraAli’ninmuhakkakşarapşarapüstüneyuvarlaması,müthişsinirliolmasıydı.Hersözgücünegider,herlakırdıaslındaçokoynak,mülayimolangözlerineneredengeldiğimeçhulbirkinparıltısıverirdi.HâsılıherçukurtemizleyişteAlikendikendisinebileküfrübasan,başkalarıiçindeğil,kendisiiçinbileçekilmezbiradamolurdu.

RafetReisböylebirgündeona:

—Yahu!dedi.Sençukurdamıtemizlersin?

—Benkenefde…seningibileridetemizlerim!diyecevapvermişti.

Pazısıenkuvvetli,gözüenpekgemicininbileRafetReis’ekafatuttuğunadirgörülmüştü.ÇünküRafetReis’inetrafındaakşamlarıhesabınarakıiçenbirdörtkişilikgrubuvardı.

RafetReis,Kondos’lahesabınıyalnızgörmekistedi.Kapıştılar.Reisçokkuvvetlibiradamdı.KondosiseilkhamledeReis’inbaldırınadişinigeçirmiş,sonradankesilivermişti.Vakasahildegeçiyordu.Reis’indörtadamıişekarışmıyor,seyrediyorlardı.BiraralıkReis,Ali’yikavrayıncadenizefırlattı.Denizburadaancakonunyarıbelinegeliyordu.Dışarıyaçıktı.YinebinbirküfürleReis’esaldırdı.Bununüzerinedörtkişionubüyükgazinonuniçinesobanınkenarınagötürdüler,birisicebindenbirsığırsiniriçıkardı.Ötekiağzınımendilletıkadı:

—HaçanböyleolurbizimReis’eçatan,diyebastılarkırbacı.

Aliellerindenkurtuluncasoluğukarakoldaaldı.RafetReiscelbedildi[29].İfadelerimzalanıncayakadarRafetReis,Kondos’aikionliralıkgösterdi.Kondos’unaklıbaşındangitmişti.

—Ben,dedi,davacıdeğilim.

Buseferkomiserişidayattı.NeticedemeseleKondos’un,“Kendimdenizedüştüm,düşerkensırtımıkayayaçarptım”ifadesiüzerinekapandı.

Alievegalonelindekoştu.Onlukkâğıdınbirinibozdurmuş,mendilinebirsürüufaklıkparadoldurmuştu.

—Al,dedi,Melek!İştedükkânıntakımparaları.

Melek,Dimitro’nunyanmagireliancakikibuçukayolmuştu.Makastutmasınıbeceremiyordudaha.İçindengüldü.Babasıyirmiliranıniçindenşubatayındagirecek,şubatayındaçıkacaktı.

Nitekimdeöyleoldu.

★

Kondos,bunisansabahınıngüzelliğinekarşıdayanamadı.Hikmet’inyirmiliraveripeldendüşürdüğüçürüksandalınpalamarınıçözdü.Atladıiçine.Beşondefahızlıhızlıkürekleresarıldı.Sonrasandalıkendihalinebırakarak“NasreddinHocanıntürbesi”isminikoyduğubirtarafıkilitli,ikiellebirazfazlacasıkılsaçatlayacakbirhaldeolanbalıkkutusunukıçaltındançekipbirzarganaoltasıyapmayakoyuldu.Biriğneninucunakırmızıbiripekparçasınısardı.Kılıbirkaçyerindentamiretti.Oltahazırlanmıştı.SandaldaKaşıkAdası‘nayaklaşmıştı.Birikikürekdahaçekti.Şimdiküçükadanınönündeydi.

Akşamlüferemüşterigötüreceğiiçinyemhazırlamayaçıkmıştı.KaşıkAdası‘nınkıyılarıbilekkalınlığında,morkılçıklı,yarımmetreuzunluğundazarganalarladoludur.Hikmet’imotordauğraşırbırakmıştı.Melek,Dimitro’nunyanındaydı.Köyhalkıdahahorulhoruluyuyordu.Zarganayagötürmeküzerekimseyiuyandırmakistememişti.Zarganaysatekbaşınatutulmazdı.Birisininkürekçekmesi,ötekininoltayıkullanmasışarttı.Rızabunundakolayınıbulmuştu.Dişlerininarasınaoltayısıkıştırmış,ağırağırkürekleriçekerkenparmaklarındandahahassasçürükdişleri,balığınoltayatakıldığınıduymuşlardı.OzamanRızakürekleribırakmış,boşkalanelleriylezarganayıgüneşlidenizinüstündesıçratarak,oynatarakbinbirküfürlesandalınküpeştesinegetirmişti.Küçükzarganalarıakşamatavaedeceğiiçin,birkovanıniçinedoldurmuş;ötekilerinilüferyemiyapmaküzeresandalınherdaimbirkarışsubulunandöşemetahtalarıaltınafırlatmıştı.Balıklaroradadepreşipduruyorlar,Rızaçıplakayaklarınıonlarıtaklitedercesinedöşemetahtalarınavuruyor:

—Susunbe!diyordu,geberin!

Dişlerineoltayıalmış,tekrarküreklereyapışmıştı.Biraralıkyorulduğunuhissetti.SandalıKaşıkAdası‘nınbirküçükkoyunaçekti.Bukoyunüstünde,boşbeyazbirbinavardı.

AliRızaKaşıkAdası‘nayanaştırdığısandalınıçakıllaraçekti.Sonrahemen,sandalınburnuhizasınabağdaşkurupoturdu.Uzunzamanmühimbirşeylerdüşündü-“Mühim”diyoruzama,bukendikendimizeverdiğimizbirpeşinhükümdenbaşkabirşeydeğildir.Doğruolmasıbirşeyifadeetmez.Birinsanınmühimveyasaçmaşeylerdüşündüğününasılbilebiliriz-.Kendikendine:

—Ulan!dedi.Neduruyorumbe?Alırımçolukçocuğubekçigibigelir

yerleşirim.Kimnediyebilir?

Bumülahazayıkafasındandeğil,bağırabağırayaptı.Yerindenkalkmazdanevvelbirazdahadüşündü:

—Kimnediyebilir,ha?

Sandalıvarkuvvetiyleiterekiçinebirlastiktopçevikliğiyleatıldı.

Sandalıniçinehızlaatıldıktansonra,küreklerivarkuvvetiyleçekerekmeskûn[30]adanınkömüriskelesineyanaştı.Demiriattı.Sandalınkoltuğunudemirhalkayadüğümledi.Evinyolunututtu.Gündüzgözüylebodrumbambaşkabirhalalmıştı.Bodrumekşibiryemek,birsefilinsankokusuiçindeydi.Duvarlaröldürülmüşsivrisinek,ezilmiştahtakurularınuzamışhayaletleriyledoluydu.Gecebütünbunlarhemenhemenyarıyarıyakayboluyordu.Sonrahertaraftaparçaparça,liflifrutubet.Şimdieşyadabirerbirergözüküyor.Neleryokyarabbim!Kırıkbirmasa,birdestere,biryorgan,birmangal,birsürahi,birbüyükşarapşişesi,meşhurnargilemarpucu,birkurşunboru,birkopukyarımbalıkağı,sekizonsardalyekutusu…Bunlarıderhalçabukhareketlerletopladı.Sonrabirköşeden,üstünesarıbirkadınetekliğiartığıörtülmüşyepyenibirhasırçıkardı.Topladığıeşyayı,masamüstesna,buhasırıniçinedoldurdu.Hasırıdürdü.Birüstüvane[31]şeklinekoydu.İkiucunukalınbirurganlasardı.Yüküsırtınaalmışkenbirdenbiredurakladı.Sırtındakieşyayıyeredoğrusilkerek:

—TuuuAllahmüstahakınıversin!dedi.Lambayıunuttuk.Hakikatenbubodrumlahiçmünasebetiolmayanbüyük,güzelbirlamba,kırıkmasanınüstünde-şimdikarışıklığıkaybolmuşbodrumuniçinde-tekbaşına,gözebatargibiduruyordu.

Rıza:

—Ulan,insankörmüş!dedi.Görmeyincegörmüyorişte.

Lambayıbireline,hasırıötekieliylesırtınaalmışkentekrardurdu.Eşyalarıelindenbırakmadankırıkmasayabirtekmeindirdi.Birdeküfürsavurdu:

—Eşşeoğlueşşek!Ağzına…masası.

Buonunâdetidir.Evdençıkarkenekseriyayahutaklınaestikçeeşyadanherhangibirşeyebasardıküfürü.Sonrasokaktakendisineküfüredilmesilazımgelenbirinerastladımı…

—Senindemasagibi,senindehasırgibi,senindebalıkağıgibi,diyebasardıküfürü.

Bodrumunkapısınıayağıylayarıçekmiş,hızlıhızlıgidiyordu.Yüzmetre

yürümemiştikikarşısınaelindebalıktepsisi,paytakyürüyüşlübirbalıkçıçıktı.

—Hanivre,dediRıza,yoktuhasırındünyada.

—Seninde,dedi,masagibi…

—Anlamadımvre…

Cevapvermeyelüzumgörmedenyürüdü.Eskihasırıbuyüzdenyaktığıiçinbalıkçınınlafatışınafenacanısıkılmıştı.Buhasırmeselesinideanlatalım:

Birakşamsarhoştu.Geçenseneydigaliba.“HarpolacakmışAliRıza!”demişlerdi.

—Olsunbe,demişti.Yanacakhasırımyokyadünyada.Yaşdaaltmış,askerlikdeyok.Vızgelir.İstersedünyayansın.

Evegeldiktensonrakirliemektarhasırbacaklarınadolaşmıştı.Oracıkta,geceniniçinde,bekçidüdüklerininbirbirineseslendiğirüzgârlıgeceiçinde,mahalleyiateşeverecekşekildeeskihasırı,üstünebirikidamlagazdökerekbodrumunönündeyakmıştı.Alevinenharlızamanındagâvurlarınırımsızbayramındayaptıklarıgibi,ateşinbirucundanötekiucunazıpzıpsıçramıştı.

Karşıkiliseninpapazıyatmadanevvelâdetiolansoncıgarasınıyakarkenbirdenbirebuayinigörerekdurmuş,cıgarasınıyakmamış:İstavrozlarçıkararak,büyük,kocamankalın,kiliseviseslerçıkararakkoynunagirerkenhepdespotluğununiçin,nasılonafedaettiğinidüşündüğükarısınınkoynunakaçmıştı.

RızanihayetKaşıkAdası‘namahut[32]eşyalarıylabirliktevardı.KaşıkAdasınıneskibekçisiHırant’ındomuzahırlarınabıraktığıbirmasa,üçsandalye,birpırtıkilimi,Rızaadetakeşfedercesinebulupçıkardı.

Hırant,ahırlarınbirköşesinegazetekâğıtlarınagüzelce,sicimlerlesarılmışbirdebirErmeniressamınyaptığıbaharlevhasıbırakmıştı.Onudatozlarındantemizledi.Sonrakarşısınageçipbirseyretti;beğendi.Kırmızıkırmızı,pembepembeerik,şeftaliağaçlarıbirakarsuyunyanındaaçmıştı.Mavi,çivitmavisibirgöktekırmızıbirkuşuçuyordu.

Birtaraftangüneşdoğuyor,öbürtaraftahiçmanası,münasebetiolmayanbirşatomanzarası,taönündebirkavallakocamankaşlıbirErmeniçobangözüküyordu.

Kondos,“Fenadeğil”dedi,“aferin!Güzelyapmışherifdoğrusu.”

ResminbirköşesindedeH.Nalbantyanimzasıancakokunuyordu.Aşağıdakiikiodalıtaşbinanınbirodasınımantarlardan,çivilerden,balıkçı

edevatındanbirdöşemebürümüştü.Alibütünbunlarıbirerbirer,işeyararbirşeybulurumümidiylegözdengeçirdi.Hepsiküflenmiş,çürümüş,işeyaramazbirhalegelmişti.Hepsinidenizedöktü.Odanındöşemesini,yakındenizdensuçekereksaatlercesildi.Eşyalarıyerliyerlerineyerleştirdi.Levhayıtampencereninkarşısınaastı.Sonraodakapısındandışarıçıkarakbiryağlıboyaresimseyredergibiodayıseyretti.Keyiflikeyifligüldü.

Kendikendinebağırarak:

—Yakabilirsinşimdibircıgaraulan,dedi.Hakettin!

Akşamoluyor.Martılarakınakınkayalaradönüyorlar.Karabataklarkayalarınüstündeşair,melankolikbatıyıseyrediyor.Tekbalıkçılkuşutekayağınınüstündemütehakkim[33],mağrur,krallığınıseyredergibişahanedüşünüyor…

AliRızabalıkçıladoğrubirtaşfırlattı.Kuşbirazhavalanıpbaşkabirkayayakadargüçlükleuçtu.Kanatlarıdüşmüşoradakaldı.

—Köppoğlu!dediAliRıza.Buranınkralıartıkbenim!

Rızasandalınatopgibiatladı.Oğlunuvekızınıalıpkrallığınagetirdi.Hikmet’euzaktanbağırdı:

—Eşyalarıçöz,sonrabirsandalaatla.KarşıyaKaşıkAdası‘nagel…Biztaşındık…Yahutçocuğugönderir,senialdırırım.Yarımsaatekadarişinbitermi?

—Biter,dediHikmetşaşkın.SonraçırağıTahsin’edönüp:

—Delidirbizimbabalık,dedi.

FakatbirazsonradaKaşıkAdası‘nageçti.

Çocuklarogece,içitertemizdenizkokan,duvarıbaharlevhalıodadaömürlerindeilkdefaolarakserinrüyalıbiruykuuyudular.

YalnızHikmethemenhemenbütüngeceuyumadı.İçineılık,sıcakbiryağmuryağmışgibioluyor,uyuyamıyordu.Eskiçocuklukgünlerinihatırladı.Gözlerinikapadı.Tekpenceredenmorbiraydınlıkyüzünedüşüyordu.Ohatırlıyor…biracayipuyanıklıkiçinde,birdostaanlatırgibikendikendisineanlatıyordu:

SandalınbaşındaMücahitoturmuştu.İkiküçük,küreklerdeydi.Bensandaldabaşımdöndüğüiçintadibeçömelmiştim.Denizigöremiyordum.Yalnızçokaydınlık,şeffafgökyüzününbirakarsugibikaydığınıgörüyordum.

OdisiyaRumcabirşarkısöylüyordu.İdrisyarıbelinekadarçıplakOdisiya’yıdinlergibiydi.Zamanzamanmavigözlerindeseribirayaydınlığıparlıyordu,anımdaisminibilmediğimbirçocukoturmuştu.Ufacık,minyatür

biryüzü,aynıufaklıktavücuduvardı.Hertarafıufacıktı:Elleri,kulağı,gözü…Ona‘SultanHamitcücesi’derdik.

Burayageçiyorduk.HepimiziniçindebirRobensonhavasıesiyordu:Gemibatmıştı.Birsalparçasınınüstündeydik.Hali[34]biradayaçıkacaktık,birkulübeyapacaktık,keçileryetiştirecektik…

Bugüzelhayalleribozmamak,herkeskendiRobensonluğunudiğerleriylepaylaşmamakiçinkonuşmuyorduk.

ÇünküyedikişininyedisideRobenson’du.Birlakırdıylabirmeskûnadadaoturduğumuzu,bumeskûnadayayakın,ayışığınatersinebirkaşıkgibikapanmışduranKaşıkAdası‘nınbiradamınmalıolduğunu,adamınölüpvarisiolmadığıiçinadanınhükümetegeçtiğini,şimdikimseleryoksabile,yarınbeşonkişiyeaitolacağını,evler,belkideplajlaryapılacağınıhatırlayıverecek,kulübelerimizle,salımızla,hayallerimiz,vahşilerimizleyaptığımızbukocamanhayalgemisinikayalaraçarpıverecektik.OndansonrahiçbirimizmehtaplıbirgecedeKaşıkAdası‘nasergüzeştaramayaçıkmayacaktık.İdris’lealayedecektik.Ozamano,yarıbelinekadarsoyunupbirvahşigibigiyinmeyecek;kendihayallerinibizimkilerleayarlayabilmekiçinbinbirçareyebaşvurmayacaktı.

Sandalındibindenkafamıçıkarıncadibindebeyazçakıllarıparıldayanbirkörfezeyaklaştığımızıgördüm.Hepimizbeyazbinaya-buakşamyattığımız,işteburası!-bakıyorduk.Hayretiçindeydik.

Haliadadabirbina!Hayret!..Yinekonuşmuyorduk.

OdisiyaRumcaşarkısınıbirdenbirekesmişti.Küçükcücebirlastiktopgibiyuvarlanmıştı.Kürektekiler,çalışan,terlemişinsanlarınharikuladegüzelliğinialmıştılar.İdrisbirimparatorgibimağrurdu.Kürektekiçocuklaresirlere,Mücahitelindekırbacı,zalimbiresirciyebenziyordu.Birkumsalaayakbasarbasmazİdrishepimizitopladı.

—BubinaPortekizlilerdenkalmadır,dedi.BuadayıilkdefaPortekizlikorsanlarbulmuşlar,içlerindenengenciniburayabırakıpçekilipgitmişlerdir.Budelikanlı,korsanreisinekarşıgelmiştir.Sessizyürüyelim,belkiPortekizlidahaölmemiştir.Adadavahşibirkabilevarmış;dikkatlidavranalım!

Odisiyavahşileri,kendisiPortekizligemiciyitemsiledecekleriiçinsandaldaninerinmezadanıninsanboyuotlarıiçinedalıpkayboldular.Çakalhavlayarakonlarıtakipetti.BenSultanHamitCücesi’yleberaberkaldım.Diğerüççocukşuşimdiyatmaktaolduğumbeyazbadanalımetrukbinayadoğruilerlediler.

KaşıkAdasıbinbirsarnıçladoludur.Ada’dabilhassageceleyinkoşmakçoktehlikelidir.Uzunotlarındalgalandığısırtlardaiçleriderinsimsiyah

sulara,sülükler,kurbağalarladolusarnıçlaradüşmemekiçinihtiyatlayürüyoruz.

TamtepeyevarıncabirmüddetCüceileetrafabakındık.Ötede,beyazevinpenceresindehafifbirışıkvardı.DahaberideAda,çiftlikkenyapılmış,etrafıtelörgülüdomuzahırlarıhayalmeyalfarkediliyordu.BunlarAdadabırakılmışPortekizligençgemicininmalikânesiydi.Orayagitmekçoktehlikeliydi.Gemicivahşihayvanlarıkediköpekgibiterbiyeetmiş,gecelerisalıveriyordu!Ahırlarınötekiyamacındabirbahçıvankulübesivardı.Buradadavahşilerinreisiotururdu.Birazsonrabukulübeninpenceresindedebirışıkyandı.Oışığadoğruyavaşyavaşyürüdük.Kapıyıvurduk.Odisiyaaçtı.Köpekleyalnızdı.Kafasınaotlardanbirçelenkgeçirmişti.Çıplakayakları,yanıkgöğsü,mavigözleri,incecikyüzü,çizgilimintanıylaPortekizligemiciyeİdris’tençok,obenziyordu.Birkorsançocuğukadarvahşi,hemdegüzeldi.Öylekibirdenbireiçime,onunyanındamüthişbirhaydutolmakarzusugeldi.Müthişbirhayduttum.Oreisimizdi.

Kapınındışındakigüzel,küçükbirmeydanlıktangörünenHeybeli’ninplajıbirkocamanvapurhaliyleışıklarınıyakmışuzaklaşıyor,gidiyordu.

Odisiyayineşarkısöylemeyebaşladı.İdrisdeötekiçocuklardabuşarkıyısonunakadardinleyecekler,sonraevvelaküçüklerbizibulacak,esiralacak,ondansonraPortekizli’ninmalikânesinimuhasara[35]edecektik.Teslimolacaktı.OdisiyatekrarRumcaşarkısöyleyecekti.İdrisbirşeyleranlatacaktı.Dönecektik.

Dönüşmünakaşalıgeçer.Oyunubozanlaraİdrislafatmaz.Odisiyaşarkısöylemez.KüçükCüceiçerler,sandalındibindebinbirmaskaralıkyapmazdı.

AsılAdalıbizüçümüzİdris,Odisiya,benvardık.Ötekilerdostluğa,helesergüzeştepekdayanamazlardı.Dahadoğrusuanalarıbabalarıhaberalır,bizimlegezmelerinemâniolurdu.Onuniçinekibimizbazenüçkişiyeiniverirdi!Ozamanyinesandalaatlaryinekarşıyageçerdik.Bazıgeceleroradasabahladığımızolurdu.Çakal,şubinanınaçıkkapısında,biziçerde,kopukbalıkağlarının,mantarların,çivilerinüstündehayallerimizdeuyurduk.Hiçbirgüntamhakikatkonuşulmazdı.Mütemadiyenvahşilerden,korsanlardanbahsederdik.BenRumcayı,yalnızanlardım.OdisiyagüzelTürkçekonuşurdu.İdrisRumcayarım,tatlılakırdılarsöylerdi.

Odisiyabirbahçıvançocuğudur.Eniyioyüzer,haliktutar,şarkısöyler,kürekçeker,engüzelogülerdi.Garipbirçocuktu.Birdenbirekederlenirdi.Ençoküzüldüğüşey,kendisineehemmiyetverilmediğinisezmesiydi.Enaleladesözebilealınır,bütündünyayaküskünbirhalalırdı.Sonraenküçükbirmüşfiksözekarşıkahramanlıklargöstermekisterdi.Ençekindiğişeykavgaydı.Birdensararırdı.Kekemeleşir,yüzükarmakarışıkolurdu.

Çocuklarınkorktuğuhiçbirşeydenkorkmazdı:Necanavardan,nekimseden.NePortekizligemiciden,nevahşilerden.Fakathakikibirinsankarşısındaderhaldeğişir,kavgadadaimaaşağıdanalırdı.Öyleçocuklardandayakyediğinibilirimki,bensinirlenirdimonunhesabına.Oyunda,denizdebintürlücesaretigözealanbuçocuğuninsankarşısındakihaligayetgaripti.

İdris,Odisiya’yıişineyaradığıiçinsevergözükürdü.Bazıyapamayacağışeyleri,yapacakgibigörünüp-sonrabirdenbirecayarak-adibiriştir,diyerekyapmadığınıihsas[36]edercesineoişiOdisiya’yahavaleederdi.

Çakal’ınAda’daaranıpbulunamadığıbirgünyineburayageçmiştik.Gecedeburadakaldık.

İdris:

—Neolurneolmaz,dediOdisiya’ya,senkapınıneşiğindeortalıkağarıncayakadarbekle.Gündüzünsenuyursun,bizbekleriz.Belkivahşilerhücumeder,olura…Neolurneolmaz…

Odisiyaaptaldeğildi.Fakatbazenböylegörünmeyi,bubirkahramanlık,iyilikolduktansonrasevinerekbenimserdi.UyuyupuyanıpOdisiya’yıgözleriaçıkbuldum.Ortalıkağarmadanyanınasokuldum.Elinituttum.Sıcakkafasınıanibirşekildegöğsümekoydu.

—Benim,dedi,babambahçıvanırgadıolmasaydı,bendesizlergibiadamolurdum,okurdum,okumakbilsemokurdumdauyumazdım.

Yüzünüsoladoğrukaldırdım.Işıkotaraftangeliyordu.Gözleriıslaktı,kıpkırmızıydı.Elimibıraktı.Narağacınınaltınadoğruyürüdü.

—Benimbabambileyok.Okumayıdakitapsızöğreniyorum.Busenedeçıkacağım.Birdahamektebedegitmeyeceğim.Okumakbildiğimhaldeyinedeokumayacağım…HadiOdisiyabenimuykumkaçtı.Birazdasenuyu.

Narağacınınaltınayattı.Ömrümdeyaikinciyaüçüncüdefaolarakbircıgarayaktım.Ouyumuştubile.

Yineayvardı.ÇünküherayışığındaKaşıkAdası‘nageçtiğimizibilmemsöylemişmiydim?Ömrümdeilkdefabirinsanıuyurkenseyrettim.

Şimdihatırlıyorumdatuhafbuluyorum.Buiyi,temiz,sıhhatli,küçükinsanlarınuykusubambaşkabirşey.Uyuyanıniyi,güzel,dinlendiricidünyasına,seyredenagâh[37]oluyorgibidir.Onunrüyaâlemineuyanıkolarakgirmekinsanabirürpermeveriyor.Öyleki,onunuykusunubendeuyuyordum;uyanıkolarak.İçimdekahramanlıklar,dostluklar,arkadaşlıklar,kocamanotların,denizin,balıkların,sandalın,bahçıvankulübesindekişişmankadının-Odisiya’nınanası-posbıyıklı,nefesişaraplatütünkokanbağcının-babası-Odisiyalarınkulübesininiçindekikırıkdöküktemizeşyanın,esmer,

sırımgibi,inceuzunbacaklı,eteklerirüzgârlıkızkardeşinin,kocayemişimeyvelerinin,çamlarınmahremiyetinegiriyorum.İçimdearzubirçeşmegibiakıyor.

Eğiliyorum.Buaçıkdudaklar,yarıaçıkgözleriyleuyumuşarkadaşımıyanağındanöpüyordum.Belkiömrümdeilkvesondefabirinsanı,bilinmedikbiryerimdeyıkanmışarzularımlabirdaha,birdahaöpüyorum.

Oradanayrılmakiçinyukarıya,Portekizli’ninkulübesinekoşuyorum.Fakatçocukluk,sankiPortekizlioradaymışgibi,beniihtiyata[38]sevkediyor.Sessiz,gürültüsüzyaklaşıyorum.Kulübeninancakboyumyetişenpenceresindeniçeriyebakıyorum.Ötekipenceredenayışığıkulübeniniçinedolmuş,kenardabirgençkızoturmuş,dizinebirdelikanlıyatmış…Kızerkeğinsaçlarınıokşuyor,delikanlıysagençkızınsaçınıokşamayanötekielinidudaklarıylaarayıpmütemadiyenbulmakta.Birmüddethayretlebakıyorum.Sonraaşağıyayokuştankayakayainiyorum.İdris’inyattığıbinayakoşuyorum.Onuuyandırıyorum.‘Böyle,böyle…diyorum.İdris,Odisiya’yısoruyor.

—Aptal,diyor,hâlâbekliyormu?

—Yapmaeziyetçocuğacanım!Çokiyiçocuko!

—Onunkadariyiçocukdünyadayoktur,bilmezmiyim?Mahsusyapıyorum,sevdiğimiçin.Tecrübeiçin…Benimiçincanınıverir,değilmi?Neyapıyor?

—Deminbenuyandımdı.‘Hadisenbirazuyu’dedim,uyuyorşimdi.

—Buzamanakadaruyumamışmıydı?Hayaptalhay!

Odisiya’nınyanınadoğruyürüyoruz.İdrisbirmüddetdikkatlebakıyor.Sankiodabuiyiçocuklarrüyasınıgörmüşgibieğilipsaçlarınıokşuyor.

—Uyusunbırak,diyor,hadibizgidipbakalım,neoluyor?

Yukarıkikulübeniniçindeaynıhareketler,aynımanzaradevamediyor.Kızındizindekiçocukmütemadiyenkızınellerinidudaklarıylaaramakta.Bizimtarafadelikanlınınyüzüçevrildiğizamanbiranpenceredençekiliyoruz.Kızınbaşıhareketsiz,böyleeğilmiş,delikanlıyahasretle,birtuhafbakıyor.Gençadamınyüzübizimtarafaçevrildiğibirzamandaİdris’lepencerenindibineçömeliyoruz.Buradaİdris’inyüzünebakıyorum:Odeminkimütebessim,mahalleli,tatlı,eğlenenyüzçizgileribirdenbirekararmışgibi:

—Benimkadar…diyor.

—Ne?Kim?

—Kızındizindeki…

Birmüddetayaktadimdik,hiççekinmedenbakıyor.Benkorkuyorum.Sonrageriyedönüyoruz.İdrisdüşünceli:

—Benimkadardı,diyor.

Bencevapvermiyorum.

Halbukikızındizindekipekİdriskadardeğildi.Epeykocamanbirşeydi.

Kış,hayallerimiziyağmur,kar,soğuk,sisiçindedevamettirirdi:Kimimektepte,kimiçırakolduğudükkânda,kimisisisleörtülübirlahanatarlasında,kimideİdrisgibibabasınınsandalıiçindelodosa,poyrazayelkenşişirerek.

Kıştanyazaherçocukbaşkatürlüçıkardı.Çoğuşişmanlamış,rengiağarmış,harikuladebirsurettebüyümüşolarak.Banaöylegelirdikiçocuklaryalnızkışınbüyürler.

Okıştan,birbirimizihementamamenkaybettiğimizkıştançıkıştaOdisiya’yıboyatmış,yüzünekarışık,hilekârmanalarsinmişbuldum.Yineşarkısöylüyorduamasesi,otemiz,berraksesdeğildi.İçimeılıkdünyalardevirensesşimdibanabirgaripmemleketinhasis,yalana,dedikoducu,yılaninsanlarınınşaraplar,açlıklar,uykusuzluk,hırslıgecelerleeskimişgırtlaklarınınsesigibicırtlakgeliyordu.

Yüz;dostu,arkadaşı,hattazamanzamanuşağıolmayıkabulehazırlandığımyüz,vehmettiğimmanalarınıüzerindenlüzumsuzbirgömlekgibi-yılangömleğigibi-çıkarıpatmıştı.

AmcasıYorgo’nunbirhaftalıkbirıstakozusatarkentakındığısuratıbirdenbireOdisiya’nınyüzündebuluncaşaşırdım.

Eskidenbuikiinsanabakar,nasıloluyordaderdim,hatlarıbirbirinebukadarbenzeyenikiinsanınbirisibana,oılıkdünyayıverdiğihaldeötekisisoğuk,çirkin,fakathakikidünyayıversin.Ozamanhayalmeyalhissetmiştimki,yüzleahlakarasındaherhaldemüthişbirmünasebetvardır.Güzelolanmuhakkakgüzelahlaklıdırdemeyeceğim.Sonrafenaruhlugüzelyüzünde,insanıperişaneden,mahvedensihrinideinkâretmeyeceğim.Yalnızşunudemekistiyorumki,ahlakınyüzeeklediğimimikler,hattarenkler,yüz,ahlakherikisigüzelkendevardır.Fakatbunlarbuan,bumekâniçindesevimlidirler.Ahlakbozulmazsatertemiz,sevimli,hattadostunbuhalleritaklitedeceğigelmesikadardost,ılıkdevamederler.Fakatkötü,fakathakikidünyayı,Odisiya’nınkeşfettiğişekildekeşfedince,onlarıyeniâleminesindirinceişdeğişiyor…Mesela,OdisiyaYunburnunubirşeykoklargibiyukarıtarafınıburuşturarakağzıbirazaçıkanlatılanıdinlemesi-ozamanlar

nehoştu!..Bendeaynışekildebaşkalarınıdinlemekiçinbuhareketiazmıtaklitetmiştim.Fakatbugün,buhareket,buozamankiaynıhareketonuamcasıYorgo’ya,Yorgo’nunyalancılığına,kıskançlığına,terbiyesizliğineulaştırançirkinbirşeyolmuştu.

Onubirikinci,birüçüncügörüşümdeiçimebirpişmanlıkdoldu.‘Neyaptım,neyaptım?’diyesöylendim.‘Nedenöptümbuçocuğu?Buyüzübennasılsevdim?’Müthişbirutanmahissiduydum.

İdriskocamanbirşeyolmuştu.GeçenseneKaşıkAdası‘ndakiahırlarıniçinderastladığımızçiftinerkeğininensesigibidikbirensesivardı.Simsiyahsaçlarıbirberberelindebirçokşeyleryapılmışgibiydi.İlkbıyığınıkesmemişti.İncecikmodayauygunbırakmıştı.

Bütünbuzahiri[39]sevimsizliklerinerağmenİdris’inyüzündeohayal,sergüzeştgünlerininiyihatlarıvardı.Hattadahafazla.FakatKaşıkAdası‘nınlafınıbileettirmiyordu.Mütemadiyengençkızhikâyelerianlatıyordu:

Eftihiya’nınsarıbirkilisemumukadaryanmayahazırrenklibacaklarıvardır.Birsütlümısırbeyazıdişleri,mütemadiyenağızlaaranıp,bulunupöpülecekelleri…

İdris,Eftihiyaileyukarıdakırmızıçiçekliçalısüpürgeleriylekocayemişlerinolduğusonbahardatanışmıştı.Beraberkocayemiştoplamışlardı.Olgunlarından,irilerindenhepsiniEftihiyayemişti.Sonra‘Kocayemişinsanısarhoşeder’diyenAdakadınlarıgibisarhoşolmuştu.Osıradadudaklarınaolgunbirkocayemişialmış,İdris’e,‘Yarısınıdasenye!’demişti.Çalısüpürgelerininkırmızıçiçeklerindekibalkokusunayatmışlardı.

Eftihiya’nınyüzüaleladebirRumkızıyüzüydü.Civelek,çapkın,okadar;nefazlaçirkinneçokgüzel.Fakatbanyolarbaşladığızamanlacivertdenizmayosuiçindeışıklı,dümdüzbacakları,küçükmemeleri…Hülasa[40]Eftihiyayazınbirerkeğibirdakikadayereyıkıp,toprağaellerinigeçirterekdişleriyleotlarıkopartacak,toprağıkoklatacakkadargüzeldi.

Negüzelyüzerdi!..Beyazpantolonlu,sporcudelikanlılarınaileleriköydekievlerikiraladıklarızamanEftihiyabudizleriçıkmışpantolonlu,kalıngrielbiseliİdris’iustalıkla,gürültüsüzterketti.

Odisiyayenigöçlerinçocuklarıylaahbaplığıilerletmiş;kışınbiriktirdiğiparalarlabeyazbirpantolon,kısakollumoripekgömlek,birdebirdelikanlıdanbinricaylabirbahriyelikasketiuydurmuştu.Uzaktangözüktüğüzamanhakikatenkuvvetli,oldukçayakışıklıbirdelikanlıhalialmıştı.Yakındansabirazacayip,pazarlığınıgiymiş,fazlasüslenmişgibiydi.Derhalköyünyerligençlerindenolduğuanlaşılıyordu.İdris’lebenimleyalnızmerhabalaşıyor,göçlerinçocuklarınakatılıyor,Ada’nınkızlarınıonlara

tanıtıyordu.Mektuplargötürüpgetirdiğioluyordu.Gazinolardayabancılarlapastraoynuyor,ekseriyakazandığı,kazanmasımünasipgörüldüğüiçin,cebindeparadabulunuyordu.

BütünyazbirdefaKaşıkAdası‘nageçildi.OdaOdisiya’nıngrubuyla.BunlardörtRumçocuğuydu.OdisiyaRumca,geçensene,dahaevvelkiseneleryaptıklarımızı,adibirgülüşle,sankitatlışeylerdeğilmiş,aptallıkmışgibianlatıyordu.İdris’indebunuaptallıktelakkiettiğini,fakatbuaptallığıbaşkalarınaanlatmayıhoşbulmadığınıacı,aynızamandamütebessim[41]

yüzündenanladım.

Odisiya’nınarkadaşlarıkatılakatılagülerlerdi.RumcatangolarlaAda’nınıssızlığını,Robensonluğunukaçırırlar,Portekizligemiciyihırsındanağlatacakgibiederlerdi.BenhepOdisiya’yınasılöptüğümüdüşünür,dudaklarımınderisinikoparırkoparıratardım.”

★

Hikmetyattığıyerdengözükapalı,kafasınıniçibuçocukluğunungüzelbacaklarınıüşütücü,kendisinebirbüzülmehissi,ayaklarınıburnuna,yorganıtatepesinekadarçekmeihtiyacıverenhatırasıiçindebunalmıştı.Onaöylegeldikiuyumuştu.Düşündükleriyahutdadüşünmekistedikleribirrüya,biruykuiçindeyazılmışgibiydi.Adetaetrafındaparçaparçaatılmışkâğıtlarvardı.Herzamanböylekâğıtlarabirşeyleryazmak,kâğıtlaraolmasakafasına,daimayataktabirşeyleryazmakarzusunuduymuştu.OzamanlaronuRummektebinevermişlerdi.Bunaldığınıhissetti.Kafasındanyorganıçekti.Ayaklarınıboyluboyuncauzattı.

Odanıniçidahakaranlıktı.Hemenhemenhiçbirşeyfarkedilmiyordu.YalnızNaci’ninderinnefesi,Rıza’nınkuruöksürüğüodayıdolduruyordu.BuseslerdeolmasaydıHikmetrüyadanuyanmış,neredeolduğunubirtürlükestirememişinsanlaradönecekti.

Birdenbirebiraydınlıkgördü.Buaydınlıkinsanboyundanyüksekbirpencereniniçindengeliyordu.Birazevveluyandığızamanbupenceredekaranlıktı.Şimdiyseüzerindenbirmavisüngergeçirilmişgibiydi.

