gençler ve sosyal dışlanma

8/14/2019 Genler ve Sosyal Dlanma

1/21

Genler ve Sosyal Dlanma

Volkan Ymaz (Boazii niversitesi Sosyal Politika Forumu)

ve

Laden Yurttagler (stanbul Bilgi niversitesi STK Eitim ve Aratrma Birimi)

Al: Hatrlarsanz sabahtan beri, biraz tantktan sonra, buradaki kurumlarn ne

yaptyla ilgili bir alan yaratmaya altk. imdi Volkan ve Laden genler ve sosyaldlanma arasndaki ilikisi hakknda bizlerle birlikte bir tartma yapacaklar. Trkiye

de dahil olmak zere, bir ok lkede yle bir kan var: Aslnda genlerin temel derdi

isizliktir, biz isizlikle ilgili sorunlar hallettiimiz lde, ortada sosyal dlanma diye

birey kalmaz. Biraz bu grle ilgi li alternatif bak alar olabilir mi?yi dnerek,

sz konuk konumaclarmza brakyorum.

Volkan Ylmaz (VY): smim Volkan. Boazii'nde Sosyal Politika Forumunda

aratrma asistan olarak alyorum. imdi burada yapmaya alacam ey u

sorulara cevap vermek olacak: Genler iktisadi adan ne durumdalar Trkiye'de?,

Genler Trkiye'de gelir dalmnn neresinde dururlar?, Hangi alanlara eriimleri

vardr?, Hangi genlerin, hangi alanlara eriimleri vardr?, Devletin btesi, hangi

genlere gider? Bu erevede ska veri vereceim, durumu byle daha net

anlatabileceimi dndm iin.

2007 ylnda 15-24 ya grubunda Trkiye'de 12 milyon insann olduu verisi var. Bu 12

milyon insan, toplam nfusun neredeyse %20'sine denk geliyor, imdi bu genlerin

ne yaptna bakldnda; %30'unun eitimli olduu - eitimli derken yksek

lisanstan, meslek yksek okuluna, liseden niversiteye kadar tm eitim ierisine


2/21

dahil olanlar kastediyorum - %30'unun alt ve %40'nn ne alt ne de eitim

ierisinde yer aldn gryoruz. Birlemi Milletler Kalknma Programnn genlik

raporunda bu genler bota olan genler ya da atl genler olarak adlandrlyorlar.

Rakamsal olarak bu 5 milyon gen demek. 5 milyon gen aslnda eitim ve alma

hayatnn dnda.

Burada bu 5 milyon gen ierisindeki dalma bakldnda byk bir ksmnn gen

kadnlar olduu grlyor. Trkiye'de 15-24 ya aras gen kadnlarn yars - yaklak

2.2 milyon kadn - zaten ne eitimde, ne de alma hayatnda. Erkeklerin de %25'i,

yani her 4 erkekten 1'I, ne eitimde, ne de alma hayatnda. Ayrca tm bu oranlarbize Trkiyede 650.000 gencin alma hayat ve eitim dnda olduunu da

sylyor.

imdi istihdama dndmzde, genlerin %30'u istihdamda demitim. Gen

nfusta kriz sonrasndaki durumda isizlik oran %23. Yani igcne katlmak isteyen

genlerden 4'te 1'i zaten i bulamyoru anda. Bu rakamda geen yla gre %5 gibiciddi bir art var. Krizin nasl seyredeceini bilmediimiz ve gen istihdamyla ilgili de

herhangi bir politika henz nerilmedii iin de bu durumun, en azndan bir sre daha

sreceini tahmin edebiliriz.

Dnya Bankas'nn bir aratrmas var yakn zamanda tamamlanm olan. Daha

baslmad ama belki oradan baz rakamlar vermek uygun olur. Rapor 2009-2010 yl

iin Trkiye de ya gruplarna gre yoksulluk riski altnda yaama orann hesaplyor

ve burada aslnda ocuk yoksulluundan sonra, Trkiye'de en ciddi yoksulluk riski

altnda yaama oranna sahip grubun genler olduu sonucuna ulayor.


3/21

2008 ylnda Ekonomik Birlii ve Kalknma rgt (OECD) de, gelir dalm

adaletsizliiyle ilgili iinde AB lkeleri, Meksika ve Trkiye gibi lke analizler bulunani

bir rapor yaynlad. yle bir tespit yapyorlar; 18-25 ya grubunun Trkiye'de toplam

gelirden ald pay 1980'lerden 2000'lerin ortalarna kadar hep dyor, bu ya

grubunun toplam gelir ierisinden ald payda hibir art eilimi yok. Yani genler

grece olarak toplum ierisinde, her zaman daha az oranda gelir almaya doru, daha

aaya doru iniyorlar.

Yine ayn OECD raporunda peki Trkiyede devlet genlerle ilgili nereye para

harcyor? 15-24 ya grubuna ynelik yaplan sosyal harcamalar Trkiye'de ne kadar?,Toplam sosyal harcamalarn, ne kadar genlere gidiyor? diye baklyor. Bu analiz ya

gruplarna gre yaplyor. Trkiye'de 15-24 ya aras toplam gelirin %22'sini alyor.

Aslnda bu fena bir rakam olarak gzkmyor toplam sosyal harcamalar iinde. Fakat

bunun nasl hesaplandna bakyoruz. Aslnda bu %22, toplamda sadece eitime

giden para, yani genlerin %30'una giden bir para. Ne istihdamda olan %30'luk grup

iin, ne de istihdamda ve eitimde olmayan %40'lk grup iin devletin yapt u anda

sosyal harcama yok denecek kadar az.

