genç plinius'un anadolu mektupları plinius, epistulae, 10 ... plinius_un anadolu mektupl -...

77

Upload: others

Post on 02-Nov-2019

25 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae
Page 2: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

GENÇPLINIUS’UN

Page 3: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

ANADOLU

Page 4: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

MEKTUPLARI

PLINIUS,EPISTULAE,-10.KİTAP

LatincedenÇevirenler:

ÇiğdemDürüşken

Page 5: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

(1-42,49-53,56-74,81-84,87)

ErendizÖzbayoğlu

Page 6: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

(43-48,54,55,75-79,80,85,86a,86b,88-121)

Page 7: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

YapıKrediYayınları

KâzımTaşkentKlasikYapıtlarDizisi

GençPlinius’unAnadoluMektupları-Plinius,Epistulae,10.KitapÖzgünAdı:Epistulae10.

LatincedenÇevirenler:ÇiğdemDürüşken-ErendizÖzbayoğluRedaksiyon:ErdalAlova

KitapEditörü:OrçunTürkayDüzelti:AliEce

KapakTasarımı:MehmetUluselÇeviriyeesasalınanmetin:Pliny,Letters,(C.PliniiCaeciliiSecundiEpistularum),

tr.WilliamMelmoth,rev.W.H.L.Hutchinson,London,1963,Loeb©YapıKrediKültürSanatYayıncılıkTicaretveSanayiA.Ş.

YapıKrediKültürMerkeziİstiklalCaddesiNo.285Beyoğlu80050İstanbul

Telefon:(0212)2524700(pbx)Faks:(0212)2930723http://www.yapikrediyayinlari.com

http://www.shop.superonline.com/ykye-posta:[email protected]

Page 8: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

ÖNSÖZÇevirisinisunmayaçalıştığımız,GençPlinius’unEpistulae(Mektuplar)adlı

yapıtının 10. kitabını içeren, Anadolu Mektupları, Bithynia-PontusEyaleti’nin,dolayısıyla,Anadolutarihininvearkeolojisininüzerineışıktutanönemlibelgelerdir.AyrıcabunlarRomaİmparatorluğu’nun,AsiaEyaleti’yle(Provincia Asiae) olan siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel ilişkilerini degözler önüne sermesi açısından canlı betimlemelerdir. Bu nedenle, elimizegeçmesini bir şans olarak değerlendirdiğimiz yapıtın Türkçeye ilk çevirisiolan bu çalışmanın, eskiçağ yazınında, Anadolu tarihiyle ilgili bir boşluğudoldurmasını ve eskiçağ tarihçileri için bir başvuru kaynağı olmasını umutediyoruz.

Buçeviridekaynakmetinolarak,Pliny,Letters,(C.PliniiCaeciliiSecundiEpistularum),tr.WilliamMelmoth,rev.W.H.L.Hutchinson,London,1963,Loeb, temel alınmıştır. Bu metin, 1789 yılında Bipons Press tarafındanyayımlanan baskıya dayanmaktadır. Metnin yorumlanmasında, A. N.Sherwin-White,TheLettersofPliny,Oxford,1966’danyararlanılmıştır.

İstanbul,1999

E.Özbayoğlu

Page 9: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Ç.Dürüşken

Page 10: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

GİRİŞGençPliniusveAnadoluMektuplarıÜzerine

Plinius Minor (Genç Plinius) diye tanınan, Gaius Plinius CaeciliusSecundus,İ.S.y.61-113yıllarıarasındayaşamıştır.NovumComumlu[1],atlısınıfından bir ailenin oğludur. Babası, L. Caecilius Cilo’nun erken ölümüüzerine (İ. S. 76), annesi ve kendisini evlat edinen dayısının yanındabüyümüştür. Yüksek memuriyet görevlerinde bulunmuş olan dayısı, GaiusPlinius Secundus’un[2], Genç Plinius’un yaşamındaki önemi yadsınamaz.Edebiyata düşkünolandayısınınkişiliği vegeniş çevresi aracılığıyla iyi bireğitim görerek yetişen Plinius, İmparator Vespasianus[3] dayısını Roma’yaçağırdığında, onunla birlikteRoma’ya gelmiş ve burada, rhetor ve edebiyateleştirmeniQuintilianus’un[4] derslerini dinleme olanağı bulmuştur. İ. S. 79yılında,Vesuvius(Vezüv)yanardağınınpatlamasısonucudayısınıyitirince[5],gençyaşındahemmaddi,hemdemanevibirmirasınsahibiolmuştur.

Plinius, erken yaşlarında başladığı edebiyat çalışmalarını sürdürürken, biryandan da kısa sürede ünlendiği avukatlık görevine başladı. İlk davasınıaldığında henüz on dokuz yaşındaydı. Bundan sonra, çeşitli devletkademelerinde görev aldı ve bir kamu mesleğine girmeden önce yerinegetirilmesi gerekli olan bir aylık askeri tribunus’luk görevini üstlendi.Sonunda,İ.S.89yılında,quaestor[6]olarakilkönemlikamugörevinebaşladıve mali konulara ilişkin özel yeteneği sayesinde, dönemin imparatoruDomitianus’un (İ. S. 81-96) beğenisini kazandı. Ancak, İ. S. 93’te praetorolduğu sırada, Domitianus’un adamlarından birinin kovuşturmasına yardımetmesi üzerine ihbar edildi ve İmparator’u çok öfkelendirdi. Bu durumdan,ancakİmparator’unölmesisonucundakurtulabildi.

Plinius, belli bir suskunluk döneminin ardından, Nerva’nın imparatorolduğudönemde(İ.S.96-98),yinemaliyönetimdekiyeteneğisayesinde,İ.S.98yılındaaerariumSaturni[7]görevinegetirildi.Nerva’nınölümüylebirliktebaşageçenTraianusdöneminde(İ.S.98-117)ise,İ.S.100’deconsulolduveconsulolarakSenatus’ta,İmparator’unhuzurundayaptığıpanegyricus(övgü)[8] konuşmasıyla çok beğenildi. Birkaç yıl sonra, Traianus, augur’lar[9]meclisinde ona da bir yer ayırdı. Bunun ardından, Tiberis kıyısını vekanallarınıkorumaaltınaalmavekanalizasyonsisteminidenetlemegörevineatandı.BugörevleribaşarıylayerinegetirenPlinius,özelliklemalikonularda,İmparator’ungüveninikazandıveİ.S.111yılındaKüçükAsia’dakiBithyniaEyaleti’ninproconsul’u(eyaletvalisi)oldu.İ.S.113yılınakadarsürdürdüğübu görev ile ilgili bilgileri, Traianus’a yazdığı ve İmparator’un kendisindenaldığı yanıtlardan oluşan mektuplar çerçevesinde ayrıntılarıyla aktardı.

Page 11: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Ancak,bumektuplarınanidenkesilmesi,yaşamının,kesinolmasada,buyıliçindesonaerdiğinigösterir.

Plinius’un başından üç evlilik geçmiştir, ancak çocuğu olmamıştır. Bunakarşın Traianus ona, bir ayrıcalık olarak, İ. S. 98 yılında ius triumliberorum’u[10] tanımıştır.Dostlarıarasındayardımseverliğivecömertliğiyletanınan Plinius, doğduğu yer olan Comum’a bir kitaplık armağan etmiş,ayrıca, özgür doğumlu kız ve erkek çocuklarının eğitimine katkı sağlamakamacıylabellibirfonoluşturmuş,maaşınınüçtebirinikendisininödediğibirsöylevöğretmenitutmuştur.

DöneminedebiyatçevresiyleveedebiyatetkinlikleriyleyakındanilgiliolanPlinius,henüzondörtyaşındayken,birYunantrajedisikalemealmışveçeşitlişiir biçimleri denemişti. Hatta Yunanlıları, Latin dilini incelemeyeyönelten[11],ancakzamanımızaulaşmamış,onbirhecelişiirlerdenoluşanbiryapıtı da vardır (Epistulae. 7.4.2-3). Edebiyat yaşantısına saygınlık katansöylevlerinden de ancak, Traianus’a ithaf ettiği,Panegyricus Plinii SecundiTraiano Augusto (Plinius Secundus’un İmparator Traianus’aÖvgü Söylevi)kalmıştır.

Pliniusedebiyatalanındakiasılbaşarısını,10kitaplıkEpistulae(Mektuplar)adlı çalışmasına borçludur. Bu yapıtının ilk 9 kitabı, çeşitli sınıflardankişilere, siyasal davalardan, hayalet masalları ve av partilerine kadar çokdeğişikkonulardayazdığımektuplardanoluşmuştur.Bumektuplara,sonradaneklenen 10. kitap ise, Bithynia’ya vali olarak atandığı sırada Traianus’a,eyaletsorunlarıylailgiliyazdığıveondanaldığıyanıtlarıiçerir.Buyapıtınilk9 kitabı yazarı hayattayken yayımlanmıştır (İ. S. 97-109). Traianus ilemektuplaşmasını içeren 10. kitabın yayım tarihi ise Plinius’un ölümündensonrayarastlar.

Plinius’un mektupları, yayımlanmak üzere yazıldığı için, kendisine örnekolarak aldığı (Epist. 9.2.2) Cicero’nun samimiyetinden ve içtenliğindenyoksundur. Ama, kesinlikle cansız ve soğuk mektuplar değildir. Dönemin,rhetorica teknikleriyle örülü edebiyat çalışmalarına uygun, iyi işlenmiş birdile ve etkili anlatım özelliklerine sahip düzyazı örnekleridir. Ayrıca,yazarının yaşamı, kişiliği ve edebiyat anlayışı hakkında bilgiler sunarken,çağınRoma’sınınsiyasal,sosyal,ekonomikvekültüryaşamındandakarelersunanyazılardır[12]. İlk9kitaptakimektupların tarihsel sıralaması karışıklıkiçerir.Yazar,ilkkitabınınilkmektubunda,birtarihsırasıizlemediğinibildirir.10. Kitap, Bithynia’da bulunduğu, İ. S. 111-113 yıllarını kapsadığı için,öncekikitaplarkadarsorunludeğildir.Bukitabınilk14mektubu,İ.S.98-110yıllarını içerir. Bu yıllarda, Plinius, henüz Bithynia’daki görevinebaşlamamıştırveRoma’dadır.15.mektuptansonrakiler,yazarınBithyniavePontusEyaleti’ndekigözlemleriniiçerir.

Page 12: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Augustus’un İ. Ö. 27 yılında kurduğu imparatorluğun, İ. Ö. 81-96 yıllarıarasında hüküm süren Domitianus döneminde iç ve dış çalkantılara sahneolması ve yıpranması sonucu, Plinius, yeni imparator olan Traianus’tan,Roma’nın yönetimi ve halkın huzuru için çok şey beklemektedir.İmparator’un, bu beklentisini karşılayacak derecede güçlü ve yetkin birkişiliği olduğuna inanmaktadır. Aslında, Domitianus’tan sonra başa geçenNerva ile birlikte bir uzlaşma hükümeti de kurulmuş ve edebiyat dünyasıyeniden canlanmıştı. Ancak, çok geçmeden Nerva’nın yönetimi ordununkuşkularına yeterli yanıtları veremediği için, güvensizlik ortamınasürüklenmiştir.Nerva,İ.S.98yılındayakalandığırahatsızlıksonucuyaşamınıyitirmeden önce yerine geçecek birini araştırır ve Saturninus isyanınıbastırmakla ünlü komutan ve Germania valisi M. Ulpius Traianus’u evlatedinerek yönetimi ona teslim eder, yaklaşık dört ay sonra da ölür. İspanyaEyaleti’ninsoylularındanolanTraianusRoma’nınilkyabancıimparatoruydu.Resmen imparator ilan edilmeden çok önce de, ilkece tüm imparatorlukgüçleri ve ayrıcalıklarıyla donandığından, Roma İmparatoru sayılıyordu.İmparatorluğu resmen ilan edildikten sonra da, birtakım karışıklıklarıbastırmak üzere iki yılını Roma’dan uzakta, Danubius’ta (Tuna) geçirdi.Babasının ölümünden yaklaşık iki sene geçtikten sonra Roma’ya geldi.Dürüstlüğü ve sadeliği sayesinde, Roma halkının ve ordunun saygı vesevgisinikazanmaklakalmadı,Roma’da,dahaönceNerva’nınbaşlattığıhayırişlerine de girişti; çiftçilere borç verip yoksul çocuklara özel bir fon ayırdı.Nüfusagöredoğumoranını teşviketmek için,nüfusbaşınaekparayardımıtasarılarını yürürlüğe koydu. Roma’nın doğu eyaletlerindeki iç yönetimsorunlarına da özenle yaklaştı ve başarılı bir siyaset izledi. Curatores adıverileneyaletyöneticilerinimalikaynaksıkıntısıçekenkentlereyollayarakvebunlardanbizzat raporlar isteyerek, karşılaşılan güçlükleri vakit geçirmedençözmekyolunuseçti.İmparator’unkendisinindeİspanyaEyaleti’ndedoğmuşolması, eyalet halklarının gereksinimlerini daha iyi anlayabilmesine veonların dertleriyle daha yakından ilgilenmesine yol açıyordu. Traianus dadahil olmak üzere, İ. S. II. yüzyılın imparatorları, kendilerinin, sadeceRoma’nın değil, eyaletleriyle birlikte bütün Roma İmparatorluğu’nunyöneticisiolarakhissettiklerinde,hemsiyasal,hemdesosyalanlamdaeyaletkentleriyledahayakınbirilişkiiçinegirdiklerinigörmüşlerdi.Eyalethalklarıda, sosyo-politik ve ekonomik açıdan, bir bütün olarak Roma yönetiminebağlıveRomayasasıylauzlaşımiçindeolduklarısürece,içselsorunlarındahakolayçözümlendiğinianlamışlardı.

Traianus, Anadolu’nun kuzeybatı eyaleti olan Bithynia’nın iyiyönetilmediğihaberinialıralmaz,özelliklemalisorunlarıçözmekonusundabüyükgüvenduyduğuGençPlinius’uproconsulolarak, İ.S.111yılındabugöreve atadı. Traianus’un Plinius’tan beklentisi, onun eyaletin iç düzenini

Page 13: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

sağlamasıyanında,doğuordularıiçinönemlikaynaklardanbiriolanBosporusKrallığı’ylailişkileridegözdengeçirmesiydi.

Bithynia Kralı III. Nicomedes’in ölümünden sonra, İ. Ö. 73 yılındaRoma’nın egemenliğine geçen, Yunan dili ve kültürünü yaşatan kentlerdenoluşanBithyniaEyaleti’ninsınırları,Strabon’unGeographica(Coğrafya)adlıeserinde[13], kuzeyde Pontos Eukseinos (Karadeniz), güneyde Phyrigia veGalatia,batısındaPropontis(MarmaraDenizi)vedoğudaPaphlagoniaolarakçizilmiştir.Prusa(Bursa),Myrleia(Mudanya),Kios(Gemlik),Nicaea(İznik),Nicomedia (Astakos, İzmit), Khalkedon (İstanbul ilinin Anadolu yakası,Kadıköy), veHerakleia Pontica (Karadeniz Ereğlisi) ise bu eyaletin önemlikentleridir. Bunlar, zengin ve verimli kentler olduğu halde, Roma’dangönderilenbazıvalilerinkötüyönetimlerisonucu,özelliklemaliaçıdanbüyüksorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Kentlerde düzen sağlayan yasaların ihlalisonucu, yöneticilerin ya da halktan özel kişilerin kamu hazinesindengelişigüzel harcamalar yapması, kent halkları arasında genel birhoşnutsuzluğun ortaya çıkmasına ve yayılmasına neden olmuştur. Eyalet’inbaşkenti, AstakosKörfezi’nin (İzmitKörfezi) başında yer alan ve bölgeninönemli bir ticaretmerkezi olanNicomedia’dır. Bu kente rakip olanNicaea(İznik)ise,AscaniusGölü’nün(İznikGölü)doğusundakizenginbirovadayeralırvetarımürünleriyleünlüdür[14].

İmparator’un özel elçisi olarak atanan (legatus Augusti) Plinius’unBithynia’ya yolculuğu, 15. mektubunda söz ettiği gibi, Peloponnesus’ungüneyini(MaleaBurnu)dolanarakönceEphesus’a[15]ulaşmasıylabaşlar.Burotayı izlemesinin nedeni, etesiae (imbat) rüzgârlarının, temmuz ve ekimaylarında, Peloponnesus’un güneyinde ve Ege’nin güneybatısında,kuzeybatıdan esmesiydi. Böylece, Plinius, deniz yolculuğunun kolayolacağını tasarlamıştı. Ancak, Ephesus’tan, kuzeye doğru yöneldiğinde,yolculuğunuengelleyicirüzgârlarlakarşılaştı.Bununüzerine,yolculuğungerikalan kısmını bazen denizden, bazen de karadan sürdürdü. Aşırı sıcaknedeniyle hastalanınca, Pergamum’da[16] dinlenmek zorunda kaldı vetahmininden daha geç bir tarihte, 17 Ekim’de, Prusa (Bursa) üzerinden,Bithynia’yagirdi[17].

Plinius,Bithynia’dakaldığıikiyılsüresince,İ.S.113yılınakadar,eyaletindeğişik kentlerindeki yerel yönetim bozukluklarıyla, kamu hazinesindeyaşanan sıkıntılarla, bayındırlık sorunlarıyla yakından ilgilendi. Çözümündegüçlük çektiği en ufak konuyu bile İmparator Traianus’a danıştı ve onunönerileri çerçevesinde sorunların üstesinden gelmeye çalıştı. Görevinin ilkyılını,Bithynia’dageçirdi.İlkocakayında,Prusa’yıziyaretetti(17,18,23),sonra Nicomedia’yı (25, 31, 33) ve Nicaea’yı (31) gezdi. Bu arada,Claudiopolis’e (Bolu) de gitti (33. 1, 39. 5). Ayrıca, yine bu ay içinde,

Page 14: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Byzantium’u(İstanbul)(43)veApameia’yı(47)dolaştı.Ocakayındanekimayınadeğin,Prusa’yı(50,70,81)Nicomedia(61)veNicaea’yı(63.1,67.1)ziyaret etti. Buradan, eyaletin doğusunda yer alan Iuliopolis’e (77.2) gitti.Görevininikinciyılındaise,Sinope’yi(90),Amisus’u(Samsun)(92,110)veAmastris’i(Amasra)(90)ziyaretetmeolanağınıbuldu.

Bumektuplarda, hemyasalarabağlı birRomayurttaşı, hemdeyönetimindetaylarınadüşkünbireyaletvalisiolarakkarşılaştığımızPlinius’un,kentlerintemel sorununu, kent halkının savurganlığı olarak vurguladığı görülür.Özellikle kamu binaları yapımında açıkça ortaya çıkan bu sorun, kentigüzelleştirmek adına, farklı kent halklarının birbirleriyle giriştikleri ateşlirekabet sonucunda, kamu hazinesinin boşalmasıyla da giderek içindençıkılmazbirdurumagelmiştir.Ayrıca,yenibinalarınyapımına imarplanlarıçıkarılmadan gelişigüzel girişilmesi, eski binaların çeşitli nedenlerle tahripedilmesi,yapımıhenüzbitmedenbırakılanvekaderineterkedilentiyatrolar,gymnasium’lar ya da hamamlar gibi yapıların bakımsızlıktan çürüyüpgitmelerine izin verilmesi, Plinius’un ve Traianus’un karşılaştığı çözümbekleyenönemlisorunlardır.

Plinius’unsorunlarınçözümündebelirlediğiyöntem,ilköncekentlerinmaliportrelerini çıkarmaya yöneliktir. Kentlerin, kamu gelir ve giderleri ileborçlarısaptanınca,biranlamdaekonomiktablosuortayaçıkınca,hazinedenyapılacakharcamalara,halkıngereksinimleridoğrultusundayönvermekdahakolay olacaktır. Buradan hareketle, geliştirdiği projelerle, mali dökümüyapılmadan yapımına başlanan kamu binalarını da denetim altına almayaçalışan Plinius, bu tür işlerin bir plan çerçevesinde yürütülmesine öncülüketmiştir. Ayrıca, kamu binalarının kentin genel görünümünü bozmayacakalanlarda yapılması gerektiğine, onarılabilecek konumda olanların yeni birharcamaya gerek kalmadan yapılanmasına özen göstermiştir. Binatasarımlarında, Roma mimarisini ön planda tutarak hareket eden Plinius,özellikle bu kentlerin kemerli su yolları, tiyatroları, tapınakları, ya dahamamları söz konusu olduğunda, bu yapıtları yerli mimarlar yerineRoma’dan gönderilecek uzman kişilerin ellerine teslim etmeyi uygunbulmuştur.

Bundan başka, Plinius’un mektuplarında, Roma İmparatorları’nın doğueyalet kentlerine yönelik tutumlarının ana hatlarını belirlemek olanaklıdır.Uzlaşımsal olduğu kadar otoriter ve titiz bir yönetim biçimi izleyenTraianus’un bu eyaletle ilgili üzerinde durduğu ana sorun kentlerin malidurumudur. Plinius’a yazdığı mektuplarda eyalet kentlerine Romaegemenliğini duyumsatan kararları dikkat çekicidir. Kendisine danışılankonulara kısa, kesin ve açık bir ifadeyle yanıt verir ve herhangi bir otoriteboşluğunameydanvermekistemez.Örgütlenmeyevemerkeziyönetimkarşıtı

Page 15: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

davranışlara ve kamu hazinesinin kötüye kullanılmasına karşı tavrı serttir.Nicomedia’da çıkan bir yangın nedeniyle, kentte bir itfaiye örgütününkurulmasını öneren Plinius’a, kararlı bir ifadeyle, böyle bir teşkilatoluşumunun denetimden uzak kalarak genel otoriteye zarar verebileceğinibelirtirveöneriyireddeder.Yadakentyöneticilerininvehalklarının, tiyatrovegymnasiumyadasuyollarıgibiyapılaraharcadıklarıparalar sözkonusuedildiğinde, bu yapılara başlanmadan maliyet hesaplarının çıkarılmasını,önceden başlanmış ve bitirilmeden yarım bırakılmış olan yapılara harcananmiktarların bilinmesini, bu hesapların denetim altına alınmasını, kamuyaborcuolanlarınderhalaraştırılıpbulunmasınıemreder.Ama,bununyanında,bazı kentlerin kendi kültür ve diniyle ilgili sorunlarda tamamen olumlu birtavır takınır ve ılımlı bir tonlama içinde soruna yanıt verir. Örneğin,Nicomedialıların, kentteki Kybele Tapınağı’nı bir başka yere aktarmagirişimlerini ya da Nicaealıların, çeşitli nedenler yüzünden harap olanyakınlarınaaitgömütleritaşımaisteklerinionaylarveRomadinselyasalarınıönplanaalarakyaptırımuygulamaz.

Bu mektuplarda dikkat çeken bir başka konu ise, eyalet kentlerindeHıristiyanlığın hızla yayıldığına ilişkindir. Bu dinin başlangıcıyla ilgili ilkbilgileri edinmek olanağını bulduğumuz 96. ve 97. mektuplarda, Plinius,Hıristiyanlığın genel düzeninden, genel yapısından ve inançlarındanTraianus’ubilgilendirir.Hıristiyanların,yasadışıbirtoplulukolduğunu,batılitikatlarla dolu, sade bir inanç sistemleri bulunduğunu belirtir. Traianus,Plinius’un,Hıristiyanlar konusundakendisineyazdıklarınakarşılık verirken,onubukonuhakkındadahaderinaraştırmalaryapmayayönlendirmez,ancakbu dini benimseyenlerle ilgili adsız suçlamalara pek önem vermemesiniister[18].

Sözkonusumektuplarınbaskıları,temeldeikieskibaskıyadayanmaktadır:Avantius 1502 (A) ve Aldus 1508 (a). Bu baskılar, 6. yüzyılda Paris’tebulunmuş ve sonradan kaybolmuş olan bir el yazmasının kopyalarındanalınmıştır.10.kitabın,ilkolarak,bukopyalarınbirtanesinden,önceAvantiustarafından, 1503’teBeroaldus tarafındanve1506’dadaCataneus tarafındansadece41-121.mektuplarıyayımlandı.Buyapıtınilkbaskısını,1508yılındaAldus eksiksiz bir el yazmasından yaptı. Bu yüzden, 10. kitap birçokdeğişiklik içermektedir. Bu çeviride, yeri geldiğinde, Loeb baskısındabelirtilendeğişikelyazmalarıkullanılmıştır.