Mavi,koyumavi,ışıkolduğubileşüphelibiraydınlıkgördü.Buaydınlıkonunuyumasınayardımetti.Melek’inyattığıodayıdüşündü.İçiyineezildi.Uyudu.

İkinciKısım

Yolculukta

Maçka’daKanaryaApartmanı‘nındördüncükatındabiranababailebiroğuldanibaretbiraileoturuyordu.Apartmanınkapısındaniçeriyegirinceküçükbiryemeksalonugözeçarpıyor,hertaraftahiçbirkomşunundiluzatmayacesaretedemeyeceğibirtemizlikgörülüyordu.Evineşyalarıeski,soluktu.Aynalıbirbüfeninüzerindekieşyadadaoaynısolukluk,temizlikvardı.Burayagirenheradamaderhalçokuzun,iyisenelergörmüş,dedelerindenberisıkıntıçekmemiş,fakatfazlabollukdagörmemişbiraileninkibareşyaları,sessizbirşekildeadetahitapediyordu.

Akşamdı.Yemek,aynızamandakabulsalonuolduğuanlaşılanbuyere,soldakibirpenceredenhafifbirsokakmanzarasıylaberabertramvaylarınyeniyanmışışıklarıgiriyordu.Salonunelektriğiyanmamıştı.Çoktatlıyarıkaranlıktakısaboylu,tülüş[42]birhizmetçikızınbirmasanınyeşilörtüsünü,örtününüstündekiçanakbiçimindegümüştenbirvazoyukaldırdığı,masanınüstünebeyazbirörtüyaydığı,renkleripembeyekaçanbirtakımtabaklarıüçetaksimederekdizdiğigörülüyordu.Yinesoltarafta,apartmanınötekiodalarınagidenbirkapıda,karanlıktayaşıbelliolmayan,yuvarlakçabirkadıngözüktü.

—NiçinelektriğiyakmadınZehra?dedi.Karanlıktabirşeykıracaksınkızım.

Küçükhizmetçi,masanınöbürucundanbiryarımsağaçarkyaparakelektrikdüğmesinedoğrudöndü.Düğmeyiüçdefaçevirdi.Bütünışıklaryanmıştı.Kızbirdahaçevirdi.Lambalarınbirkısmısöndü.Kâfibiraydınlıksalonuaydınlattı;penceredekisokakresminisildi.Şimdipembetabaklarınüzerinemesutbirinsanyemeğininarzularıyeryeroturmuştu.

Sürahi,sokaktangelenadamaderhalbirbardakdoldurtacakkadarberrakbirsuylacazipti.Işıklarınyanmasıylaberaberevinsahibesiolduğuanlaşılankadınınyaşınındaelliyeyaklaştığıbellioluyordu.Yüzünebakıncaçoksinirlifakatbuhiddetindakikalık,hattasaniyelikolduğu,yoksahaddizatındafazladürüst,temizbirinsanolduğuanlaşılıyordu.

Gözlerininaltındaoldukçabüyükderisarkıntılarıvardı.Saçlarıitinaylataranmış,hattazamanzamanondüleyaptırılmış,sarıya,birütüsarartısınabenzerbirsarılıklagrirenkteydi.Büyükgözleri,çokbellikaşları,benlerle

dolubiryüzüvardı.Üstünesiyahbirelbisegeçirmişti.Elbiseninkollarıdirseklerinekadardı.Tamgöğsündeyeşillibeyazlıkravatımsıbirşeyvardı.

Cümlekapısınıntamkarşısındabüyükçebirsaatdikkatedilmediğizamanişlemiyor,dikkatedildiğizamansafazlagürültülügibiydi.

Kadınmasanınbirucundangözlerinikırpıştıraraksaatebaktı.

SaatkaçZehra?dedi.Benseçemiyorum.

—Yediyiongeçiyor.

—Fahrihâlâgelmedi.Herhaldebabasınarastlamışolacak?Yoksaşimdiyekadargelmesilazımdı.

—Dahagelirlerefendim!dedihizmetçi.

Hizmetçidebirdârüleytamkıztalebesigüzelliğivardı.Sırtınapembe,kollarıtamamençıplakbirbluzgeçirmişti.Önündeprostela[43]yoktu.Kollarınınbileklerindenyukarıkısmıbazençokyumuşak,oynakoluyordu.Fakatbileklerindenaşağısıbaşkalarıhesabınayapılmışbirtakımfedakârlıkların,çocukbezlerinin,milyonlakirlitabağınhatırasınıtaşıyor,herhalievehergelenerkekmisafireacımak,iğrenmek,hoşlanmakhislerinibirdenihtivaedenbirtakımarzu,arzusuzluklarveriyordu.

Bacaklarıhiççarpıkolmadığıhaldepekâlâçarpıkolabilirhissiniveriyordu.Ayağınaküçük,birhorozibiğikırmızısı,hotozluterliklergiymişti.Ayaklarıçıplak,mevzundu[44].Yinedeinsan,“Bubacaklarniyeçarpıkdeğil?”diyordukendikendine.Buhisbelkidebacaklarınınkısalığındangeliyordu.

Gayetmasumhalinerağmenbirdenbirebirisininkucağınadüşüvermesipekâlâmümkünbukızındenebilirdi.

Gözlerinebakıncabuhükümdealdanılmadığı,hakikatenbirkucağadüşüvermekarzusubugözlerdegayetbarizokunduğusezilmiyormuydu?Gözlerinigörmeyenleriçinarzu,ihtirasuyandırabilecek,hattaplatonikrüyalargördürebilecekyumuşaklıkta,güzellikteolanhizmetçi,gözlerinebakılınca,bütünarzularısuyadüşürüyormu,düşürmüyormu,insanımüteredditbırakıyordu.Yalnızevegelenerkekmisafirleredeğil,apartmanınkapıcısınadabutesirleriyapmışolandördüncükatınhizmetçisiZehraaldığıbütünparalarıbiriktiren,iyikalpli,sessizbirkızdı.

Erkekleriarzulargözükmesininsebebibirhulyayıhakikatyapmakiçindi:

Bütünparalarınıbirnişanlıyavermek,küçükbirodanıniçindeterkokanerkekçamaşırlarını,birpencereninakşamışığınaoturarakdikmek,yamamak…Erkeğininkolunu,bacağını,göğsünüiçiezilerekbu

çamaşırlardandüşünmek…Küçükbirmutfaktabirbalıkkızartmak.

OndörtyaşındaTokat’tangeldiğigündenberibiriktirdiğiparaylahiçolmazsagüzel,yakışıklıbirbakkalçırağı,dahaolmazsaçirkin,fakattemizbirküçükmemuravlayabileceğiniümitetmemişdeğildi.Tokat’taüveybabasıkendiyüzündenhapsegirdiğiiçinüzülürdü.İlkzamanları,nüfuskâğıdına“dul”diyeyazannüfusmemurununevindebirgecekaldıktansonra,yollaradüzüldüğünüherakşammıherakşamhatırlardı.Sonralarıbueskigünleripekbarizbirşekildehatırlamasabileakşamvakitlerindedüşünmeyiseverolmuştu.

Çalıştığıevlerinküçükbeylerineduyduğuyenilmezarzu,nihayetbirhayranlık,birtecessüshissiydi.Fakatküçükbeylerbeyaztenleri,mavigözleri,berrak,gırtlakçıkıntısıyenibelirmişfildişiboyunlarıylalacivertveyahutgrielbiselerininiçinde-ohepaynırenkteelbiseleriküçükbeyleregiydirmesiniseverdi-otutulmazincelikleri,hafifçeerkeklikleriylebakılıpbakılıpdoyulamazbirmanzaraydılar.Amaokadar…YalanolmasınZehrabirgünbileonlarınsabahlarıhafif,iyirüyalarkokan,subuharıılıklığıalmışyataklarınıdidiklerkenbuyataklarıniçinebirhanımgibiuzanıvermek,buerkekçiklerinkatılığını,yumuşaklığınıtatmakgibibirfikirkafasındangeçmemişti.Nebilirizbelkidegeçmişti.FakatZehrakendisiböylearzularınkafasındangeçmediğineemindir.Bunakendikendiniinandırmıştır.

İnandırmıştırama,yinedeoanababalarınınyanındabirerkirazfidanıkadareğilirbükülür,bakılır,sevilirinsanlarZehra’ylailkyalnızkalıştabüyükerkektavırlarıalmışlardı.Butavırlaronlaranekadardayaraşmıştı.

Merdivenlerdekiıslığıduyanhanımoldu.

Hanımilehizmetçikulakverdiler.Islıklaberaberdörtayağınçıkardığıseslerduyuldu.İkisibirden.

—Geliyorlar!..

İçeriyeevvelauzunboylu,şenyüzlü,matruşbiradam,ardındanikikaşıbirbirinedeğen,sporcuyapılı,beyaztenli,birazgençirisibirdedelikanlıgirdi.

Hanım:

—Elhamdülillahgelebildiler,dedi.

İhtiyarerkek:

—ŞöyleHaylâf’ta[45]birazoturalımbizimdelikanlıyladedimde…

Kadın:

—İyiyaptınız,dedi.

Gençadam:

—Açlıktanölüyorumanne,yemekhazırmı?

SonraZehra’yadönüp:

—Hadikız!dedi,getirbakalım.

İhtiyaradambirbardaksudoldurupayaktazevkleiçti.Sonra:

—Oh!..Yanmışımhatun,dedi.

Gençadamapartmanınötekiodalarınagidenkapıdaniçeriyesüzülüpgitmişti.Kadın:

—Haylâyftakileredeğilmi?dedi.

İhtiyaradambuşakaçokhoşunagitmişgibigüldü.Kadın:

—Fahri’yiamcasınagönderelim,dedi.Hiçolmazsaoradabiraykalsın.Buişhalledilinceyekadar.Kapıcırazı.Zatenkızıseviyor.

—Benbuakşamkonuştumoğlanla.Gitmekistemiyorpekamagitmemdedemiyor.

KüçükhizmetçiileFahriarasındagaripşeyleringeçtiğinihissedenFahri’ninannesiolmuştu.Zehra’nınilkgeldiğiaylardakapıcıylasıkıfıkıkonuşmasınıistemeyen“LâmiaHanım”şimdilüzumlulüzumsuzkapıcıyıçağırıyor,sıksıkbirişbahaneederekkapıcıya.Zehra’yaveevegözkulakolmasınıtembihederekçekilipgidiyordu.

LâmiaHanımoğlunundürüst,gariphalindenkorkuyordu.Şayetküçükbirkazavukubulursa-Allahgöstermesin-hizmetçiyialmayakalkardı.

Hizmetçiolaraksevdiğibukızıgelinolarakgörmektense…BöylebirihtimaldahiLâmiaHanım’ıiliklerinekadarüşütüyordu.

Sıksıkevdenkaybolmalarıyapacağıtesiriyapmış,ZehrailekapıcıArslanarasındatamAnadoluköylülerinehasbiraşkmacerasıbaşlamıştı.

Arslansabahtanakşamayanıkşarkılarsöylüyordu.Hamamkubbesigibiötenapartmandabuiçlişarkılardanbıkmayan,usanmayankalmamıştı.Arslanbıyıklarınıburuyor,potinleriniboyatıyor,hiçtakmadığıhaldeakşamadoğrukravattakıyordu.

Zehra,Fahri’dençekinmeyebaşlamıştı.Hanımınınmanevrasınıanlamış,Fahri’denmümkünmertebeuzaklaşmayı,onuyalnızuzaktanseyredipiçlenmeyimünasipgörmüştü.SonraArslandahakikatenarslandı.Nefenafena,garipgaripbakıyordu!..Sonra:

—NişanlanacağızZehrakız,evleneceğiz.Çocuğumuzolacak.Köye

gideriz,bizimköye.Sonrayinegelirizİstanbul’a,ha?diyordu.

Fahri,hamamdairesindensaçlarıtaranmış,tıraşolmuşçıktı.Büyükbiriştahlayemeğiniyedi.BuZehrakızaiçindennelerduyduğunutahliletmiyordu.Eviniçindekidalavereyihemenhissetmemişgibiydi.

BabasıRızaBey:

—Amcanınmektubunabak,dedi.Muhakkakgitmelisin.Birazhavaalmışolursun.Şutatildenistifadeet.

Fahriüniversitedetalebeydi.

FahriertesigünHaydarpaşa’dantrenebinerkenbirdenbireokadarsevinmiş,okadarcoşmuştukielarabasındakitaplargezdirenadamdanTürkçebirromansatınaldı.Varacağıyerdenbirevvelkiistasyonakadarüçüncümevkibirbiletalmıştı.Oradanbirikincimevkialmayıtasarlıyordu.Zatentrenbuistasyondanayrılıyor,aktarmalazımgeliyordu.Pendik’ekadarromandanokuyabildi.Oradainipbirgazoziçti.Sonradahavaracağıyereyılolduğunu,içindekisevincinsearasıraparlamayamüsaitolduğunudüşünerekbirşişerakıilemezealdı.Yerinedöndüğüzamankendisindenevvelbuişidüşünmüşüçkişiyişişeleriniaçmışbuldu.“Buyurunçilingirsofrasına!Tenezzülederseniz?”dediler.“Estağfurullah!”dedi.“Bendedüşündümbirşişedebendevar…”Şişeyisolelinesıkıştırarakdibinebirtokatindirdi.Mantarfırlamıştı.Birikidamladöküldü.ŞimdiyavaşyavaşkararanİzmitKörfezisularınakarşıbütünyolculariçlenmişti.

—Anam!diyordubirtanesi,Allahbüyüktürbe!Bizdebirgünvaracağızvaracağımızyereelbet.

—Nereyegidiyorsunuz?

AdamErzurum’dankilometrelerceötede,dağlarıntepesindebirköyadresiveriyordu.Yirmisenedirİstanbul’daydı.Yemediğiherzekalmamıştı.İnce,şeytanbiryüzü,gençbirhalivardı.Rakıiçtikçeharikuladegüzelbiradamoluyordu.Fahri’ye:

—Beklerimhemşerim,bizimköyegel.Karbeliniaştığızaman,ayıavınaçıkarız.Sana“Urus”ların“borj”unupişiririm.Yedikızımdanbirtanesiniseçersin,sanaveririmdelikanlı.Tepetepekullan.Kayışgibikızlardır.Yalnızçokyedirmeye,giydirmeyegelmezbizimtarafınkızlarıha!Bizazyeriz,çokçalışır,azgiyer,çokhareketederiz…

Birküçükderegeçiyorlardı:

—Bizimderelerigörmelisin,dediadam.Buztutarkışları.Balıklaraltındayamyassıolurlarsuyun.Bizbuzlarıyeryerkırarızbalıklarınölmemesiiçin.O

kırmızı,sarı,kahverengibalıklarınetiyanındabudenizbalıklarınınkimandaetigibidir.Bizimmemleketininsanıbirazvahşidiryoksa,vahşiolduğuiçindenamusludur.Sanabirşeyanlatayımhemşerim:Hiçcevizkütüğügördünmü?Geçtiğimizşuralarıncevizağaçlarınınrengiaçıkesmer,cevizkütüğününiçininhareleridahagösterişsizdir.Bizimmemleketinağaçlarıysadahasert,dahakoyurenkli,hareleridahaparılparıldır.

Hahişte!..Biziminsanlarlaburainsanlarıarasındadaaynıfarkvardır.Rengimizdahakoyu,içimizdahahareli,dahaparıltılıdır.Köylerimizigüneşekarşıkurmuşuzdur.Büyükçamağaçlarıevlerimizinönündentahudutlarakadaruzanırgider.Toprakyalnızfazlabirleyvermez,uğraşmaklazımdır.Vatanımızdağlıktır.Amadedimya!..İçimizzengin,pırıltılıkardaşlık!Yoksahepimizgöçergelirdikbuİstanbuldenilentokmemleketine.Buradadatokolantokya!Heryerdeolduğugibi.Yinederelerimizdenbalık,göklerimizdenkuş,ormanlarımızdangeyik,göllerimizdencanavar,cevizağaçları,çamlar,mısıreksikolmasın.Kolumuzdakuvvetkaldıkça,kafamızdaodeliışıkyandıkçabirşeydenkorkmam,Allah’tanbaşka!

—Ondankorkarmısın?dediFahri.

—Sırasınagöredelikanlı,sırasınagöre…Tövbeestağfurullah!Nelersöylendik!NegünahlarasoktunbenibeFahriEfendi!

İzmitKörfezibirşimal[46]fiyordugüzelliğialmıştı.PenceredenbirGolfstrimhavasıgiriyor,ikisahilarasındanaşıboyalarıyeryergözükenheyulabirşilepgeçiyordu.Fahri,buakşamrenklerinin,birbiriardınayanıpsöndüğünüseyrederkenrakısındanbiryudumdahaiçiyor,adetabiryudumdahahassaslaşıyordu.Erzurumlubirdenbiretekrarbaşladı:

—Bak,dedi,FahriEfendi,bizinsanlarneyalancı,negaripmahluklarız!Şuyolculuğumuzunbaşındanberigevezelikediyorum.Nesöyledimse,hemenhepsiyalan!Yedikızneredebende?Birtaneçocuğumyok.Evlenmedimkiçocuğumolsun.Bizimmemleketinbalıklarınınetilezzetlidir,İstanbul’unkilermandaetindenfarksızdır,dedima,odayalandı.Denizbalığının,heleİstanbul’unbalığınınemsalivarmıdırdünyada?Nedirolüferbeyim?Nedirokalkan,ouskumru,obarbunya,heleoateşbalığı?Bendalgıçkenarasırakendielimlepisibalığıyakalar,haşlamasınıyapardım.Şimdiolsanegiderdideğilmi?

Diyeceğiminsankısmıoturduğuyerdebinyalankıvırabilir.Köyümüninsanlarıdahaparıltılı,dahakavidedima,odayalan.Neredeparıltılıbirader?Parıltıdediğinilimle,marifetleolur.İnsansanatındailerledikçeparıldar.Kuvvetegelince,mısırunununkuvvetiylekuvvetleneninsanınkuvveti…

Yalansöyledimdiyoruma…Deminbuyalanlarısöylerkenyalanolduklarınıbiliyordum.Şimdigüyadoğrusöylüyorumya.Busöylediklerimin

dedoğruluğunakanideğilim.Yinedepisibalığıyerinebizim“Kavruksu”yunsazanbalığınıİstanbul’unortasındabulsamkilosunakırkliraverir,alır,ağlayaağlaya,gülegüleyerim.

Fahri:

—Senadamakıllıdaüssılaya[47]tutulmuşunhemşerim,dedi.BirmüddetErzurumluylaiyicekararmışolanİzmitKörfezi’ninkarşıkıyılarınınışıklarımseyrettiler.

—Çokseverim,dediFahri,geceleyindenizkenarındanbaşkabirdenizkenarınınışıklarınıseyretmeyi.

—Evet,dediErzurumlu,hoşolur!

İzmit’tensonraErzurumluylabaşbaşakalmışlardı.Köşeyemahcupbirmekteptalebesigelipoturdu.BirazsonraDerbent’teonundaineceğiacelesindenbelliydi.Hafifşişgözlerindenuykuakıyor.Ürkek,tatlıgözlerlebakıyor,gülümsemekistiyordu.Çocuğaikisidegülümsediler.

İstasyonmemurununoğluymuş.Hersabahİzmit’emektebegidiyor,akşamadönüyormuş.Fahribugeceyarıları,sabahkaranlıklarıgidilenmektebekarşıiçindemüthişbirsempatiduydu.Kendikendinesabahlarıçayınasılzoriçeceğini,trenindüdüğünüduyuncaçantasınınasılkapacağım,paltosunuyarıyoldagiyeceğini,sabahtrenininiçindekisessizliği,takkeliadamları,koridordacıgaraiçenleri,saçlarıdağılmış,üstlerihacımisikokanAntalyalıgençlerinfiyakalıfiyakalıgezinmelerinigörüyorgibioldu.İzmitbiryarıkaranlıkiçindedir.Sokaklardakimseleryok.Mektepbahçesindebirmuhacirkederiylebeklemek…Akşam,derstendönüş…Buseferdahabaşkayolcularıntreni:Şarklılarla,küçükçilingirsofralarıyladolukompartımanlar,pencerelerdendışarıyıseyredenmeyuslar,kompartımanlaradolmuşİstanbulhavası,portakalkabukları,rakı,apteshane,çuvalkokusu…

İzmitortamektebineDerbent’tenhersabahgiden,herakşamdönençocuğunhavasınıkendindehissedenFahri,adetabuçocuğunhayatınıözledi,peksevdi.

Erzurumlu,mektepçocuğunahayatınıanlatıyordu:

—Küçük,benkaçyaşındavarım?

—Bilmemki…

—Helehele?..

—Otuz.

Erzurumlumemnun:

—Kırkbeş.

Hakikatenşayanıhayretbirşeydi.Okadarcevizağaçlarıgibisağlam,kavaklargibiuzun,düzbiryapılışıvardıki,çocuktançokFahrihayretetti.

—Tabii,dediErzurumlu,böyleolmasaydıdalgıçolamazdımki…Dalgıçlıkherkesevergideğildir.Yalnızbumesleğinenkötütarafı,dalgıçlarınfazlamüsrifolmalarıdır.Bizçokparakazanırız,çokyeriz.Bengündeliğiotuzbeşliradanaşağıyaikiayevvelisinekadarçalışmadım.İkiaydanberiyirmi,yirmibeşliraarasında.Sıhhatimizimuhafazayadamecburuz.Paradabol.Parabololuncagençlikvarserde.Kuvvetvar.Yapıvar.Allahvermişsıhhatvar.Sıhhatliadamgüzeladamdırda.Kadınlarıdaseveriz.Kimsevmezdeğilmi?

Gençmektepliyavaşyavaşaçılıyor.Artıkfazlamahcupgözükmüyordu.Hattabirazdaüçüncümevkiinsanlarınakarşıbirbilgiçliktaslamakhevesinebilekapılıyordu:

—Otuzmetredenfazlayainemezsinizdeğilmi?dedi.

Erzurumlu:

—İneriz,dedi,altmışa,yetmişeinebiliriz,amanadiren.Buderinliktebeşdakikadanfazladuramayız.Zatenotuzmetredensonrayadayanacakdalgıçdapekazdır.

Erzurumluanlattıdurdu:

Dalgıçhayatınaaithikâyelermasallarkadaruzun,güzeldi.FakatkendinefazlagüvenenbirdalgıcınhikâyesiFahri’yiçokalakadaretmişti.Fahribuhikâyeyidinlerkenküçükmekteplininyüzünebakıyordu.Onubuhikâyepekfazlasarmamıştı.BundanevvelErzurumluHaliçileSarayburnuarasındadenizdibindeyatangemilerdenaltınkaşıklarınasılbulduğunu,ocivardakayık,mavna,yelkenli,gemi,vapurleşlerindenadetabirküçükkasabapeydaolduğunu,bukasabadabalıklarınnasıldolaştıklarını,büyükmidyelerinağızlarımaçıpküçükbalıklarınasılbeklediklerini,denizüstündebaşkatürlü,ziyadar[48]olanmahluklarındenizdibindekoyuesmerrenkler,pırılpırılzümrüt,akik,elmasrenklerlegezindiklerini,gençmekteplinezevkledinlemişti!

Busıradadalgıç,istediğikadarfanteziyapıyor.Haliç‘tebulunmasınaimkânolmayanfokbalıkları,elektriklibalıklar,insanıbiranteniylesarıverendevasaahtapotlardanbahsediyordu.

Buaradayinesankikarşısındakiçocuk,dalgıçolacakmışdaonadersveriyormuşgibi:“Meseladenizindibindebaktınbirkocavapuryanyatmışyatıyor.Oyeşileçalanbulanıksı,sislisuiçindevapurunhertarafıbüyümüş,kocamanlaşmış,enufaktelinüstünemilyonlarcakabukluhayvanyapışmış,demiraksamındamidyelerağızlarınıaçmışsanabakıyorlar.Vaktiylebilmem

kaçtarihindeSarayburnuileKöprüarasında,Galatatarafınadahayakın,hemenhemenÜsküdarİskelesi’ninüçyüzmetreaçığındabirRusgemisibatmışmış.İçindeparavarmış.Eskidalgıçlarparayıçıkarmışlar.Denizdeböylebirşeybulundumu,yarısıdalgıçaaittir;yarısıdahükümetinveyahutdagemisahibininolur,pazarlığagöre.BirgünMütareke’debenorayadaldım.İngilizlereaitbirsandıkmeselesiiçin…Şöyleyürüdüm.

Dedimya!Deniziçihemkaranlıkhemaydınlıktır.Deniziçinderenkler,ayışığındaolduğundandahaçokesrarlı,büyülügibidir.Yaniherufakmavnabirsaraydır.Kocaman,esrarlı,hanibazenfilmlerdegörürüz,garipşekilliÇinmabetlerivardır.İştevapurlar,yelkenlilerdenizüstündegibideğildirdeniziçinde.ÖyleÇinmabedigibikarmakarışık,karmakarışıkamagarip,hoşbirhaldeyatarlar.Birbaktım.Hemenhemenyanıbaşımdabirsarayharabesi.HemenbununRusgemisiolduğunuanladım.ÇünküdahadalmadanevvelootuzkilolukayakkabılarımıgiyerkenarkadaşlarımRusgemisiburalardademişlerdi.Bendezatenburalarıkarışkarışbilirimya!Muhakkakodur,dedim.Rusgemisiçariçeyeaitmiş.Kaşıklarıaltındanmış,hertaraftavanlarkaplamalaraltınvegümüşyaldızlıymış,derlerdi.Hiçhazinegörmedikbizama,masallardanbilirizkiKeloğlanbirdeküpünkapağınıkaldırır,gözlerikamaşır.Osıradabizmasalıdinlerkenyatağıniçindenasılolursaköylebirhaloldum.Gözümebinlercegözkamaştırıcışıkırşıkıraltın,gümüş,elmasdoldu.HiçbirşeydüşünemedendaldımbirdeliktenRusgemisininiçine.Ayaklarımınaltındabirmerdivenbastıkçadağılıveriyor,benyinedenizdeyürürgibiaşağıyainiyordum.Birdenbireortalıkkapkaranlıkkesildi.Fakatbendedibevarmıştım.Girdiğimdelikhafifbiraydınlıklatepemdekandilgibiyanıpsönüyordu.Artıkolanoldu,dedim,birazdahayürüdüm.Şimdiyukarıdayeşilbirkandilgibiyananışıkdakaybolmuştu.Zifiribirkaranlıkiçindeydim.Birdenbenibirkorkusardı.Kalbimtaşakağımdaatıyordu.Fakatbirdakikasonrayinekendimitopladım.Etrafımhayalmeyalseziliyordu.İşteşimdiyandım,dedim.Çünküinsangirdiğideliktençıkamazsahapıyutmuştur.Nefesborusuyokmu?Sonraonunyanındakiseniyukarıyaçekmeyeyardımedenip?..Eğergirdiğindeliktençıkmazsandolaşır,birdahadabulamazsın,geberirgidersin.

Etrafımoldukçaaydınlanmıştı.Biryemeksalonundaolduğumuanladım.Yürüdüm.Yerlerkaygandı.Ayağımınaltındamidyelerkırılıyor,havakabarcıklarıkaynaşıyordu.Yukarıyabakıyorum.Belkiyirmiyeyakınyeşilkandilgibideliklersarkıyordu.Dualarokuyordum.Fakatyinedealtınkaşıklarınneredeolabileceğinidüşünmüyordadeğildim.Birmüddetdahayürüdüm.

Tamköşedebüfeyebenzerbirşeygördüm.Birgözüçektim.Elimdekaldı.Fakatyerebirşeylerinağır,ağdalı,adetadanslıhareketlerledüştüğünü

gördüm.Dahayeredüşmedenkaşıklarelimdeydi.Yeditaneydiler.Artıkdururmuyum?Başladımdeliğiaramaya.Girerkenşöyleondakikagemininetrafımdolaşmış,ancakinsangirebilecekkadarbüyükbirdelikolarakonugörmüştüm.Azçoknefesborusununyardımıdabuaraştırmayaimkânverdi.

Tepemdekidelikleriniçindenenbüyüğünüseçmeyeçalıştım.Biryarımsaataradım.Nihayetşöylebüyükçebirabajurışığınabenzeyendeliğedoğruipiçekmeyebaşladım.Baktımkibudelikodelikdeğil.Nasılbildimdeğilmi?Buokadarzordeğil.Nefesborusuylaoaşağıya,yukarıyainmeye,çıkmayayardımedenşeyleryokmu?Onlarbudeliktengelmiyorlardı.Zatendebirdenbireipinbenisıktığınıhissetmiştim.İnsangirecekkadarbüyükbirdeliktiamabenimgirdiğimdeğildi.Yinebenibirkorkualdı.Kaşıklarıçizmeleriniçineyerleştirmiştim.Altınkaşıklariçinölendalgıcıgazetelerdegörürgibioluyordum.Nihayetbirdelikdahagördüm.Budakocamankandiliniyakmıştı.Orayakadaryinetırmandım.Artıkkolumdasinirdenkuvvetkalmamıştı.Budadeğildi.Aşağıyatekrarindiğimzaman:‘AklınıbaşınatoplaRagıp!’dedim.“Soğukkanlıol!”

Üçüncüdelikgirdiğimdelikti.Dışarıyaçıkıncabüyükbirnefesalayımderinsandeğilmi?İmkânıvarmı?Büyüknefesnerede?Zatenkâfiderecedederinolanburada,bir,birbuçuksaatkalmıştım.Nefesalmakbüsbütüngüçleşmiş,kolumunheyecandankuvvetikesilmişti.Yukarıyadörtkişibenizorçektiler.

Dalgıçlıktainsanıhırsbürümemelidirbir;ikincisi,dalgıçsinirlerinehâkimolmalı,soğukkanlıolmalıdır.Üçüncüsüdekendinefazlagüvenmemeli,insandanüstünolduğunusanmamalıdır.

Baksanabirhikâyedahaanlatayım:

Bundantamonikiseneevvel,yazınİzmir’deçalışıyorduk.İşimizgayetiyiydi.İyiparaalıyor,dörtdalgıçarkadaşzevkle,neşeyleçalışıyorduk.Yazdı.İnsanınneelidonuyor,nededenizdibikaranlıktı.Hertarafta,deniziniçindeyeryeralaimisemalar[49],güneşler,altınlar,gümüşlergibisardalyekutuları,tenekeler,camlarparlıyordu.

Onikiileyirmibeşmetrearasındauçurumbiryerdeçalışıyorduk.ArkadaşlarımızdanHüsnüenirimiz,enuslumuz,enkendinegüvenenimizdi.Sağlam,içkicıgarabilmez,haramaelsürmez,namuslu,iyi,birkırklıkadamdı.Görsenotuzyaşındademezdin.Gözleripırılpırıl,sakalıyaldızlıaltıngibi,saçlarılepiskasarı,güzelbiradamdı.Kendineçokgüvenir,dipteuzunmüddetçalışır,yorulmaz,dinlenmez,derinyerleriterciheder,babayiğitbirşeydi.Bizötekiüçümüzsearasırakaçamakyapar,İzmir’inoKordonboyu’nungeniş,serin,güzelgazinolarındabirköşeyeçekilir,çipradenilenlüferleispariarasıbalıklarkızartarakşöylebirkaçşişeyirmidokuzluk

devirir-bekârlıkvarozaman-,Yahudimahallesinedoğruçapkınlığaçıkardık.İzmir’inYahudikızlarıkadargüzelmahlukdünyanınhiçbiryerindeyoktur.Nebeyaz,neçilli,netıkızmahlukturonlar,yarabbim!Etleriçiprabalığınınbeyazetinebenzer:Sert,kılçıklı…Gözlerideniziçihayvanınıngözlerigibifosforludur.

Kapılarınınönündedurmadansöylenirler,İzmir’inrüzgârıgöğüsleriniaçar.Dizkapaklarınagelenfistanlarırüzgârlanır.Çıplak,güneştenyanmışayaklarıdurmadananlattıklarılaflaragörekâhtepinir,kâhuzanır,kâhleylekgibitekayaklarınınüzerindemuhaverelerine[50]devamederler.

Yahudicebilirdim.Sinemayadavetederdim.Çoğuderhalgelirdi.Sinemadaomzumabaşınıkordu.Kabakçekirdekleriyerdik.Kızınbirazkirlisaçlarındanburnumabirfakirmahallekokusugelirdi.İspanyolcakonuşur,İzmirlicegülerdik.Sonragötürür,hâlâbirçarşıgibiuğuldayan,küçücükdarsokaklarataşmışinsankalabalığınıniçindengeçipkızıevinebırakırdım.Amamesutolduğunu,eğlendiğini,birküçüksarı,kıvrak,şenYahudikızıylakabakçekirdeğiyiyerekmesutolduğunuhissedenadambudünyayüzündebelkiçokazdıramavardır.

LafYahudikızınagelincebirazcoşarım;kusurabakmayın.Çünkübirtanesinedeâşıktım.Fransızcaçatpatkonuşsamonuyakalardımama,birazkibirliveFrenkazmanıydıdaolmadı.YoksaşimdiErzurum’agideceğimeİzmir’inYahudimahallesindekikayınpederimigörmeyegiderdim.Neysegeçelim!..

Bizböyleeğlenirkenokendinegüvenenarkadaşımızdoğrucaevinegider,soyunur,dökünür,aptesinialıpnamazınıkılar,saatsekiz,dokuzolmadanyatardı.Gündoğmadandauyanır,bizgeldiğimizzamanonuişbaşındabulurduk.Bizdençokçalışırdıamahiçbirgünbununiçinbizebirşeysöylememiştir.İşinikendinigöstermekiçindeğil,sevdiğiiçinyapardı.Yalnızkendisinearasırasöylerdik.

—Hüsnücüğüm,ihtiyatlıol!Yavaşyavaşyaparız.Üzülme.Kendiniyormakardeşim.Bilirsinya!Bizimiştekendinefazlagüvenmemelidiradam,derdik.

Tatlı,munisgözlerlegülerdi.

—Ahbe!derdi.Sizdedalgıçlıkhevesiyok!Zanaataşkıyok!

—Varbeanam!derdik.Varamazanaatımızkolaydeğil.

—Orasıöyle,derdi.

Yinegülerdi.

Bizşöylebiryarımsaat,birsaatçalıştıkmıkâhbircıgaraiçmeye,kâhbir

budünyayüzühavasınıalmayacanatardık.

Bilmezsinizbuhavanınkıymetinisiz!..Allahım!Nedirbunefesalmakbiliyormusunuz?Müthiştadıbirşey!Hanikanakanasuiçersin,bazensusuzluktanyandığınzamanya!Bayılırsın!Osunetatlışeydir!İştehavadaöyle…Sudanbinkeretadı!Zanaatailkbaşlarkensudançıkıpdakafandankafalığıçıkardılarmı,dünyavarmışsanırsın.Birneşelenirsin!İkitaneyirmidokuzlukbuneşeyivermez.

Ogün,kazagünü,müthişbirsıcakvardı.İzmir,binalar,caddeler,hattadenizpırılpırıl,camgibiyanıyor,insanınyüzünühavahaşlıyordu.Hepimizdalmıştık.Saatonraddelerindeydi.Şöylebirbuçuksaatçalışacak;sonramotoruntentesialtındagüzel,buzlusularlabiryemekyiyecek,birkaçsaatuyuyacaktık.Birsaatgeçtigeçmedibençıktım.Ötekilerdebeşeronardakikaaraylasuyunyüzünefırladılar.Oldukçaderindeçalıştığımıziçinhemnefesnefeseydik,hemdebirazbaşımızdönmüştü.Çünküsıcakhavadamakineyedebirazazhavagidiyorgibibirşeyolur.

Yaniserinhavanınserinliğiyleinsaniyiçalışırda…Canım,dışarıdaolduğugibisıcakhavadadenizdibindeiyiçalışılamaz…Kimçıkarsabirmüddet,şöylebirondakikakafalıkkaldırılmaz,dahaondakikakafalıkkafadadurur,sonraçıkarılır.İyihavayaalışmameselesi…Ondansonrakafalık,gayetağırağır,ikiüçdakikadaçıkarılır;hemendalgıcınağzınabircıgaraverilir.

EnsonHüsnüçıkmıştı.Herhaldeodafazlabunalmışolacakkieliylehareketleryapıyor,kafalığıçıkarmamamızıişaretediyordu.Bizbağrışıyor,‘Durbeklebiraz’diyorduk.Birazfazlasinirliydi.Kızdırmayagelmez,kavgaçıkarırdı.Sonraonuniçinpekmeseleyoktu.Dahaderinde,dahafazlazamançalıştığıhaldebilekafalığıhemençıkardığıolurdu.