Soru: Birey sorabilir miyim? Sosyal harcama derken buna, niversitelerin yurt kur

btesi gibi rakamlar dahil mi?

VY: Dahil. Ayrca retmen maalar gibi dorudan hizmet vermek iin, gereken tm

kalemler.

Soru: Yani mediko da dahil?


4/21

VY: Hepsi dahil. Tek tek onlar bte kalemlerinden bulmular, toplamlar.

Dolaysyla bana en arpc gelen ey devletin 15-24 ya grubunda para ayrdgenlerin ounluu, sizin bizim gibi eitim ierisindeki insanlar. Fakat geri kalanlara

genlere dair herhangi bir harcama ve politik ngr hi yok.

Konuya dnersek bu eitimdeki ansl %30'u bir kenara brakp - ki bu grubun da pek

ansl saylamayacan biliyoruz - istihdam ierisindeki %30luk gruba baktmzda

ncelikle bir tespit yapmak lazm. Uluslararas alma rgt 15 yan zerindeki

insanlara (15 ya snr var gen iilik tanm iin, 15 ya alt zaten ocuk iiliine

giriyor) gen ii diyor. Trkiye'de de genlerle ilgili istihdam rakamlar 15-24 olarak

alnyor. Bu grubun iktisadi krizin ciddi bir etkisiyle yani i bulamama sorunuyla kar

karya kaldn gryoruz. Ayrca Trkiye'de alan yoksulluu, yani bir insann, hem

alp, hem de ald maan aslnda yoksulluk snr altnda olduu durumlarn da

ok yaygn olduunu dndmzde bu %30luk kesim iin de bunun birebir

geerli olduunu dnebiliriz.

Tabii gen ve yoksul alanlar ounlukla kayt d istihdamda yer alyorlar. nk

genler aslnda istihdam piyasasnda en krlgan kesimlerden biri. lk ie girdiiniz

yerler genellikle sosyal gvenceli yerler olamyor. Gen olduunuz iin sizin zaten

hastalanmayacanz ngryor devlet ve iverenleriniz. O yzden olabildiince o

senelerde alp, sonrasnda emeklilikte ancak tedavi olabiliyorsunuz. Genlerin

alyor olmasna ramen yoksulluk snrnn zerine kamyor olmas da, salk,sosyal gvence, ve dier temel hizmetler temel eriimlerini de gletiriyor.

yle bir veri buldum, o da bana ilgin geldi. Trkiye statistik Kurumunun 2007


5/21

rakamlarna gre, i nedeniyle, ie bal salk sorunu yaayan genlerin oran 15-24

ya aralnda %1.6 olduunu reniyoruz. Bu ok ciddi bir oran. Yani alan

genlerden her 1000 tanesinden 15i alt ie bal salk sorunu yayor. Bu

ailenizden getirdiiniz genetik bir ey deil. altnz i, dorudan sizde hastalk

yaratyor. Sosyal gvenlie eriimin olmad veya yok denecek kadar az olduu bir

durumda her 1000 genten 15'inin bu durumda olduunu unutmamak gerekiyor.

Bunun getirdii ciddi bir sknt var ortada.

Bir de tabii isizlik sigortas gibi destekler de aslnda genlere yaramyor. nk

belirli bir pirim gn says demeniz gerekiyor: Diyelim kayt iinde bir sektre girdinizve i buldunuz. Sosyal gvenceniz deniyor. Onda bile iverenin dzenli olarak belirli

bir sre prim demesi gerekiyor. Bir deyip, bir dememesi durumunda da isizlik

sigortasndan yararlanamyorsunuz. Bylece isizlik sigortasndan zaten

faydalanmanz gleiyor.

Sonrasnda gen kadnlarla ilgili farkl ne durumlar var dier genlerden ayrabilecekdiye baz rakamlara baktm. Zaten bahsettiimiz zere gen kadnlarn nerdeyse yars

eitim ve alma hayatnn dndayd. Eitimin iinde olan gen kadnlar ierisinden

de, zellikle kz meslek lisesinde olanlar, dz lisede olanlar ve imam hatip lisesinde

olanlarn %50'den fazlas mezun olduktan sonra istihdama katlamyor. Katlmyor

deil katlamyor. Mesela kz meslek lisesinde rendii eyin, piyasada herhangi bir

karl olmad iin de, herhangi bir i ngrlmedii iin de katlamyor olabilir.

Bir de gen kadnlar iin sosyal gvenlik asndan yle bir gelime oldu.Biliyorsunuz eski salk sisteminde gen kadnlar anne ve babalarnn sigortalarndan

25 yana kadar yararlanabiliyordu. Yeni genel salk sigortas reformuyla beraber, 18

yann zerindeki kadnlar iin o hak eitlikgerekesiyle ilgin birekilde kaldrld.

Yani erkeklerle eit olmalar iin, ikisi de gvencesiz klnm oldu. Dolaysyla 18


6/21

yandan sonra hem almayan, hem de eitime devam etmeyen, ciddi bir gen

kadn kitlesi sosyal gvencesiz u anda. Sosyal gvenceli olabilmesi iin almas

gerekiyor. Bir ihtimal de evlenmesi. Ancak sosyal gvencesi olan bir adamla evlendii

zaman sosyal gvencesi olabiliyor.