Ç.DÜRÜŞKEN

Page 16: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

AÇIMLAMALAR1

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Azizİmparatorum,seninbabanasadakatinonunardından,olabildiğincegeçbirtarihtetahtaçıkmanıgerektirirdi[1].Amaölümsüztanrılar,himayenaltınaalmış olduğun devletimizin dümenine geçmen için erdemlerine hız verdiler.Bu yüzden, senin çağına yaraşan her tür refahın sana ve senin aracılığınlainsanlığa nasip olmasını dilerim. Soylu İmparatorum, hem şahsım, hem dehalkımadınaseninsağlığınveesenliğiniçinduaediyorum.

2

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, üç çocuklu babalara verilen hakka layık olduğumu düşünmen,beninekadarmutlandırdı,kelimelerleanlatamam[2].Bulütuf,banaseninçokiyivedeğerlidostunIulusServianus’un[3]ricalarısonucubahşedilmişolsada,yinederesmiyanıtından,şahsınındaburicayı,benimyararımaolduğuiçin,seve seve yerine getirmiş olduğunu anlıyorum. Bu nedenle, bu uğurlusaltanatının henüz başında, beni şahsi inayetine değer bulduğun için,dualarımın en yücesine ulaşmış olduğumun farkındayım; ve bu yüzden, ikievliliğimdendeanlaşılabileceğigibi,oçokkasvetliçağda[4]bilesahipolmayıarzuladığım evlatları şimdi daha fazla istiyorum.Ama tanrılar bu konudakiözgürseçimimibütünüylesenincömertkollarınabırakmakladahahayırlıbirişyaptılar.Hemgüveniçinde,hemdemutluolacağımbuçağda,babaolmayıdahaçoktercihediyorum.

3A

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, senin inayetin sayesinde, Saturnus hazinesinin[5] başınageçince,kendimiatandığımbu işecanlabaşlaverebilmek için,hiçbirzamanrastgeleüstlenmediğim bütün danışmanlık görevlerimi bırakmıştım. Hatta bundanötürü, eyalet halkı benden Marius Priscus’a[6] karşı, kendilerininkoruyuculuğunuüstlenmemitalepettiğinde,bugörevdenaffımıistemişvedeaffedilmiştim. Ama daha sonra consul designatus[7], özrüm kabul edildiğihalde, bizlerin Senatus’un hakimiyetinde olacak ve adlarımızın oy kabınaatılmasına[8] rıza gösterecek şekilde davranmamız gerektiğini belirtince, bugörevin çağının dinginliğine çok uygun düşeceğini; özellikle de bu seçkinorganın bu kadar akılcı talebine karşı konulamayacağını düşündüm. Bütün

Page 17: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

eylemlerimin ve sözlerimin senin çok yüce karakterin tarafındanonaylanmasını istediğim için, bu itaatimin mantıklı olduğunu düşüneceğiniumarım.

3B

Traianus’tanPlinius’a

Buseçkinorganınçokyerinde talebineuyarak;hemiyibiryurttaşın,hemdeiyibirsenator’ungöreviniüstlendin.Üstlendiğingörevini,sendevarolandürüstlüğeuygunbirşekildeyerinegetireceğindeneminim.

4

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Soylu efendim, dolu dolu yaşamış olduğum hoşgörün, beni sendenarkadaşlarımayardımcıolmanıtalepetmecüretinigöstermeyeteşvikediyor.Onların arasında, ilkokul arkadaşım ve silah arkadaşım olan VocaniusRomanus[9]ilksırayıalıyor.Bunlardandolayı,tanrısalbabandan,Romanus’usenator’luk rütbesine yükseltmesini istemiştim. Ama bu dileğimi yerinegetirmek senin hoşgörüne nasip oldu; çünkü Romanus’un annesi, babanayazdığı dilekçede, oğluna vereceğini beyan ettiği dört milyonsestertius’luk[10]bağışı[11]yasalarauygunşekildeyerinegetirmemişti.Benimuyarılarım sonunda, bunu yerine getirdi. Çiftliklerini devretti ve devirteslimdeyapılmasıgerekliolanişlemleridetamamladı.

Böylece, isteğimizi geciktiren neden ortadan kalktığından, huzurundaRomanus’umun, hem özgür sanatların, hem de olağanüstü sadakatinindonattığı karakterine büyükbir güvenle kefil oluyorum.Bu erdemiyle, hemannesininbubağışını, hemdevakit geçirmedenbabasınınmirasını veüveybabası tarafından evlat edinilmesini hak etti. Bu özelliklerini, ailesininsoyluluğundanvehatırı sayılır servetindenyansıyan ışıkdahadaçoğaltıyor.Benimonunhakkındakidileklerimindesenininayetineekbiröneriolacağınainanıyorum. Bu yüzden, efendim, iyi dileklerin sayesinde sadece şahsımdadeğil, dostumun şahsında da onurlandırılabilmem için, beni, kendi adımasevindiriciolanbulütfaortaketmeniveümitettiğimgibi,sevdiklerimeonurbahşetmenidiliyorum.

5

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, geçen yıl çok ciddi bir hastalık yüzünden, yaşamsal bir tehlikegeçirdiğim için, bir uzman doktora[12] başvurdum. Bu adamın duyduğukaygıyıvegösterdiğiözeniancaksenincömertyardımınlaödeyebilirim.BuyüzdenonaRomayurttaşlığıbahşetmeniricaediyorum.ÇünküO,yabancıbir

Page 18: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

kadıntarafından,yabancıbiranlaşmaylaserbestbırakılmışbirazatlı[13].AdıHarpocras.Sahibesi olanTheon’unkızıThermuthis, bir süreönceyaşamınıyitirdi. Ayrıca, çok soylu bir sınıftan olan AntoniaMaximilla’nın azatlılarıolan Hedia ile Harmeris’e tam bir yurttaşlık hakkı tanımanı[14] diliyorum;bunusahibelerininisteğiüzerinesendentalepediyorum.

6

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, hiç vakit kaybetmeden, dostum olan o bayanın azatlılarına tamyurttaşlık hakkı verdiğin, hem de Harpocras’ı Roma yurttaşı yaptığın içinteşekkür ediyorum. Ama, önerilerin doğrultusunda, onun yaşını ve malvarlığınıbeyanettiğimde,buişinuzmanlarıtarafından,kendisiMısırlıolduğuiçin, onu önceAlexandria yurttaşlığına, sonraRoma yurttaşlığına getirmemgerektiği konusunda uyarıldım[15]. Ama ben Mısırlılar ile öbür yabancılararasındabirfarkolduğunainanmadığımiçin,sanayalnızca,onunuzunyıllarönceölenbiryabancıbayantarafındanazatedilmişolduğunuyazmayıyeterlibulmuştum. Aynı kişi için seni iki kez rahatsız etmeme yol açtığından, bukonudakicehaletimiyadsımıyorum.

Bu yüzden, iyi niyetinden yasal olarak yararlanabilmem için, ona hemAlexandria, hem de Roma yurttaşlığı vermeni diliyorum. Bu konuda ikincikez bilgilendirmem senin hoşgörünü suiistimal etmesin diye, onun yaşı vemalvarlığıkonusunda,emretmişolduğungibiazatlılarınıhaberdarettim.

7

Traianus’tanPlinius’a

Benden öncekilerin öğrettikleri doğrultusunda, rastgele Alexandriayurttaşlığı vermemeyi ilke edindim. Ama doktorum Harpocras konusunda,zaten benden Roma yurttaşlık hakkı kazanmış olduğuna göre, isteğinin bukısmına da karşı çıkmaya gerek görmüyorum. Sana, onun hangi bölgedenolduğunu bana bildirmen kalıyor; öyle ki, arkadaşım olan Mısırpraefectus’u[16], PompeiusPlanta’ya[17] gönderilmek üzere sana birmektupverebileyim.

8

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, tanrısal baban[18] hem zarafet dolu konuşmasıyla, hem de çoksaygınkişiliğiylebütünyurttaşlarıcömertolmayateşvikedince,kendisinden,uzaktaki çiftliklerimde[19] bulunup, atalarımın yadigârı olarak bana emanetedilmişolanvenasılalmışsamöylekoruduğumimparatorheykellerini,ondankendiheykelinideekleyipkasabamanakletmeizninibanasağlamasını talep

Page 19: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

etmiştim. Kendisi bu izni bana tam bir onayla sununca, ben derhal kendiparamla tapınak dikeceğim bir arazi tahsis etmeleri için decurio’lara[20]yazmıştım. Onlar, bu tasarıma karşılık, ödül olarak yer seçimini banabırakmışlardı. Ama önce benim, sonra babanın rahatsızlığı[21], ardından dasenin tarafından bana verilen görevin sorumlulukları nedeniylegeciktiğimden, şimdi halihazırdaki tasarının üstüne bizzat gitmemin çokyerinde olacağını anlıyorum. Çünkü, hem 1 Eylül’de benim iznim bitiyor,hemdebunuizleyenaydaolabildiğinceçokbayramtatilivar[22].

Bu nedenle, her şeyden önce, yapımını tasarladığım eseri, heykelinledonatmam, sonradaonueldengeldiğince çabukyapabilmem içinbana izinvermeni diliyorum. Öte yandan, cömertliğin karşısında, senin aileselçıkarlarıma da fazlasıyla katkıda bulunacağını gizlemem samimiyetime tersdüşer.Çünkü aynı bölgede sahip olduğum tarlaların kirası, nereden baksan,dörtyüzbiniaştığından,yenikiracınınbirsonrakihasadıyapmasıiçin,dahafazlabuişigeciktiremem[23].Bundanbaşka,artardagelenverimsizhasat[24],benikirada indirimyapmayazorluyor;kendimoradaolmadıkçadabunlarınhesabınagirişemem.

Efendim, bu yüzden, bu iki işim için bana otuz günlük bir izin verecekolursan,hemsadakatimibiranöncegöstermemi,hemdeözelişlerimirayınaoturtmamı senin hoşgörüne borçlu olurum. Çünkü söz ettiğim kasaba vearaziler yüz elli milden daha uzakta olduğundan, bu süreyi daha fazlakısaltamam.

9

Traianus’tanPlinius’a

İzin istemek için, bana birçok özel ve genel sebepler göstermişsin; oysabenimiçinsadeceistemenyeterli.Çünkübiranöncetümüylemeşgulolmanıgerektiren görevine dönmek için elinden geleni yapacağından şüphem yok.Bana olan sadakatinin bir belirtisi olarak, istemiş olduğun yere heykeliminkonulmasına, bu türden onur payelerinden uzak durmama karşın, engeloluyormuşumgibigörünmemekiçinizinveriyorum.

10

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, önceki imparatorların uygulamaları doğrultusunda, rastgelevermeyi ilke edindiğin halde, doktorumHarpocras’a, Alexandria yurttaşlığıtanıdığını öğrendiğim mektubun beni nasıl mutlandırdı, kelimelerleanlatamam. Öte yandan, Harpocras’ın Memphis[25] bölgesinden olduğunusana bildiriyorum. Bu yüzden, haşmetli İmparatorum, dostun Mısırpraefectus’u, Pompeius Planta’ya vermek üzere, söz verdiğin gibi, bana bir

Page 20: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

mektupgöndermenitalepediyorum.

Senikarşılamaküzereyolaçıkanben,umarım,özlenengelişininsevinciniolabildiğince erken tadarım[26]. Lütfen, seni çok uzaklarda karşılamam içinbanaizinver.

11

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, son hastalığım beni doktor Posthumius Marinus’a karşı borçlukıldı. Eğer dileklerimi alışıldık cömertliğinle kabul buyurursan, seninyardımınla,onauygunbirteşekkürsunabilirim.Ohalde,onunakrabalarıolanMithridates ile Stratonica’nın oğlu olan Chrysippus’a ve Chryssippus’uneşine yurttaşlık tanımanı talep ediyorum[27]. Ayrıca, Chrysippus’un oğullarıolanEpigonusileMithridates’e,babalarınınyetkesindeolsunlarveazatlılarasahip olma hakkını korusunlar diye yurttaşlık tanımanı talep ediyorum.Bundan başka, bir Romalı azatlının tüm ayrıcalıklarını[28], L. SatriusAbascantus’aveP.CaesiusPhosporus’aveAnchariaSoteris’etanımanıtalepediyorum.Bunusenden,bukişilerinsahiplerininisteğiolarakdiliyorum.

12

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, iyilikyapmaktanbiranbilevazgeçmeyenbirbelleğesahipolansenin,benimdileklerimiunutmadığınıbiliyorum.Ama,bukonudadaçokkezbağışta bulunduğundan dolayı, halihazırda boş olan praetor’luk görevineAcciusSurra’yı[29]getirmeyetenezzülbuyurmanıöneriyorumvebunubüyükbir istekle senden diliyorum.Seçkin bir aileden gelmesi, yokluk zamanındagösterdiği büyük onur ve her şeyden öte yurttaşlarının vicdanını senininayetindenyararlanmayateşvikedenvecoşturançağınıngetirdiğimutlulukonu,sessizce,buumudadoğrusürüklüyor.

13

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, bu kadar soylu bir liderin kararıyla ayrıcalık kazanmamın,karakterimin özelliğini ve övüncünü yükselteceğini bildiğimden, inayetinleyükselttiğinbuunvana,boşolanaugur’luk[30]veseptemvir’lik[31]görevinideeklemelütfundabulunmanısendenricaediyorum;öylekiseninadınaşimdikişiselolarak[32]adaklarsunduğumtanrılara,rahiplikgörevininverdiğihaklaadaklarsunabileyim.

14

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Page 21: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Soyluİmparatorum,buçokbüyük,çokgörkemliveRomageleneğineçokuygunolanzaferindendolayı[33], hem seni hemde devletini kutluyorumveölümsüztanrılara,bütüntasarılarınınardındanböylesevinçlisonuçlargelsinveegemenliğininkazandığı şöhret,böylesinebüyükerdemler sayesindehepyenilensinveyücelsindiyeyakarıyorum.

15

Plinius’tanİmparatorTraianus’a[34]

Efendim,merak ettiğini bildiğim için, bütün yoldaşlarımla birlikteMaleaburnunu dolanıp Ephesus’a ulaşmış olduğumu sana haber veriyorum. Tersesen rüzgârlar yüzünden geciktiğim halde, şimdi kısmen sahil gemileriyle,kısmendebinek arabalarıyla eyaletimeulaşmakniyetindeyim.Aşırı sıcağınkara yolcuğunu güçleştirmesi gibi, aralıksız esen etesiae rüzgârları da gemiyolculuğunuengelliyor.

16

Traianus’tanPlinius’a

Bana haber vermekle doğru davrandın, sevgili Secundus. Çünkü eyaletenasıl bir yolculukla ulaştığınımerak ediyorum.Komşu toprakların elverdiğiölçüde, kimi zaman gemileri, kimi zaman da binek arabalarını kullanmaklatedbirlidavranıyorsun.

17A

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Ephesus’a kadar sağ salim bir deniz yolculuğu yaptığım gibi,oradan da binek arabalarıyla yolculuğa başladıktan sonra, çok aşırısıcaklardanvebirdeateşleniphastaolduğumdan,Pergamum’dakaldım.Sahilgemileriyle tekrar yola koyulduğumda, ters esen rüzgârlar yüzünden birazgecikince, ümit ettiğimden daha geç bir tarihte, 17 Eylül’de, Bithynia’yaulaştım. Ama, bana çok hayırlı bir olayı, senin doğum gününü eyalettekutlamaknasipolduğuiçin[35],bugecikmedenşikâyetçideğilim.ŞimdilerdePrusalıların kamu harcamalarını, gelirlerini ve borçlarını incelemekteyim;ayrıntılara girdikçe de bu incelemenin gerekliliğini daha fazla anlıyorum.Çünküçeşitli nedenlerleözelkişileryüksekmiktarlardaparaları alıkoyuyor.Ayrıca,bazıparalardadevlethazinesindenyasalolmayanyollarlaharcanıyor.Efendim,bumektubusanaeyaletegirişimdeyazmışbulunuyorum.

17B

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, 17Eylül’de eyalete ulaştım.Bu eyaleti itaatkârlık ve sana karşı

Page 22: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

tüm insanlıktan hak ettiğin bir bağlılık içinde buldum. Efendim, buraya birmüfettişgöndermeningerekliolupolmadığınıdüşünmekkonusunudikkateal.Çünkü, incelemeler güvenilir biçimde yapılırsa, kamu binaları içincurator’lardan[36]birhayliparaalınacakmışgibigeliyor.Enazından,benbukonuyladerindenilgilenerekPrusalılarınhesaplarınıgözdengeçiriyorum.

18

Traianus’tanPlinius’a

Senin ve adamlarının sağlıktan yana bir şikâyeti olmadan, Bithynia’yaulaşabilmişolmasınıveEphesus’tanbaşlayandenizyolculuğunun,Ephesus’avarışınız kadar rahat geçmiş olmasını isterdim.Ama hangi günBithynia’yaulaştığını mektubundan öğrenmiş bulunuyorum, sevgili Secundus. Eyalethalkının benim tarafımdan gözetildiklerini anlayacaklarına inanıyorum.Çünküsendekendininbenitemsilenözelolarakseçiliponlaragönderildiğiniaçıklamaya özen göstereceksin. Öte yandan, özellikle eyaletin kamukarcamalarının hesabını çıkartmalısın; çünkü bu konunun karışık olduğuyeterince açık. Kâh Roma’da, kâh komşu illerdeki işler için bile yeterincemüfettişimyok.Amahereyalettegüvenuyandırabilecekmüfettişlerbulunur;bu yüzden, dikkatli bir araştırma yapacak olursan, onlardan yoksunolmadığınıgörürsün[37].

19

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, tereddüttekaldığımbirkonuda,banaakılvererekyönlendirmenidiliyorum: Mahkûmların gözetimini, şimdiye kadar yapıldığı gibi, kentinkamuişlerindekullandığıköleleremi[38],yoksaaskerleremiyaptırmalıyım?Çünkühembukölelerinonlarapekgüvenilirşekildegözcülüketmemesinden,hem de bu görevin az sayıda askere verilemeyeceğinden endişeduyuyorum[39]. Bir ara, kamu kölelerine birkaç asker kattım. Ama ikisi deişlenen ortak bir suçu birbirlerinin üzerine atmaya kalkışabileceğinden, budurumun her iki tarafın da görevlerini ihmal etmelerine neden olacağınıanladım.

20

Traianus’tanPlinius’a

Sevgili Secundus, mahkûmları zaptetmek için, birçok askerinnakledilmesine gerek yok. O eyaletin, mahkûmlara kamu hizmetlerindekiköleler aracılığıyla bekçilik edilmesi alışkanlığını koruyalım. Çünkü sen,onlarınbugörevigüvenilirlikleyapmalarını sağlayacakdenetimevedikkatesahipsin.

Page 23: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Özellikleyazdığıngibi,kamuköleleriyleaskerlerikarıştırırsan,birbirlerinekarşılıklı bel bağlayıp daha da kayıtsız olmalarından endişe duymamızgerekir. Ama, birliklerinden olabildiğince az sayıda askerin çağrılmasıgerekliliği,bizimdeğişmezilkemizolsun[40].

21

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Karadeniz kıyısının praefectus’u olan Gabius Bassus[41] çoksaygılıvehizmetehazırbirtavırlabeniziyaretegeldivebirkaçgünbenimlebirlikteoldu.Gözlemleyebildiğimkadarıyla,seçkinvehoşgörüneyaraşırbirşahıs. Ben ona, kumandanı olmamı istemiş olduğun askeri birliklerden, onözelasker[42], iki atlı ve bir centurio[43] komutanı ile yetinmesini emretmişolduğunuzu bildirdim. Bu sayının kendisine yetmeyeceğini ve bunu sanayazacağını belirtti. Bu, gerekli sayının üzerindeki askerini hemençağırmamamgerektiğinidüşünmemenedenoldu.

22

Traianus’tanPlinius’a

Gerçekten de Gabius Bassus bana, kendisine verilmesini emrettiğimsayıdakiaskerinyetmeyeceğiniyazdı.Seninhaberinolsundiye,onayazmışolduğumyanıtınbumektubaeklenmesiniemrettim.Koşullarmıgerektiriyor,yoksa insanlar daha geniş bir yetki mi kullanmak istiyor, ayırdına varmakönemli bir iştir. Biz ise halkın çıkarını gözetmeliyiz ve elden geldiğinceaskerleribirliklerdençağırmamayaözengöstermeliyiz.

23

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Prusalıların hem harabe, hem de çok eski bir hamamı var. Buyüzden, burayı, hoşgörüne sığınıp, onarmak istemişlerdi. Ama ben biryenisininyapılmasıgerektiğinidüşündüğümden….[44], banaöyle geliyor ki,onlarınbuarzusunuyerinegetirebileceksin.Çünkü,şukaynaklardanelimizepara geçecek; ilkin, özel şahıslardan şimdiden para toplamaya başladım;ikincisi, buranın halkı, hazineden zeytinyağı için kullanmaya alıştığıparayı[45], hamamın yapımına harcamaya hazır. Her şeyden öte, kentinsaygınlığıveseninçağınıngörkemideböylebiryapıgerektirir.

24

Traianus’tanPlinius’a

Yenibirhamamınyapımı,Prusalılarıngücünüaşacakbiryükolmayacaksa,onların bu arzusunu yerine getirebiliriz; ama, bu yüzden yeni bir vergi

Page 24: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

yükümlülüğüne girmemeleri ve zorunlu amaçlar için ayrılan gelirden dahafazlaharcamamalarıkoşuluyla.

25

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,elçiServiliusPudens[46]24Kasım’da,Nicomedia’yageldivebeniuzunbirbekleyişinverdiğitedirginliktenkurtardı.

26

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, bana gösterdiğin cömertlik sayesinde, Rosianus Geminus[47] ilebenim aramda kopmaz bir bağ oluştu. Çünkü benim consul’luğum[48]

sırasında, kendisi quaestor’du; bana karşı saygıda kusur işlediğini hiçgörmedim.Consul’lukgörevimdenbuyana,banaöylebüyüksaygıgösteriyorki toplumsalödevlerin sağladığıgüvenduyguları, özel ilişkilerledegiderekartıyor.Buyüzden, senden,benim isteklerimidikkatealıponunmevkisinin,danışma kurulunuzda değerlendirilmesini sağlamanı diliyorum; eğer banabirazgüveninvarsa,onabuonurubahşedersin.Kendisineverilengörevleri,bunlarıfazlasıylahaketmekiçin,canlabaşlayerinegetirecektir.Onuövmedecimri davranıyorum, çünkü kendisinin dürüstlüğünü, namusunu veçalışkanlığını, yalnız kentte gözünün önünde gerçekleştirdiği onurlugörevlerdendolayıdeğil,aynızamandaordundagörevlibiraskerolmasındandaçokiyibildiğiniümitediyorum.Onakarşıhissettiğimsevgiyianlatacakbirtek şu konunun yeterince açıklanamadığını düşünüyorum ve tekrar tekraryineliyorum: Efendim, quaestor’uma bahşedilen onur sayesinde, başka birdeyişle, onun aracılığıyla bana bahşedilen onur sayesinde, şahsımaolabildiğinceerkenbirsevinçtattırmanısendendiliyorum.

27

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, azatlın ve procurator’unMaximus[49], çok değerli bir kişi olanGemellinus’a[50], benim tarafımdan tahsis edilmesini emrettiğin on askerinyanında,kendisinindealtıaskeriolmasıgerektiğinebeniiknaetti.Buarada,özellikle hasat toplamak için Paphlagonia’ya giderken[51], onun hizmetindeolduğunuöğrendiğimüçaskerindegörevindekalmasıgerektiğinidüşündüm.Hatta, isteği üzerine, güvenlik nedeniyle, iki atlıyı da yanına kattım.Gelecekteneyapılmasınıistersen,lütfen,banayaz.