Nihayetdayanamadık,çıkardık.Ağzınahemencıgarayıdayadık.Biryudumbileiçmedi,attı.Yüzübirazsararmıştı.Güldü.Ayağakalkarakkıçadoğruyürüdü.Bizkendiişimizebakıyor,salatalarıyapıyor,sardalyeleritemizliyorduk.Kıçtaraftanbirgürültügeldi.Koştuk.Orayayereyığılıvermişti.”

Fahrihaykırdı:

—Öldümü?

Dalgıç:

—Hayır,dedi,ölmesineölmediamaölümdendebeterbirşeyolmuştu.Sağtarafıhiçtutmuyordu,Öylekavi[51],arslan,çalışkanbiradamainmeinmesinedemektirarkadaş!

Dalgıçbirmüddetsustu,sonra:

—Şimdiİzmir’dedir,dedi,bizimcemiyet,arkadaşlaronabakıyoruz.Bakıyoruzamaneyeyarar?..Geçenlerdeİzmir’egittiğimzamanevininönündenbelki;ondefageçtim,içeriyegiremedim.Yüreğimkaldırmazbenim!Zateninsankırkamerdivendayadımıbuişibırakmalıdır.Buişteenbüyüktehlikeiştebu:Allahvermesin,nüzul[52].

Sonraİzmircivarındaahtapotdamebzuldür[53]ha!Birsarıpsarmaladımıişiniştir.Kurtulabileneaşkolsun!Sonraelektrikgibiçarpanbirbalıkvardır.OdaAllahınbelasıbirşeydir.Bizotuz,otuzbeşlirayaçalışırızamaherdalıştaotuz,otuzbeştehlikeyleberaberdalarız.

TrenDerbentİstasyonu’ndadurmuştu.Mektepliçocukelimizisıktı.Penceredenbakarkenselamlarverdi.Fahri,arkadaşına:

—Şimdi,dedi,küçükçocuk,oGalataKöprüsü‘yleSarayburnuarasındakidenizdibininkaburgalarınamidyeyapışmış,denizyıldızlarıbakanÇinmabetlerigibiâleminiçindeuyuyacak.SeninsayendeRagıpEfendi!Birdenizaltırüyasıiçinde…Oh!

RagıpEfendikocamandişlerinigöstererekgüldü.

—Belkide,dedi,birgünevibarkı,sevgiliyi,mektebiarkadabırakarakdalgıçolacak.

—İyimiolacak?

—Elbetteiyiolacak!SeningibiDarülfünuntalebesinekadarlazımsa,dalgıçdaokadarlazım.

—Belkidahafazla…

Göl,kompartımanınöbürtarafındayanikoridortarafındakaldığıiçindışarıyaçıktılar.Havaaçmış,ayvardı.SapancaGölüelmalıklariçindeılık,tütsülübirışıklapenceredenkayıpgidiyor,ikisinedesusmak,hiçbirşeysöylemedengüzel,fakatgaripseticişeylerdüşündürüyordu.Fahri’yeöylegeliyordukiRagıpEfendiİzmir’dedir.Yahudimahallesindegezinmektedir.ŞimditazebirYahudikızıylabirsinemadakabakçekirdeğiyiyorlar.Yahudikızınınyanaklarısinemanınnefeskokuluhavasındankızarmıştır.Ayaklarıçorapsızdır.Zamanzamanhafifbirterkokusunakarışmışince,belirsizbirkabakçekirdeğikokusuylaberaber,birtazekızağzınınkokusuburnunadeğmektedir.

DalgıçRagıpEfendi,şuandanedüşünürsedüşünsün;Fahri,RagıpEfendi’ninhayatıylayaptığıhulyayainanacaktır.HalbukiaynıandaRagıp

Efendibelkidemektepçocuğununevegirdiğini,birtarhanaçorbasıkarşısındaolduğunudüşünmektedir.

FahrikendikendisineRagıpEfendi’ninSapancaGölü‘nüntütsülüaynasıüstündenedüşündüğünüsoruyor,kendihulyasınıRagıpEfendi’yemaletmeyiistiyordu.Neden?BusualiFahrikendinesorduğuzamanbirmüddetcevapveremedi.FakatsonraanladıkiRagıpEfendi’ninhayatıkendininkindençokbaşkatürlüdür.Hattaçokgüzeldir.Amabubaşkatürlülük,güzellik,Fahri’ninkendiölçülerinegöredeğilmiydi?Muhakkaköyleydi.BelkideonuntalebehayatınıRagıpEfendi,dahaçoksevmiştir.BirazevvelFahri’ninanlattığışeylerişimdiobelkizevkledüşünmektedir.

YinemeseleRagıpEfendi’ninnedüşündüğümeselesihalinegelinceFahridayanamadı.

—RagıpBey,dedi,nedüşünüyorsunuz?

—Hiiç…dediRagıpEfendi.

Bircıgarapaketiçıkardı.Fahri’yedeikrametti.OzamanFahrianladıkişimdiRagıpEfendi,cıgarasınıyaktıktansonra,derhalnedüşündüğünüanlatacak.

Nitekimdeöyleoldu.Sapancaİstasyonu’ndanyenikalkmışlardıkibaşladı:

—Nedüşünüyorum,biliyormusun?dedi.ŞimdiErzurum’danvalideyialıpİstanbul’amıgetireyimdoğru,yoksaTrabzon’ageçipbirkaçayeniştemdemikalayım?Hattayazıoradamıgeçireyim?Çünküartıkdalgıçlığıbıraktım.Hemiçimebirkorkugirdi.Hemdeihtiyarlamayabaşladığımıanladım.Rahata,amaöylemütekait[54]rahatınadeğil,şöyleakşamlarıdörtbeşkadehatıpevimedönmek,çocuklarımlaoynamakistiyorum.Gündüzyineakşamakadardidineyim.Yüzyaşımakadaryaşasamsabahtanakşamadidinmezsemölürgiderim.Dalgıçlıktagündelikfazladıramaherzamanişbulunmazki.Herzamandenizdenaltınkaşıkdaçıkmaz.Dalgıcıneliaçıkdaolur.Dörtbeşay,birişçıkmazsaelindekiavcundakigider.Hersenedeüçdörtaybâhusus[55]kışın,boşkalırız.Buböyle!..Yineelhamdülillahbirazparayaptım.ŞimdiErzurum’daniyetimbirbuçukaykalmak.Bulursamnamuslubirkızlaevleneceğim.OradanTrabzon’ageçeceğim,karımlaanamıalıp.YahutdaTrabzon’danevlenirim.Eniştembalıkçıreisidir.Gırgırlarıvardır.Birgırgırdabensatınalmakistiyorum.Balıkçılıktaparavardıramadalgıçlıkkadardagençişidir.Amanihayetbenmalsahibiolacağımagörerahatım.İnsanbelliolmazbirader!Parabizidezıvanadançıkarabilir.Neysegeçelimbunları!..Zatendegeldikgaliba.SizArifiye’deiniyorsunuzdeğilmi?

Fahripencereyiaçtı.Etrafyenidenkararmıştı.Burnunabirmemlekethavasınınkokusugeldi.Vücududeğil,içiüşürgibioldu.Hattabirazsarardı.Herzaman,doğduğu,çocukluğunugeçirdiğimemleketinrüzgârlarıylabirmelal[56]duyardı.Kimbilirbelkideçoksevdiğiinsanlarınoradakocamanservilerin,söğütağaçlarınındibindeSakarya’yabakantepelerdeyattıklarınıhatırlıyordudabilmeyerekbelkideonuniçinbumelaliduyardı.

—Demekniyet,dedi,balıkçılık.

—İnşallah!dediRagıpEfendi,seneyebuvakitlerBoğaz’dayahutAdalar’dayız.Torikbeklemekiçin.BugünekadarAdalar’daiskeletamirineçalışıyordum.Gırgırlardaçokgezdim.Balıkçılığıadamakıllıkavradım.Torikteiyiparavar.Birazdahaustalıklaçalışılırsabutorikinsanızengineder,bilirmisin?BizimAnadolubalıksızlıktankırılır.Balıknedirbilmeyenyerlervardıryahu!Nesöylüyorsun?Sankionyedi,onsekizmilyoninsanınbalığınışuİstanbulBoğazıgetirir,milletebırakır;neyapacağımızıbilemeyiz.Atarızdenizleresatamazsak.Köpekler,köpekleşlerigibiyüzerocevherbalık.Omektepligözlerinipırılpırıledecek,onişanlılaracan,evlilereçocuk,hastalaraşifaverecekmavi,morpullu,yılanderilibalık!Alırgiderİtalyanlar!Basarlarfıçılara,afiyetimizeyerler.Fosforlanıncasaldırırlaretrafa…

İşteniyetimovergili,kırağılı,tohumuçürüklütopraktançokdenizleuğraşmak.Netohumuvarnekırağısı.Neharmaniçinrüzgârbeklemek.Nedöveniçinöküzkiralamak,nedetohumiçinborçparaalmakvar.Nedesınır,“benimmalım”demekkaygısı…

DenizAllah’ladevletindir.Devleteverirsinvereceğini,bugündersinKınalıaçığı,yarınHayırsız,ertesigünBozcaada.Dahaertesigündeİmralı…

BütünMarmaragözünalabildiğinecebindekitezkereyleberabersenindir.Hattatezkeresizbile…Devletbalıkhaneyegeliralıralacağını.Aldığıdanedirki?Senkorsuncüzdanınapapelleri.İtalyanbandıralıgemilerağızlarınakadaryüklügiderler.Sengeçersinkarafakininbaşına.HanendeSünbül’ünsesindeErzurumhavalarıdinlersin.Katinayanıbaşındadır.Yaşasınbalıkçılık!Balıkçılararkadaş!Katinadasağolsun!

Hülasadeniz,müthişbirşeydir.Tevekkelidenizgibihürdemezler.Amainsanıyerdenyerevurduğudaolurha!Şakayagelmezo…

GülegüleFahriBeykardeşim.ÜniversitetalebesiBayFahridesemgelirmi?

—GelirRagıpEfendi,okadarkâfi.EdebiyatFakültesi’ndedesendahaiyi.

—Ne?

—EdebiyatFakültesi.

—Deriz…

—Allahaısmarladık.

—Gülegülekardeşim.

Arifiyeİstasyonu’ndabutreninkarşılığıyoktu.YaniburadanFahri’nindoğduğukasabayagideceksekizonkilometrelikhattıntreniancaküçsaatsonrakalkacaktı.İstasyondasessedayoktu.Beklemeyerindebirmemurayaktakıpkırmızıgözlerlesarı,mahzundüşünüyordu.Birelektrikışığımı,yoksagazlambasımımeçhulbirışıkkaranlığıancakbulandırıyordu.Çoktansönmüşbirsobanınetrafındahâlâılık,kokulubirhavavardı.Buhavayaenyakınbirkanepeyeçöktü.Üçsaataçmamakniyetiylegözlerinikapadı.Halbukibirondakikageçmemiştikisıkıldı.İçinibirdenbirebirüzüntükapladı.Uzaktanbirköpek,birhorozsesibilegelmiyordu.Yalnızçokyakından,adetasalonuniçindengelirgibibazenbiröksürüksesi,bazendebirhorultugeliyordu.Buseslerbazenyandan,bazentepedengelirgibiydi.

Birdenbireadamakıllıüşüdüğünühissetti.Vücudununsoltarafındabirrüzgâresintisiduydu.Gayriihtiyariotarafadöndü.Tamyanıbaşında,girerkenfarkedemediğibiraçıkpenceregördü.Kapamaküzereayağakalktı.Pencereninönündedurdu.Eğilipdışarıyabaktı.Tambusıradahorultudahaşiddetleduyuldu.Demekaçıkpenceredengeliyordu.Pencerenindışında,küçükbiryoluzakköyedoğrugidiyor,ağaçlarınarasındayeryeristasyonmemurlarınaaitevlerinışıklarıparlıyordu.Pencereylekarşıkarşıyaistasyonunbüfesivardı.

Fahripenceredenatlayıverdi.Çünküpencereyerdenhemenbir,birbuçukmetreyüksekti.Büfeyedoğruilerledi.Kapıyıaçıpgirdiğizamandeminkendiniüçsaatgözleriniaçmamakniyetindencaydıranhorultuylakarşılaştı.Tezgâhmbaşındasakalıuzamış,adetagençkenihtiyarlamış,manasızyüzlübiradamoturuyordu.Girenebaşınıkaldırıpşöylegörmedenbirbaktıktansonratekrartezgâhıniçindekihulyasınadaldı.

Busıradahorultuyineduyuldu.Fahrisolunadönünceüçdörtgazsandığınınüstündeelma,armutlarınarasındauyumuşbirçocukgördü.Kirlibiryorganıniçindebirkirpigibibüzülmüştü.Başınınaltındaüstüneeskilimelimebirkasketle,birboyunatkısıatılmışbirbeyazkabakvardı.

Çocuğunyüzüterli,birgülpembesiylepembeydi.Etraftaelmalar,binbirçeşitelmalarvardı:Çingenbacak,Amasya,Ferik,Paşa,Karasapanca,Altınhendek,Kaba…

Tezgâhtakiadamhembuelmaisimlerinisayıyor,hemde“Hangisindenistersinizbeyim?”diyordu.

Fahri:

—Çayınvarmıhemşerim,dedi.Dondum!Banabirçayyap.

—Varbeyim,çayımızdavar.

Kenardakibalkabakları,Düzce,Hendekarmutları,peynir,simit,çaykokusu,uyuyançocuğungüzel,harikuladesıhhatliyüzü,hattarüyasıbumeyvelerledolu,elişikâğıtlarıylasüslü,küçükküçük,çamurlucamlı,kocaman,burmasimitliistasyonbüfesineöylesıcakmanalarvermiştiki,Fahriçöktüğüyeriskemlesindebusıcakmanalıhavayıadetaüstünebiryorgançekergibiçekti.Yanıbaşındabuğularkaplıufakcamabirisimyazdı.EvvelaArapharfleriyle,sonraTürkçe.

Onudabozdu,aynıismibusefertelaffuzunagöreFransızimlasıylayazdı.

Buisim,Darülfünun’datanıdığı,çoksevdiğibirkızınismiydi.Onuilkdefa,mekteptedeğil,birarkadaşınınbaşkabiryeregiderkenverdiğivedaziyafetindegörmüştü.Galibaensonraogelmişti.Siyah,rengiazbirşeyuçmuş-kadınlarınelbisesihakkındamaalesefFahri’ninhiçbirfikriyoktu-elbisegiymişti.Ondanaldığıilkintiba,okadarmütevazı,okadartatlıbirşeydiki…

Buyirmiüç,yirmidörtyaşlarındabirkızdı.Fakatkapıdaniçeriyebuyaştagireniriyapılıkız,birsaatiçindeküçülmüş,miniminileşmiş,küçük,ışıltılı,iyidostgözlerlekendisinebakarken,Fahrionunasılburadabırakıpdaevegideceğinidüşünmüştü.

Galibaseramiküzerinebirgençadambirşeylersöylüyordu.Gençkız,okadarciddi,okadaralakayladinliyorduki,etrafınıgöremiyordu.Fahrionuntayanıbaşınasokulmuş,vücudundan,gözlerinden,halinden,saçından,onunrüzgârındanbintürlüsaadetmevzuuçıkarmıştı.Ömründeilkdefabirinsanlaberaberolamamanın,birinsanlasamimiolamamanın,birinsanıbirdahagörememeninazabınıhissetti.

SonralarıFahrikenditeşebbüsleriyleonubirçokdefalargördü.Kızınherşeyiağırağıriçineişliyordu.Ondabirşeysevgilileşiyor,bukızdaherşeyağırağırkusursuzlaşıyordu.Birgünartıkohalegeldikionsuzherşey,yalnızherşeydir.Artıknemasallarmasaldır.Nehikâyelerhikâye.Öylebirdünyadüşünelimkihiçbirşairiyoktur.Öylebirmemleketdüşünelimki,müzikyasakedilmiştir.Meyhanelerinşarabısirkeleşmiştir.

Düşünelimki,bütünevlerinkapılarısokağakapanmış,herkesevininiçindeperdelerisımsıkıkapanmışeğlenir.

Fahriokızlaolmadığızamaniştedünyabütünçıplaklığı,acılığıylaberaberdir.Bukızlaberaberoluncaancakeskirüyalarına,hulyalarına

dönebilir.Ancakozaman,müzikseslerikahvelerden,kadehseslerimeyhanelerden,çizmeseslerisokaklardan,şarkısesleripencereleriaçıkevlerden,öpüşmesesleriyseevlerinkapılarındançıkargelir.

Onunşimdi,şuArifiyeİstasyonu’ndakibüfeninbuğulucamınayazdığıisim,ömrüoldukçaherbuğulucamayazacağıisimdir.Fahrinihayetbukızlaarkadaşolmuştur.Odünyanınentabii,enbasitkızlarındanbiridir.BununlaberaberFahrihissediyorki,okızındabirkendidünyasıvardır.Öyleolmasabirdenbireüzülemez.ÖyleolmasaFahri’ylearkadaşlıketmez.Fahri’yisevmediğihaldeonaarkadaşlıkgöstermez,çekilipgider.

Fahriokızındabelkikendiismindenbaşkabirismibuğulubircamayazdığıanvardır.Onundarüyalarıiçindeyaratılmışgüzeldünyalariskambilkâğıtlarındanyapılmıştır.“Busevgilikız”derFahri,“benisevmesinamaarkadaşımolsun,banayeter!”Yetermi?Yetecekmi?Hiçbirzaman.Fakatkıztabii,okadariyi,okadararkadaştırki,Fahri’ninhassasiyetineokadarmüsamahakârdırki,ondanisteyecekdahafazlabirşeydeolamaz.BukadarıylaFahrihemmesut,hemkederlidir.

Bütüninsanlardaolduğugibiokızlaevlense,birmünasebetleherzamangörebilmekmümkünolsa,neolacak?Bazıinsanlarda,ancakbazıinsanlardabulunanmüthişbirbahtiyarlıkhissiduymayacakmı?Yanievininkapısınıkapamışocaktamısırpatlatan,kenardabirradyodanhafifhafifkemanseslerigelenbirodadasenelerceoturmayacakmı?

Yahutdaevininbütüncamlarınısaadetinigöstermekiçinaçmayacakmı?Bütünpencerelerden,gramafonsesleriişitilmeyecekmi?Busesleri,birkarışkarlısokaklarda,ömrüncesevgilibulmamışsarhoşlar,ömrüncesıcakbirşeyiçmemişserseriler,ömrünceartıkolmayanşeyyememişuşaklar,bütünhayatıncataştaşıyıpsoğanyemişler,kendileriniseyredipradyosesidinlemeyecekmi?OanlardaFahri’niniçinibirkülhanbeylikarzusudoldurur:

—Dinineyandığımındünyası!derdi.

Fahriçayınıyarımsaatteiçti.Bardağıavuçlarınıniçinealmıştı.Büfeninelmakokusunaşimdiçayınkokusudakarışmıştı.Subuharısoğukyanaklarınıdidikliyordu.Gözlerikapanıyor,üniversitelikızarkadaşınıyanındakiboşiskemledesanıyoryahutsanmıyordaonuoradagörmekistiyordu.Bellibelirsizonagülüyordu.Solgözünükırpıyor.“Nasılsın?Burasıgüzelmi?Şuelmalardanyermisin?”

Onunesmeryüzükıpkırmızıdır.Ogüldüğüzamaninsanınyüzünebütünsaffeti[57],kadınlığıylabakar.Onunkendisinegüldüğünügörenhererkekaldanabilir.“Nihayet…Oh!Nihayet,banagüldü.Benimiçingüldü.Benimleberaberolmanınhazzıylagüldü.”dememeyeimkânyoktur.Okadarsanabakarakseniniçingülerki…Halbukionunsevinme,gülmetarzıböyledir.

Kadınlarada,kızarkadaşlarınada,hocalarınadabelkideanasına,babasınadaböylegüler.Nihayetbucanlı,busanagibigülüşünsırrıkeşfedildimiinsanınkendikendinebirsualsormamasınaimkânyoktur.

—Acabasevdiğierkeğebukıznasılgüler?

Fahri,arkadaşınınisminiyazdığıyerdendışarıbaktı.Güzelbirmehtapvardı.Deminüşümesinerağmenhavadaokadarsoğukdeğildi.Okadarüşümesitrendesaatlercehareketsizkalmasındanilerigeliyordu.

Büfedendışarıyaçıktı.İstasyonboyundabiraşağıbiryukarıdolaşmayabaşladı.Hatlarınüstündekişehirleri,ıssızovadaışıklıpencereleriylekoşantrenleridüşündü.Sonra,“Acaba,”dedi,“kalksamağırağır,buayışığındaşehredoğruyürüsem,nihayetyedikilometre,hadidiyelimsekiz;birbuçuksaatlikiş.”Tekrarbüfeyegitti.Birazevvelçayiçerkenkenardabirtakımbastonlargörmüştü.

Birtanesinisatınaldı…Şosedengitmekmeseleydi.Köyleriniçindengeçmeklazımdı.Köpeklerpeşinetakılabilirdi.Sonratrenyoludahagüzeldi.Kenardanküçükbirçayakardı.İkisıratepecikleriçindeyürüyecekti.Yoldayalnızbirikiçiftlik,birikiköprüvardı.Suyukâhsağına,kâhsolunaalarakyürümeklazımdı.Su,ayışığında,yolunubirfenergibiaydınlatabilirdi.

İstasyonyolunutercihederekyürümeyebaşladı.Birazsonraistasyonbüfesininışıklarıhududundançıkıncaayışığısessizceetrafınısardı.Bastığıyerdenbeşadımötesisisli,karanlıktıamayineherşeygözüküyordu.Hattabirazdadalgıcındenizaltıâlemişeklinde…Cıgaradumanıdolubirodanıniçinegirmişgibiydi.Yürüdü.Yanındayineüniversitelikızarkadaşıyürüyordu.Onailkyazdığı,eskizamandelikanlılarıgibiyazdığıilkmektubudüşündü.Onunbirdenbirekarşısınaçıkıp,mektupiçinkonuşmayageldiğinisöylediğinihatırladı.Oda,kızgibibunugayettabiikarşılamışgözüküyordu.Fakatheyecanınıkızınfarketmemesineimkânyoktu.Ogünkızpekacışeylersöylemediama,söylemekistediğiniFahripekâlâhissetmişti.Gençkızınşimdiyekadarbütünhareketlerini,sözleriniyenidenhatırladı.Herharekete,sözebinbirtürlümanaveriyordu.Herhareket,hersözonuniçinölçülmesi,biçilmesi,onagöreyapılmasılazımgelenbirköprü,birbina,nebileyimbirtezgâhtı.Buhissinikızadasöylerdi.Gençkızbütünhassasiyetinerağmennihayetsevemediğibuadamakarşıfazlarealistti.

—Yahu!derdi.Bendoğrusunuistersenizbirazhırtım!Öyleseksenmanayagelenlakırdısöylemem.

Bununlaberaber,bulafarağmen,genegençkız,bilerekveyabilmeyerekseksenmanayadeğilama,ikimanayagelensözlersöylemedenyapamazdı.Birincisindenekadarümitsizlikvarsaikincimanadabirtakımümitışıklarıvardı.Belkikızbilmeyereksöylüyordu?

Fahrikendikendine:“Olurmuhiç?”dedi.“Okadarzekikio!”KimbilirFahriböylederkenbelkidekendihesabınakızınzekâsınıistismarediyordu;budamümkün.Onusondefagördüğüzamanbircumartesigecesiydi.Geceyarısınadoğruköprüdengeçiyorlardı.Sabahtanberikaryağmışdurmuştu.Kızınaçıksaçlarınavepaltosunadolmuşkarıelleriylesüpürmekistedi,süpürdü.Buküçüksamimihareket,adetaonabirpossessionhazzıvermişti.Kar,mavnaları,motorları,kayıklarıdoldurmuştu.Kapkaranlıksuyuniçindebubembeyazlar,canlı,ışıltılımasalmahluklarısakinbekliyordu.Beyazlargiyinmişbirdüğünalayı,yumuşaklastiktenayaklarlamavnalaradolacaktı.Cinlerindüğünüolacaktı.GalataKöprüsüileGaziKöprüsüarasındaperilereleletutuşmuşsallanacaklardı.

Fahriilegençkızbirdakikabilebumanzarayıseyretmediler.FakatFahribucindüğününekarışmışgibiydi.

—Amannegüzel!dedi.

Birazevvelkimünakaşayı,yarıkavgayıunutmuşlardı.Mavnalarıseyrettiler.Yakınbirmavnanıniçindenköprününyukarısındakisesleredoğrubirkaranlıkdeliktenbirinsan,başınıçıkarıpbaktı,tekrarçekilipgitti.Cindüğünüyeriniderhalmavnalarıniçindeyatmayamahkûminsanlarınsoğuk,zatürreeliyerineterketti.Yürüdüler.

Fahribuandanekadarbukızınkolunagirmekistiyor.Nedengirmiyorsanki?Nihayetarkadaşarkadaşınkolunagirebilir…Tahammüledilmezbirarzuduyuyor:Kolunagirmekarzusu…Fakatgiremiyor.OradaEminönü‘ndetramvaylarbekliyor.Tramvaylardafeerik[58]birmanzaraiçindeler.Onlardabirbaşkasahildekicinlerindüğününemisafirtaşıyorlar.Gençkızikincimevkieatlıyor…Tramvayhareketetti.Fahrikoşuponunoturduğukanepenincamınaelinivuruyor.İçibugecenin,busevgiligeceninsaadetiyledolu;tekrarperilerinbirköprüdenbirköprüyesallandığıikiköprüarasınıseyrediyor.Karyağıyor,yağıyor…

Fahriokadardalmıştıki,etrafınınbirdenbirekapkaranlıkkesildiğinifarkedemedi.Ayağıbiryeresürtmüştü.Kafasınıkaldırıpdakaranlığaalışıncabirköprününaltındangeçtiğinianladı.Buköprüye“Beşköprü”derlerdi.Beştanebüyükgözüvardı.Birgözündenküçükçayakardı.Ötekigözlerseboştu.EskidenSakaryabuköprününaltındanakarmış.Sonrayolunudeğiştirmiş.Beşköprü“Justinyanos”zamanındankalmabirköprüdür.PektarihimalumatmeraklısıdeğildiFahriama,kendimemleketinedairbirilkokulhocasınınyazdığıeserdeköprühakkındaşunlarıokumuştu:

“BizansİmparatoruJüstinyentarafındanSakaryaüzerine553miladisenesindeyapılmasınabaşlanmışolanbuköprü561yılındabitti.Köprününüzerindeevvelcegüzelbirkitabevarmış,bugünyok:

‘BarbarkabilelerigibiazgıncereyanışukemerlerlekesileneySakarya!Sendeşimdimütehakkimbireserinesiriolarakakıyorsun.Evvelcegemleriazıyaalmış,zaptolunmazbirmahlukiken,şimdiaşınmazbirtaşınsıkletialtındayatıyorsun.’GaripolanbirşeyvarsabukadarsertolduğusöylenenSakarya,buebediesaretetahammüledemeyerekyolunudeğiştirmiş;buköprününaltındangeçmeyerekdoğuistikametinedoğruçekipgitmiştir.Nehrineskiyatağıyavaşyavaşteressübatla[59]okadardolmuşturkiköprününsukesimseviyesibugüntoprakaltındadır.

HalkarasındabuköprününaltındanSakarya’nıngeçmemesihakkındaşurivayetçalkanırdurur:Köprününbanisi[60],köprüyapıldıktansonrahergeçenyolcudanbirbaçalırmış.Birgünbirihtiyardagelmişparasıolmadığındanbahislegeçmekistemiş.Köprümuhafızlarıparavermeyenyahutvermekistemeyenbuihtiyarıgeçirmemişler.Ozamanihtiyar,bastonuylasuyabirişaretetmiş,demişki:

—Eysu!Yolunudeğiştir.

Suyolunudeğiştirmiş.

Şimdibuköprününbirgözündenküçükbirderegeçmektedir.Buköprüsekizkemerüzerinde429metreuzunluğundadır.Büyükkemerlerinaçıklığı23,ayaklarınuzunluğu6,5metredir.Büyükkalkerlerdenyapılmıştır.”

BuköprününüstündenFahriçokdefageçmişti.Büyük,murabba[61]taşlarıvardı.İzmittarafındangelirkentamkarşısındabekçilerinyahutnöbetçilerinoturduklarıkulübelerinveyaevlerin,birsürükocamankapınınharabesivardı.Kimbilir,buradabelkibirbüyükmisafirhane,birkışla…Dahailerlerdebelkidebukocamanölmezkemeriyapanlarınstadlı,tiyatrolu,mabetligüzelbirşehirleridevardı.

Fahri’ninkasabasındaköprüyeaithikâyeleranlatılırdururdu.İmparatorlar,hazineler,imparatorunkızı,onunnişanlısı,yılanlar,köstebekler,ecinniler,sonraköprüayaklarınınaltındakimeşhurdefine.

KimsedüşünmezdikibukocamangözlerinaltındanSakaryaNehribirzamanlarharılharılakargidermiş.Ohaldedefineniçinbugözlerinaltındaolsun?Mademkioradansuakıpgidermiş.Bukocamangözler,bumurabbaağırtaşlarherhangibirhayaliçindeğil,etrafıbastığızamanhâlâdeligibibasan,buovayacankatanSakarya,realiteiçinyapılmıştır.Bunuherkeshissettiğihaldeyinedemasalmasaldır.

Köprününgözlerikarışkarışkazılmıştır.Gidipbakarsanızhertaraftaderinçukurlargörürsünüz.Kenarlarda,külükapkara,ateşyanmışocaklar…Herocağın,herçukurunayrıbirhikâyesi,birdefinearayıcısınınsukutuhayalivardır.KemerlerinduvarlarınaHasanlar,Hüseyinler,Mehmetlerisimlerini

kazımışlar.Buisimlerebazenkasabanınmeşhur,çoktatlıisimlikadınlarınındanamlarıkarışır:GülŞaziment,AteşSafinaz,RuhumFatma,HayatımAyşe,ŞekerEmin…

Otlarınarasındarakışişeleri,kenartaşlardakanlekeleribilevardır.BudefinehikâyelerindenbirtanesiniFahriçokmasalolduğuiçinherzamanhatırlar.Hatırlar,güler,üzülür:

Biryazgünükasabanın,subaşındaesrarçekendörtdelikanlısına“NuhBey”diyeanılan,ihtiyarbirserserigelipbirsualsordu.Hasırlaraarkaüstüuzanılmışdalgageçilmekteydi.NuhBeysırtınaatılmışceketi,uzunsiluetvücudu,gövdesininikimisliuzungibiduran,herdaimuçargibiolanbacaklarıyladelikanlılarınyanınaçökmüşdiyorki:

—Defineninyerinibuldum,çocuklar!ŞimdiAteşSafinazgelecek.Onunbelininortasındabirbenolduğunubilenvarmıiçinizde?

Busualesöğütyapraklarmınarasındakigüneşparçalarınagözlerinidikmiş,adetabaşkadünyadakilerdenhiçbiricevapvermedi.Delikanlılardanhiçbiri,“Benbilirim”diyemedi.NuhBeysualiniçokustalıklasorduğu,delikanlılardaadamakıllıdalgadaolduklarıhaldekimseninböylebirsualemüspetcevapverecekkadaraklıbaşındangitmişdeğildi.AteşSafinaz’ınötekiyleberikiylemünasebettebulunduğunuNuhBeybilmezdeğildir.FakatbulafıdışarıdayüzünesöyleyecekolanıdaNuhBeyhemenşişleyebilir.CevapalamayıncaNuhBey:

—Doğru,dedi,neredenbileceksiniz?Tılsımıçözmekiçinkadınınsırtıbenliolmalıymış…

“KaleliKahve”birtemmuzöğlesiiçindeserin,yeşil,sakindi.Üçdörtsalkımsöğütsularasarkıyor.Kıyıdabirikioltanınmantarınınburadadönedöne,duradura,dinlenedinleneakançayınüstündedönüpdolaştığıgörülüyordu.Siyahfanilalı,parlakkoyusiyahgözlü,insanınellerinedokunsa,simsiyahyapacaktesiriveren,gözlerinedüşmüşsiyahsaçlıbirkahveci,arasırabirsalaşdükkândanfırlayıpoltalarabalıkyapışıpyapışmadığınıtahkike[62]koşuyordu.Ocaktabirtavanınateşinhemenkenarındahazırbirvaziyettebeklediğigözüküyordu.Dükkânıngözegörünürrafları,fırdolayırakışişeleriyleçevrilmişti.Kahveci,üstümezelerledolubirrakıtepsisielindedörtesrarkeşinbulunduğu,veNuhBey’inbüyükelhareketleriylebirşeyleranlattığımeclisedoğruilerledi.

Zatenonlardanbaşkabirdemeydanınkalınkahveduvarlarınınkenarındakibüyükkavlanağacınındibindeoturmuş,çolukluçocuklualtıyedikadındanibaretbirailevardı.Arasıraoradançocuklarbağırıyorlardı:

—AhmetAğabey!

—Geliyorum.

Kahveci,kadınlarınyanmagittiğizamanbirkasabakülhanbeyininalabileceğikadarkibartavırlar,mahcupedalaralıyordu.

KasabanınyamankülhanbeyiNuhBey’indedahilolduğudörtesrarkeş,Ahmet’içağırıpsordular:

—Kimbugacolar?

—KuyumcuRüstemBey’inailesi,HacıRezzaklarıngelini.Efendimesöyleyeyim,birtanesideİstanbul’dangelmiş.Obelikıvrağı!..Allahım!İnsanıyerdenyerevuruyorbukızbe!Tu!

Kahvecikoşuyor.Balıktutulmuştur.Bağırıyor:

—ZehraHanımTeyze!Bir“oklama”tuttum.Kızartayımmı?

Uzaktanfısıltılargeliyor.ZehraHanımTeyze’ninkalınerkeksesicevapveriyor:

—Yağıniyiyağmıbari?

—Ocihettenkasavet[63]çekmehanımteyze!Bizherşeyiniyisinibulundururuz.

—Pekinanamamama…

AteşSafinazKaleliKahve’deniçeriyegirergirmez,KahveciAhmet’terenkattı.Çünküonunbuiştenhaberiyoktu.Şimdionpapelalmayıtahminettiğiaile,pılıyıpırtıyıtoplayıpgidecekti.OndansonraHacıRezzak’ınoğlucumayakaymakamlaKaleliKahve’yegeldiklerizaman:“Ulannehaltettinsen?”diyeceklerdiAhmet’e.Değilonpapel,metelikvermediktenbaşkabelkideolurolmazlafedeceklerdi.Ahmetdefazlasinirliydi.

—Ah,dedi,buNuhBeydenilenherifitemizlesebirisi;şucanımsukıyısıkurtulacak.

AhmetkoşarakNuhBey’in,delikanlılarınmeclisinegeldi.

—Aman,dedi,etmeyin.Ekmeğimdenedeceksiniz.NuhBeyelinintersiylebir:

—Eeeh!dedi.

Ahmet’inkafasıkızmıştı.

—Ulan!dedi.Nuh,bensekizseneşukıyıdaesrariçipaçgezdim.Eğer

erkeksengelşumısırlığıniçine.Yoksendebirazkanvarsatamsekizsenedeedindiğimşukahvedenbenisüpürttürmezsin.Sekizseneaçlıktan,esrardan,hapishanedenanamgevredi.Tambirazrahatedeceğim,işimibozuyorsun.Nuh,yalvarırım.Çekilgitburadanbaşımıbelayasokma!..HadiNuhBey!Vallahibeynimatıyorha!

Ahmet,NuhBey’ibirazkenaraçekipyarıtehdit,yarıricabirhamledeşuyukarıkilaflarısöyledi.NuhBeydelikanlınınkafasındangeçenlerisezmişti.Fakatyiğitliğedelekesürmekolmayacaktı.

—Hatıriçinçiğtavukyenirdelikanlı,dedi.Doğrusunuistersenbeniburadankırkikiliktopsöküpatamaz.Amaikiçiftgüzelsöz,ikiçiftgüzelgözecanımıveririm.İyihoşdelikanlısın,birazsinirlisinanam!Pekibuseferseningüzelhatırıniçin,birdeobeyazİstanbulkızınınmavigözühatırıiçinalıptayfamıçekilipgidiyorum.AmaAhmet,yarmabizeadamakıllıhazırlanha!..Paradanyanahiçkasavetçekme.Tıngırcihetinidenhiçüzülme!EyvallahAhmet!..

—GülegüleNuhAğabeyciğim!..

