1

DOÇ. DR. ARTUNER DEVECİ

C.B.Ü. TIP FAK. PSİKİYATRİ A.D.MANİSA

GENÇLİKve

MADDE KULLANIMI

2

GİRİŞ

YAYGINLIK VE TÜRKİYE’DEKİ ARAŞTIRMA SONUÇLARI

MADDE KULLANIMINA BAŞLAMA NEDENLERİ

GENÇLİK DÖNEMİNDE KULLANILAN MADDE CİNSİNE

GÖRE AŞAMALAR

GENÇLİK DÖNEMİNDE BAĞIMLILIK DÜZEYİNE GÖRE

EVRELER

MADDE KULLANAN KİŞİLERDE GÖRÜLEN DAVRANIŞ

VE FİZİKSEL DEĞİŞİKLİKLER

ÇEŞİTLİ MADDELERİN NEDEN OLDUĞU HASTALIKLAR

KORUYUCU YAKLAŞIM

3

Madde kullanımı sorununun genel

boyutu

Gelişmiş ülkelerdeki ve Türkiye’deki

genel tutum ve toplumsal bakış açısı

Gençlik döneminin önemi

Aile tutumu, soruna etkisi ve katkısı

4

Bağımlılık

• BiyolojikBiyolojik• SosyalSosyal• DavranışsalDavranışsal

5

Bağımlılık Tanımı

Madde kullanıcısının beyninde Madde kullanıcısının beyninde yapısal ve nörokimyasal yapısal ve nörokimyasal değişikliklere bağlı olarak istemli değişikliklere bağlı olarak istemli madde kullanma davranışının madde kullanma davranışının zorlantılı zorlantılı madde kullanımına madde kullanımına dönüşmesi biçiminde sonuçlanan dönüşmesi biçiminde sonuçlanan bir beyin hastalığıdırbir beyin hastalığıdır

6

YAYGINLIK ARAŞTIRMALARI

Bilgi düzeyini ölçmeye yönelik araştırmalar

Tutumları saptamaya yönelik araştırmalar

Hedef kitle olan gençlerde yapılan

araştırmalar (okullar)

7

Alkol Madde Araştırma ve Tedavi Merkezi’ne (AMATEM) madde kullanımı

tedavisi için ilk kez başvuranların sayısı

1996.................................955 2000.................................3908

dört kat artış

8

İstanbul’da lise öğrencileri üzerinde 1998 yılında yapılan bir araştırmada yaşam boyu en az bir kez;

Sigara kullanımı.........................................% 65,1 Günde en az bir kez sigara içenler.............% 22,5

Alkol kullanarak sarhoş olma..................% 27,8

Esrar kullanımı...........................................% 3,6

Uçucu madde (tiner vs)............................% 8,6

Eroin, kokain, hap vs.................................% 3,3

9

20 yaş altında madde kullanımı tedavisi için bir sağlık kuruluşuna baş vuran gençlerin oranı

1991...........................% 2,5

1995...........................% 6

Artış oranı: ~ 2,5 kat

10

Türkiye’de yapılan çalışmalara göre en sık kullanılan maddeler sıralaması

• Sigara• Alkol• Uçucu maddeler (Tiner, bally vs)• Esrar

11

2001 yılında 9 ilde ilköğretim ve ortaöğretim gençleri arasında yapılan “Gençler arasında sigara, alkol ve madde kullanım yaygınlığı” isimli araştırmadan elde edilen veriler

24.000 kişiden toplanmıştır

yaşamboyu

• Sigara 55.9• Alkol 45.0• Sakinleştirici haplar 5.2• Uçucu maddeler 5.1• Esrar 4.0• Ekstazi 2.5• Eroin 2.5 (Ögel ve ark. 2004)

12

Madde kullanımına başlama nedenleri

Biyolojik etmenler

Psikolojik gelişim etmenleri

Yakın çevredeki kişilerin

etkisi Çevresel etmenler

Toplumsal etmenler

13

Biyolojik etmenler

Kişinin organik-bedensel yapısı ile ilgili etmenlerdir.