28

Traianus’tanPlinius’a

Page 25: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

AzatlımMaximus’a, hasatların toplanması için hareket etmek üzereyken,asker vermekle doğru davrandın. Çünkü kendisi sıra dışı bir görevi yerinegetiriyordu.Asligörevinedöndüğünde,seninkendisineverdiğinikiaskerveprocurator’umVirdiusGemellinus’tanaldığıoncaasker,ihtiyacınıkarşılar.

29

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Seçkin bir genç olan SemproniusCaelianus[52], acemi erlerin arasında ikiköle bulunca[53] bana gönderdi. Ben bunların cezalarını, askeri disiplininkurucusu ve güçlendiricisi olan senin[54], ceza şeklini belirlemedekidüşüncelerinialmakiçinerteledim.Çünkübunların,askerlikyeminiettiklerihalde[55],henüzbirliklerinedağıtılmamışolmalarındankuşkuduyuyorum.Buyüzden,efendim,özellikledahaönceörneğibulunduğundan,bukonudahangiyöntemiizlememgerektiğinibanayazmanıdiliyorum.

30

Traianus’tanPlinius’a

Sempronius Caelianus, o köleleri sana yollamakla emirlerime uygundavranmışbulunuyor.Bukölelerölümcezasınıhaketmişlermi, etmemişlermi, onu öğrenmek gerekir. Ayrıca, bunların gönüllü askerler mi, zorunluaskerlermiyoksavekilaskerlermiolduklarınıbilmekdeönemlidir.Zorunluaskerlerise,onlarıyazanmemursuçludur;eğervekilaskerlerse,bunlarıvekilasker olarak kaydedenler suçludur; kendi durumlarının bilincinde olduğuhalde,gönüllüolarakkendilerigeldilerse,cezanınonlarauygulanmasıgerekir.Çünkü henüz birliklerine dağıtılmamış olmaları bizi fazla ilgilendirmez. Oorduyailkkabuledildiklerigün,onlarınnetüraskerolduklarıortayaçıkar[56].

31

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Şüpheye düştüğüm konularda sana danışma hakkını vermiş olduğun için,endişelerimeyücegönüllülüğünehalelgelmedeneğilmenyakışıkalır.Birçokkentte,özellikleNicomedia’daveNicaea’dakamuişlerine,kamuoyunlarınayadabutürdenbenzercezalaramahkûmedilmişolanbellibaşlıkişiler,kamukölelerinin resmi görevlerini üstleniyor ve hatta kamu köleleri gibi maaşalıyorlar[57]. Ben bunu işitince, uzun süre ne yapacağım konusundaduraksadım; çünkü uzun bir süre sonra, onları tekrar mahkûm etmeninoldukça ağır bir iş olduğunu düşünüyordum; çünkü hem bunların birçoğuartık iyiceyaşlanmıştı, hemdegördüğümkadarıyla ağırbaşlı ve erdemlibirbiçimde yaşıyorlardı. Ayrıca, mahkûm edilmiş köleleri kamu görevlerinegetirmenin yeterince saygın bir iş olmadığını ve aynı zamanda bu başıboş

Page 26: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

kişilerin devlet tarafından beslenilmesinin yararsız olduğunu, açlığa terkedilmelerinin ise tehlike doğuracağını düşünüyordum. Bu nedenle zorunluolarak,sanadanışıncayakadar,bukonuyubütünüyleaskıyaaldım.

Nasıl oldu da, mahkûm edildikleri cezadan kaçıp kurtuldular, diyesoracaksın. Ben de bunu araştırdım, ancak seni tatmin edebilecek bir şeybulamadım.

Bunların mahkûm edilmiş olduklarına ilişkin resmi kararlar açığa çıktığıhalde, özgür bırakıldıklarını kanıtlayan hiçbir belge bulunmuyordu. Amaözürlerini dile getiren kişiler proconsul’ların ve elçilerin emriyle serbestbırakıldılar.Ayrıca, şu da bir gerçek ki, hiç kimsenin yetkisi olmadan bunacüretedilmesiinanılırşeydeğildi.

32

Traianus’tanPlinius’a

Senin o eyalete, düzeltilmesi gerekli birçok sorun çıktığı için, belli biramaçla gönderilmiş olduğun anımsanmalı. Ama bu durumu özellikledüzeltmelisin; çünkü cezaya çarptırılmış olanlar, senin bana mektubundayazdığın gibi, sadece hiçbir yetkiye dayanmadan serbest bırakılmaklakalmamışlar,aynızamandasaygınkonumdakigörevlereyenidengetirilmişler.Bunedenle,aralarındageçenonyıliçindemahkûmedilmişoluphiçbiryasalyetkiyedayanmadanserbestbırakılmışkişilerincezalarınıçekmeküzeregerigönderilmelerigerekir.Onyılönce,cezayaçarptırılmış,halsizveyaşlıkişilervarsa,bunlarımahkûmiyettenpekuzak sayılmayano işlere ayıralım; çünkübu tür kişiler her zaman kamu hamamlarında çalışmaya, kanalizasyonlarıtemizlemeyeyadayollarıvecaddelerionarmayaverilirler[58].

33

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Eyaletin başka bir bölgesini gezerken[59], Nicomedia’da çıkan çok büyükbir yangın, birçok özel mülkü ve iki kamu yapısını, Gerusia[60] ve IsisTapınağı’nı[61] (her ne kadar bu iki yapı, bir caddenin iki ayrı tarafındabulunuyorsa da) yerle bir etti. Yangının daha geniş bir alana yayılmışolmasına, önce şiddetli bir rüzgâr, sonra da, bu kadar büyük bir felaketkarşısında,eminim,kımıldamadanve istiflerinibozmadanseyircigibiduraninsanlarınuyuşukluğunedenoldu.Ayrıca,kenttesuçekmeyeyarayannebirmakine, ne bir tulumba, ne de bir yangın söndürücü araç vardı. Ama, buaraçlar,benuyarıdabulunurbulunmazhazırlanacak.Efendim,yüzellikişidenoluşan bir itfaiye teşkilatının kurulması gerektiğini düşünür müsün, banabelirt. Ben herhangi bir kişinin işçi olmadan bu teşkilata girmesine izinverilmemesine, bu hakkı elde ettikten sonra da, bunu başka bir yolda

Page 27: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

kullanmamasına dikkat edeceğim; bu kadar az sayıdaki insana dikkatgöstermekzorolmayacaktır.

34

Traianus’tanPlinius’a

Birçok başka kentteki örneğe uygun olarak Nicomedia’da bir itfaiyeteşkilatı kurulabileceğini düşünüyorsun. Ancak bu eyaletin ve özellikle bukentlerin bu türden gruplaşmalarla karışacağı unutulmamalı. Onlara hanginedenden ötürü, ne ad verirsek verelim, aynı amaç doğrultusunda toplanankişiler,kısabirsüreönceolduğugibi,siyasalbir toplulukoluşturacaktır.Bunedenle, yangını söndürmeye yardımcı olabilecek araçların sağlanması vemülk sahiplerine, durum gerektirdiğinde halktan da yardım alarak, bunlarınbizzatkullanılmasınınönerilmesidahayerindeolur[62].

35

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,devletimizinrefahınınbağlıolduğuşahsınınesenliğiadına,yıllıkadaklarımızı adadık ve aynı zamanda geçen seneki adaklarımızı da yerinegetirdik[63]. Ayrıca tanrılara her zaman bu adakları adamayı bizebağışlamaları ve bizim de her zaman adaklarımızı yerine getirmemiz içinyakardık.

36

Traianus’tanPlinius’a

Senin,eyalethalkıylabirlikte,sağlığımveesenliğimiçinölümsüztanrılaraadaklarıyerinegetirmişveertesiyıl içindeadaklaradayacağınızagönüldensözvermişolduğunumektubundanöğrendim[64].

37

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Nicomedialılar, bitirmeden bıraktıkları ve hemen yıkılan bir sukemerine3milyon329binsestertiusharcadılar.Yenidenbirbaşkakemereikiyüzbinsestertiusödediler.Budabitirilmedenbırakılınca,bukadarbüyükbirparayı yok yere harcayanlar suya sahip olmak için yeni bir masrafla karşıkarşıya kaldılar. Ben kendim çok berrak bir su kaynağı keşfettim: Bukaynaktangelensukentinsadecealçakvesığyerlerinegitmesindiyeeğikbiryapıüzerinden (başlangıçtayapımınagirişildiğigibi)nakledilebilir.Şimdiyedeğin, birkaç ark kalmış; öteki arklar bir önceki yıkılmış işten kalan, karebiçimindeki taş bir blokla dikilebilir. Bana öyle geliyor ki, bir kısmınıntuğlaylayapılmasıgerekecek;çünkübuhemdahakolay,hemdahaucuzolur.

Page 28: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Ancak ilkin, daha önce olmuş bir olayın tekrarlanmaması için, senintarafındanbirkontrolmemurununyadabirmühendisinburayagönderilmesigerekmektedir. Ben bir tek bunun, yani bu işin sağlayacağı yararın vegüzelliğinseninsaltanatınayaraşacağıinancındayım[65].

38

Traianus’tanPlinius’a

Nicomedia kentine su verilmesiyle ilgilenmen gerekir. Gerçekten seningerekendikkatlebu işibaşaracağına inanıyorum.Ancakşudaçokkesinki,aynı dikkati, Nicomedialıların şimdiye değin büyük paralar harcamışolmasınınkimlerinsuçuolduğunuaraştırmayavermelisin;böylecearalarındaanlaşıp su kemerlerine başlamaktan yılmasınlar ve yarım bırakmasınlar. Bunedenle,doğrusunuöğrendiğinşeylerdenbenidehaberdaret.

39

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,Nicaea’daki, büyükbir kısmı inşa edilmiş amayarımbırakılmışbir tiyatro için, işittiğime göre, (çünkü bu yapı hakkında gerekli araştırmayapılmadı) onmilyon sestertius’tan fazla harcandı; korkarım, boşu boşuna.Çünküya yerin nemli ve yumuşakya da taşların ince ve kolay ufalanabilirolmasındanötürü,binakocamançatlaklarlaayrılıyorveesniyor;buyapınıntamamlanmasımı,bırakılmasımıyada tamamenyokedilmesimigerektiğikonusu,hiçşüphesiz,dikkatedeğerbirolgudur.Çünküyapıyıdoğrudantutanpayandalarvetemellerbanasağlamgörünmektençok,pahalıgibigeliyor.Butiyatroya bitişik bazilikaları ve dinleyicilerin olduğu bölüme bir galeri inşaetmek için, özel şahısların kendi paralarından çokça harcamaları gerekir.Öncedenbitirilmesigerekenşeylerihmaledilince,şimdierteleniyor.

Ayrıca, Nicaealılar, benim gelişimden önce, yangında yıkılmış birgymnasium’u, öncekinden çok daha orantılı ve geniş bir biçimde onarmayabaşlamışlardı;boşagitmetehlikesiolanbirhayliparaharcamışlardı.Ayrıca,başlanmış yapıyı devralan ve elbette önceki mimarın rakibi olan şimdikimimar,duvarlarınyirmiikiayakkalınlığındaolmasınakarşın,içininmolozladoldurulduğundan etrafının tuğlayla örülmemesinden ötürü, üstüne binenyükükaldıramayacağınıiddiaediyor.

Claudiopolis halkı da dağın tam dibindeki çukur alan üzerine geniş birhamamı dikmekten çok, batırıyor; bunu da onlara fazladan verme lütfundabulunduğunsenator’ların kendi senatus’larına girişlerinde ödediğin paradanyadabenimzorlamalarımsonucuödedikleriparalardansağlıyor.Buyüzdenben,biryandanbukamuparasının;biryandandahertürparadandahadeğerliolan senin bağışının kötüye kullanılacağından endişe duyduğumdan; senden

Page 29: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

sadece tiyatroyu değil, bu hamamı da gözden geçirecek ve yapılan buncamasraftansonra,buyapılarınbaşlandığıtarzauygunşekildebitirilmesininmi,yoksa düzeltilmesi gerekenlerin düzeltilip, değiştirilmesi gerekenlerindeğiştirilipbitirilmesininmidahayararlı olacağınakarar verecekbirmimargöndermeni talep etmekzorundayım.Yoksa, harcadığımızparayı koruyalımderken,eklememizgerekenparayıyokyereharcamışolacağız[66].

40

Traianus’tanPlinius’a

Nicaealılartarafındanbaşlamışolantiyatroylailgilineyapılmasıgerektiğinien iyi şekildegözdengeçirecekvebunakararverecekolankişi,halihazırdabu konunun içinde olan sensin. Bana, senin kararından haberdar olmamyeterliolacak.Ama,tiyatrobitirildiğinde,özelşahıslardan,tiyatroyaekbinayapacaklarına dair verdikleri sözleri yerine getirmelerini istemelisin.Yunanlılargymnasium’laradüşkündür;belkidebuyüzdenNicaealılarondanbirtaneyapmayıçokistediler.Amaonlarıngereksinimlerinikarşılayacakbirtekiyleyetinmelerigerekir.

Claudiopolislileri,yazdığıngibi,pekuygunolmayanbiryerdeinşaettiklerihamamlarıyla ilgili olarak nasıl ikna edeceğine sen karar vereceksin.Mimarlardan yoksun kalamazsın[67]. Usta ve yetenekli insanlara sahipolmayan hiçbir eyalet yoktur. En kolay yolun onların kentten gönderilmesiolduğunudüşünme;çünkübizedehepYunanistan’dangeliyorlar.

41

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Senin servetini ve ruhunun yüceliğini düşündüğümde, ölümsüzlüğüneolduğukadar,şöhretineuygundüşecekvegörkemliolduğukadar,yararlıdaolacak bazı yapılara işaret etmemin çok doğru olacağına inanıyorum.Nicomedia topraklarının sınırında, çok büyük bir göl bulunuyor[68]. Bununüzerinde, mermerler, tarım ürünleri, kerestelik odunlar ve ticari mallargemilerle, az bir masraf ve çabayla yola kadar taşınıp buradan yükarabalarıyla büyük bir zahmet ve daha büyük bir masrafla denizenaklediliyor[69].Buyüzdenbugölüdenizlebirleştirmekistiyorlar.Buişiçinbir sürü insana ihtiyaçvar; ancakbunlar sırasıyla halledilebilir.Çünkühemkırsalbölgelerde,hemdeözelliklekenttebüyükbirnüfusyoğunluğuvarveherkesinherkeseyararlıolacakbirişleseveseveilgileneceğinedehiçşüpheyok.

Öyleyse, bu sana uygun görünüyorsa, iş sadece gölün deniz seviyesininüstünde olup olmadığını dikkatlice araştıracak bir teftiş memuru ya da birmimar yollamana kalıyor. Mimarlar gölün, bu yerin kırk cubitum üstünde

Page 30: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

olduğunu ileri sürüyor. Ben o bölgenin[70] yakınında bir kral tarafındankazılmış olan bir hendek keşfettim; ancak bu hendeğin, birbirine bitişiktarlaların suyunu çekmek için mi, yoksa gölü nehre bağlamak için miyapılmış olduğu kesin değildir; çünkü bitirilmeden bırakılmış. Şüpheli olanbirbaşkakonuda,buhendeğin,Kral’ın[71]ölümümüyoksaişinbaşarısızlığauğraması sonucu mu tamamlanamadığı. Bunun sebebi ikinci şıksa, sadecekralların giriştikleri bir işin, senin tarafından (çünkü senin ününün yararınaduyduğum hırsı bağışlayacaksındır) gerçekleşmesini istemek cesaretinigösteriyorvebununiçinbüyükhevesduyuyorum.

42

Traianus’tanPlinius’a

Sözünü ettiğin göl, onu denizle birleştirmeyi istemem konusunda beniharekete geçirebilir. Ancak gölün, denize boşaldığı takdirde tamamentükenmemesi için,nekadarvenereden sualdığını tamanlamıyladikkatlicearaştırmak gerekir. Calpurnius Macer’den[72] bir kontrol memuruisteyebilirsin, ben de buradan sana bu tür işlerde usta olan birinigöndereceğim.

43

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Byzantium[73] kentinin büyük miktarlara ulaşan harcamalartoplamını incelerken, saygılarını sunmak[74] için her yıl sana halkınkararıyla[75] birlikte bir temsilci gönderildiği ve bu temsilciye 12 binnummus[76] verildiği tarafıma bildirildi. Senin isteğini göz önündebulundurarak, temsilcinin alıkonması ama halkın kararının iletilmesiningerekliolduğunudüşündüm;böylece,aynıanda,hemgiderlerazaltılmış,hemde kamu görevi yerine getirilmiş olacaktır.Aynı kente,MoesiaValisi’ne[77]resmen saygılarını sunmak üzere gönderilen temsilciye verilen yolluk adıaltındaheryıl3binsestertiustutarındabirödemedeyüklenmiştir;benbunungelecekte kesilmesi gerektiğini düşündüm. Efendim, bana, bu konudakigörüşünü bildirerek kararımı doğrulamak ya da hatamı düzeltmek lütfundabulunmanıistirhamediyorum.

44

Traianus’tanPlinius’a

Çok azizSecundus, bana saygılarını sunmak için temsilciye harcanacako12 bin sestertius’u Byzantiumlulara geri vermekle en iyisini yaptın.Kararlarını, her ne kadar, sadece senin aracılığınla göndereceklerse deByzantiumlular yine de kendilerine düşeni yerine getirmiş olacaklardır.

Page 31: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Moesia Valisi de eğer kendisine daha az savurganlıkla saygı gösterirlerse,Byzantiumlularıelbettebağışlayacaktır.

45

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, süreleri biten geçiş izinlerinin[78] geçerli olup olmadığını ve nekadar süreyle geçerli olmasını istediğini yazmanı ve beni tereddüttenkurtarmanı istirham ediyorum. Nitekim, bilgisizlik sonucu, iki çözümarasında kalarak yasaya uygun olmayan çözümleri uygulamaktan ya dagerekliolanlarıyerinegetirememektençekiniyorum.

46

Traianus’tanPlinius’a

Süresi biten geçiş izinleri geçerli olmamalıdır; bu yüzden, eksikliğihissedilmeden önce tüm eyaletlere yeni geçiş izinleri göndermeyi ilkyükümlülüklerimarasındasayıyorum.

47

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Apameia’da[79] kamu borçlularını, gelir ve harcamaları gözdengeçirmekistediğimdebana,kolonininhesaplarınıokumamıherkesinistediği,yinede,bunlarınşimdiyekadarhiçbirproconsul[80]tarafındanincelenmediği,koloninintopluluğuistediğişekildeyönetmeayrıcalığınaveçokeskiâdetinesahip olduğu yanıtı verildi. Onlardan, söylediklerini ve başvurduklarımetinleri bir rapor[81] halinde toplamalarını istedim; raporun büyük birbölümününaraştırılankonuyla ilgiliolmadığınıbilerekonualdığımşekliylesana gönderdim. Neye uymak zorunda olduğum konusunda yol göstermeniistirham ediyorum.Nitekim, görevimin sınırlarını aşmaktan ya da görevimiyerinegetirememektençekiniyorum.

48

Traianus’tanPlinius’a

Mektubuna eklediğin Apameialıların raporu beni, bu eyaletproconsul’larının, onların hesaplarını denetlemekten uzak durduklarınainandırmakistemelerininnedenleriniaraştırmagereğindenvazgeçirdi,çünkübizzat Apameialılar senin, onların hesaplarını incelemene karşı çıkmadılar.Birşekildedürüstlüklerinidikkatealmakgerekir;sahipolduklarıayrıcalıklarıkoruyarak bundan böyle bu denetimin benim irademle yerine getirileceğinibilsinler.

49

Page 32: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Nicomedialılar benim buraya gelişimden önce, eski foruma ekolarak bir yenisinin yapımına başladılar; bunun bir köşesinde MaterMagna’ya[82] adanmış, çokeskibir tapınakbulunuyor;bununyaonarılmasıyadabaşkabir yere taşınması gerekiyor; özellikle, şimdi yükselmekteolanyapıdan daha yüksek olmasından ötürü.Benbu tapınağa ilişkin bir yasanınolup olmadığını araştırırken, bunların adak adama âdetlerinin bizimkindenfarklıolduğunuöğrendim[83].Buyüzden,Efendim,kendisiyle ilgilibiryasaolmayanbutapınağındinebirzarargetirmeden,nakledilebileceğinidüşünüpdüşünemeyeceğini dikkate al. Yoksa, din bir engel oluşturmuyorsa, her şeyçokuygundur.

50

Traianus’tanPlinius’a

Sevgili Plinius, dinsel bir kaygı duymaksızın, yerin durumu bunugerektiriyorsa,TanrılarınAnası’naadanantapınağıdahauygunbiryere taşı.Tapınak adanması ile ilgili bir yasanın bulunmaması seni kaygılandırmasın;çünkü yabancı bir kentin zemini, bizim töremizce belirlenen tapınak adamabiçimineuygunolmayabilir[84].

51

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, benim ve kayınvalidemin isteğine rıza göstererek, görevi sonaerdikten sonra,CaeliusClemens’i[85] bu eyalete atamandan ne kadar büyükbir sevinç duyduğumu kelimelerle anlatmam zor. Çünkü bu hareketinden,kadirşinaslığınınölçüsünütamanlamıylaanlıyorum;böylesinebirhoşgörüyübütünailemlebirliktedoludoluyaşadığımdan,dahafazlasınıborçluolduğumhalde, bu iyiliğine denk bir karşılık verme cüretini de gösteremiyorum. Bunedenle, adaklar adayarak tanrılarayakarıyorumki, bana sürekli bahşettiğinbuiyilikkarşısındadeğerbilmezbirisayılmayayım.

52

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,imparatorluğaatanırkenaynızamandadakorumaaltınaaldığınogünü,hakettiğinkadarbüyükbirçoşkuylakutladıkvetanrılara,vesayetivegüvenliğiseninsağlığınabağlıolaninsanlıksoyuadına,sanasağlıkveafiyetbahşetmeleriiçindualarettik[86].Ben,hemalışıldıkbiçimdebağlılıkyemininieden silah arkadaşlarıma, hem de yemin ederek aynı şekilde sanabağlılıklarınıifadeedeneyalethalkınabaşkanlıkettim.

53

Page 33: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Traianus’tanPlinius’a

Sevgili Secundus, senin başkanlığında, eyalet halkıyla birlikte silaharkadaşlarınınimparatorluğayükselmegünümünekadarbüyükbirinançlavesevinçlekutlamışolduğunu,mektubundanöğrendim.

54

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, senin öngörülü öğütlerin ve bizim hizmetimiz sayesinde devletgelirleri toplanmış ve toplanmaktadır; bunların işletilmeden kalmasındankorkuyorum[87].Nitekim, topraksatınalmafırsatıyahiçyok,yadaçokaz;öte yandan, özellikle yüzde on iki oranla –özel kişiler aralarında bu oranlaborçlanıyorlar– devlete borçlanmak isteyen çıkmıyor[88]. Bu nedenle,efendim,ödünçalacakkimselerecazipgelecekbiçimdefaizindüşürülmesininmi,budaişeyaramazsa,devletegüvensağlamakiçin,decurio’lar[89]arasındabölüştürülmesininmigerektiğiniuygungörürsün,düşün.Decurio’lar,hernekadar isteksiz olsalar ve reddetseler de, faizin düşürülmesiyle borç onlaradahahafifgelecektir.

55

Traianus’tanPlinius’a

ÇokazizSecundus’um,devletgelirlerinindahakolaylıklayatırımıiçinbende faiz oranının düşürülmesinden başka yol göremiyorum. Borçlananlarınsayısına göre onun ölçüsünü sen kararlaştır. İstemeyen kimseleri, belki degerekduymayacakları bir şeyi almaya zorlamak çağımızın adalet anlayışınauygundeğildir.

56

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, meşgul olduğun bunca önemli iş arasında, sana danıştığımkonularda beni de yönlendirmeye tenezzül ettiğinden dolayı, sanaşükranlarımı sunuyorum. Şimdi, bir kez daha yardım sağlamanı diliyorum.Çünkütanıdıkbirigeldiveüçyılönce,senatorsınıfındanbiriolanServiliusCalvus[90] tarafındansürgünedilenmuhaliflerininhâlâeyalettebulunduğunubildirdi.Bunakarşın,bumuhaliflerdeCalvustarafındanmemleketlerineiadeedildiklerinibeyanettilerveonunresmibuyruğunuokudular[91].Buyüzden,konuyu yansız bir biçimde sana bildirmemin gerekli olduğunu düşündüm.Çünkü sürgün edilmiş olanların ne bir başkası tarafından, ne de tarafımdanmemleketlerine iade edilemeyeceği konusunda kesin buyrukların olduğuhalde,birisininsürgünettiğivegerigetirdiğikişilereneyapılacağına ilişkinbirfikrimyok.

