GELİŞİM PSİKOLOJİSİ

Organizmanın farklı bölümleri farklı hızlarda gelişir. En hızlı gelişim anne karnında ve doğduktan sonraki ilk yıllarda gözlenir. Gelişimin hızlı olduğu ilk dönemlerde çevrenin etkisi çok fazla, gelişimin yavaşladığı dönemlerde çevrenin etkisi azdır.

Gelişim dönemlere ayrılmıştır. Bunun nedeni, her gelişim döneminin kendine ait özelliklerinin olmasıdır.

Gelişimin İlkeleri

1. Gelişimin yönü, baştan ayağa içten dışa doğrudur

2. Gelişim süreklidir. En hızlı gelişim anne karnında ve doğduktan sonraki ilk yıllarda gözlenir.

3. Gelişimin alanları birbirleriyle ilişkilidir

4. Gelişimin ilk yılları çok önemlidir. Çocukların ilk 5 yılda zihinsel gelişimlerinin 1/3’ü, sinir sistemlerinin de 4/5’i tamamlanıyor

5. Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. Herkesin kendine özgü bir gelişim çizgisi vardır.

Kritik Dönem:belli davranışların belli dönemlerde kazanılması gerekiyor. Eğer o dönemde kazanılmazsa, o dönemden sonra telafi edilmesi ya çok zor ya da mümkün değil. Bu döneme kritik dönem denir.

Havinghurst’un Gelişim Ödevleri

Her yaş döneminde yerine getirilmesi gereken ödevlere gelişim ödevleri denir.

Gelişim ödevlerini başarıyla yerine getiren bireylerde, kendine güven, mutlu ve huzurlu olma, daha sonraki gelişim görevlerini başarıyla yerine getirme gelişiyor.

Gelişim ödevleri ile ilgili araştırma sonuçları:

·Herkesin kendine özgü bir gelişim hızı vardır.

·Bireysel büyüme dönemlere ayrılabilir.

·Bireysel gelişme ve değişme süreklidir.

·Belli kültürdeki bireylerin çoğu benzer gelişim dönemlerinden geçer.

·Toplumun beklentileri, bireyler için benzerdir

·Bireyler herhangi bir konuyla ilgili davranış değişikliği meydana getirecekse o konu ile ilgili bilgiler edinerek krizleri atlatabilir.

·Bir krizi çözdüğünde o gelişim evresinden başka bir döneme geçer.

·Gelişim görevi ve krizi atlatılsa bile başka evrede başka şekilde ortaya çıkabilir.

·Bir görev ya da kriz başarılamazsa toplum tarafından hoşgörüsüzlüğe maruz kalabilir.

Gelişim görevlerini etkileyen etmenler:

·Olgunlaşma

·Toplumsal beklentiler

·Kişisel değer ve beklentiler

Gelişim Görevleri:

1)Bebeklik ve İlk Çocukluk(0-6 yaş):Yürümeyi, konuşmayı, katı yiyecek yemeyi, beden artıklarının atılmasını ve bedenini kontrol etme, okumaya hazır hale gelme, dili öğrenme, vicdan evresi geliştirme......

2)Orta Çocukluk(6-12 yaş):Gündelik oyunlar için fiziksel beceriler geliştirme, yaşıtlarıyla geçinmeyi öğrenme, okuma yazmayı öğrenme,vicdan ve değerler sistemi geliştirme ....

3)Ergenlik Dönemi(12-18 yaş):Her iki cinsle olan ilişkilerinde olgun ve uyumlu olma, kadınsı ve erkeksi rol edinme, bedenini kabul etme ve etkili bir biçimde kullanma, yetişkinlerden bağımsız kendi duygusal özerkliğini kabul etme, evliliğe ve aile kurmaya hazırlanma, mesleğe hazırlanma, değerler sistemi ve ahlak sistemi edinme, toplumsal sorumluluklar almaya istekli olma ve toplumsal görevleri yerine getirme ...

4)Genç Yetişkinlik(18-30 yaş):Eş seçme, aile kurma, ev idare etme, çocuk yetiştirme, topluma uyumlu olma, vatandaşlık görevlerini üstlenme, düşünsel yönünü tamamlamış, belli bir olgunluğa ulaşmış olma, sorumluluklarını bilme....

5)Yetişkinlik(30-45 yaş):Ekonomik yaşam standardı kurma ve sürdürme, boş zamanlarını değerlendirme,çocuklarını büyütme.......

6)Yaşlılık(45-60 yaş):Esneklik, yaş grubuyla birlikte olma, doyurucu fiziksel yaşama düzeni oluşturma.......

ERGENLİKLE İLGİLİ KURAMLAR

1)Stanly Hall’un Kuramı:Ergenlik kuramını ilk ortaya atan kişidir. İlgi alanı daha çok çocukluk ve ergenlik arasındaki bireydir. Darwin’in evrim teorisinden etkilenmiştir. Bireyin anne karnında geçirmiş olduğu evreyi Darwin’in teorisindeki döneme benzetmiş. Ergenliği de ilkellikten uygarlığa geçiş olarak değerlendirmiş. Ergenin eğitilebilir bir kişi olduğunu belirtmiş. Ergenle ilgili olarak; sanat öğrenebilir, düşünebilir, mantık yürütebilir demiş. Ama bu kuram 20. yy.a kadar tartışılmış ve 20. yy’dan sonra önemini yitirmiş.

Bu kuramı daha sonra Thorndike ele almış. 2 yaşındaki bir çocuğun hareketlerinin bir maymuna benzemeyeceğini belirtmiş ve başka türlü bir açıklama yoluna gitmiştir.

2)Psikoanalitik Kuram: Daha çok çocukluk dönemiyle ilgilenmiştir. İki dürtüden bahsediyor:Cinsellik ve Saldırganlık. Freud’a göre; bireyin ergenliğini iyi anlayabilmemiz için çocukluk dönemini iyi bilmemiz gerekiyor. İnsan yavrusunu dürtülerden oluşan bir yumak olarak görüyor. İlk 3 dönemi(oral, anal, fallik) daha çok cinsel doyum dönemleri olarak ifade etmiştir. Gizil dönemden itibaren bastırılmaya başlanan cinsellikle ilgili duygular genital dönemde tekrar ortaya çıkıyor. Psikoanalitik kurama göre birey cinsel dürtülerini bastırması sonucu stres ve bocalama yaşıyor. Bu kurama göre ergenlikteki çelişkiler çocukluğun bir yansımasıdır. Freud’un bu kuramına kızı karşı çıkıyor ve çocukluk sorunlarıyla ergenlikteki sorunların bağdaştırılamayacağını ileri sürüyor.

3)Öğrenme Kuramı:Mc. Candless, sosyal öğrenme kuramının esaslarını ergenliğe uyarlamış. İnsan davranışlarının iç dürtülere göre yönlendiğini ileri sürüyor. Cinselliğin öneminde Psikoanalitik kuramla aynı doğrultuda görülmesine rağmen endişe, merak, bağımlılık, saldırganlık, hayal kırıklığı gibi öğrenilmiş veya öğrenilmemiş isteklerin üzerinde duruyor. Birey kendisini endişeli meraklı hissediyorsa bunları mutlaka öğrenmiştir diyor. Ergenlikteki durumları öğrenmeyle açıklıyor İçinde yaşanılan kültür bireyin davranışına etki ediyor diyor. Ona göre çocuklar ilk yıllarda bağımlılığı , ergenlikte de bağımsızlığı öğreniyor ve çelişki yaşıyor. Mc. Candless daha çok bu çelişkiler üzerinde duruyor.

Diğer öğrenme kuramcısı da Bandura’dır. Bandura model alarak öğrenme üzerinde durmuş. Ergenlikte sorun yaşayanların yeterince sosyalleşmemiş olduklarını ileri sürer. Saldırganlık davranışının hatalı öğrenmenin bir sonucu olduğunu savunur.

4)Sullıvan’ın Kuramı: Sullıvan Psikoanalitik kuramı reddetmiş. Ona göre insanın endişeden kurtulabilmesi için kendini güvenlikte hissetmesi gerekiyor. Bireyin yaşadığı endişeyi başkalarına bağımlı olmaya bağlıyor. Çocuk hayatta kalmak ve yaşamak için başkalarına bağımlıdır. O da birazcık çocukluk dönemine önem vermiş. Çocukluk dönemindeki anne çocuk ilişkisi onun için çok önemli. ABD’de çalışmalar yapmış. Bebeğin cinsel dürtülerinin onda endişe yarattığını ileri sürmüş. Cinsel organıyla oynamasına kızılmasının çocukta cinsellikle ilgili bir takım fobilerin ortaya çıkmasına neden olduğunu ileri sürmüş. Bu kurama göre ergenlik döneminde cinsel rahatlama önem kazanıyor. Özellikle bu dönemde ebeveynlerin çocuğun üzerindeki, karşı cinsle iletişim kur isteği karşısında çocuk çelişki yaşar diyor.

5)Lewin’in Kuramı: Davranıştan hareket ederek ergenliği açıklamaya çalışmış. Özellikle zeka, yaş, ...vs. gibi faktörler bireyin davranışlarına etki ediyor diyor. Bunlar yaşam alanını oluşturuyor. Bireyler kendilerine hedefler belirliyorlar.

Bunlar olumlu veya olumsuz olabilir. Bireyin ilk çocukluk döneminde basit hedeflerinin olduğunu olgunlaşmayla birlikte hedeflerinin arttığını belirtiyor. Birey yaşam alanın parçalara ayırıyor. Ergenlik döneminde fiziksel değişiklikler meydana geliyor. Bu fiziksel değişiklikler sonucu birey hedeflerini belirlemeye başlıyor. Lewin bireyin yetişkinlik dönemiyle çocukluk dönemi arasında hiçbir ilişki olmadığını belirtmiştir.

6)Antropoloji Kuramı:Margaret Mead 1928’de Samua adasında bir araştırma yapmış. Samua adasındaki kızların ergenlikte hiçbir sorun yaşamadıklarını ileri sürüyor. Özellikle kızların zihinlerinde ileriye dönük çelişkili düşünce bulunmadığını söylüyor. Bu gözlemi yaptıktan sonra Amerika gençliğini incelemiş ve onların ergenlikte sorun yaşadıklarını gözlemlemiş.

7)Spranger’in Kuramı:O da ergenliğin fırtınalı ve stresli bir dönem olduğuna karşı çıkıyor. Ona göre ergenlik zor bir dönem olabilir de olmayabilir de bu tamamen ergenin kişiliği ile ilgili diyor.

8)Erikson’un Kuramı:Ergenliği çelişkilerle açıklamıştır.

GENÇLİK:Çocukluk ve genç yetişkinlik arasında kalan 12-24yaş arasındaki guruptur.(MEB’in tanımı)

GENÇLİK:Öğrenim yapan ve hayatını kazanmak için çalışmayan ve evi olmayan insan (UNESCO 15-25 yaş)

OLGUNLAŞMA:Organizmanın bir işi yapabilir düzeye gelmesi

Toplumumuzdaki Yetişkinlik Kriterleri:

·Evli olmak

·Erkekler için askerliğini yapmış olmak

·İş sahibi olmak

·Ebeveynlerinden ayrı yaşamak, bağımsız olmak

·Oy kullanma yaşına gelmiş olmak

·Üniversite mezunu olmak

UZAMIŞ GENÇLİK:Daha çok üniversiteden sonra yükselmek için okuyanlar için kullanılır. Eğitimine devam etmesi nedeniyle gelişim ödevlerini erteleyen kişilere denir.

GENÇLİĞİN SINIFLANDIRILMASI

1)Okullu Gençlik:

·İlköğretimin II. Kademesindeki gençlik(ortaöğretim)

·Ortaöğretim lise gençliği

·Yükseköğretim

2)Okul Dışı Gençlik

·Çalışan gençlik

·İşsiz gençlik

·Gecekondu gençliği

·Köy gençliği

·Asker gençlik

3)Özel Eğitime Muhtaç Gençlik

·Zihinsel özürlü gençlik

·Bedensel özürlü gençlik

·Suçlu özürlü gençlik

·Kurum bakımına muhtaç gençlik

·Yurt dışında yaşayan gençlik

·Üstün yetenekli gençlik

Ergenlik döneminde çok aptalca ve çok şaşırtıcı davranışlar sergilenebilir. Giyimde ve davranışlarda abartıya kaçma var. Psikolojik özellikleri açısından herkes tarafından fark edilmek isterler. Yalnızlık ve mutsuzluk var. Beğenme ve beğenilme duygusu ön plandadır.

Bu dönemde bireyin olumlu bir benlik kazanmasını sağlamak gerekir. Bireyin “ben kimim” sorusuna cevap verebilmesini sağlamak gerekir.

Ergenlik öncesi dönemde bireyler genellikle kendilerine söylenenleri yaparlar, kibardırlar,saygılı ve sevecendirler, ahlak kurallarına uyarlar.

Normal ergen davranışları:

·Okul ile ilgili tüm sorumlulukları alır

·Kendini aynı cins ebeveynle özdeşleştirir

·Hatalardan ders alır

·Kurallara uyar

·Kardeşlerine karşı kimi zaman duyarlı kimi zaman duyarsız

·Biraz dağınık biraz derli toplu

·Giyimi ve davranışı ergenin kendi isteğine uygun

·Daha yaşlı kuşağı endişelendirmiyor

Anormal ergen davranışı:

·Okul ile ilgili tüm endişelenmeyi ebeveyne bırakır

·Kendini karşıt cins ebeveynle özdeşleştirir

·Hataları tekrar tekrar yapar

·Her kurala karşı çıkar

·Hiç kimseyi önemsemez

·Aşırı dakik , aşırı toplu

·Davranış ve giyimi ebeveynin isteklerine uygun

·Yaşlı kuşağı endişelendiriyor

Gençler Ne İstiyor?

·Örnek görmek istiyorlar, nasihat istemiyorlar

·Bütün yönleriyle anlaşılmak değer görmek istiyorlar

·İyi yetişmek, iyi bir eğitim almak istiyorlar

·Geleceğe güven duymak istiyorlar...............

ERGENLİK DÖNEMİNDE KİMLİK GELİŞİMİ

Kimlik:Çocuğun bağımlı olduğu insanlar gibi olmak istediği ve sıklıkla olmaya zorlandığı ilk yıllarının ardışık özdeşleşmelerinin toplamı hatta daha fazlasını içerir.

Ergenlik döneminde bireyin kendine ben kimim diye sorduğu zaman gerçekçi cevaplar vermesi gerekir.

Ergenlik döneminde kimlik ile ilgili ilk olarak, fiziksel görünüm sorun yaratır .Ergen fiziksel görünümünden hoşnut olmadığı için bunu kabul etmek istemez. Bu durumda yapacağımız şey, ergenlik döneminde bu gibi değişikliklerin olabileceğini bir seminerle o yaş gurubuna bildirmek. Daha sonra problem tarama envanteri uygulanır. Daha sonra sorunlar tespit edilince o sorunlara yönelik gurup terapisi yapılabilir.

Kimlikle ilgili olarak Ericson’un “kimlik bunalımına karşı rol karışıklığı” döneminde şöyle bir kavram var:Nükleer çatışma

Nükleer Çatışma:Çocuğunilk bebeklik döneminde temel güven duygusuna karşı güvensizliği, ben bunu nasıl çözebilirim şeklinde, önünde birçok meydan okumalar vardır. Bu nükleer çatışmaya yol açar.