NuhBey’leAteşSafinazönde,dörtdelikanlıarkadaKaleliKahve’yibırakıpgittiler.Ahmet,istediğigibihanımlarahizmetetti.Dörtdönüyor,ocağa,çırağa,balıklara,kahvelere,çaylara,tabaklarayetişiyordu.Bilhassaİstanbullusarıkızınetrafındaneedeceğinişaşırıyor,küçük,salaşkahveniniçindentemizpeçeteler,gümüşçatallar,tertemizörtüler,tabaklarbulupçıkarıyordu.ZehraHanımTeyzebile:

—AferinAhmet!diyordu.

NuhBey’letayfasıysaağırağırEskiköprü‘yeyollandılar.Oradaköprününbulunduğuyerdesubiryayılıveriyor,birgölgibioluyordu.Oradaçobanlaryıkanırdı.Şimdibeşkişisudaydı.NuhBeysıksamsuyuçıkmayacakgibihaldeydi.Çobançocuklardurupbuheyulazayıfadamabakıyorlardı.AteşSafinaz’ıniçindebuadamakarşıgaripbirtiksinme,çekinmevardı.Gözüpekbiradamdı.Dünyayaesrariçipdalgageçmek,karısevipadamöldürmekiçingelmiştiplerdenbiriydi.Birdefaüçcerhten,birdefakatildenonseneyatmıştı.Ondansonrakâhbaldırından,kâhomzundanadamşişlemeyedevametmişti,amaşikâyetçisiolmadı.

Öbürdelikanlılardanbiribirekmekçihamurkârıydı[64].Şişmanlöplöpyanaklı,karabıyıklı,güzelsesliydi.Birdiğeri,ohanibölüklerinönündegidenaskerlervardır.İrigözlütatlıbakımlı…Ninelerinardından:“Maşallaharslangibidelikanlı..”dediklericinstenbirkasabadelikanlısıydı.Sinekkaydıtıraşolmuş;AteşSafinaz’ınetrafındademirkolları,kalınbaldırları,geniş,kıllı

göğsüylegezinipduruyordu.NuhBeyböylezamanlardaokadarkıskançdeğildir.Arkadaşınakarşıpeksertdavranmaz.Görmemezliktengelmeyitercihederdi.Öbürikitanesiyseesrardan,rakıdanrenkleriuçmuş,kafalarıomuzlarınıniçineyandüşmüş,kaburgakemiklerifırlamış,bacaklarıçarpık,vazifeleriyalnızkülhanbeylerehizmetetmekten,bedavarakıiçmekten,mahalleiçindefiyakalıfiyakalıdolaşmaktanöteyegeçemeyen,kasabazenginlerine,“NuhBey’inselamıvar,bugünbirşeyverecekse…”diyeharaçalmayagitmektenöteyevazifelerigeçmemişcinsindendirler.

Akşamısukıyısındabuldular.Sonrayaprakoynamayanağır,sıcakbirgecebaşlamıştı.AğırağırBeşköprü‘nünyolunututtular.

Köprüyevarmadanevveltrenyolununkenarında,tamsubaşındabirkulübevardı.Kapıyıvurdular.Sakalıbıyığıbirbirinekarışmışbiradamkapıyıaçtı.Hepsibukulübeyitanıdıklarınıanlatanbirhallebirerköşeyekuruldular.Yerdebirhasırınhışırtısıduyuluyordu.Kulübenintahtadanpenceremakamındakikepenkleriaçıktı.

Mehtapsızbirağustosgecesiaydınlığıkulübeniniçindebirkenarayığılmışpatatese,şalgama,kavunkarpuzabenzerbirkümeyiancakfarkettiriyordu.Beşkişialışıkgözlerlebirertarafaçömeldi.Birazsonraçiftekâğıtlıcıgaralarındumanıaçıkpenceredençıktığıgörülüyordu.NuhBeybaşladı:

—Aygeçdoğacak,belkigeceyarısınadoğru.Tamonbirbuçuktabeklediğimizadamgelecek.

Birdenbirehatırlamışgibisordu:

—Safinaziçerigirmedimi?

Oaskerlerinenönündegidenarslantiplerdenbiriolancevapverdi:

—BilirsinNuhAğabey!dedi.Onadokunur.İlerdeköprününyanındabekleyecek.

NuhBey:

—Dahasaatsekizyokbe,Ata!dedi.Nehaltkarıştıracakdörtbeşsaat…Gitşunubulgel.Şurdabostandaotursunbari!

Ata,istemeyeistemeyegibiçıktı.HalbukiSafinaz’labirmüddetberaberbulunmakiçinbunumarayıkararlaştırmışlardı.

NuhBey’inaklınahiçbirfenalıkgelmedi.

Esrarkeşinzamanıyoktur.Zamanbirdakikadayüzsene,yüzsenedebirdakikagibidir.Nekadarzamangeçtibilinmez.Safinaz’laAtadöndüler.

NuhBeybir:

—Geçkaldınız…fırlattı.

—BulamadımAteş‘iki,dediAta,köprününaltınıüstünegetirdim,yok.Meğerayaksesindenşüphelenmişdeohaniortayerdekibirtaraftanötekitarafageçennöbetçiyahuthırsızdeliğiyokmu?Onuniçinegirmiş.

NuhBey’iniçibirbulandı.OdeliğiniçindeAteşSafinaz’laLeventAtausluotursunlar.

—Bırakbe!dedi,kendikendine.Elinkaltağıiçindövüşecekmiyim?

AteşSafinaz:

—Of!dedi.Burasıkilisegibikokuyor.Bendışarıçıkıyorum.Şuralardayım,biryerekaybolmam.Ateş,deyeseslendinizmişıpmişihurdayım.

Saatonbirbuçuğadoğrusarıklı,gençten,sarıbalmumuyüzlü,davudisesli,karakocamangözlübiradamkulübeninkapısındapeydahlanıverdi.Öylekiesrarkeşlerdenbiri:

—Lahavle…dedi.Erenleremikarışıyoruz,dalgacılar?

Gelenadam:

—Haydi,dedi,neredeyseaydoğacak.Kadınhazırmı?

NuhBey:

—Hazır,dedi.

Adam:

—Bakiremi?

NuhBeybakireninmanasınıbilmiyordu.

—Orasınıhiçmeraketmesen,dedi.

BirazarkalarındangelenAteşSafinaz’laAtabirbirinebaktılar.

Ata:

—Ulan!Nuhsenikızbiliyorgaliba!.,dedi.

Safinaz:

—Yirmisenediresrariçenadamabendeğil,teyzemSaniyedekızdır,senüzülme!..

Ata,SaniyeTeyze’ninkimolduğunusormayalüzumgörmedi.

İstasyonyolunda,sağdabirpatikayasaptılar.Bupatikadoğrucaköprünündördüncügözünegötürüyordu.Tamorayavarıncasarıklıadamhepsini

durdurdu.

“Şimdi”diyebaşladı,“tamaydoğarkenşurayabirhalkaçizeceğim.Hepimizhalkanıniçinegireceğiz.Kızsoyunacak,anadandoğmaolacak.Hiçbirimizkötüşeydüşünmeyeceğiz.Aklımızagelenşeyikovacağız.Hâzineninbirdemirsandıkiçindeolduğukitaptayazılı.Sandıkgörünürgörünmezbekçilericinlergözükecek.Hepsibizibirşeydüşündürmeyeuğraşacaklar.Onlaraaithiçbirşeydüşünmeyeceğiz.Lafatarlarsacevapvermeyeceğiz.Hertürlühileyebaşvururlar.Ermeni’nindediğigibi,hemdilimizle,hemaklımızlasuspusolacağız.Sandıkaçıldımıüstüneatılmayacağız.Horozsesiduymadanyerindenkıpırdamakbileyok.Anlaşıldı,değilmi?”

Sarıklıadamtiriltiriltitriyordu.Atagülümsüyordu.AteşSafinazgöğsünündüğmeleriniçözmeyebaşlamıştı.

Gözünsoltarafındaküçük,mosmorbirtepeninüstündebirkırmızıaydınlıkpeydaoldu.AteşSafinazyarıçıplaktı.Sarıklıadamhalkayıçizdi.Ayınucugözükürgözükmezhepsiyerlerinialmışlardı.Ateşortadaydı.Ağustosgecesiılıkbirsugibivücudunusarmıştı.Birdenbireaydoğdu.Bugaripmanzarayıaydınlattı.Birisiuzaktanonlarıgörsebirkadınheykelyapmayaçalışanbirtakıminsanlarzannederdi.

NuhBeylebıyığısakalıbirbirinekarışmışbostanbekçisi,yerikazmayabaşladılar.Sarıklı,kalınbirsesleArapça,Türkçe,nelisanolduğuanlaşılmayanbirtakımtekerlemelerimevlitokurgibiokuyordu.

BundanötesiniyediseneevvelFahri,Ata’nınağzındansukenarındadinlemişti.

“Birdenbire,kardeşim,birdemirkapakmeydanaçıktı.Demirkapağınmeydanaçıkmasıylaberabersağımızdabirbölükaskerpeydaoldu.Adetabiziçiğnergibigeliyorlardı.Hepimizolduğumuzyerdenkıpırdamadıkbile.Üzerimizdengeçtiler.Nasılgeçtilerdiyeceksin?Tamayaklarınıkafamızakaldırıyorlardıkisıroluyorlardı.Birazötemizdenyineçıkıyorlar,çekilipgidiyorlardı.Bubirbölükaskersağdangelipsoldançekipgitti.Bizyerimizdenkıpırdamıyorduk.AskerlergeçipgittiktensonraNuhBeydemirkapağı,zorladı,açılmıyordu.İmamayağakalktı.Birsurelerokudu.Demirkapakaçılıverdi.Hepimizgözlerimiziönümüzdepırılpırılkırmızıaltınlarladolusandığadikmiştik.Tambusıradayinesolumuzdatopalbiraskerpeydaoldu.Halkayayaklaştı.İçeriyegirmiyordu.Sordu:

—Buradan,dedi,birbölükaskergeçtimi?

Kimsedesesyok.

—Sizdemerhametyokmu?Allahaşkınasöyleyin!Yorgunum,bitkinim.

Geçmedilersemuhakkakşosedengitmişlerdir.Söyleyindeyetişeyim.

Bizlerdeyinesesyok.

Topalasker:

—İnsaniyetkalkmışdünyadan,dedi,çektigitti.

Şöyleyüzadımyürümüştükidöndü.İçimizdekihamurkârıismiyleçağırarak:

—AferinMehmet!dedi.Sendeşimdiohâzineyizorbulursun.

Dönüpbaktıkki,sandıkkaybolmuştu.Nealtınlarvar,nesandık.Donakaldık.Sarıklı,Mehmet’inüstünesaldırdı,‘Neyaptınulan?’dedi.Mehmet:‘Hiçbe!’dedi,‘İmamEfendi.Senbutopalbacaklaonlarazoryetişirsin,’dedimiçimden.”

Fahrişehrinışıklarınıgördü.Bircıgarayaktı.Kendikendinegüldü.Obölüklerinbaşındagidenaskerlerebenzeyençocukluk,mekteparkadaşıkülhanbeyAta’yıhatırladı.Negüzel,nearslançocuktu!Esrarbirtaraftan,öbürtaraftanAteşSafinazoğlanıbirüçdörtseneiçindeiğneipliğedöndürmüştü.Sondefaonugördüğüzamanbirkarpuzsergisiaçmıştı.Esmer,mat,sakin,sarıyüzüyle,genişomuzları,kalınkollan,simsiyahfanilasıylaonugörürgibioldu.

—FahriBey!Bizeselamyokmu?diyehaykırmıştı.

Oradakarpuzlarınkenarınaoturmuşlar,Atakocamanbirkarpuzkesmiş,yemişler.Çocukluklarından!ençokikisininkulağınıçekenTahirHoca’danbahsetmişlerdi.

Ata’nınağzındanoyaz,birakşamüstü,çokrakıiçtiğibirakşamüstü,birkanboşanmıştı.Sabahaölmüştü.Hastalığıveremdi.

Şehirneredeyseuyanacak.Saatikibuçuk.İstasyonboyundabirikiışık…Fahri,amcasınınevininkapısınınziliniçaldı.

★

Fahriuyumadanevvelbuküçücükseyahattenaldığıintibalarlabütünhayatınınbirtakımbirbiriniancaktutarküçüksahnelerdenibaretolduğunusandı.Hayatındabirdevam,nasılbirromaniçindevakabaşlarbiterse,bunevibirbaşlayış,bitişolmadığınıfarketti.Seviyordu.Busevgialtıaylıkbiryığınhatıradansonrauçupgidiyordu;ikisaatlik,bazenikisenelikbir

hatıradan,birboşhadisedensonrabitiyordu.

Mektepbaşlıyor,odabitiyordu.Düşündükilisetahsilinibitirinceyekadaronmektepdeğiştirmişti.Vasatiolarakhepsinebirersenedüşüyor.Acababütüninsanlarınhayatıdabuşekildebirtakımkopuk,yarımşeritlerdenmiibarettir?Romanlardaolduğugibibirbaşlangıç,bitişarzuediyordu.Heryarımşeyyahutherbütünfakatazşeyondainkisarlar*,hüzünleryaratıyordu.Fakatyinededüşündükibuyarımyarımşeylerdirkionayeniyeniyaşamakhamlelerivermiştir.

FakatnedeolsaFahribirmaceranın,birromanın,başlayıpbitenbirvak’anıniçinekendiniatmakistiyordu.Kalktı.Sevdiğikızabirmektupyazdı:

“Canım,

Toprakensonunda-insanölünceuzuyorsa-insanınkendiboyundanbirkarışuzun,beşkarışenliliğinde,birbuçukmetrederinliğinde,insanoğlunayetişiyor.Amayaşayaninsanın,belkiyedisekizdönüm,belkidebirazdahafazlabirtoprağaihtiyacıolsagerek.İlkinsanların,karada,kendilerinemahsusbirkaçdönümarazilerimuhakkakvarmış.Bütünanlaşamamazlıkbelkidekuvvetlininzayıftanaldığıtoprakyüzündençıkmış.Hâlâdaçıkmakta…

İnsanoğlununenbasit,entemizgeçinmeyolu,enbüyük,enşerefliişitoprakkalmış.Kendiemeğiyletoprağıekipbiçerek,yahutkendindenbaşkatürlügörmediğiinsanlarlaekipbiçerekyaşamatarzıennamuskârbirçalışmatarzıolduğubencemuhakkak.

Bunebirçiftliksahibiolmakarzusunedeağaolmakyoludur.Diyeceksinki,“Bu,yalnızseninhayatınboyuncaböyleolurdaçocukların,ağırağırağaolmayagiderler.”Gidemezler!Oğullarımızbizdendahabilgili,dahamüsamahakâr,dahamütekâmilolmayadoğmadannamzettirler.Onlardankorkumyok.

Senintoprağısevdiğinibilirim.Senbasitinsanlarıseversin.Basit,temizyaşamak,tekgayendir.Neolurcanım?Neolur?Gelevlenelim.Gününbirindeinsanlarınmesutolacaklarını,iyigünlergöreceklerinisöylerdik.Ozamanbirbirindendahagüzelmesleklersayar,tahayyülederdik.

Senbunlarıniçindeengüzelini,birsürününbaşındaçobanlığıseçmiştin.Dünyayüzündebirsürüsahibiolmakgayesiyledeğil,birsürüyükendisaadetimiznamınaidareetmeyememuredilmeyi

büyükbirşerefaddederdin.Hemenhemenbütünşairlerinbilmeyerekarzulargöründüğü,severgöründüğübuhayatakarşı,seninbilerek,severekdüşkünlüğünacabaonlarınkigibinihayetbirarzudanmıibarettir?Yalan,riya,birmelankolidenbaşkabirşeydeğilmidir?diyedüşünürdüm.Çoban,köpeğinden,birtepederastlanmışdiğerbirçobanla,ağasındanbaşkadünyasıolmayanbirzavallıadamdır.Belkizamanzamanşairdir.Belkizamanzamanhastayahutaçtır.Başkainsanlarınsürüsünündoğurduğunugörmeklebahtiyardır.Dünyayüzündebugünküçobanınmevkii,seninbelkidebirüniversitetahsilindensonrayapacağınçobanlıktanbambaşkadır.Yinedemesleklerinentemizi,engüzelidir.Bensana,idealbirçobanlıkteklifedeceğim.Buradaküçük,miri[65]tepelervar.Otları,yoncalarıdizlerimeçıkıyor.Koyunlar,heryerdeolduğugibi,buradadamelüldür.Evet,sürübizimamaetrafköylerdebizimsürüdenistifadeedebilecekvaziyette.Hemneolursanolsun…Nasılolursaolsun,zenginolmamızaimkânyok,korkma!Hiçbirşeyçalmışolmayacağız.Allah’akarşıdeğil,insanlarakarşı,enazgünahişleyenbizolacağız;bumuhakkak!Gel,yalvarırım!Seniseviyorum,evlenelim.

Fahri.”

Üçgündağbayırdolaştı.İçiiçinesığmıyordu.Memleketinetrafınıçevirenküçüktepeler,kavakağaçlarısırasıradiziliova,küçükevler,subasmıştarlalar,tauzaklardaparlayıpsönengöl,onamünzeviyaşamak,duvarıçivitlikireçlesıvanmışbirtoprakoda,kavruk,TürkçebilmezBoşnakbirkadın,çınarabağlanmış,onugörüncekişneyenbirat,filizvermişpatates,dalgalananarpatarlası,vişne,kirazağaçları…Yazdibindekenarmahallekızlarınınyarışehirli,yarıköylühallerlepatatesayıkladıklarını;dahaötedeacı,birazayıayırır,kanırırgibiseslerlemısırkoparandiğerbirçarşaflıkadınlargüruhu…Beridebirçit,ağzınakadardoluöküzarabaları…Oherkesledost,iyi,sessizbirüçyüzdönümsahibiadamdır.

Çuhadanelbiselergiyer,tüccarlarlapazarlıktamahcuptur.Gündelikçilerinparasınıverirkeniçinde,“Acabaazmıveriyorum?”diyenbirşeylerkalmıştır.İkiçocukçamurlarabatarakşosedenevedönerler.Bukadınkimdir?Kiminnesidir?Gündüzlerifarkınabilevarmadığıbukadınocakbaşındayanaklarıkızardığı,gecebastığızamantanınabilir.Bukadın,buradayaşamayakararverdiği,ötekindenhiçbirhaberçıkmadığızaman,babasıyeniölmüş,dulanasınınyanındakaragözleri,tombulvücudu,pamukelleriyle,“Sanaalıverelimonu!”dedikleribirkızdır.Buçocuklarkendiçocuklarıdır.

Buhayalhemgüzel,hemmelankoliktir.Fahrikendikendinebileitirafetmediğihaldebuhayalinbirfedakârlıkmahiyetinigörmüyordeğildi.Birdenbirekararverdi.Mektupgelirgelmez,babasınaonaburadabirikiyüzdönümarazialmasınıyazacaktı.Orayakendiplanlarıylabirbina,birdam,birçit,birdeahıryaptıracaktı.Ustalarlaberaberçalışacaktı.Kendiekecek,kendibiçecekti.

Beklediğimektupgelmedi.Gençkızcevapvermemişti.Bukaçıncıilanıaşk,izdivaçteklifiydi.Kızındakendinemahsusprojelerivardı.Şimdilikarkadaşlık,erkekarkadaşlar,onakâfigeliyor.Şayetbirgünhakikatenseversebelkideevlenir.Şimdinelüzumuvar?Hembuarkadaşınıötekilerdenhiçayırtetmiyorki…Gençkızındaevvelceyapılmışfakathiçbirzamanolmayacak,olduğuyani“realize”edildiğizamanbile,oevveldenistenilmişşeyinbuolmadığızehabını[66]verenhayallerivardı.Bunlarıkendisinideligibisevenbirinenediyefedaetmeliydi?Fakatkızçokdüşünmüştü.“Nihayet…Nihayetsevmiyorumyabunucanım!”demişti.Kız,açıkaçıkkonuşmak,anlaşmakvarken,buyazıdenilenşeylebirpotkırmaktankorktuğuiçin,yazmadı.Onaöylegeliyordukiyazınekadarsamimiolursaolsunlafkadarkativecanlıdeğildi.İnsankonuşurkendahasamimiolmasabiledahaümitlerisöndürmezyahutdadinleyeninhaletiruhiyesinegöresöylenensözlerinmahiyetideğişirdi.Yazıdangençkızınbirkorkusuvardı.Lafuçargiderdi.Fakatyazınınenfenasınınbilebiruzunzamankalışıvardıki…

BütünbunlarıdüşünerekgençkızıncevapvermediğiniFahrihissetmişti.Günlerinisukenarındagazete,romanokumaklageçirenbirarkadaşıvardı.Sukıyısındaonubulmamayaimkânyoktu.Buuzunboylu,sarısaçlı,fenaitiyatlarıolanmektepliçehrelibirdelikanlıydı.Okadarzeki,aynızamandaokadarperişanbirmahluktuki…Bubaharıçokgüzelolanmemlekettebugariparkadaşlaadetaherşeyiunuttu.Babasınaarazisahibiolmakfikirlimektubunuyazmış,dahaodacevapvermemişti.Üniversitedenkatisuretteayrılmıştı.Okumayacaktı.Yanibirmetotdairesindeşuveyabuşekildeçalışmayaonuniçinimkânkalmamıştı.Yalnızhayali,zevkiiçinokumayabaşlamıştı.Elinenegeçerseokuyor,İstanbul’dankitaplargetirtiyordu.Aynızamandabusukıyısınınarkadaşıdaonaumulmadıkkitaplarbulupçıkarıyordu.Bülbüllerinöttüğüsubaşında,biryirmidokuzlukşişeninkarşısındakonuşmadıklarımevzukalmıyordu.

FahreddinAsımşöylebaşlardı.OnunasılismiAsım’dı;fakatikiisimliolmayıçoksevdiğiiçin:

—BenFahreddinAsım,arkadaş!Nelergörmüştür…Şu,tozbulutuiçinegömülmüşkasabayıgörüyormusun?Benbuküçükkasabanıniçinde,bütün

dünyayıgezsembulamayacağımhayatmanzaralarınıseyrediyorum.Bak,şutekatlıarabaylaköprüdengeçiyor,bak,bak!İştebuadamınseninistediğindenenaşağı,yirmimisliarazisivardır.Evindekisarışın,mavigözlüdokuzçocuğu,dünyalardeğerbirhazinedir,amaobununfarkındabiledeğildir.Buadamıntarlalarınınverdiğimahsulkümekümeyığıldığızamanşaşarkalırsın.Kendikendinedersinki:“Yarabbim!Birinsana,birsenedeşuverdiğinbuğday,mısır,patatesiyirmibeşköylübirkasabayaversenokasabada,köyleridedoyar!”

Ben,harmanzamanıonuntarlalarınıdolaşır,akşamvaktiırgatlarlaberaberharmansavururum.Rüzgârınsamanıalıpkarşıyayığdığını,buğdayınağır,sarışınkümeyapıldığınıseyrederkentoprağıöpeceğimgelir.

Akşamlarıyarımlirasınıalmışgiden,boynumkalınlığındabilekliçocuklarınferagatibenikıvrandırır,kahvelerindeoturur,önümegelenlekavgaederim.Banatopraksahibiolmaktanbahsetmearkadaş!Toprağınasılsahibionunladövüşendir.Arabayla,kırbaçla,biryağızatlamağrur,harmansavrulurkenseyretmek,topraksürülürkencıgarayakmak,patateslerçıkarkencevizgölgesindeuyuyupuyanıp,“Hadikarılar,birazgayret!”demekleçalıştımzannedenadamınbenimnazarımdakıymetiyoktur.Benşukarıncalarabasamam.Karıncalarabasmamakiçingözlerimönümdeyürürüm.Amabuherifingırtlağınabasarım.

—Canımöyledemeadaş.Evet,beşbindönümarazisiolanadamlariçinbelkihakkınvarama,birüçyüzdönümleinsanbaşkalarınınhakkınatecavüzetmişsayılmaz.

—Anam!Adaşım!Bilmezsinsenbuinsanıyavrum!Doymaz…Benadamıtanıyorum;tamüçbindönümarazisi,arazisininiçindegöl,yinearazisininiçindemeşe,çamormanı,merası,herşeyvardır.Buadam,zenginmisanırsın?Ormanıişletemez.Gölbirlüksbiledeğildir.Kışıngelenyabaniördekleribilevuracakzevktedeğildir,uyuşuktur,tembeldir.Hemenhemenyarıyarıya,dahafazlaarazisibomboştur.Ormandançingenelerhersenedünyakadarağaçdevirirler.Neyapsınlar?Halbukiçingeneleresepetörmekiçin,beşondallâzımdır.Hemdeendeli,enişeyaramazdallar.Vermezbeyim!Bedavavermez,paraylada…Onlardabilerek,zulümolsundiye,gider,kocaağacıdevirirler.Yakınköyünhalkı,butembeladamadişbiler.Koyunlarınıçalarlar.Köpeğiniöldürürler.O,fırsatbuldukça,ödünçparabularakyinearazialır.

Şudeminarabadageçenizenginmisanırsın?Meteliğiyoktur.Olamazda.Heradam,butoprakdenilenşeydenbirşeyanlamaz.Toprakcanlıgibidir.Ahbaplık,dostluk,arkadaşlıkister.Bendoğrusunuistersenoadamıniki,üçbindönümarazisivardiyeiçerlemiyorum.Asılkızdığım,oaraziyi

işletememesine.İşletse,kendisiistediğikadarzenginolmuş,nihayetherifekızarım,acımam.

Haniköylüçocuklarıvardır.Ateşgibiçocuklardırdainsanonlarınbirazdahatahsilgörmediğineüzülür.İştebenbutoprağa,bubakımsıztoprağaacıyorum.Yoksaherifzenginolmuş,umurumdamı?

Bendahazenginim.Bütünsukıyısıbenimdir,Fahrianam!Bütünbusukıyısı!Yusufçukları,sazları,balıkları,kahveleri,çardaklarıyla.Tarlalardanyazınüçbaşakmısır,kafamkadarbirkarpuz,ikidomatesçalarım;otururbirsöğütaltınayer,uykuçekerim.Paramolursabiryirmidokuzlukalırgelirim.

—YaniFahrettinAsımcığım!Yanivazgeçelimmibusevdadan?

—Ergeçvazgeçeceksin,der,düşünüryinebaşlardı:

—Herkeskendiişinearkadaş!Sanabirnasihat:

Birinsanıyanındauşakgibikullandıracakheriştensakın!İnsanoğlubirbirininuşağıdeğildir,olamıyor.Senouşakgibigözükenebakma!Benenköpekruhluinsanınbirdenbireköpürdüğünü,menfaatimayaklaraltınaaldığınıgözümlegörmüşümdür.Hembizimyaradılışımızdakiinsanlarbirbirinesevgiiçindoğmuştur.Sanademiyorumkibirsukıyısındabirelli,yüzdönümlükarazialma!Birdeiyiarkadaşbulyanma.Harmanınıköylülerleberaberyap.Birgünoharmandasençalışırsın,ertesigün,ötekiköylününharmanınagidersin.Şimdiköylülerböyleyapıyorlar,biliyormusun?Nehoşşey!Ha,değilmi?

—PekiAsım,senhepböyleaylakmıgezeceksin?Birişdesentut.

FahrettinAsımgüler:

—Allahgöstermesin!der,devamederdi:

—Arkadaşbenfeylesofum.Benimkendimemahsusiyibirdünyamvar.Budünyaergeç,hattabenimbileümitetmediğimşekilde,insanıhayretleregarkedecekşekilde,düzelecektir.Eh!Ozamanbizde,bizedüşenvazifeyiyaparız.Uşakolamam.Tüccarmıolayım?Hangiköylüden,hangimalı,hangiinsanhesabına,hanginamuslurayiçlealacağım.Buiştebenimvazifemneolacak?Sonrabirader!Benimiçtimai[67]vaziyetimdepekmüsaitdeğil.Herkesbenidelidiyegösteriyor.Şukasabadadoğdum;birarkadaşımyok.Kimseylegörüşmüyorum.Bereket,dünyadabenimgibilereksikdeğil.Onlarıkasabanınbiricik,güzelkahvesindebulamazsampiskahvelerde,harmanyerlerinde,sukıyılarında,muhacirevlerindebuluyorum.

—Peki,yazınanladık,kışınnasılgeçiniyorsunAsım?

Söyleyipsöylememektemüteredditbirhalalır,kimseyesöylemeyeceğimeyeminettirir,derdi:

—Onusorma…Başımıalıpköyleregidiyorum.Hembensanabirşeysöyleyeyimmi?Ben“….”kazasının“…”köyündemuallimim.Yazınköyüterkeder;gelirburayayerleşirim.Tanıyanyok,bilenyok.Buradadadoğmuşum!Adetabenimiçimdebirşeyvardır.Butoprağabağlılıkhissi.Bunedenbiliyorum:

Benta…şuilerikiköydedoğmuşum.Anamınbabamınyedibuçukdönümarazisivarmış.Biriyirmidört-anam-,biriotuzikiyaşında-babam-ölmüşler.Biriveremden,ötekibilmemhangimikroptan.Benbusubaşınıbiryazgörmesem,hastalanırım.

—Seninlebirİstanbul’akadaruzanalımbeAsım!

—Giderizbekardeşim!Odaolur.Şimdibenimmaaşkazadatoplanıyor.Onbeşgünekalmazgiderparayıalır;İstanbulyolunututarım.Paralarıbirhaftadaezerim.Mektepzamanıdagelmişolur.Gelmemişsesukıyısındabeşongündahaâram[68]eder;dönerimçocuklarımınyanına,sevgilileriminyanına…Obuzağıkokansınıfta,benimbüyükkafalıoğlanlarım,saçıyirmisekizörgülü,alaycıkızlarımvardır.Benimleokızlargizligizlialayederler.Oğlanlar,pazargünleridemektebegelir,dağbayırdolaşırız.Benmemnunolmasınahayatımdanmemnunum.Benimkendimegöreyapılmışmisgibibirdünyamvardır.Dahagüzel,dahayepyenibirdünyadatahayyületmiyordeğilim…

—Şudünyandandabirazbahsetsene..Hadi!Neolur?

—Bahsetmesineederim.Ederimamma,pekşairaneolurkardeşim.Halbukibuhiçdeşairanebirdünyadeğildir.Geceyatağımdayatarkenodünyayıdüşünürsem,elletutuyormuşgibioluyorum.Bahsetmeyekalktımmışairaneleşiyor.Kabahatbendegaliba.

—Biraz.

—Birazdeğil,pekçok.Mamafi,mademkipekistiyorsun:Benimdünyamdaboşlaflarbitmiştir.Büyüklaflarsöylenmez.Kimsekalkıp,“Şöyleyim,böyleyim,şöyleyiz,böyleyiz,böyleyapacağız”demez.Yapar.Hiçkimseşaraplı,avetli,meyveliyemektensonraçıktığıgezintideağzınınkokusunuburnunundumanınıyüzümüzeüflemez.Yahutbizimleaynıkötüelbiselerigiyip,aynıcıgaralarıiçiyorgörünerekevinesaadetler,ocağınıbinsenetüttürecekerzakı,refahıyığmaz.Muhabbetlerneana,nebaba,neçocuğamatuftur,insanoğluna..Böylebirdünyanınaçıyoktur.Sukıyısındaserserideğil,şairigezer.Yozgat’adeniz,İstanbul’aYozgatgündüzlerikarışmıştır.Memleketlerşuveyabuavantajındandolayı

özlenilmez.Denizseyretmeyegidilebilir.Çalışmakhesaplıdır.Ekilmeyenyeryoktur.Beyhudeormanlar,beyhudegölleryoktur.Mevsimlerbeyhudegelmez.

—Yahubununşairlikneresinde?Buhepimizinistediğişey.

—İstediğişeymi?Bukolaymıolursanırsın?Bununneleri,negaripcilvelerivardır.Bilmezgibiyapma!

—Onlarıanlatbakalımfilozof.

—Başkabirgün.Hembensanadoğrusunusöyleyeyimmi?Benneistediğiniadamakıllıbilenbirisideğilim.Yalnızbildiğimbirşeyvarsaoda,başkalarıiyişeyleryaparsaderhalanlıyorum.Benhakikibirköylüyüm.Yarımyamalaktahsilimleiyiyi,kötüyütefrikediyorum;bubanayeter!

FahrettinAsım,birdenbirebirçocuksevimliliğialırdı.

—Aman!diyehaykırırdı.Yahu!Şişebuzgibiolmuş.Çarkınaltınagidipaçalım.Şuralardanbirdekavunbulsaydık…

Birkaçgünyağmuryağmıştı.Fahribuyağmurlardapatlayacakgibioluyordu.Kasabaçamurderyasıiçindeydi.Kahveleradamalmıyordu.Sokaklardakimseleryoktu.

HavaaçtığızamansukıyısınakoşanFahri,FahrettinAsım’ıbulamadı.Oçoktan,yağmurunilkgünü,cansıkıntısından,yaya,başındakukuletası,sırtındadarüleytamdan[69]kalmapelerini,köyündeöğretmenolduğukazanınyolunututmuştu.Fahri,günlercecansıkıntısındanpatladı.Amcası,Fahri’yigüngündenzayıflargörüyordu:Bazıgünlergözleriparılparıl,ateşgibiyanıyordu.Birakşamüşüdü,titredi,ateşinebaktı:39.

ÜçüncüKısım

BerberDükkânınınAçılmaMerasimi

BerberdükkânınınaçılmamerasimiMelek’inümitettiğikadarhiçdeparlakolmadı.O,doğrusuhiçbirşeytahminetmişdeğildi.Fakatsanıyorduki-Busanmakbiledeğildi.Zayıf,pekzayıfbirhissikablelvukuydu.Nedensonrakelimelereçevrilebilecekbirönsezi-hiçolmazsaşenlikgünlerindeolduğugibibeşonkişitemizgiyinecek…Ortalıktagaripbirsessizlik,birboşluk,birsükût,birkaçnutuk.Velhasıladigünlerdenbaşkabirgündeolduğumuzuanlatacak,bunubizeduyuracak,birkaçhareketsizlik,birkaçhareket…

Melekböyleşeylerümitediyordu,diyemeyiz.Böyleşeylerümitetmiyorduamahulyakuruyormuydu?Şimdihissettiğimelale,evvelceduyduğuizahılüzumsuzhislerebakılırsa,evet.

Hayatındakibudeğişikliğedünyadanbirparçada-dünyadandemeklafıngelişi-köydenbirparçadaiştirakedecek.HerkesingözlerindeMelek’inhayatındakibüyükdönümünmanzarasıbirşenlik,birparıltıhalindegözükecek…

Nefisbirilkbaharsabahıydı.Melek’invaziyetindeolanbirinsanınevindençıkarçıkmazgökyüzünebakmamasınaşaşmalıdır.

Geniş,derinbirnefesaldı.İçindeezilmeler,yumuşamalar,dolupboşalmalarduyuyordu.Birdenbiremüthişseviniyordu.Fakatbusevincingerginliğine,azlığınakarşılıkbirdenbirebirboşalma,birsinirboşalmasıylaağlayacakgibioluyordu.Melekkendikendinehoşbirmukayese-birbenzetişyaptı:Bubirnevigelinolmaydı.Muhakkakgelinleraynıhalihissederlerdi:Hanibayılacakgibioluverirlerdiya!

Birdükkânaçmanınbukadarmühim,kendisinibukadarkuvvete,aynızamandazaafadüşüreceğinibirkaçayevveldenMelektahminetmişolsaydı;dükkânınaçılmasınıbaşkabirgünebırakır,muhakkaküçbeşhaftatehireder,hastalanır,birşeyler,birtakımeksikliklericatederdi.

Birarayinegökyüzünebaktı.Müthişgüzelbirşeydi:Mavi,parçaparçabulutlar…Soğukbirrüzgâresiyordu.Bulutlarakıyordu.Elletutulamayan,gözlegörülemeyendahabaşkaşeylerdevardı.Yumruklarınısıktı.Bircimnastikhareketiyle,kollarınıikiüçdefayanadoğruaçtı.Üçdefaböylece

nefesalıpverdi.

Siyah,uzunbirmekteplikızönlüğü,etekliğigiymişti.Kolluğununaltınabirberberyahuthemşiregömleğinipaketyapıpsıkıştırmıştı.Elindedükkânınanahtarlarıvardı.

Babasımahzeniniçindenbağırıyordu:

—Dur,geliyorum.Beraberaçalım.Besmeleçekelim.İçeriyesağadımımızlagirelim…

Hepberaberyürüdüler.Hikmet,Naci,AliRıza,Melek.Yoldabukafileyebirkomşubalıkçıdakatıldı.Sessiz,cenazearkasındanyürürgibigittiler.Sabahsoğuk,parlaktı.Hâlâbulutlarakıyordu.Rıza’nıntavsiyeleriyerinegetirilerekdükkânaçıldı.İlkdefabalıkçıtıraşedildi.AliRıza’nındörtbeşaydırmakasyüzügörmemişsaçlarıkesildi.