Page 34: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Efendim, bu nedenle, bunlar gibi ömür boyu sürgün edilmiş ve iadeedilmemiş oldukları halde, eyalette bulunan kişilerle ilgili nasıl bir yolizlememiistediğinisanadanışmakzorundakaldım;çünkübutürdavalarladakarşılaştım[92].IuliusBassus’unproconsul’luğusırasında,ömürboyusürgüneçarptırılmış biri bana getirildi. Ben, Bassus’un lağvetmiş olduğu kararlarıbildiğimden ve Senatus tarafından, iki yıl içinde yeniden başvurulduğutakdirde,haklarındabirkararçıkmışolanherkesetanınmışbirhaktanhaberimolduğundan,sürgünedilmişbuadamınproconsul’agiderekdurumunubildiripbildirmediğinisoruşturdum.Olumsuzyanıtverdi.

Sana danışmamın nedeni şu: Onun cezası yeniden verilsin mi, yoksa buadamayadakazaraböylebirdurumlakarşıkarşıyakalanbirinedahaağırbirceza mı verilsin; ya da ne türden bir ceza verilmesini uygun buluyorsun?Calvus’un kararını ve resmi buyruğunu, ayrıca Bassus’un kararını da bumektubaekledim.

57

Traianus’tanPlinius’a

ProconsulP.ServiliusCalvustarafındanüçyıllığınasürgünedilmişolanlarvekendisininresmikararıylasonradanmemleketlerineiadeedilerekeyalettetutulanlar konusunda, bu yaptığının nedenlerini Calvus’tan öğrenince, benşahsen seni haberdar ederim. Iulius Bassus tarafından ömür boyu sürgünemahkûm edilen bir kişiye gelince, kendisine iki yıl içinde başvurma hakkıtanındığıhalde, sürgünehaksızcamahkûmedilmişolduğunudüşünüp[93]bubaşvuruyu yapmıyorsa ve eyalette kalmayı sürdürüyorsa, zincirlenipPraetor’umun muhafız komutanlarına gönderilmelidir; çünkü ona,dikbaşlılıklapaçasınıkurtardığı(eski)cezasınıyenidenvermekyeterliolmaz.

58

C.Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, düzenleyeceğim toplantıya yargıçları çağırdığımda[94], FlaviusArchippus felsefeöğretmenliğiyaptığı için,muafiyet istedi[95].Orada, onunyargıdabulunmazorunluluğundanmuaf tutulması bir yana, adınınyargıçlarsınıfından tamamensilinmesivezincirlerinikırarakkaçmışolduğucezasınagerigönderilmesigerektiğinisöyleyenlervardı.ProconsulVeliusPaulus’un,Archippus’un kalpazanlık suçundan madende çalışma cezasına mahkûmolduğunun doğrulandığı bir kararı okundu. Archippus, bu kararındeğiştirilmesini sağlayacak hiçbir kanıt ileri süremiyordu. Ama eskikonumuna iadesi için, kendisinin Domitianus’a verdiği bir dilekçeyi veDomitianus’unonaonurpayesi olarakyazdıklarını vePrusalıların resmibirkararınıbildirdi.Bunlarasizinkendisineyazdığınızmektuplarıdaekledi;bir

Page 35: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

de Domitianus tarafından kendisine bahşedilen onur payelerini doğrulayan,babanızın buyruğunu ve mektubunu. Bu yüzden, ona bu türden suçlamalaryapıldığı halde, karar alınmasını uygun gördüğüm bu konuda, sanadanışıncaya değin, bir yargıda bulunmamam gerektiğini düşündüm.Her ikitarafındaaldığıbukararları,bumektubailiştirdim.

Domitianus’un,TerentiusMaximus’aYazdığıMektup

FelsefeciFlaviusArchippus,vatanıPrusacivarında,geliriylebütünailesiningeçiminisağlayacak,yüzbinsestertius’lukbirçiftliksatınalmasıiçinbendenemirvermemitalepetti.Buisteğininyerinegetirilmesiniemrediyorum.Bütünmasraflarıbenimbağışlarımdankarşılansın.

AynıKişinin,L.AppiusMaximus’aYazdığıMektup

İyi bir insan olan ve karakteriyle mesleğini özdeşleştiren felsefeciArchippus’u koruman altına almanı isterim, sevgili Maximus, vealçakgönüllülüklesanasunduğuisteklerinenezakatleeğilmeni.

TanrısalNerva’nınBeyanatı

Bizimki gibi mutlu zamanlarda beyan edilmesi gerekmeyen bazı konularvardır, yurttaşlarım; iyi bir yöneticiden, niyetinin gayet açık olduğudurumlardakanıtbeklemekyanlışolur.Gönüldenbağışlaryapmakvebendenönce yapılanları koruma altına almak için, kendi güvenliğimi ulusumungüvenliğine adayacağımdan her yurttaşım emin olsun. Yine de, hem bubağışları talep edenlerin çekinceleri, hem de bu bağışları sağlayanın anısı,kamu huzurunu bozacak bir rahatsızlık yaratmasın.Kuşku duyanlara beniminayetimibahşetmeninhemzorunluhemdesevindiriciolacağınainanıyorum.Kimsenin,öncekiimparatorlardanbirininzamanındaözelyadagenelolarakyapılan bağışların, daha fazla değer kazanayım diye, bir şekilde benimtarafımdan kaldırılacağı düşüncesine kapılmasını istemem. Bu bağışlarınhepsi resmi olarak onaylanmış ve güvence altına alınmıştır. İmparatorluğuntalihinin yüzünü güldürdüğü hiç kimse yeni dualara gerek duymayacak (bumutluluğaerişememişolanlardabendenyoksunolmayacaktır).Yenibağışlaryapmam için bana izin versinler. Sadece şimdiye kadar sahip olmadıklarınıistemelerigerektiğinibilsinler.

AynıKişinin,TulliusIustus’aMektubu

Öncekidönemlerdebaşlanmışvesonaerdirilmişherolayınişleyişkurallarınasıl korunuyorsa, aynı şekilde Domitianus’un mektuplarının geçerliliği dekorumaaltınaalınmalıdır.

59

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Page 36: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Flavius Archippus senin esenliğine ve ölümsüz adına dayanarak banaverdiğiyazıları,sanayollamamıtalepetti.Bendenbirtaleptebulunanbirininisteğini, bu raporu yollayacağımdan davacısını[96] haberdar etmek kaydıyla,yerine getirmem gerektiğini düşündüm. Davacının kendisinden aldığımyazıyı,herikitarafıdaanlayıpnegibibirsonucavarılabileceğinidüşünmenkonusundabirkararvermeniçinbumektubailiştirdim.

60

Traianus’tanPlinius’a

Domitianus,Archippus’aonurpayeleri bahşedenmektubunuyazarken, buşahsın konumundan habersiz olmuş olabilir. Yine de, İmparator’un arayagirmesiyle, özellikle proconsul Pau-lus’un, Archippus’a bildirdiği karardanhaberi olmayanların[97], onu heykellerle birçok kez onurlandırmalarındandolayı, eski saygınlığınakavuştuğuna inanmakbanadahauygungörünüyor.Ama, sevgili Secundus, bu demek değildir ki, o yeniden suçlandığında, bukonuya daha az kulak kabartman gerekecek. Davacısı Furia Prima’nınraporunuveöncekimektubunailiştirmişolduğunArchippus’unyazılarınıdaokudum.

61

Plinius’tanİmparatorTraianus’a[98]

Efendim, gölün sularının nehirle ve dolayısıyla denizle birleşmesi halindetükeneceği konusunda, gerçekten büyük bir öngörüye sahipsin. Ama, buolayın içinde olduğumdan, bu tehlikeyi önleyecek bir yöntem bulduğumusanıyorum.Çünkügöl,birkanallanehreulaştırılabilir;amadoğrudannehriniçinegönderilmeden, sankibir hendekyadabir aralıkoluşturacakbiçimde,aralarında bir sınır bırakılabilir. Böylece, nehirle birleşmesi halinde,çekilmesini önlemekle kalmayıp, birleştiğinde bütün istekler de yerinegetirilmiş olur. Çünkü bu daracık sınıra karışacak olan toprakta, kanallataşınacakolanyüklerinehreboşaltmakkolayolur.

Zorunlu kalınırsa, böyle yapılır; zorunlu kalınmayacağını umuyorum.Çünkügölünkendisi yeterincederin vehalihazırdakarşı tarafındabir nehirakıyor. Bu nehri doldurup oradan istediğimiz yöne çevirirsek, alçalmasınagerek kalmadan göl şimdi taşıdığı su kadarını taşıyacaktır. Ayrıca, bu sulardikkatlice toplanırsa, kanal boyunca gölün taşıdığı sular da çoğalır. Amakanalındahadagenişlemesiiçinonayverilecekolunursavedenizseviyesineulaşsın diye daha kısa kesilirse ve nehre değil de denize yönlendirilirse,denizingeriakışı,göldennegelirsegelsin,bunukorurvedenetimaltınaalır.

Her şeydenöte, yerindoğası, bu şemalarınherhangibirine izinvermezse,suyun akış yönü bent kapaklarıyla düzenlenebilir.Ama, efendim, bunlar ve

Page 37: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

öteki ayrıntılar, söz verdiğin için, göndereceğinden emin olduğum birmühendis tarafından daha bilinçli biçimde incelenecektir. Çünkü, gerçektenbu konu senin dikkatine ve yüceliğine yaraşan bir görevdir. Bu arada,emirlerindoğrultusunda,buişeuygunbirmühendisgönderilmesiiçin,seçkinbiradamolanCalpurniusMacer’eyazmışbulunuyorum.

62

Traianus’tanPlinius’a

Sevgili Plinius, bu göl konusunda, hem sağduyudan, hem de dikkattenyoksunsun,buaçık.Mademkibugölünsuyununtamamenyokolmasınınbirtehlike oluşturmayacağı ve gelecek açısından bizim daha fazla yararımızaolacağı şeklinde tedbirleralmışbulunuyorsun,ohaldekoşullarauygunolanşemayı seç.CalpurniusMacer’inbirmühendislebirlikte sanayardımetmekkonusundaelindengeleniyapacağınainanıyorum.

63

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,azatlınızLycormas[99]bana,Bosporus’tankentebirelçilikheyetigelecekse,kendisidönenekadarbuheyetialıkoymamıyazdı.Şimdiyedeğin,en azındanbulunduğumkentehenüzherhangibir heyetgelmedi.AmaKralSauromates’ten[100] bir haberci geldi. Tesadüfen karşıma çıkan bu fırsattanyararlanıp, bu haberi, Lycormas’tan önce buraya ulaşan haberciyle birliktesana yollamam gerektiğini düşündüm; Lycormas’ın yazısından ve Kral’ınmektubundan, belki aynı zamanda öğrenmen gerekli şeyleri, eş zamandaöğrenesindiye.

64

Traianus’tanPlinius’a

KralSauromates,seninbiranöncebilgisahibiolmangerekenbazıkonularıbanayazmış.Buyüzden,Kral’ınmektuplarıylabirlikteyolladığıhabercinin,birtavsiyemektubuyazaraksanadahahızlıulaşmasınısağladım.

65

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, halkın, buluntu çocuklar dediği çocukların durumu vebeslenmeleriyle ilgili, tüm eyaleti ilgilendiren büyük bir sorun başgösterdi[101]. Bu konuda ben, önceki yöneticilerin konuyla ilgiliuygulamalarından haberdar olduktan sonra,Bithynialılara ilişkin özel ya dagenelhiçbirşeyerastlamadığımdan,hangiyönteminizlenmesinitalepettiğinişahsınadanışmayakararverdim;çünküseninyetkeningerektiğibukonuda,

Page 38: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

öncekilerinkararlarını[102]izlemekleyetinemeyeceğimidüşündüm.

Ayrıca, bana tanrısal Augustus’un, Asia’yla ilgili verdiği bir buyrukokundu.TanrısalVespasianus’un,Lacedaimonialılara[103]vetanrısalTitus’undaaynıkişilerevesonraAchaealılarayazdığımektuplardaokundu.Ayrıca,Domitianus’un, proconsul’lar olan Avidius Nigrinus’a ve ArmeniusBrocchus’aveaynı şekildeLacedaimonialılarayazdığıbirbaşkamektupdaokundu[104]. Ama bunlar, kötü kopya edilmiş olduklarından ve bazıları dagüvenvermiyorgöründüklerinden,ayrıcaaslınınvedüzeltilmişkopyalarınınarşivindeolduğunubildiğimden,sanagöndermedim.

66

Traianus’tanPlinius’a

Doğuştanterkedilipsonradakendilerinikurtaranlartarafındanköleolarakeğitilen çocuklarla ilgili olan o sorun, sık sık gündeme geldi. Ama bendenönceki yöneticilerin yorumlarında, bütün eyalette bu sorunla ilgili nasıl biruygulama getirildiği öğrenilemedi. Belki de incelenmesi zorunlu olanDomitianus’un, Avidius Nigrinus’a ve Armenius Brocchus’a yazdığımektuplarınagerçektensahibim.Amasözkonusuedilenoeyaletlerarasında,Bithynia yer almıyor. Bu yüzden, böyle bir nedenden ötürü özgürlük talepedenlerin resmi beyanlarının reddedilmemesi gerektiğini düşünüyorum veözgürlüklerine karşı beslenme bedelinin fidye olarak kullanılmamasıgerektiğinidüşünüyorum.

67

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,Kral Sauromates’ten gelen bir elçi, beni bulduğuNicaea’da[105]kendiliğinden iki gün kaldı; onu artık daha fazla alıkoymamak gerektiğinekararverdim.Önce, azatlınLycormas’ınnezamandöneceğihâlâbelirsizdi,sonra da işim öyle gerektirdiği için, eyaletin bir başka yerine hareketedeceğim. Lycormas’ın,Bosporus’tan bir elçi gelirse, kendisi dönene kadarbuadamıalıkoymamı rica etmişolduğunu sanayazmışolduğumdandolayı,bunu dikkatine sunmam gerektiğini düşündüm. Özellikle, daha önce deyazdığım gibi, geciktirmek istemediğim Lycormas’ın mektupları bu elçigelmeden önceki günlerde eline geçtiği için, elçiyi daha fazla alıkoyacakhiçbirgeçerlinedenimyoktu.

68

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Bazıları, zamanla harap olan ya da nehir taşması sonucu veya benzernedenlerle yıkılan akrabalarının mezarlarını, proconsul’un uygulamaları

Page 39: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

doğrultusunda, kendilerine nakletme izni vermemi talep edince, bizimkentimizde bu türden konuları pontifex kuruluna danışmanın âdet olduğunubildiğimden, efendim, nasıl bir yol izlememgerektiğini,pontifex kurulununbaşkanı[106]olansanadanışmamgerektiğinekararverdim.

69

Traianus’tanPlinius’a

Eyalet halkını, haklı nedenlerden dolayı akrabalarının mezarlarını biryerdenbaşkabiryere taşımak istediklerinde,bizimbaşvurduğumuzpontifexkurulununkurallarınınzorunluluğualtınasokmakzorbiriştir[107].Buyüzden,hanginedenlebuişeizinvermen,hangisinedenlereddetmengerekeceğinioeyaletin başında bulunmuş olan önceki yöneticilerin uygulamalarıdoğrultusundakararabağlamanseniniçindahaiyiolur.

70

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Prusa’da, bağışlamış olduğun hamamın nerede kurulabileceğiniaraştırırken, duyduğuma göre, bir zamanlar güzel olduğu halde, şimdilerdeharap bir yıkıntı haline gelen bir evin bulunduğu yer hoşuma gitti. Burayı,kentin virane görüntüsünü düzeltmek ve hatta kenti hiçbir yapıyı yerindenoynatmadan[108] güzelleştirmek için, ayrıca, zamanla harap olan binalarındaha iyi bir konuma kavuşması için seçebiliriz. Ama evin durumu şöyle:ClaudiusPolyaenus[109], bu evi İmparatorClaudius’amiras olarak bırakmışve evin sütunlu avlusunda[110], İmparator adına bir tapınak yapılmasını vekalankısmınınkiralanmasınıbuyurmuş.Bukentbellibirsürebuevdengelenkirayı aldı, sonra burası kısmen talan edildiğinden, kısmen de bakımsızkaldığından,sütunluavlusuylabirlikteyıkıldıveartıkneredeysezeminindenbaşka hiçbir şey kalmadı. Efendim, ister burayı bu kente armağan olarakbağışla, ister satılmasını emret, bulunduğu yerin özelliğinden dolayı, halkbunubüyükbirlütufolarakkabuledecektir.

İznin olursa, bu boş alana hamam yaptırmayı, öte yandan, binalarınbulunduğu o yerin exedra’yla[111] ve sütunlarla sarılmasını ve sanaadanmasını tasarlıyorum. Bu, kadirşinaslığın sayesinde, adına yaraşır,görkemli bir anıt olacak. Vasiyetin bir kopyasını, kusurlu olmasına karşın,sana yolladım. Bundan, Polyaenus’un, bu evin güzelleştirilmesi için büyükparalar bırakmış olduğunu, bunların da evle birlikte yok olup gittiğiniöğreneceksin.Amaben,elimdengeldiğince,bunlarıaraştıracağım.

71

Traianus’tanPlinius’a

Page 40: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Boş olduğunu yazdığın evle birlikte yıkılan o alanı, hamam yapımı için,Prusalılarınkullanımınaaçabiliriz.Amamektubunda,evinsütunluavlusunda,Claudius’abirtapınağınyapılıpyapılmadığınapekdeğinmemişsin.Çünkübutapınakyapılmışsa,yıkılsabile,oalankendisinetapınılmasıiçinayrılmıştır.

72

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Domitianus’un, Minicius Rufus’a[112] yazdığı bir mektubun ve öncekiproconsul’larınuygulamalarınındoğrultusunda,öğrendiğimegöre,çocuklarıntanınması[113] ve doğuştan kazandıkları hakların verilmesi konusunda[114]talepte bulunan bazı kişilerle karşılaşınca, bu tarz davalarla ilgili sadecebaşındaproconsul’larıolanbueyaletlerden[115] sözettiğinedikkatettim.Buyüzden,efendim,benimbukonudahangiyoluizleyeceğimeilişkinsunacağınönerilerekadar,meseleyibütünüyleaskıyaaldım.

73

Traianus’tanPlinius’a

Bana senato kararını yollayacak olursan[116], seni tereddütte bırakan;çocukların tanınmasıvedoğuştankazandıklarıhaklarınverilmesikonusundabilgiedinmekzorundaolupolmadığınısanaaçıklayabilirim.

74

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Nicomedia garnizonunda asker olan Apuleius[117], Callidromus adındabirinin[118], yanlarında ücretli işçi olarak çalıştığı değirmenci Maximus veDionysius tarafından gözaltına alınması üzerine, sizin heykelinizesığınmış[119] ve bir magistratus’un[120] huzuruna getirilmiş olduğunu, birzamanlar kendisinin Laberius Maximus’a[121] kölelik yaptığını veMoesia’da[122], Susagus tarafından esir alınıp Parthia Kralı Pacorus’a[123]armağanolarakgönderildiğiniveuzunyıllarhizmetindebulunduğunu,sonradakaçıpNicomedia’yageldiğinibanayazdı.

Benonuyanımaçağırdığımda,aynıöyküyüanlatınca,onusizegöndermemgerektiğini düşündüm; ancak kendisinden çalınmış olduğunu söylediği,üzerindekraliyetelbiseleriiçindekiPacorus’unresmiyleişlenmişolandeğerlibirtaşaradığımdan,yolculuğubirsüreerteledim.Çünkü,Parthiamadenindengetirmiş olduğunu söylediği bir külçe altını gönderdiğim gibi, eğerbulunabilseydi,butaşıdakendisiylebirliktegöndermekistiyordum.Bualtınımührümledamgaladım.Mührünşeklidörtatlıbirarabadır.

75

Page 41: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,PontusluIuliusLargus[124],hernekadarkendisiylehenüzgörüşüpkonuşmadıysamda–kuşkusuzseninkararyetinegüvenduydu–sanaduyduğusaygının,deyimyerindeyse,yönetiminiveuygulamasınıbanaemanetetti[125].Nitekim, vasiyeti yoluyla mirasını üzerime almamı ve kendimi vâris ilanetmemi,ardından,mirastan50binnummusçıkardıktansonrakalanmiktarıntamamını Heraclea ve Tieium[126] kentlerine vermemi, senin onuruna ithafedilecekyapılaryapmakyadaTraianusOyunlarıadıylabeşyıldabiryapılanoyunlar düzenlemek arasında bir karara varmamı istedi. Durumu, özellikle,hangisiniseçmemgerektiğinibelirlemeniçinbilginesunmayıdüşündüm.

76

Traianus’tanPlinius’a

Iulius Largus, çok iyi tanıyormuşçasına, sana güven duydu. Bu yüzden,anısını ölümsüzleştirmeye en uygun olan şeyi, her bir yerin koşuluna göreseçmekveeniyisiolduğunudüşündüğünçözümügerçekleştirmeksanadüşer.

77

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, çok seçkin kişi Calpurnius Macer’e, Byzantium’a bir centuriobirliğigöndermesinibuyurmaklaçoköngörülüdavrandın.BenzersaygınlığınIuliopolislilere[127]desağlanmasıgerektiğinidüşünüpdüşünmediğinidikkateal; onların kenti, çok küçük bir kent olmakla birlikte, çok ağıryükümlülükler[128] altındadır ve ne kadar zayıf olursa o kadar daha ağırhaksızlıklara katlanıyor. Öte yandan, Iuliopolis kentine bağışlayacağınherhangi bir şey tüm eyalete de yarar sağlayacaktır. Nitekim kent Bithyniagirişindedirveburayagelençoksayıdayolcuiçingeçişnoktasıdır.

78

Traianus’tanPlinius’a

HeryerdenakınedenyolcukalabalığıylaByzantium[129]öylebirkonumdaki önceki dönemlerin âdetine uyarak, görevlerine bir centurio birliğisavunmasısağlamayakararverdik.EğerIuiopoliskentineaynışekildeyardımetmeyi düşünürsek bu örnekle yükümüzü artırmış oluruz. Nitekim, birçokkent, aynı yardımı ne kadar çok isterse o kadar zayıf düşecektir. Kentinhaksızlıklarlakarşıkarşıyakalmamasıiçintümçabayıgöstereceğineinanacakkadar tutumuna güveniyorum. Eğer getirdiğim kurallara karşı çıkan olursaderhaldenetlenecektiryadaşimdikidurumdaverilencezayagöredahaağırsuçişleyenlerolursa,askerolduklarıtakdirde,yakaladığınıonunlegatus’unabildir;Kent’e(Roma’ya)doğrugelecekolurlarsabanayaz.

Page 42: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

79

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,Bithynia içindüzenlenenPompeiusYasası’yla[130]otuzyaşındanküçüklerin yüksek görevler üstlenemeyeceği ve senatoda yer alamayacağıöngörülmüştür. Aynı yasayla yüksek görev üstlenenlerin senatoda da yeralmaları kararlaştırılmıştır[131]. Bunu daha sonra, Augustus’un yirmi ikiyaşından küçüklerin yüksek görev üstlenmelerine izin veren buyruğuizledi[132]. Buna dayanarak, otuz yaşından önce yüksek görev üstlenenlerincensor’lar tarafından senatoya seçilip seçilemeyeceği, eğer seçilirlerse, otuzyaşındanönceyüksekgörevüstlenmemişkişilerinde, yüksekgörev iznininverildiği yaşta, aynı yoruma dayanarak, senator seçilip seçilemeyeceklerisoruluyor[133];soylularınçocuklarınınsenatoyagirmesi,plebs’ingirmesindendahaiyiolduğundan,genelde,şimdiyedekuygulanagelenbukuralıngerekliolduğu söyleniyor. Seçilmiş senator’lar tarafından görüşüm sorulduğunda,otuz yaşından küçükken yüksek görev yapmış olanların, Augustus’unbuyruğuna ve Pompeius Yasası’na göre senatoya seçilebileceklerinidüşünüyordum, çünkü Augustus otuz yaşından küçüklerin yüksek görevüstlenmelerine izin vermekte, yasa da yüksek görev üstlenenlerin senatorolabileceğini öngörmektedir.Ancak, yüksekgörevüstlenecekyaştaolmaklabirlikteböylebirgörevüstlenmemişolanlarhakkındatereddütediyordum;buyüzden,efendim,neyeuyulmasınıistediğinkonusundasanadanışmamgereğidoğdu.YasamaddeleriyleAugustus’unbuyruğunumektubaekliyorum.

