GEN OSMAN'IN KATLEDLMES

Hazrlayan: Taner NAL

DEVRME DZENNE SON VEREREK TRKLERDEN BARET BR ORDU KURMAK STEYEN (ATATRK'N TRK DEVRMN ONDAN 300 YIL NCE BAARMAK STEYEN 18 YAINDA K OSMANLI PADANININ HAZN SONU)

Osmanl mparatorluunun iindeki ok ynl zayflamaya ramen dnyann en gl devleti sayld bir dnemde tahta geen II (Gen) Osman tavrn Trklerden yana koyunca dnme ve devirmeler tarafndan ok ac ve feci bir eklide katledilmitir.

Prof. Dr. smail Hami Danimend, Gen Osman olarak anlan Trk tarihinin en ac vakalarndan birini tekil eden II Osmann katledilme sebebini u ekilde anlatyor:

Ba yandan ok olgun olan bu dahi ocuun yapmak istedii deiiklikler, bundan 326 sene evvelki Osmanl cemiyetinin muhafazakar telakkyyatna nisbetle ba dndrc eylerdir; bunlarn en mhimleri yle sralanabilir:

1- Tereddi ve tefessh etmi kozmopolit bir cemiyyet haline gelen Yenieri ve Sipahi ocaklarn tamamiyle ilga ve imha ederek onlarn yerine Anadolu, Suriye ve Msr Trkleriyle Trkmenlerinden milli bir ordu kurmak;

2- Payitaht stanbuldan Anadoluya nakledip kozmopolit bir muhitten milli bir muhite gemek;

3- lmiyye snfnn siyasi ve mali kudret ve nfuzunu krarak artk bozulmaya balayan bu zmreyi devlet ilerinden el ekmi bir din oca haline getirmek;

4- Kozmopolit saray ananelerini deitirerek Harem-i-Hmayun u tasfiye etmek ve hanedann Trk ailelerinden nikahla kz almasna yol amak;

5- Kyafette deiiklik yapmak;

6- Fatihle Kanuninin artk eskiyen mevzuat yerine yeni hayat artlaryla mtenasip kanunlar tedvin etmek.

Gen-Osmann yalnz dnp tasarlamakta kalmayp ani bir hamleyle tatbikine de kalkmas hem tahtna, hem hayatna mal olan bu byk fikirlerinde Avrupann ancak XVIII inci asr sonlaryla XIX. uncu asr balarndan itibaren tasarlayabilecei milliyet ve laiklik prensipleri btn vuzuhiyle belirip sezilmektedir. Umumi Osmanl menbalarnda bu noktalar zik-i keyfiyyeti mkeddir-i hatr ve bir mkeddir saded gibi bir takm vahi bahanelerle icaz zre tahrir edilmekte ve hatta bazan da bsbtn meskut geilmekteyse de, yukarda bahsettiimiz monografilerdeki sarahatler hi bir tereddde imkan brakmayacak kadar vazh olup Gen Osman Hadisesi dnme ve devirme gruhun ne kadar irkin eylemler yapmaya hazr bir durumda bulunduunun rneidir.

Gen Osmana terbiyesizce davranarak alaka ban kesen dnme ve devirme gruh cibilliyetinin gereini yapacak dnme Enderun saltanatn kknden yok edecek bir eyleme eylemciye kar btn kin ve nefretini sergileyecektir.

Trk tarihi zerinde tarafsz tesbit ve tahlilleriyle tannan Prof. Dr. Stanford Shaw konuyla ilgili unlar anlatyor: ok gen olmasna ramen yeni padiah kendisini destekleyenlerin sand kadar yeteneksiz bir insan deildi. Rum annesi tarafndan Latince, Rumca ve talyanca retilen II. Osman ayn zamanda Osmanl Trkesi, Arapa ve Farsa da biliyordu. Yetenekli danmanlarnn da yardmyla padiahlk makamn eski gcne kavuturmak istiyordu. Bu yn ve bunun iin hazrlad programlarla onyedinc yzyl Osmanl reformcularnn nde gelenleri arasndadr.