– Ailesinde ve yakın akrabalarında madde

kullanımı olan gençlerde madde kullanım

oranı yüksek

– Eroin bağımlısı kişilerin birinci derece

akrabalarında eroin bağımlısı bulunma

olasılığı bağımlı olmayan kişilerin

akrabalarına göre DOKUZ KAT daha yüksek

14

Psikolojik gelişim etmenleri

• Gençlik döneminin temel özelliği

değişimdir

• Genç bu değişim sürecinde,

– ailesine,

– topluma,

– karşı cinse

kendisini kabul ettirme çabası içine girer

15

• Bu değişim sürecinde genç yoğun stres

altında kalır

• Stresle başa çıkmak için dışarıdan

bakıldığında uyumsuz olarak

değerlendirilen başa çıkma yollarını

kullanmaya çalışır

• Madde kullanımı da bu yollardan birisidir

16

Gençlik dönemindeki,

• duygusal değişkenlik özelliği,• tepkilerde artış eğilimi,• davranışlarını kontrol edememe,• heyecan arama,• geleneksel davranışlardan farklı

davranma eğilimi

yanlış şekillendiğinde madde kullanımına zemin oluşturabilir

17

Yakın çevredeki kişilerin etkisi

• Aile içinde duyguların yaşanmasına izin verilmemesi• Aşırı ve yıkıcı eleştiri• Yetersiz disiplin ve denetimsizlik• İlgisizlik ve yakınlaşamama

gençte hırçınlık, geçimsizlik, uyumsuz davranışlara yol açabilir

18

BAĞIMSIZLIK İSTEĞİ

0 yaş 18 yaş

Ebeveyn otoritesi azalır

Gencin bağımsızlık isteği artar

19

EBEVEYNİN KONTROL İSTEĞİNE KARŞI GENCİN BAĞIMSIZLIK GEREKSİNİMİ

Ebeveynin kontrol isteği

Gencin özgürlük

gereksinimi

Çatışma

20

OTORİTEYE UYMA DAVRANIŞINDAN BAĞIMSIZLIĞA GEÇİŞTE EBEVEYN ETKİSİ

• Karar verici ebeveyn • Danışman ebeveyn

Kararları alır Kararlara rehberlik eder Sorumluluk taşır Sorumluluk paylaşılır Kontrolü elinde tutar Kararlara etki eder Kendi bilgisine göre davranır Bilgi sağlar

21

Bağımsızlık konusunda karşılıklı düşünceler

•O artık çocuk değil.•O daha sorumlu olmalı.

•Arkadaşlarını seçerken daha dikkatli olmalı.

•Zamanını daha çok çalışarak

geçirmeli.•Ev işlerine yardımcı olacak kadar büyüdü.•Odasını biz uyarmadan da düzenli tutmasını bilmeli.•Bir erişkin gibi davranacak

kadar büyüdü.

•Ben artık çocuk değilim.•Daha bağımsız olmak

istiyorum.•Kendi arkadaşlarımı

seçebilecek kadar büyüdüm.

•Zamanımı nasıl geçireceğimi ben bilirim.•Sürekli olarak ne yapacağımı

söylemelerinden bıktım.•Burası benim odam. Neden kendi istediğim gibi olmasın?•Kendi hayatımı nasıl

yaşayacağımı bilecek kadar büyüdüm.

EBEVEYN GENÇ

22

Uyumsuz davranış ortaya çıkınca genç ailesi tarafından

sürekli sorun yaratan çocuk durumuna sokularak itilir

ve reddedilir Sonuçta aradaki iletişim daha da azalır. Kısır döngü okul yaşamını da etkiler. Genç uyumsuz davranışları nedeni ile okul çevresinde de itilmeye başlanırKRİTİK NOKTA

Genç kendisi ile aynı durumda olan, toplumca onaylanmayan gruplar içinde kendini bulur ve bu gruplar içinde kendisini daha rahat ve mutlu hissetmeye başlar

23

Sonuç olarak,

genç kendisini mutlu hissettiği, sözüne saygı duyulduğunu düşündüğü bu grup içinde

barınabilmek için bu grup gibi davranmaya başlar. Uyumsuz davranışların sık görüldüğü bu gruplarda sigara, alkol ve bağımlılık yapıcı etkisi olan diğer maddelerin kullanımı sıktır.