80

Traianus’tanPlinius’a

ÇokazizSecundus’um,yorumlarınıherbakımdanonaylıyorum.PompeiusYasası bu noktaya kadar, Divus Augustus’un buyruğuyla o kadaryenilenmiştir ki yirmi iki yaşından küçük olmayanlar yüksek görevüstlenebileceklerveherbirkentinsenatosunaalınabileceklerdir.Yoksa,otuzyaşından küçük olup da yüksek görev üstlenmemiş olanların yüksek görevüstlenebileceklerine bakarak herhangi bir kentin senatosuna seçilmelerinionaylamıyorum[134].

81

Plinius’tanİmparatorTraianus’a[135]

Efendim, Olympus’taki[136] Prusa’da, o kentten ayrılmak üzere olduğumgün, konuk evinde bazı toplumsal işlerle uğraşırken, yüksek memurlardanAsclepiades[137], Claudius Eumolpus’un[138] beni çağırdığını bildirdi.CocceianusDio[139],birsenatotoplantısında,masraflarınıüstlendiğibirkamu

Page 43: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

yapısınınkentetahsisedilmesiniistediğisırada,FlaviusArchippus’utemsilenoradabulunanEumolpus,buyapınınkamuyamal edilmedenönce,Dio’nuntarafından harcamalara dair bir hesap çıkartması gerektiğini, başka türlüyapılırsa,onunbunaborçlukalacağınıilerisürdü.Hatta,sözkonusuolanbuyapıda, Dio’nun eşi ve oğlunun gömütleri de olduğu halde, senin de birheykelinin bulunduğunu belirtti ve benden bu konuyu yasal açıdanaraştırmamıistedi[140].

Ben vakit geçirmeden bu araştırmayı yapacağımı ve yola çıkışımıerteleyeceğimi söyleyince, kendisine davasını hazırlaması için daha geç birtarih vermemi ve bu konuyu başka bir kentte incelememi talep etti. Ben,bununlaNicaea’dailgileneceğimisöyledim.Ama,dahafazlabilgialmakiçinyerimeoturduğumda,buEumolpushenüzyeterincehazırlanmamışolduğunuileri sürerekerteleme istemeyebaşladı.Bunakarşın,Diodinlenmesini talepetti.Davaherikiyöndeenineboyunatartışıldı.Benertelenmesivedahaöncebirörneğibulunanbukonudasanadanışılmasıgerektiğinidüşünürken,herikitarafa da kendi isteklerini içeren bir rapor vermelerini söyledim. Çünküonların bizzat ileri sürdükleri şeylerle ilgili olarakkelimesi kelimesine bilgisahibi olmanı istiyordum. Dio bunu vereceğini söyledi; ayrıca gömütlerkonusunda; bu konuda kendisinin bir davacı olarak değil, FlaviusArchippus’unavukatıolarakonunaktardığıbilgileribanasunacağınıbelirtti.Eumolpus’un,Prusa’daolduğugibi,buradadaavukatlığınıyaptığıArchippusda kendisinin bir rapor vereceğini söyledi. Ama ne Eumolpus, ne deArchippus, günlerdir beklediğim halde, henüz bana raporlarını iletmediler.Dioisebumektubailiştirdiğimbelgeyibanaverdi.

Ben şahsen söz konusu olan binada bulundum ve senin heykelinin dekütüphaneyeyerleştirilmişolduğunu,öteyandanDio’nunoğlununveeşiningömütlerininbulunduğusöylenenyerin,sütunlarlaçevrilibiravludaolduğunugördüm. Efendim, senden özellikle bu tarz bir konuda beni yönlendirmelütfundabulunmanıdiliyorum;böylebirkonudaolmasıgerektiğigibi,büyükbir merak uyandırdığı için, olay ortaya döküldü ve önceki uygulamalarçerçevesindesavunuluyor.

82

Traianus’tanPlinius’a

Sevgili Secundus, bana danışmak gerektiğini düşündüğün bir konuolduğunda, ilkemin, insanların korkularından, endişelerinden ya da vatanhainliği suçlamalarından kendi adıma pay çıkartmamak olduğunu bildiğiniçin, çekinmemelisin.Bunedenle, buçeşit pekçokörnekolduğuhalde,hiçkabullenemeyeceğim bu sorunu bir kenara bırakıp sen asıl CocceianusDio’nundenetimindebitirilenbütünyapılarlailgilihesaplarıçıkarttır.Burada,

Page 44: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

kentin çıkarı gözetildiği için, Dio bunu ne reddedebilir, ne de reddetmekzorundakalabilir[141].

83

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Nicea halkı benim için en kutsal olan ve olması gereken seninadına, bir başka deyişle, senin ölümsüzlüğün ve esenliğin adına, isteklerinisana ulaştırmamı benden talep edince, reddetmemin doğru olmayacağınıdüşündümveonlardanaldığımdilekçeyibumektubaekledim.

84

Traianus’tanPlinius’a

Tanrısal Augustus tarafından, vasiyetname bırakmadan ölen yurttaşlarınmallarınıyakınlarınınkorumasınailişkinbirhakkıntanınmışolduğunuiddiaeden Nicaealılara, procurator’larım olan Virdius Gemellinus ile azatlımEpimachus’un da yardımlarına başvurarak, aynı sorunla ilgili olan bütünkarşıt tarafları biraraya toplamalısın; öyle ki sana en akılcı görünenibelirlemekiçinaleyhtesöylenenleridedeğerlendirmelisin.

85

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, azatlı kölen ve procurator’un Maximus’un, birlikte olduğumuzbütünsüreboyuncadürüst,çalışkan,dikkatli,seninçıkarlarınayakındanbağlıve disipline sıkı sıkıya uyan bir kimse olduğunu deneyimlerimden gördüm.Sana borçlu olduğum bağlılıkla, senin nezdinde Maximus için olantanıklığımdanonurduyuyorum.

86a

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Pontus kıyı praefectus’u Gaius Bassus’un dürüst, doğru sözlü,çalışkan, bu arada, banakarşı çok saygılı olduğunudeneylerimdengördüm;sanaborçluolduğumbağlılıkla,dileğimi,aynızamandaonayımıbildiriyorum.

86b

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Askerlikgörevini senin emrindeöğrenenFabiusValens’i hararetle tavsiyeediyorum; kendisi senin hoşgörüne layık olmayı bu eğitimine borçludur.Benimnezdimdeaskerlervehalk,hemözelyaşamda,hemkamuyaşamında,doğruluğu ve insancıllığı tümüyle sınanmış olan Valens’e, aralarındayarışaraktanıklıkettiler.Sanaborçluolduğumbağlılıklabildiriyorum.

Page 45: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

87

C.Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, yüzbaşı olan Nymphidius Lupus[142] silah arkadaşımdı; benimtribunus olduğum sırada, opraefectus’tu. Buradan, ona karşı samimi hislerduymayabaşlamıştım.Sonradan, bukarşılıklı, eski dostluğunverdiği şefkatduygusugittikçeçoğaldı.Buyüzden,onunsükûnetinibozdumveBithynia’dadanışmanımolarakgörevalmasıiçinzorladım[143].Bukonudaodostluğunu,emekliliğinin getirdiği rahatlığa ve ileri yaşına bakmayıp kanıtladı ve herzaman kanıtlamaya da hazır. Bütün bunlardan dolayı, onun akrabalarınıbenimkiler arasında sayarım; özellikle, dürüst, çalışkan ve mükemmel birbabaya layık olan oğlu, Nymphidius Lupus’un, sizin bahşedeceğiniz hergöreve çok uygun bir kişi olacağını; bir cohors’un[144] komutanı olan çokseçkin insanlar, Iulius Ferox’un ve Fuscus Salinator’un[145] yakıntanıklıklarına değer bulunmasının yanı sıra, kendisinin ilk askerideneyimlerinden de öğrenebilirsin. Efendim, onun oğlunun alacağı onurpayeleribenimsevincime,benimkendimikutlamamanedenolacak.

88

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, bu ve başka birçok doğum gününü çok mutlu bir şekildegeçirmeni ve erdeminin parıldayan ününü, ebedi övgüyle, sağlıklı ve güçlüolarak,eserüstüneeserkatarakartırmanıdiliyorum.

89

Traianus’tanPlinius’a

Çok aziz Secundus’um, devletimizin parlak siyasal durumu içinde, çoksayıdaveçokmutludoğumgünlerigeçirmemiçinbulunduğundileklerikabulediyorum.

90

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,Sinopelilerin[146] suyu eksiktir; iyi ve bol suyun 16mil uzaktangetirilebileceği anlaşılıyor. Bununla birlikte, kaynaktan 1000 adımdan birazfazlauzaklıktakikuşkulugözükenyumuşakyeryapısınınsutesislerinitaşıyıptaşıyamayacağının az bir masrafla keşfini emrettim. Efendim, suya çokihtiyaçduyankolonininsağlığıvegörünümününgüzelliğiaçısındanböylebireserionaylarsan,çabalarımızlatoplanacakparaeksikolmayacaktır.

91

Traianus’tanPlinius’a

Page 46: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

ÇokazizSecundus,suyolunutaşıyıp taşıyamayacağındankuşkuduyduğunyeri başladığın gibi incele. Kent, bu eseri kendi olanaklarıylagerçekleştirebilecekse,malikaynaklarsağlandığınagöre,ençokdasağlığıvegüzelgörünümüiçin,sugötürülmesigerekliolankentinSinope’denbaşkasıolamayacağındanhiçkuşkuduymuyorum.

92

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

BağışıkvebirleşikAmisus[147] kentinin, seninhoşgörünün lütfuyla, kendiyasaları vardır. Efendim, burada resmen bana verilen yardım sandıklarıödemelerine ilişkindilekçeyi[148], toplantılara izinverilipverilmemesiyadahangi sınırlar içinde izin verilmesi, yoksa yasaklanması mı gerektiğikonusundakararvermeniçinbumektubaekliyorum.

93

Traianus’tanPlinius’a

Raporlarınımektubuna iliştirdiğinAmisusluların antlaşma yükümlülüğünegöre yararlandıkları yasalarda, eğer karşılıklı yardım sandığı uygungörülmüşse, özellikle, hayır için toplananböyle bir parayı ayaklanmayadanifak için değil, yoksulları desteklemek için kullanıyorlarsa, bunuengelleyemeyiz.Hukukumuzunyükümlülüğüaltındakiötekikentlerdebutüruygulamalaryasaklanmalıdır.

94

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, çok açık sözlü, çok dürüst, çok bilgili insan SvetoniusTranquillus’u,davranışlarınıveçalışmalarınıuzunzamandanbuyanaizlemişolarak yakın çevreme kattım ve yakından tanıdıkça daha çok sevmeyebaşladım. İki neden onun üç çocuk yasasından[149] yararlanmasını gereklikılıyor:dostlarınıniyiyargılarınıhaketmesiyanındapekazmutlubirevliliğivarvekötütalihingeriçevirdiğinibenimaracılığımlaveseniniyilikseverliğinsayesinde elde etmeyi umut ediyor. Efendim, ne kadar büyük bir lütufistediğimi biliyorum ancak tüm isteklerimde hoşgörünü gördüğüm sendenbunu talepediyorum.Bundanöte, sıradanbir istekolsaydı,uzaktaolduğumhalde, bunu istemeyeceğime bakarak konunun ne kadar çok üstündedurduğumuanlayabilirsin.

95

Traianus’tanPlinius’a

ÇokazizSecundus’um, toplantıların çok seçkin saflarıönündebenim için

Page 47: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

yeterli olacağını açıkladığım o sayıyı aşmadığımı senatoda bile bildirmekteolduğumagöre,bu tür lütuflarınekadaraz ihsanettiğimiaklındançıkarma.Yine de, isteğini onayladım ve Svetonius Tranquillus’a, olağan koşullardoğrultusunda,üççocukhakkınıtanıdığımınkayıtlarageçirilmesiniemrettim.

96

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, kuşku duyduğumkonularda sana danışmak benim için bir kuralhalinegeldi.Nitekim,kimkararsızlıklarımasendendahaiyiyolgösterebilir,bilmediğim konularda beni aydınlatabilir? Hıristiyanların sorgulanmasındahiçbulunmadım[150]; bu yüzden, niçin ve ne ölçüde sorgulandıklarını ya dacezalandırıldıklarını bilmiyorum. Yaş açısından ayrım gözetilipgözetilmeyeceği,engençolanlarındahayaşlılardanayırtedilipedilmeyeceği,pişmanolanların affedilip edilmeyeceği, kesinlikleHıristiyan olan kimsenininkârda bulunmasının kendisine yarar sağlayıp sağlamayacağı, başka suçlarolmaksızın,sadeceinançaçıklamasınınmıyoksainançlabirleşensuçlarınmıcezalandırılacağı konularında oldukça kararsız kaldım. Bu arada, banaHıristiyan oldukları bildirilen kimselere karşı şu yolu izledim: onlaraHıristiyan olup olmadıklarını sordum. İtiraf ettiklerinde ölüm cezasıylagözünükorkutarakikinciveüçüncükezyinesordum,direndiklerindecezanınyerinegetirilmesiniemrettim.İtirafettiklerişeyneolursaolsun,inatçılığınvekatı dikbaşlılığın cezalandırılması gerektiğinden kuşku duymuyordum.Aynıçılgınlığasahipbaşkakimselerdevardı;Romayurttaşıolduklarından,onlarınKent’e geri gönderilmelerini emrettim. Çok geçmeden, benzer durumlardaolduğu gibi, salt soruşturma suçlamaları yaygınlaştırdı, farklı türde bir çokvakaortayaçıktı.Çoksayıdakişininadınıiçerenvekiminyazdığıbilinmeyenbiryazıtdikildi.Hıristiyanolduklarınıyadaeskidenolmuşolduklarınıinkâredenlerin, söyleyip yazdırdığım gibi dua ettikleri ve amaca uygun olarak,tanrıların heykelleriyle birlikte getirmelerini emrettiğim senin heykelinönünde tütsü ve şarapla tapındıkları, ayrıca, İsa’yı lanetledikleri için –bunlardan hiçbirinin gerçek bir Hıristiyana yaptırılamayacağı söylenir–salıverilmesi gerektiğini düşündüm. Adlarını muhbirlerin verdiği başkakimseler Hıristiyan olduklarını önce itiraf, hemen sonra da inkâr etti; bukişilerdenbazılarıüçyıl,bazılarıbirçokyıl,gerikalançokazsayıdakikişideyirmi beş yıl önceHıristiyanolduklarını amabu inancı artık terk ettiklerinisöylediler.Bunlarınhepsi,hemseninheykeline,hemdetanrılarıntasvirlerinetapındılar,İsa’yılanetlediler.

Öte yandan bu kişiler, en büyük suçlarının ya da yanlışlarının belli birgündegüneşdoğmadantoplanmak[151],tanrıyerinekoyupsıraylaİsa’yailahisöylemekvebirsuçişlemeküzeredeğil;herhangibirhırsızlık,yolkesmeyada zina suçu işlememek, sözünde durmak ve emaneti inkâr etmemek için

Page 48: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

kendilerini yeminle bağlamak olduğunu söylüyorlardı. Bunları yerinegetirdiktensonra, törelerinegöre,dağılıyor,sıradanvezararsızyiyeceklerinipaylaşmak için yeniden bir araya geliyorlardı; bu töreden de, seninyönergelerin doğrultusunda yasakladığım kulüplere[152] ilişkin duyurumauyarak,vazgeçtiklerini söylüyorlardı.Buyüzden,ministradedikleri ikikölekızdan işkence yoluyla gerçeği araştırmamın gerekli olduğunu düşündüm.Çarpıkveaşırıboşinançdışındahiçbirşeybulamadım.

Sonuçta, soruşturmayı erteleyip sana başvurdum. Nitekim, özelliklesuçlananların sayısı yüzünden konu sana danışmaya değer gözüktü.Gerçekten,heryaştan,hersınıftankadın,erkekçoksayıdainsankovuşturmaaltındadırvekovuşturmaaltındaolacaktır.Bulaşıcıboşinanç,sadecekentleredeğil, köylere, kırsal alanlara da yayılmış durumda; bu da denetlenebilir veönlenebilir gözüküyor. En azından, eskiden boş olan tapınaklarda yenidentoplanmaya; uzun bir aradan sonra dini törenleri canlandırmaya ve şimdiyekadar çok az sayıda alıcı bulan kurban etinin orada burada satılmayabaşlandığı iyice anlaşılıyor. Bunlara bakarak, eğer pişmanlığa açık kapıbırakılırsa, kalabalık bir insan topluluğunun ıslah edilebileceği kolaylıkladüşünülebilir.

97

Traianus’tanPlinius’a

Secundus’um, sana ihbar edilen Hıristiyanların davalarını incelerkenyapman gerekeni yaptın. Öte yandan, davalarda standart bir genel kuralbelirlemek mümkün değildir. Hıristiyanlar aranıp toplanmamalıdır; ihbaredilir ve suçlanırlarsa, Hıristiyan olduğunu inkâr eden ve tanrılarımızatapınarakbunuaçıkçabelliedenkimse,geçmiştenekadarkuşkulubiriolursaolsun, pişmanlığın ödülü karşılığında bağışlanacak şekildecezalandırılmalıdır.Bunakarşılık,hazırlayanınadınıvermediğiihbarnameler,herhangibirsuçlamadadikkatealınmamalıdır.Çünkübuenkötüörnektirveçağımızınruhunaaykırıdır.

98

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, zarif ve süslükentAmastris’in[153] başlıca yapıları arasında çokgüzel ve aynı zamanda çok uzun bir cadde vardır. Caddenin tüm kenarıboyunca, adına bakılırsa bir nehir ama gerçekte çok kirli olan bir lağımuzanır; lağım, son derece pis görünüşüyle utanç verici olmasının yanında,iğrenç kokusuyla da sağlığa zararlıdır. Sağlık açısından olduğu kadar,görünüm açısından da bu yerin örtülmesi doğru olacaktır; izin verirsen buyapılacaktır, çabalarımla,bukadarbüyükvegereklibir eser içinparaeksikolmayacaktır.

Page 49: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

99

Traianus’tanPlinius’a

Çok aziz Secundus’um, Amastris kenti boyunca akan o su, örtülmediğisürecesağlığazararlıolacaksa,örtülmesiyerindedir.Buçalışma içingerekliparanınsağlanmasıyolundaçabagöstereceğindeneminim.

100

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,geçenyıladadığımızadaklarısevinçvecoşkuylayerinegetirdik;silaharkadaşlarıveeyalethalkı,saygıdayarışarak,seninçoksayıdavebüyükerdemlerinden başka, tanrıların saygınlığına olan itaatin ve bağlılığınla hakettiğinoözel lütufla,senivedevletibollukvegüven içindekorumaları içintanrılarayakararakadaklarımızıtazeledik.

101

Traianus’tanPlinius’a

Silah arkadaşlarının eyalet halkıyla birlikte, senin önderliğin altında,coşkulubiruyumiçindeadaklarıyerinegetirmelerinivegelecekiçinadaklarıyenilemelerini,mektubundanmemnuniyetleöğrendim,sevgiliSecundus’um.

102

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

İnsanlığın korunmasının, çok mutlu bir ardıllıkla sana iletildiği günü,İmparatorluğu aldığın tanrılara kamu adaklarımızı ve sevinçlerimizi emanetederek,gerekensaygıylakutladık.

103

Traianus’tanPlinius’a

Mektubundan, İmparator olduğum günün, başta sen olmak üzere ordu veeyalet halkınca, gereken sevinç ve bağlılıkla kutlandığını memnuniyetleöğrendim,sevgiliSecundus’um.

104

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Valerius Paulinus, biri dışında, Latinusların[154] üzerindekihakkını bana bıraktı. Bunlardan üçüne tamRoma yurttaşlığı hakkı vermeniistirham ediyorum. Nitekim, hepsine birden senin hoşgörünü dilemeninaşırıya kaçmasından korkuyorum; o hoşgörüden ne kadar çokyararlanıyorsam o kadar da ölçülü olmam gerektiğini deneyimle biliyorum.

Page 50: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

İstekte bulunduğum kişiler şunlardır: C. Valerius Astraeus, C. ValeriusDionysius,C.ValeriusAper.

105

Traianus’tanPlinius’a

Valerius Paulinus’un, senin koruyuculuğuna emanet ettiği kimselerle ilgiliolarak büyük bir erdemlilikle bana danışmak istediğinden, bu isteğinionaylıyorum. Şimdi, istediğin kişilere Quirites hukuku tanıdığımın yasahüküm özetlerine kaydedilmesini emrettim; ileride isteyeceğin kişiler içinaynışeyiyapacağım.

106

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,altıncıatlıbirliğicenturio’suP.AcciusAquila[155]bendenkızınınhukukidurumuyla ilgili hoşgörünü talep ettiğidilekçesini sanagöndermemiistirhametti.Askerlerinisteklerinesabırveinsancıllıklayaklaşmayanekadaralışıkolduğunubildiğimdendilekçesinireddetmeninkatıbirtutumolacağınıdüşündüm.

107

Traianus’tanPlinius’a

Altıncı atlı birlik[156]centurio’su P. Accius Aquila’nın bana gönderdiğindilekçesini[157] okudum; isteklerinden hareketle kızına Roma yurttaşlığıverdim;rescriptum’u,kendisineteslimetmeküzeresanagönderdim.

108

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,kiralardan,satışlardanyadabaşkanedenlerdendolayıkendilerineolan borçları toplamada Bithynia ve Pontus kentlerine hangi hakkıntanınmasınıistediğinibildirmeniistirhamediyorum.Onlara,birçokproconsultarafındanönceliklialacakayrıcalığı[158]tanındığınıvebununyasadeğerindeolduğunu görüyorum. Yine de, senin sağduyun aracılığıyla, kentlerinçıkarlarınıkesinbirşekildedüzenleyecekvesaptayacakbirkuralgetirilmesigerektiğini düşünüyorum. Nitekim, başkaları tarafından koyulan kurallar,istediğin kadar bilgece belirlenmiş olsun, senin yetkenle desteklenmedikçekısaömürlüvegüçsüzkalırlar.

109

Traianus’tanPlinius’a

Herhangi bir nedenle çeşitli ortaklıklarından kaynaklanan paraların

Page 51: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

toplanmasında, Bithynia ve Pontus kentlerine hangi hakkın tanınmasıgerektiği her bir kentin yasasına göre dikkate alınmalıdır.Nitekim, eğer bukentler, başka alacaklılara göre öncelik taşıyan bir ayrıcalığa sahipseler buayrıcalık korunmalıdır; eğer sahip değilseler, böyle bir ayrıcalığın benimtarafımdan,özelkişilerinzararınatanınmasıuygunolmayacaktır.

110

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Amisus kenti dava vekili[159] benim önümde Iulius Piso’dan;yirmi yıl önce genel kurulun ve kentmeclisinin onamasıyla halk tarafındanona verilen yaklaşık 40.000 denarius’u istiyor, bunun için senin bu türbağışları yasaklayan yönergelerini temel alıyordu. Piso buna karşılık kenteçok şeyini verdiğini, böylece hemen hemen tüm malvarlığının tükendiğinisöylüyordu. Buna, aradan geçen zamanı ekliyor, birçok hizmetin karşılığıolarak, uzun süre önce almış olduğunu, elinde kalan malvarlığını dayitirdikten sonra, geri vermek zorunda bırakılmamasını talep ediyordu. Bunedenlerle,efendim,hangiyoluizlememgerektiğinisanadanışmakiçintümsoruşturmayıertelememgerektiğinidüşündüm.