II. Osmann ilk ii yalnzca I. Mustafann yandalarn deil, kendisini tahta karan ve bylece onu idare edeceklerini sananlar da iktidar mevkilerinden almak oldu. Ksem Sultan ile maiyeti Bayeziddaki Eskisaraya gnderildilar. Sadrazam ve vezirler deitirildiler. eyhlislam Esat Efendi makamnda kaldysa da ulema snf zerindeki atama ve azletme yetkileri padiahn zel hocas mer Efendiye verilerek eyhlislamn ulema snf zerindeki yetkisi sona ermi oldu. (Age sayfa: 264)

k durdurmak amacyla Osmanl dzenini deitirmeye ynelik ilk youn aba onun zamannda gsterilmitir. (Age sayfa: 265)

II. Osman belki de annesi ve lalas mer Efendinin yerletirdii dncelerle imparatorluu ke gtren ademi merkeziyet, akraba kayrma ve rvet gibi olaylar etkileyen gcn devirmeler olduunu dnyordu. Bu durumu dzeltmenin tek aresinin hem saray hem de yenieri ocaklarn Trkletirmek olduuna inanmaktayd

Netikim 21 Mays 1621de Lehistan seferine kan,Osmanl Sultan Gen Osman(1618-1622),Hotin Kalesini kuatmasna ramen,kaleyi alamadan,25 Ocak 1622 tarihinde stanbula geri dnd.

Lehistan seferindeki baarszla,yenierilerin sebeb olduunu gren Gen Osman,yeni bir askeri tekilat kurmak iin harekete geti.Yenieri mevcudunu tesbit etmek iin yaplan yoklamalarda,mevcut olmayan askerleride var gibi gsterilerek,onlarn yevmiyelerinin ocakaalar tarafndan alnd anlaldndan,fazla demeler kesildi.Gen Osman,yenieri ocaklarn teftilerinde,ocak aalarn askerlerin nnde azarlad.Padiahn,Haleb,am,Erzurum ve Msr beylerbeylerine blgelerinde asker yazdrmak iin,gnderdii gizli talimatlarn,yenieriler tarafndan renilmesi yenierilerin Gen Osmana kar tavr almalarna yol at.

Gen Osman se yenieri ocaklarn ve sipahi birliklerini Anadolu ve Suriyenin Mslman kyllerinden oluan bir tr ulusal milis gcyle deitirme plan gelitirdi.

Ayn zamanda Osmanl hkmetini stanbulun devirme merkezinden, Trk gelenek ve deerlerinin stn olduu Bursa ya da Ankara gibi Anadoluda bir yere tamay da dnmt.

Bylece Mustafa Kemal Atatrkn reformlarn daha yzyl ncesinden balatmak niyetindeydi.

II. Osmann eyhlislamn gcn azaltmas da genel olarak ulema snfnn etkinliini ve gcn azaltmak ve bylece padiahn zamana gre gerekli yasalar koyabilme gcn artrma amacna ynelikti.

Ama bu planlar, padiah bunlardan en ok etkilenecek gruplarla ksa zamanda kar karya getirdi.

Uzunarlnn yazdna gre, Bilhassa Kzlaraas Sleyman Aa le hocas mer Efendi, bu hususta padiah tahrik etmiler ve hatta kendisine Osmanl askeri olmaya layk Msr ve am askeridir, yoksa bunlara verilen ulufeye gnahtr, diyerek padiah, maiyeti askerinden soutmular ve maksatlarn kuvveden fille karmak isteyerek, planlarn rtmek iin de, bilhassa Kzlaraas le hocas mer Efendi, Sultan Osman hacca gitmeye tevik eylemilerdi.

Kendisinden nce hi bir Osmanl padiah hacca gitmedii halde, Gen Osman hacca gideceini ilan ederek hazrlklara balatt. Yenieriler, padiahn hac bahanesiyle Anadoluya giderek, yeni bir ordu dzenleyip kendilerini gzden karaca endiesiyle, Gen Osmann hacca gitmesine kar ktlar. 18 Mays 1622de At meydannda toplanan yenieriler:

-Padiahn bu ekilde Hicaza gitmesi bizden yz evirmesindendir. Nizam- alem iin padiahlar hacc terk edegelmilerdir. Payitaht brakp gitmek hatadr. Bu iten vaz gemelidir. diye baryorlard. syanclar ayn gn, padiahn hocas mer Efendinin konan yamalayp, Sadrazam Dilaver Paann konana da saldrdlar.