Tabii bir de ayrca SHEK yurtlarnda olan ocuklarn 18 yan getiklerinde - yani

gen olduklarnda - devlet onlar kapnn nne koyduu iin kendi balarnn aresine

bakmalar gerekiyor.

Sonrasnda biraz eitim ve salk alannn dnda yoksul genlere ynelik devletin

neler yaptna bakmaya altm. Zaten bu alanda, genel olarak, ciddi bir yoksullukla

mcadele politikas yok. Hani yal da olsanz bir politika yok. Ama mesela yallkla

ilgili 2022 maa diye bir ey var. Engelliyseniz yine 2022 maandan

faydalanabilirsiniz. Ya da Vakflar Genel Mdrlnn bir muhtalk paras var

bavurabilirsiniz. Ama bizim Sosyal Politika Formunda yaptmz saha

aratrmalarna gre genseniz, sosyal yardmla ilgili bavurduunuz yerlerden redaldnz ortaya kyordu. nk siz devletin hayal ettii bir yoksul kitlesi ierisinde

deilsiniz. Devletin bugnk anlayna gre alabilecek durumda olan biri yoksulsa

bu onun kendi suu.

Mesela yle hikayeler anlatlyor. Kaymakamlklara bal Sosyal Yardmlama

Vakflar vardr. Bu vakflarn bir mtevelli heyeti vardr. zellikle kaymakamlarn

kararlaryla, siz yeterli derecede yoksul bulunursanz belli bir dnem bir sosyal yardm

alabilirsiniz. Zaten bir gencin sosyal yardm talebiyle Sosyal Yardmlama Vakfna

gitmesinin zor birey olduunu tahmin ediyorum.

Gen oraya gittiinde alanlar tarafndan ciddi bir ahlaki yarglanma ile karlayor.


7/21

Hemen hemen stanbul'daki btn Sosyal Yardmlama Vakflarnda grdmz

buydu. Vakf alanlar, insanlar ki bu insanlar da aslnda kt insanlar deiller, ama

ite devletin mantalitesini dorudan yanstan bir biimde bana diyorlard ki: te sizin

gibi gen insanlar eli aya tutuyor, gelmi buraya, bana diyor ki yle yle. Yani siz

olsanz verir misiniz Volkan bey?. nk gen olmak eli aya tutuyor olmak demek.

Her trl ii, ne olursa olsun, kabullenmeyi dorudan beraberinde getirmesi gereken

bir eymi gibi grlyor. Her trl ii denememiseniz ya da kendi kendinize i

bulamamsanz, Sosyal Yardmlama Vakfndaki alanlarndan ya da

kaymakamlardan biri, size ite olum, urada inaat varm diyebilir. Eer bir gen

de bu nerilen ii de beenmiyorsa o zaman Bir de i beenmiyorlar Volkan Bey

deniyor. Dolaysyla aslnda eitim, salk dnda da genlerin eriebilecei hi birsosyal yardm mekanizmas yok. Sadece her koulda ii kabul etmeleri kalyor zm

olarak genlerin karsnda.

Bir de gen sal ile ilgili ne yaplyor konusuna bakmaya altm. stihdamdan

bamsz olarak. e bal hastalklarnz ya da baka hastalklarnz iin hastaneye

gidip gitmemekten bahsetmiyorum. Gen olmaktan dolay ortaya kan ihtiyalaraynelik bir salk hizmetinden faydalanabiliyor musunuz? Yani ite ergen sal,

madde bamllyla ilgili salk hizmetleri gibi. Bu konuyla ilgili ok fazla veri yok.

Ama benim kiisel ngrm yle. Mesela madde bamllyla ilgili devletin

neredeyse hi bir salk hizmeti vermedii ve bu konuya hi bir yatrm yapmad.

nk bunun herhalde ciddi bir politik karl yok. Bunu yaptnzda, sizin politik

olarak alklanabileceiniz bir durum yok olsa gerek ki hala Trkiye'de ciddi bir madde

bamll art olmasna ramen, kullanmak istemeyen, ya da istihdamla

balantsn bu yzden yitirmi olan bir sr insann bavurabilecei yerlerin says

ok snrl. te hepimizin aklna gelen AMATEM ve AMATEM var. Ama bu kadar.


8/21

Trkiye'nin de iinde olduu bir aratrma sonucunda yle bir sonuca varlm

geenlerde. zellikle gen isizliinin yksek boyutlarda olduu ve genlere ynelik

ciddi bir sosyal koruma alannn olmad durumlarda, eitim ve formel istihdamn

dnda kalan genler, srekli yoksullayorlar. Trkiye'de bu lkelerden biri nk

eitim ve istihdamn dnda ciddi oranda gen var ve bu genlere ynelik bir sosyal

koruma politikas yok. Bu genlerin istihdama entegre edilmelerine dair de ciddi bir

umut yok. nk kriz var, %25 isizlik var. Bu durumda daha i aramayan %50'yi

istihdama entegre etmeyI baarmay hayal etmek zor.

Ama bu gen istihdamyla ilgili birey yaplamaz demek deil. Sadece btn politikaygenlik istihdam zerinden kurmak gereki deil, nk istihdam zerinden hala

ulaamayacamz ok ciddi bir kitle olacak, bunu unutmamak gerekiyor. Devlet

politikalar asndan genel erevede ne var ne yok diye baknca zaten, Genlik

almalar Biriminin yapt ilerin hepsinin gsterdii gibi, genlik yasas yok.