Böylece gencin bu tür maddelerle ilk karşılaşması gerçekleşmiş olur

24

Aileye bazı önerilerde bulunmak yararlı olabilir

• Aile her ne olursa olsun genç ile ilişkisini bozmamalıdır

• Onunla alkol ya da madde etkisi altında olmadığı zaman konuşmalıdır

• Korkmadan ve korkutmadan, kuşkularını paylaşabilmelidir

• Konu hakkında bilgilenmeleri zorunludur

25

Çevresel Etmenler

• Okul

• Toplumsal organizasyon

• Meslek grupları

• Sağlık kuruluşları

• Emniyet güçleri

• Sivil toplum örgütleri

26

Toplumsal Etmenler

• Değer yargıları

• Tutumlar

• Ahlaki değerler

• İnanç sistemleri

27

Gençlik döneminde kullanılan madde cinsine göre aşamalar

• Sigara ve bira, şarap gibi hafif alkollü

maddelerin kullanılması

• Ağır alkollü maddelerin kullanılması

• Esrar kullanımı

• Eroin, kokain ve diğer kuvvetli bağımlılık yapan

maddelerin kullanılması

28

14 büyük ilde 15-17 yaş grubunda yapılan bir yapılan bir araştırmada,

Esrarı denemiş olanların daha sonra eroin ya da kokain kullanma oranı hiç esrar

denememiş olan kişilere göre 70 kat daha fazla bulunmuş

Yani esrar önemli ve tehlikeli bir geçiş maddesidir

29

Gençlik döneminde bağımlılık düzeyine göre evreler

• Deneysel kullanım evresi

• Sosyal kullanım evresi

• Aşırı madde kullanım evresi

• Bağımlılık evresi

30

Madde kullanan kişilerde görülen davranış değişiklikleri

• Çevre ve arkadaş değişikliği• Kimi zaman neşeli, sakin; kimi zaman

öfkeli, saldırgan olma• Aile ilişkilerini azaltma, evde daha az

bulunma• Ev içinde yalnız kalmayı tercih etme• Sık sık banyoya gitme• Aşırı para harcama• Kendine bakımın azalması• Okul başarısında düşme

31

Madde kullanan kişilerde görülen fiziksel değişiklikler

• Uyku bozukluğu• Dalgınlık, halsizlik, yorgunluk ve

isteksizlik• Beslenme bozukluğu ve kilo kaybı• Gözlerde kanlanma, göz bebeklerinde

daralma ya da genişleme

• Konuşma güçlüğü, peltek ya da mırıldanır gibi konuşma

• Sarhoşluk hali• Ciltte leke, yara ve enjeksiyon izleri

32

Esrar

• Bronşit, Akciğer kanseri

• Diş eti hastalıkları

• Panik, korku, kuşku hali

• Reflekslerde azalma

• Bellek bozuklukları

• Konsantrasyon güçlüğü

33

Eroin

• Yaygın enfeksiyonlar, apse

• Gangren

• Akciğer iltihabı, tüberküloz (verem)

• Burun kıkırdaklarında delinme

• Damar yolu ile kullanım sonucu hepatit, AIDS, koma

• Ölüm

34

Kokain

• Ağır ruhsal bozukluk tablosu• Saldırgan davranış• Burun kıkırdağında delinme• Ses tellerinde felç• Sara nöbetine benzer nöbetler• Kalp ritminde bozulma• Kalpte enfarktüs• Beyin damarlarında tıkanma• Akciğerlerde su toplanması• Solunum felci

• Ani ölüm

35

Uçucu maddeler

• Çarpıntı

• Bayılma

• Saldırganlık

• Tansiyon düşüklüğü

• Kalıcı beyin hasarı

• Bilinç bozukluğu

• Kalp ritminde bozulma

• Koma

• Ölüm

36

Amfetamin

• Saldırgan davranışlar• Şiddet davranışı• Kalp ritminde bozulma• Sara nöbetine benzer nöbetler• Beyin, damar hastalıkları• Koma

• Ölüm

37

Ekstazi

• Tansiyon artışı

• Aşırı terleme

• Ani ölüm

38

Sakinleştirici haplar

• Aşırı uyku hali

• Konuşma bozukluğu

• Yürüme güçlüğü

• Solunum yavaşlaması

• Koma

• Ölüm

39

KORUYUCU YAKLAŞIM

BİRİNCİL KORUYUCU YAKLAŞIM Yaşamı boyunca hiç madde ile

karşılaşmamış kişilerin bu maddeleri kullanmaya başlamasını engellemek amacı ile yapılan çalışmalardır.

(Bilgilendirme toplantıları, konferanslar, seminerler vs)

40

İKİNCİL KORUYUCU YAKLAŞIM

Madde kullanmaya başlamış ancak bağımlı

hale gelmemiş kişilerin bağımlı hale gelmesini

önlemek amacı ile yapılan çalışmalardır.

(Kişinin kendi durumunu

değerlendirmesini, kendisine yardımcı

olunabileceğini kavramasını sağlamak, sağlık

kurumlarına baş vurabileceğini öğretmek vs)

41

ÜÇÜNCÜL KORUYUCU YAKLAŞIM

Belirli bir süre madde kullanarak

madde bağımlısı haline gelmiş

kişilerin tedavisinin sağlanarak

geriye dönüşü olmayan sosyal ve tıbbi

kayıplardan korumak, ölümü engellemek

için yapılan çalışmalardır.

(Ayaktan ya da yatarak tedavi vs)

42

Maddeye değil,Maddeye değil,

Hayata bağlanHayata bağlan