Padiahn kaynpederi olan eyhlislam Esat Efendi ile nl eyhler ve ordu, II. Osmann Hicaza gitmesine karyd. Esat Efendi, Padiahlarn hacca gitmesine gerek yoktur diye birde fetva kartmt.

Asker ocaklar ayaklanarak Sultanahmet Alannda toplandlar ve nce padiahn hocas mer Efendinin konan yamaladlar. Gen Osman, akama doru, durumun ktye gittiini anlayarak, ulemaya isyanclarn isteklerini sordurdu. Onlar da:

-Kul taifesi, padiahn Anadoluya gitmesine raz deildir. Hoca mer Efendinin ve Darssaade Aas Sleyman Aann grevden alnmasn isterler deyince, Gen Osman:

-Varn syleyin, hacca gitmekten vaz getim, fakat hoca ile darssaade aasn grevden almam dedi.

Bu kez askerler mft ve kazaskeri de aralarna alarak tekrar Sultanahmet Alannda toplandlar. imdi artk iki kiinin azlini deil, Veziriazam Dilaver Paa da dhil, birok kiinin kellesini istiyorlard.

II. Osman kellesi istenen kiilerin ldrlmesini reddetti. Saraya gelen ulema heyeti ise padiahtan bu isteklere uymasn rica ediyor, yoksa ayaklanmann byyeceini sylyorlard. Ama Gen Osman, dn vermemekte direndi. Ve szc olarak gnderilmi ulema heyetini sarayda alkoydu.

Murahhas olarak saraya gnderilen ulemann gelmediini gren isyanclar, saraya girmeye karar verdiler. 19 Mays 1622de tekrar At Meydannda(Sultanahmet Meydan) toplanan isyanclar padiahtan, Sadrazam Dilaver Paa, Hoca mer Efendi, Vezir Ahmed Paa, Darsseade Aas Sleyman Aa, Ba Defterdar Vezir Baki Paa ve Sekbanba Nasuh Aann ldrlmelerini istediler.

Gen Osman, isyanclarn taleplerini kabul etmeyince, sarayn kapsna dayandlar. Saraya giren isyanclar, padiah ayak divanna ardlar. imdi artk be kiinin kellesini istemiyor, ayn zamanda Sultan Mustafay isteriz diye de baryorlard. Gen Osman divan kabul etmeyince:

-Sultan Mustafay isteriz diye barmaya baladlar. ehzade Mustafann bulunduu Kadnlar Dairesine gittiklerinde, dairenin kapsn aamadklarndan dama kp kubbesini deldiler ve Sultan Mustafay damdan dar kardlar. I.Mustafay oradan alp Orta Camiye gtrdler.

Bu arada isyanclar hapishaneleri boaltarak, ehri yamalamaya baladlar.

II. Osman dn vermeme srarndan vazgemi ve Veziriazam Dilaver Paa ile Kzlar aas Sleyman Aay isyanclara teslim etmiti. Askerler her ikisini de hemen paraladlar. Ama ayaklanma durmad. Artk ille de Sultan Mustafay istiyorlard. in rengi bir anda deimiti.

Gen Osman isyanclarn elebalarna Bilmezlik ile size cefa ettim ise affeyleyin, siz etmeyin, dn sabah padiah cihan idim, imdi ryan kaldm; merhamet edip halimden ibret aln; dnya size dahi kalmaz; hangi padiahn kullar padiahlarna bu ihaneti ettiler diye onlarn merhametine snmak istedi ve aladysa da, szlerine kimse kulak asmad.

eyhlislam Esad Efendi isyanclara: -Kardelerim, gelin etmeyin, Sultan Osman istediklerinizi verdi ve dahi kimi isterseniz sultandan alverelim dediyse de asiler:

-Mustafadan baka Sultan tanmayz diyerek, I.Mustafay padiah olarak istediklerini bildirdiler. Gen Osman, Bursaya gitmek istediyse de bunu baaramad. Bunun zerine yanndakiler Aakapsna snmasn istediler. Gen Osman, yannda Veziriazam Ohrili Hseyin Paa, Bostancba Mahmud Aa ve Sadaret tezkirecisi Stk elebi olduu halde, Aakapsna gitti.