Genlikle ilgili alan kurumlarn genlikle ilgili bir araya geldii hi bir koordinasyon

mekanizmas yok. Dolaysyla byle kopuk bir kurumlar ve programlardan

bahsediyoruz. Onlar biz bir araya getirip, bir anlam yklemeye alyoruz genlerleilgili devletin politikas bu diye. Aslnda, genlerle ilgili devletin kendi politikas yok.

Kk kk programlar var, biz onlardan bir devlet politikas hayal etmeye

alyoruz, sonra onu eletiriyoruz.

Trkiyede genlik istihdamnn gndeme gelmesi bile ok yeni, en fazla 2004-2005

ylna kadar gtrrsnz bunlarn konuulmaya balamasn. Bir Genlik stihdam

Zirvesi oldu geen sene. Fakat istihdam tartmalar ierisinde, gen yoksulluu

sorununa gnderme yaplmyor. Bu nedenle benim syleyebileceim en temel ey

genlerin sadece istihdam zerinden dnlmesi ile tm genlere ulalabilecek bir

sosyal politikann hayal edilemez olduu. Bu yzden kapsaml bir genlik politikas,


9/21

genlik zerinden, gen olmak zerinden bir yasann ve haklarn ile olacak. Ve de tabii

eitimde, istihdamda, genlerin entegrasyonu ile ilgili almalar devam edecek. Ama

dediim gibi dardaki genlik kitlesi ok byk.

Soru: Sosyal Yardmlama Vakflaryla ilgili konuulduu iin yle bir nerme

yapsam doru olur mu acaba? Genlerin ihtiyalar var. Bu ihtiyalara gre ierii ve

yaygnl yetersiz de olsa belirlenmi baz kamu hizmetleri var. Peki bu hizmetlerin

genlere ulamasyla ilgili bilgilendirme gibi ara mekanizmalar var m? Bunu bizim

genlik merkezindeki gnlk hayat pratikleri zerinden soruyorum. Mahalledeki

genlerle alyorken baka bir dil konuuyorlar. Bunu beenip beenmemek baka,ama att tenks mesajndan itibaren byle bir durum var. Ama kamu hizmeti dediin

eyin kendisi - niversite de dahil olmak zere - de baka bir dil konuuyor. Burada

bir sorun varm gibi geliyor bana.

VY: Doru. Genlik almalar gibi bir alanda devletin yetikin dilinin deimesi

gerekiyor. Katlmclamas ve yerellemesi gerekiyor. Ama gen yoksulluu gibi biralanda bence tersine kurumsal merkezileme gerekiyor. nk yasal olarak bir

gencin yoksulluk snr altnda yaad iin sosyal yardma eriimi kanunen yaplabilir

olursa - yani yasada byle bir sknt yoksa - ve bugn buna eriemiyorsa, burada

mesele aslnda gidip gencin kaymakamla gryor ve ondan sosyal yardm talep

ediyor olmasndan kaynaklanyor.

Eer sosyal gvenlikte, belirli kriterler erevesinde bir sistem ileseydi, o gen yeil

kart sahibi olabilirdi ve ya bir eit nakit destei alabilirdi. Ama u durumda mmkn

deil. nk oradaki insanlarn alglar dorudan iin iine giriyor. Kimin yoksul kimin

yoksul olmadna onlar karar veriyor. Ya da kimin yoksulluunun kendi suu


10/21

olduuna... Byle bir durumda genler en dezavantajl durumdaki insanlar.

Soru: Biraz nce konutuklarmz zerinden genlerin bir sr skntlarnn var

olduundan konutuk. Bu skntlar yenmek adna yaplan bir alma var m? unu

demeye alyorum aslnda. Genlik meclisleri kuruluyor. Ama genlik meclisleri de

siyasetin etkisi altnda kalp, genlerin deil de siyasetin ihtiyalarna cevap veriyor.

Aklma iki soru geliyor. 1. Genlerin kendi sorunlarn ilgili makamlara aktarabilmeleri

adna yeterli deneyimleri yok. Bu temel sknt zaten. nk genler ne zaman nerede

nasl soru soracan bilmiyor ve ya Bilgi Edinme Kanunu gibi aralar nasl

kullanacaklaryla ilgili skntlar var. 2. Genlik meclisleri kuruluyor. Yasayla devleyben genl kendi seslerini duyurabilmelerini yasal gvence altna alyorum ve bir

platformun kurulmasn mecburi hale getiriyorum. Hatta bunu yerelletiriyorum.

Bylece her blgenin zel genlik sorunu, ehirdeki meclise dorudan gelsin.Ama

devletin burada uygulad strateji siyaseti ortadan kaldrmyor, byle bir ey var

olabilir m? Ben aslnda bunu ok merak ediyorum. Hani o siyaseti orada devre d

brakmann bir sistemi, bir mekanizmas, bir yntemi, bir yaps var m?

Yorum: Siyaseti ortadan kaldrmann bir siyaseti var mdr m diyorsun yani?

VY: Kendi hayatmdan dnyorum. Dershane diye bir ey varsa ve ona para

verilmesi gerekiyorsa belli balantlarla ve belli yerlere para vermeden

gidebiliyorsanz onu kullanrsanz. Yerelde hangi parti byle bir dayanma a

kurabiliyorsa genlerin oraya yanayor olmasnda bence genlerle ilgili sorun yok.

nk bu bir hayatta kalma meselesi. Eninde sonunda tabii ki oraya yanarsnz.