Ergen özdeşleşecek kişiler arar. Kafasında bazı şemalar oluşur. Özdeşleşme yaparken karşıt boyutlar ortaya çıkıyor. Ericson’un karşıt boyutlardaki elemanları şunlardır:

1)Zaman algılamasına karşı zaman karışıklığı:Ergenin biriyle özdeşleşebilmesi için zaman gerekiyor. Ancak zaman kavramındaki karışıklık Kişide sabırsızlığa veya hareketsizliğe yol açabiliyor.

2)Benlik kararlılığına karşı ilgisizlik:Ergende kendini beğenmişlik veya umursamazlık görülebilir. Özdeşleşmede kişi özdeşleşeceği kişiyi ya bilinçli seçecek ya da ilgisiz kalacak, içine kapanık olacak.

3)Rol denemelerine karşın negatif özdeşleşme:Ergen değişik rol denemesi içine giriyor. Değişik alternatifler arıyor. Bu rol denemelerinde zıtlıklar yaşıyor. Bu dönemde negatif ve pozitif özdeşleşme denemesi içerisine giriyor. Örn: Bir zaman uysal birini seçerken bir başka zaman hırçın biriyle kendini özdeşleştirmesi.

4)Seksüel kimliğe karşın çift seksüalite karışıklığı:Cinsel kimliğin kazanılması, çocuğun farklı şekilde yetiştirilmesi, roller, cinsel roller çocukluk döneminde kazanılıyor. Örn.:Erkek kız gibi yetiştirilirse anne-babanın farklı yüklemelerinden dolayı kız gibi davranır. Çocuk 3-4 yaşlarından itibaren farklı iki cinsin ayrımının farkına varıyor. Özellikle burada bir karmaşıklık yaşarsa bu, davranış bozukluğuna yol açabilir.

5)İdeolojik kutuplaşmaya karşın idealler karışıklığı:Kişinin kendine güvenmesi için kendine bir hayat felsefesi geliştirmesi gerekir. Yani bireyin “ben kimim” sorusuna bir yanıt bulması gerekiyor. Birey ben kimim sorusuna cevap verebilirse bir hayat felsefesi geliştirebilir. Aksi halde hayat felsefesi geliştiremez ve çatışma yaşar.

YETİŞKİNLİK PSİKOLOJİSİ

YETİŞKİN GELİŞİM DÖNEMLERİ

1.Aileden ayrılma (16-18-20-24 yaşlar):Bu dönemde yetişkin, ekonomik bağımsızlığa bağlı olarak evden ayrılama düşüncesine sahip. Bu kişinin, kendini ispat etmesi, kendini ortaya koyması açısından da önemli bir etken Özellikle bu dönemde kişi bir meslek sahibi olmuş olacak. Olamayanlar da kendi ayaklarının üzerinde durabileceği düşüncesi ile aileden ayrılma isteği gelişiyor.

2)Yetişkin dünyasına katılma (20-28 yaşlar): Bu dönemde yetişkin artık kendisi için bir ev kurmaya, bir yetişkin gibi davranmaya , yetişkinlerin görevini yerine getirmeye çalışıyor. Kendisini olgun bir yetişkin olarak göstermek istiyor. Kendini bu şekilde topluma kabul ettirmeye çalışıyor. Kendine bunlara uygun rol kalıpları bulmaya çalışıyor. Evliliğe adım atma, çocuk sahibi olma, evin ekonomik geçimini sağlama, yeni bir insanla hayatını geçirmeye çalışma var.

3)Otuz yaş geçişi (28-30 yaşlar): Kişinin hayatını tekrar gözden geçirdiği evredir. Bu değerlendirmeler sonucu kendine yeni bir yol yeni bir rota çiziyor. Geçmişin muhasebesi var.

4)Durulma dönemi (30-38 yaşlar):Erkekler için daha çok kullanılan bir tabirdir. Gençliğindeki hoppalığını bırakmaya, frenlemeye başladığı dönemdir. Yavaş yavaş artık bireyin olgun bir yetişkin

olarak oturmaya başladığı dönemdir. Bu dönemde o zamana kadar kurulmamış kararlı bir yuva kurma eylemi gerçekleşiyor. Eğer bu dönemde durulma söz konusu olmamışsa bu dönemdeki ilişkilerde yine başına buyrukluk olur.

5)Orta yaşa geçiş (38-40 yaşlar): Tekrar geçmişin muhasebesini yapma var. Kişinin kendi kendini sorgulamaya başladığı dönemdir. Eksikliklerini, olumlu olumsuz yanlarını tekrar gözden geçirir ve eksikliklerini tamamlamaya çalışır. Tutarlı davranışlar sergiler.

6)Orta yetişkinliğin kararlılık kazanması (40-?): Kişinin yaşamını daha kararlı bir şekilde yaşamaya ve sürdürmeye başladığı dönemdir.

YETİŞKİNLİK KURAMLARI

Bühler’in İnsan Yaşamının Akışı Kuramı:

Kuramını evrelere dayalı olarak açıklamaya çalışmış. Bireylerin yaşam akışıyla biyolojik yaşam arasında bir zıtlık olduğunu görmüş.

Beş biyolojik yaşam evresi vardır:

1)İlerleyici Büyüme (0-15 yaş):Bu çağda büyüme diğer çağlara göre daha hızlıdır.

2)Büyümenin Cinsel Üretme Yeteneği İle Devam Etmesi (15-25 yaş)

3)Büyümede Kararlılık (25-45 yaş):Bireyin yaşamı açısından kararlı olduğu dönemdir. Boyun uzaması bu dönemde bitmiştir. Büyüme ile ilgili kararlılık sağlanıyor.

4)Cinsel Üretme Yeteneğinin Yitirilmesi (45-65 yaş)

5)Gerileyen Büyüme ve Biyolojik İniş (65- ?):Hastalıklar baş göstermeye başlıyor ve hareketlerde yavaşlama oluyor.

Beş yaşam dönemi:

1)Kendi belirlediği amaçlardan yoksun- evdeki çocuk (0-15 yaş)

2)Genişleme ve kendi amaçlarını deneme hazırlığı (15-25 yaş):Meslek sahibi olma aşamasına gelindi. Arkadaş ilişkileri, kişinin yaşam çevresi genişlemeye başlıyor. Bunları gerçekleştirmeye başlıyor.

3)Yükselme (25-45 yaş):Amaçlarını özel ve kesin bir biçimde kendisi belirler.

4)Değerlendirme (45-65 yaş):Kişi bir önceki aşamalarda belirlediği amaçları gerçekleştirme sonuçlarına göre kendisini değerlendiriyor. Amaçlarını gerçekleştirebilmiş mi? Gerçekleştirememişse sebepleri neler? Kendisinden mi çevresinden mi kaynaklanıyor?

5)Doyum ve başarısızlığın yaşanması (65-?):Başarılı bir yaşam geçirmişlerse mutlu oluyorlar. Başarısız bir yaşam geçirip doyum sağlayamamışlarsa mutsuz oluyorlar.

Büyüme-Genişleme

Yaşam Döngüsü= +

Daralma

Hem biyolojik yaşamda hem de yaşam döneminde 40-45 yaşlar dönüm noktasıdır.

Kişinin yaşamı ilk dönemlerdeki güdülerinin doyurulmasına bağlıdır. Güdüler doyurulursa ileri ki dönemlerde de güdüler ortaya çıkar.

Jung’un Yaşam Evreleri Anlayışı:

Psişe (kişilik) birbirleriyle etkileşim halinde olan sistemlerdir. Bizim fiziksel ya da toplumsal çevremize uyum sağlamamızı sağlıyor. İnsanlara bütün olarak bakılmasını savunuyor. Jung psişenin sorunlarıyla ilgilenmiş ancak çocukluğu katmamıştır

.

Gençlik dönemi, çocuklukta ortaya çıkan cinsellikle ilgili içgüdüsel davranışların, aşağılık duygusunun terk edildiği, ufkun genişlediği dönemdir.(35-40 yaş) Kişinin sahip olduğu ilgiler ve eğilimler zayıflıyor. Yerine yeni ilgiler ve eğilimler ortaya çıkıyor

.

Ellili yaşlarda kişilerde hoşgörüsüzlük artıyor. Kendini olgunlaşmış bir birey olarak gördüğü için başkalarına akıl vermeye çalışıyor.

Jung nevrotik hastalıkların, gençlik döneminde var olan psikolojinin orta yaşlara aynen taşınması ile ortaya çıktığını ileri sürüyor.

Yaşlılıkta psişede garip, derin değişiklikler ortaya çıkıyor. Bu değişiklikler karşıt iki gurup. Kadınlarda daha çok erkeklere özgü davranışlar, erkeklerde de kadınlara özgü davranışlar ortaya çıkıyor.

Jung yaşamın öğleden sonrasını sabah programına göre yaşayamayacağımızı söylüyor. İnsanlarda yaşlılıktan sonra daha ileri yaşlara kadar yaşama isteği var. Bunun sebebi çocuklarına bakma isteği. Kişinin hayata bağlanmasının bir diğer nedeni ise büyük dinlerdeki ahiret inancıdır.

Kişi hayatını anlam arayışı içerisinde geçirmemişse bütün bu çabaların boş olduğunu düşünüyor. Kişide durgunluk ortaya çıkıyor.

Ericson:İnsanın Sekiz Çağı:

1)Yakınlığa karşı yalıtılmışlık:Kişi bilinçli bir meslek seçimi yapmışsa ve beklediği aileyi kurmuşsa o zaman kişi çevresi ile yakın ilişkiler içerisine giriyor. Eğer kişi seçtiği mesleği doyum verici bir şekilde yerine getirmiyorsa, iyi bir evliliği yoksa kendi kabuğuna çekiliyor.

2)Üretkenliğe karşı durgunluk: Neslini devam ettirebilmek, sahip olduğu mesleğin gereklerini yerine getirebilmek. Bunlarla ilgili sorun varsa o zaman doyumsuzluk yaşar ve durgunluk evresine girer.

3)Bütünleşmeye karşı ümitsizlik:Kişi doyumlu bir hayat geçirmişse kendini mutlu hissediyor. Aksi halde hastalıklar ortaya çıkıyor.

Orta yaşta sorunlar:

·Akla karşı fiziksel güce değer verme:Karşıdaki insanları akılla değil de fiziksel güçle yenmeye çalışan insanlar var. Kişi aklını kullanırsa bu sorunu yaşamaz.

·İnsan ilişkilerinde toplumsallaşmaya karşı cinselleşme:Karşıdaki insanın dünyasına o şekilde girmeye çalışır. Kendini ispat etmeyi toplumsallaşmayla değil cinsellikle sağlıyor.

·Duygusal esnekliğe karşı duygusal yoksunlaşma:Bu çağda insanlarda duygusal esneklik yok. Esneklik gösterilmezse duygusal yoksunlaşma ortaya çıkıyor.

·Zihinsel esnekliğe karşı zihinsel katılık:

Yaşlılıktaki sorunlar:

·Ego ayrışmasına karşı iş rolünün ağırlık kazanması:Bazı yaşlılarda kendi kimliğini tam olarak tanımaktan çok, iş rolü ağırlık kazanıyor.

·Bedene alışılmasına karşın bedene aşırı ilgi: Bedeninde meydana gelen değişiklikleri ya kabul edecek ya da bunu reddedecek. Bedeniyle aşırı ilgilenme var.

·Ego aşkınlığına karşı egoya aşırı ilgi:

Lewinson’un Yaşam Yapısı Kuramı:

Lewinson kuramında yaşam akışı ve yaşam döngüsü üzerinde duruyor. Akış kelimesi sıra anlamındadır. Akış kişinin yıllar boyu süren açılımıdır. Yaşam akışının incelenmesi bireyin yaşamı boyu ilerlemelerini ve gerilemelerini ele alır.

Yetişkinlik=Olgunluk

Yaşam döngüsü basit sürekli bir şey değildir. Yaşam akışının belli bir sıra içinde geçirdiğini söyleyen şeye yaşam döngüsü denir.

Yaşam döngüsünün 3 temel görüşü var:

·Yetişkinlik öncesi(20 yaş)

·Yetişkinlik(20 ve 65 yaş arası)

·Yaşlılık(65 yaş ve sonrası)

Yetişkinlik dönemini 9 başlık altında incelemiş:

1.İlk yetişkinliğe geçiş(17-22yaş): Yarısından ergenlik dönemini kapsıyor. Bu dönemde bireyler ergenliğin problemlerini atlatıp ilk yetişkinliğe adım atıyorlar.

2. İlk yetişkinlik için yaşam yapısı(22-28 yaş):Bir yetişkin olarak hayatını kazanmak zorunda. Hayatını değiştirmek için karar verme aşaması.

3.30 yaşa geçiş:Hayatın dönümnoktasıdır. Bireyin hayatının tam olarak kararını verdiği dönemdir.

4.İlk yetişkinliğin yaşam yapısını sonuçlandırma(33-40yaş):Kişi yetişkinlikle ilgili özelliklerini sonlandırıyor ve orta yaşa geçiş başlıyor.

5.Orta yaşa geçiş(40-45 yaş):Kişide bedensel ve psikolojik değişiklikler olmaya başlıyor.

6.Orta yetişkinlik için yaşam yapısına giriş(45-50 yaş):Kişi orta yaş döneminin davranışlarını kabul eder ve kendini kabul ettirir.

7.50 yaş geçişi:Kişi daha çok problemler yaşar

8.Orta yaşın yaşam yapısını sonuçlandırılması:

9.Son yetişkinliğe geçiş:

Gould’un Dönüşüm Kuramı:

Yaşamın bir takım dönüşümlerden meydana geldiğini ileri sürmüştür. Birey bir dönüşümde çözemediği bir sorunu tekrar tekrar dönüşümlerde çözme imkanı bulabiliyor. Ona göre yetişkinlik kararlı güdülerin ve duyguların zamanı değil. Böylece Lewinson’dan ayrılır.

4 görüşten bahseder:

1.Birinci Evre(16-22 yaş):Ergenin ana-baba dünyasından ayrılması söz konusu. Üniversiteye gidiyor, ekonomik bağımsızlık ve kimlik güçlenmesi görülüyor. Özerkliğin yerleşmeye başladığı dönemdir.

2.İkinci Evre(22-28 yaş):Kişi kendisi ile ilgili belirlemiş olduğu amaçları gerçekleştirme yolunda adımlar atar.

3.Üçüncü Evre(28-34 yaş):Lewinson’un 38 yaşa geçiş döneminden önceki dönemde ortaya koyduğu amaçları tekrar gözden geçiriyor. Evliliğini de gözden geçiriyor.

4.Dördüncü Evre(35- 45 yaş):Bireyin hoşnutsuzluğunun arttığı dönemdir. Orta yaşın özellikleri terk edilmeye başlanır.Birey fizyolojik olarak bir takım değişiklikler geçirmeye başlıyor. Yaşamın zor ve belirsiz olduğunu bu dönemde anlıyor. İstikrarsız bir dönem. Bu dönemde zaman kavramı da önem kazanıyor. Yapmış ve yapmamış olduğu şeyleri gözden geçiriyor. Bireylerin çalışma güdüsünde farklılıklar meydana gelmeye başlıyor. Çalkantı ve sıkıntıların olduğu bir dönem. 45-50yaş döneminin tekrar kararlılık dönemi olduğunu söyler. Bu dönemde dostluk önemli para önemsiz. Birey yaşama olumlu bir bakış açısı geliştirmeye başlıyor.

Genç Yetişkinlik Dönemi:Bu dönemde gelişen kavram olgunlaşmadır. Psikolojik olarak olgunlaşma; benlik, cinsel duyarlılık, sevme ve sevilme yetisi, başkalarını sevindirme yetisidir. Ayrıca olgun kişilerin kim olduklarının farkına vardıklarını söylüyor. Olgun kişinin durağan olmadığını, sürekli yetişen ve ilerleyen kişi olduğunu kabul eder.