Yenieri aas Krkemeli Ali Aa ile isyann nasl bastrlabileceini grtler. Alnan kararlar,Yenieri Odabalarna bildirildi. Ali Aa, sabah namazndan sonra, yenierilere durumu anlatmak istedi. Fakat konumaya balar balamaz isyanclar tarafndan feci ekilde ldrld. Ohrili Hseyin Paay da ldren yenieriler, kesik ban Orta Camiye getirdiler. Gen Osman, Aakapsndan ktnda, Hseyin Paann cesedini grnce:

-Bu mazlumun,gnah yoktu.Her zaman kul hakknda bana iyilik sylerdi.Eer onun szn dinleseydim bu iler bama gelmezdi.Beni bu hale dren,mer Hoca ile haremaasdr dedi.

syanclar, Aakapsndan aldklar Gen Osman,Orta Camiye gtrmek zere yola ktlar.Yolda rastladklar bir ata bindirdiler.Devrik padiahn srtnda eski bir beyaz elbise,banda bir sipahinin verdii kirli bir sarkla sarlm bir kavuk vard.Gen Osman,yolda su istediinde bir testiyle su getirip,Gen Osmana vermeden yere attlar.Hakaretler,kfrler eliinde,Orta Camiye doru yola koyuldular.Altncolu adl bir asi,Gen Osman tartaklayp kfrler edince,Gen Osman

-Behey edepsiz!Ben padiahnz deil miyim,nedir bu ettiiniz cefa? diyerek gz yalar iinde yola devam etti.

Orta Camiye gelindiinde, Gen Osman bir odaya hapsettiler. Caminin etraf isyanclarla doluydu.Cuma salas verildiinde askerler Gen Osman ldrld sanp:

-Zinhar,Sultan Osmana bir ey yaplmaya,vcuduna zarar erimeye,buna rzamz yoktur.Sultan Osman mahpus dursun,sonra ne gerekirse yle olsun diye bardlar.Bu arada I.Mustafa tarafndan sadrazamla getirilen Davud Paa, Gen Osman pencereye getirip askerlere gstererek onlar yattrd.Gen Osman bandaki kirli sar kararak oradakilere:

-Bilmeden size cefa ettimse affeylen,ben ettim siz etmen.Grn dnyann halini,dn sabah cihan padiah idim,imdi ryan kaldm.Malmn,esbabmn haddi hesab yok iken,on akelik bir arakiyeye(sarkl kavuk) gcm yok.Merhamet edin,halimden ibret aln,dnya size de kalmaz.Hangi padiahn kullar,padiahlarna bu ktl yaptlar deyince,yenieri aalarndan biri,temiz bir sark uzatp:

Padiahm, temizdir plak durmasn,kavuunuza sarn diye verdi.

Yeni sadrazam Davut Paa, yannda kement olan bir Cebeci bayla Gen Osmann yanna gelerek:

-Osman elebi, bu durum nedir? Hele imdi elimdesin, sana istediimi yapmaya gcm m yetmez diyerek, Gen Osman bodurmaya kalkt. Cebeciba, kemendi Gen Osmann boynuna atnca odada bulunan yenieri aalar:

-Neylersiniz imdi, darda asker duyarsa hepizi krar diyerek engel oldular. Gen Osman, Davud Paaya:

-Behey zalim! Ben sana neyledim, iki defa katlin gereken suunu affeyledim. Sana memuriyet verdim, bana dmanln nedendir? deyince, yenieri aalar:

-Padiahmz hatrnz ho tutun. Ortalk yatsn yine padiahmz sensin dediklerinde, Davud Paa, aalara:

-Siz bilmezsiniz, bu ne ylandr. Buradan sa karsa, hi birimizi sa komaz dedi.

Gen Osman, pencere kenarna gelerek, dardakilere:

-Benim sipahi aalarm, yenieri ihtiyarlar, babalarm! Genlik haliyle, mnafk szne uydum. Bana bu hakaretleri yapmadan keke orada ldrseydiniz. Ya beni istemez misiniz? diye seslenince, isyanclar:

-Seni halife istemeyiz ama katline de rzamz yoktur dediler. Gen Osman son bir umutla:

imdi beni katle raz deilseniz, Sultan Mustafann odasna hapsedin diye yalvarnca, cebeciba, srtndan ekerek tekrar bomaya kalkt. Ancak Haseki Mehmed Aa engel oldu. I.Mustafay Topkap Sarayna gtrp tahta karttlar.