Buişleryapılmadanevvel,çarşıiçininbütündükkânlarınıaçıkbulmuşlardı.Halktanhiçbiribumerasimefazlabiralakagöstermedi.Herkesalışverişinedalmıştı.BununsebebiniAliRızabaşkatürlütefsiretti.Dediki:

—Buradabizimdükkânsahibiolmamızıistemezler.Kendilerindenbiriaçsaydı,kıyametlerkopardı.

Birdükkânaçmanın,onlarınzannettiğikadarmühimbirşeyolmadığınıesnafpekâlâbilirdi.Açıldığıgibikapanabilirdide.Böyleşeyeuzunmerasimâdetdeğildir.NitekimAlisaçlarınıkestirdikten,balıkçıtıraşolupgittiktensonraesnafbirerbirergeldi.Kimibirer,“Herete”;kimiiyiTürkçebilenler:“Sağlıcakla,gülegüle”dediler.Âdetdeyerinibuldu.

Melek’indükkânıgüzeldi.Ortadagâvurcaeski,isimleribileunutulmuşmodamecmuaları,Türkçeyenieskigazeteler,resimlimecmualarduruyordu.HemenhemenbütüneşyayıMelekhaftalıklarıylaalmıştı.YalnızbirberberDimitro’nunhediyesiustura,birdeHikmet’inikişişekolonyası,sahibirdebabasınınbirelaynasımüstesna,ötekilerhepbirtakımmahrumiyetlerhesabınaeldeedilmişşeylerdi.Melekbumahrumiyetlereüzülmedenkatlanmıştı.Asılbuparalarıbiriktirmekmeselesiçokmühimolmuştu.Babasıgündengüneiçkiyedüşmüş,durmadaniçiyordu.Boyunadanutukveriyordu.“Kızımmaşallahsın…”diyebaşlıyordu.Parakoparamadığızamanelinenegeçersesokağaatıyordu.Sonralarıaltalta,üstüstekavgabileetmişlerdi.Meleknihayetbabasınagüzelbiroyunoynamıştı.Kolayelegeçebilirbiryerdeyedibuçuk,biryerdealtıkuruş,üçkuruş;büyükparalarıysazorbulunurbiryeresaklıyordu.Rızabüyükparalarınyerinibirtürlübulamıyor.Yedibuçuklaaltıkuruşbulmanınsevinciyledahafazladaaramıyor,parayıalıpgidiyordu.Sarhoşevedöndüğüzaman:

—Paralarıneyapıyorsunkız?diyehaykırıyordu.Kimeyediriyorsun?Nehaltkarıştırıyorsun?Okadarbahşişalıyorsun.Yoksaziftboğazınaaburcuburmuyiyorsun?Söylenankörkız,bizimhalimizneolacak?Bugidişledükkânınasılaçacaksın?

İkikoltuk,ikibüyükayna,beşmakas,dörtustura,ikisarıleğen,ikiibrik-birimavi,ötekisikırmızı-birsarıpirinçmangal,birparavana,kolonyalar,losyonlar,pudralar,kremler…alındığı,dükkânertesigünüaçılmayahazırvaziyetegirdiğizamanAliRıza,bütünbunlarıkendisiyapmışkadarseviniyordu.

—Kız,paralarıAllahaşkınaneredesakladın?diyordu.Bereketbulamadımha!Bravo!Nasılyaptınbuişiha?Aferinkız!Bendegünahınagiriyordum.AferinMelek,aferin!Maşallahsen!

Melekogünakşamakadarçokmahzunbirgüngeçirdi.Üçbeşkişiancaktıraşolmuş,sabahkihavaöğleyedoğrubozmuştu.Pisbiryağmuryağmıştı.Dışardafırtınavardı.Akşamadoğrucamlarbulanmış,Melek,eskimecmualarınresimlerinedalmıştıkikapıaçıldı.İçeriyekalınbirerkekçocuksesiyle,canlı,buzgibisoğukalyanaklarıylaFatoşgirdi.Öpüştüler.Fatoştüylükollarınıonunboynunasarmış;arkadaşınıkoklayakoklaya-âdetiveçhile-öpmüştü.

Fatoş,Şehzadebaşı‘ndabiryarısınişancı,yarısıpiyangocudükkânındaçalışırdı.Dudaklarınaallık,yüzünepudrasürmediğizaman,kalın,tüylübacakları,kolları,mütemadiyenbirerkekdefedergibidikgöğsüyleşen,hoyratfakatmasumbirkızdı.İçeriyegirmesiylesabahtanberiesenkederlihavanındağılmasıbiroldu.Fatoşşarkılarmısöylemedi.Kendisinevurulanbeylerdenmibahsetmedi.Hergünikitayyarepiyangobiletialan,yetmişfişekatanmebusoğlundanmıbahsetmedi…

Kâhdükkânınparavanasıarkasındakikadınlartarafınınkoltuğundakucakkucağafısıldaşarak,kâhcamınbuğularınısilipkimsesiz,rüzgârlıçarşıyadiliniçıkararak,Melek’in:“Yapmakız”demesinealdırışbileetmedenoynayarak,kâhavazıçıktığıkadarşarkılarsöyleyereksonmüşteriyibeklediler.Sonmüşterisakin,güzelbirçocukolanAleko’ydu.Misafirkız,onukulaklarınakadarkızartacak,sevindireceklakırdılarıneredenbulupçıkarmıştı?AlekomemnunçıkıpgitmiştikiAliRızaiçeriyegirdi.Birfırçaalarakbirkenardaüstünübaşınısüpürdü.Fatoş,Rıza’yı“Amcacığım!”diyereksarılıpöptü.İşteozamanbugünkühasılatın-yüzyetmişbeşkuruşun-kırkyedikuruşuylabirgalonşarapalındı.Evinyolututuldu.Dükkânınşerefineiçildi.Asılbüyükmerasimevdeoldu.Kıyametlerkoptu.Saatonikiyekadar,Fatoş‘unsesikısılmayakadarşarkı,Ali’ninkafasıdönünceye

kadariçki,Hikmet’inuykusudelirinceyekadarprojeyapıldı.İçildi,yenildi,bağrışıldı.

★

Oseneyaz,hersenekigibiİstanbul’ubirdenbirebastırdı.Milletdenizedöküldü.Vantilatördeserinlenenler,“ÖldürücüsıcakdalgalarınınAmerika’dacayırcayırinsandöktüğünüdüşünürsekİstanbulyazınınsıcağınaşükretmeliyiz”dediler.Haklarıvardı!..

Öğledensonralarıaralıkbaşlarındano“meltem”dediklerigüzelşeyyineeksikolmuyor,denizkenarındaoturanlarsaatikiyedoğruaçıklardanbirmorrenginağırağıryaklaştığını,köpüklü,güzelmelteminhastayaşifa,ilaçmisaligeldiğinigörüyorlardı.

ŞuMarmarakıyılarında,osenebolmeyveyetişmişti.Karamürsel’denarmut,erik,kiraz,vişneler,Bursa’danbolbolşeftaliler,Tekirdağ‘dankarpuz,bilmem!neredenikiaylıkçocukbüyüklüğündekavunlargeliyordu.Kayıklar,yelkenliler,iskelelerdenboyunameyveyüklüyor,haldolupdolupboşalıyor,karabıyıklı,güzelyüzlüyemişçiler,dükkânlarınımeyvelerlesüslüyorlar,üstleridünyanınhiçbiryerindebuçeşidiyetişmeyenlezzetli,kokuluyarıçiçekmeyvelerledolusepetlerinaltındankesekâğıtlarınadünyanınhertarafındaatılan,yenmeyenmeyveleridolduruyorlardı.

Buyılmarullarıngöbeğikorkunçtu.Buyıldomatesleral,büyük;patlıcanlarçekirdeksiz,şeftalilerdahatüylü,dahakokuluydu.Milletsevinçiçindeydi.Fıkaraçocukları,halinetrafındadörtdönüyorlar,denizdenkavunkarpuztopluyorlar.Halevarmadanyoldaçürümüşbinbirmeyveyiçöplüklerdentopluyor,midelerineindiriyorlardı.Yazortalarınadoğrumeltemlerdebiraralıkdurmuş;İstanbul’u,çocuk,fakir,zenginağızlarınıbirşeftalikokusudursarmıştı.Buşeftalikokusuİstanbul’unhiçşeftaliyüzügörmemişdenecekensapa,semtsizyerlerinekadaryayılmıştı.Oseneşehirbakımsızdı.Kanalizasyonçukurlarıyeryerpatlamıştı.Tamirgörmekiçinhemenhemenbütünsokaklaraçılmış,yazdabirdenbirebastırmıştı.Osenemarullarabolbollağımsuyuverilmişti.Kimseeliniyıkamaya,meyveyiyıkamayalüzumgörmüyor,üstünebaşınabubol,bereketlimeyvelerdensürüyor;dünyaşeftali,kavımkokuyordu.İstanbuloyaz,meyveye,cinlerekarışırgibikarışıpgitmişti.

İlktifoyayakalananınhaletrafındadolaşan,YedikuletaraflarındaoturanHızırismindebirçocukolduğurivayetolunur.Hızırşimdiyinehaltaraflarındadır.Bumeseletahkikedilebilir.Hızırölmedi.Fakattifoevdeneve,bacadanbacaya,maruldanşeftaliye,eriktenvişneye,kulübedeneve,barakadanapartmana,Hamidiye’denTerkos’aatlayarakİstanbul’usardı.Mühimcebirafethalindeydi.Sokaklardakimseninkimsedenhaberiyoktu.

Sokaklardasıhhatliadamlarvardıya,meseleyoktu!İnsankısmı,hastalıkbulupbulupdabenimibulacak?der.Avrupa’danaşılaryetişti.Aşıyatahammüledemeyenzenginler,binbirçeşitağızdanalmahaplarkullandılar.Buhaplarpekfaydaetmedi.Fakirmahallelerdeaçılmışaşıistasyonlarınabazenmuayenehanesizbabadoktorlaryetişti;birsürüçocuklakadınkurtarıldı.Hastalığınehemmiyetiazalıpçoğalmadanbütünyazdevametti.Olanolmuştuartık.Kışı,yağmurlan,meyvelerinsonunu,sularınçeşmelerdenkesilmesiniyahutdonmasınıbeklemektenbaşkaçareyoktu.Hınzırmikropsoğuklaradatahammülederdi.Amaümitedildi.-4dereceihararettelapalapakarınyağdığıİstanbul’unsevimli,mesut,aç,tok,kışakşamlanbeklenilirbirhalegelindi.Kimikurtuldu,kimiöldü;İstanbul,bununlaberabertateşrinlerin[70]sonunakadaryineyemişleriniyiyipsuyunukaynatmadaniçerek,hattadansedipdenizegirerekbuafetikayıtsızatlatmayaçalıştı.Ayyaşlar,alkolmikroptutmazdiyebolbolbuzlu,buzsuzrakıiçtiler.

Terleyenhastaolmaz,diyebilenlerdansedipplajplajdolaştılar.Âlemyineoâlemdi.Yalnızbiraralıkhalinetrafındayazbaşlangıcındakiçocukakınıdurdu.Sonraeksildi.Dahasonradabirkaçsolukbenizliserseriyeinhisar[71]etti.TifonunsalgınolduğusıralardaydıkiFahri,memleketindeyakalandığıbirsıtmayı,ondanmütevellitbirzafiyetiönlemekiçinAda’yatepdilihavayagelmiş,birküçükodakiralamıştı.Akşamlarıateşinimuayeneyedevamediyor,37.1,37.2olduğuzamanlarneolursaolsundenizegiriyor,kendiniiyihissettiğigünlerbirgaripiştihaylabolbolyemekyiyor,denizi,meltemigöğsüaçıkseyredalıyordu.

Garipbirsaadetiçindeydi.Yalnızbusaadet,rahatdeğildi.Yoksaherşeyitamamdı.Fakatrahatdeğildi.İçindebütünbuzahirihuzura,sükûnarağmenbirçağıldayış,birrahatsızlıkhissediyordu.Bugaripdeğildi.HikâyemizinbirazötesindeanlayacağımızveçhileFahritifoyatutulmaküzereydi.

Melek,hiçolmazsa,Ada’yayazlığagelenTürkgençlerinidükkânaçekmekiçinötekigençRumberberintaktiklerinemukabeleediyor,binbirmasumhileicatediyordu.BunlardanbirtanesiFahri’yideonundükkânınaçekmektegecikmedi.Bubasit,masumhileşuydu:

Fahri,havlularıelindebanyodandönüyordu.Dalgındı.Birçokşeylerdüşünüyordu.TamberberdükkânınınönündengeçerkenMelek,gençadamıngeldiğinigörmüş,pencereninönünegeleceğizamanıhesaplamıştı.

Dükkânındışarıya,yanisokağaaçılancamınıtamosıradaaçmış,pervaz,gençadamınbaşınaçarpmıştı.Berberkıztatlı,mahcupedalarlaözürdiledi.Fahribupeksamimiözürdileyiştekiasılmaksadıderhalçakmış,gençkızgülümsemiş,içibirdenbiregelenbirsaadethissiyledolmuş,ıslıkçalarak

uzaklaşmıştı.Ondaibuhuyeskidenberivardı.Bazenkendisinebirçocuğungülümsemesiyle,bazenyeniyapılmışbirtanışınsamimiselamıyla,bazen,biryerdebirtakıminsanlarlabirdenbireahbapoluşunverdiğisaadetlegünlercemesut,şenolurdu.Deminkidalgınlıkyerinişimdietrafınıdahaiyigörmeyeterketmiş;haletiruhiyesigeçenlerinmuhaverelerinidinlemeye,sokaktaoynayançocuklarınbaşınıokşamayamüsaitbirhalalmıştı.Biraralıkkendikendine:“Yarınvarıpşukarakızabirtıraşolayım”demişti.

Fahri’ninburadabirtekarkadaşıyoktu.“Tuhaf,züppebirmuhitiçinedüştüm”diyordu.Çoğuzengintacirmahdumu[72]Rumgençleri,birAvrupaplajınınkozmopolitinsanlarıgibihareketediyorlar;sinemayıtaklitediyorlardı.Danslargırlagidiyor,gençkızlar,“Nişanlıplajlardabulunur”diyedüşünüyor;gençerkekler,“Kızplajlardakandırılır”diyorlardı.Gençinsanlarbaşkabirşeydüşünmüyorlar,büyük,cali[73]kahkahalaratıyorlar,dansederken-kendileriiçindeğil-başkabiri,hattaseyircilerdenbaşkalarıiçinoynuyorlarmışgibibinbirgösterişlivaziyettakınıyorlardı.HattabazıYahudigençleri,gösterişiçinneşelendiklerinianlatanhallerlebeyhudesözleregülüyorlar,enadi,tebessümbileedilmeyecekşeylere,etraflarınabakıpbakıpikiellerinikalçalarınadayayarakgülüyorlardı.Helebirkısım“Levanten”insanlarvardıkiamanyarabbi!..Sankibirerkolonizatördüler.Kendilerindenbaşkasıyerliahaliydi.Fahri,“Beyhudeyerekızıyorum”diyordu,“Bendeonlarlaolsambilmeyerekaynışekildehareketetmeyeceğimnemalum?Zorla,gösterişiçinbileolsagülmek,gülmektir.Hoşçavakitgeçiriyoruz,dedimiydiinsanlar,yarıyarıyahoşçavakitgeçirilmiştir.”Yabütünmeselebirgrubadahilolmamaktanbirmeclisegirememektendoğuyorsa…OnuniçinFahri,“Yarabbi”diyordu,“kiminlebirsatırkonuşabilirim,kiminle?”

BirmüddetRumgençleriyleahbaplıketmekistedi.Bunlarötekilerinenazarandahatabii,bayağıgülüşleridahabololmaklaberaber,dahaazsinirlendirici,jestleridahaserbest,çoğugüzelsesli,güzelyüzlüinsanlardı.BirikikelimeTürkçekonuştuktansonra,meclislerindekiadamaartıkhiçehemmiyetvermeden,yineRumcalarınadönüyorlardı.BirtakımTürklerdevardıkiçoktandırAda’daoturmaktandoğanbirkendinibeğenmişlikle,adetaonlarayanaşıldığızamanbileçekingen,üstünvaziyetitakınıyorlardı.Buvaziyetlerininşunabunaselamvermek,ikiüçgüzelkıztanımaktanilerigeldiğipekbellioluyordu.Fahriyeriniyadırgamıştı.Akşamoluncakendisinibirgaripsemealıyordu.Birdostçehresineneleranlatılmazdı.Güneşbatarkendünyayaöylegüzel,rengârenkışıklarbırakıyorduki…Sonraçamaltlarındangözükendenizinokartpostalmanzarasında…

BütünbunlarFahri’yiyalnızlığınkötüzevkinedaldırıyor,canısıkılıyordu.Dalgın,meyusdolaşıyordu.Yatağınagirdiğivakituzunmüddetuyuyamıyordu.Hayallerkuruyordu.Birbacaklarıateşgibikızın,kendisini

seveceğinihayalediyordu.Birmotor,birsandalalıyor,içinekızlarıdolduruyor,denizeaçılıyordu.Sağasoladönüyor,uyuyamıyordu.Kalkıyor,masasınınbaşınageçipdefterinebirşeyleryazıyordu:

“193.Haziran19-GeçenlerderıhtımtamiredilmeyebaşlandığızamanAda’yı,birrençberakınıdoldurmuştu.Birtakımmeçhul,kirlieşyasırtlarında,birakşamüstü,okadarsessizvapurdançıkar,kaybolurgiderlerdikibuinsanlar…

BirtekkişininAda’yagelmesi,ehemmiyetli-fakatzahirdeehemmiyetverilmezgözükmekşart-birhadiseolduğu,yinebirtekinsanınbirsonvapurukaçırdıktansonra,bütünadasakinlerininvapurukaçıranınetrafınadizildiği,dedikodusuzbiradımatmayaimkânolmayanbuküçükmemlekettebuadamlarnereyekayboluyorlardı?

Birtanesinebirsonvapurunikincimevkiinindışarıtarafındakisıralardarastlamıştım.Uzunboylu,yüzüergenlikiçinde,pekgençbiradamdı.Kayseriliolduğunusöylüyordu.Galibasarnıçkazmayageliyordu.Vapurdaona:

—Nereyeçıkacaksın?Hangiiskeleye?demiştim.

Adam,benimçıkacağımiskeleninisminivermişti.Doğrusunuisterseniz,benkendisiniAda’daaramasınaaramadımama,birikincitesadüfepekâlâsevinebilir,buboşadamladenizkenarındakibirkanepede,oyalnızkaldığımakşamlar,tatlıtatlıkonuşabilirdim.Adaminmiş,kaybolmuşgitmişti.BelkidehâlâAda’dasarnıcınıkazmaklameşguldü.

Yabancıbiryereilkdefainiphiçlüzumsuz,manasızbirhisduymadan,toprağa-varsabirbattaniyeatıpyıldızseyretmeden,memleket,sevgili,ıvırzıvırdüşünmedenuyumak…

Belkiböyleşey,iyiinsanlaranasipoluyor.Belkibizzayıf,karışık,kötüinsanlar,yabancıbiryerdeağlamaklıoluyoruz.

İnsanlarınoturduğu,tarlanınyeşerdiği,çocuklarınoynadığıtoprak,nedeninsanoğlunayabancıolsun?Olmasın.Yalnızanamızınbabamızın,sevgilimizin,arkadaşımızınzincirlerinebağlıyızdaondanbirtürlükarışıkhislerdenkurtulamıyor,birtürlürahatedemiyoruz.

Buzincirlerikırmalıyız.Doğduğumuzyerdenbeşkilometreuzakdabir,beşyüz,beşbinkilometreuzakdabirolmalıdır.Oradada,bulursakbattaniyemizi,bulmazsakAllah’ınkuruotlarınıtoplayıpuzanmalıyız.Toprakkazmayagelenrençberleruyuyor.İyi,basit,bağlarınıkoparmışinsanlarheryerdeuyuyabilirler.Kendimiorençberlerleberabergörüyor,onlarınyerinekoyuyorum:

Ekmek,tuz,domates,ikinefescıgara,birikitoprakkazıcıarkadaş,birfincankahvegünümüzühoşçaikmal[74]eder.Kötürüyalarıbolyemekyiyenmidesibozuklaraterkederekyukarıdasaydıklarımızaküçük,basit,zararsızilaveler,tarhlar[75]yaparakyaşamak,bintürlüyaşamatarzındanbirtanesidir.Buşekildeyaşamakbaşkalarıhesabınayapılmışbirfedakârlıksa,insanbilmeliydi.Yook!..Bubizdendahakötüvaziyetteolanlarakarşızaruribirferagatsa,buşekildeyaşamakinsanoğullarınaşuzamaniçindemukadderse,hiçehemmiyetiyoktu.Buinsanınnasibiydi.Binaenaleyhkâfiydi.Ozamangüzeluykularıhepberaberuyurduk.

Fakattavuklarınyumurtladığı,yumurtalarınüstündeyirmibirgünyatantavuğungagasıylakırdığıyumurtadanaltınpiliçlerçıktığı,sonraçayırlardakoyunlarınparlaktüylükuzulardoğurduğu,ılık,kumsal,sığsulardabüyükkefalların,levreklerinyüzdüğüdenizlerdüşünülsün.Ozamanekmek,domates,tuzunbahtiyarlığıdeğil;iyi,sağlam,doğrudüşüneninsanbahtiyarlığınıkavrarız.

Bırakalımbubayatdüşünceyi:Şuadamekmek,domates,tuzyediğiiçingüzeldeğildir.İyiuykularının,bahtiyarlığınınsebebi,yalnız,ekmek,domates,tuzolamaz.Ekmek,domates,tuzdabahtiyarlığınsırrıilevitaminleriyoktur.İyi,basitinsanlardalevrekleriyumurtaylakızartıpkuzukaburgasınınlezizetinifrancalaylayerkenşarapiçebilir.Bol,çeşitlisalatalardanatıştırabilir.Bugüzelrüyalaramânideğildir.Bilakislevreklerde,şaraplarda,pirzolalardagüzelrüyalarısüsleyecekmalzemebolboldur.Kimesöylüyorsun?..Yolamelelerinin,toprakkazıcılarınalınlarınışahadetparmağıylasilipterlerinisildikleriandabirçınargölgesindeböylecedüşünüpkalıyorum.

Birdostbulsam,onunladüşündüklerimimünakaşaedebilsem,neiyiolurdu!Yalanı,gerçeği,iyiliği,fenalığı…Mevzudolukardeşlik!-BuradaFahrihepFahrettinAsım’ıarardı.-

Çalışan,terleyeninsanlarabakanbiradam-kimolursaolsun,neolursaolsun-gıpta,acı,kendikendinebileitirafedilmeyenutanmaylakarışıkbirhüzünduymazmıydı?Kimbilirbelkidebu,insandabirçalışmak,birgüzelliğe,birsaadeteberaberulaşmakinsiyakınınduyulmasıyahutuyanmasıydı.Eskidenberibuneviçalışanlarınyemekyiyişini,uyuyuşunugörenlerbuhakikatihissetmişler,içiniçinbusaadetegıptaetmişler,şaşırmışlardır.

Yahutiçlerinden,kendirahatsızlıklarınınsebebinibirdakikaanlayıpunutmuşlardır.”

BaşkalarıhesabınadüşünenFahri,buradabirdakikadurur,sonrayinedüşünmeyebaşlar:

“Önceacababurahatuyuyanrençberlermesutmu?Orasınıgeç,mesuttur

kabuledelim:Mademkibuyazsıcağındayorgunfakattatlıbirtebessümleuyuyorlar…

Burençberlerebakargözükenleregelelim:Bunlaracaba,‘Oh!Elhamdülillah!Hayattamuvaffakoldum.Zenginoldum.Toprakkazmıyorum.Şuzavallılarabak!Yarabbim,sanahamdolsun!Yaonlargibiolsaydım,halimniceolurdu?Nasılçalışırdımbugöbekle?’demiyorlarmı?Mükemmeldiyorlardıamabunuhiçbirzamanaçıkçasöylemiyorlardı.Buiçlerindeyarıhis,yarısevinç,hayır-biryarıhamdhalindeşekilleniyordu.Zahirdeyseonlarınbuçalışmasınabüyükkıymetverdikleriniyanlarındakiufakçocuklarayasöylüyorlaryaresimlikitaplardaokutuyorlardı.Bunlarhiçolmazsa,düşünenlerdi.Enfenası,enkötücinsi,lakaytgelipgeçenlerdi.Yanibuekmek,domates,tuziçinçalışanlarıgörüpdekafalarındanebirsualnebircevapnebirçareihal,hülasabirkelimeçıkmayaninsanlar…Bunlaryalılarınarahatçadönüyorlardı.İştahlarıkaçmadanyemekyiyorlar,balkonda‘çeşit’cıgaralardantüttürüyorlar,vapurlaraçolukçocukFransızcanidalarlaişaretediyorlar,radyolarınındüğmesiniParis’egetiriyorlardı.Bazılarıdabolsofradankalkarken:

—Allahım,olmayanlaradaverdiyorlardı.

EğeryukarıdaAllahvarsamuhakkakaczindentertertepiniyordur.Benderençberlerebakarakçınaraltındahafifbiruykukestiriyorum…”

Defterinikapar,yatağınauzanır,gözleriniuzunzamanuyanıkolarakkapardı.

Günlerdenbirsalımıydı,çarşambamıydı?Fahri,birdenbire,berberkızınonudükkânaçekmekiçinyaptığışakayıhatırlayıverdi.Vakitöğledensonraydı.Yatağınınüzerineşöylebiruzanmış,mahalleiçiningürültüsünüdinliyordu.Birtürlüuyuyamıyordu.Gözlerinikapayınca,içineyığınyığınkadınhayalibirikiyordu.Taeskiçocuklukzamanındasevdiğibüyükkızları,ilkdelikanlılığınınbinkorku,biniçezilmesiyle,binpişmanlıklayaklaştığıkötüevleri…

Hayır,buöğlesıcağında,buçeşitheyecanlandırıcışeylerdüşünmektensehiçistirahatetmemeli.Dağbayırdolaşmalı,dahaiyiydi!

Şimdiköydenbirazuzakta,yukarıda,çamkozalaklarısıcaktanpatırpatırpatlıyorlardır.Reçinakokuyordur.Neredenestiğimeçhulbirrüzgâr,çamlarısöylendiriyordur…Fahriyataktanatladı.Soluğusokaktaaldı.Niyetitepelereçıkmaktı.Uzaktan,denizialtındauzak,masmavigörmek,insanayaşamak,bağırmak,gülmek,şarkısöylemek,kuvvetlenmekarzusuveriyor.Artıknebuyatağınsıcaklığından,yumuşaklığındandoğmaşehvet;nebuhergünkendi

keyfilerinden,zevklerindenbaşkabirşeydüşünmeyen,parahırsıylaşehirdensararmış,yorgundönenbabalar;nedebubirkızkandırmakiçin,bütüngüzelşeyleri,arkadaşları,güzelyerleri,hattadenizi-tepedenseyredilenbuiçaçıcı,yaşadığınıhissettiricimaviliği-birhasbıhalifedaeden,kötüAmerikanşarkılarımüptelası,kümekümeayrıayrıolmayısevengençlerdüşünülüryukarıda.Yukarıda,onlardüşünülsebile,“Neyapsınlar?Herkesinidünyadanbirzevkalmatarzıvardır.Bırakalımonları!Bakalımkendiyalnızlığımızlahallihamurolmaya”denecekkadarinsansakinleşir.Denizbirbromürdür[76].

Çarşıdangeçiyordu.TamMelek’indükkânıönündengeçerkenbirdenbiredurdu.İçeriyebaktı.Berberkızbirkoltuğuniçindeküçülmüştü.Başıönünesarkıyordu.Uyuyorgibiydi.Fahri,dükkânıneşiğineayağınıdahakoyarkoymazgençkızyerindenfırladı.

Uykudanuyanmışgibiyapançocuklarınyalancıktanhaliylegözleriniovuşturdu.Yavaşçagerindi.Esnedi.Siyahönlüğünüitengöğsüsıcak,sabunkokuludükkânınhavasınıiçinedoldurdu;birmüddetboşaltmadı.

Fahribirkoltuğuniçineyerleştiğizamankalbininhızlıhızlıattığınınfarkınavardı.Birderin,içiniçekergibinefesaldı.Yüzüyanıyordu.Elleriterlemeyebaşlamıştı.

Arkasındamakasşıkırdıyor.Konuşmuyorlar…Tamikibuçuksaattesaçlarıkesilmişti.SırasakalınageldiğizamanbaşınıkaldıranFahri,aynadagençkızlagözgözegeldi.Gençkızhafifçegüldü.Fahride…Birazsonraikisidekahkahaylagülüyorlardı.

Fahri:

—GalibaakşamolduMelekHanım!dedi.

Gençkız:

—Hiçduymadıkama,dedi.

Dostluklarıböylecebaşlamışoldu.

Fahrisabahleyinuyandığızaman,duyduğuşeyinbiriştahsızlıktanbaşkabirşeyolmadığızehabındaydı.Geceyatakta,herzamankigibiiyişeylerdüşünmüştü:Sabahleyingüzelbirdenizbanyosuyapacak.Onbirkırkbeşvapurunadaradaryetişecek.Yelkovankuşlarınınbirdenizkırlangıcıhaliylesürüsürügeçtiklerini,kaybolduklarınıseyredecek.

Öğleyemeğinineredeyemeli?Küllük’temi?Belkiorada,belkibaşkabiryerde.DeliHafız’dayahut,bununehemmiyetiyok!Sonraeveuğrayacak,saatbeşedoğruBeyoğlu’ndabiraşağıbiryukarıdolaşacak.

Kimbilir,belkicanınınçektiğigibibirkızbulurdasinemayagiderler.Sinemakaranlıktır…

Sonrabuandauykuileuyanıklığıntemasnoktasında,birbulanıklıkhissetmişti.Neredeyseuyuyacaktı.Yarınkiprojelerininneresindekaldığınıçoktanunutmuştu.Ağırağırzihninitoparlamayaçalışıyoramaimkânyok!Artıküçteikiuyuyorsanki!

Yeniden,iştebirbirahaneyedaldığını,birikibardakbiraiçtiğini,yinevapuradaradaryetiştiğinigörüyor.SarayburnuönündeBoğazrüzgârınıhissedergibiolmuştu.BuaradaMelek’indudaklarınınçıtırdısınıduydu.Ağzındabiresmercildin,başkalarındakırmızıolmasılazımgelendudaklarınınadetasiyahrenginin,adetaçıtırtılıtemasını,burnundayineocildiniçteniçeçocuk,tüykokusunuduymuştu.

“Ah!Nasıluyusam,nasıluyuyacağımAllahım!Nasıl?”Derkenhorozsesleriduymuş,sabahıuzun,yetişilmesipekgüçbulmuş,ozamanuyumuştu.

Uyandığızaman,“İşte…dünakşamyatarkenyaptığımbasithulyalarınhakikatolmasınahiçbirmâniolmaması,banabuisteksizliğiveriyor”diyedüşünmüştü.Yataktankalkmakbirmeselehalinialmıştı.Heranyenidendalıyor,uyuyormu,rüyamıgörüyor,yoksahastamıdır?Anlamıyordu.

Silkindi.Yataktanhızlakalktı.Başıbirdenbiredönmüştü.Karyolanıntopuzunuzoryakaladı.Aynayakoşupyüzünebaktı;sandeğildi.Diliniçıkarıponadabaktı.Dilipaslıydı.Gözlerindesıtmageleceğigünlerdeolduğugibibirparlaklıkvardı.Uyumadığızamankigibibirüzüntühissetti.

Kafasınıniçinden:“Bendebirgayritabiilikvar,anlayamıyorumnedir?”diyesorduğuhaldedilininucundabirRumcaşarkıvardı.Şarkıylaberaberadetabirbaşkakafayladüşünmektedevamediyordu:“Bubaşdönmelerisıtmalarınyadigârı,geçecek.Gözleriminparlaklığıodüngecekiuzunzamanuyumamaktanmuhakkak,odageçecek.Giyinelim;şarkımızadevamedelim;zatenkesmediktiya!Dışarıyı,güneşi,güzelinsanlarıdüşünelim.”Plajdasoyunduğuzamanvücudunadikkatlebakıyor:“Hafifkıllı,oldukçakalınbirvücut.Buvücuttahastalıkuzunzamanbarınamaz.Heleböylenihayetbirkansızlıktanibaretse…İkigündebukanıyenilerim.Sabahlarıyumurtaiçer…Öğleyinkanlıbiftekyerim.Akşamlarıbirkaçbardakbiraiçerim;şişmanlatır,iyidir.Bolsalatayemeli,bol…Amasıtma?Ha!Sahibe!Tifodavarortalıkta…”

Denizdenherzamanduyduğuhazzıbirtürlüalamıyor.Neredeo,sahildenşöyleikiyüzmetreaçıldıktansonragittikçegenişleyenmanzara?Neredeo,arkaüstüadayakarşıyatıpçamlarıseyrettiğizamankinefisrahathaletiruhiye?

Tüyleridikendiken…Herzamankihuzuryerine,saadethissiyerinebir

isteksizlik,birzevkalmayış,birürperme,üşüme…Kendinibirdenbiregüneşin,güzelkızların,yanık,altınbacaklıbalıkçıçocuklarınınarasındamüthişbirhüznekaptırdı.Neredeydi?Budünyanınnesindenzevkalmalıydı?SonraMelekhatırınageldi.

“Hiçolmazsaşudünyayüzündebiribeniseviyor”diyedüşündü.Melek’i,Melek’inyanındaolduğuzamanseviyordu.Onunyanındaküçülüyor,büyüyordu.-Fransızcaşarkıdakigibi:“Jemesenstoutpetit…”[77]-Fakatondanayrılırayrılmazyinebukendisiniçokdinlemeilletineyakalanıyordu.

Öğleyedoğrubütünbukrizgeçmişti.Vapurungüvertesinde,yelkovankuşlarınıseyretmekiçinbakındı.Bütünokuşlar,kaybolmuşlardı.Hiçbirşeygöremedi.Sonrayunuslarçıktılar.Vapurboyuncakoştular.Birdenbirehayatısevmeyebaşlamıştı.Ona,budenizdenbirmetreyukarıyacanlıfışkıranmahluklaryaşadığınıhissettirdi.Odakendiniörtenbiratmosferdenbinmetreyukarıyafırlamışgibiydi.Bugünölü,Fahri’yebugünmanasız,sevimsizgelenbukalemundeniz,şimdionaiçindeâlemler,yaşayanlar,birbiriniyiyenler,yumurtlayanlar,çiftleşenler,ormanlar,dalgıçRagıpEfendi’ninhazinelerlebatmışgemilerinidüşündürdü.

Akşamakadaryüzarkadaşınarastlamıştı.Kimionuşişmanlamış,kimizayıflamış,kimigözlerinikanlı,kimiyüzünükırmızı,kimionugüneştenfazlayanmış,kimigüzelleşmiş,kimiçirkinleşmişbulmuştu.

İnsanlarbirbirlerininsıhhatleri,hastalıklarıylanekadaryakından,lüzumsuzdaolsa,biralakaduyuyorlardı.Arkadaşlarındanbirtanesi:“Yahu!Seninellerinateşgibiyanıyor;yüzüniyimaşallahama…Seninateşinvarkardeşim…Hastamısın?”deyincefenahaldeiçerledi.Kanınınbeyniyeçıktığımduydu.Bufazlaalakalardancanısıkıldığınıihsasedercesine,“Birşeyimyokarkadaş”demişti,“turpgibiyim!”

Hiçdeturpgibideğildi.Vapurabindiğizamankendiniçokyorgunhissetmiş,kendinialtkamarayadaratmıştı.Oradagözlerinikapamasıylauyumasıbiroldu.Kınalıada’davapurungürültüsüduruncauyandı.Titriyordu.İneceğiyeremüthişbirnöbetleindi.Dişleribirbirinevuruyordu.Kalabalıkiskeledennasılgeçtiğinibilmedi.Melek’indükkânındangeçerkenhafifçebirselamverdi.Perişanbirhaldeyürüdü.Yatağakendisiniataratmazuzunmüddetısınamadı.Sonraateşiçindekaldı.Yorganıatmakistiyor,hertarafıyenidenürperiyordu.Canısoğukbirlimonataistiyor.Birtarhanaçorbasıolsa…Birkocamanbiftek,birbüyükbirabardağı,birrokasalatası…

Melek,Fahri’ninselamındankuşkulanmıştı.Tıraşettiğimüşterininlakırdılarındanhiçbirşeyanlamıyor.Neredeyseusturaylaadamınburnunukesecek.Herzamankiitinayıgöstermedenbusertsakallıadamıçabuk

atlatmakiçinçarelerdüşünüyordu.Nelüzumuvardı?Atlatamayacaktı.Birdenbireişibırakıp,“Allahbelanıversinherif!Busertsakalınıkesemeyeceğimsenin.Git,ötekiberberetıraşol!”deyiverecekti.Adamıngözlerikapalıydı.Birkadınelininyüzünedeğmesindenhazduyduğupekbelliydi.Melekusturayıadamınyüzünükabartacakşekilde,hızlıhızlıgezdirdi.Adam,gözleriniaçmıştı.Gülümsedi.Memnundu.Birdakikasonra,müşterininsaçlarımkolonyalarkenbütünhırsıylaparmaklarınısaçlarınınarasınasoktu,ovaladı.Adammemnunmemnunsırıttı.