111

Traianus’tanPlinius’a

Yönergeler kamu parasından bağış yapılmasını yasaklıyorsa da, birçokkimseningüvenliğinezararverilmemesiaçısından,hayli zamanöncesineaitolayların yeniden ele alınması ve boş şeyler talep edilmesi gereksizdir.Sonuçta, yirmi yıl önce bu konuda yapılmış olanları bir yana bırakalım.Nitekim,her bir kentin insanları için, kamuparası içinolduğundandaha azdüşünceliolmakistemem.

112

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, Bithynia ve Pontus’ta yürürlükte olan Pompeius Yasası[160],censor’lar tarafından genel kurula seçilenlerin bu kurula girmek için paravermelerini öngörmez.Ancak, senin hoşgörünlemeşru sayının artırılmasınaizinverilenbazıkentlerdekurulagirenlerbinyadaikibindenariusverdiler.DahasonraproconsulAniciusMaximus,censor’lartarafındanseçilenlerinde,yalnızca çok az kentte, yerine göre değişen birmiktarı ödemelerini emretti.Bunoktadageriye,bundanböyletümkentlerdekurulaseçilenherkesingirişiçin belli bir miktar ödemede bulunup bulunmayacağı üzerinde düşünmenkalmaktadır.Zaten, sonsuzakadarkalacakolan tümkuralların, eylemlerivesözleri ölümsüzlüğehakkazanmışolan senin tarafındanbelirlenmesi uygunolur.

Page 52: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

113

Traianus’tanPlinius’a

Bithynia’nın herhangi bir kentinde decurio olan herkesin decurio ücretiödeyip ödemeyeceği, genelde, tarafımdankararlaştırılamaz.Bunedenle, herbirkentinkendiyasasınıuygulamasınınherzamanengüvenliyololduğunudüşünüyorum.Ancak,kendiisteğinekarşıdecurioolanlariçin(censor’ların)ötekileregöredahaazbirmiktarbelirlemelerigerektiğinidüşünüyorum.

114

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,PompeiusYasası[161] yurttaşların,Bithynia’da bir kentin yurttaşıolmamaları halinde, istedikleri Bithynia kentine kaydolma iznini öngörür.Aynı yasayla, censor’ların, bir üyeyi, senatodan hangi nedenlerle[162]çıkarabileceğibelirtilmiştir.Bundandolayıbazıcensor’lar,başkabirBithyniakentiyurttaşıolmasıhalindebirüyeninsenatodançıkartılıpçıkartılamayacağıkonusunda bana danışmayı gerekli gördüler. Ben, yasanın, yabancı bir kentyurttaşının üye olarak kaydedilmesini yasaklarken; aynı nedenle senatodançıkarılmasını emretmemesi; ayrıca, her kentte başka kentlerden gelecek çoksayıdakurulüyesibulunmasıvegelecekte,çoksayıdainsangibiçoksayıdakentin de, uzun süredir kullanımdan düşen yasanın o bölümü nedeniyledüzeninin bozulacağı bana bildirildiğinden, düşündüğün uygulamanın neolduğu konusunda sana danışmayı gerekli gördüm. Yasa maddelerini bumektubaekledim.

115

Traianus’tanPlinius’a

ÇokazizSecundus’um,aynıeyaletin,ancak,ayrıkentlerinyurttaşlarıolankimselerin senatoda kalıp kalmamaları gerektiğini danışan censor’laravereceğin cevap konusunda haklı olarak kararsız kaldın. Nitekim, yasanınüstünlüğü;öteyandan,yasayaaykırıuygulamadakiuzunsürelibiralışkanlık,seni karşıt yönlere sevkedebildi. Uygun bulduğum çözüm yolu, eskidenyapılmışolanhiçbir şeyideğiştirmememiz;hangikentyurttaşıolursaolsun,yasaya aykırı olarak senatoya kabul edilmiş olsalar da bunların yerlerindekalmaları şeklindedir.Ancak,gelecektePompeiusYasasıuygulanacaktır;buyasanın yürürlüğü geçmişi de kapsarsa birçok karışıklığın doğmasıkaçınılmaz.

116

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Erkekliktoga’sıgiyenler,düğünyapanlar,yüksekmemurluğagirenleryada

Page 53: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

birkamueseriarmağanedenler, tümgenelkurulu,hattaplebs’tenhiçdeazolmayan sayıdaki kişiyi çağırarak davetlilere iki ya da birdenarius vermekalışkanlığındadırlar.Bununkutlanıpkutlanmamasını vehangi sınırlar içindekutlanmasınıdüşündüğünüyazmanı istirhamediyorum.Benkendiaçımdan,özellikle resmi nedenlerle yapılan kutlamalar dolayısıyla böyle bir davethakkının tanınmasını kabul etmekle birlikte, bin kişinin –bazen daha fazlasayıdakimseyideçağırıyorlar–ölçüyüaşmasından[163]vebirtürpaydağıtımıiçinedüşmesindençekiniyorum.

117

Traianus’tanPlinius’a

Ölçüyü aşan sayıda insanı ve tek tek tanıdık bireyleri değil, örgütlütoplulukları da kutlama bağışları için bir araya getirerek; davetin paydağıtımına yol açmasından kaygı duymakta haklısın. Ama ben, bu eyaletingelenek ve göreneklerini biçimlendirerek bizzat yol göstermen ve kalıcı birhuzurgetirecekönlemlerialmaniçinseninsağgörünüseçtim.

118

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim, sporcular, giriş yarışmaları[164] için koymuş olduğun ödülünkendilerinehementaçlandırıldıklarıgündenbaşlayarakverilmesigerektiğini,çünküyurtlarınanezamanzaferkutlayarakgirdiklerinindeğil,girebilmelerigalip gelmelerine bağlı olduğundan, ne zaman yarışma kazandıklarınınönemliolduğunudüşünüyorlar.Bunakarşılıkben,ödemeemrini“girişödülükalemi” yazarken, bunun daha çok zafer kutlayarak kente girdikleri anşeklindeanlaşılıpanlaşılmamasıgerektiğindenbüyükkuşkuduyuyorum.Aynısporcular,senintarafındangirişyarışmasıyapılankamuoyunuiçinde;oyunu,giriş yarışması olmadan önce kazanmış olsalar bile, yiyecek tazminatı talepediyorlar. Nitekim sporcular, yiyecek tazminatının, galip geldiklerinde girişyarışması olmayan yarışmalar için verilmese bile, sonradan giriş yarışmalıyapılanlar için verilmesinin tutarlı olacağını söylüyorlar. Şu noktada daoldukça tereddüt ediyorum: geriye bir ödeme kabul edilecek mi ve galipgeldiği anda hak kazanmamış olanlara da bir ödeme yapılacak mı?Kararsızlığımı gidermeni, yani lütuflarını bizzat yorumlamanı istirhamediyorum.

119

Traianus’tanPlinius’a

Giriş ödülü bana, kişinin kendi kentine zafer girişi yaptığında başlıyorolmalı gibi gözüküyor.Giriş ödüllü olmalarını arzu ettiğim yarışmalar eğergalibiyetanındanönceöyledeğillersegeriödemeolmamalıdır.Yasaylagiriş

Page 54: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

ödüllü olmamalarına karar verdiğim yarışmalar için yiyecek tazminatıalmamış olmaları sporcuların isteği açısından yarar da sağlamaz. Nitekim,yarışmalar değişse bile sporcular yine de daha önce aldıklarını gerivermemektedirler.

120

Plinius’tanİmparatorTraianus’a

Efendim,şimdiyekadarneherhangibirkimseyegeçişiznisağladım,nedesenin hizmetinde olmayan herhangi bir şeyi gönderdim. Hep süregelen butitizliğimden bir zorunluluk nedeniyle vazgeçmek durumundayım. Nitekim,büyük babasının ölümünü duyup halasına koşan karıma, böyle bir görevinsaygınlığıhızlıhareketetmesindeyattığındanvenedenibağlılıkduygusuolanyolculuğunun önemini onaylayacağını bildiğimden, geçiş izinlerikullanmasını reddetmenin katı bir tutum olacağını düşündüm. Bunu sanayazdım çünkü, hoşgörüne borçlu olduğum başka lütuflar arasında bunusaklasaydımgönülborcumfazlagörünmeyecekti;bundandolayı,hoşgörününverdiği güvenle, danışmış olsaydım geç kalacağım şeyi, sana danışmış gibiyapmaktasakıncagörmedim.

121

Traianus’tanPlinius’a

Dostluğumahaklıolarakgüvenduydun,çokazizSecundus’um.Kuşkusuz,karınınyolculuğunu,yükümlülüğünaltınaverdiğimizinbelgeleriaracılığıylakolaylaştırmak konusunda bana danışmayı beklemiş olsaydın bu belgelerinkullanımı amacına ulaşmayacaktı; çünkü karın, halasına olan ziyaretininyaratacağı hoş etkiyi, onu en kısa zamanda yerine getirerek artırmakdurumundaydı.

Page 55: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

EPISTULAE,10.KİTAPTAGEÇENROMA

Page 56: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

YÜKSEKDEVLETGÖREVLİLERİ

Consul: İ.Ö. 365’ten önce, sadecepatricii’den (soylu aileler) bir yıllığınaseçilendevletinikiönemliyüksekmemurundanbiri.İ.Ö367’deLexLicinii-Sextii aracılığıyla, plebs’lerden de (halk) consul seçilmiştir. Bu görevigerçekleştiren,eyaletlerinbirineproconsulolarakatanırdı.

Consulordinarius:Seçimdönemlerindeseçilengörevli.

Consul suffectus: Bir consul’un ölmesi sonucunda onun yerine seçilengörevli.

Consuldesignatus:Seçimikazanmış,amaresmengörevebaşlamamışolangörevli.

Praetor:Adaletinişlemesinisağlayanyüksekdevletgörevlisi.Bugörevlilerzamanlahukuksalyetkilerindençokşeyyitirdilervehazinebakanlığıveötekiyönetim görevlerine getirildiler. Özellikle, eyalet yönetiminde expraetorolarak görev aldılar. Praetor urbanus ve Praetor peregrinus olarak ikiyeayrılırlardı. Birincisi, Roma yurttaşları arasında çıkan anlaşmazlıklarıçözmekle yükümlüydü. Ötekisi, yabancılar ile Roma yurttaşları arasındaçıkanyadayabancılarınkendiaralarındaçıkananlaşmazlıklarlailgilenirdi.

Propraetor: Praetor’luk görevini yerine getirip bir eyalete vali olarakatanangörevli.

Quaestor: Ölüm cezası öngörülen suçları yargılayan iki görevliden birisi.Zamanla sayıları artmış ve kamu arazisinin başındaki görevlilere bu adverilmiştir (quaestor aerarii, quaestor urbani). Bazı quaestor’lar da,consul’lara ve praetor’lara askeri araştırma gezilerinde eşlik etmek üzeregörevlendirilmişlerdir.

Procurator: Roma’da ya da Roma’nın eyaletlerinde İmparator’un özelhizmetindeolanveatlılardanyadaazatlılardangelengörevliler.

Tribunus:Tribuniaerarii:Quaestor’larayardımcıolanmaaşmutemetleri.

Tribunimilitum: Askeri tribunus’lar. Karşılıklı olarak yılda iki ay hizmetveren,herlegio’daaltıkişiolangörevliler.

Tribuniconsulares: İ.Ö.444-366 tarihindenbaşlayarakconsul’larınyerineyöneticiolarakseçilenkişiler.

Tribuniplebis:Halkınçıkarlarınıkorumaklagörevlikişiler.

Page 57: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

KAYNAKÇA

Bu kaynakça, Giriş ve Açımlamalar bölümlerinde yararlanılan yapıtlarıiçerir.

ARANGIO-RUIZ,V.,Storiadeldirittoromano,Napoli1968.

ASHBY,T.,TheAqueductsofAncientRome,Oxford,1935.

DOREY,T.A.,(ed.)EmpireandAftermath-SilverLatin,II,London,1975.

GRUEN,E.S.,RomanPoliticsandtheRomanCriminalCourts,149-78BC,Cambridge,1968.

HOWE, G, G.A, HARRER, SUSKIN, A., (ed.), Roman Literature,Newyork,1952,.

JONES,A.H.M.,TheCitiesoftheEasternRomanProvinces,Oxford,1971.

MOMMSEN,T.,TheProvincesof theRomanEmpire, , vol.I,NewYork,1996.

MAGIE,D.,RomanRule inAsiaMinor (to theEndof theThirdCenturyAfterChrist),Vol.I,II,Princeton,1950.

PLINIO il Giovane, (con commento archeologico di K. Lehmann-Hartleben),LettereScelte,Firenze,1939.

PLINIUS,Epistulae(W.Melmoth)(rev.W.M.L.Hutchinson),London,1963.

RAMSAY, W.M., The Historical Geography of Asia Minor, s.179-197,Amsterdam,1962.

RONALD,S.,Tacitus,Oxford,1958.

SARTRE,M.,L’AsieMineureetl’Anatolied’AlexandreàDioclétien,Paris1995.

SHERWIN-WHITE,A.N.,1TheLettersofPliny-ASocialandHistoricalCommentary,Oxford,1966.

2RomanForeignPolicyintheEast168BC-AD1,London,1984.

3“RomanInvolvementinAnatolia”,167-88BC,JournalofRomanStudies,67.

SULLIVAN,R.D.,NearEasternRoyalty andRome, 100-30BC,Toronto,1990.

TYRRELL,R.Y.,Purser,L.C.,TheCorrespondenceofM.TulliusCicero,I-VI,Dublin-London1904-1933.

Page 58: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

UMUR,Z.,RomaHukukuLügatı,İstanbul1983.

XIMINEZ,S.,AsiaMinorinRuins,Newyork.

Page 59: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

GİRİŞAÇIMLAMALAR[1]Comum(günümüzdeComo):GalliaTranspadana’da,önemlibirkasaba;

CaesartarafındanyenidenyapılandığındaNovumComumadınıalmıştır.[2]PliniusMaior(YaşlıPlinius)olarak tanınan,G.P.Secundus’un(İ.S.23-

79),NaturalisHistoria (DoğaTarihi)adlıansiklopedisi,bilimselbirniteliğesahiptir.[3]İ.S.69-79yıllarıarasında,Romaİmparatoru.[4]İ.S.35-y.90Romalırhetorveedebiyateleştirmeni.[5] Plinius, Tacitus’a yazdığı Epistulae, 6. 16, 20. mektuplarda,

Herculaneum ile Pompeii’yi yerle bir eden, Vesuvius Yanardağı’nınpatlamasıylailgilibilgiverir.[6]Devletgörevleriiçinbkz.s.91.[7]Bkz.s.77.5.[8]Ayrıntılırhetoricatekniklerininkullanıldığı,önemliolaylaryadakişilere

ilişkinkonuşmaşekli.[9]Bkz.s.30.[10]Bkz.s.2.[11]A.N.Duff,s.429.[12]Traianusdönemiedebiyatçalışmalarıiçinbkz.R.Syme,Tacitus.[13]Buyapıtın,12.ve14.kitaplarıAsiaMinor(KüçükAsia)ileilgilidir.[14] Bu kentlerin özel sorunları için, bkz. Ç. Dürüşken, “Genç Plinius’un

Mektupları Işığı Altında Bithynia Eyaleti’nin Kentsel Sorunları”, ÇağlarBoyuncaAnadolu’daYerleşimveKonutUluslurarasıSempozyumu,Egeyay.,1999,İstanbul.

Bithynia Eyaleti ile ilgili geniş bilgi için bkz: A.H.M. Jones, s. 147 vd.,Oxford,1971;A.N.Sherwin-White,3,s.62-75;S.Ximinez,s.25-43.[15]Ionia’nınticaretkenti.[16]Mysia’da,kitaplığıylaünlükent.[17]A.N.Sherwin-White,s.580-581.[18]G.Howe,(ed.),RomanLiterature,NewYork,1952,(s.629-630).

Page 60: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

AÇIMLAMALAR[1] Nerva’nın ölüm haberini alan ve o sırada Roma dışında bulunan

Traianus,yaklaşıkikiyılsonraRoma’yadöndü.[2] Augustus çağından başlayarak, aile yaşamını düzenlemeye yönelik

yasalar, zengin aileler arasında evliliği ve geniş aileler oluşturmayı teşvikediciniteliktedir.İ.S.9yılındaçıkanbiryasa(LexIuliaetPapiaPoppaea),üççocuklu babalara bazı ayrıcalıklar sağlayan maddeler eklenerek genişletildi(iustriumliberorum).Buyasaçerçevesinde,yapaybirhakla,bazıçocuksuz,özgür doğumluRomalı yurttaşlar da bu ayrıcalıktan yararlandılar. Traianus,buhakkıPlinius’adatanıdı.(bkz.Epistulae,2.3,7.16).[3] Iulus Servianus: Traianus adına özel araştırmalar yapan ve İmparator

ailesiyleyakınilişkileriçindeolan,devletinyüksekkademelerindegörevalanbirkişi.[4]Domitianus’unçağı.[5]AerariumSaturni:Adını,Saturnustapınağındabulunanhazinedenalanve

Nervazamanındanbaşlayarak,üçyıllığınagörevyapmalarızorunlumemurlartarafındanyönetilenkamuhazinesi.[6]MariusPriscus:İ.S.98’deharaçalmaksuçundanmahkûmolan,İ.S.97-

98yılıAfricaproconsul’u.[7]İ.S.98yılınınkasımvearalıkaylarındabugörevinbaşındaolanBittius

ProculusileIuliusLupus’tanbiri.[8] Eyalette bir vali hakkında kovuşturma başladığında, senatonun

belirlediğiavukatlarınadlarıoykabınaatılırvearalarındakuraseçilirdi.[9] Vocanius Romanus: Plinius’un çağdaşı ve onunla aynı retorik okuluna

devam etmiş olan İspanyol kökenli bir devlet memuru. Plinius, Nerva’danonun adına, üç çocuklu babalara tanınan ayrıcalıkların verilmesini talepetmişti.[10]Sestertius:Romaparabirimi.1sestertius(pirinç)-4as(bakır)[11]Senator’luk mevkisine yükselebilmek için, belli parasal değeri olan

mülkiyetesahipolmakzorunluydu.[12] Plinius’un burada söz ettiği uzman doktor, hastaları ilaçla tedavi

etmekten çok, diyet ve masaj gibi tekniklerle sağlıklarına kavuşturaniatraplites’tir.[13] Bu kişi, özgür doğumlu bir yabancı olmadığı, bir yabancının azatlısı

olduğu için, Roma yurttaşlığı hakkını kazanması zordur. Yabancılar

Page 61: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

(peregrini), Roma’dan başka bir devletin yurttaşlarıdır. Socii İtalici (İtalyamüttefikleri),İ.Ö.89yılınadeğin,yabancıolarakkalmıştır.BirkişininRomayurttaşı(civitas)olmasıiçin,yaanababasınınRomalıolması(ebeveynlerdenbiri, bir Romalı yurttaşla evli (conubium) bir peregrinus da olabilir), ya dahalk tarafından veya (İmparatorluk döneminde) İmparator tarafından bazıayrıcalıklarladonatılankişilerolmasıgerekir.[14] Bu kadınlar, sıradan Romalı azatlılar değildir. Daha aşağı seviyeden

azatlılardır (Latini Iuniani). Plinius, İmparator’dan bu kişiler için, iusQuiritiumilediğerRomalıazatlılarınhaklarınıtalepediyor.[15] Mısırlılar ile Alexandria yurttaşları ve Mısır’daki Yunan kentleri

arasındaönemlibirfarkvardı.MısırlılaraAlexandriayurttaşlığınınverilmesi,özeldurumlardışında,olanaksızdı.Plinius’un,buisteğiTraianus’asunarken,bu konudaki bazı kurallardan habersiz olduğu ve aceleci davrandığıgözlemlenir.[16]Praefectus: Roma’ya bağlı eyaletlerin yöneticisi, valisi. Ayrıca, (hem

sivil,hemdeaskerlikte)komutan,başkanyönetici.[17]PompeiusPlanta:İ.S.100yılınakadarMısır’davali.[18]Nerva’dansözedilir.[19]Tifernum’dakiçiftliklerindensözediyor.[20]decurio: Bir municipium’un (Romalı yurttaşlardan oluşan ama kendi

yöneticileriolanbelediyeler)yadabirkolonininsenatoüyesi.[21] Plinius kendisinin ve İmparator Nerva’nın İ.S. 97 sonundaki

rahatsızlıklarındansözediyor.Nerva,gelenyeniyılınilkayında,yakalandığımiderahatsızlığındandolayıyaşamınıyitirmiştir.[22]Saturnushazinesininbaşındabulunanikigörevli,karşılıklıolarakaydan

ayaizinkullanırdı.İzinliolmadıklarıdönemlerde,görevlerininbaşındaolmakzorundaydılar ve Roma dışına izinsiz çıkmaları yasaktı. Plinius aylık iznibittiği için, İmparator’dan kendisine özel bir izin vermesini talep ediyor.Bayram tatilleriyle ünlü olan ekim ayında Roma’da yaklaşık sekiz bayramkutlanırdıvebugünlerdekamuişlerinearaveriliptatilyapılırdı.[23] Araziler, hasat toplandıktan sonra, yaklaşık dört ya da beş yıllığına

yenidenkirayaverilirdi.[24] Bu yıllarda, İtalya’da tarım alanında baş gösteren bir krizden söz

ediliyor.[25]OrtaMısır’da,Mısırkrallarınındasaraylarınınbulunduğuünlübirkent.

Page 62: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

[26] Traianus’un, Roma’ya hangi ayda döndüğü kesin değildir. Plinius,Roma’danayrılmaküzeredirveEkimayındadaburadaolmayacaktır.Ama,İmparator’ungelişine,herkestenöncetanıkolmayıarzulamaktadır.[27]Bukişiler,doğueyaletlerindekiözgürdoğumlulardır.[28]Bkz.Açımlamalar.13.[29]AcciusSurra:Yenisenatorolmuşbirdevletadamı.[30]Augur:Herhangibirdevletişinde(örn.yüksekdevletgörevlerineatama,

ordununsavaşahazırlanmasıvb….),bazı işaretlerebakarak(kuşlarınuçuşu,piliçlerinyemyiyişleri,göğündurumuvb…)tanrılarınonayınıalangörevli.Bunlardanoluşankurula,collegiumaugurumdenir.[31]Yediüyesiolankurul.[32]Sadebiryurttaşolarak.[33] Traianus’un, ilkDacia savaşında, İ.S. 103 yılında kazandığı görkemli

zafereişaretedilmektedir.[34] Plinius’un, Anadolu’yla ilgili mektupları, bu mektuptan itibaren

başlamaktadır.Bithyniayolculuğuylailgiliolarakbkz.Giriş.[35] Traianus’un doğum günü, 18 Eylül’deydi (bkz. Panegyricus, 92.4).

İmparatorların doğum günü, adaklar kesilerek ve oyunlar düzenlenerek, birbayramhavasıiçindekutlanırdı.[36]Bkz.Giriş.s.12.[37]Plinius,uzmanlıkisteyenişlerde(kamuhesaplarınınkontroledilmesiya

dakamubinalarınınyapımıgibi…),bueyalettekikişileregüvenmediğinden,Roma’danuzmanistervesüreklibukonudanyakınır.Bkz.40.3.62.[38]Devletinyadabirkentinhizmetindeçalışan,maaşlıkölelerdir.Bunlar,

kütüphanelerde ya da hamamlarda görevlendirilirdi. Ayrıca, cellatlık,hizmetçilikvbgibiişlerdedeçalıştırılırdı.[39] Plinius, emrindeki askerlerin sivil işlerde kullanılmasından hoşnut

değildir.[40]Traianusda,sivilişleriçin,askerlerinbirliklerindenayrılmasındanyana

değildir.[41]GabiusBassus: bkz. 22, 86A:Hakkında fazla bilgimizin olmadığı bir

devletgörevlisi.[42] Özel askerler (beneficiarii), hizmetinde çalıştığı kişiler tarafından,

Page 63: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

önemliolaylardaözelolarakgörevlendirilirdi.[43]Centurio:Yüzaskerdenoluşanbölük.[44]Kaynakmetindeboşlukbulunmaktadır.[45]Hazineden,yoksulhalkazeytinyağıdağıtmaküzereayrılanpara.[46] Servilius Pudens: Hakkında fazla bilgimizin olmadığı bir görevli.