Davud Paa ve yenieri aas, Orta Camiye geri geldiler. Orada bulunan yenieri aalarna:

-Buras ibadethanedir, mahpushane deil. Osman Yedikuleye gnderelim, sonra ne gerekirse o yaplsn diyerek,Gen Osman Orta Camiden kardlar,sebze tayan atl bir pazar arabasna bindirerek,Yedikuleye doru yola koyuldular.Halk yol bunca toplanm asilerin arasndaki devrik padiah seyrediyordu.Bir emeye gelindiinde,Gen Osman su imek istedi,izin verdiler,kana kana su iti.Tekrar yola koyuldular,devrik padiaha,kfrler,hakaretler ederek,yola devam ettiler.

kindiden sonra II. Osman bir pazar arabasna koyup, Yedikule Zindanna gtrdler. Yedikuleye vardklarnda, Gen Osman bir odaya hapsettiler. Askerler daldktan sonra, Davud Paa, kethdas mer Aa, Cebeciba ve bir ka adamla, Gen Osman katletmek zere harekete getiler. Cebeciba kement atp kendisini bomak istediyse de, Osman gl kuvvetli olduundan hepsiyle epey urat. lerinden birisi, Osmann omzuna balta ile vurarak yere drd ve nihayet Kilindir Urusu denilen suba kethdas, husyelerini skmak suretiyle kendisini katlettiler (20 Mays 1622).

Cebeciba lmne niane olarak kulan kesip, yeni padiahn annesine gtrd. Naa o gece yeni saraya nakledilip, ykandktan ve kk bir kalabalkla cenaze namaz klndktan sonra merasimle babas Sultan I. Ahmetin yaptrd Sultanahmet Camiinin yanndaki trbesine defnedildi. Tarih Mays 1622. . Bu arada Gen Osmann bir gn nce ocak aalarna vermeye kalkt altnlar da yamaland.

Gen Osmann katline sebep olan, Sadrazam Davut Paa, 13 Haziran 1622de grevden alnarak, yerine Mere Hseyin Paa getirildi.

Davut Paa, 8 Ocak 1623 tarihinde, Gen Osmann ldrld Yedikuleye, Gen Osman gtren arabayla getirilip, Gen Osman bomak iin kullanlan kementle boularak ldrld. Gen Osmann katline karanlar tek tek yakalanarak ldrldler.

II. Osmann hkmdarl hedeflerinin hibirisine eriilemeden son bulmutu. Ayrca bata bulunan bir padiahn ldrlmesi de ilerki yllarda sk sk tekrarlanacak bir rnek yaratm oluyordu.

(Saltanatn ilgasna kadar asr sren bu iki devrin banda teceddd tarihimizi muhteem bir hamleyle aan ve kanaatiyle idealine kanyla cann feda edinceye kadar uramak metanetini gsteren on sekiz yandaki kahraman ocuun bana gelen facia hakknda Naima, Hasan-Beyzade, Solakzade, Kara-elebi-zade, Peevi ve Mneccim-ba tarihleriyle Katib-elebinin Fezlekesi gibi Osmanl menbalarndan ve ecnebi eserleri iinde de Hammer, Jonquiere, La Vallee ve Jorga tarihleri gibi umumi menbalardan baka, dorudan doruya Gen-Osman vakas iin muasr mellifler tarafndan yazlm monografiler de vardr: Bunlarn en mhimleri Tuinin Vakaayi-i Sultan Osman, anonim bir mellifin Tarih-i Sultan Osman, Nevi mahlasn kullanan Hseyin-ibni-Sefer in Sebeb-i halas- Sultan Mustafa-Han ve Mir-i Liva Emir Osman Beyin Mesir-l-ahzan fi maktel-is-Sultan Osman ismindeki eserlerile Karayim melliflerinden Elie Efeda Beghinin ibrani Kasidesi ve Solak-Ebubekirin Trke hatratdr.)

TANER NAL