Olgun Kişinin Özellikleri:

·Geniş bir benlik olgusuna sahiptir

·Hem kendisiyle hem başkalarıyla sıcak bağlar kurabilir

·Kendini olduğu gibi kabul eder

·Dış gerçeklerle bağlantı içinde düşünme, algılama, farkına varma

·Kendini gerçekleştirme yeteneğine sahip olma

·Kişinin belirlemiş olduğu yaşam felsefesine sahip olması

~Bilal Sesleniyor Ömrüme''Hayye ale's-Salâh ,Hayye ale'l-Felâh ~

19 Mart 2012 #1

Sûkutta Bir Mülteci

Sûkutta Bir Mülteci

Aktif Üye

GELİŞİM PSİKOLOJİSİ

Gelişim psikolojisi, biyolojik, psikolojik ve davranışsal yeteneklerin basitten karmaşık sistemlere doğru değişiminin incelenmesi olarak tanımlanır. Bir çoklarına göre gelişim psikolojisi organizmanın belli bir yaş sırası içinde geçirdiği dönem yada evrelerin tanımlanıp incelenmesi ile ilgilidir. Gelişim Psikolojisinin temel ilgi alanı; zamanla ileri doğru hareket organizmanın geçirdiği değişimlerin incelenmesidir. (Ergenlik Psikolojisi, Derleyen: Bekir ONUR, Ank. 1987).

BİLİŞSEL GELİŞİM - ZİHİNSEL GELİŞİM

BİLİŞSEL GELİŞİM

İki Yılda Görülen Bilişsel Gelişim : Bebek doğumunun ilk gününden itibaren çevresini keşfetme çabasınıa başlar. Keşif çabasında kullandığı temel araçlar doğuştan getirdiği duyusal ve hareketsel yeteneklerdir. Bilişsel gelişimin aşamalarından birini çocuk nesnelerin değişmezliğini keşfederek başarır. Önceleri bebek için nesne ancak kendi görsel alanı içindeyken vardır. Nesne ortadan kaldırılınca nesnenin yok olduğunu artık var olmadığını düşünür. Bir yaşına doğru çocuk nesnenin

değişmezliği kavramını anlamaya başlar ve göz önünden kaldırılan bir nesneyi etrafına veya masanın altına bakarak arar.Değişikliklerin olabilmesi için çocuğun çevreyle etkileşim içinde olması gerekir. Olgunlaşma çocuğun sinir sistemini geliştirerek onun daha karmaşık algılamalar yapabilecek düzeye gelmesini sağlarken, çocuğun çevresiyle duyusal ve hareketsel etkileşim yapması bilişsel gelişimin temelinde yatan öğrenme deneyimlerini oluşturur.

İki Beş Yaş Arasında Bilişsel Gelişim : Bu devrede daha önce kazanılan iç temsil süreçleri daha karmaşık ve çok yönlü olmaya başlar. Çocuk bu devrede kelime kullanmaya ve ilkel bir düzeyde ilk olarak bir sembol ile bu sembolün temsil ettiği nesne arasındaki ilişkiyi anlamaya başlar. Çocuk iç temsilden başka bir deyişle kelime, kavram ve sembollerin verdiği zenginlikten faydalanarak oyun yaşamına yeni zenginlikler getirir. Örneğin; bir ağaç dalını at gibi kullanmaya, ana-baba rollerine girerek arkadaşlarıyla yetişkin ilişkilerini taklit oyunları oynamaya başlar. Bu sembolik, hayali ve oyunsal maceralar sayesinde çocuk yavaş yavaş gerçek yaşama hazırlanır. Çocuğun bu yaşta becerdiği önemli adımlardan biri nesneleri kategorilere ayırmayı öğrenmesidir. Nesnelerin büyüklük, renk, biçim gibi belirli duyusal özelliklere göre sınıflandırması, nesnenin değişmezliği aşamasından sonra kendini gösterir.Beş yaşına ulaştığında çocuk, bir nesneyi ayrı, bağımsız bir nesne olarak değil, o nesnenin ifade ettiği sınıfın bir temsilcisi olarak görebilir. Piaget’e göre dil gelişimi, çocuğun bilişsel gelişiminin belirli bir aşamaya ulaşmasının doğal sonucudur.Bilişsel gelişimin temelinde dil gelişimi değil, aksine dil gelişiminin temelinde bilişsel geliim yatar.

Beş Oniki Yaş Arası Bilişsel Gelişim : Doğumdan 2-3 ay sonra nesnelerin yok olduğunu düşünen çocuk, 12 ay civarında nesnelerin değişmez olduğu aşamasına ulaşır. Beş yaşına doğru çocuk nesneleri zihinsel olarak temsil eder ancak bu kavramlar ve semboller üzerinde zihinsel işlemler yapamaz. Çocuk yedi yaşına doğru yaklaştıkça toplama, çıkarma gibi bilişsel işlemleri yapmaya başlar. Bu dönemde çocuk olayları başkalarının gözünden görmeye başlar. Bu yaş evresinde çocuk iki önemli beceriyi geliştirir. Becerilerinden biri sınıf içerme becerisidir, başka bir deyişle bir sınıfa ait olan nesnelerin, başka bir sınıfın alt dizisi olabileceğini çocuk anlar. Örneğin köpekler hayvanlar sınıfının bir alt dizisini oluşturabilir. Çocuğun kazandığı ikinci önemli beceri daha önceki evrede ancak nesnelere dokunarak gerçekleştirebildiği sınıflama sürecini sembolik olarak yapabilmesidir. Bu evrede çocuğun bilişsel alanda başardığı değişiklikler 3 temel grupta toplanabilir :

1.Çocuk nesnelerin ve olayların renk, biçim, yükseklik gibi dış duyusal özelliklerinin baskısından kurtulup, onların kitle, hacim, sayı gibi iç özelliklerini kavrayabilecek hale gelir. Bu değişiklikler çocuğun cinsiyet anlayışında, sayı kavramının gelişmesinde, mekan ilişkilerini kavramasında kendini gösterir.

2.Okul çağındaki bir çocuk bir olayı diğer insanın gözüyle görebilmeyi zamanla daha iyi becermeye başlar. Bu dönemde çocuğun düşünce tarzı Piaget’e göre ego merkezli (egocentric) düşünce tarzıdır. Ego merkezli olmaktan kurtulup, diğer kişinin gözüyle dünyayı görebilmek çocuğun sosyal ilşkilerinde yeni bir aşamaya yol açar.

3.Çocuk dış dünyadaki nesnelerin yerine kafasında geliştirdiği semboller ve zihinsel operasyonlar aracılığı ile işlemler yapmaya başlar. Gördüğü nesneleri sınıflar, aralarındaki ilişkileri gözler ve dış dünyada bir değişiklik yapmadan kendi zihin dünyasında o yaşa göre oldukça karmaşık zihinsel buluşlara ulaşır.

12 - 18 Yaş Arasında Bilişsel Gelişim : Formel operasyonlar evresine gelen bir birey artık yetişkin dünyasıyla tam bir iletişim içine girmeye hazırdır, çünkü bilişsel gelişimin en son aşamasına gelmiştir. Formel operasyonlar gelişirken bireyin kişilik yapısıda gelişir ve bireyin ahlak anlayışında olduğu kadar kendini algılayışında da temel değişiklikler yer alır. Bu düzeye ulaşan bir çocuk, belirli bir sorunu

çözebilmek için değişik hipotezler geliştirir ve her hipotezi birer birer dener. Çocuğun düşüncesine ve sorunlara yaklaşmasına bir düzenlilik, formel yapı, akıl yürütme süreci gelmiştir.

Mantıksal düşüncenin kendini gösterdiği düşünce tarzlarından biri tümdengelimdir. Tümdengelim düşünme tarzında belirli bir genelleme, doğruluğu kabul edilen bir temel düşünce alınır ve bu düşüncenin doğurduğu olasılıklar bulunur. Bilimsel ve teknolojik bilginin her aşamada gerekli olduğu endüstrileşmiş ülkelerde, formel operasyonlara dayalı düşünce biçimi, bireyin eğitimini başarıyla tamamlayıp doktor, mühendis, bilgi işlem uzmanı gibi başarılı bir meslek sahibi olabilmesi için gereklidir.

Kohlberg ahlaksal düşünmenin gelişmesini, Piaget’nin kuramına dayandırmış ve ahlaksal düşüncenin gelişmesini gösteren 7 aşamalı bir tablo oluşturmuştur. Bu tablo:

1.Aşama. Cezave İtaat Yönelimi : Davranış bütünüyle dışarıdan denetlenir. Dışarıdan gelen emirler, cezalar ve ödüllemeler davranışın yönünü belirler. Cezalandırılan davranış kötü, ödüllendirilen davranış iyidir. Gücü elinde tutan otoritenin (yetişkinlerin) her dediği doğrudur.

2.Aşama. Bireysellik, Amaca Yönelik Değiş-Tokuş : Bireyin gereksinmelerini gideren her şey doğrudur. Karşısındaki ile doğru dürüst bir alışveriş ve değiş tokuş kurabilmek bir kimsenin doğru yolda olduğunu gösterir. Bireyler arasındaki anlaşma ve söz vermelere değer verilir.

3.Aşama. İyi Çocuk Yönelimi : Diğerlerini, özellikle kişinin aile üyeleri gibi yakını olan kimseleri memnun etmek için yapılan hareketler doğrudur. Bireyin kendisinden bekleneni yaoması en doğru hareket biçimidir.

4.Aşama. Yasa ve Düzen Yönelimi : Çocuğun algılaması aile içi sorunları aşmış ve tüm toplumu kapsamaya yönelmiştir. Bireyin görevini yapması, yasalara boyun eğmesi, yasayı temsil eden otoriteyi dinlemesi ahlaksal davranış olarak görülür.

5.Aşama. Toplumla Sözleşme Yönelimi : Yasalar önemlidir, ancak bu aşamada yasalar, istendiğinde değiştirilebilen sözleşmeler olarak görülür. Yasaların amacı toplumun büyük kesimine hizmet edebilmel olduğuna göre, sırası geldiğinde bu amacı gerçekleştiren diğer seçeneklerin düşünülmesinde de bir sakınca olmamalıdır. Sözleşme ve anlaşmalar bir kez yapıldıktan sonra her iki tarafıda bağlayıcı bir özellik taşır.

6.Aşama. Evrensel Ahlak İlkeleri : Bu aşamada bireyin düşünüşünü temel ahlak ilkeleri belirler. Ahlak ilkeleri ile yasalar arasında çoğu kez bir çelişki olmadığı için ahlak ilkelerine uyan birey kendiliğinden yasaya uygun davranmış olur. Ne var ki, yasa ve ahlak ilkeleri arasında bir çelişki olduğuda, bireyin ahlak ilkelerine uyması beklenir.

7.Aşama. Kutsallıktan Kaynaklanan Ahlak Anlayışı : Bu aşamada birey kendini, içinde yaşadığı toplumu, insan ırkını aşan evrensel bir düzen kurmaya çabalar ve bu kutsal düzenin bir parçası olarak her şey ile uyum içinde yaşamaya yönelir. Bu tip düşünüşün temelinde Mevlana’nın, yaratıcıya duyulan sınırsız sevgi ve bağlılığın yattığı, “gel ne olursan gel,evimiz gönül evidir, kapısı herkese açıktır” anlayışı yatar.

ZİHİNSEL GELİŞİM

Piaget’e Göre Zihinsel Gelişim Dönemleri :

1.Duyusal Devinim (Motor) Dönemi (0-2 Yaş) : Çocuğa duyular ve duyu organları yolu ile ulaşanlar önemlidir.Çevresindeki nesnelere dokununca etkileşimde bulunur, bu dönemde çocuğun özgür hareketlerine engel olmamak gerekir. Bu dönemde çevresi ile ilişkili olarak bazı kavramlar gelişir.

2.İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) : Bu dönemde nesnelerin yerini simge alır. Deneyimlerine göre akıl yürütür. Nesneleri sınıflandırır, oyunlarda simgesel işlem görülür.

3.Somut İşlem Dönemi (7-11 Yaş) : Bu dönemde maddenin korunması, ağırlıkların korunması ilkeleri gerçekleşir. Yani; geniş bir kapta bulunan suyu, uzun bir cam şişeye doldurduğumuzda, miktarının değişmediğini söylemektedir. Daha önceki dönemlerde bunu başaramamaktadır. İlkokul yıllarına rastlayan bu dönemde öğrencinin derslere ilişkin faaliyetlerinin deney, ders levhası, maketler, modellerle gerçekleştirmesi, ağırlık, alan ve hacim ölçülerinin somut olarak sınıfa getirilmesi gerekir.

4.Soyut İşlem Dönemi (11-...) : Bu dönemde çocuk yetişkin gibi soyut düşünebilir. Ergen bu dönemde tümevarım ve tümden gelim yolları ile düşünebilme yeteneğini kazanır. Somut işlem döneminden soyut işlem dönemine geçişin nasıl olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Piaget bunu ergenlik çağının başlarında görülen nörofizyolojik yapı değişikliğine bağlamaktadır. Bunun yanısıra, bireyin içinde yaşadığı toplumun toplumsal ve kültürel yapı ve özelliklerinin de bunda rol oynadığı kabul edilmektedir.

PSİKO - SOSYAL GELİŞİM - PSİKOLOJİK GELİŞİM

Erikson, gelişmeyi insan yaşamının tümünü kapsayan bir süreç olarak görmüş ve ergenlik çağından sonraki dönemlerin de temel özelliklerini, sorun ve bunalımlarını tanımlamıştır. Erikson’un “İnsanın Sekiz Evresi” başlığı ile geliştirdiği dönemler kuramı, normal ve normal olmayan kişilik gelişmesini açıklamaktadır. Erikson bu sekiz evreyi benlik gelişiminin aşamaları olarak tanımlamıştır. Her evrede benlik, belli bir takım gelişmeleri tamamlamakta; sorunları çözmekte ve evreye özgü bir psikososyal bunalımı atlatmaktadır. Evrelerin adı, benliğin o evrede geçirdiği özgül psikososyal bunalıma verilen addır. Erikson, her evrede benliğin karşılaştığı bir olumlu benlik öğesi bir de bunun karşıtını belirtmiştir. Temel güvenin karşıtı temel güvensizliktir.

1. Temel Güven : Bebekte, toplumsal güven duygusunun ilk belirtileri beslenme, uyku, sindirim gibi işlevlerde düzen ve rahatlığın bulunuşudur. Bu dönemde bebek tümden alıcı bir yapıdadır. Bu alıcı yapıya karşı annenin verici oluşu karşılıklı düzen ve denge sağlamaktadır. Annenin vermeye hazır oluşu ve bunu istemesi, onun da bu vericilikten birşeyler aldığını gösterir. Böylece, bebeğin ilk toplumsal başarısı, büyük kaygı ya da öfkeye kapılmadan, annesinin gözünden silinmesine, bir süre uzak kalmasına dayanabilmesidir. Böyle bir başarı, bebeğin benliğinde varlığı kesinlik kazanmış bir annenin olduğunu gösterir. Anne bir süre gözden uzaklaşabilir fakat az sonra gelecektir. Gözden şu anda silinmesi tamamen yok olması değildir. Demek ki düzenli alma-verme ilişkisi bebeğin zihninde annenin sürekliliğini sağlar. Karşılıklı etkileşen bu iki organimanın bütünleşmesindeki temel öğeler süreklilik, tutarlılık ve aynılıktır. Erikson’un görüşünü şöyle özetleyebiliriz : “Çevremdekiler bana bakıyor, veriyor, varlığımı tanıyor. Onların sürekli, tutarlı ve aynı kişiler oluşu güvenilir kesinliktedir. Ben verilmeğe değer, güvenilir bir varlığım.”