Dnn, i bulma ihtimalinizin bile az olduu bir durumdasnz. bulabileceiniz

size bir gelecek vaad eden birileri var. Onun yannda bulunmak ok rasyonel bir tercih.


11/21

Soru: Mesela Gen-Sen ciddi bir atlm yapt. %500 oluu sylenen zamlarla ilgili

sokaa kt. Hkmete dediler ki sen bunu yapamazsn. renciler zel niversitedeokuyor gibi para vereceklerdi. Mesela bu ciddi bir siyaset. Bir politika... Birileri bunlarla

ilgili bireyler yapabiliyorsa demek ki, Trkiye'deki genlerin de artk belirli yeterlilik

seviyeleri var. Kendileriyle ilgili sorunlar anlatabilecekleri veya anlatma yntemlerini

kavramalar gibi bir ey de var artk. nk genler artk kp bir eyler diyebiliyor.

kp bunu yapmayacaksnz, bu zamm yapmayacaksnz diyebiliyor ve gerekirse

yryor. Gerekirse onunla ilgili baz sloganlar atyor. Bununla alakal byle hani bir

k var mdr?

VY: Oradaki gen zaten bahsettiim o ilk %30. Onun dndaki genlerin, nerede

olduuna dair bir fikrimiz bizim iin ancak gazetelere baknca oluyor.

Laden Yurttagler (LY): [%30un dndaki genler] Grnr deiller zaten. Hem

dilimizde, hem de gnlk hayatta. Volkan syleyince arpyor. Halbuki sokakta yatan

genlerin farknda deiliz.

Yorum: Bu genleri o zaman muhatap olarak da alamyoruz.

Soru: Bu genlerle ilgili devletin bir politikas var mdr? KUR'un ve Merkezi FinansKurulunun at Gen Kadnlarn sizlii ile ilgili ihaleler var. Bu bir politika mdr?

Ben bunu ok sorguluyorum. Bu gerekten bilinli olarak yaplan ve gen kadnlarn

istihdama dahil olabilmelerini salamak adna m yaplyor yoksa bu daha farkl

amalara hizmet eden bir ara m?


12/21

LY: Mevzu kadnlar deil bence. Bunu belki daha sonra hep birlikte konuuruz. Sorun

merkezi politikann gerekten nereye doru aktyla ilikili. Yoksa bunlar pansumankvamnda iler bence. Tedavi amal ya da nleyici amal iler deiller. KURun

at ihaleler, projeleri fonlar (projelere kaynak salar) gnn sonunda. Hem

srdrlebilirlii yoktur, hem takip edilmez, hem hangi kadnlara ulatn bilmiyoruz,

hem de zaten belli bir (devlet ya da i garantisi) garanti altnda deil. Tam da bu

yzden pansumandr. KUR onu ayor, kadnlar kursa gidiyor ve sonra?

Yorum: Ama bununla ilgili bir politikaym gibi bir tavr var karar alclar nezdinde.

VY: Orada ite dnp biraz o ileyie bakmak lazm. Oradan savunuculuk yaratmak

lazm. KURun bilmem nereden ald fonla at - ki zaten o fon yle almtr

yksek ihtimalle, o yzden gen kadnlar diye alnmtr - bir olana kendisinin akl

edip yaptn zannetmiyorum. Yani unu sorgulamak gerekiyor. Kadnn Stats

Genel Mdrl diye bir kurum var lkede. Bu kuruma soruluyor mu istihdam

politikas yaplrken? Kadn rgtlerine soruluyor mu? Politikann kendisi belirlenirken

bu sre nasl iliyor, sorun burada.

Yorum: Tm bunlara ek olarak bu fonlarla yaplanlar - mesela - gen kadnlarn

toplumsal cinsiyet rollerini nasl etkiliyor, bunlar da tartmak lazm.

LY: Ayrca fonlar kimlere veriliyor? Nasl veriliyor? Oraya kimler katlyor? Onlar

katldktan bununla ilgili ne yaplyor?


13/21

Yorum: Mesela bir renci meslek edindirme kursuna geldiinde ve parasn

aldnda meslekle ilgili herhangi bir dertlerinin falan olmadn syledi. Oraya geleninsanlar aslnda aldklar paray, o gnk paray biraz daha dert ediyorlar. Onun

haricinde ite belki meslek reniyorum, belki bundan sonra bir i yapacam

demiyorlar.

LY: Bence bu durum bize ok da nemli baka birey syler. Oraya geldiinde ald

para onun hayatnn o gnn, belki o haftasn devam ettirecek bir paradr ki, tam da

bu yzden geliyordur zaten. Bence ok kilit birey sylyor bu bize. Belki tam da buna

dikkat etmemiz gerekiyor.

Ben biraz Volkan'n saylarla verdiklerinin kavramsal zeminiyle ilgili bir eyler

syleyeceim. Ama bunu sosyal dlanma stnden toparlayacam. Yani Volkan'n

bahsettii eitimde ve istihdamda olmayan genler var ya, bu genler nerede? Bu

genlerin tartld nemli teorik zeminlerden bir tanesi sosyal dlanma. Tm

bunlarn altn doldururken hangi kilit alanlar var? Biraz bunlardan bahsetmeye

alacam. Belki sonrasnda birlikte tartrz ve dnrz zerine.

imdi sosyal dlanmayla ilgili literatre baktmzda yle bir durum var; toplumsal

olarak birlikte yaadmzda, birbirimizden sorumlu olduumuzu varsayarak

yayoruz. Bir deerler btnnde, belli bir uyum ierisinde yaadmz varsayyorum.