Müşterininarkasındansokağafırladı.Koştu.Fahri’ninodasızeminkatındaydı.Pencerenincamınavurdu.Gözlerineellerinisiperedipiçeriyebaktı.Camındışındangüldü.Sonraevinaçıkkapısındaniçeriyedaldı.Fahrikapısınıkilitlemişti;kapıyıonanasılaçtığını,nasılaçabildiğimhatırlamıyor.

Melek,gençadamınbaşınaelinikoyarkoymaz,içiyanmışgibioldu.Buneateştiyarabbi!..

Fahrihemenhemenkendinikaybetmişti.

“Anne”diyordu,“başımasirkekoy…”Birçocuk,bironikiyaşındaçocukküçüklüğüylemızmızlanıyorhattagüzelleşiyordu.

OgecedükkânıRızakapadı.Melek,sabahakadarbuperdelerisımsıkıinikodada,Fahri’ninalnındakisirkebezlerinideğiştirdi.Birdoktorgetirmekaklınanedensonragelmiş,sokağafırlamıştı.Kimseleryoktu.Yarıyoldabufikrindenvazgeçti.

—Beyhude,dedi.

Kendivaziyetinibirandüşündü.Bufazlailerigitmekolacaktı.

—Yarın…Yarınolsundahayrıberigelsin,dedi.

Tekrarhastanınbaşucunageldi.Fahriuyuyor,sayıklıyordu.Kızyarıuyanık,yarıuyurvaziyette,birsandalyeninüstündesabahıbuldu.Hastadeligibiuyuyordu.

Melekevegündoğarkendöndü.Babasıkapınınönündeydi.Kızınıgörünce,gecedenberihazırladıklarını,birerbirer,fakatyarısınıunutarakboşalttı.Bunlardanbirtanesi,enhafifiolmaklaberaberenyürekparalayıcı,herşeyiaydınlatanı“Rezilolduk”tu.Rezilolmak…Doğru.Rezilolduk.AncakbusözleMelekvaziyetinvehametinikavramıştı.Dışardabütüngözlerkendisinebakacaktı.Birgençadamınevindesabahlamaknedemekti?Hastaymış…Neolursaolsun!Buradaçamlarınaltında,hertürlükepazelikyapılabilir;bunlarolağanşeylerdir:Kimserezilolmaz,dedikoduyapılırgerçiamakimsekimseninyüzünekarşı,“Çamlardaşununlaşöyleyaptın,böyle

ettin”diyemez.İmaedilirsebunapekehemmiyetverilmez.Fakatbirdelikanlınınodasında,alnınabezlerkoymak…Kimbilirevsahibimatmazel,anahtardeliğindenkendisininasılseyretmiştir.Yarındurupdinlenmedendolaşacak,içiniçingülerek,istavrozçıkararak,ağzındanzevktensularakarakönünegeleneanlatacaktı…

Zatenhemenbütünçarşı,Melek’indükkânıaçıkbırakıpdeligibi,osiyahbıyıklıdelikanlınınevinekoştuğunuöğrenmişti,ötekigençberberineteklerizilçalıyordu.“Artıkhiçkendinibilenbirkimseonatıraşolmaz”diyordu.BirdenbireMelekuyanmışgibioldu.Ozamanbabasınınbağırdığınıduydu.Babasıhaykırıyordu:

—…Yarınhesapsoracağımoheriften.Görecekgününüo!Elâleminkızınıayartmaknedemekmiş…

Ozamanakadarbaşıönüneeğik,hersöze,herşeye,herbakışa,herimayakatlanmayakararvermişolanMelekhaykırdı:

—Sakınha!dedi.Bunuyaparsanbeniyokbil.Kaçargiderim.Birdahayüzümügöremezsin.Hembilirsinbeni…Yaparmıyımyaparım.Nesöyleyeceksen,söyle!Boşaltiçini!Amaoadamabirteksözsöyleme!İçiniboşaltmakistediğinzaman,gelyanıma.Söv,say,döv,zararıyok!Amadikkat!Onalafyok!İşteşuikigözümönümeaksın,çıkargiderim.

Rızayelkenlerisuyaindirmeklazımgeldiğinihissetmişti.

—Amacanım…dedi.

Birmüddetikisidesustular.Rızabirdenbiregeneateşlendi:

—Neamasıbe!dedi.Benburadaeşekbaşımıyım?Bütünkuvvetiylegençkızabirtokatindirdi.Melekbirsandalyeninüstüneçökmüşağlıyordu.Odaboşanmıştı:

—Dayanamadım,seviyorumbaba.Sendayanabilirmisin?Belkikırkdereceateşivardı.Sayıklıyordu.Ana,diyordu,başımasirkekoy!Anagibibaktımona.

—Alsınseniöyleyse.

—Belkialacakbaba,nebiliyorsun?Belkialır,mecburdeğilki…Aramızdabirşeygeçmediki…Sankiötekikızlarbirdelikanlıylakonuşmuyormu?Birdeğilontanesiylekonuşuyorlar.Oelinielimesürmemiştirbenim.

—Sus,yalancı!

Meleksustu.İçirahat,huzuriçindeydi.Şimdiyarınsokağabirkahramangibiçıkmayı,etrafınalakayt,mağrurbakmayıdüşünüyordu.

Babasının,“Buişiüçgünekadartemizlersentemizlersin,yoksabenyapacağımıbilirim!”demesiniyarıişitti.Sandalyeninüstündeuyuyakaldı.Rızaayaktabirmüddetkızımseyretti.Sonrayavaşyavaşyaklaşarakgençkızınsaçınıokşadı.EliniMelek’inönlüğününcebinedoğruuzattı.Birkâğıtparanınucugözüküyordu.Onuçektialdı.Fakatbirtürlüyürüyemedi.Tekrardöndü.Kızınınomuzlarındansarstı:

—Melek,dedi,bendükkânıaçmayagidiyorum.Birşeylazımsaalayım.Sendeparavarmı?

Melekgözleriniaçmadanelinicebinevurdu.Geneuyudu.Buhareket,alparayı,demekti.

BuseferRızabirkaçufaklıkdahabulunancebikâmilen[78]boşaltaraksokağafırladı.

Ada’dainsanlarıüçdörttürlüyeayırırsak,birincileribalıkçılarteşkileder.Bunlardaüçkısımdır.

Birincikısımgösterişsiz,sakin,sessiz,mağrurgibigözükürler.Çoğununsaçısakalıyaerkenağarmıştıryahutyaşlıdırlardahâlâgençfakatsaçlarıvaktindençokevvelağarmışgözükür.Bunlarkimseylekonuşmaz.Artıkonlarsandallarladost,küreklerlesıkıfıkı,ağlar,oltalar,flok[79],bocurumla[80]içlidışlıolmuşlardır.Onlarınbazenyükseksesle,bueşyaylakonuştuğunugörürsenizşaşarsınız.

Mağrurgözükmeleri,ekseriyabalığayalnızçıkmalarılazımgeldiğiiçin,vakitlerininçoğuağtamiretmekle,balıksız,yardımsızgünlergörmekle,kendikendilerinesövmekle,düşünmeklegeçtiğiiçinsakin,azkonuşuradamlarolduklarındandır.Bubirincikısımbalıkçılarınöteki,dahatecrübesizbalıkçılarnezdindeayrıbirerşöhretivardır.Buşöhretifazlagevezelikalırgötürür.Belkidebunubildiklerindençoksöylememeyemahkûmdurlar.Mağrurdeğildirler.

Kendilerinebirlafatılmayabakar.İlksevgiyidaimabaşkalarındangörmekisterler.

Kendilerinelafatıldımıozaman,oinsanyüzünehiçbakmayan,lafahiçkarışmayanadamınbirdenbireçocukgözlerialdığıgörülür.Balıklarhakkında,fırtınahakkında,istediğinizkadardedelerdendedelereartmışyarımasal,yarıhakikat,yarışiirmalumatıalabilirsiniz.Ondansonraartıkdostsunuz.Ozamananlarsınızkiomağrurzannettiğinizadam,sadececiddibiradamdır.

Balıkçılarüçkısmaayrılırdemiştik.Birincikısmıyukarıdaanlattık.

İkincikısmagelince:Bunlarçokgeveze,ortayaşlıadamlardır.O,saçısakalıerkenağarmışlardansabaherkendenmalıalırlar.Sokaktasatmayaçıkarlar.Ellerindeleğenlerledolaşırlar.Malıucuzakapmışlardır.

Kapıönlerindepazarlıkederkenheryalanuydurulabilir.İstanbul’dabarbunyabalığınınkilosudörtyüzkuruştur.Buradabizüçyüzeveriyorsakcanımızİstanbul’ainmekistemediğiiçindir.

Üçyüzkuruşabarbunyabalığıalançorbacıya,ayaküstüanlatılanhikâyelerköyünhadiseleridir.Yinebarbunyaucuzagelmiştir.Buhavadisikiyüzellideğer.

Üçüncükısmagelince:Bunlarötekiihtiyarbalıkçılaraciddiyetlerinden,ötekilerinegençliklerindenötürübenzerler.Sandallarınıalır,giderler.Haftalarcagözükmezler.Hayırsızlar’dahertürlübalıkvardır.Orası,zenginbirbalıkmemleketidir.SonraHayırsızlar’dagecebirrüyakadartatlı,kısa;gündüzler,eskizamançocukoyunlarıkadarşiirli,eğlencelidir.Kolyozoradasürülerlegezer.Orada“iskorpit”balıklarınınenbüyükleriolankızıldikenli“lipsos”larbulunur.Büyükdragonyalarinsanıbirvurdumuydu…

Orayabalıkalmayaİstanbul’unKumkapı,Yenikapısemtlerindensandalcılargelir.Adayagünlercedönülmeyebilinir.Birbaşkasandalonlarınekmeklerinidörtbeşgündebirgetirir.BütünbirayıHayırsızlar’dageçirmişbalıkçılarınadayadöndüklerizamankihalimüthişbirşeydir…

Cepleriazçokparagörmüştür.Hayırsızlar’daneyenir?Balık,ıstakoz,böcek,bazenSivriada’nıntavşanı…Bunlarparaylamıdırbeyim?Gündebirekmeklazımdırama…Başkahiçbirmasrafyoktur.CıgaraysaKumkapı‘dangelenlerdenotlanır.Dahaolmazsaiçmeyiverilir.Cepdoludönüldüğüzamanyapılacakşey,sarhoşolmaktır.Marikabirzamandırçamlardabaşkaerkeklerleşarkısöylediğiiçindertlenirinsan:Çekerkafayı,basarkalayı…Buarada,Hayırsızlar’danözlenmiş,heryerigözdebüyümüş,herhatırasıtatlılaşmışinsandoluadada,üçgünperişan,serseri,sersem,afallamışdolaşılır.Bumuydu,oradangeceyarısıküçükışıklarınıgördükleriinsanlarkaynaşangüzeladalar?..

Otatlı,şarkılıgeceler,oşık,temizinsanlar,oyalnızgülenkızlarbumuydu?Birgüntekrar,bıkkındemiralınır,palamarçözülür,flokaçılıpkürekçekilir.VarılırtekrarHayırsızlar’a.Oh!..Cennetevarılmıştır!Neiçki,nekarı…Şimdibalık;başkabirşeydüşünmeyevakityok…Ceptegeçenseferdenartmaikibanknotayenileriniilaveetmeyebakalım.Balıkcurumhalinde.

Enküçükbalıkçınınsesipürüzsüzdür.EnyeniYunanistanplaklarısöyler.Aradabir,birkadehduzikoçekilir…Günlergeçer.TekrardanoarasırayalnızHeybeliileBüyükadataraflarınınışıklarıdeğildeışıklarınınalevigözüken

memleketiçteniçe,ağırağıraranılmayabaşlar.Birgüngelirki,yineorası,ışıklarınyandığı,kadınlarınsahildegülüşerekdolaştığı,kumlarıçıtırdayanrıhtımölesiyeözlenmiştir.Adamınburnundatüter.

İştebubalıkçılardaihtiyarlayacaklar.Onlardaötekiler,obeyazbıyıklılargibimağrursusacaklar.Hepsininhayatındabirermacera,birermasalbulunacak.Engüzeloltakullananşusarışın,engüzelserpmeatanşuesmer,engüzelağtamireden,ençoktaşbilenşubacakkadarçocukolacaktır.Çokkonuşmayacaklar.Eskigünlerihatırlamayacaklar.Gençliklerinde,dünyaonlariçinHayırsızlar’danöteyevarmamıştır,ihtiyarlıklarındaysabirtürlüokutamadıkları,içideniziçigibizehirli,derinmahluklarolantorunlarlauğraşmaktan,ağörmeyevakityoktur.

Torunlarbalıkçıolmasınlardiyeherşeyyapılır.Balıkçıbirgünsandaldolusu,ertesigün,dahaertesigün,oltakıpırdamaz.Onuniçinçocuklarınbalıkçıolmamasınagayretedilir;beyhudegayret!

★

Hikmet’in“BarbaTodori”nintorunuAleko’ylaHayırsızlar’dabalığagittiğigündenbugünekadar,tamyirmibeşgüngeçmişti.Aleko’nundedesimeşhurbarbunyacıTodoritorununuzamanzamanmerakediyorduartık.Fakat“BarbaTodori”ninmerakı,MatmazelFotika’nıngöçüGebecioğluRafaelBey’inmahdumubalığaçıktığızamanki-adayı,karakolu,yanimilleti,hükümetitelaşaverdiği-merakcinsindendeğildir.

BunuböylecesöyleyenmeşhurBerberDimitro’dur.Şimdiçokihtiyarladı.AliRıza’nınokışgünübirhaftalıksakalınıtıraşetmeyegeldiğigündenbugüne,tambeşkocamansenegeçti;lafdeğil!Dimitroberberihtiyarlamıştıramayinelafıgediğinekoymasınıbilir:Kendisinetıraşolmayaömrüceddincegelmeyeceğinisezen,uzakmemleketindeolduğugibibincakaylabiriyiliketmedalaveresiylebueşrafsızadanıneşrafıolmayayeltenen,ötekineberikineevvelagüyaiyilikleryapan,sonradaemirlervermeyekalkanGebecioğlu’nunarkasındanişteDimitroberberböylecesöylemekleintikamalır.BuDimitroberberinhınçalmatarzıdır.Dimitrorahatlıyorya,meseleyok!..YetmişikiyaşındakiBarbaTodorikahvedeherzamankindendahamıazkalıyor,dahamısakinoturuyor,arasıraoynadığıprafayıoynuyormu,erkendenkahvedençıkıpgidiyormu?

HemenBarbaTodori’nintorunuAleko’yumerakettiğini,fakatbumerakınGebecioğlu’nunmerakıgibiolmadığını,Dimitroberberçatlasasöyleyecektir.Kahvedekimektephocasıbulakırdıyaiçiniçinsırıtacaktır,

Venizelos’unGirit’teisyanıgünlerimüthişfaalsiyasigünlergeçirenDimitroberber,meşhuradamınölümündensonra,artıkeskimerakıgenebıraktı.

Dünyadaneoluyordu?İngiliz,Fransız,Alman,Rus…Budünyaolupbiteniniancakdaskalos[81],fevkaladecinsusturuplu,ağzıburnuyerindeRumcasıyla,Dimitro’yaizahedebiliyordu.Daskalosciddi,sağlamgörüşlüydü.MuallimBey’infikriböylemiydi?Buişböyledir.Dimitro’nundafikribudur.

Onuniçindaskalosugüldürecekherlakırdı,mühimlakırdıdır.İşteogündekahvedeönceköyahvalindenbahsedilmiş,sonraBarbaTodori’ninAleko’yumerakımeselesinegeçilmişti.YirmisekizgündürYassı‘dalar.Çocuğundahailkçıkışı.Dörtgüniçingitmişlerdi.Todori’ninmeraketmeyeyerdengöğekadarhakkıvardı.TambusıradadaBarbaTodoridükkânınsütçüyeaçılankapısındançıkıpgitmiştikikahveninönündekirıhtımabirsandalyanaştı.SandalıniçindenHikmet’leberaberçokiriyapılı,karakaşlı,karagözlükocamanbirçocukrıhtımaçıkmıştı.

Ancakkahvedeniçeriyeadımlarınıattıklarızamanonlarıherkestanıdı:

—OAleko,diyehaykırdıdaskalos.

—VireHikmet,dedizayıfkahveci.

Müthişbirboraatlatmışlardı.Sırsıklamdılar.Kahveciye:

—Bizeikiadaçayıyap,dediler.

Üstleribaşlarıbalıkkokuyordu.Hikmet’insakalıuzamıştı.Aleko’nunyüzüsimsiyahtı.Sakalındaçokseyrekikikıluzanmıştı.Adaçayıbardağınıikiavuçlarıylatutarakiçiyorlardı.KahvedeyalnızdaskaloslaDimitro,birdeyenikahvecikalmıştı.LafıMuallimBeyaçtı.Ortaya:

—Yirmisekizgündüroradasınızdeğilmi?SonraAleko’yadönerek:

—Dedenmerakta…dedi

Alekoyetişenbirerkekhaliyle,lakaytlığıylagüldü,omuzsilkti:

—Denbirazi[82],dedi.

Dimitro:

—Balıkçımerakı,çorbacımerakınabenzemez.ÇokdoğrusöyledinAleko,zararıyok!

Daskalos:

—Hikmet…Senidemerakedenbirisivardırelbet.

Dimitro:

—Elbette…muhakkak…muhakkak,diyesöylendi.

Hikmetkızarmıştı.Dimitro’yasertsertbaktı.

Dimitro:

—Seninkinindükkânıkumgibiişliyordu.Şubirkaçgünekadarbaşınıkaşımayavaktiyoktu…dedi.Manalımanalısırıttı.

—Pekineoldu?dediHikmet.Şubirkaçgündeneolduki?

Daskalos’laDimitrobirbirlerinegülümseyerekbaktılar.SonraAleko’yugösterirgibibirhalaldılar.Alekoçayınıbitirmişti.Bircıgarayakmıştı.Duvardaki“Kinalaroş”ilanınınsiyahsaçlı,kırmızıyanaklı,yakasıkırmızıgüllükadınınabakıpdüşünüyordu.Hikmet:

—Aleko,dedi,senevegitkocaherifsevinsin.

—Sahibe,dediAleko,benonuunutmuştum.

Birkoşugitti.OzamansözekiminbaşlayacağıbirmeseleolmadanbirininağzındanötekikaparakolanıbiteniHikmet’eanlattılar.

MatmazelinDimitro’yasabahsabahanlattıklarınıDimitroaynenezberlemişti.Hikmetsararmış,sesçıkarmıyordu.Cıgaranınbirinisöndürüyor,ötekiniyakıyordu.İkiadamınyakasındantutmak,birdutsilkergibisilkmek,ağızlarında,içlerindekalandahanevarsabirazdahaçabukdüşürmekistiyordu.Fakatonlarbunahacetbırakmadanherşeyianlattılar.Dimitro’yabirmüşterigeldi,kalktı.Daskalos’layalnızkalanHikmet’inhiçsesiçıkmıyordu.Muallimgözlerinionaçevirmişti.Hikmet’inmasayadikilmişgözleribuseferDaskolas’adikildi.Sabit,kindarbaktı.

Daskalosbir:

—Söylememeliydiksanabunu,dedi.Amanasılolsaöğrenecektin.

—Ziyanıyokhocamersi,dediHikmet,sokağafırladı.

Melekbirmüşteriyitıraşediyordu.Hikmet’igörüncesevinçlegüldü.

SonraHikmet’inyüzündekikarışıklığıfarkedinceherşeyianladı.Demekyememişleriçmemişler,dahaçocuktoprağaayakbasarbasmazolanıbiteniyalanolarakanlatmışlardı.

Melekbirazsarardı.Ellerihafifçetitredi.

Müşterigittiktensonra:

—E…AnlatbakalımHikmetAğabey?dedi.Nasılbalıkvarmıydı?

Hikmetcevapvermiyordu.

—Otur,dediMelekberberkoltuğunugöstererek,otur,senibirtıraşedeyim.Sakalınbirkarış.

Hikmet,ihtiyatsızbiryürüyüşlekoltuğayanaştı.Kararsızvaziyetlerleoturdu.BütüntıraşmüddetinceMelek,konuşulmasılazımgelmeyenşeylerkonuştu.Hikmetyinecevapvermiyordu.Burunkanatlarıoynuyordu.Sırasaçlarınagelince-Melek’inbirkolonyaşişesineeliniattığımgörerek:

—İstemez,dedi,kurukurutara!

Koltuktankalktı.Melek’inelindefırçavardı.Koltuklarındankızıyakaladı.

—Neredeoturuyor,söyle?dedi.Kahvedesöyledileramaunuttum.Söyle!

Gidipöğreneceğimnasılolsa…Söyle,hadi!

—Şeyde…dediMelek,Fotika’nınevinde…

Hikmetdışarıya,berberdükkânınakindarbirgözattıktansonra,fırladı.SoluğuFotika’nınevindealdı.Fahriyataktaydı.Sakingazeteokuyordu.Ateşinebakmıştı:37,3.“Birkaçgündahayatak”demiştidoktor.Bubirparatifoydu.İtinalazımdı.Tifoyaçevirebilirdi.Bilhassayiyeceğeçokdikkatetmeli.Suyukaynatmadaniçmemeli…ilah.

Fahri,Hikmet’inlakırdısınıçokişitmişti.FahriadayageldiktenhemenbirbuçukaysonraMelek’leahbapolduğuogünlerdedeHikmetHayırsız’agittiğiiçinkendisinigörmemişti.FakatMelek,Hikmetağabeysindençokbahsetmişti.Kapıdaniçerigirenbuzayıfyapılı,heyecanlı,sarıyüzlü,seyreksaçlıgencinHikmet’tenbaşkabirisiolmadığınıderhalanlamıştı.

—FahriBey,sizmisiniz?dediHikmet.Sonrakızgın:

—Banabak!diyebaşladı.Sen…

Fahribirdenbiresözünükesti:

—Durun,dedi,işibenanlatayım.Önceşunubilmişolunki,Melek’lebugünlerdenişanlanacağım.İlkyataktankalktığımgünşehreineceğim,yüzüklerledöneceğim.Kimbilirsizenasılanlattılar?İstanbul’dankırkdereceateşledöndüğümgün,kendimikaybetmişim,Melekgelipkurtardı.Sabahakadarbaşucumdabekledi.Başımasoğuksular,sirkelerkoydu.Biranagibibaktı.Bütünköyaleyhimizeiştebusebeptendöndü.Dedikodularbuyüzden.Aramızdaenküçükrabıtaolmasadahisizcebirarkadaşlık,insaniyetvazifesideğilmidir?

Bunu,belkiikierkekarkadaşolursak,birbirimizeyapmayavicdanenmecburolduğumuzhalde,aynışeyibirkadınınbirerkeğeyapmasını,kendinivicdanen,merhametenmecburaddetmesininedenbukadarhuşunetle[83]

karşılıyoruz?Böyleolması,böyleyapılması,Melek’inbanayaptığışekildehareketedilmesilazımgelmezmi?İnsanlarınbunuanlamamalarınaimkângörmüyorum.Nitekimdedikodularadikkatedersenizhepaynışekilde.Benimhastalığımdanhiçbahsedenyok.Melekgeceyibenimodamdageçirmiş,bukadar!Nedengeçirmişacaba?diyekimsesormuyor.Böylebirsualhatırlarınageliyoramasormuyorlar.Çoğupekâlâbenimmüthişbirsıtmanöbetiiçindesayıkladığımı,hâlâyataktankalkamadığımıbiliyordayinesöylemiyor.OnlardabiliyorkiMelekgeceyibenimodamdageçirmesininmâkulbirsebebivardır.Vardıramaonlaradadedikodulazımdır.Belkisizedehastalığımdanbahisbileetmediler,öyledeğilmi?

—Evet,dediHikmet.

Düşünüyordu.İçibudelikanlıya,gözleriiçeriçökmüş,elmacıkkemiklerifırlamış,sakalıhafifuzamışadamakarşıhemmuhabbet,hemhasetledoldu.Kıskanıyordu.BaşınaMelek’insirkekoyduğuzamankihaligözününönünegetiriyor.Kimbilirnasıl,nedostça,nesevgilicebirbaşaıslakbezlerkoyuştubu!

—İyi,güzelsöylüyorsunuzamainsanlar…

Sözünüikmaletmedi.Mahcupbiryüzaldı.“Kötüyüreklidir”diyecekti.Diyemedi.

Fahri,Hikmet’inbuandakibütünhislerinianlamıştı.Birdenbireçoksamimioluvermekkafasındangeçmişti.

—Benidebirgün,dedi,Hayırsızlar’agötürürmüsünüz?Hiçgitmedim.Nasılyerdir?

—Güzeldirbeyim,dediHikmet,sonraayağakalktı.Geçmişolsun!İnşallahnişandabulunurum!Birakşamhepberabereğleniriz.Allahaısmarladık!

Elinicebindençıkardı.Ufakparalarınüstünesertbircismindüştüğününsesiişitildi.Bubirbalıkçıçakışıydı.Fahribuşıngırtıyıduydu.Eliniuzattı.Hikmet’inelinisıktı.

Hikmetkapıdançıkıncabütündünyanınrenginideğiştirdiğinifarketti.Birkaçbardakbirabileiçmekistemedi.

—Keşke,dedi,adamtersterskonuşsaydı.Neyapalımdeseydikızbanavurgun!..

Ozamanonagösterecektihanyayıkonyayı!Ümitsizbirhaldeydi.Biryokuştırmanıyordu.Birazsonrabirevinönündedurdu.Parmaklarıylabirbirincikatın,ışıksızancamınıvurdu.

Birihtiyaradampencereyiaçarakbaktı.Gelenitanımayaçalıştı.Hikmet:

—Alekoevdemi?diyesordu.

—Evde,dediihtiyar.Rumca:

—Alekoseniçağırıyorlar,diyebağırdı..

KapıdanAlekoikibüklümeğilerekgözüktü.Gelenebaktı:

—SenmisinHikmet?dedi.Nevar?

—Bengidiyorum,dediHikmet,birkaçgünsonraYuvakim’legelirsin.Allahaısmarladık.

Aleko:

—Delimisinyahu,dedi.

Fakatişittiremedi.Hikmetyokuşukoşarakiniyordu.Dışarıdabireylülsonurüzgârıesipduruyordu.

Hikmet,Ada’nınlodostarafındakibüyükkayalarınönündeyıldırımsüratiylekayansandalındümeninenasılhâkimolabildiğinehâlâşaşmaktadır.Tamikisaatdalgalarlaçarpıştı.Biraralıkcivadıra[84]floklaberaberuçupgitmiş,ortayelkenizorindirebilmişti.FakatrüzgârşimdiHikmet’iyelkenhalinesokmuştu.Sandalınsüratihâlâmüthişti.BugidişletamüzerinedoğrugittiğiYassıada’nınkayalarınadüşecekti.San-dalındibineçöktü.Yalnızikielidışarıdaydı.Dümenikullanıyordu.Dümeninherankırılmakihtimalivardı.

OzamanBozburunaçıklarındasoluğualırdı.Belkidesandaldevrilirdi.Hikmetkorkmuyordu.Hattaitirafedilmezbirgariptemennidedebulunmuyordeğildi:Fırtınadahaşiddetlensin!..Sandalıniçineyatmak,sandalıdalgalarınkeyfinebüsbütünbırakmak…

Üstübaşısırsıklam.Dişleribirbirinevuruyor.Melek’ingençadamınbaşınasirkekoyduğugeceyi,kendinemahsusteferruatıylasüslüyor.

İştebütünadadaışıklarsönmüştür.Melekmumuyakıyor.Netuhafbuada!Hastasayıklıyor…Melek’inküçük,inceseslerleağladığınıbiletahayyületti.Biraralıkkafasınıkaldırıpbaktı.Dalgalarınarasındabellibelirsizbirışıkgördü.Oışığadoğrudümenikırdı.

DördüncüKısım

Birtakımİnsanlar

ÖnceleriAliRızaiçmeyincedahagüzelkonuşur,birişi,birhadiseyidahaiyikavrarken,bütünbunlarınyerinibiralıklıkalmış;ayıkhiçbirgünbulamadığıtabiihaledönmekiçinçokiçmeklazımgelmeyebaşlamıştı.Sabahleyinuyandığızamanbelindenbirağrıkopuyor,-tıpkıbirrüzgârgibi-buağrıartıyor,akşamadoğruazıyordu.Bufizikağrıyla,omoralsersemliğigeçiren,öğleyinbaşlanılan,gecesaatonikiyekadarilaçalırgibiyarımsaattebiriçilen,tektekşarabınsonbardağı-onutamyatağınauzanırkeniçmekâdetiydi-olanyirmincibardaktı.Sonbaharla,Fahri’ninhastalığıylaberaberMelek,hergünİstanbul’ainmeyebaşladığından,dükkânınişleriçokkötügidiyordu.Melek’inekmek,kaşarpeyniri,sonkırmızısıuçmuşdomates,birsalkımbalbalüzümüylegeçirdiğiöğleüstlerinin-eğerFahri’ninhastalığıartmasaydı-birzevkiolabilirdi.

Fahribiryağmurluhavadaöldü.Melekvapurdamilyonlahissin,azabın,sevginin,yumuşaklığın,hafifliğin,ağırlığın…kopukkopukbinlercehadisenin,Fahri’den,kendisinden,babasındanduyulmaenuzaklaflarınkafasınagiripçıktıklarınıduymuştu.Biraralıkbaşıdönmüş,onabirâleminiçineyuvarlanıyormuşgibigelmişti.Buâleminkendinemahsusaydınlığındanokadarçabukuyanmıştıkikalbinindemirbirellesıkıldığınıduydu.Ayaklarıyalnızbiretkemikkülçesiydi.Sinirleribütünkuvvetleriylegerilmiş,sonrabırakılmışlar,fakatbirtürlüeskihallerinialamamışlardı.Elinibaşınagötürmekistedi.Vapuruniçindeboyluboyuncakoşmakarzusunuduydu.Düştü.Eveonuağzıköpükiçinde,burnukanlı,birgözümosmorgötürdüler.İştebusaranöbetininsabahındabirölüuyanışıylahalsiz,birüçaylıkateşlihastalıktankalkmışgibidükkânavardığızamanöğleolmuştu…İçindeölenadamladostluğununkırıldığınıduyuyordu.Sankibütündostlukosaranöbetininiçindeymiş,onöbetleberabergeçmişti.Buhisleri-şimdihatırlıyor-hastanınbaşucundadaduymuştu.Melekhastanınbaşucunagötürüldüğüzaman,buburnuuzamış,gözleriçukurakaçmışadamlaalakasınıanlayamamıştı.Hastanınboynuna,öylelazımgeldiğikendisineöğretilmişgibisarılmıştı.Biryaşlıkadınla,içimerhametledolu,yüzünütarifsizbirhüzünkaplamışbiradamkaryolanınayakucundaydılar.Buikiinsanyüzününgenişlediği,gözlerininiçineatılmışbirkaşıksevinçşekerinineridiğigörüldü.Ayaklarınınucunabasarakoradançıkmışlardı.Hastabüyükgözleriniaçmış,bakıyordu.Amagörüyormuydu,tanıyormuydubellideğil.

Hastanındişlerinisarıbirküfkaplamıştı.Dişetleribeyaz,pembelekeliydi.Kurududaklarınınortasındaaçıpkapadıkçauzayanbeyazbiriplikvardı.İçiniiyiterbiyegörmüşbirhastanehemşiresihaliyalamış;yumuşakfakatelektriğiuçmuşsaçlarınıokşamıştı.Hastazevkle,melallegözlerinikapadığızamanetrafınabakınmıştı.Küçükbirkütüphane,birçiçekvazosu,birlevha,birdolapgibişeyiniçindekilikörtakımları,üstleriçiçekli,meşinsandalyeler…Burefahhavası!..Melek’ebueşyayıtanıdığıhissigelmişti.Bütünbueşyayıkaplayanhava,hastalıkmüstesna,içindeacayipbirtanıdıklık,birmerasimyapmışlardı.

Konsol:“MerhabaMelek!”;likörtakımı:“Buhastadaolmasaozamankigibiyiz,değilmikardeşim?”demişti.

Sandalyelergülümsemiş,karyolanıntopuzudiliniçıkarmıştı.Melekozaman,buhastaçocuktançokonunetrafınıkaplayanhavayıözlediğinianladımı,bilinemez,bunukendikendinedahiitirafetmemiş,edememiştir.Ölüyeancakacıyordu.Babasıdaölsebugünkükadarmüteessirolurdu.Vapurdadün,intihararzularıduyduğunuhatırlıyordu.Şimdibuarzularagülmüyorduamayaşamaktanyinedebirmemnunlukduyuyordu.“Canavarmıyımacaba?”diyedüşündü.

Babasınıdükkândabuldu.Yüzüsakin,gözkapaklarıyarıdüşüktü.Busabahsabahpayınıalmışayyaşyüzüydü.Birmüddetkonuşmadılar.NihayetAliRızabaşladı:

—Gördünmü?dedi.İştegeberipgitti.Hoşgebermeseydidesenialacakdeğildiya!..Şimdikimtemizleyeceknamusumuzu?

Melekcevapvermedi.Odevametti:

—Seninyüzündenrahatımkaçtı.Hammaldım,lağımamelesiydim,bolşarapiçerdim.Çımacıyayamaklıkettiğimzamanbilegülgibigeçinmiştim.Hepseninyüzünden,hep!..

Kızınınyinecevapvermediğinigörünceevvelaverdiğiaynadanbaşlayaraknevarneyoksa,elinegeçirdiğibirkeserlekırmayabaşladı.Dükkânındışınaahalidolmuş,oşimdiyekadarduymadığıgüzelbirsarhoşlukhavasıylahaykırıyor,kırıyordu.

Melekyalnızseyrediyor…Yüzündeacayipbirgülümsemevar.Gadir[85]görmeyenamzetfakatkendinimüdafaaedecekhiçbirdelilibulunmadığımhissetmişbirmahkûmteslimiyetiylegülüyorzannedilirdi.Halbukimemnundu.Birtürlükararveremediğişeyişimdiyapacaktı.Herzamanbunudüşünmüştü.Fakatbubirsabahvaktibulutlarınuçuştuğu,içininezildiğibirsabahvaktiaçtığı,camlarınabuğularresimlenen,yazınaltınenseli,saçıgüneş,yağmurkokuluçocuklartıraşettiğibudükkânıbırakmakonaçokgüç

gelecekti.Biraralık,“Kırbaba,kır!Yapıştır!”diyebağırmamakiçinkendinigüçzaptetti.

Babası,yüzyıkanılanporseleni,kadınlartarafınınparavanasını,sağlambirkoltuğubırakarak,başkanevarsakırdığı,yorulupdurduğuzamanpenceredenbakanlar,kızınçöktüğüsandalyedenyavaşçakalktığını,babasınınelindendülgerkeserinikapınca,evvelakalıncevizkoltuğu,sonraparavanayı,ensonradaporselenyalağıhırsla,zevklefakatağlayarakkırdığınıgördüler.Yinenasılsababasınınkeserindenkurtulmuşbirkolonyaşişesininyerdeköpürerekparamparçaolduğugörüldü.Güzelbirkoku,açıkpenceredenburunlarımızageldi.

Melekşimdiserbestti.Babasınıdükkânınınortasındaşaşkınbırakarakağlayaağlayaiskeleyekoştu.Biletinialdı…

★

Hikmet,bütünyazı,sonbaharı,Hayırsızlar’dageçirdiktensonraadetauzaktakimeskûnadalardasesinsedanınkesildiğini,göçleringeçipgittiklerini,yerliahalininküçük,piskahveleremelaliçindeçekildikleriniburadanduyaroldu.Nasılbazıyazakşamlarıouzak,meskûnadacıklardansesinsedanıngeldiğinitahayyületmiş,bazenbirfısıltıhalindekonuşmalar,gülüşmeler,denizinyüzündenkendisinedoğruhakikatengelmişlerse,şimdidesessizliköylecegeliyordu.Gökbazenkararıyor,büyükdamlalıfakathâlâılıkyağmurlaryağıyordu.Ada’dayalnızdı.Tauzaktapis,sıcakdenizinüstündebirikiyelkengözüküyor;bazendekılıcaçıkmışbirkaçsandalınbirandagözüküpkaybolduklarımgörüyordu.