Plinius’unyardımcılarındanbiri.[47] RosianusGeminus: Soylu bir ailenin evlatlığı. Plinius’un yakın dostu

olanbukişinin,üstbirmakamagetirilmesi içinyapılanyakarışlardan,onunçokfazlatanınmadığıanlaşılır.(Bkz.Sherwin-White.s.596).[48]İ.S.100yılı.[49] Maximus: İmparator’un özel procurator’u ve azatlısı (procurator

Augusti Ponti et Bithyniae): Bu kişiler (bkz. 84.63; 67), İmparatorlarıngörevlendirmesiyle,quaestor’un görevi olan, vergilerden gelir sağlama işinikontrol ederlerdi. Bundan başka, asıl işleri olan, imparatorların özelmülklerininyöneticiliğinideyaparlardı.[50]Gemellinus:Vespasianus’unordusundahizmetgörenkomutanVirdius

Gemellinus’un,kendisiyleaynıadıtaşıyanoğlu.[51] Paphlagonia, Pontus ile Bithynia arasında kalan bir bölgedir.

Maximus’un, Danuvius’tan (Tuna), Armenia sınırına giden askerler içinyiyeceksağlamakamacıylaburayagönderildiğisanılır.(Bkz.Sherwin-White.s.597)[52]SemproniusCaelianus:Askertoplamaklagörevlikişi.[53]Kölelerinaskerlikhizmetinegirmeleriyasaktı.Buyasağıçiğneyenölüm

cezasınaçarptırılırdı.[54]Erlerin,askerlikhizmetinebaşlamadanettikleriyemin.[55]Plinius,öncekidönemlerdebozulanordudisiplininibaşarıylasağlayan

Traianus’uöver.Bkz.Paneg.6.2.[56] Gönüllü asker (voluntarii): Traianus’un ifadesinden, kölelerin gönüllü

askerolmasınapekönemvermediğianlaşılır.[57]Roma’yabağlı eyaletlerde, eyalet yasalarınca çeşitli cezalaramahkûm

edilen insanlar maden ocaklarında çalışır, tiyatrolarda görev alırlardı. Bukişilerservuspoenae(mahkûmköle)olarakadlandırılırdı.Bunlarınyurttaşlıkhaklarıyoktu.

Page 64: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

[58] Eyalet kentleri belirtilen işlerde çalışmak üzere pahalı köle satınalacaklarına,buişlerdemahkûmlarıkullanıyorlardı.[59]Bubölge,Claudiopolis’tir(Bolu).Bkz.39.5.[60]Birgymnasiumetrafındakurulanveyaşlıinsanlariçinhizmetverensivil

kurumlardır.BirçokHellenistikkentte,örn.Nicaea’da,Prusa’da,Amastris’teveSinope’debunlararastlamakmümkündür.[61]Mısır’ınünlütanrıçakültü.Osiris’inkızkardeşiveeşiolanIsirisörnek

birannesembolüydü.Roma’dabutanrıçanınkültüneönemverilirdi.[62] Traianus’un yangınları önlemek için itfaiye teşkilatı kurma önerisine

sıcakbakmadığı,bununyerineyangınaraçlarıbakımındanözelbirdonanımıönerdiğigörülür.[63]Gelecekyıliçinadakadanacağınasözverme(susciperevota)vegeçen

yıldan söz verilenleri yerine getirme (solvere vota), halkın İmparator’aduyduğubağlılığınbirsimgesidir.[64] İmparator için söz verilen adakları yerine getirme töreni, 3 Ocak’ta,

Capitolium’dagerçekleşirdi.[65]Plinius’unzamanınakadar,Nicomedia’yaulaşıpsudesteğisağlayanbir

dış su kanalı yoktu. Plinius’un su kemeri projesi, Nicomedia’da bir sukanalını öngörüyordu. Plinius’un bu önerisinin, Traianus tarafından hemenonaylandığıgörülür.[66]Traianus,Plinius’akendisinedanışılmadaneyaletteherhangibirkamu

yapısının yapımına başlanamayacağını bildirmiştir.Buradaki sorun, yeni biryapının yapımına girişmek değil, varolan yapıların yapımını tamamlamaklailgilidir. Ama Plinius’un, İmparator’a bunların onarılması için de çok dildöktüğügörülür.Bununnedeni,Bithynia’dakimimaryadamühendislerepekgüveniolmayanPlinius’un İmparator’u,Roma’danbirmimar istemeye iknaetmeye çalışmasıdır. Ayrıca, eyaletteki kentlerin mimarisinde, Romamimarisinin etkili olduğu, ancak bunun uygulanmasında, eyaletteki uzmankişilerinbaşarısızkaldığıaçıktır.

Bu mektupta söz konusu edilen gymnasium, Hellenistik kentlerde, talimyapılanodalar,konferanssalonlarıveaçıkbiralanetrafındakisütunlardanbirbütündüveHellenistikkültürünönemlibirkısmınıoluşturanbedeneğitimininve zihinsel çalışmalarınmerkezi sayılırdı. Strabo’yagöre (12.),gymnasium,Nicaea’nndikdörtgenduvarlımerkezindeyeralmaktaydı.[67]Bkz.18.3.62.[68] Sophon (Sapanca) Gölü. İzmit Körfezi’nin doğusunda yer alır.

Page 65: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Plinius’un tasarısı, gölün üst kısmını bir kanalla İzmit Körfezi’ne akan vegemileringeçişineuygunolanbirnehirlebirleştirmekti.[69]Kerestevemermerbugölünkuzeyvegüneyindekibölgelerdengelir.[70]Burası,birolasılıkla,denizilegölarasındakibölgedir.[71]BithyniaKralı’ndansözedilmektedir.[72]P.C.MacerCalpurniusRufus:İ.S.103yılında,consulsuffectus.[73] Yaşlı Plinius’a (4, 46) göre önceki adı Lygos olan ve günümüzdeki

Topkapı Sarayı alanıyla Çemberlitaş arasındaki bölgeyi kapsayanByzantium’unİ.Ö.667ve628yıllarındaMegarakolonikurucularıtarafındankurulduğukabuledilir.Romaİmparatorluğu’nakatılışıİ.Ö.196’daSeptimiusSeverus’lagerçekleşti.Strabon’a(12,8,11)göreCyzicus’la(Edincik)birlikteDaskylitis Gölü’nü (günümüze ulaşmamıştır) paylaştığını söyler ki bu daonun Bithynia sınırları içinde kaldığını gösterir. Augustus döneminde,yaklaşıkİ.Ö.20’de,CyzicusözgürlüğünüyitiripRhyndacus(OrhaneliÇayı)Asya’ylasınıroluşturduğundabirolasılıklaByzantiumdaMysiatopraklarınıyitirmişti. Roma Bithynia’sıyla Roma Pontus’u arasındaki sınır belirsizolmaklabirlikte,Strabon’un(12,3,2)busınırıKaradenizEreğlisi’ninhemenbatısına yerleştirmesine ve Yaşlı Plinius’un (5, 143), on iki Bithyniakentindensözetmesinebakarak,mektubunyazıldığıdönemdeByzantium’unBithynia sınırları içinde kaldığı anlaşılır (Jones, 164). Principatus’un ilkdönemlerinde özgür kent (civitas libera) konumunda olan Byzantium,Vespasianus (69-79) tarafından yeniden provincia düzeyine indirilmişti(Sherwin-White).[74] Halk, İmparator’a iyi niyetini bildirmek için mektup (epistula)

gönderiyordu; Mektuplara yanıt vermek üzere bir mektup sekreterliği(magisterepistularum)kurulmuştuvebugörevinbilgilikişilereverilmesineözengösteriliyordu.Sözgelimi,İskenderiyeliDionysios,Traianus’a(İ.Ö.98-117) kadar olan dönem içinde İmparatorluk Kitaplıkları Başkanlığı göreviyanındabugörevidesürdürmüştü(Sherwin-White).[75] Metinde psephisma; Byzantium, bir özgür kent’tir (civitas libera), bu

durumda biçimsel olarak valinin yetkesine bağlıdır, ancak toprakegemenliğinedesahiptir,kendiyüksekgörevlileri,danışmakuruluvemeclisivardır; yurttaşları için, daraltılmış yargı hakkıyla da olsa, kendimahkemelerinesahiptirvesadecetunçolankendiparasınıbasabilir.[76]Nummus, genel para karşılığı olarak kullanılmıştır. Gümüş para

karşılığındaki nummus sestertius, sadece sestertius biçiminde de yer alır.Yurttaşkendisiödesedeyolluk(viaticus)parasısözkonusudur.Vespanianus(İ.S.69-79)butürtemsilcilikleriüçkişiylesınırlandırmıştı.

Page 66: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

[77] Metindeki Moesia’nın başında olan kişi (qui Moeasiae praest)karşılığıdır. Bir sonraki mektupta baş, başkan, yönetici (praeses)anlamındadır,ancakeyaletsözkonusuolduğunda,proconsul,legatus,bundanbaşka, senator de praeses adını alır. Moesia, aşağı (inferior) ve yukarı(superior) olmak üzere iki bölüme ayrılmıştı ve günümüzdeBulgaristan veYugoslavya’nınbirbölümüolanbölgelerikapsıyordu.TicaretyollarıüstündeolanByzantium,BithyniaEyaleti’ne bağlı olmakla birlikte askeri bir eyaletolan Moesia tarafından savunuluyordu. Mektupların yazıldığı dönemdeMoesia valisi Calpurnius Macer’dir, İ.S. 109-121 yılları arasında burayıyönetmiştir;krş.10,42,61,67;5,18.[78] Metinde ikiye katlanmış yazı (diploma). Başlangıçta Pergamum’da

işlenmiş deri (pergamene) üstüne yazılıyordu; daha sonra balmumu tablethalinde,askerlerinterhistezkerelerigibi,birbirinementeşeylebağlıikiyaprakbiçimihalinegeldi.Cicero’nunmektuplarından(Att.10,17,4)diploma’ların,genel olarak eyaletlerde yolculuk eden kimselere verilen tavsiyemektuplarıyadabiryüksekgörevlinintaşıyıcıya,özellikleaskerleretanıdığıbirayrıcalıkbelgesi, ayrıca, Caesar’ın, İtalya’dan ayrılan ya da yurtdışından Roma’yadönenkimseleriçinçıkardığıbirpasaportanlamınageldiğianlaşılır(Tyrrell-Purser). Augustus döneminde (İ.Ö. 63- İ.S.14) kurye servisi’nin (cursuspublicusyadavehiculatio)düzenlenmesiyle,askeriyolboyuüstündeyeralanve asker, subay ve diploma sahibi habercilerin kullanımına ayrılan bir dizimolayerindenyararlanmakamacıylaverilenizinbelgeleridiplomaadınıaldı.Giderini eyalet yönetiminin karşıladığı yedek hayvanlar da bu yerlerdebarındırılıyordu. Olağan hallerde diploma’lar, özel kişiler, municipiumyurttaşları, bundan başka bağımlı krallar tarafından kullanılmazdı.Claudius’tan (İ.Ö. 10-İ.S. 54) başlayarak imparatorlar diploma’ların kötüyekullanımını önlemeye çalıştılar. Geç Flavius dönemine kadar döneminden(69-96) sonra ilkkezazatlı kölelerdenoluşankuryegörevlilerine (vehicula)rastlanır.Hadrianusdöneminde(117-138)isepraefectusvehiculorumyüksekgörevi kurulmuştu.Geçiş izni, ayın birinci gününden (kalendae)başlayaraktarihleniyor, izni veren İmparator’un adını ve mührünü taşıyordu. Yetke,‘belgeyi gösterenlere’ formülüne göre düzenleniyor, kullananın adı boşbölümeyazılıyordu.Belgeningeçerliliği,belirtilen tarihteyada izniçıkaranİmparator’unölümüylesonaeriyordu(Sherwin-White).[79] GünümüzdeMudanya; kent, ilk kez Kolophon (Efes yakınında Ionia

kenti) kökenli koloni kurucuları tarafından Myrlea adıyla kuruldu.MakedonyalıV.Philippostarafındanİ.Ö.201yılındayıkıldıveBithyniaKralıI. Prusias’a verildi. Yenilenen kent, bu Kral’ın karısından dolayı Apameiaadını aldı. Lucullus’un legatus’u Triarius’un kuşatması (İ.Ö. 72), Caesar’ınkentegelmesininardındanIuliaConcordiaApameiaadıylabirRomakolonisiolaraktanındı.Böylece,koloniyasasına(lexcoloniae)göreyönetilen, İtalya

Page 67: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

hukuku(iusitalicum)içindeyeralanözgür,özerkvegenişmaliayrıcalıklarıolan,kendi senatosuna sahipbirkentoldu.SinopveEreğli (Heraclea)gibi,Yunan kenti ve Roma kolonisi olarak iki tür yerel yurttaşın bir aradabulunduğubirkenttir.Kenttebasılanparalarönceİ.Ö.III.yüzyılatarihlenir;sonra proconsul adına, ardından, İmparatorluk çağında Latince yazılı parabasılmıştır. Stephanos Byzantios’ta kentin kuruluşunu II. NicomedesEpiphanes’eatfetmesitartışmalıdır.[80] Apameia, koloni yasası yanında İtalya hukukuna bağlıdır, bu nedenle

İtalya gibi doğrudan vergilendirme dışında kalmakla birlikte bir proconsulmüdahalesi, belli bir ağırlık taşıyan suçlar ve sivil davalar için söz konusuolabilir. Ayrıca, Urso Yasası, 96, yerel meclisin mali sorunlarda son sözesahipolduğunuöngörür(Sherwin-White).[81]Rapor(libellus),özelkişilerin,centurio’yakadarolanaskerlerinveköy

halkının İmparator’a dileğini bildirdiği biçimdi. Libellus’la epistulaarasındakiayrımherzamanaçıkdeğildir(Sherwin-White).[82] Phrygia’nın bereket tanrıçası,Kybele.Attis kültüyle bağlantılı olarak,

YunanveRoma’dakendisinetapınılmasınaönemverilenbirtanrıçaolmuştur.[83]Roma’da,pontifex’lerin(Romahalkınıntanrılarakarşısorumluluklarını

yerinegetirmeleriylegörevlimemurlar)emirleriylekaldırılabilirdi.Plinius,buâdetleri bilen ve Romalı bir augur’un kaygısını taşıyan biri olarak, eyalethalkınınbueyleminindoğruolupolmadığındaneminolmakistiyordu.Ama,bueyalettekutsalyapılarınbiryerdenbiryeretaşınmasıiçinhalkmeclisininkararıyeterlioluyordu.[84] İmparator’un, Roma’nın pontifex’lerinin kurallarının dayatmacı bir

zihniyetleuygulanmasınaizinvermediğigörülüyor.[85]Plinius’unvekayınvalidesiPompeiaCelerina’nınricalarısonucunda,C.

Clemens’inconsul’lukgörevibitince,proconsulolarakatanmıştır.[86] Traianus’un, İmparatorluğunun resmen ilan edildiği günün

kutlamalarındansözediliyor.[87] Başka mektuplarından da anlaşıldığı gibi, devlet gelirlerine ilişkin

muhasebesorunlarıylailgilenmekPlinius’ungörevlerindenbiri(krş.17;108;110) ve paranın işlenmeden kalmasından hoşlanmadığı, kendi yatırımlarıkarşısındakitutumundananlaşılır(krş.7,18).[88] Bithynia’da, günümüzde olduğu gibi, toprağa olan büyük talep, kısa

vadeliborçgelirinidahaçekicikılıyordu.Devleteborçlanmadakiisteksizlik,kent yönetiminin ödeme güvenliğini sağlamada zorlayıcı oluşu, güvencegöstermekoşuluaramasıgibinedenleredayanmaklabirlikteyüzdeonikiolan

Page 68: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

faizoranınındebundarolüvardı.Ödünçolarakverilenparanıngetirdiğikâr,önceleriOnİkiLevhaYasaları’ndakienüstsınıra,yüzdeyüzeulaşmış(İ.Ö.357), sonra bunun yarısına indirilmiş (İ.Ö. 347), bazen yasaklanmış (İ.Ö.342),sonundaayda%1,yılda%12olanyüzdebirfaiz(usuraecentesimae)ölçütüyleolağanlaşmıştır(Arangio-Ruiz,135).[89] Decurio’lar curia (kent senatosu) üyeleridir; ağır yükümlülükleri

nedeniyle bu üyeliğe olan talep az olduğundan –bu yüzden vergi toplamaişleri aksıyordu– IV. yüzyıldan sonra üyelik zorunlu ve kalıtsal konumagetirilmişti ve görevlerini yerine getirmeleri için mal ve mülkleri güvenceolaraktutulmaktaydı.İmparator’unbirsonrakimektuptakihukuksalolmaktançok insancıl temelde yer alan yanıtı, başka yerde (krş. 97.mektup) olduğugibi,zorlayıcıönlemlerekarşı“çağdışı”nitelemesindekarşılıkbulur.[90] Servilius Calvus: İ.S. 108-110 yılları arasında, Bithynia’da,

proconsul’lukgöreviniyürütmüşbirkişi.[91]Proconsul’lar, durum gerektirdiğinde, İmparator’un buyruklarından

başkakararlaralabilirdi.[92]Plinius’un,buradaikisorunlakarşılaştığınıgörüyoruz.Birincisi,sürgün

edildikleri halde, sürgün kararı çıkaran kişinin isteği üzerine, eyalete geridönenler; ikincisi, sürgün edildikleri halde, haklarında geri gelmelerinisağlayanbirkararçıkarılmadan,eyaletedönenkişiler.[93] Sürgüne mahkûm edilmiş bu kişi, kendisine verilen cezanın, bir

jurnalcinin onu ele verişi gibi görüyorsa (conspiratio delatorum), görevlipraetor’un muhafızlarına teslim edilmelidir. Bu muhafızlar (praefecti),İmparator’un kararını bekleyen davalarda suçluları gözetimlerinde tutmaklayükümlüdür.[94] Bir eyalet valisi, hukuksal konularla ilgili elçisiyle birlikte, her yıl

eyaletinin sivil ya da hukuksal sorunlarına incelemek üzere dolaşır. BumektubunyazıldığısıradaPrusa’dadır.[95]Bukişihakkındaayrıntılıbilgimizyok.Bkz.81.Felsefeöğretmenlerinin

siyasal sorunlarla ilgilenmesi, devlet tarafından benimsenen bir durumdeğildir.Ama,Flaviusdönemininimparatorları,bunlardanprofesyonelolarakgörevyapankişilereözelbirtakımayrıcalıklarda tanımıştır. (Bkz.Arcadius,Dig.50.4.18.30).Hakimlikhizmetindenmuafsayılmakbuayrıcalıklariçindeyeralıyordu.

İ.S.yaklaşık85yadaöncesindeproconsulolanV.PaulustarafındancezayaçarptırılmışolanArchippus,üstdüzeyRomayurttaşlarınauygulanansürgüncezası almamıştır. Birtakım yurttaşlık haklarını yitirmiştir. Bunları yenidenalabilmekiçin,elindeİmparatorDomitianus’unkendisiiçinyazdığıdilekçeler

Page 69: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

vardır.Plinius,Archippus’unkendisineilettiğibuyazılarıİmparator’ayazdığımektuba ekler. Bu yazılar, Domitianus’un kendi döneminde yöneticilikyapmış olan Terentius Maximus’a yazdığı bir mektup ve yine buİmparator’un proconsul’u olan L.Appius Maximus’a yazdığı bir başkamektup ile İmparator Nerva’nın, bir Roma yurttaşının hukuksal konumunugösteren beyanıdır. Bundan başka, yine İmparator Nerva’nın, 96-97, 97-98proconsul’u Tullius Iustus’a gönderdiği bir mektuptur. Burada,Domitianus’unbağışlarınınkorunacağıbildirilmektedir.Archippus’un,bütünbuyazılardikkatealındığında,eskikonumunukazanmasıgerektiğidüşünülür.[96] Archippus’u ilk suçlayan kişi Furia Prima adlı bir kadındır. Roma’da

kadınlarınkovuşturmakhakkıolmadığıiçin,buradakovuşturmaişiniPliniusüstlenmiştir.[97]Traianus,buradaPrusahalkındansözediyor.OnlarınArchippus’u,suçlu

birinsanolduğunubildiklerihalde,heykellerleonurlandırdıklarınıbelirtiyor.[98]Bumektup41.ve42.mektuptakikonuylailgilidir.[99] İmparator’un bir azatlısı olan Lycormas, Crimea Krallığı’nın başında

bulunan Kral Sauromates ile görüştüklerini vakit geçirmeden Traianus’ailetmek istemektedir. Konunun ne olduğu açık değildir. Lycormas,Crimea’dandönmeküzereyken,Plinius’abuhaberiiletmiştir.[100] Ti. Iulius Sauromates, İ.S. 92-93’ten 124’e kadar yönetimde

bulunmuştur. Crimea (Kırım) Krallığı’nın güney doğusu, Roma’ylailişkilerini,bireyaletolmadan,sürdürmüştür.[101] Plinius’un burada söz konusu ettiği çocuklar (threptous), bir şekilde

bulunupyetiştirilmeye çalışılan çocuklardır.Bunların sosyal konumları bellideğildir.

Buçocuklarınyasalolarakköleolupolmadıklarıtartışmakonusudur.Aynıtartışma,buçocuklarıyetiştiripbüyütenkişilerinbuişekarşılıkbirbedelalıpalmayacakları konusunda da yaşanmaktadır. Bu konuda, öncekiprocurator’ların kararlarını okuyan Plinius kesin bir bilgiye sahipolamamıştır.[102]Buradagörevyapmışprocurator’ların bukonuyla ilgili kararlarından

sözetmektedir.[103]Spartalılar.[104]Plinius’abukonuylailgilibilgiedinmesiiçin,dahaöncekigörevlilerin

verdiği kararlar okunmuştur. Bu sorunla ilgili bilgi istemi, ilk kez Achaeakentleriyle eyalet danışma kurulundan geldi. Plinius’un elinde, İmparatorVespasinaus’un ve Titus’un konuyla ilgili yazdıkları ve Domitianus’un,

Page 70: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

hakkında fazla bilgi edinilemeyen procurator’larına gönderdiği mektuplarvardı; ama, Bithynia arşivleri iyi olmadığından, bu yazıların güvenilirliğineilişkinkuşkularısözkonusuydu.[105]Plinius,busıradaNiceae’dadır.[106]Pontifexkurulunun(collegiumpontificum)başkanı(pontifexmaximus),

İmparator’unkendisiydi.[107] İmparator,Bithyniahalkınındinselâdetlerinegösterdiğiolumlu tavrı,

birkezdahayineliyor.[108] Cumhuriyet döneminde, Lex Tarenti Municipi’de, Flavius’lar

dönemindedeLexMalacitana’da,birevinyıkılmasınıyasaklayanmaddelerbulunmaktaydı.[109]Bukişinin,İmparatorClaudius’a(İ.S.41-54),buevivasiyetettiği,ama

onun şahsimülkü (patrimoniumCaesaris) yapmadığı, kiralanmasını istediğigörülür. Bithynia’da, yaşayan imparatorlar adına tapınak yapımı,İmparatorlukdönemindenberiâdethalinegelmişti.[110] Roma evinin, etrafı sütunlarla çevrili, üstü açık olan kısmı

(peristylium).[111] Kendisinden daha büyük bir mekânla birleştirilip, kimi zaman

heykeller koymak, kimi zaman da oturmak için kullanılan yüksek ve açıkmekân.[112]MiniciusRufus:İ.S.88yılında,Lugdunensis’teconsul.[113] Burada, çocukların babaları tarafından tanınmasından söz edilir.