Doal olarak bu birbirinden sorumlu olma durumunun bir n koulu da devletin bir

takm temel hizmetleri yerine getirmesi demek ki, orada sosyal refah devletinden

bahsediyoruz.


14/21

1990'larla beraber, hem dnyada, hem de Trkiye'de - belki depremi de byk

katksyla - bu temel hizmetlerin kime saland? Nasl saland? Ya da neden

salanamad? Kime salanamad? daha fazla tartlmaya baland. Bunun hem

Trkiye'de, hem de Avrupa'da bir takm sebepleri var elbet.

Salanamamas byk oranda yine 1990'lara kadar istihdamla ilikilendiriliyordu.

Eer birileri istihdamn iinde var olursa, o temel hizmetleri alabilecekleri

varsaylyordu. Temel hizmet derken eitim gibi, salk gibi, barnma gibi, sosyal

gvence gibi hizmetlerden bahsediyorum. Eer herkes istihdamn ierisinde var

olabilirse, bu hizmetlere ulaabilir gibi bir dil ska kullanlyordu. Fakat 1990'lardaparadigma deiti. Bir, zaten tam istihdam diye bir durumdan bahsedilemez oldu.

ki, istihdamn ierisinde alan yoksullar diye ciddi bir kesim, daha da gzle

grlebilir hale geldi. Bu dnemde sosyal dlanma literatr daha da glendi.

Sosyal dlanmann ilk defa kavram olarak kullanld zamana dnp baktmzda

1974'te Fransa'da Sosyal ler Bakan Rene Lenoirn kullandn gryoruz. Sosyaldlanmay da kabaca yle bir forml erevesinde tartyor; engellilik, tek ebeveyn

olma, sigortasz alma gibi durumlardan tr temel hizmetlere ulaamayan

insanlarn iinde yaad durum. Burada mevzuyu dorudan istihdamla

ilikilendirerek kullanyor. lk defa kullanldnda, istihdamn bir paras olamayan,

[emek piyasasnn] ierisinde var olamayan kimseler sosyal dlanmaya maruz kalan

insanlar oluyor.

Sosyal dlanmay da tanmlarken iki olgu var. Bir, istihdamn iinde var olamama,

varolamad iin o durumunun devam etmesi. Bu sre gelen dng sonucu doal

olarak temel hizmetlere ulaabilecek sosyal gvencesinin de olmamas. ki; bu


15/21

olmad iin, fiziksel olarak, ehrin sosyal alanlarnn dnda yaamak durumunda

kalmak. Fransadaki uydu kentler, ve ya Trkiyede metropollerin evresinde

kmelenme. Hatrlarsanz, 3-4 sene nce Parisin banliylerinde zellikle gmen

ailelerin ocuklarndan oluan genlerin rgtledii bir sr sokak gsterisi oldu.

Bu gsterilerin o kadar ehrin dnda kalma durumu vard ki, Pariste tandm

bildiim arkadalara,Ya ne oluyor? Siz nasl hissediyorsunuz? yi misiniz? diye

mesaj attmda, cevap Valla Pariste hi bir ey yok, onlar darda bir yerde

oluyordu olabiliyor.

Bir taraftan, bu denli karikatrekilde ehrin dndalar. ehrin dnda olmak, ehrin

iinde olmak, en yukardan balayarak, kltr sanat aktivitelerini ilikilendirmek, okula

giderken toplu tama aralarna ihtiya duymak, belki o toplu tama aralar

tamad iin belli alanlara ulaamamak, temel hizmetlerden faydalanamamak gibi

byle byyerek ilerleyen bir kartopu. Tm bu kayglar ierisinde hikye ununla son

buluyor, hem emek piyasasnn dnda kalma durumu devam ediyor, hem deetiketlenme ba gsteriyor. undan bahsediyorum, biraz nce Volkan ok tatl

syledi, canm eli aya tutuyor, alsa ya genel olarak genler iin sylenen. Gen

gmenler iin sklkla bavurulan cmleler, zaten gmen, zaten tembel, zaten

pis, zaten almay istemiyor gibi oluyor.

O sosyal alann iinde var olamama durumu, byyerek eitli etiketlerle devam

ediyor. Romanlar iin ok sylenegelir. Canm onlar da zaten disiplinsiz. Bir al, bir

oynat o kadar diye. Bir anda mevzu ok boyutlu oluveriyor ve o sosyal alann d nda

olmak, sadece istihdamn dnda olma deil, paylatmz toplumsal alann dnda

kalma ve bunu stne stlk belli gruplara belli etiketlerle atfetme anlamna geliyor, ki


16/21

kritik olan ey de bu. nk temelde eit yurttalar kabulu zerinden yola kyoruz.

Eit yurttalar zerinden anlamamz gerekten eit olmamz zerine kurulu. Halbuki

birileri Roman olduklar iin, ya da kadn olduklar iin istihdam da buna dahil olmak

zere temel toplumsal alanlarn dnda kalveriyorlar.