Bu dönemin tehlikesi çocuğun yeterli güven duygusu kazanamayışı ve temel güvensizlik çekirdeğinin büyük oluşudur. Böyle bir durumun örneklerini aile içinde büyüme olanağı bulamayan çocuklarda görürüz.Çocuğa çok iyi bakım veren fakat bakıcılarında süreklilik ve aynılık bulunmayan çocuk yuvalarında en önemli sorun, temel güven duygusunun gelişmemesi ya da yıkılmasıdır. Temel güven ve temel güvensizlik arasındaki çatışmanın çözümü için gerekli davranış örüntülerinin geliştirilmesi benliğin ilk görevlerinden biridir. Bu, aynı zamanda anne-babanın da ilk görevidir.Ama şunu açıkça belirtmek gerekir ki, bebeklik çağında elde edilen güven duygusunun niceliği, bebeğe verilen besilerin ya da sevgi gösterilerinin niceliğine değil, daha çok anne-çocul ilişkisinin niteliğine bağlıdır.

2.Özerklik (Autonomy): Birinci yaşın sonunu doğru çocuğun kas ve hareket dizgesi iyice gelişir. Ayağa kalkmak ve yürüyebilmek, çocuğun anne kucağından çevreye doğru uzanması; yatay ve bağımlı var oluştan, dikey ve hareketli, özerk varoluşa geçişin ilk adımlarıdır.Hareket dizgesinin gelişmesi yanısıra, çocukta işeme ve dışkılama işlevlerini gören büzgeç kaslar olgunlaşmaktadır. Büzgeç kasların olgunlaşması, işeme ve dışkılamanın artık isteğe göre yapılabilmesi demektir. Yani çocuk isterse tutabilir, isterse bırakabilir. Böylece birbirlerine karşıt iki istek, iki eğilim ortaya çıkmıştır. Çocuk, birbirine karşıt iki istek arasında seçim yapabilme durumuna girmiştir. Bu durum, insanoğlu için yepyeni bir yetinin gelişmesi demektir; istemek ya da istememek; yapmak ya da yapmamak. İşte, özerklik duygusu birbirine karşıt istek ve eğilimler arasında bir seçim yapabilme gücüdür. İşeme ve dışkılamayı isteyince tutabilme ya da bırakabilme, giderek toplumsal anlam atşıyan bir çok davranış örüntülerine de geçer ve genelleşir. Bu evrede birbirine karşıt eş-anlı iki eğilim arasında bir seçim yapabilme yetisigelişmektedir demiştik. İşte bu evrede, dışarıdan yapılacak denetim ve öğretiler, çocuğun bir seçim yapma yetisini aşrı uçlara götürmeyecek biçimde güven verici olmalıdır. Bu evrede, çocuk birbirine karşıt duygu ve eğilimler üzerinde giderek bir denge kurmayı, seçim yapabilmeyi ve istenç(İrade) yetisini geliştirir. Kendi benliğine saygısını yitirmeksizin kendi kendini denetleyebilme duygusundan iyi niyet ve onur duygusu doğar. Özetle özerklik duygusu, bireyin yalnızca ayrılaşmış bir varlık olduğunun algılanması değildir. Aynı zamanda, karşıt dürtü ve eğilimler arasında bir seçim yapabilmesi; benlik saygısını yitirmeden, utanç ve kuşkuya kapılmadan kendi kendisini denetleyebilmesidir. Erikson, Tanrıya inancın kaynağında temel güven duygusunun bulunduğunu ileri sürmüştür. Toplum içinde “düzen ve yasa” ilkesinde özerklik ve istenç duygusuna bağlanmıştır.

3. Girişim : Çocuk 3-4 yaşlarında beden ve kişilik bakımından hızla büyümektedir. Artık, sanki bir yetişkin gibi daha sevecen ve rahat; düşünmesinde daha parlak; hareketlerinde daha canlı ve etkindir. Bu dönemde çocuğun motor gelişmesi hızla olgunlaşırken, cinsel organlara yönelik ilgileri de artmıştır. Erkek çocuğun davranışlarında fallik-girici özellikler ağırlık kazanır. Kızda ise ele geçirme ya da çekici oluş gibi davranış biçimleri gelişir. Çocuğun motor ve zihinsel güçlerinin artışına bağlı olarak, eylem alanı, istek ve emelleri de genişlemektedir. Bu evre, Oedipus çatışmasının, Elektra kompleksinin, iğdişlik korkusunun (sünnet) ve yasak-sevi duvarının algılandığı, kavranıldığı dönemdir. Bu evrede çocuk cinselliğinin artık yeni bir boyut kazanması, yani eşeysel bir anlam taşıması ile çocuk özel bir bunalım dönemi geçirmektedir. Bu bunalımın üstesinden gelmek için çocukluk cinselliği artık bırakılmalı; yavaş yavaş ana ya da baba olma sürecine girilmelidir. Anne ya da baba ile özdeşim yaparak çocuk benliği gelişir, bir üst-benlik oluşmaya başlar. Çocuk, içinde bulunduğu toplumun rollerine, işlevlerine, kurallarına göre davranmaya; o toplum için geçerli araç-gereci, silahı kullanmaya ve kendisinden küçük çocuklara bakım vermeye yönelir. Çocukta giderek bir törel sorumluluk duygusu gelişir.

İşte çocuğun psiko-sosyal gelişiminin bu ecresinde, cinsel konulara dalması, bitmek bilmez bir öğrenme merakının ortaya çıkması, bir anne, bir baba yerine geçmeye özenmesi ve bu doğrultuda emeller beslemesi, girişim duygusunun öncüleridir. Girişim her eylemin zorunlu bir parçasıdır. Bireyin girişim ve becerme gücü ceza korkusu ve suçluluk duygusuyla kısıtlanır. Bu tür girişim kısıtlanışı ve

suçluluk duyguları kişinin edilgin, ürkek ve bağımlı kalmasına yol açar. Özetle çocukluğun 3-6 yaşlarında gelişen olumlu benlik öğesi girişim duygusudur. Girişim duygusu özerk ve özgür düşünmek, geleceğe yönelik emeller beslemek ve eyleme geçmek için rahatlık ve güç sağlar. Bu dönemin tehlikesi aşırı suçluluk duygusunun gelişmesidir.

4. Çalışma ve Yapıcılık (Industry) : 6-7 yaşlarında çocuk, ruhsal dünyası ile, artık gerçek yaşama girmeye hazır gibidir. O toplumda geçerli öğrenme alanını ise, o alanda çalışması ve üretici olabilmesi için gerekli hünerleri kazanmalıdır. Artık kendi ailesinin koruyucu yatağında değil, toplumun sağladığı öğrenme ve çalışma alanında kendini göstermek zorundadır. Okul çocuğunun benlik sınırları içine artık araç gereçler girer. Bu araçları ve gereçleri kullanabilmek için beceriler geliştirir.

Bu dönemde, çocuğun karşılaşabileceği tehlike, yetersizlik ve aşağılık duygusudur. Eğer araç-gereç ve öğrenim dünyasına uyum yapamaz ve umudunu yitirirse onları benimsemeyebilir. Bunun sonucunda aile içi bağımlılığa dönebilir. Bu dönemde bir başka önemli tehlike de çocuğun öğretilenleri olduğu gibi alması; bunların dışına çıkamaması ve sonunda öğrendiği teknolojinin kölesi olmasıdır. Böylece çocuk benliği daralır, özerk ve gelişimci benlik gelişmesi kısıtlanır.

5. Kimlik (Identity) : Toplumun araç-gereç ve beceriler dünyası ile iyi bir ilişkinin kurulması ve ergenlik çağının gelmesi ile çocukluk dönemi sona erer. Gençlik çağı başlar. Ergenlik ve delikanlılık yaşlarında bedenin ve eşeysel organların hızlı bir gelişimi olur. Bu dönemde delikanlı kendine göre ne olduğu ve ne olacağı ile, başkalarına göre kendisinin ne olduğu sorularına yanıt arar.

Bu evrede benlik kimliğinin oluşması, çocukluk çağında yapılmış olan özdeşimlerin toplamından öte bir şeydir. Eski özdeşimler delikanlının yeni değerlerine ve rollerine uygun nitelik kazandırılarak benimsenir. Böylece yenileştirilen özdeşimlerle eski özdeşimler arasında bağlar kurulur. İşte kimlik duygusu benliğin bu bütünleştirme yetisinin artan biçimlerde yaşanması, kişiliğe yerleşmesidir. Kendi bireysel benliğinde yerleşmiş olan süreklilik ve aynılık duygusu toplumsal yöndende kazanılır. Erikson’un kimlik duygusu diye belirlediği duygu, eskiden çekirdek durumda varolan kimlik duygusu ile, bu dönemde gelişen ve topplumsal anlam yüklenen kimlik duygusunun bütünleşmesi ve buna bağlı olan güven duygusudur. Kimlik duygusunun cinsel, toplumsal ve mesleksel ögeleri vardır.

Gencin cinsel yapısı ve yeterliliği konusunda önce bir takım soruları ve kuşkuları olabilir. Kendi cinsel yapısını, yeterlilik ve gücünü, düşüncede ya da eylemde, başkaları ile karşılaştırır. Bu konuda başkalarıncada nasıl göründüğünü merak eder. Kendini sınar, yarışmaya kalkar. Zamanla, sağlıklı gencin bu tür sınamaları, yarışmaları ve kuşkuları yatışır. Kendi cinsel yapısının ve yeterliliğinin gerçekçi kabullenilişi ile cinsel kimlik duygusu olgunlaşır.

Toplumsal yönden kimlik duygusu, delikanlının kendi grubu ve toplumu içinde rollerini, yerini ve değerini tanıması, tanıtmasıdır.Delikanlı kız ve erkekler kendi grupları içinde çok acımasız olabilirler. Kendilerine benzemeyenleri dışarıda tutarlar. Bir yandan arkadaşlarının iiçten bağlılığını, sadakatini denerler, gerçek dostluğu ararlar. Bu evrede görülen aşık olma yalnızca cinsel bir konu değildir. Delikanlı aşkı büyük oranda, gencin kendi benlik imgesini bir başkasına yansıtması; onun tarafından nasıl görüldüğünü, nasıl değerlendirildiğini anlamak ve bu yolla kendi kimliğine tanım bulmak çabasıdır.İşte bunun için delikanlılık aşkında cinsellikten çok konuşma egemendir.

Kimlik duygusunun gelişmesinde mesleksel uğraşıya yönelmek ve bir meslek kazanmak için eğitim ve hazırlıklara girmek büyük önem taşır. Hemen her toplumda kimlikle meslek iç içedir. Bu nedenle, mesleksel kimliğin kazanılabilmesi için sağlanan eğitim ve iş olanakları ile ilgili sorunlar delikanlı bocalamasının en belirgin yanını oluşturur. Rolleri ve meslek uğraşları iyi belirlenmemiş, olanakların kısıtlı olduğu toplumlarda gencin uzun süre bocalaması kaçınılmazdır.

Görülüyor ki kimlik duygusu, bireyin, soyut olarak kendi benliğinin bilinçli ve bilinç dışı kabullenişi olduğu gibi, cinsel, toplumsal ve mesleksel yönlerden somut gelişimlerinininde tamamlanması gerekmektedir.

6. Yakınlaşma (ıntimacy) : Delikanlılık döneminden sonra genç yetişkinlik çağı başlar. Delikanlılık döneminde en önemli sorun kimliğin araştırılması, kimlik duygusunun yerleşmesidir. Bundan sonraki dönemde yani genç yetişkinlik çağında, artık birey kendi kimliğini bir başkasının ya da başkalarının kimliği ile birleştirebilmeye hazırlar. Bu yakın ilişkiler kurma evresidir. Kuşkusuz eski dönemlerde candan dostluklar, yakınlaşmalar olmuştur. Gençlik çağında başlayan yakınlaşmanın ise değişik bir boyutu vardır. Burada yakınlaşma, yakın ilişki kurma derken, bireyin somut birleşmelere, eşleşmelere kendini bırakabilmesi; bu yakın ilişkilerde özveride bulunabilmesi ve ödünler verebilmesi anlaşılmaktadır.

Asıl eşeysel (genital) uyum bu evrede gerçekleşir. Delikanlılık çağındaki cinsel yönelimde çelişik duygular vardır. Psikanaliz kuramı insanlık için iyi cinsel uyumu bir ülkü olarak ortaya atmışsada bunun nasıl bir uyum olduğunu açıkça tanımlamamıştır. Erikson, kalıcı toplumsal anlamı olabilecek eşeysel uyum (genitality) “ütopyasında” şu öğelerin bulunması gerektiğini belirtir :

·Karşı cinsten,

·Sevilen bir eş ile,

·Karşılıklı doruk-doyuma ulaşabilmesi,

·Karşılıklı güven duygusunun paylaşılabilmesi,

·İş, üreme, eğlenme alanlarında birlikte bir düzen kurulabilmesi,

·Yeni yetişecek kuşaklara yeterli gelişme olanaklarının birlikte sağlanabilmesi.

7. Üretkenlik (Generativity) : Olgun insan kendisine gereksinim duyulmasını bekler. Olgun kişininde yetiştirdiği kuşaklardan desteğe, rehberlğe ve bakıma gereksinimi vardır. Üretkenlik deyince yeni bir kuşağı oluşturmak ve ona rehberlik etmek anlaşılmaktadır. Üretkenlik kavramı üretim yapabilme ve yaratıcılık anlamlarınıda içermektedir. Kuşkusuz bir çok kişiler için sanat, bilim alanındaki yapıtlarda üreticiliğin içinde sayılmalıdır. Bu evredeki tehlike kısırlık, verimsizlik, durağanlık ve benliğin yoksullaşmasıdır. Bir bakıma orta yaş çöküntülerinde böyle bir durağanlık ve benliğin yoksullaşması söz konusudur. Bu tür çökkünlüklerde üretilmiş ve yetiştirilmiş olan ürünlerden, çocuklardan beklentilerin gerçekleşmemesi, yetersizlik, yoksullaşma, durmuş olma duygusuna yol açabilir. İşte bu nedenle, bu evrede olumlu yön üretkenlik, olumsuz yönde durağanlık adını almaktadır.

8. Benlik Bütüünlüğü (Ego Integrity) : Yaşlılık dönemini kapsayan bu evrede, daha önceki evrelerde kazanılmış benlik özelliklerinin artık iyice olgunlaşması ve birbirleri ile bütünleştirilmesi benliğin en önemli görevidir. Benlik bütünlüğünün kapsayıcı bir tanımını yapmak güçtür. Bu, benliğin kendi içinde bir düzen ve anlamın bulunmasıdır. Bu, benliğin yalnız kendisini değil, tüm insan benliğini özseverliğin ötesinde bir sevişidir. Benlik bütünlüğü, olumlu olumsuz, acı tatlı yönleriyle bütün bir yaşamın olduğu gibi kabul edilişidir. Bu, birbakıma geçmişteki yaşantıların tümüyle kendisine ait olduğunun kabullenişi; geleceğin korku ve endişeyle karşılanmamasıdır. Yaşanmış olan geçmişin yeni baştan başka türlü yaşanabilmesi için pişmanlıklarla dolu bir özlem yoktur. Geleceğin ne olacağı bellidir ve benlik bütünlüğüne ulaşmış kişi sonucu kesin belli olan gelecekten, yani ölümden ürkmez. Benlik

bütünlüğü duygusundan yoksun oluşun belirtisi geçmiş günlerin iyi yaşanmamış olduğu duygusu, yeni baştan yaşama özlemi ve ölüm korkusudur. Ölüm korkusunda, bireyin biricik ve bütün yaşamı oluşunun kabul edilemeyişi vardır. Bu çağın tehlikesi, umut yitimi (despair) ve ölüm korkusudur. Yaşlılık çağındaki “benlik bütünlüğü” duygysu ile bebeklik çağındaki “güven duygusu” hem birbirine çok bağlı, hem de benzemektedir.