Fahri’ninölümünü,dükkânıneşyasınınkırıldığı,dükkânınkapatıldığınıburadaduydu.Melekkaybolmuş,Beyoğlu’ndabirdükkândagörüldüğüsöyleniyordu.Kalfaolarakgirmişmiş…Manikürcülükdeöğreniyormuş…

BirgünmeskûnyerlerdesesinsedanınmüthişsurettekesildiğinihissedenHikmet,sandalınaatladı.Ada’nınyolunututtu.

Ada’yavardığızaman,neyapacağınışaşırmışgibiydi.Çoktanberiiyibiryemekyememişti.Helebirkaçgünevvelekmeğidebittiğiiçinyalnızyarıçiğbirikibalıktanbaşkaağzınabirşeykoymamıştı.

Cebindebirkaçlirasıvardı.SütçüPandeli’nindükkânındakifasulyetenceresininkapağınıkaldırıpdayemeğinkokusunuduyuncaiçindebirbaygınlıkhissetti,gözlerikarardı…

Karnınıdoyurduktansonraaklınaİstanbul’ainmekgeldi.Vapurda,karşıki

boşadanınbekçisiHırant’arastladı.Adanınsahibiöldüğüiçinbaşkabirisinesatıldığınıöğrendi.

Hırant:

—Yenisahipleridebenibekçigibitutmakistiyoramapekniyetimyok,dedi.

Hikmet’inkafasındanşimşekgibi,birarzugeçti:Neiyiolurdu?Allahım!Oradaçocukluğununengüzelgünlerini,sonraevvelkikışAliRıza’nınbirdenbireaklınaesmesiylebirilkbaharıgeçirdiğinihatırladı.Hırant’aobahardaneredeolduğunusordu.

Hırant:

—Bizhaberaldıksizinorayayerleştiğinizi…Bizimdoktorbırakınotursunlar,dedi.Sendezatenistiyordun,gitBursa’ya,romatizmalarınaiyigelir,demişti.

Hikmet,oanlatırkendüşünüyordu:Balıkçılkuşuylaakşamüstükonuşulabileceğini,yazınkarşıdainsanlarıngezindiğini,birinsanabiletesadüfetmekümidiolmayanbiryerdengörmek…Geneoradaışıklarınyanaryanmaz,evleriniçinigörürgibiolanhaletiruhiyeyi…

—Hırantcığım,dedi,senmademkibıktın.Benişuheriflerebirprezantaetsene…

Hırant:

—İstersin?dedi.Kolaydır!

AdanınyenisahiplerininGalata’dakiyazıhanesindeçokbeklediler.Birgözüşaşı,gençbirkahveciçırağıkahvelergetirdi.Hırant’laçocukkonuştular:

Hırant:

—Ulançıngıraklı,nasılsın?

Çırak:

—İyiyimağabey!

Hırant:

—Büyümüşsünulan!..

Çırak:

—Sahimi?

Hırant:

—Sesinçıngırağımkaybetmiş!..

Hikmetçocuğunyüzünebakarkenöyletatlıhulyalaradalmıştıki,heriflerinkarşısınaçıktığını,kırkliraylaorayabekçiolduğunu,vazifesininsarnıçlarıçatlatmamak,zamanındazeytinleridevşirmek,yollarıtemiztutmak,ağaçlarıbudamakolduğunuduymadıbile.Cebineilkaylığınıdaatmıştı.Hırant’ıkapınındışındaöptü.

—ArasırauğrabanaHırant,dedi.

Hırant:

—Uğrarım,uğrarım.Hemzatenherşeyimioradabırakmıştım.Yatağım,yorgamm,birtavam,birdetenceremvar.Gidersenbul,sanaemanettirler.İstersensanaonlarısatarım.Öbüraygelirim,konuşuruz,dedi.

Hırantiçindenşöylediyordu:

—Görüşürüzbakalım…İkiayavarmaz,kargabokunuyemedenuyandığınzamannasılbağırıyorsun:“Allahım!Banabirinsangönder!”diye.Haninerededirinsan?Fırtınaköpekgibiseslerçıkartır.Heleopismartılar!..Onekötüseslimahluklardır.Görüşürüzbekçiefendi,görüşürüz!

Dışından:

—Pekcanınsıkılırsabendenbilmeyesin…Senistedin,dedi.

Hikmet,Hırant’ınomzundanbiryükatmışgibiferahladığını,küçükgözlerininiçininohaşin,yırtıcı,yalnızmanayıkaybettiklerinigörmedideğil.Hırantbeşsenediroradabekçiydi.Sessiz,sakinbiradamkennegevezeolmuştu.HalbukiHıranterkektabiatlibiradamdı:Pekgülmez,herkesleoturupkonuşmazdı.Şimdikimönüneçıksatatlıtatlıkonuşuyor,cıgaralarikramediyor,gülüyordu.Hanınkapıcısıyla,kapıcıyüzvermediğihaldeşakalaretti.Çırakla,boşfincanlarıalmayageldiğizamangeneuzunuzunkonuştu.Bunlarıhep,Hikmetfarketti.

Hırantayrılmadanevvelgenesöylendi:

—İnsanlarısevmezkenseverolduk,HikmetEfendibiraderim,severolduk!Birboşadadayalnızkalmanındabirhikmetivardır.Sağlıcakla,dedi.

Hikmet,Hırant’tanayrılırayrılmazBeyoğlu’nakoştu.Melek’ibirpasajıniçindekidükkândabuldu.Melekonu,çoksoğukkarşıladı.

“Gelsenibirtıraşedeyim,HikmetAğabey”biledemedi.Yalnızbir:

“Nasılsın?”dedi.“İşbuldunmu?”diyesordu.KaşıkAdası‘nabekçiolduğunuişitincesevinmişgöründü.

—İyiiyi,dedi.Birazdaparabiriktirmişolursun.

Melek,“Babamabulunduğumyerisöyleme”diye

tembihetti.Hikmetdahagirerken,biradamınkendisinedikdikbaktığınıgörmüştü.Melekoaralıksapsarıkesilmişti.Adama:

—Sanabahsetmiştimya!dedi,HikmetAğabeyim.

Adam:

—Ha…Şuşeydeki?..Hayırsızlar’daki?..dedi.

Melek:

—Evet,dedi.Oişte!..

Adam,Hikmet’eeliniuzattı:

—BenşoförAli’yim,dedi,Melek’innişanlısı.

Hikmetoradançıkıncadoğruvapurakoştu.Buakşamİstanbul’dakalmak,beşonpapelyemekistiyordu.Sonracaydı.Yalnızkalmak,yeniişininbaşındabulunmakonahoşbirfikirgibigeldi.Birçokşeylersatınaldı.Birküçükçuvalbulupaldıklarınıiçinedoldurdu.Olurkibeşongünbiryereinmem,köyebile,diyedüşünüyordu.

Köyevarıncasandalınıaradı,bulamadı.Balıkçılaralıpgötürmüştü.Kahveyegirmeyemecburoldu.Rıza’yaoradarastladı.

Rızatepedeninme:

—BanaparaverseneHikmet,dedi.

Hikmet,Rıza’yabironliraverdi.Bironliralıköteberialmıştı.Fırındanbeştaneekmekalıponlarıdaçuvalınadoldurdu.DönüşteRıza’yagenerastladı.Fitilgibisarhoştu.HikmetbirlafsöylemedenRızabaşladı:

—Melek’inadresinisenbilmemişolsan,cebindeparabulunmaz.Senbuparayıkızımdanaldın.Banagöndermiştir-Hikmet’incüzdanınıaçarkengördüğüparalarıhatırlamışolsagerektiki-Oyirmiyidever,diyetutturmuştu.

Hikmet:

—Karşıadayabekçioldumbaba,dedi;ilkaylığımıverdiler.Melek’igörmedim.İstanbul’danAnkara’yagitmiş.

AliRızaağlamayabaşladı.Hikmet,Melek’inerkekkardeşinisordu.

AliRıza:

—Bırakuğursuzu!dedi.Kimbilir,Galata’nınhangikahvesinde…

SonraHikmet:

—Gel,dedi,bodrumakadargidelim.

Bodrumeskimanzarasındandahafenaydı.Şimdikeskinbireskiçamaşır,sidikkokusuiçindeydi.Zatenbuikincikoku,Rıza’nınüstündenbaşından,zamanzamaninsanınburnunageliyordu.Biryorganlapisbirşilteiplerlebağlanmışköşededuruyordu.

—Niyebunlarıseripyatmıyorsunbaba?

AliRıza:

—Yook,dedi,yarınmahkememvar.Belkikodesetıkarlar,hazırolsun,dedim.Şimdidenhazırladım.Bugecehasırınüstündezıbaracağım!

—Nemahkemesibu?

—Sarhoşluk.Camkırmışız.Yolparasınıdavermemişiz.Busefersağlam!..

—Yolparasınıbarişuverdiğimparaylaödebaba.

—Delimisin?Sonraneyapacağız?Vermemvallahibillahivermem!Binliramolsagenevermem.Bennekadaryoleskitiyorumbe!

—Öyleyseyatarsınbaba.

—Sankişimdiyekadaryatmadıktı?Bedavaekmek.Oradakilerinhepsigörmüşgeçirmişinsanlar.Kahvegibidirorasıbe!Geçenlerde,haniopantolonumyırtıktıdaaruhayameselesindengirdimdiya!..“Rızababa,Rızababa!”diyebayılıyorlardı.Aralarındabanaparabiletopladılar.Çıkarkenpantolondaverdiler.Oradayken“âdembaba”ydık!

Hikmethiçbirşeysöylemedi.Rıza’nınsunduğubirbardakşarabıyuvarladı.Rıhtımaindi.Sandalıgetirmişlerdi.Birkilodanfazlauskumruyusandalındöşemelerine-kirabedeligibi-bırakmışlardı.Sandalaatladı.KaşıkAdası‘navardı.Küçükbirateşyaktı.Balıklarıtemizledi.Birazsonragüzel,tazebirbalıkkokusuortalığayayıldı.

Hikmet’iniçindensevimlihislergeçiyor,ağzınıniçisulanıyordu.“Keşkebirşişerakıalsaydım,ilkakşamınşerefinebiraziçerdim;içerdimdeuyurdum.Bugecebizegeneuykuyok…Acababuyaktığımateşötekiadadangözüküyormu?Bugüzelbalıkkokusuorayagidiyormu?”diyedüşündü.Çuvalındanbirekmekçıkardı.Birkocadilimkaşarpeynirikesti.Havaçokserinlemişti.Yemeğiniyerkenpeküşüdü.Hırant’ınsöylediğieşyayı,yatağı,yorganıyerliyerindebuldu.Uyuyamayacağım,dediğihaldeçabucakuyudu.ŞimdiyekadarsabredipaklınagetiripgetiripkovduğuMelekisminiyataktabirkaçdefamırıldandı.

Pasajiçindekiberberdükkânını,olöplöpyanaklıberberustasını,kendisinedikdikbakanadamı,Melek’insarıçehresinibirdakikaiçindegördü.UyumadanevvelFahri’yidedüşündü,üzüldü.

Biruzun,korkunç,kimsesizaygeçirdi.Aynayabaktığızamanyüzünüsapsarı,gözlerininaltınısimsiyahşişmişbuluyordu.İçindebiryorgunlukhissediyordu.Odunyarıyor,yerbelliyor,sarnıçtemizliyor,domuzahırlarınıinsanoturabilirbirhalegetirmeyeçalışıyordu.Akşamayorgun,birateşyaktığızaman,bufizikyorgunluktanziyadedahaiçtaraflardaadetaakciğerinde,karaciğerinde,midesinde,kafasındabiryorgunlukduyuyordu.Yalnızbaşınakimler,neinsanlaricatetmiş,onlarlanelerkonuşmuştu…

Hırant’ıntamamenaksine,köyeekmek,kömür,tuz,peynir,yumurtaalmayaindiğizamanlarkimseylekonuşmuyor,yalnızdinliyor,gülüyordu.Şimdiinsanlarıdahaiyianlıyordu.Onlarıolduklarıgibideğil,olmalarılazımgeldiğigibisevdiğinianlamıştı…

Günboz,çürük,aydınlıksızbaşlıyor,pis,yağmurlubitiyordu.Bazıakşamlaroldukçagüzeldi.Ufkunöbürucundabiraydınlığın,biryangınınortasındabatangüneşinşehirlerinigörüyordu.Develerebenzeyenbulutlar,minarelere,kiliselerebenzeyensisleringüneşinbattığıyerdereçellergibikaynadığınıyavanekmekyediğigünlerdegörür,nasıliçlenir;köpeğininkafasınısıkar,sıkardı…

Deliolmasınabiradımkalmıştı.Oadımıatmamakiçin,aylığınıalmayaİstanbul’aindi.Mülksahibifenaadamdeğildi.Ona,eskibirpaltosunuhediyeetti.Aylığınıdaverdi.

O,doğruZiba’da,FilimBahri’ninkahvesindesoluğualdı.FilimBahrionuneskibirarkadaşıydı.Güzelbirsofrakurdular.MarikaismindebirRumkızınıgeceliktutmuştu.Busakin,iyibirkızdı.Çirkindiamatemizdi.Çirkefliketmezdi.FilimBahri,Hikmet,Hacer,Marikagüzelbirgecegeçirdiler.Masrafonlirayıaşmamıştı.FilimBahri,MarikaiçinHikmet’e:

—İyimotordur.Hemaçgözlüdeğil;nedeçirkef…Façosunadasenaldırmayıveranam!demiş.Marika’yada:

—Garipoğlanınbiridir.TıngırınadasenboşverMarika!diyeHikmet’iövmüş,ikipapelleişigeceliğebitirmişti.Sekizpapelidehepberaberyediler.

Hikmet,sabahleyinMarika’nınkoynundanfırlarken:

—AybaşlarındagelebilirimMarikam,dedi,heraybaşıbuluşuruz.İstersenseniadayadagötürürüm.Birgecedeoradakalırız.

Marika:

—Vredelisin?.,diyehaykırmaklaiktifa[86]etmişti.

Ziba’danBeyoğlu’naçıkanyokuşutürküsöyleyerektırmananHikmet,bugünüdeburadageçirmeyi,Melek’euğrayıptıraşolmayıdüşündü;vazgeçti.

—TıraşıAda’daDimitro’yaolurum,dedi.

O,Dimitro’nundükkânındatıraşolduğuzamanlar,Melek’ibizzatgördüğündendahafazlaonunlahemhalolurdu.

Vapurabindi.İşteMustafa’yavapurdarastladı.Mustafa,Büyükada’ya,eskidentanıdığıÇımacıİzzet’inyanınagidiyordu.

Hikmet’letatlıtatlıkonuşmayadaldılar.Hikmet,onacanıgibisarıldı.Halbukibütündostluklarıyazainhisareder,birşeykonuşmazlardı.

Mustafa’nınmacerasınıodabilirdi.Evvelkiyazınortasındaonupolisleralıpgötürmüşlerdi.Hapishanedendünçıkmıştı.

—Mustafaoğlum,dediHikmet,gelbendekal.Geçinipgideriz.İstersenbalıkçılıkdayaparsın:Benimsandalımvar.

Mustafadüşünceyedaldı.Kışıneredegeçirecekti?İzzet’leberaberoturamazdı.Oğlanınkendisimuhtaçtı.

—Sanabâr[87]olmayayımHikmet?dedi.

Hikmet:

—Bensenibirinsanolsun,anlatacak,seslenecekbirisiolsundiyeistiyorum.Canım!Bıraknumaraları,gel!Niyebanabârolacakmışsın?Kendiekmeğinikendinçıkarırsın.Onuniçinüzülme!..Beraberbalığaçıkarız.Sengötürürsatarsın.Verşuelinibakalım…Tamammı?Birtokaedelimmi?

Tokalaştılar…Hikmet’insandalıKaşıkAdası‘nayanaştığızamanHektor,evvelasevinçsesleriyle,sonrahırlayarakyanlarınakoştu.

—Hektor,kız!dediHikmet,budostulan!VereliniMustafaağabeyine!

Mustafabuşakayısevmişgöründü,güldü;Hikmet’e:

—Şakacısınbe!dedi.

MustafabundantamikiseneevvelHasanKaptan’ınkayığınagirmişti.Ogündenmahpusagirdiği17Eylül93…şukadartarihinekadardokuzbuçukaygeçmişti.Bunundokuzunuomeşhurvak’anıngeçtiğigeceyekadarolanzamanaekler,hapishanedekionbeşayıdahesapedersek,işteaşağıyukarıikiseneevvelMustafa,Hasan’ınkayığınayerleşmişti.SöylediğimizgibidokuzbuçukaysonraHasan,onaşöylebağırırdı:

—UlanMustafa!İnsanoğluanarahminebulanıksugibidüşerdedokuzayongünsonracapcanlıfırlar.Senadamolmazsın.Dahaiskeleilesancağıöğrenemedin,beayımsı!..Getirordanbanaellemeçuvalını.

ZamanzamanHasanKaptan’lakonuştuğuyedisekizcümlesivardırkionlardanbirtanesiyle,yaşıöğrenilebilir.

—KaçyaşındasınMustafa?

—Varımyirmisekiz,yirmidokuz.

—Askerlikettinmi?

—Ettimağam.

Ötekisuallerlecevaplardabuşekilşeylerdir:Ananbabanvarmı?Evlimisin,bekârmısın?Asılzanaatınnedirki?..gibi.

BunlardanöteHasanKaptan’ındaMustafa’danyanabildiğibukadardır.Mustafagüler,konuşmaz.Mustafahomurdanır,konuşmaz.Mustafatekme,tokatyer,gözüyaşarır,konuşmaz.Dinlemesinegelince:Dünyayüzünelakırdıyıbukadarcandandinleyecekadamgelmemiştir.

KömürkayığımalınıİzmitKörfezi’ninbiriskelesindenyükler,karakorsanyelkeniniaçar,İstanbulkıyılarındanbirtanesinedemiriniatardı.Günlerceboşalmasınıbeklerdi.Küçükbiriskeleyebirkalasuzatılır.İskeleninönüneikiçuvalellemekonur.Birelkantarıilebiromuzdireğiorada,serenindireğinedayanmışbeklerler…

Hasan’ınkömürkayığınıngündüzkimanzarasını,denizüstündekayıkşeklindeyapılmışbirmahallekömürcüdükkânındanayırtetmeyelüzumyoktur.Mustafa,tartılançuvalıyüklenebilirseenâlâ!YüklenemezseHasankendisisırtlar.

—Sözdeuşaktuttuk.Herifinburnunusıksancanıçıkacak.Netalihbube,bizdeki!Hepdeböylenasipoluyor.HeyAllahım!..diyesöylenir.

KendisinibusıradabilecankulağıyladinleyenMustafa’ya:

—BeHasan’ınmerkebi!Begözükörolasıca!Barişuateşiyak,patateslerisoy,kıçaltındakitencereyiçıkardaiçineyağkoy,birbaşsoğandoğradaonubaribenyapmayayım,diyeçuvalınaltındankaragözlerisürmeli,gülünçbirşekildehaykırırdı.Yolundönemecinde,tamkayığıngörünmemeyebaşlayacağıyerdentekrarbağırırdı:

—Ulanaptal,sukoymayıunutmahatencereye!..

Birmüddetolduğuyerde,adımatmadan,birşeysöyleyecekmişdeunutmuşgibidurur,düşünür,sonra:

—Mustafaa…diyehaykırırdı.Ulan,sakıngeçenseferkigibidenizsuyukoyayımdeme!..

Akşamlaberaberkayığınmanzarasıbirdenbiredeğişirdi.Herzamanaçıkduranküçükyelken-flok-birdenbirekıpkırmızıkesilir,rüzgârlapatpatvurur,yukarıdasereninucundagüneşsallanır,birmüddetsonramor,lacivert,leylakibirtakımgazlırenkler,kömürçuvallarındançıkıyormuşgibikayıklaetrafını

doldururdu.Arasınatahtakaşıksıkıştırılmışpatatestenceresifıkırfıkırkaynamaktadır.Yakındakisandallardaçevalelerindekibalıklarıdüzeltmeklemeşgulbarbunyacılar,burunlarınımeltemekaldırıpHasan’ınpatatestenceresininmisgibikokusunualırlar,acıkırlardı.İştetambusıradadaMustafaağzımaçar,şarkısöylerdi.HasanKaptantencereyiindirir,kapağıkaldırır,dertlidertlibaşınısallar,artıkbirşeykonuşmazdı.Mustafa’nınsesiyanık,içli,acayipbirsesti.Galibabuyalnızbirsesgüzelliğideğildi.Busestebirhastalık,gizlibirtakımşeylervardı.

Ortalıkbüsbütünkararıncaya,Hasan’ıngemisideniziçindeyokoluncaya,yalnızarasırakaranlığıniçindearananbirprojektörışığıylabulunupgenekayboluncayakadarMustafaokurdu.

HasanKaptanyumuşar,yumuşar:

—HadiMustafaoğlum,derdi,gelgeldezilliği[88]kıralım!

İstanbulkülhanbeylerinehasbu“zilliğikıralım!”argosundanpekhoşlananHasanKaptan,gündüzünyaptıklarınapişmanolmuşbirhaldeekmeğikoparır,bismillahınıçeker,kaşığınbiriniMustafa’yauzatır,ötekikendielindehayalmeyalgözükentencereyegirişirlerdi.

Aydaikiseferederlerdi.Mustafaherseferdeüçbuçukliraalırdı.HerseferdönüşüHasanKaptan,üçbuçuğuçıkarır,Mustafa’nınavcununortasınasayardı.O,içindenyarımlirasınıalır,ötesini:

—Kalsınsendeağa,diyekaptanabırakırdı.

Buherayböyleolagelirdi:HerayHasanKaptan,Mustafa’nınüçlirayıkendisineemanetbırakacağınıbilebile,onunavcunaparayıtekmilsayıyorduMustafadayarımlirasınıalıpötetarafınıHasan’ateslimediyordu.Mustafabuyarımliraylagidipsakalını,şayetbiraysonu,ikiseferdönüşüyse,saçınıkestiriyor,birgazoziçiyor,birpaketdetütünalıyordu.Malyükleyiptekrarherzamankiiskelelerinedöndüklerizamanrıhtımboyundakihammalkahvesine,kendisigibidutyemişbülbüllerdenolanÇımacıİzzet’leoturupİzzet’ebirdekahveısmarlıyordu.

Çımacıİzzet’leMustafa’nındostluğukadarinsanıhüznegarkedenbirşeyvarsa,odaMustafa’nınakşamlarısöylediğitürküdür.

Çımacıİzzet’leikiellerinibirbirineuzatarakbayramlaşırgibitokaederler.Sonrabiriskemleyeçökerlerdi.Birsaatmiotururlardı,ikisaatmi,üçsaatmi?..Öncebirgülüşürler…Bugülüşmekledekalınırdı.Busıradaİzzet:

—DöndünüzmüMustafa?dergibidir.

—Döndükgayrik!

—Yolculuknezaman?

—Eh!..Ongünevarmaz.

Bugülüşmeninmanası,sesibudur.

Ondansonrasessedaçıkmazdı.İzzettabakasınıuzatırdı.Ötekidilinidişinedokundurarak,“Hayıristemem”manasınabirsesçıkartırdı.Cıgarayısarayımdadur,ondansonraanlatacağım,dergibibirhallecıgarayısarar,helecıgarayıyakayımdaondansonradergibicıgarayıyakar,cıgarasınıarkayayaslanıpiçerkengörenler:“Eh!..Artıkbaşlayacaklar.Tatlıtatlıkonuşacaklar”derdi.Ayrılırlarkenonlarıgörenlertatlıtatlıkonuşmuş,Mustafa,kömüraldıklarıiskeledenhavadislergetirmiş,Çımacıİzzet,Mustafa’yaonlaryokkenburada,nahiyedeolupbitenleribirerbireranlatmışsanırlardı.YemektensonraHasanKaptan,kasketinikaptığıgibikahveyeyollanırdı.DöndüğüzamanMustafa’yıbaşaltınınyalnızkafasıilegöğsünüörtentahtasıaltınasokulmuş,ayaklarıburnuhizasındauyumuşbulurdu.

Yemektenevvel,yemekesnasındaiçinidolduranyumuşaklık,kahveninkapısınakadardevamettiğiiçinMustafa’nıntarafınadoğruhavayabirtekmesavururdu:

—İtgibiuyur,sabahleyindebendensonrakalkar.

Pantolonunu,ceketinifırlatır,kıçaltındakiadetakamaramsıyeresokulur,düşünürdü.

Seferiüçbuçuklirayabundanâlâsınıbulmakmeseleydi.BuzamandaherkesinburnuKafDağı‘ndaydı.Geçensenekigemiciiştençakıyordu.Kuvvetliydide…Halbuki,amagelHasan’asorbirkere…Herseferbaşıonlirayıverdiğizamanokısaburnunukıvırıyor,Hasan’ıniçigidiyordu.Bunagelince:Hemüçbuçuğaçalışıyor.Çalışıpdanehaltkarıştırıyorya,neyse!..Yemeğipişirse,demiriçekse,yelkeniaçsa,kırkkiloyakadarçuvaltaşısabirkârcanım!..diyedüşünür,hemenindesonunda…deryinedüşünürdü:UlanMustafa’nınsesineözlüsesbe!Allah!Allah!Biryerdenduymuştu:Veremlilerinıslığıilesesiçoktatlıolurmuşdiye.Tevekkelideğilderdi,varbuçocuktaincehastalık!..

SabahınkaranlığındaHasanKaptanuyanırdı.Mustafa,uyanmışolurduamakalkmazdı.Yalnızustanınkalktığım,dinine,imanınasövdüğünüişitirdi.Sonrakaptanın,onuntatepesinedikilip:

—Ulan!Şusesinolmasa,senibirgünbiletutmam,ama…Dediğiniişittiğizaman,buherifekarşıduyduğukininbirdenbireuçtuğunuhissederdi.Ozamanbabasınıhatırlardı.Obabasınıdaböylelaflarsöylediğiiçinherzamanhüzünle,sevgiylehatırlardı.

Birsefersonlarıydı.Ogünöğleyinepeyişgörmüş,yorulmuştu.

AkşamadoğruMustafa,kayığınküçüksandalınıalarakbalıktutmayagitmişti.Birkırlangıç,birhanos,birikidegüneşbalığıyakalamış,balıklarıgüzelceayıklamış,haşlamayapıyordu.HasanKaptan,kahvedekicimdallısındanbiraradönmüş,tencereninkapağınıkaldırıpdoyadoyakoklamış:

—Yaşaulan!..demişti.

Günadamakıllıkararıncayemekhazırdı.HasanKaptanoakşambirazgeçdönmüş,kafasıyarıbulutluydu.Yemekyerkenkeyiflikeyiflisöylendi:

—Yaşahafızyaşa!

Bu“yaşahafızyaşa!”cümlesibirazsonraMustafa’nınhiçsormadan,gazelebaşlamasıiçinbirgirizgâhtı.Yemeğiçabukyediler.Kaptanrakıiçtiğizamanşarkıdinlemesinipekseverdi.Mustafa,serenindibineçömeldi.

Tamokumayabaşlamış,tamHasanKaptanahlarınagirişmiştikibirgölgekayığınönündebelirdi.Mehtaplıbirgeceydi.Mustafagelenitanımıyordu.HasanKaptantanımış,birdenbireayağakalkmıştı.

—Vayefendim,buyursunlar,dedi.

GelenadamherseferdeHasan’danalışverişeden,ikiseferdebirgidecekleriköydenbirşeylerısmarlayan,pazarlıksızödeyenbiryağlıkuyruktu.Mustafaşarkısınıkesmemişti.Bilhassakesmemişti:Belkiadamındahoşunagiderdiye…Onlarkonuşuyorlardı.HasanKaptanbirdenbire:

—Kesulanşubetsesini…Şuradaikiçiftlakırdıedeceğiz,vaydininibe!..diyehaykırdı.

Mustafada,yenigelenadamdaHasan’ınbucümlesininhitamında[89],müthişbirkaranlığasaplanmış,birdakikasürenkorkunçbirsessizlikduydular.Sonragenedenizhışırdamaya,meltemesmeye,uzaktangramofonseslerigelmeyebaşladı.Bumüthişsessizliği,HasanKaptandaduydu:ÇünküMustafa’nınsusmasıani,hazin,garipti.Direğindibindekigölgesindesallantıbileyoktu.HasanKaptan’ıniçinden,heriföldügalibagibibirhisgeçmediamageçmişolsaydıbukadarşaşıracak,böylebirdakikasusacaktı.

BusükûtunsonundaHasanKaptan,yaptığıharekettenbellibelirsizbirpişmanlıkduymuşgibi:

—Buyurunbeyim;gelinyoldakonuşuruz.Benzatenkahveyekadargidiyordum,dedi.

HasanKaptan,kahvedendönüşündeMustafa’yıyatmamış,iskeleninönündedimdikbuldu.

—NeoMustafa,dedi,dahauyumadınmı?

Mustafa,karanlıktabaşınıyukarıyakaldırdı.HasanKaptan,buhareketigörmedi,kayığadoğruyürüdü.Saatonbirbuçukolmalıydı.Nahiyeninışıklarıbirerbirersönmüştü.Yalnızevlerdebirikiışık,bazısokakaralarındahavayavuranbirikiaydınlıkvardı.HasanKaptanceketiattı.Pantolonunuçıkardı.Sonraceplerindebirşeyleraradı.Küpeşteyeellerinidayayarakdenizebaktı.Başgüverteyedoğrudongömlekyürüdü.Keyiflizamanlarındakiâdetiveçhilebircıgarasarmayahazırlandı.Yereçömelmişti.NedensonraMustafa’yıkapınındışındadimdikfarketti.

—Neo?Buakşamuyumayaniyetinyokgaliba?Altabakayıbirtanedesensar.

—Yokağa,mersi!..

HasanKaptaniçerlemişti.Dişlerininarasından“pabucumuntersi!”dedi,ilaveetti:

—Canınisterse…

HasanKaptancigarasınıateşlemişti.Şimdikibritisöndürmeden,cıgarasıağzında,yüzükibriteeğikvaziyettecıgarasınıyaktığıhaldebirmüddetböylecedurdu.Sonra:

—Girseneyahukayığa,dedi.

Mustafabaşınıtekraryukarıya,“yokağagirmem!”manasınakaldırdı.HasanKaptanşüphelenmişti.

—Neoldu,nevar?

Mustafaomuzlarınıkaldırıpbaşınısağadoğrueğdi.Artıkkonuştu:

—Birdiyeceğimvarda…

—Sabahasöylersincanım!Acelenne?

—Yokağaşimdisöyleyeceğim.

—Söylebakalım;neymişo?

—Ağambengideceğimartık!Şubenimparamıverirsen…

HasanKaptanayağakalktı:

—Gidecekmisin?Nereyegidiyorsun?Maldahayarıbiledeğil.Biryerebırakmam.Burasınıotelmizannettin,kıraathanemi?Burayagiripçıkmakherkesinkeyfinegöredeğil-Yumuşamaklüzumunuhissetti-Hemneoluyorcanım?Nedengidecekmişsin?

—Yoruluyorumağam.Hastayımben.

HasanKaptanşüphelibirsesle:

—Pekâlâpekâlâ,dedi,yarınolsundahayrıberigelsin.Şimdisengir.

—Yokağa!Şimdiverparamı,gidipbirağaçaltındayatarım.

—Banabakoğlum,Mustafa!Bukayıkboşalmadanbiryerebırakmam.İstersenişteyol!..Kalkargidersin.Bendenmetelikalamazsın.Senbilirsinoğlum?

HasanKaptan’ınsonsözüneMustafaboynunubüktü.“Senbilirsinağa”bilediyemedi.Yürümeyekoyuldu.Birazilerdekinahiyeninumumihelalarınadoğruağırağırgidiyordu.HasanKaptaniçinde,buadamakarşıötedenberi,nezamandanberibirkinolduğunuyenifarketmişgibiydi.Arkasındansöylendi:

—Ahalçakherif,ah!Biliyordumseninnemalolduğunuya!Ulan!Bendesanabiroyunoynayayımda…dedi,arkasındanhaykırdı:

—Mustafa,gelhele!

Mustafakoşarakgeridöndü.HasanKaptanelbiselerininbulunduğukıçtarafadoğruilerlemiş,birmumyakmış,cüzdanındanparalarıçıkarmış,sayıyordu.

—Albakalımhakkını,dedi,üçliradafazla.Şimdidefol!

Mustafaparalarıaldı.Busefer:

—Hakkınıhelâlet,ağam!dedi.

HasanKaptanhırslı.

—Haramolsun,diyemırıldandı.

Mustafahızlıhızlıuzaklaştı.HasanKaptanbircıgaradahayaktı,uzaktaışığıhâlâyanmaktaolanbiryeresabitbirnazarlabaktı.Birşeylermırıldandı.Alelacelegiyindi.Oışığadoğruyürüdü.Burasınahiyeninpolismerkeziydi.Birmasabaşındabirmuavinle,ayaktabirpolisduruyordu.HasanKaptaniçeriye,elindetuttuğubüyücekbirparacüzdanınısallayarakgirdi.

—Muavinbey,dedi,bizimkayıktakigemicicüzdanıboşaltmış,kaçmış…Meydanlardakimseyok.

Muavin:

—Nekadarparanvardı?

—Vallahi!..Otuzlira,eksikdeğilfazla…Neolacakbizfakirinsanlarızmuavinbey!

—MeraketmeHasanKaptan,nereyegidecek?Sabahakalmazyakalarız.

Deminkiayaktaduranpolis,bütüngece,ağaçaltlarındaMustafa’yıaradı,bulamadı.Sabahailkvapura,bekçiyleberaberiskeleyekoştular.Mustafa’yıorada,iskeletamirindenkalmabirkütüğünüstündebaşıikieliarasındadüşünürbuldular.Üstündeotuzliraotuzsekizkuruşparaçıktı.Paranınkaptanaiadeedildiğini,Mustafa’nınmahkemeyesevkedilmeküzeretevkifhaneyegönderildiğinigazeteleryazdı.

İşteMustafa’nınhikâyesibudur.Buhikâyeyioikisatıriçindeanlatır,cebindenbirgazeteçıkararakismininbulunduğuyerigösterirdi.

★

Hikmet’leMustafa,bütünbirkışıberabergeçirdiler.Hikmetarasırainer,tarihkitaplarıbulur,getirir,okurlardı.Mustafagenefazlakonuşmazdı.Fakateskisindendahaçokkonuşurdu.

—Mahpusanedegevezeliğealıştık,derdi.

Hikmetarasıraİstanbul’ainer,Ziba’ya,Marika’yauğrar,FilimBahri’yleikikadehatardı.Melek,pasajdakidükkândan,babasınınyüzündençıkmıştı.Rıza,kışgünüayaklarıçıplakgeliyor,dükkânınkarşısınadikiliyor,birikibuçuklukalmadangitmiyordu.Melekbuseferbaşkayeregirmiş,izinikaybetmişti.Hikmetöğrenemedi.YazgeldiğizamanMustafaileHikmet,birgünberaberİstanbul’aindiler.Hikmet,Mustafa’yıZibaSokağı‘nagötürdü.Ertesisabahonuadayagöndermiş,kendisiYüksekkaldırım’danaşağıyainiyordu.“Şukuletarafındangideyim”dedi.

O,GalataKulesi’nipekseverdi.BuGalataKulesi’ninonaverdiğikaranlık,karışık,barbarbirtarihhatırasıvardı.Onuneskiresimlerinigörmüştü.Cenevizlilerkimlerdi,güzelinsanlarmıydı?Sarı,cılız,bacaklarıacınacakkadarinceYahudiçocuklarındanevvel,hangiçocuklarbuduvarlaradurupişediler.Meşalelerleaydınlanmışbirsokaktanalaylarıngeçtiğini,birimparatorunöldürüldüğünü,mazgallarındanlülelülesaçlıCenevizçocuklarınınbaşlarınıçıkardıklarını,karanlıksokaklardabolşarapiçilipozamandanberikınagirmeyenbıçağınçekildiğinigörürgibiolurdu.BöyleceHikmetbugündendünücanlandırırdı:GeneböylefakirmahallelerGalataKulesi’niçepeçevresarardı.Geneböylebacaklarıacınacakkadareğri,inceyavrulargelir,kuledibineişerlerdi.Akşama,geneböylegarip,korkunçbirdevgölgesikuledibindenuzaklaradoğruinerdi.Ozamanlarböylefenerlerdeyanmazmış.Karanlıkburadan,perdeperdehelezonlarhalindeyayılır,gidermiş.Bumimarisiz,çirkinfakatheybetlibarbarbina,onaherzamanCenevizlileri,Bizanslıları,birbirinegiripçıkmış,zayıf,garipinsanları

hatırlatır.Köşklülerbağırır,kırmızı,büyüktulumlaryangınistikametindesallanırlar.Büyük,ejderhayangınlarduvarlarınıkıpkırmızıetmiştir.Yukarıdankendinikapıpkoyverenler,mazgallarındancanhavliylebağıranlar,meşaleler,karanlıklar,muharipler,Yeniçeriler…NihayetsarıçilliYahudikızlarınındarmerdivenlerindemodaParisşarkılarısöyledikleriyenigünler…Hepaynıistikamette,fıkara,uzun,kalın,helezonhelezonakşamlarakarışış!..Yabusislihavadaonunsankiyenidentarihekarışıyormuşgibikaybolupgözüküşü…

OGalataKulesi’nebukadarhayrandır.