Literatrde sosyal dlanma drt temelde tanmlanyor; bu ok boyutlu bir sre. Hem

fiziksel olarak alann dnda kalyorsun, hem istihdamn dnda kalyorsun, hem

okula eriimin olmuyor, hem para kazanamyorsun, sosyal gvencen olmuyor, hem

belli bir kltrel, etnik veya dini gruba ait olduun iin, o alann dnda kalyorsun.

nk genelleniyor ve ayrmclk en fazla bu gibi konularda grnr oluyor.

kinci olarak bu dinamik bir sre. Devaml deiiyor ve byyerek devam ediyor.

Balangta o sre sadece istihdamn dnda kalmaksa, bir sre sonra fiziksel

olarak ehrin dnda kalmak, sosyal hizmetlerden mahrum kalmak, daha sonra

bunun kuaklar arasnda, miras braklan bir ey haline gelmesi, yani ocuunuza

bunun miras olarak kalmas gibi bir sre yaanyor.

nc olarak bu mevzu kiisel deil toplumsal, nk sadece sen deil belli bir

grupla beraber siz, biz bunun dnda kalyor. Son olarak, bu durum, ilikisel. Geri

kalan tm ilikilerini yan toplumsal tm ilikilerini kesintiye uratyor. ehrin d

evresinde kalveriyorsunuz kapal olarak. Baka bir iliki kuramaz hale geliyorsunuz.

Bu yzden demin, yine Volkann sylediini referansla, nerede o %40 genler?

sorusunun cevabn aka bilmiyoruz.

Yorum: Yoklar


17/21

LY: Aynen yle. Aslnda varlar bir yerde, ama o oradalar. Biz burada yaarken, bir

taraflarda yayorlar ve grmyoruz. nk burasyla ilikileri kopmu durumda. Zatenbu ehrin dndalar. Sulukuleyi biliyor musunuz? Sulukuleyi tadlar Taoluka. te

tam bu, fiziksel olarak ehrin dna konulmak demek. Silivride bir yerde deil mi?

Bakn nerede olduunu bile bilmiyorum, buyurun.

Yorum: Geenlerde okuduum bir haberi hatrladm. stanbulun Sultanbeyli ve

Bayrampaa gibi yerlerinde yaayan ilkretim andaki baz rencilerin

hayatlarnda hi deniz grmedikleriyle ilgiliydi.

Yorum: Deniz grmek herhalde manzara grmek anlamnda deil. inde yaadmz

ehir merkezi denizin etrafnda olduu iin, hi merkeze gelmemi demek sanrm.

LY: Sadece evre ilelerde de deil. Tarlabana gidip bakalm. Hemen uras, ok

uzak deil. Oradaki belli gruplara bakalm. Ben biliyorum ki stanbul Bilgi niversitesi

G Merkezinin Tarlaba Toplum Merkezi var. ocuklarla ve kadnlarla allyor.

Tarlabandan dar kmyor kadn,

Yorum: Utan ile ilgili bir durum da olabilir.

LY: Tam onu syleyeceim. Utan deyince mevzuya tekrar dnp baktmzda znesi

kim?, Kim buna maruz kalyor? Tabii ki yoksullar.. Ayrca katmanna baktmzda

yoksul ve gen ve kadn. Fakat zneyle ilgili tartmalarda genelde eilim sosyal


18/21

dlanmaya maruz kalann kendisini sulamaktr. Hani zaten almyor, zaten

tembel, zaten devletin parasna gveniyor, zaten yan gelip yatyor, zaten almak

istese alrd, zaten hrsz gibi.

Yorum: Biz kendi utancmzdan da byle korunuyoruz. Daha iyi imkanlar olanlar da, bu

ekilde onlar etiketleyerek korunuyor,

Yorum:yle ilgin bir ey yaplyor. Ya grnmez klnyor, ya da hep bu olumsuz

etiketlerle grnr klnyor. Sokakta bir takm genlerin yaadndan haberdarolmamz gazetede bir sokak ocuu, bilmem kime, bilmem ne yaptnda ile oluyor.

LY: O sosyal eitsizlik durumunu aklayan eyler bunlar; sulu, uyuturucu bamls ,

seks iisi olmas, o normun - zaten beenilen, sevilen, holanlan, alnan cebe

konulan, o normun - dnda yer almas.

imdi bu genel bir ereve. Bunun ierisinde dezavantajl gruplar saydmzda;

kadnlar, engelliler, romanlar gibi eitli etnik kltrel ya da dini gruplar ve genler.

Genler bunlarn hepsini yatay kesiyor. Tabi burada Volkan'n anlatt zerinden

%30la eitim alanlarn ne durumda olduunu da ayrca tartrz isterseniz uzun uzun.

Ev bulamyorlar, kalacaklar yer belli deil, yurtlar yok. Geenlerde Genlik almalar

Birimi, niversite rencilerinin Barnma Sorunlar Aratrmasyla saptamalar yapt

zaten.

Yorum: Bununla birlikte Yurt Kur'un Mdr Trkiyedeki rencilerin yurda ihtiyalar


19/21

yok, zaten kendi paralaryla kalabiliyorlar diye bir aklama yapt.

Yorum: O zaman 100 bavurunun neden sadece 40 tanesini yerletirebildiklerini

aklamas gerekir.

Yorum: Bununla birlikte zel yurtlarn ok fazla ekilde aldn, Yurt Kurun artk byle

yapmamas gerektiini, arz zaten zel yurtlarn karladndan bahsediyor

LY: Gerekten zelletirilebilecek son nokta nedir acaba ok merak ediyorum.