“Yaşlılarda ölümden korkmamaya yetecek derecede benlik bütünlüğü olursa, çocuklar da yaşamdan korkmayacaklardır.”

Erikson

GELİŞİMLE İLGİLİ KAVRAMLAR

1.1.BÜYÜME :

Bedenin ya da herhangi bir organın "bir durumdan başka bir duruma geçişinde görülen "değişiklikler dizisi" anlamına gelir (Binbaşıoğlu, 1990, s.28).Örneğin, boyun 50 cm'den 55 cm'ye geçişi bir büyüme belirtisidir. Kalp, ciğer ve diğer iç organların büyümesinde de durum aynıdır. Büyüme, gelişimin her yönüyle ilgilidir.

1.2.OLGUNLAŞMA :

Genetik yapı ve çevre etkileşimi sonucu bireylerde görülen biyolojik değişikliklere olgunlaşma denilir (Selçuk, 1996, s.14).Organizma, fizyolojik olarak bir davranışı, bir iş yapabilecek hale geldiğinde, olgunlaşma gerçekleşmiştir. Olgunlaşma, bir "süre"nin geçmesi sonucunda bireyin ya da bir organın, fiziksel güç ve kuvvet bakımlarından, yaşama uyumda belli bir durumu karşılayabilecek (başarı ile bir uyum yapabilecek) bir "düzey"e erişmesidir (Binbaşıoğlu, 1990, s.29).Olgunlaşma, öğrenme için şarttır. Örneğin, ayak ve bacaklarımız yürüme için yetere derecede "olgunlaşmamış" ise, "yürüme" öğrenilemez.Olgunlaşma, bireyin bir işi yapabilecek düzeye ulaşmasıdır. Canlı varlığın daha çok kalıtımdan getirdikleri ile, zorunlu olarak, çevreden kazandıklarının etkileşimi sonucu ortaya çıkar.

1.3.HAZIRBULUNUŞLUK :

Kişinin olgunlaşma ve öğrenme sonucu belli davranışları yapmaya hazır olmasıdır (Selçuk, 1996, s.14). Örneğin, dört işlemi öğrenecek olan bir çocuğun hem dört işlemi kavrayabilecek bir olgunluğa ulaşması, hem de bunun için gerekli olan sayma, toplama, çıkarma vs ile ilgili bilgi ve becerilere sahip olması gerekir. Hazırbulunuşluk, canlı varlığın herhangi bir şeyi öğrenebilecek duruma gelmesini anlatan bir terimdir (Binbaşıoğlu, 1990, s.30).

1.4.GELİŞİM :

Canlı varlığın bütün yaşamı boyunca geçirdiği ileriye ve geriye yönelik bütün değişiklikleri kapsar (Binbaşıoğlu, 1990, s.28).Gelişim; öğrenme, yaşantı ve olgunlaşma sonucunda bireyde görülen düzenli ve sürekli değişiklikler olarak tanımlanabilir (Selçuk, 1996, s.13).

1.4.1.Fiziksel (Bedensel) Gelişim :

Kişinin döllenmeden ölüme kadar geçirdiği, büyüme, durguluk ve çöküş evrelerindeki bütün değişiklikler demektir (Binbaşıoğlu, 1990, s.28).Bedensel gelişim, bebeklerin doğumdaki büyüklükleri ve doğumdan sonraki büyüme hızları, onların genel gelişimleri hakkında bize bilgi verir (Yavuzer, 1996, s.55).

Fiziksel gelişimi içinde kişinin, boy ve ağırlık, iskelet, kas, sinir, bez (iç salgı beleri), sindirim, kan ve solunum sistemleri incelenir.

1.4.2.Sosyal (Toplumsal) Gelişim:

Kişinin doğumdan yetişkinliğe kadar başka insanlarla olan ilişkilerinin ve onlara karşı geliştirdiği ilgi ve duygularının tümüdür (Binbaşıoğlu, 1990, s.165).Toplumsallaşma, kişinin yetişkin çevresinde geçerli olan "norm" ve değer yargılarına bir "davranış geliştirme" sürecidir. Sosyal gelişme; kişinin sosyal uyarıcıya, özellikle grup yaşamının baskı ve zorunluluklarına karşı duyarlık geliştirmesi, grubunda ya da kültüründe başkalarıyla geçinebilmesi, onlar gibi davranabilmesidir (Yavuzer, 18996, s.49). Sosyalleşme, en başarılı şekliyle insan organizmasının çaresizlik ve tam bir bencillikle nitelenen bebeklik çağından bağımsız bir yaratıcılıkla nitelenen yetişkinlik dönemine geçmesiyle sonuçlanan bir öğrenme ve öğretme işlemidir. Sosyalleşme, kişinin belirli bir toplumun davranış kalıplarının kişiliğe mal ederek o topluma ait bir kişi durumuna gelmesidir (Selçuk, 1996, s.56).

KURAMSAL AÇIKLAMALAR

2.1.Fiziksel (Bedensel) Gelişim :

Kişinin beden gelişimi içerisinde boy ve ağırlık, iskelet, kas, sinir, bez (iç salgı beleri), sindirim, kan ve solunum sistemleri incelenir (Binbaşıoğlu, 1990, s.65). Kişideki beden gelişimi, bütün bu organ ve sistemlerdeki çalışma ve hacim bakımından sürekli bir değişiklik gösterir. Bütün bu değişikliklerin temeli büyümedir. Bir çocuğun boyu, ağırlığı artmazsa, kasları kuvvetlenmezse, beyni olgunlaşmazsa, iç organları gelişmiş bir vücudun ihtiyaçlarını karşılayabilmek için, hacimlerinde ve işleyişlerinde bir artma görülmezse çocuk, hiç bir zaman bir yetişkin olamaz (Cole ve Morgan, 1975, s.1).

Beden gelişimi, kişinin devinimsel, duygusal ve coşkusal yaşamı ile toplumsal ve zihinsel yaşamını farklı şekillerde etkiler. Bütün bunların sonucunda kişide olumlu ya da olumsuz biçimde kişilik gelişimine neden olur. Be yüzde, bedensel gelişimin kişinin yaşamı üzerinde önemli bir etkisi vardır. Beden gelişimi, çocuğun davranışlarını hem doğrudan hem de dolaylı yollardan etkiler. Doğrudan etkiler; çünkü yaşına göre sağlıklı gelişen bir çocuğun oyun ve spor faaliyetlerinde yaşıtlarıyla eşit koşullarda yarışmasını sağlayan en temel faktördür. Çocuk, iyi gelişmemişse, elverişsiz durum nedeniyle yaşıtlarından geri kalır ve gruptan uzaklaştırılır. Dolaylı olarak etkilemesi ise, çocuğun kendine ve diğerlerine karşı tutumu, bedensel gelişimin etkisi altındadır (Yavuzer, 1996, s.36). Çocuk, anne karnından başlayarak, sürekli bir değişim içinde gelişir (Ülfen, Fidan, 1992, s.5). Bireyin kişiliği üzerinde en çok etkisi görülen gelişme, onun beden gelişmesidir. Kişinin beden gelişmesi, bütün bu organlarda (boy ve ağırlık, iskelet, kas, sinir, bez, sindirim, kan ve solunum sistemleri) hacim, oran ve

çalışma bakımlarından sürekli bir değişiklik gösterir. Bu değişiklik de, belli bir biçimde oluşur. Bu gelişim kişinin, devimsel, duygusal ve coşkusal yaşamıyla, toplumsal ve zihinsel yaşamını da derece etkiler. Bunun sonunda, bireyin şu ya da bu biçimde bir kişilik geliştirmesine yol açar. Bu bakımdan, bireyin yaşamında beden gelişiminin büyük önemi vardır. Çünkü, çocuk, beden bakımından gelişmezse, yetişkin hale gelemez. Şimdi iskelet ve kaslar, sinir, bezler, sindirim, kan ve solunum gibi vücudun bütün sistemlerini gözden geçirelim.

2.1.1.İSKELETİN VE KASLARIN BÜYÜMESİ

2.1.1.1.Boy ve Ağırlık Gelişmesi :

Gelişim, baştan ayağa doğrudur. Mesela: çocuğun baş büyüklüğü, boy uzunluğunun ¨'si iken (fetüs evresinin başlangıcında), yeni doğduğu zaman, L'ü ve yetişkinlikte de 1/7'si kadardır (Binbaşıoğlu, 1990, s.62).

Kız ve erkek çocuklar, farklı nispetlerde büyürler; Her birinin kendine mahsus bir büyüme ritmi vardır. Bir erkek veya kız çocukla diğer bir erkek veya kız çocuk arasındaki fark, iki cins arasındaki farkın ortalamasından bir çok kere daha fazladır (Cole-Morgan, 1975, s.38).

Hem kız, hem de erkek çocuklarda boy büyümesi ve ağırlık artması, doğumu izleyen bir kaç yıl içinde ve erinlik öncesinde fazla, ilk çocukluk ile erinlik öncesine yakın yıllarda oldukça azdır. Ağırlık artması en çok 0-3 yaşlık artması en çok 0-3 yaşız, hem de erkek çocuklarda boy büyümesi ve ağırlık artması, doğumu izleyen bir kaç yıl içinde ve erinlik öncesinde fazla, ilk çocukluk ile erinlik öncesine yakın yıllarda oldukça azdır. Ağırlık artması en çok 0-3 yaşlık artması en çok 0-3 yaşartması, erkek çocuklardan daha önce başlamakta ve daha önce bitmektedir. Bedensel olgunlaşma da kızlarda erkeklerden daha erken olmaktadır (Binbaşıoğlu, 1990, s.62).

Kız ve erkek çocuklarda boy, doğumla 6 yaş arasında süratle artar. Ondan sonra, kızlarda 11, erkeklerde 13 yaşına kadar süren bir duraklama devri gelir (Cole-Morgan, 1975, s.4).

Erkek çocuklar, okul öncesi ve ilkokul yıllarında hem boy ve hem de ağırlık bakımından kızlardan biraz üstündür. Erinlik öncesi ve erinlik yıllarında kızlar, hem boy hem de ağırlık bakımından erkeklerden üstündür. Bunun süresi üç yıl kadardır. Çocuklarda bedensel gelişim, "dönemsel" bir süreçtir. Yani, fiziksel gelişmenin düzenli bir hızla değil, belli dönemlerde bazen hızlı, bazen yavaş olmasıdır. Çocuklarda iki yavaş, iki hızlı olmak üzere dört belirgin yürüme dönemi vardır. Doğum öncesi ve doğum sonrasının ilk altı ayı büyüme hızı yükselir. Yaşamın birinci yılının sonunda büyüme yavaşlar ve bunun ergenliğe ya da cinsel olgunluğa kadar süregelen düzenli, fakat yavaş bir gelişim izler (Yavuzer, 1996, s.36).

Bebeklik çağında erkekler, kızlardan daha çok kilo alırlar. Ondan sonra, bu hızın her iki cinste de yavaşladığı ve birleştiği görülür. 10 yaşında kızlar en hızlı büyüme devrelerine girerler, bu devir, 12 yaşına kadar devam eder., bu yaştan sonra hız düşmeye başlar. Erkekler de buna benzer bir hal gösterirler (Cole, Morgan, 1975, s.6). Bebeklikte boy ve kilo süratle artar. Çocuklukta bu hız azaları ve kızlar senede ortalama 2,5cm'den biraz daha az, erkekler ise 2,5cm'den biraz daha fazla bir artış gösterirler. Kızlar, erkek çocuklardan 1-2 yıl önce bedensel olgunlaşma gösterirler. En çok boy büyümesi, ortaokul yıllarına rastlar, bu lisede de sürer. Bununla birlikte lisede daha çok ağırlık artması görülür (Binbaşıoğlu, 1990, s.64)

2.1.1.2.İskeletçe Büyüme:

İskelet gelişmesi; kemiklerin gelişmesi demektir. İskeletin büyümesi, her yönde aynı oranda değildir. Kızlar, iskelet gelişimi bakımından erkeklerden biraz ayrılık gösterirler (Binbaşıoğlu, 1990, s.65).Kızlar, 4 yaşında oldukları zaman iskelet yaşında erkeklerden hemen hemen bir yaş; 8 yaşındayken 1,5 yaş daha önde, ergenlikte ise 2 yaş daha ileridedirler (Cole-Morgan, 1975, s.13).

14 yaşındaki bir kız çocuğunun kemikleri hemen hemen, 17'de tamamen olgunlaşmış durumdadır. Erkeklerin iskeleti ise daha bir süre büyür. Bunun genel olanakta 18-20 yaşlarına kadar, bazı yaşlarda ise 21 yaşına kadar sürdüğünü söyleyebiliriz (Binbaşıoğlu, 1990, s.65).

İskeletin görevi, hareketi dengeli bir hale getirmek ve iç organları korumaktır (Yavuzer, 1996, s.57). Bir bebeğin bilek kemikleri son derecede küçük değil, aynı zamanda son derecede yumuşaktır da. Çocukluk çağında kemiklerin hem boyu, hem yoğunluğu artar. Uzun kemiklerin her biri başlangıçta kıkırdak halindedir. Çocuğun yaşı arttıkça, bu kıkırdaklar kemikleşir (Cole-Morgan, 1975, s.13).

Doğuşunda bebekte 270 adet kemik vardır. Bunar incedir, bükülebilir ve birbirine gevşek bir biçimde bağlıdır. Ergenlikte ise kemiklerin sayısı 350'ye çıkar. Erişkinlikte ise bazı kemikler birleşir ve kemik sayısı 206'ya düşer (Yavuzer, 1996, s.58).

2.1.1.3.Kas Gelişimi

Bebeğin, doğumdaki kas ağırlığının toplam vücut ağırlığına oranı, yetişkinlikteki kas/vücut ağırlığı oranından daha azdır (Senemoğlu, 1997, s.30).Yeni doğan kız olsun, erkek olsun, beden büyüklüğü ile orantılı olarak kas liflerine sahiptir. Baş ve boyuna yakın olan kasların daha aşağıdaki kol ve bacak kaslarına oranla daha önce geliştiği yolunda yaygın bir inanış vardır. Erkek bebeklerin kas doku oranı, kız bebeklerinkinden daha fazladır. Cinsiyet farklılığından kaynaklanan bu üstünlüğü erkekler tüm yaşlarda ellerinde bulundururlar (Yavuzer, 1996, s.58).

2.1.1.4.Diş Gelişimi

Diş gelişimi bakımından da kızlar, erkeklerden bir yıl ileride giderler. Onların dişleri daha erken çıkar ve onun için de dişlerin sayısı her yaşta erkeklerinkinden daha fazladır (Cole-Morgan, 1975, s.20). Dişler, ilk kez 6-7 aylıkken çıkar. 4 yaşına doğru tamamlanır. Bunlara süt dişleri denir. 6 yaşında dişler değişmeye başlar, bu değişme ergenlik yıllarına kadar sürer. Ergenliğin başında da ikinci azı dişler çıkmaya başlar. Süt dişlerinin ilk kez çıkmasında erkekler kızlardan önde giderler, fakat daha sonra kızlar gelişmelerini daha erken tamamlarlar (Binbaşıoğlu, 1990, s.65).