Eskidentamkuleninkarşısındaborusukırmızı,yeşilbirgramafonhaykırır,birvardakosta[90]madamgarsonlarınaemirlerverir,bahçeniniçindeçığlıkçığlığakahveciçıraklarıseslenir,siyahfesli,kestanerengigözlü,karabıyıklıkülhanlarafikeserdi.Sonraakşamolur;karanlık,mazgallardan,küçükkulekapısındançıkar,perdeperde,dönedöne,dansedergibidairelerçizerekdağılırdı…

Kuleninkapıkarşısıyoldaninmeyebaşladı.Sis,bulutgitgideartıyor,boğucubirhavaGalata’nınocivelek,sevimli,muhtekir[91]gürültüsünübastırıyor,buboğucuhavaya,eziciseserağmenyinehayatizleriapaçık,sesleryineince,yinealdatılanlaraldatanlarmemnunbirhaldedirgibigeliyordu.Havadanolsagerek!..Yolağzındakiişaretmemurubüyükdamlalarlaterliyordu.Elindemendilimütemadiyenalnınısilmekteydi.Hareketleriyavaş,sessizdi.Neredeyseonudabiruykubastıracak,oradataşlarınüstüneçöküpişaretveremeyecek,herşeyuykuiçindeyürüyüpgidecekti.Köprüyedoğruyürüdü.Kadıköyİskelesibirkaplıcagibitütendeniziniçindeonaılıkhislerverdi.İçeriyegirdi.Burasıalacakaranlıktı.Elektrikleriyakmamışlardı.Vakitöğleyeyaklaşıyordu.Pencerelerharpdolayısıylakarartılmışolduğundanmüthişbirkaranlıkiçindekalabalıkkaynaşıyordu.Bazıaçıkpencerelerden,adetaboyalı,kirlisarıbirikiışıkgiriyor,üçadımsonrasönüyordu.Tren,vapuryolcularıkonuşuyorlar,bekleşiyorlardı.Kenardakikanepelerdeysebelkidehiçbiryeregitmemeyekararvereninsanlardüşünüyorlardı.Boşzannettiğibirkanepeyeçöktü.Gözlerikaranlığadahaalışmamıştı.Yanındabirisininuyukladığını,nedensonrafarketti.Bubirgençadamdı.Kırmızı,ıslakbiryüzüvardı.Dudağınınsolukrenginibilefarkettirecekkadarrengibirtuhafkırmızıydı.Kısaceketindenbirköylümintanınınçizgilerifarkediliyor;çokçalışmış,şiş,büyükbirelinüstündeparılparıltüyleryanıyordu.Alnındakisırasıraterdamlalarınıdagörebildi.Adamkorkunçbiryorgunluklauyuyordu.Yüzününötekiyarısıkaranlığıniçinde,Hikmet’eyüzüancakbukadardırzannınıverdirecekkadarkaybolmuştu.Yanaklarıdahatüysüzdü.İrigenişomuzlarıvardı.Ortalığısüpürenbiradamyaklaşıpuyuyanıdürttü:

—Haydibakalım,dedi,burasımiskinhanedeğil…Nereyegideceksinsen?

Uyuyancevapvermedi.Ağzındansızansalyasınıyeniylesildi.Büyük,meyusgözleriniaçıportalığısüpürenhademeyeboşboşbaktı.SonrayanıbaşındakiHikmet’edöndü.Hikmetyarısıyokzannettiğibuyüzütamamolarakgördü.BubirBoşnakveyaRumelili,birPomakçehresiydi.

Hikmet,buuyuyaninsanıngüzelbirinsanolduğunuzannetmişti.

Hayır,gençadamçirkin,hattabirazbön,fakatyapıcihetindensağlamdı.GalataKulesi’nebenziyordu.Gözlerininiçindeyeis,hayret,hâlârüyavardı.Adamgülümsedi.“C…”kazasındandı.Kimsesiyoktu.Değirmendeçalışırdı.Değirmenkapanmış,işbulmaküzreyollaraçıkmıştı.Yürüyeyürüyeİzmit’ekadargitmiş-Hikmetüçyüzkilometredenfazladedi-.Oradaakrabalarındadörtgünmisafirkalmıştı.Ufakbirişdebulmuş,istasyondavaliztaşıyordu.Altmış,bazenyetmişkuruşaldığıoluyordu.Fakathiçalmadığıdaolurdu.Çünküoranınhamalları-heryerinhamallarıgibi-yabancıyıpeksokmuyorlardı.Velevkiinsanpekdişliolsun!..Buhamallar,adetaonuköpeklergibiyiyeceklerdi.Akrabasıdediğidepekuzaktan,suyununsuyudeğildihani!Özteyzesiydi.Sırtısıraüçgüntaşıyacakbavulbulamadığıbirgün:“Sanabakamam”dedi,“git…”

Geneyürüyeyürüyegelmişti.Dün,bütüngeceuyumamıştı.

—Buradaseninbildiğinbirişvarmı?

Hikmet:

—Neredenolsun?Bendeaylağım!deyiverdi.

—Fena…dedi,sonra:

—Ah!dedi.Helebirkur’amgelsin.Hakikattebirsenemkalmıştıamanefaydakiküçükyazdırmışlar,üçyaşküçükağabey!

Sustular…Sıcak,ağırlıkbüsbütünhavayıkuşatmıştı.Açıkpenceredenkorkunçbirelektriklihavaiçeriyedoluyordu.Müthişterkokulukadınlar,pisbirkundurakokusu,yakınaptesthaneninkeskinidrarkokusubütünsalonuoturulmazbirhalegetirmişti.

Gençadam:

—Güç…güç…işbulmakgüç,uykusuzluktanölüyorum!Biryereçöktümmükendimdengeçiveriyorum.Havadaneağır,çokağır…değilmi?

—Yatacakyerinvarmı?

Neredenolacakbaba?..

—Banabakoğul,dediHikmet-birdenbireaklınagelmişgibi-seniakşamüstüburadabulayım.Birşeyleryapmayaçalışırız.

Hikmetcevapbeklerbirhaldedüşünüyordu.Bubirdakikalıksusuştanistifadeedengençadam,peki,diyemedenuyumuştu.Yüzügülümsergibiydi.Hikmet,gençadamamüthişkorkulubirdüşünceiçindebaktı:Kimsesizlik,evsizlik…

Bunlarıçokiyitatmıştı.Hemdeşuadamdandahaçokküçükken…Fakatşimdibuhaldenöyleöyleürküyorduki…

Kocaİstanbulşehri…Akşamoluncakuledibindenhalkahalkadağılankaranlık,boş,uzaksokaklar,kırıkcamekânıniçindekarıncalıböreksatanadamınetrafınadiziliçırılçıplak,yaralarınaçamurmerhemisürülmüşserseriçocuklar…

Kendisidekışlıkkalınelbiseli“C…”kasabalıylabörekçininönünde,çocuklarınarasında…

Hikmet’inkendisini,ozamankihayatınasılhiçürkütmemişsebudelikanlıyıdahayatürkütmüyordu.Şuradabirkanepeninüstünde,derdinişöyleüstünkörüanlatmış,şimdibirtebessümleuyuyordu.Hikmet,“Yaakşamagelipdeşudelikanlıyıbulamazsam?”diyedüşündü.Cebindenbirliraçıkarıpgençadamıncebineatmakistedi.Sonrabufikirdenvazgeçti.Ağırağır,belinitutarakayağakalktı.

—Ofbe!dedi.Birazhavaalayım,Gülhane’yekadaruzanayım.

Havaağırağıraçılıyor.Haliç‘tenesenbirrüzgâr,sisi,bulutuönünekatıpsürüyordu.Gökyüzündeyeryerçürükhalindemaviliklerpeydaoluyordu.Sisiniçindedezerrehalindealtınımsıbirşeyvardı.GülhaneParkı‘nakadarnedüşündüğünübilmedenEminönü,Bahçekapı,Sirkeci’yigeçipgitmekokadartatlıbirşeydirki!..Görmeden,işitmeden,hattayürümeden;birbilmeceiçindegibiyürüyüp,işitip,görüpgitmek…Hikmetobilmeceyihatırlamayaçalıştı:(Birköprüdenüçkişigeçmiş;biriyürümüş,görmüşgeçmiş;ötekisiyürümedengeçmiş;üçüncüsüneyürümüş,negörmüş;amageçmiş…)

GülhaneParkı‘navardığızamanatlasgökpırılpırıldı.Böcekleruçuşuyor,sinekleryükseklereinipçıkıyor,ağır,yapışkan,biradamınağzındankalkıpötekiadamındudaklarınınkenarınakonuyorlardı.

Kanepelerdekafaları,kanepelerinarkalığındançokgeriyedüşmüş,ağızlarıbirkarışaçık,bacaklarıupuzungerilmişadamlarıburadadabahçıvanlaruyandırıyordu.Birkanepeyeyaslandı.Bacaklarınıodagerdi.Uykusuolduğuiçindeğil,zevkindenağzınıaçtı.Kafasınıgökyüzünedikti.Atlasgökyüzündebirkuşukovaladı.Birazsonrabircıgarayaktı.Yanıbaşındakikanepedeoturanadamışimdifarketmişti.Budaonyedi,onsekiz

yaşlarında,birgözüşaşı,üstüpartaliçinde,başıkabaktıraşlıbirisiydi.Dikkatlebakıncatanıdı.Bu,bundanbeşayevvelmülksahibininyazıhanesindeHırant’labeklerkengördüğühanınkahveciçırağıydı.Buçocuğunozaman,ıslakgibiesmerbirrengivardı.Buyılıkgözü,ozamanhiçdesevimsizdeğildi.Şehladenemezdiama,zamanzaman,onunşenliğinden,kedersizliğinden,şakraksesinden,uzunkumralsaçlarındanbuşaşıgözebilebirsevimlilikgelir,onunaltıncıkattanaşağıya,birzilsesiyle:

—MösyöMarko’nunkahvesisadeolsun…BirıhlamuryapSeyfullahBey’e!diyehaykırdığızamaninsangençleşir,çocuklaşır,kocatüccarlarbileonuseverler,ona:

—ÇıngıraklıHasan,derlerdi.

Sonra,birzaman,sesikartlaşmış,yüzüergenlikbağlamış,ikinefesteçıktığıaltıkatı,yirminefesteçıkamazolmuştu.İştençıkarmışlar,yeniçırakalmışlardı.Ondansonrabuçocuğuikidefadahagörmüş,birdahagörememiş;hattaunutmuştu.

—KâzımAğabey’inişibozulmuştu.Banaöylededi,bilmem?Beniçıkardı.Sonrabaşkayerdeişbuldum.Birazdaoradaçalıştım.Üçaydırişsizim.İhtiyarbirninemdenbaşkakimsemyok.Bireniştemvar,galibaÇanakkaletarafındanbiryerde,memur.Epeydeparaalıyormuş,yetmişbeşlira!..Yazıyorum-birazyardımetsindiye-cevapbilevermiyor.İhtiyartütüniçer;götüremiyorumki…Evsahibimizbereketiyikadın,onaekmekveriyor.Odayetmişindensonraonunbulaşıklarınıyıkar.Birevimizvardı.AblamıngelinolacağıvakitHüsnüKalfa’yaüçseneliğinekirayaverdik.Parasınıpeşinaldık.Ninembirkâğıtimzaladı.Evimizşeydedir…Üsküdar’da“B…”Çıkmazı‘nda,1numaralıhane.Şimdiolsaon,onikiliraaylıkgetirir;bizedeyeter!Üçseneçoktanbittiama,içindekiherifevbenimdiyor.Kocakarıyayutturmuşlar:Evionlarınüstünedevretmiş.

—Nasılolurcanım?Muhakkaksatmıştırkocakarı!Yoksainsanınmalınıkimsezaptedemez.

—Belkidesatmıştırdabanasöylemiyor.Amasatmadı,satsasöyler,bendenmikorkacak?Aptaldır,kandırıvermişlerdir.Akşamolmuyormu,ençokonacıgaragötüremediğimeüzülüyorum.Allahrazıolsun,evsahibiyiyecekveriyorona.Benaçdagezsemziyanıyok!Derifabrikasındaişvar,dediler,adamalmışlar…Şurada,Sirkeci’deçimentoişineamelelazımmış,zorişmiş…Yahutdaçocukdiyebenibeğenmediler.Pekağırişmiş…Arkamkimsemyokki…Üstümdebuelbisedenbaşkadayok.Şuhalimebakın!Banakimbakar,kimişverir?Aynadakendimdenbenkendimkorkuyorum.

Hakikatenbakılamayacakkadarit,külhanbeyhalliydi.Şaşıgözükeskinbirışıklayanıyordu.Üçnumaraylakesik,azbirşeybüyümüş,parçaparça

kabarmış,dikilmişsaçları,yüzünekorkunç,deli,hırsızmanalarveriyordu.Yalnızsesiyumuşak,mazlum,yüreğininbütünifadesi,sessizliği,iyiliği,sakinliğiyledoluydu.Amainsan,buçocuğuneskiiyi,temizhalinibilmese,busesteniçininasılanlardı?Bildiktensonra,evet…Hikmetcebindençıkarıpotuzbeşkuruşverdi.Birdenbirebeklenmeyenbirşeyoldu.Buağlamayacakkadarkeskin,sert,haşinçocukyüzü,birdenbirebiryağmurgibiağlamayabaşladı.Damlalar,dudaklarınınkenarlarındagezindi.Odiliniçıkarıpbumayiiyaladı.

BuseferHikmetbüsbütünşaşırmıştı.Cebindenbirliraçıkardı.

—Verotuzbeşibana,dedi.

Birliraverdi.Şimdiçocukgülümsüyordu.

—Nineyecıgaragötürürümakşama.Kalanıylagazetesatacağım,Allahsendenrazıolsun!..Öpeyimelini.

—Bırakbudilenciağızlarını,dediHikmet.

Çocuk,hızlı,paytakadımlarlaparkınkapısınadoğruldu.

Hikmetardındanbağırdı:

—NineyeuğradıktansonraakşamüstüAdaİskelesi’negel.Söyleyeceklerimvar…Balıkçılıkyaparmısın?

—Yaparım,gelirimağabey.Pekiağabey!dedi,yürüdü.

İşteozamangökyüzününyenidenkapandığını,sıcakbiryağmurunboldamlalarlayağmaküzereolduğunufarkedenHikmetdeparkıntaiçerisinedoğruyürüyüşünedevametti.Bol,sıcakbiryağmurdakasketindensularakarakgezindi,durdu.

Şimdidörtkişiolmuşlardı.Yaz,Mustafa’nındediğigibi,yiyecektenyanapekdar,amagüzelgeçti.Marikacumartesigünlerierkendendamlıyor,pazartesigeçvakitdönüyordu.Bütünyaz,hemenhemenhadisesizgeçti.YalnızRumeliliRecep’leÇıngıraklıHasanarasındakiufakhadisemüstesna:Marika’nınopazartesiyattığıyerdenkalkıpHasan’ınyanmagitmesineRecepfenahaldeiçerlemişti.NeHikmet,nedeMustafa,Marika’yabirşeylersöylediler.FakatRecep’ikenaraçekipfenahaldehaşladılar.Recep’e,Marika’nındanihayetbirarkadaşolduğunuanlatmakkolayolmadı.Marika’nıncanıkiminleberaberoturmakçekerseonunlaotururdu.Buadanınkıyılarınakıskançlıkgiremezdi.

Bu,birkadınındörtkişitarafındanpaylaşılmahadisesininaçığavurulmasıydı.Ozamanakadarkimse-bildiğihalde-buvaziyettenötürüyüzleşmekmecburiyetiniduymamıştı.BuvaziyetiyseMarikaidareediyorgibiydi.Bugariphadise,nasıl,nesuretlebuşekledökülmüştü,bilinmiyor.

HattaMarika’nınhangicumartesigelişindenitibarenbaşladığıbilemeçhuldü.Yalnız,bumüştereksaadetten,kimsebirbirineitirafetmiyorduama,birhadiseninçıkacağınıdaseziyordu.Hikmet’seMarika’nınbudörtdostuşefkatlebesleyecek,hiçbirine,ötekinitercihettiğinihissettirmeyecekhaliniadetabeğeniyordu.Recep’letaadanınötekiucundabalığagittiklerini,ÇıngıraklıHasan’laöğleuykusununarağacınınaltındauyuduğunugörüyor;Mustafa’ylamehtaplıgecedeşarkısöylediğiniduyuyor;üzüntüylekarışıktuhafbirsaadethissediyordu.Yalnız,geceleribitişik,Melek’ineskidenyattığıodada,onunayakseslerini,şarkısöylediğiniduyuyor,bazıgeceler:

—Marikagel,oturalım,diyesesleniyordu.

Marikabazenhiçcevapvermez,bazen:

—Senburayagel,derdi.

Ozamanahırdayatanüçkişidenhiçbiricesaretedipbuodayagiremezdi.FakatMarikaisterse,uykututmadığızaman,Hasan’laveyaRecep’leoturmayagiderdi.

Buböyledevamedipgidecekti.FakatogeceRecep,Hasan’ıbaldırındanhafifçeyaraladıktansonraMarikabirdahaAda’yauğramadı.

Zatenyağmurlarbaşlamış,sonbaharerkengelmişti.Recepbirmüddetortadankayboldu.Sonrakendikendinebirgünperişanbirhaldedöndü.Hasan’ınyarasıiyiolmuş,bastonladolaşabiliyordu.Sarıldı,Hasan’ıöptü.

OzamanakadarHikmet’inparası,Mustafa’nınBurgazİskelesi’ndehamallığıyladaradargeçiniyorlardı.Yazortalarındaçoksıkışmışlar,ÇıngıraklıileRecepdeboğazıtokluğunakarşıadadabirişbulmuşlardı.AkşamlarısandalabiniptekrarHikmet’inyanınadönerlerdi.

SonbaharlaberabergeneHikmet’inparasınakaldılar.Yazkahvelerikapanmış,hamallıksökmezolmuştu.

Biraypeksıkıntıçektiler.Hikmetİstanbul’ahiçinemezoldu.AylığınıalmayaindiğibirgünkendinefsinebeşparaharcamadanAda’yadöndü.Hektor’umüthişneşelibuldu.Burnunugüzelbiretkokususardı.Tahtamasanınüzerindegüzelbirsofrahazırlanmıştı.Rakılar,mezeler,sardalyalar,şişkebapları,herşeyhazırdı.Hikmet’e,balığagittik,dediler.

Dörtkişilikgrubunbirdenhalivaziyetideğişmişti.Hemenherakşamiçiyorlar,etleryeniyordu.Hikmetsabahlarıparavermeyekalktığızaman:

—CanımHikmetAğabey,bizdeartıkçalışıyoruz.Bukadarzaman,bizesenbaktın,Allahaşkınakalsın,diyorlardı.

Hikmet,şimdihaftadabirikidefa,İstanbul’ainebiliyordu.Birzamangeldiki,aylığıolankırklirayıyalnızkendinefsineharcadığınıfarketti.

Hemenhemenhergünİstanbul’ainiyor,dönüştesofrayıhazırbuluyordu.Birgün:

—Çocuklar,dedi,sahibalıkparamıediyor?

—Nediyorsunbeabi?diyorlardı.Elmasfiyatı!..

Güzelbirilkbaharsabahıydı.Dahaçokerkendi.Kimsekalkmamıştı.Hikmetsevinçli,şarkılıuyandı,gerindi,giyindi.Evvelaİstanbul’ainmeyi,Ziba’daFilimBahri’ninKahvesi’negitmeyi,sonraMelek’iaramayakoyulmayıdüşündü.Esnedi.Fideleresuverdi.Sarnıcınsarı,yeşil,buzgibisuyuylayüzünü,ayaklarınıyıkadı.

Binayadoğruyürürken,yakınlardaikiçiftebirsandalınadayadoğruilerlediğinigördü.Hektorolancahırsıylabağırıyor,öteyeberiyeçılgıncakoşuyordu.

Sandaldanseslerişitildi.

—Köpeğibağlayın,anlaşıldımı?

—Duyduk,duyduk,dediHikmet.

Ellerinigüneşesiperederekbaktı.Kayıktakiadamlardanikisininüstleripırılpırılparlıyordu.Kendikendine:

—Bunlarresmiyahu!diyesöylendi.

Birkomiserileikipolis,karayaayakbastılar.Hikmet’inyüzünebakmadanbinayadoğruyürüdüler.İçeriyidolaştılar.Hikmetarkalarındanşaşkınşaşkıngeliyor,Hektor’a,“susulan!”diyebağırıyordu.

Komisersordu:

—Sizburadakaçkişisiniz?

—Dörtkişiyiz,efendim.

—Ötekilernerede?

—Yukarıdaeskidomuzahırıvar,oradayatıyorlar.

Komiser:

—Düşönüme,dedi.

AhırınbulunduğutepenineteğinevardıklarızamanyalnızMustafadongömlekkapınınönündegözüktü.Onlarıgörünceiçeriyegirdi.Birazsonraayağınabirpantolongiymişolduğuhaldeçıktığı,aşağıya,ötekisırtadoğrukoştuğugörüldü.Polislerdenbiriarkasındanseğirtmişti.Otlarınarasındakayboldular.Birsilahsesiişitildi.Mustafamüthişbirküfürsavurdu.Hasan’laRecepdeyakalanmıştı.Mustafasandaladoğrukaçarkenayağından

vurulmuştu.Karakoldauzunboylusıkıştırıldılar.Mustafanihayetitirafetti:

—Efendim,BekçiHikmet’inbuiştenhaberiyok.Bendüşündüm.Buarkadaşlarıdabenkandırdım.Büyükada’danüç,Heybeli’dendealtıköşksoyduk.

—EvelisiakşamkiKınalımacerasıkimin?

Mustafa:

—Onuvallahibizyapmadık,bilmiyoruz,dedi.

Hikmethiçsesçıkarmıyor,gözleriMustafa’da,hayretlebakıyordu.Mustafabiraralık:

—Affetabi,dedi.

Hikmetcevapvermedi.Polislerinyazdığıbirifadeyiokumadanimzaladı.Elleriniiplerlebağlayıpgötürdüler.

Hikmet,kışınkaçdefabuküçükadadakisessiz,sakinfakatmüthişsurettesıkıcıhayatıbırakmakistemişseaklınahepişsizlikgelmişti.Recep’leÇıngıraklı‘nınohazirangünündebirininKadıköyİskelesi’nde,ötekininparktakihallerigözününönünegelmiş,birtürlüİstanbul’aindiğizamanişaramayateşebbüsetmeyekalkışmamıştı.İstanbul’aherinişinde,motorlardabirişbulayımkararıylainmiş,fakatFilimBahri’ninkahvesindekararınıunutmuş,birgeceİstanbul’dakalmak,onauzletiningüzelliğinihatırlatmış,uzletealışmanınverdiğihazlıtembelliğiüzerindenatamamıştı.

“Böyleolacağıbelliydi”dedikendikendine,“insandenilenmahlukyalnızedemez.Yalnızkalırsaaklınayadelilikyafenalıkgelir.Buişteçocuklarınkabahatiyok;kabahatinbüyüğübende…İnsanetrafındakineolursaolsun,necife[92]olursaolsun,insanlardankaçmamalı…”

FakatMustafa’yafenakızıyordu.

“Ötekilerinkabahatipekyokdiyelim.YabuMustafahaininin?..

Acabaötekihırsızlığıda?Zannetmem…ÖtekihakikatenHasan’ınbirnamuzsuzluğuydu,biriftiraydı.Bumuhakkak,fakatyabun’oluyor?”

Mustafa’ysaderinbirsükûtadalmıştı.Eskidenmahcupolduğuiçin,dahadoğrusukonuşacaklafıolmadığıiçinsusanMustafa,şimdikonuşacaklakırdısıolduğuiçinderinbirsükûtadalmıştı.Artıkondanlafalmayaimkânyoktu.

OzamanakadarHikmet,Mustafa’yabirkelimesöylememişti.Mustafadagaripbirdonuklukiçindeydi.Hikmet’inkendisinegözüdeyincekaçmasındanfenaoluyordu.Ağlayacakgibioluyordu.

MahkemedecezayıyiyipdönerlerkenHikmet’inyüzüsarı,keskin,buzgibisoğuktu.

Kelepçeyeyanyanatakılmışlardı.MustafayangözüylemütemadiyenHikmet’ebakıyordu.NihayetHikmetdedöndü.Onuevvelahırsla,hiddetlesüzdü.Fakatsonra,birdenbireiçindennelergeçtibilinmez-Belkidesahradanbirnehirgeçmiştir-ikiparmağıylaMustafa’nınbirkaçparmağınıyakaladı,sıktı,solgözünüdekırptı.

Mustafa,eskidenberi,sözsöylemedenyapılanmanalıhareketlere,lafınihayetanlaşılmışbirdilsizsevinciylebayılırdı.Mustaripyüzüdeğişti.Hikmet,onunsenelerdensonravagonpenceresindendenizgörmüşbirdenizkenarlıruhuylaferahladığınıhissedipgördü.

Mustafakonuştuda:

—HikmetAğabey,dedi,pardon!..

Hikmetgülerekbaşınıçevirdi.

—Eh…dedi,sende!

Mustafa’nın,Hasan’ın,Recep’inHikmet’ikurtarmayaçalışmalarıbeyhudeolmuş,cezanınçoğunuHikmetyemişti.

GünlerdenbirgünmapusanekapısındanRızagirdi,Hikmetonukoğuşaaldı.Şiltesineoturdular.Rızaderdinikısacaanlattı:

—Sarhoşluklacamkırdım.Karakolagötürdüler.Oradadasövüpsaymışım.Oranındacamlarınıindirmişim.Vallahiyaptığımıbiliyorumama,nedenyaptığımıbilmiyorum,diyordu.

SonragenekısacaMelek’tenhavadisverdi:

—Öncepasajdaymış;sengitmişsinya,banasöylemedin.Benbuldumamasonra…Bizeparaverdiğiiçinrahatsızoluyormuşküçükhanım!Başkabiryeregirdi.Oradadabuldum.BiraralıkAnkara’yagitmiş,dönmüşgenebuldum.Buseferdebirherifleberaberüzerimeyürüdüler.Gitmeyearaverdim.Geçenlerdeneolursaolsundedim,uğradım,yok…Koydunsabul!..Çıkmışoradan.Buseferizinikaybettim.Aksilik,ötekiustası,yanisongittiğiyerinustasıdadükkândançıkmış.Bütünİstanbul’uarayacakdeğilimya!..Artıkonubulamam.Çocuğuolmuşbiliyormusun?Burnumaçocuğunkokusugeliyor,Hikmet,ufakçocuklarnegüzelkokarlar,kimbilir?..

Birgeceydi.Rızaneredenbulmuşsabulmuşbiresrarlıcıgarabulmuştu.Hikmetikinefesçekmiş,Rıza’yavermişti.Rızadagırtlağışişerek,yanaklarıçukurlaşarakbucıgarayıemmişti.ŞimdiHikmet’inyanındakikırbadacançekişirgibihırlıyordu.Birara,Hikmetdekendinifenahissetti.Rüyadadüşergibibiryeredüştü.

—Baba,baba,dedi.

Rızagözleriniaçmıştı.Gözbebekleriiğneucukadarküçülmüş,yüzüsararmış,dudaklarıhastadudağıgibibelermişti.GörmedenyahutdabirçokgördüğüşeylerarasındatekhakikatolanHikmet’ebakıyor.Gözleri,kahverengininiçindekitopluiğneucukadarmorgözbebeği,Hikmet’ebakıyordu.

—NevarHikmet,dedi,sendemifenasın?..

—Senfenamısın?

—Yook,dedi.

—Baba,dediHikmet-lafolsundiye-benbizimMedarıMaişet’lebatıyorgibiyim…

Kondoscevapvermedi.Hikmet,bulafolsun,gülelimdiyesöylediğicümledenyürüyereksonbahardaMedarıMaişet’insahibinemakinistlikteklifettiğizamanherifinonunyüzünemanalımanalıbakıp:

—Sizorada,karşıdarahatsınız.Motorcumdaiyiadam,yapamamHikmet,hemsenartıkçalışamazsın…dediğinihatırlıyor.Sonrabirdenbireartıkuyduruyordu:

Herifinfikrinideğiştirdiğini,onuadadançağırttığını,motorabindiğini,ötekiarkadaşlarıneşyalarınıtoplayıpadadangittiklerini,Hektor’uHırant’aemanetettiğini,Hektor’unuluyuşunuuzunmüddetişittiğiniduyuyor,içinibirboşluksarıyor,birşeydenkorkargibioluyor,busıradaMedarıMaişetmotoruikibinçiftbalıklaağırağırbaşındansuyadalıyor…Hikmetarkayadoğrukaçarkensıcakbirsuyagömülüyordu.Silkindi,birazkendinegelmişti.

“Neoluyorum,rüyamıgörüyorum?”diyesordu.Bulafıkendikendisinesöylediğihalde,Rıza,nasılişitmişsecevapveriyordu:

—YokHikmet,rüyagörmüyorsun,dalgadasın!..Bakbendenegörüyorumbiliyormusun?

Gözlerini,tavandabirışığadikerekanlatıyordu:

—Hani,yazınsonlarında,30Ağustos’tabucağınpartibaşkanıdenizbayramıyapar.Mızıkagetirtir.Çolukçocukyüzerler.Denizyarışıyaparlar.Ördekyarışıfalanolur.Şimdiyekadaronlarıgördüm.Şimdinegörüyorumbiliyormusun?Bilemezsin…İmkânıyok!..Yağlıdirekgörüyorum.Donyağıylayağlanmışuzunbirgemidireği,birmotorunucunabağlanmış,yağlıdireğinucundaDenizSporKulübü‘nünmavikırmızıfilamasıvar.Buoyunabendenbaşkaiştirakedenyok.Motoraçıkıpyağlıdireğinüstüneadımımıataratmaz,cupdenize…Belkikırkdefaaynışeyoluyor:Direğinüstündeüçadım

atamadan…Cup!Biraralıkikiadımatmıştım,genecup!..

Rızagülüyordu.Birdenbirerengikarasarıoldu.Gözlerinikapadı.

—Yahu!..Hikmet,dedi,buneyebenziyor,bu?

—Hangisibaba?

—Bubenimboyunayağlıdirektenkaymam…Omavikırmızışeyeyetişemeyişim?

—Bilmemki…Neyebenziyorbaba?

—Vallahi!..Banabirşeye,birşeylerebenziyorgibigeliyor.Tutuyorum,yakaladım,tamneyebenzediğiniyakaladım,diyorum…Cup!..NegüzelkayıyoradamHikmet…Cup!..

Hikmetartıkayılmıştı.İçindeyalnızhafifbirkorku,açlığabenzeyenbireziklikvardı.Yarıkopmuşbirekmektenkopardı,birtestidensuiçti,tükürdü.

Babasıyağlıbirdirektenboyunakayıyordu.KendisininMedarıMaişetmotorubatmıştı.

18Temmuz1940

Dipnotlar

[1]Geçimsebebi,geçimaracı.

[2](Rumca)Ustayadaamcaanlamında.

[3]Katkısızrakı.

[4]Sözleresestonuvevurgularlaetkigücükatarakyükseksesleokuma.

[5]Akıcıolan,sugibiakan,sıvı.

[6](Rumca)kısaboyluanlamında,(metinde)lakapolarakkullanılmış.

[7]Kendinibeğenmişlik.

[8]Denge.

[9]Vevea:(Rumca)Tabiiki,elbette,kesinlikle.

[10](Rumca)Dimitriciğim.

[11]Kadınterzi.

[12]Düzgünveiyikonuşmayeteneği.

[13]Güherçile:Potasyumnitrat.Metinde,duvardakibirtakımlekeler,oluşumlaranlamındakullanılmışolmalı.

[14]Karadenizyöresindeçınarağacınaverilenad.

[15]BrovvningveParabellumdöneminyaygınkullanılansilahları.

[16]Nargiletütünü.

[17]Kabadokunmuşyünlükumaş.

[18]Yumuşak.

[19]İçgüdü.

[20]1.İkindileyin,2.İstanbul’da1925’tenberiyayımlananRumcagazete.

[21]Abdülmecitzamanındasivilmemurlariçinresmigiysiolarakkabuledilenbirtürceket.

[22]Dilekçe.

[23]Başkanlar.

[24]“AhmavigözlüYunançocuk.”

[25]Gemici,işçigibikimselerineğlenmekiçingittikleriiçkili,danslıyer.

[26]Çifthalkalıbirdüğümlebağlananveikikanadıserbestçesarkangenişkravat.

[27]Düşükkalitedeayakkabı,kemer,vb.yapanvesatankimse.

[28]Başkalaşma,başkalaşım.

[29]Celpedilmek:Getirilmek.

[30]Yaşanılan,yurtedinilmişyer.

[31]Silindir.

[32]Bilinen,adıgeçen.

[33]Hâkimolan,hükmeden.

[34]Boş,ıssız,tenha.

[35]Muhasaraetmek:Kuşatmak.

[36]İhsasetmek:Duyurmak,hissettirmek.

[37]Agâholmak:Haberdarolmak,öğrenmek.

[38]Sakınma,dikkatlidavranma.

[39]Görünen,meydandaolan.

[40]Sözünkısası,özetle.

[41]Gülümseyen.

[42]Kabarık,karışıksaç.

[43]Önlük.

[44]Düzgün,biçimli.

[45]İstanbulFloryasemtindekiplaj.

[46]Kuzey.

[47]Sıla,yurtözlemi.

[48]Işıklı.

[49]Gökkuşağı.

[50]Karşılıklıkonuşma.

[51]Kuvvetli,sağlam.

[52]İnme,felç.

[53]Bol,fazlasıyla.

[54]Emekli.

[55]Özellikle.

[56]Hüzün,keder.

[57]Temizlik,arılık,saflık.

[58]Ferik:İnsankalabalığı.

[59]Tortulanmalar,tortular.

[60]Kurucu.

[61]Kare(biçiminde).

[62]Araştırma,(metinde)anlamak,görmekanlamında.

[63]Kasavetçekmek:Üzülmek,tasalanmak.

[64]Fırınlardahamuryoğurankimse.

[65]Devleteaitolan,devletmalıolan.

[66]Sanma,sanı.

[67]Sosyal,toplumsal.

[68]Ârametmek:Dinlenmek,durmak,oyalanmak

[69]Yetimleryurdu.

[70]Ekimvekasımaylan.

[71]İnhisaretmek:Yalnızonuniçinolmak,onunlasınırlanmak.

[72]Oğul.

[73]Yapay,yapmacıklı.

[74]İkmaletmek:Tamamlamak,bütünlemek.

[75](Metinde)ekleme,katma.

[76]Tıptakullanılantuzlarınortakadı.

[77]Kendimiçokküçükhissediyorum.

[78]Tamolarak,bütünüyle.

[79]Geminincıvadrasınaçekilenüçgenyelken.

[80]Yelkenliteknelerdekıçbodoslama/kıçaynalıküzerindebulunandireğeçekilenyelken.

[81](Rumca)Erkeköğretmen.

[82]Denpirazi:(Rumca)Zararıyok,önemlideğil.

[83]Kırıcılık,kabalık,sertlik.

[84]Cıvadra:Gemininbaştarafındaucubirazkalkıkolarakileriyedoğruuzanan,ikiyadatekparçahalindekidirek.

[85]Gadirgörmek:Haksızlığauğramak,hakkıyenmek.

[86]İktifaetmek:Yetinmek.

[87]Yük,ağırlık.

[88]Soğancücüğü.

[89]Son.

[90]Gösterişli,çalımlı,iriyarı.

[91]Vurguncu.

[92]İğrenç,tiksindirici.

MedarıMaişetMotoruromanının“Yolculukta”bölümününilksayfasınınelyazması(SaitFaikMüzesiarşivinden).

ToplatılmakararınedeniyleSaitFaik’indöneminYayınMüdürüAdnanÖtüken’eyazdığıdilekçe(SaitFaikMüzesiarşivinden).