LY: Genler genel olarak dezavantajllar. Genlerin %30u eitimde, %30u alyor ve

geri kalan %40 ne eitimde, ne de alyor rakamlar, bize sosyal dlanma ve temel

sosyal hizmetleri almalar balamnda ciddi bir kesimin zaten dezavantajl olduunu

sylyor. Ancak eitimde olanlarn da sosyal gvencesi olmayabilir, bunu unutmamak

gerekiyor. Kendi balarna var olamyorlar, nk devlet genlere temel sosyal

hizmetleri salamyor. alan %30a baktnzda yoksulluk snrnn altnda, esnek

retimde - yani gvence altnda olmayan ilerde - alyorlar. Doal olarak, bu

dezavantajl olma durumuyla kendi kendilerine baa kabilir durumda deiller.

Bu da bizi, genel olarak btn genleri, hemen hemen sosyal dlanma sonucuyla

kar karya olduu sonucuna getiriyor. ehrin merkezinde oturamad iin, ehrin

dnda oturmak zorunda kalacak, temel hizmetleri alamad iin salkla ilgili

sorunlar olacak, i bulamad ve zaten gen olduu iin etiketlenecek, stne stlk

bir sr ilikisi kopacak nk temel bir takm faaliyetlerden yararlanamayacak gibi...


20/21

zellikle Trkiye gibi lkelerde - ki buna Gney Avrupa lkeleri de dahil edilebilir -

ailelerine baml klnyorlar. Doal olarak da zerk olamyorlar, kendi kararlarnkendileri veremiyorlar. Bu da, baka bir sr ksr dng getiriyor. Ailen sana verirse

cebinde harln var, o sana destek olursa hayatta kalabiliyorsun gibi. Bunlar tm

genler iin geerli. Bir de, bunlarn iinde bir takm daha dezavantajl genler var.

Uyuturucu bamls olan genler, yoksul genler, roman genler gibi... Onlar iin risk

daha da byk. 15-24 ya aras kadnlarn %50si ne eitimde, ne de alyor. Bu

muazzam bir rakam.

Peki tm bu sorunlarla ilgili neler yaplabilir? Bir, btn bu durum byrken genlerin

bir takm ihtiyalar var. Hatta zel ihtiyalar var. Bunlar tanmlayabilmemiz,

duyabilmemiz, grnr klabilmemiz ve onun zerinden belirli destek sistemlerini

yaplandrmamz gerekiyor. ki, sadece istihdamla ilikili deil, btn o sosyal

dlanmay oluturan - yani hayat standartlarn ve bir gelir sahibi olmay oluturan -

tm alan hakknda btncl bir yaklam dnmek gerekir diye dnyorum. Yani

hadi bakalm ocua ii bulduk, bundan sonra ne yaparsa yapsn ile olmuyor.

Yorum: Gene ailesine baml oluyor, zerk olamyor.

LY: Aynen yle. Kendi kararlarn alamyor. Sonra kzm gidip bu adamla evleniyorsun

dendiinde de intihar ediyor. Camdan atlyor. Ya da o adamla evleniyor, sonra zatenadam onu kesiyor. Burada tam da temel sosyal hizmetleri talep etmek, istihdamla

gelen gelirin yoksulluk snrnn zerinde olmasn talep etmek gerekiyor sanrm.


21/21

Yorum: O renilmi aresizlikten kacak bir destek verilmeyince, o psikoloji yle

olduu srece oradan nasl klr ben bilemiyorum. Yani ona bir zm retemiyor

kafam. nk ekonomik olarak destek verseniz de, o psikolojiden kmad vakit

alternatifleri de gremiyor. Orada kalm oluyor.

LY: Bu dediinize ok katlmyorum. Eit yurttalk temel olarak eit hizmetleri

alacamzdan hepimizin emin olmas demek. Eer hepimiz emin olursak ki solunum

yollar rahatszl sadece 60 yanda deil 25 yanda da geirilebil ir. Ve bana bir

aileye mensup olduum iin deil de yurttala devlet arasndaki ilikiden dolay

baklacandan emin olduum srece o aresizlie kaplmayabilirim ben. Eer toplutama aralarn kullanabiliyorsam, istediim yere gidebiliyorsam ve bunlar

yapabileceimi biliyorsam yle bir psikolojim yok zaten. Doal olarak benim

psikolojimden kaynaklanmyor bu aslnda. Orada eit yurttalar zerinden temel

hizmetler olarak ne aldmdan balyor. nk ben onu bile alamazken baka birileri

memleketi yiyorsa, orada bir sknt var ve bu bende deil; anlatabiliyor muyum?

Yorum: Aynen bak anza katlyorum. unu demek istedim Bunu da vermeyince

bazen etraftaki frsatlar da gremiyor olabilir. Yani bu durumun dna kacak gc

de bulamyor.

LY: Orada ok ince bir izgi var. Sen btn bunlar yayorsun, nk sen

kamyorsunla ben bunlar yayorum, nk eitlik stnden hareket etmiyoruz

pozisyonlar olduka farkl. Ben bu noktada ikinci tarafta durmaya alyorum, o

yzden belki sizin sylediinizi yanl anlam olabilirim. Artk burada bitirelim,

zamanmz olduka getik sanrm. Dinlediiniz iin ok teekkrler.

gençler ve sosyal dışlanma

Documents