2.1.1.5.Organların Gelişimi

Doğumdan sonra, organların gelişmesi, düzgün bir sıra izlemek yerine, her organ çeşitli zamanlarda ve çeşitli oranlarda büyür ve gelişmenin son evresine de çeşitli zamanlarda ulaşır(Binbaşıoğlu, 1990, s.66). Başın, büyük bir kısmı doğumdan evvel, geri kalanın çoğu, hemen doğumdan sonra büyürken, doğuşta başın uzunluğu, bütün vücudun uzunluğunun ¼'üne eşitken, çocukluk çağında yavaş yavaş büyümekte ve 9-10 yaş arasında büyüme artarak en son hacmini alır (Cole, Morgan, 1975, s.21).

Doğuşta 350 gr olan beyin, yetişkinlikte 1200-1450 gram arasındadır. Beynin ağırlığı ile zeka arasında hiç bir orantı bulunamamıştır (Binbaşıoğlu, 1990, s.66). Kollar ve bacaklardaki bütün kemikler, doğuşta son derece kısa iken, çocukluk çağında da nispeten kısa kalmasına rağmen, tam ergenlikten evvel ve ergenlik esnasında çabucak uzar. Gövde doğuşta nispeten uzun iken, önceleri çabuk, çocukluk çağının geri kalan kısmında ve ergenliğin başlangıcında, az miktarda büyür ve nihayet yetişkinlik yaklaştıkça uzunluğu da artar (Cole-Morgan, 1975, s.21).

Beden gelişimi ile birlikte, bireyin yüzü de değişikliğe uğrar. Bu değişiklik, büyüme süresince genişliğinden çok, uzunlamasına olur (Binbaşıoğlu, 1990, s.67).

2.1.2.Fizyolojik Gelişim

Fizyolojik gelişme, etkisini daha çok kalp, solunum, sindirim, sinir ve bez sistemlerinde kendini gösterir. Bu sistemlerdeki değişmeler, çocuğun davranışlarının şu ya da bu biçimde koşullanmasına yol açar (binbaşıoğlu, 1990, s.67). Çocukta nabız sayısı 100, hatta daha fazla iken bu miktar eok kalp, solunum, sindirim, sinir ve bez sistemlerinde kendini gösterir. Bu sistemlerdeki değişmeler, çocuğun davranışlarının şu ya da bu biçimde koşullanmasına yol açar (binbaşıoğlu, 1990, s.67). Çocukta nabız sayısı 100, hatta daha fazla iken bu miktar eok kalp, solunum, sindirim, sinir ve bez sistemlerinde kendini gösterir. Bu sistemlerdeki değişmeler, çocuğun davranışlarının şu ya da bu biçimde koşullanmasına yol açar (binbaşıoğlu, 1990, s.67). Çocukta nabız sayısı 100, hatta daha farsizdir. Bu da bir olgunlaşma işidir ve zamanla olacaktır. Çocukta ve ergenlik çağında, gelişimi etkileyen en önemli etken, iç salgı bezleridir. Bu bezlerin gelişmesi, doğumdan önce birbirine eşit olduğu halde doğumdan sonra, birbirlerinden çok ayrılık gösterirler. Büyümeyi sağlayan timus bezi, çocukluk yıllarında hız<la gelişirken, 13.yaşta, doğuştaki ağırlığın %220 katını bulur. ****bolizma etkinlikleri erinlik öncesi yıllarda artar. Tiroid bezi, bu etkinlikleri düzenlemekle görevlidir.

2.1.2.1.Bebeklik Döneminde (0-2 Yaş) Fiziksel Gelişim

Bebeklerin doğumdaki büyüklükleri ve doğumdan sonraki büyüme hızları, onların genel gelişimleri hakkında bize bilgi verir (Yavuzer, 1996, s.55).

Doğum öncesi gelişimden sonra, bedensel gelişimin en hızlı olduğu dönem, doğumdan sonraki ilk yıldır. Bu yaşın sonunda çocuk, doğum boyunun yaklaşık yarısı kadar uzamış, muhtemelen 75 cm olmuştur. 2 yaşına kadar ise doğuştaki boyunun üçte ikisini kazanır. Görüldüğü gibi, boyca uzama ilk yıldan sonra giderek azalmaktadır (Senemoğlu, 1997, s.29).

Ortalama olarak erkek bebekler, kızlara göre tüm beden oranları bakımından biraz daha büyüktürler. Doğumdan itibaren başın en hızlı gelişen organ olduğu görülür. Örneğin, doğumda başın bedene olan oranı ¼ iken bu oranın erişkinlikte 1/8'e düştüğü görülür.

Doğumdan 1 yaşına kadar gövde en hızlı büyüyen alanı oluştururken, bacaklardaki hızlı büyümenin bir yaşla ergenlik arasında gerçekleştiği görülür. Bedence büyümenin hızı, sosyo-ekonomik koşullara ve beslenmeye büyük ölçüde bağlıdır (Yavuzer, 1996, s.55).

Ağırlıkça artma da doğumdan sonraki ilk yılda çok hızlıdır. Fakat 2 yaşına doğru bu hızda azalma meydana gelir. Bebek, 6 aylıkken doğumdaki kilonun muhtemelen iki katına, bir yaşında üç katına, 2,5 yaşında ise dört katına ulaşır (Başaran, 1994, s.48). Yeni doğmuş bir bebekte kemikler, kıkırdak halindedir. Kıkırdak dokular, zamanla kemikleşmektedir. Kemiklerin olgunlaşması kızlarda daha çabuk

olmaktadır. Kemiklerin olgunlaşma derecesi, kemik yaşı olarak tanımlanmaktadır. Kemik olgunlaşması, normal büyüyen bir çocukta kronolojik yaşa eşittir (Ülgen ve Fidan, 1984, s.42).

Diş tabakaları embriyon döneminde oluşmaya başlamaktadır. Genellikle 5 ve 10.aylar arasında alt kesici dişler öncelikle çıkmaktadır. Birinci yaşın sonlarında ön dişler tamamlanır, nadir hallerde alt veya üt kesici dişlerle doğan bebekler olduğu gibi, 15.ay civarında ilk dişini çıkaran bebekler de vardır. Genetik özellikler ve tiroid hormonu diş gelişimini etkileyen etkenlerin başında gelmektedir (Selçuk, 1996, s.27-28).

6 aylığa kadar solunum sistemi, özellikle burun delikleri ve akciğerler güçlenir ve koordineli hale gelir. Salgıları, organizmanın çalışmasında önemli olan bir çok iç salgı bezi aktif hale gelir. Beyin gelişimini sürdürür. Fetüsün beyninin 28-30.haftalarda ya da 7.-8.aylarda çalışmaya başladığı iddia edilmektedir (Senemoğlu, 1997, s.28).

Yeni doğan bir bebeğin, solunum sistemi, yetişkinlerinkinden farklıdır. Bebek, doğduğunda dakikadaki solunum sayısı, 40-60 iken, 12 ayda solunum sayısı 30-35'e düşer. İlk aylardaki hızlı solunuma kaburga kemiklerinin yatay durumda olması neden olmaktadır (Selçuk, 1996, s.29).

Bebeğin sindirim sistemi ise, anne sütünde bulunan besinleri sindirecek özelliktedir ve midenin hacmi doğuşta 30-90cm3 kadar iken, 2 yaşında 500cm3'e ulaşır. Daha sonra, sindirim sistemi diğer yiyecekleri de sindirecek hale gelir (Senemoğlu, 1997, s.30).

Doğuşta beynin ağırlığı, 300-350 gr arasında değişmektedir. Beyni, henüz tam olgunlaşmamıştır (Selçuk, 1996, s.29). Bebeğin, sinir sistemi de gelişim ilkelerine uygun bir şekilde merkezden uçlara, içerden dışa doğru bir gelişim gösterir. Baştaki sinirler, ayaktaki sinirlere göre daha gelişmiştir. Ayrıca, dolaşım sisteminin gelişi incelendiğinde, bebeğin kan basıncı doğuşta çok düşüktür, altıncı haftadan sonra, artmaya başlar. Kalp, vücuda göre daha büyüktür. Kalp atışı, bebeklikte, yetişkinlerin yaklaşık iki kadardır. Bebeğin boşaltım sisteminin özelliklerine gelince böbreklerin vücuttan zararlı maddeleri atacak güçtedir. Ancak, sidik torbasının kontrol altına alınması, 12-30.aylar arasında gerçekleşebilmektedir (Senemoğlu, 12197, s.30).

İlk iki yıl çocuğun fizik ve zihin gelişimlerinin de hızla ilerlediği bu gelişmelerin temellerinin atıldığı yıllardır. Beslenme ve bakımın yeterliliği, duyu programlarının işlerliliği ve uyarıcı niteliği olan bir çevre ile etkinlik içinde bulunma olanaklarının sağlanası, çocuğun fiziksel olduğu kadar zihinsel gelişiminin de besleyicisidir. Çocuğun fiziksel gelişi ile zihinsel gelişimi arasında sıkı bir ilişki vardır. Toplumumuzun özdeyişlerinden olan "sağlam kafa, sağlam vücutta bulunur" sözünü, araştırma sonuçları doğrulamaktadır. İlk yıl içinde çocuğun zihinsel gelişimi, duyuların gelişip çalışmasıyla sıkı bir ilişki içindedir. Kas hareketleri ve duyu organları arasındaki işbirliğinin artmasıyla çocuğun zihinsel gelişiminin temelleri atılır. Zihinsel gelişimde, "duygusal-devinim" dönemi olarak adlandırılan ilk iki yıl içinde hareket olanaklarının kısıtlanması ve uyarıcı yetersizliği, çocukta ileri yaşlarda öğrenme güçlüklerine neden olabilmektedir (Gitmez, 1977, s.77).

Çocukların, 17 yaşına kadar olan zihinsel gelişiminin !%50'sinin 4 yaşına, %30'unun 4 yaşından 8 yaşına, %20'sinin ise 8 yaşından 17 yaşına kadar oluştuğu, buna mukabil çocukların 18 yaşına kadar gösterdikleri okul başarısının %33'ünün 0-6 yaş arasında almış oldukları eğitime bağlı olduğu görülmüştür (Milli Eğitim Dergisi, 1996, s.10).

2.1.2.2.İlk Çocukluk Döneminde (2-6 Yaş) Fiziksel Gelişim:

2-6 yaş döneminde bedensel gelişim hızı, 0-2 yaşa göre azalmıştır. Ağırlıktaki artış, birici yaşın sonunda, doğumdaki ağırlığın üç katı olmasına rağmen, 6.yaşın sonunda ancak, yedi katı olmuştur (Senemoğlu, 1997, s.33).

Doğuşta ortalama 3,5 kg olan ağırlık ilk yılda ortalama üç katına ulaşır. İkinci yıl, 3-3,5 kg'lık bir artma göstererek çocuğun ağırlığı 12 kg dolaylarına varır. Bu artış oranı, 2 yaşından sonara git gide yavaşlayarak 3 yaşında 2-3 kg; dört beş yaşlarında 1,5-2 kg'dır (Yavuzer, 1996, s.87).

Dört yaşındaki bir çocuğun boy uzunluğu ise, doğumdaki boyunun iki katıdır. İlkokul çağına doğru, boy uzamana hızı daha da azalır. Daha sonra ergenlik çağında yeniden hızlanır (Senemoğlu, 1997, s.33).

Doğumdan sonra, ilk yıllarda bebek, çok hızlı bir büyüme içindedir. 2 yaşından sonra, büyüme hızı yavaşlamaktadır. 1-2 yaş arasında boy uzaması ortalama olarak yılda 12 cm, 2-3 yaş arasında ise 8 cm civarındadır. 3-6 yaş döneminde de yıllık ortalama boy uzaması 6-8 cm arasındadır. 4 yaşına gelen bir çocuk, doğumdaki boyunun yaklaşık iki misline ulaşmıştır. 4 yaşından sonra, boy uzamasında bir yavaşlama görülmektedir (Selçuk, 1996, s.29).

İlk iki yılda hızlı bir artış gösteren boy uzaması, giderek daha yavaş fakat sürekli bir artış gösterir. İlk yılda 20-25 cm olan boy artışı, ikinci ve üçüncü yılda 10 cm; dört ve beşinci yıllarda 5-6 cm'ye düşer; altıncı ve yedinci yıllarda 10 cm'lik bir artışla hızlanmış gibi görünmesine karşın, ergenliğe kadar ani bir artış kaydedilmez (Yavuzer, 1993, s.87).

Kız çocuklar kemik gelişimi bakımından erkek çocuklardan bir yıl ilerdedir. 3-6 yaşlarında kemikler, tam olarak sertleşmemiştir. Bu nedenle, düşmeleri halinde kemiklerde kırılma görülmez. Kemiklerin sertleşmemiş olmasının zararları da vardır; yanlış duruş ve travma durumlarında kemiklerin biçimi kolaylıkla bozulabilmektedir (Selçuk, 1996, s.29).

Bu dönemde sinir sistemi, gelişimini büyük ölçüde tamamlanır. İki yaşındaki çocuğun beyninin ağırlığı, yetişkin beyin ağırlığının %75'i iken; 5 yaşında %90'a ulaşır (Senemoğlu, 1997, s.33).

İlk diş genellikle, çocuk altı ya da 7 aylıkken çıkar ve 12 tane olan süt dişleri, 4 yaşlarına doğru tamamlanır. Normal olarak da altı yaşına doğru dişlerin değişmesi başlar ve ergenliğe kadar dişlerin sayısı oldukça düzenli olarak bir yerden ötekine artar (Yavuzer, 1996, s.87).

Genellikle 3 yaşına kadar bütün süt dişler çıkmıştır. Bu süt dişleri 6 yaşına kadar çocukların besinleri çiğneme ve sindirmelerine yardımcı olmaktadır. Çocuklar, altı yaşına ulaştıkları zaman süt dişleri düşmekte ve yerine kalıcı dişler çıkmakta olup, kalıcı dişler daimi olduğu için, diş sağlığı açısından çok önemlidir (Selçuk, 1996, s.29).

Kalbin büyümesi, altı yaşına kadar çok hızlıdır. Kalp atış hızı da giderek azalır ve ilkokula başlama yaşına doğru yetişkininkine benzer hale gelir. Solunum sisteminin özellikle de ciğerlerin kapasitesinin gelişimi, bu dönemde oldukça yavaştır. Ancak ergenlik döneminde birden hızlanma gözlenir. Sindirim sistemi, tüm yiyecekleri sindirebilir hale gelmiştir (Senemoğlu, 1997, s.33).

Temel işlevleri büyümeyi uyarmak, beden gelişmesini düzenlemek ve ****bolizmayı etkilemek olan hormonlardan timus, birinci yıl boyunca ve ağırlığının en yüksek sınırını kazandığı ergenlikten önceki yıllarda hızla büyür. Tiroid ve paratiroid bezleri ve hipofiz daha düzenli bir biçimde büyür (Yavuzer, 1996, s.87).

2.2. Sosyal (Toplumsal) Gelişim

Diğer insanlara intibak etmeyi öğrenmek, insan hayatının en mühim problemlerinden biridir. Bu öğrenmeyi, rasyonel bir nizama doğru yürütebilmek için insanların ne gibi karakteristiklerinin sosyal tepkiler uyandırdığını, çocukların bu uyarıcıların mana ve ehemmiyetini nasıl öğrendiklerini, bu uyarıcılara nasıl karşılıkta bulunduklarını ve onların bu mukabelelerinin bütün sosyal durum üzerine ne g,bi tesirlerinin olduğun bilmek gerekir (Cole-Morgan, 1975, s.143).