Plinius, bu mektubunda, Dig.40.11’de, Ulpianus’un ve başkalarının dikkatçektiğibirsoruna(restitutionatalium)değiniyor.[114]Köledoğumlulara,özgürdoğumlularınhaklarınıntanınması.[115] Bithynia’da, başında proconsul olan bir eyalet olduğu halde, Plinius

buraya İmparator’un özel elçisi olarak (legatus Augusti) yollanmıştır veproconsul’larınayrıcalıklarınasahiptir.[116]Plinius,Traianus’aönesürdüğüsorunlailgilibirbelgegöndermemiştir.[117]Apuleius:Nicomedia’da garnizonda (statio) görevli asker.Bunlar üst

görevliaskerlerdeğildir.Görevleri,belediyeningüvenlikhizmetleriylevalilikarasındakibağlantıyısağlamaktır.[118] Kendisine verilen cezadan kurtulmak için, birtakım sahte öyküler

uyduranbiri.

Page 71: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

[119] Bu uygulama, çok erken tarihlerde başlamış, ama daha sonra kötüyekullanılmıştır.(Bkz.Dig.48.19.28;Tacitus,Annales,3.36.4.67)[120]Yüksekdevletgörevlisi.[121] Laberius Maximus: İ.S. 100’de Aşağı Moesia’da consul. Dacia

savaşlarısırasındabaşarılarındandolayı,İ.S.103’teikincikezconsulolunca,böbürlenmeye başlamış ve Traianus’la ilgili söylentiler yaymıştır. Bununüzerine,biradayasürgünegönderilmiştir.[122]Moesia:BugünküBulgaristanveYugoslavya’nınbirkısmınıkapsayan

vebirTrakyahalkıolanMoesi’denadınıalanRomaEyaletiveaskeribirsınırbölgesi.[123] Parthia, Parthi’nin yaşadığı bölgedir. Bunlar, savaşçı bir halk olarak

bilinen Scythialıların bir koludur. Hazar Denizi’nin geçitleri ile Hyrcaniaarasındayerleşmiştir.

KralPacorus,İ.S.112-113yıllarıarasındaölmüştür.[124] Iulius Largus adı bu mektupta geçer; Caesar tarafından Heraclea’ya

(Karadeniz Ereğlisi) yerleştirilen bir ailenin üyesi ve Roma yurttaşıdır.Sonraki tümceden, vasiyetini, ilk imparatorluk dönemi başlarında ortayaçıkanfideicommissumadıverilenüçüncükişiyemalvasiyetinegöreve“beni,vasiyetnamesiyle mirasçısı yaptığından mirası alıyor, kendimi vâris ilânediyorum”(quodme…testamentosuoheredeminstituiteamhereditatemadeocernoque) formülüyle (krş. Gaius, 2, 165-6) Roma yasalarına göre yaptığıanlaşılır. Ancak, koloni kenti bu tür bir mirası kabul edecek düzenlemeyesahipolmadığındanveLargusbugüçlüğügörerekmirasını,amacınaulaşmasıiçinPlinius’abırakmayıyeğler.Üçünücükişiyeolanbutürvasiyet,Hadrianus(117-138)dönemindeçıkarılanbirsenatokararıylayasallaşacaktır(Sherwin-White).[125] Vasiyetçinin mirasçılardan birine belli bir malı önvasiyet etmesi

(legatum per praeciptionem) söz konusudur. Olağan mirastan farklı olarakPlinius’unalacağımiktar–buda50.000sestertius’tur;150.000sestertiusdaöngörülen işlerin yapılmasına ayrılmıştır– borç ya da yükümlülük dışındakalır.[126]Heraclea(KaradenizEreğlisi),İ.Ö.560’taMegaraveBoeotiakolonisi

olarakkuruldu.UzunsüretiranlarınyönetimialtındakalanveveikilimanıylaByzantium-Sinopearasındaönemlibirticaretmerkeziolankent,RomalılarınPontus Kralı Mithridates’le olan savaşları sırasında yıkıldı, ancak yenidenonarıldı.RomalıkomutanPompeius’unoluşturduğuPontusEyaleti’ninonbirkentinden biridir. Strabon (12, 3, 6) kente yerleşen Romalı ailelerin,Antonius’un izniylehareketedenGalatiahanedanındanAdiatorix tarafından

Page 72: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

bir gecede yok edildiğini anlatır. Böylece önemini yitiren, Principatusdöneminde vergiye bağlı kent (civitas stipendiaria) konumuna getirilenHeraclea, III. yüzyılda Pontus başkenti (metropolis) olur. Heraclea’yla,PaphlagoniaveBithyniasınırınıoluşturanBillaeus’undenizedöküldüğüyerarasındaki Tieum ise, Strabon’a (12, 3, 8) göre, Attalus kral ailesininkurucusuPhiletairos’undoğumyeriolmaklaünlübirkentti;Bithyniasınırlarıiçine girinceye kadar Heraclea’ya bağlıydı. Vasiyetin öngördüğü ithaflar,Traianus’a adanacak kamu yapısı ya da tapınak ile, Olimpiyat oyunlarınıörnekalangösterilerdir.[127] Bithynia Krallığı toprakları içinde bir ticaret kenti olan Iuliopolis,

güneyBithynia’da,SakaryaNehri’ninsağında,dahaönceGordiucomeadınıtaşıyan bir kentin yerine kurulmuştu. Strabon’a (12, 8, 9) göre, bu kenttedoğan haydut Cleon kenti büyütüp ona Iuliopolis adını vermiş, triumviridöneminde burayı üs olarak kullanmıştı. Centurio’lar, askeri disiplininsağlanması görevini üstleniyor, nöbetçi noktası (statio) oluşturuyor, trafiğidüzenliyordu.[128]Yükümlülükler (onera), imparatorlukvergilerideğildirvesorun,sivil

ticaret trafiğinden ve yolculardan kaynaklanmamaktadır. İmparatorunyanıtından asıl rahatsızlığın, kamu akışının (cursus publicus) askeritaşımalarlaağırlaştırılmasındankaynaklandığıanlaşılıyor.Iuliopolis’tehernekadar Galatia’yla olan trafiği denetleyen bir statio olsa bile, vergi askeripersonelcetoplanmamaktadır(Sherwin-White).[129] İstanbul (Byzantium), günümüzde olduğu gibi o dönemde de

Akdeniz’den Karadeniz’e, Anadolu’dan (Asia Minor), Fırat sınırındanBalkanlar’aulaşanticaretyollarınınkesiştiği,hareketlibirmerkezdi.“Öncekidönem”, Vespasianus’un (69-79) Byzantium’u eyalet sınırları içine aldığıdönem için söylenmiş olabilir. Plinius’un sahip olduğu yardımcı kuvvetler(auxiliaria),Tuna’daki legio’yabağlıcenturio’dandahaaltderecedeolduğuiçinonunRomayurttaşlarınakarşıyargıyetkesisınırlıdırvebunedenle,hafifsuçlar dışında askerleri ya kendi komutanlarına ya da Kent’e (Roma)sevketmekdurumundadır.[130]BireyaletoluşturulacakbölgeyeRomasenatosuncaonkişilikbirkurul

gönderiliyor,kurul,zaferkazanankomutanlabirlikte,toprakgenişliği,vergi,yargı, yönetim, yüksek görevler ve nüfus kaydı konularını düzenleyen bireyalet yasası (lex provinciae) çıkarıyordu. Burada, Mithridates Eupator’akarşı savaş kazanan Pompeius ve Bithynia ile Pontus Krallıkları’nıbirleştirerek bir eyalet kuran yasası söz konusudur; 66 yılına ait ManiliaYasası’nın Pompeius’a tanıdığı imperium proconsulare yetkisi, böyle biryasanın çıkarılmasınımümkünkılıyordu.Başkamektuplardan (39; 43; 109;113) yasanın çeşitli düzenlemelerle zenginleştiği anlaşılır. Otuz yaş koşulu,

Page 73: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

batı eyaletleri düzenlemeleriyle benzerlik gösterir: Caesar’ın hazırladığı,günümüzdeNapoliMüzesi’ndebulunanTabulaHeracleensis ile İspanya’dabulunanikibronzlevha,herikiside81-84yıllarınaaitLexSalpensanaveLexMalacitana,munucipiumgörevlilerininseçimkoşullarınıiçerir.[131]Sulla(İ.Ö.138-78)dönemindeçıkarılanyasadanbuyana,senatoeski

quaestor’lardan oluşur ve bu görevleri yaşam boyu sürerdi. Bu da, Yunankent-devletlerinin her yıl seçilen demokratik genel kurul, senato (boule)düzeninideğiştirmiştir(Sherwin-White).[132] Augustus, İ.Ö. 29’da eyaletin yeniden yapılanması ve İ.Ö. 20’de

buraya yaptığı bir ziyaretle Bithynia’yla ilgilenmiştir. Tabula Heracleensis,89, ‘yirmi iki yaş’ düzenlemesine yer verir, askerlik hizmetini yapmışolanlarıngörevüstlenebilecekleriniöngörür.Askerlikhizmetide,atlılarda21-22, piyadelerde 24-25 yaşlarını kapsar. Söz konusu görevlerin sıralaması,PrusiasadHypium’da (Bolu-Yığılcayakınında)bulunanyazıtlardan (IGRR,III,64,65,68)anlaşıldığıgibi,grammateus(tutanakyazmanı),ekdikos(davavekili),agoranomos(çarşı-pazardenetmeni),protosarkhon(yüksekgörevli),timetes(vergimemuru)şeklindeydi(Sherwin-White).[133] Pompeius Yasası’yla –ve sonraki Tabula Heracleensis’le– Roma’da

olduğu gibi beş yılda bir censor’ların denetiminde yapılan sayım yöntemigetirilmiş, kentin yüksek görevlileri, ölen, uygunluğu kalmayan üyelerinadlarını silip yeni uygun üye adları belirlemekle görevlendirilmişlerdi.Yurttaşlarınmalvarlığının da saptandığı sayım, vergi sisteminin de temelinioluşturuyordu.Metinde geçen soylular (honestiores) ve alttoplum (plebs yada humiliores) arasındaki ayrım, Principatus’la vurgulanacak, ‘soylu’ sınıfı,sonrakiçağlardabilinenyerinialacaktır.[134] Plinius’un vurguladığı ve Traianus’un kabul ettiği nokta, meslek

yaşamına erken başlamak isteyen kimsenin önce bir kamu görevi(magistratus)üstlenmesidir;görevyapmamışolanlarınönündeotuzyaşındansonra hiçbir engel olmadığı gibi senato üyesi olmak, sonraki bir görevi deengellememektedir.Mektubun sonundaki ‘kent senatosu’ karşılığı olarak ilkkez burada, olağan ordo yerine, curia sözcüğü kullanılmıştır (Sherwin-White).[135] Nicaea’dan yazılan bu mektup, Plinius’un 58. mektubundaki Prusa

ziyaretindegelişenbirolaydansözediyor.[136]Uludağ.[137]Prusa’dabirdevletgörevlisi.[138] Claudius Eumolpus: Ayrıntılı bilgimizin olmadığı bir kişi. F.

Archippus’unavukatıolarakgeçer.

Page 74: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

[139]CocceianusDio:Prusalıorator(söylevci)vefelsefeci.Babasısadebirperegrinus olduğundan, sosyal konumu yüksek olmayan (Gaius, 1,75-77)Dio, Romalı olma hakkını, Domitinus aracılığıyla elde etmiştir. Flavius’lardöneminde,söylevciolarakRoma’yagitmiştir.Ancak,Domitianusdönemininilk yıllarında sürgün cezası alınca (Suetonius, Domitianus, 10.3), yenidenPrusa’ya döndü ve orada bazı kamu yapılarının yapımını parasal açıdankarşılamayagirişti.Ama,proconsulolanIuliusBassusyadaVarenusilebaşıderdegirdi.[140]Buradakisorun,Dio’nunailesiningömütünün,İmparator’unheykelinin

debulunduğuvedolayısıylakutsalsayılanbirmekândaolmasıdır.[141]Burada,İmparator’unifadesiçokaçıkvekesindir.Onuniçinasılsorun,

Dio’nunparayıneredenbulduğudur.[142] Plinius’un yakından tanıdığı bu kişi, bir primipilus (yüzbaşı) idi. Bir

askerin bu makama gelebilmesi için, askere yazıldıktan sonra yirmi yılgeçmesigerekirdi.Lupus’undaartıkemekliveyaşlıbiraskerolduğugörülür.[143] Plinius gibi elçiler ya da eyaletlerdeki proconsul’lar kendilerine,

yönetimselvehukuksalkonularda,danışmanolarakelemanseçebilirdi.[144]Cohors’un komutanları, görevlerini başarıyla yerine getirdiklerinde,

senator’lukmakamınahakkazanırlardı.[145]Lupus’unaskeribirliğininkomutanları.[146] Sinope, yaklaşık İ.Ö. 630 yılında bir Miletos kolonisi olarak

kurulduktansonra,Cotyora(Ordu),Cerasus(Giresun)veTrapezus(Trabzon)gibikolonilerkurmuştu.Lucullus’unSinope’yicivitasliberayapmasıİ.Ö.70yılınarastlar.Caesar’la(İ.Ö.46-5),iusitalicum sahibicolonia IuliaFelix’tirveönceBithyniavePontos,sonradaPaphlagoniaEyaleti’nebağlanır.Yunanve Romalı olan ikili topluma sahip olan kentin sınırı, Pompeius tarafındanKızılırmak’a kadar genişletilmiş, Amisus’la (Samsun) komşu olmuştu.Kentin,Amasra(Amastris)gibiçiftlimanıvardı.[147] Önce Miletos ya da Phocaea (Foça), sonra da Atina kolonisi olan

Amisus (Samsun), Roma döneminde Caesar’ın ve ardından Augustus’unözgürlüğünü (libertas) tanıdığı bir kent oldu. Bunun sonucu imparatorluğaantlaşmayla (foedus) bağlandı ki bu da, özgür (libera) ve Roma topluluğuiçinde (foederata) bir kent olarak özerk olduğu anlamına geliyordu.Kentin‘kendiyasaları’,aslındaeyaletyasası(lexprovinciae),budurumdaPompeiusYasasıçerçevesiiçindeyeralıyordu.[148] Plinius, bir karar duyurusuyla (edictum) kulüpleri kapatmıştı ve

bunların yeniden açılması İmparator’un iznine bağlıydı, çünkü sadece

Page 75: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

İmparator kendi yönergesini (mandatum) değiştirebilir. Plinius, öte yandan,bir özgür kent olan Amisus’un mali sorunlarına karışabilirdi. Plutarkhos,Siyaset Adamları İçin Kurallar, 19’da, Yunan kentlerinin kendi iç işlerinivalilere iletmelerinden yakınmıştı. Yardımlaşma sandığı (Yun. eranos; Lat.eranus),İmparator’unyanıtındananlaşıldığıgibiRomadünyasındakicollegiatenuiorum karşılığıydı ve üyelerin geçim genişliğini artırıcı, ortak yemek,cenazeharcamalarınıkarşılamakgibietkinlikleriamaçediniyordu(Sherwin-White).[149]Üççocukyasasıiçinbkz.Ep.2.‘Pekazmutluevlilik’,aileninçocuk

sahibiolamayışınedeniyledir.[150]Mektup,Anadolu’daHıristiyanlığınyayılmasınailişkinilkbelgelerden

biri; Plinius’tan önce, Aziz Paulus’un I. yüzyıla tarihlenen “GalatialılaraMektup”uvar(Sartre,328).‘Soruşturma’nınmetindekikarşılığıcognitio’dur,bu da, eyalette görevli praefectus, proconsul ya da legatus tarafındansürdürülür. Ceza mahkemesi (quaestio) ise ‘soruşturma’dan farklıydı veHıristiyanların yargılanmasında hiç kullanılmadı. Soruşturma sonunda,İsa’nın yargılanmasında olduğu gibi soru iki kez sorulur; sorunun üç kezyinelenmesi ise gelmeyen taraf için uygulanan bir işlemdi. Soruşturmasonunda ölüm cezası, yüksek sınıf (honestiores) için kılıçla yerinegetiriliyordu. Ölüm cezasının amfiteatrlarda yerine getirilmesi TraianusdönemindesadeceIgnatius’auygulanmış,sonrakiyüzyıllardayaygınlaşmıştı.Adamöldürme,vatanaihanet,büyücülükyanındaHellentanrılarınıreddeden,tanrıtanımaz Hıristiyanların dindışı âyinlerinden sorumlu tutulan alt sınıf(humiliores) için ise, ateşe atılmak ya da çarmıha gerilmek yerine yırtıcıhayvanlarınönüneatılmacezasıöngörülür(Sherwin-White).[151]Hıristiyanların âyin törenlerine ilişkin ilk bilgi söz konusu: biri, ilâhi

söylemekiçingündoğmadan,öbürüakşamyemeği(Agape)içinolmaküzereHıristiyanlar iki kez bir araya geliyorlar. ‘Sıradan ve zararsız yiyecek’anlatımıyla Plinius, çıkarılan dedikoduların tersine, onların insan etiyemediklerinidilegetirir.Birazaşağıdadarahiplerinbazıgörevleriniüstlenendulyadagençkızanlamındakiministrateknikterimigeçer.[152]Kulüpler (Yun.hetaeriae;Lat.collegiae), iş, yardımlaşma, din ya da

sosyal amaçlarla, izin alınarak (licita) ya da alınmayarak (illicita),kurulabiliyordu. izinsiz kulüpler yasaklanmış anlamına gelmemekle birliktebir ayaklanma söz konusu olduğunda bunlara karşı güvenlik önlemlerialınabiliyordu. Mektuplarda (32, 33, 92, 93), Bithynia Eyaleti’nindüzensizliğiyleyakındanilişkiligözükürler(Sartre).[153] Günümüzde Amasra; Sesamus, Cromna ve Cytorus adlarını taşıyan

küçükYunanyerleşmelerininbirarayagetirilmesiyleİ.Ö.4.yüzyılsonunda,

Page 76: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

Heraclea Tiranı Dionysius’un karısı tarafından kuruldu; Sesamus, kentinakropolisi, Cytorum da Sinopelilerin ticaret merkeziydi; en iyi şimşirkerestesiburadayetişirdi(Strabon,12,3,10).Lucullus’unyağmaettiğikentiPompeius İ.Ö. 64’te Bithynia’ya kattı. Kent, kuruluşundan İ.Ö. 2. yüzyılakadar Yunan parası bastı. Heraclea gibi bir yarımada üstünde ve ikilimanlıydı.[154]Romayurttaşları tarafındanazatedilenotuzbiryaşınıgeçmişköleler,

19 yılında çıkarılan Iunius Norbanus Yasası’na göre tam yurttaşlık hakkınıelde etmişlerdi. Bu yasanın öngördüğü tüm koşulları yerine getiremeyenlerise, bir tür yurttaşlık kazanmış, azatlı Latini, daha doğrusu Latini Iunianiolarak anılmıştı. Bu kişiler, hayatta oldukları sürece Eski Latini (LatiniVeteres, Latium’da oturan ve İ.Ö. 268’den önceki kolonilerin üyeleri olanLatinus’lar) konumundadırlar, ölüme bağlı bir tasarrufta bulunamazlar,vasiyet hakları yoktur, bu nedenle öldüklerinde malvarlıkları yenidensahiplerine (patronus), Latinus üstündeki patronus hakkı da vasiyet yoluylamirasçıya geçer (Umur). Söz konusu üç Latinus’un patronus’u olan V.Paulinus öldüğüne göre tam yurttaşlık hakkı, beneficium imperiale(İmparator’un Roma hukukunu kullanma hakkı) çerçevesinde İmparator’aaittir. İmparator’un yanıtında söz edilen Quirites Hukuku (Ius Quiritium),YurttaşlarHukuku(IusCivile)anlamındadır.[155]AdındanRomayurttaşıolduğuanlaşılanAquila,birolasılıklayabancı

(peregrina) bir kadınla evliydi ve ait olduğu yardımcı kuvvetler (auxilia)çekildiğinde ailesini güvence altına almak istiyordu;yada çocuğuyasadışıbirperegrina’ydı.Genelde,karışıkevliliklerdendoğançocuğunstatüsü,dahaaltstatüdekianayadababayagöretanımlanırdı(Sherwin-White).[156]Metindecohortissextaeequestris;‘Hispanorum’gibihalkkökeniyada

‘Ulpia’ gibi İmparator adlandırması olmaması; ayrıca, her zamankiequitata(atlı) yerine equistris kullanılması ilgi çekici olmakla birlikte, İzmit’leKadıköyarasındabulunangeçbirdönemetarihlenenbiryazıtta (IGGR111,2)Pliniusmetnindekiadlandırmayarastlanır(Sherwin-White).[157] Traianus, askerin dilekçesine (libellus) bir imparatorluk yanıtıyla

(rescriptum)karşılıkverirvekonuyu,kuşkusuz,günümüzdekindenpekfarklıolmayan bir yöntemle imparatorluk kayıtlarına (commentarii) kaydettirir.Dilekçe yönteminin görülebildiği tek örnek olarak gösterilen bu mektubailişkintartışmavekaynakçaiçinbkz.Sherwin-White.[158] Metindeki karşılığı protopraxia ‘öbür alacaklılara tercih edilme

ayrıcalığı’; Latincede ius primae exactionis ([parayı] ilk toplama hakkı) ilekarşılanıyordu.[159]Metindeecdicus;Roma’da,bireyaletkentinin tarafolduğubirhukuk

Page 77: Genç Plinius'un Anadolu Mektupları Plinius, Epistulae, 10 ... Plinius_un Anadolu Mektupl - Plinius Minor.pdf · Çevirisini sunmaya çalıştığımız, Genç Plinius’un Epistulae

davasına bakmış olan avukat; Traianus döneminde her bir kente düzenliolarakgönderilengörevlistatüsündeydi;eyaletvalisinitemsilediyor,eyaletinmaliişleriniyönetiyordu(Tyrrell-Purser,III,138).[160] Hellen kentlerinin demokratik örgüt modeli yerine Pompeius’un

getirdiğiRomamodeline göre üyelik ömür boyu sürer ve üyeler censor’lartarafındanönceeskigörevliler,sonrayaşsınırıvezenginliğegöre,özelkişilerarasındanseçilir(Sherwin-White).[161]PompeiusYasası’nda,Hellendünyasındayaygınolanisopoliteia ‘sivil

haklarıneşitliği’göreneğiningözardıedildiğianlaşılıyor.‘Fahrihemşerilik’ozamanlardayaygındıvePrusa’da (Bursa)oturanDioCocceianus (Or. 381,41, 1-2) Nicomedia’da (İzmit) ya da Apameia’da (Mudanya) oykullanabiliyordu ve birçok kentin yurttaşı ya da decurio’suydu. Yerel çiftyurttaşlığın sonraki dönemdedinsel tören sırası ve resmigörevler açısındantartışmabaşlattığıDigesta’da(50,1)geçenbirbölümdenanlaşılır.Genelbirkurala göre, bir kimse, eğer doğduğu kent değilse, oturduğu kenttemunera‘görevler’ üstlenmekle yükümlü olabilirdi, bunlar resmi görevler değildi.(Sherwin-White).[162]Bunedenler,DictatorCaesar’ınhazırladığıTabulaHeracleensis,105-

25; Lex Coloniae Ursonensis, 105; Lex Malacitana, 54 kurallarına görebelirlenmiştivetümİmparatorluk’taaynıydı.Çeşitlisuçlardanhükümgiymişolmak,onursuz ticaret işleri sürdürmek,ordudanatılmakbunlar arasındaydı(Sherwin-White).[163] Plinius’un kaygısı, kalabalık kutlamaların, bir halk karışıklılığına

dönüşmesi olasılığından kaynaklanıyor; yoksa, gerek Hellen gerekse Romadünyasındakentölçeğindekutlamalaryaygınbirgörenekti.Latincekarşılığıdivisio olan ‘haksız dağıtım, pay’ anlamında Yun. dianome’nin kullanılmışolması,‘seçimlerdeoykapmak’içinziyafet,paradağıtımı,gösterivb.yollarabaşvuranlara karşı çıkarılan de ambitu yasalarının eyalette ne kadar hafifkaldığınıgösterir.[164]Metindeeiselastikos(girişeilişkin)vardır;yarışmakazananların,kendi

kentlerine,birdevletarabasınabinmişolarak,surduvarındaaçılanbirgiriştenzaferkutlayarakgirmehakkıyanında,kentbütçesindenömürboyugelirhakıda kazandıkları yarışmalardı. Bir yarışmanın eiselastikos olup olmayacağıİmparator’unisteğinebağlıydı.