İnsanın sağlıklı bir hayat sürdürebilmesi, içinde olduğu sosyal ve fiziksel çevreye uyum sağlamasına bağlıdır. Bu nedenle, sosyal gelişim ve buna bağlı olarak sosyalleşme büyük bir önem taşımaktadır.

Toplumun beklentilerine uygunluk gösteren kazanılmış davranış yeteneği olarak tanımlanabilen sosyal gelişme, geniş anlamıyla bireyin doğumdan itibaren başlayan bir evreyi; dar anlamıyla ise günlük davranış gelişimini kapsar (Yavuzer, 1996, s.49).

Birey, yaşamı boyunca başkalarıyla birlikte bulunmak zorundadır. Bireyin ailede, toplumda, sokakta, işyerinde vb yerlerde başkalarıyla iyi ilişkiler kurmasında, toplumsal kurallara uymasında, kamu görevlerini yapmasında ve haklarını kullanmasında toplumsal gelişimin katkısı vardır (Başaran, 1994, s.129).

Çocukluk yıllarında gerekli olan toplumsal gelişimi sağlayamamış olan kişiler, yaşamlarının ileri ki dönemlerinde topluma karşı bir takım uyumsuzluklar gösterirler ve çevrelerine zarar verirler. Toplumsal gelişim bakımından normal olan bir kişi, her yaşta çevresindeki diğer insanlarla bir sorun yaratmadan yaşamayı bilir. Bu bakımdan, çok gelişmiş olanlarda içinde bulunduğu toplumun önderi düzeyine çıkarlar. Böyle bir kişi, aile ve okul çevresinde toplumsal gelişimin önemi bir kısmını tamamlar. Toplum içine girdikleri zaman da büyük bir inandırma gücü gösterirler. Toplumsal yönden geri ve zayıf olan kimse, topum içinde normal derecedeki insan ilişkilerini bile kuramaz.

Çeşitli ilgi ve tutumlar da kişinin toplumsal gelişiminin bir sonucu olarak oluşur. Karakter ve kişilik özellikleri de bir takım toplumsal şartlanmalarla kazanılır. Bunlar gibi, disiplin olaylarının çoğunun nedeni, toplumsal uyumsuzluktur (Binbaşıoğlu, 1990, s.166).

2.2.1. TOPLUMSAL GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

2.2.1.1. Kalıtsal Etkenler

Sosyal gelişimde kalıtsal etkenler, bireyin bedensel yapısını oluşturan kromozomlar üzerindeki genlerdir. Genler, aracılığıyla, kalıtsal olan beden özellikleri geçerken toplumsal gelişimle ilgili olarak da kişinin içe ve dışa dönüklük gibi yaratılış (mizac) hallerinde geçtiğine inanılıyor. Kimi ailelerin genellikle şen ve şakrak, kimi ailelerin de genellikle içine kapalı yaratılışta oluşu, bu görüşü destekler niteliktedir (Binbaşıoğlu, 1990, s.169).

Kişinin devinimsel gelişimi, geniş ölçüde biyolojik yapıya dayanır. Bunun da kalıtsal etkenler belirler. Devinimsel gelişim yönünden ileri olan bir kimse de toplumsal uyumun daha fazla olduğu görülür. Zeka da sosyal gelişimi etkiler. Zeka bakımından üstün olan kişilerin genellikle toplumsal yönden de üstün oldukları kabul edilir (Binbaşıoğlu, 1990, s.169).

2.2.1.2. Çevresel Etkenler:

Çevresel etkenlerin başında aile ve okul gelir. Aile ve okulda bulunan bireyler, çocuk üzerindeki çeşitli etkileriyle "toplumsal gelişimi" ya hızlandırır ya da yavaşlatırlar. Okul ödevlerinden biri de çocuğun ailede kazandığı toplumsal özellikleri daha bilinçli bir biçimde geliştirmektir. Ailenin toplumsal-ekonomik durumu da çocuğun sosyal gelişimini şu ya da bu şekilde etkiler. Yoksul çevrenin çocukları, toplumsal yönden geri kalabilirler. Bunların, toplumsal görgü ve yaşantıları az olabilir (Binbaşıoğlu, 1990, s.170).

Aile ve okul çevresinden sonra, toplum çevresi de çocuğun toplumsal gelişimini etkiler. Radyo ve televizyonda yapılan bir konuşma, görülen bir olay çocuğun toplumsal gelişimini etkileyebilir (Binbaşıoğlu, 1990, s.170).

2.2.2. Okul Öncesi Çocuğunun Yaşlarına Göre Sosyal Gelişimi:

Okul öncesi çocuğunun sosyal gelişimi yaşlarına göre şu şekilde açıklanır. Arnold Gessel'in yaptığı incelemelere göre toplumsallaşmanın ilk 10 ay içindeki gelişimi şöyledir:

Birinci Ayda:

Çocuğun karşısına geçilip el, kol e yüz hareketleri ile konuşulursa, çocuk, konuşanın yüzüne bakar ve hareketlerinde "kısa bir süre için"1 azalma olur.

İkinci Ayda:

Kendisi ile meşgul olanlara gülümser, elleri ve parmakları ile oynar.

Yedinci Ayda:

Çocuk, çevresindeki tanıdıkları, yabancılardan ayrılır. Aynanın önüne oturduğu zaman, hayaline güler; onunla konuşma hareketleri yapar ve elleri ile oynaya vurur.

Onuncu Ayda:

Giydirilirken, kolunu aldırır ve başını uzatır. Aynanın önünde oturtulup eline birşeyler verilirse, onu aynaya doğru uzatır ve aynadaki hayli üzerinde uygulamaya başlar. Bu toplumsal gelişimin temelidir. Sosyal gelişim gerçekte onuncu aydan sonra başlamaktadır (Yavuzer,1996, s.84).

2.2.2.1. ( 0-2) Yaş Çocuğunun Sosyal Gelişimi:

Sosyalleşme, bebeğin 3 ay dolaylarında insanla objeler arasındaki farkı görerek ,değişik tepkiler göstermesiyle başlar. Bebekler üçüncü ayda, insan sesi duyduklarında o yöne çevirirler, gülümsemeye gülümsemeyle yanıt verirler, çevrelerindekilerin varlığından duydukları zevkleri gülümseme, tekmeleme ya da el hareketleriyle belirtirler (Yavuzer, 1996, s.84).

Bebekler, ilk 3 ay içinde çevrelerini gözleriyle, kulaklarıyla ve emzirilirken ağızları aracılığıyla tanırlar (Dodson, 1990, s.45).

Diğer bebekleri fark etme, onlara gülme ve ağladıklarında onlara ilgi gösterme 4-5 aylıkken başlar. Bu aylarda bebekler gülümseme ve azarlamalara değişik tepkiler gösterirler, farklı uyarımları kolayca ayırt edebilirler (Yavuzer, 1996, s.84).

Bakma ve dokunma şeklinde başlayan arkadaşlık ilişkileri, altıncı aydan itibaren, giderek daha saldırgan bir biçim almaya başlar.

9.ve 13. Aylar arasındaki sosyal davranış belirtileri içinde, diğerlerinin ses ve davranışlarını taklit etme ve oyuncaklarla birlikte oynama sayılabilir. Oyuncağın başkası tarafından alınması halinde sinirlenme, kavga ve ağlama gibi davranışlar tipik sosyal tepkiler arasındadır. 8-9 aylık olduğunda çocuk başkalarında gözlediği konuşma seslerini, basit davranışları ve jestleri taklit etmeye çabalar. 10.-12. Aylar arasında, aynadaki kendi görüntüsüyle oynar ve görüntüsünü sanki başka bir insanmış gibi öper. 1 yaşına kadar çocuk diğer insanlara, özelikle annesine bağımlıdır. 1 yaşına geldiğinde, çevresini yalnız başına keşfedebildiği halde, çocuk bu dönemde "güven" temeline dayalı anne desteğine gereksinim duyar.

9-13 aylık çocukların oyuncak konusunda birbirleriyle kavga ettikleri görülmektedir. 14-18 aylık çocuklar ise, birbirleriyle dostça ilişkiler kurabilmekte iken, 1,5-2 yaşındaki çocuklar ise, birbirleriyle görüşebilmek olanakları aramaktadır (Binbaşıoğlu, 1990, s.172).

Bebeğin temel güven duygusu; beslenme ve bakım sürecinde anne ile kurduğu yakın ilişki sonucu oluşur. Bu gelişimi olumlu yönde etkileyen sevgi ve yakın temas ihtiyacının karşılanmasıdır. Bu duygu onun birçok istendik davranışlara yönelmesinde etkili olur. Araştırmalar, bebeklerin de temel güven duygusu geliştirmemiş çocukların ileride ruhsal bozukluklar, aşırı korkular, aşırı kıskançlık, bencillik, sabırsızlık, saldır - ganlık gibi anti-sosyal davranışlar gösterme olasılıklarının fazla olduğunu ortaya koymaktadır (Tan, 1964, s.13).

Temel güven duygusundan yoksun olarak yetişmiş olan çocuklar, ileriki hayatlarında, sosyal ilişki kurmaktan çekinen, kendine güvensiz kişiler olabilirler (Selçuk, 1996, s.48).

Çevresindeki bireylerle giriştiği sosyal etkileşim sonucu, benlik kavramının temelleri atılır. Sosyal çevresi tarafından algılanış biçimi, fiziksel gücünün sınırlamalarının farkına varış, benlik kavramını geliştirir (Geçtan, 1674, s.78).

2.2.2.2. (3 Yaş) Çocuğunun Sosyal Gelişimi:

Bu dönem, sosyal gelişim açısından kritik bir dönmemdir. Çocukta işbirliği anlayışı gelişerek "biz" zamiri kullanılmaya çalışır. Çocuğun dünyasında oyun önemlidir. Oyuncaklarını zihninde sembolleştirip, onlara kızar, bağırır, okşar ve dakikalarca konuşur. Bu yaştaki çocuk, hem yaşıtlarıyla oynamak ister hem de onlarla oyun esnasında problemler yaşar.

Bu yaştaki çocuklar için, kendine güven duygusu ve kendi işini yapmak önem kazanır. 3-6 yaşlarındaki çocuklar, motor becerileri geliştiği için sosyal ilişkilere daha fazla katılırlar (Selçuk, 1996, s.50).

2-3 yaş arası, çocuk açısından zorlu bir dönem niteliğindedir. Çocuk,, dengeli değil, genelde isyankardır. Söz dinlemediği gibi, çevresinden yardım da kabul etmez (Yakut, 1997, s.18).

Bu yaştaki çocukta kelime hazinesi zenginleşir ve bu kelimeleri kullanmaya başlar. Bu yaştaki çocuklarda görülen konuşamamanın temel nedeni duygusal baskıdır. Bu yaştaki çocuklara, konuşmasında ortaya çıkan tekrar ve tereddütlere elden geldiği kadarıyla olumlu yaklaşılmalıdır.

Bu yaştaki önemli olaylardan birisi de, çocukta oluşan merak ve öğrenme dürtüsüdür. Bu dürtü çocuğu ulaşabileceği her şeyi incelemeye yöneltir. Annesine, babasına ve çevresindekilere sürekli olarak, "nedir bu ?" merak giderici sorular sorar. Bu dönemde çocuk, diğerlerin varlığını daha kolayca kabul etmekle beraber onlarla işbirliği yapma konusunda büyük güçlükler içindedir. Çocuk daha önceki dönemde ben merkezci bir anlayış içindeyken bu kez, biz merkezli bir anlayış içindedir (Tuncel, 1977, s.78-80).

4 yaşındaki çocuklar, konuk karışlamayı, az-çok öğrenir. "Hoş geldin" derler, akraba ve komşu çocuklarıyla ahbap olurlar. Bu yaşta çocuklar, oyuncaklarını diğer arkadaşlarıyla paylaşırlar; fakat bu arkadaşlıklar da hep çıkarcılığa dayanır (Binbaşıoğlu, 1990, s.172).

4 yaşındaki çocuk, arkadaşlarıyla pek iyi geçinemezse bile, arkadaşlık etmek onun için en önemli olaylardan biridir. Arkadaşlarıyla geçimsizliğinde, 2,5 yaşındaki tutumunu andıran olaylar görülür. Tıpkı, o dönemdeki duygusal aşırılıklardadır: Bu, bakarsızınız, son derece utangaç, çekingendir, bir an sonra değişir ve kurum satmaya başlar. Çocukların çoğu, bu dönemde de 2,5 yaşlarında olduğu gibi belirli alışkanlıklara saplanırlar. Yemek, giyinmek, uyumak gibi konularda sürekli olarak aynı düzenin kollanmasını isterler. Bu düzen, bozulduğu zaman anlayış gösteremez, tam tersine ağlayarak, bağırarak, sorular sorarak tedirginliklerini ortaya koyarlar (Dodson, 1990, s.120-121).

4 yaşındaki çocuklar, arkadaşlık etmeyi, birlikte oyun oynamayı severler. Ne var ki, bu beraberlik hiç de güllük gülistanlık bir ortamda gelişmez. Bu yaşlardaki çocuklar, sürekli olarak birbirleriyle dalaşır, kavga ederler, dövüşürler, birbirlerine ad takarlar, küfür etmeye başlarlar. Hele, kendi aralarında bir grup kurdular mı, başka çocukları yanlarına yaklaştırmazlar. 4 yaş kabalık ve sakınmasızlık çağıdır. Başkalarının duyguları hiç hesaba katılmaz. Çocuk, istediğini, düşündüğünü yapar ve söyler.

2.2.2.2. ( 4 Yaş) Çocuğunun Sosyal Gelişimi:

4 yaşına gelen çocuk, artık 3 yaşında olduğundan daha sakin, daha uyumlu ve hareketlerini daha kolaylıkla kontrol edebilecek durumdadır. Dört yaş çocuğu sürekli olarak çevresini tanıma çabası içindedir. Be çabasını devamlı olarak sorduğu sorularla açıkça ortaya koyar. Ne, nerede, kim vb sorular sorar. Sorularıyla ilgili olarak kendisine verilen açıklamaları dikkatle izler. Burada yetişkinin vereceği cevapların doğru, onun anlayabileceği açıklıkta olmasının önemi büyüktür. Sorulan sorular, çocuğun ilgilerini, isteğini göstermesi açısından önemlidir. Bu nedenle, "büyünce öğrenirsin" ya da "bana sor, o anlatsın" türünden geçiştirmeler, çocuğun öğrenme isteğini azaltabileceği gibi, onun yetişkine olan güven duygusunu da azaltarak kırıklığa uğramasına neden olabilir.

Toplumsal gelişim yönünden yetişkinleri izleyerek, onların davranışlarını taklit eden, 4 yaş çocuğu, bir yandan yetişkinle olumlu ilişkilerini sürdürürken, diğer yandan kendi yaşıtı olan çocuklarla da daha uzun süre birlikte olmaya başlar. Ancak gruplar henüz çok kolaylıkla dağılabilir niteliktedir. Bu yaş çocuğunda zaman zaman uzmanların paralel oyun adı verdikleri (aynı mekan içinde herkesin kendi oyununu sürdürmesi) oyun türü görülebilir. Oyun sırasında ortaya çıkan çatışmalar, onun için sosyal

birer deneyim yerine geçerler. Çocuğun arkadaşlarının isteklerine uymayı öğrenmeye başlaması ve bunun için de kendi isteklerinden fedakarlıkta bulunabilmesi, sosyal gelişim yönünden son derece önemli bir adım olarak nitelenebilir.

2-3 hatta 4 yaşındaki çocuklar, ancak bir kişi ile arkadaşlık kurabilirler. 2-3 yaşındaki çocuklarda "sen, ben" kavramı gelişmiştir. Bu kişinin, kendisini başkalarından iyice ayırdığının bir belirtisidir. Toplumsal gelişim, bundan sonra, hızla artar (Binbaşıoğlu, 1990, s.172).

3 yaşına giren çocuğun, giderek daha olumlu ve dengeli bir birey haline dönüştüğü görülür. Bu evrede rastlanan ani öfke nöbetleri çoğunlukla eşyaya yönelmiştir. Örneğin, yetişkinin "niçin koşuyorsun" sorusuna, çocuk, olayı rasyonalize ederek: "çünkü merdiven koş koş diyor" yanıtını verebilir (Yavuzer, 1996, s.109-110). 1,5-3 yaş çocukları tamamen başkalarına bağımlı olmak istemezler. Teşebbüs ettikleri işleri yaparak, kendilerine olan güvenlerini artırmaya çalışırlar. Yetişkinlerin yaptıkları işe karışmalarını ve müdahale etmelerini istemezler. Eğer, yaptıkları iş, engellenirse, öfkelenip, hırçınlaşırlar. Buna karşılık yetişkinler, çocukları 2 yaşından itibaren toplumun istediği şekilde davranmaya zorlarlar. Çünkü çocuklarının toplum kurallarına uyum sağlayabilen bireyler olarak yetişmelerini ister. Bu kültür aktarımının bir gereğidir. Ancak, ana-babalar, çocuklarına toplumun maddi ve manevi değerlerini sevdirerek ve onların kişiliklerini rencide etmeden aktarmalıdır (Selçuk, 1996, s.49).

Bu yaştaki çocuklarda Piaget'nin de işaret ettiği gibi, toplumsallaşmış dil" çok yavaş oluşan, yavaş yavaş evrimlenen bir olaydır (Tuncel, 1977, s.80).

Çocuk, üç yaşına gelince, oyun arkadaşı aramaya başlar. Annesinden uzaklaşmak, daha bir bağımsız daha bir başına buyruk olmak ister. Bunu sağlamanın en kolay yolu, çocuğu yuvaya yollamaktır (Dodson, 1990, s.130).

2 yaşında başlayan sorgulama ve sorma dönemi, 4 yaşında en üst düzeye çıkar. Bu çağdaki tipik sorunların başında, "ben nereden, nasıl geldim?" sorusu gelir. Çocuğun yaşına uygun olarak kısa, öz ve doğru cevaplar verilmelidir. Bu soruya çocuğun anlayıp, kavrayabileceği bir sadelik ve yalınlıkta karşılık verilmesi en uygun olanıdır. Kesinlikle çocuğu susturmak ve gerçeği yansıtmayan karşılıklar vermek, doğru değildir. Bu konuda anne-babaya önemli görevler düşmektedir (Yakut, 1994, s.18-19).

4 yaş çocuğu son derece açık sözlüdür. Hoşlandığı ve hoşlanmadıklarını rahatlıkla söyleyebilir. 4 yaş çocuğu, somut düşünür. Kelimeleri öğrendiği basit anlamlara göre değerlendirir. Örneğin, "yüzsüz" den,ildiğinde, yüzü olmayan bir insanı anlamaktadır. Bu da yetişkinlerin 4 yaş çocuğu ile konuşmalarında kullandıkları sözcükleri onun anlayabileceği şekilde olmasını ve 4 yaş çocuğunun bulunduğu sırada aralarında yapacakları konuşmalarda dikkatli olmaları gerekli kılmaktadır.

Bu yaştaki çocuk, oyunlarını bir konu çevresinde örmeye başlar. Bebekleriyle, arabalarıyla, trenleriyle, öteki oyuncaklarıyla uzun süreli ve belirli olayların canlandıran oyunlar kurar. Güçlü hareket itisi ve kafasının içindeki belirsizlikler, onu çeşitli yönlere çeker, ne yapmak istediğini, nereye gittiğini kestiremez. Bu tavrı en iyi belirleyecek örnek, kendisine ne resmi yaptığını soran annesine "daha bitirmedim ki, nereden bileyim" diye cevap veren çocuğun yaşadığı olaydır.

2.2.2.4. ( 5 Yaş) Çocuğunun Sosyal Gelişimi:

5 yaş genellikle canlı, neşeli, hareketli bir görünüm içindedir. Konuşmayı, soru sormayı, hareketli oyunlar oynamayı, masal dinlemeyi ve anlatmayı sever. O, artık daha çabuk karar verir. Kas hakimiyeti gelişmiştir. Düzenli cümleler ile insanlarla olan kişisel ve sosyal ilişkileri artmıştır (Yavuzer, 1996, s.111).

Bu yaştaki çocuk artık arkadaşlarıyla oynamaya ve bir grup içinde kendi yerini bulmaya başlar. Grup yaşantıları yoluyla bilgi edinir.

Bu beş yaş çocuğu annesine ve evine bağlı olmasına rağmen ev onun için pek yeterli değildir. Çevresini genişletmek ihtiyacındadır. Kendi başına hareket etmesi artar ve bu anne-baba tarafından engellenirse, aşırı baskılı bir eğitim uygulanırsa, çocuk bağımsız ve dengeli bir kişilik geliştiremez. Bu nedenle çocuğun kendi başına yapabileceği işlerde yardım etmemeli, yapabileceği işlerde büyüklere yardımcı olmasına fırsat verilmelidir.5 yaşındaki kızlar, bebekle oynar, resim yapar ve hatta ip atlayabilirler. Bu yaştaki erkek çocuklar ise, daha çok, trencilik, koşma ve yakalama oyunları gibi oynar oynarlar. Oyunlarda birbirlerini taklit ederler (Binbaşıoğlu, 1990, s.172).

Bu dönemde çocuklar gruplar halinde oyunlara girişirler. Çocuklardan biri doktor olur ve hasta olan kız veya erkek çocuğu muayene eder. Gruptaki çocuklar sırayla hasta ve doktor olurlar. Bu oyuna yol açan temeldeki merak bir kez giderildikten sonra oyun, çekiciliğini kaybeder ve artık oynanmaz olur.

5 yaşına gelen bir çocuğu şahsi ve sosyal ilişkileri artmıştır. Olaylar karşısında soğukkanlıdır. Dikkatli ve kararlı bir tutumu vardır (Yakut, 1997, s.19).5 yaşındaki çocuk, her yönden denge içindedir. Kendi kendine yeterliliği ve çevre ile uyumu vardır. Kendine güvenir, aynı zamanda karşısındakilerle de başkaldırmadan uzlaşabilir. Dikkatli, anlayışlı, sezgi ve algılarında güçlüdür. Nazik, düşünceli, cana yakındır (Dodson, 1990, s.124).

5 yaş çocuğunun belirginleşen kişilik özelliğini de dikkate almak gerekir. İçinde bulunduğu yer ve zamanla sınırlanan dünyası ona yeterlidir. Düş gücünü kullanmaz. Nesneleri kullanılışlık açısından tanımlar: "kuyu, kazmak içindir" "dondurma yemek içindir" kendisi ve çevresiyle çatışma halinde değildir. Resim yapmaya başlamadan önce, kafasına belirgin bir şey vardır. Yaptığı şeyin içeriği mantıklıdır. Kendi kendini kritik eder. "Bir at resmi çizmek istiyorum ama bilmiyorum" diyebilir. İster oyunda olsun, ister kendisine verilen bir ite olsun, 5 yaş çocuğu başladığı işi bitirmeyi sever, gösterişe meraklı değildir. O, artık daha çabuk karar verir. İnsanlarla olan kişisel ve sosyal ilişkileri artmıştır. Bunun yanısıra kendisine ilişkin düşünceleriyle ailesine, okula ve topluma uyumu belirgin bir biçimde artmıştır. Kritik durumlarda soğukkanlı olmayı başarır. Sokakta kaybolmaz, adresini bilir. Çocuk, gelişimin tüm basamaklarını tamamlamış ve hafif eğilimli bir düzlüğe ulaşmıştır.5 yaş çocuğu kendi kendine yeter, sosyaldir, kendinden emindir. Şekilci ve uyumludur. Rahat ve ciddidir, dikkatli ve kararlıdır. Nazik bir dosttur. Üstün bir kişi değilse bile, üstün bir çocuktur. 3 yaşın ilerlemiş bir biçimidir.5 yaşın sonlarına doru, çocuklarda düşünerek hareket etme davranışları görülür. Çocuk, zaman zaman ciddileşir; artık toplum düzeninin ayrımına varmıştır. Bu zamanda çocuk, toplumdan aileye doğru bir kaçış gösterir. Onun için, aile en güvenilir bir yerdir. Bu durum, adeta bir "toplumsal bunalım"dır. Oyun çağında aile bireylerinin çocuğa gösterecekleri ilgi, çocuğun oyuncak durumu, özellikle kendi yaşındakilerle oluşan ilişkileri, çocuğun toplumsal gelişiminin biçimini belirler. Buna çocuğun toplumsal gelişiminin biçimini belirler, çocuğun karıştırdığı resimli kitaplar da yardım eder.

2.2.2.5. 6 Yaş Çocuğunun Sosyal Gelişimi:

Bu yaş çocuğu etkin, atılgan, coşkulu, amaca yönelik davranışlar sergileyen, zaman zaman düşünceli kararsız, bir kişilik yapısına ve bağımsız bir ruh yapısına sahiptir. Hala annesinin ona verebileceği bakım, rahatlık ve güvene büyük ölçüde ihtiyaç duyar. Akıllı bir anne çocuğunun sıkıntılı durumlarında; mutluluğunu paylaşmada; güven vermede; meraklarını gidermede; rehberlikte onun yanında hazır bulunmalıdır. Onun perişan, utangaç ve bozgun olduğu durumlarda çoğu kez yalnız anne ona cesaret vererek ona yardım ederek olaylardan olumsuz bir biçimde etkilenmesini önleyebilir.4-6 yaşlarındaki çocuk, "soru çağı"ndadır. Bu zamanda çocuk, her şeyin "neden" ve

"niçin"ini öğrenmek ister. Bu davranış, çocuğun zihin gelişimi kadar toplumsal gelişimini de etkiler. Soru sormanın iki nedeni vardır:

1. Gerçek bir merak ve öğrenme isteği,

2. "Dikkati çekmek" düzenleşimi

Birincisi, "zihin gelişimi"1 ile, ikincisi de "toplumsal gelişim"le ilgilidir. Dikkat çekme isteği, benliğin geliştiğini gösterir (Binbaşıoğlu, 1990, s.173).

3-6 yaşlarındaki çocuklar, motor becerileri geliştiği için sosyal ilişkilere daha fazla katılırlar. Bunun yanısıra araştırma be merak duygularını tatmin etmek için çeşitli faaliyetlerde bulunurlar. Bu faaliyetlerde başarısız olurlarsa suçluluk duygusu geliştirebilirler. Çocuğun yaptığı işlerin yetişkinler tarafından engellenmesi, ana-babanın yanlış eğitim yöntemleri kullanması da suçluluk duygusuna yönelten etkenler arasındadır (Seçuk, 1996, s.50).6 yaşındaki çocuk, kararsız ve tembel bir kişilik sergiler. Bu davranışlar, bir geçiş dönemini oluşturur. Artık, okul çağı başlamıştır. Bu dönemin belirgin özelliği, grup oyunlarıdır. Daha önceleri tek başına sürdürülen oyunlar, grup oyunlarına yerini bırakmıştır (Yakut, 1997, s.19):Somut düşünce biçiminin giderek elde edilmesiyle birlikte dikkat süresi uzayan iyi bir dinleyici olmaya başlar. Çevredeki tehlikelerin daha çok farkında olan bu yaş çocuğu uzun süre evden uzak kalmaya hazırdır. Bu yaşta ilköğretim için gerekli gelişim düzeyine, genellikle ulaşılmış ve ön yaşantılar kazanılmıştır.Çocuğun eğitiminde önemli olan ana-baba ve ona bakan eğitim ile ilgilenen yetişkinlerin onu sevmesi gelişimini rahatça sağlayabilecek şekilde özgürlük ve güven vermesi her türlü yapıcı yardımı sağlaması, anlayış göstermesidir.Bu devrede çocuğun hayal gücü çok gelişmiştir ve ruhsal durum içinde sık sık yalan söyler, haşarı ve yaramaz olur. Ebeveynlerine çok az düşkün olurlar ve daha az bağımlı olurlar. Oyunlarında rekabet havası eser ve diğerlerinden daha üstün olma çabası içindedir. Bu durum bağımsızlık ve kendine güven yönünden önemli bir aşamadır (Öztürk, 1983, s.4-8).4-6 yaş arası çocukların oyunları, 2-3 kişilik küme oyunlarıdır. İlk çocukluk yılarında çocuğun çevresini ana-baba ve eğer varsa, kardeşler oluşturur. İlk sosyalleşme belirtileri aile çevresinde atılırken, ilkokul çağına doğru aileye olan ilgi çevreye kaymaya başlar. Bu dönemdeki çocuğun sosyalleşmesini etkileyen en önemli faktör, çocuğun arkadaş çevresidir. Aile, çocuğu, ilkokul çağına kadar olan dönemde sıkı bir denetim altında tutmuşsa, çocuğun sosyalleşmesi biraz daha zor olur. Çocuklarda sosyalleşmeyi sağlayan en büyük etkenlerden biri de akranlarıyla birlikte oyun oynamasıdır.

SONUÇ

Çocuk yetiştirmek oldukça meşakkatli, ancak bir o kadar da zevkli bir iştir. Çocuk gelişimi, ilk adımla başlayıp, konuşmayı öğrenme ve oyunla dünyayı kavramayı içeren uzun bir süreçtir. Ana-babalara düşen görev, bu sürecin her aşamasında aynı dikkati ve sabrı göstermektir.

Okul öncesi çocuğunun gelişimsel özellikleri evrenseldir. Ancak, çocuk, sadece doğuştan getirdiği yatkınlıklar ve gelişimsel özellikler doğrultusunda, gelişimini sürdürmez. Yaşadığı sosyal ve kültürel çevre, bazen olumlu, bazen de olumsuz yönde onun gelişimini etkiler. Dolayısıyla çocuklar, hemen hemen aynı yaşam diliminde olsalar bile, bireysel farklılıklar ve çevrenin donanımıyla ilişkili olarak farklı gereksinimleri olan çocuklar olabilirler. Bu noktada çocukların yaşamlarını yönlendirmede çok kritik bir dönem olan okul öncesi eğitim kapsamındaki programların önemini göz ardı etmek mümkün değildir Merkezi bir programda çocukların bu gereksinimlerinin ideal öçlüde karşılanması, söz konusu olmayabilir. Çocukların çevreye uyumu, öğrenme ortamına ilgisi ve öğrenme başarısı açısından, kendi gereksinimleriyle uyumlu, bütünleşen bir programdan yararlanmaları önemlidir.

Okul öncesi eğitim aşamasında çocuklara sunulan program, çocuğun gelişimini tüm alanlarıyla destekleyen ve geliştiren hedefleri kapsamak durumundadır.

Çocuklar, değişen ve gelişen toplumun gereksinimleri doğrultusunda, her gün başka bilgi kaynaklarıyla karşılaşmaktadır. Programlar, çocuğa güncel ve entelektüel bilgiye ulaşma şansını vermelidir. Program, çocukların gelişim özelliklerini, ilgi ve gereksinimlerini karşılamayı başarır ise, beklenen ideal hedeflerine ulaşabilir.

Çocukların gelişimlerinde en önemli görev, ebeveynlere düşmektedir. Doğumdan itibaren çocuk, etrafını saran fizik ve sosyal çevreye uyum savaşını verirken, bu çabasında en büyük desteği, anne ve babasından alır. Çocuk, kendin,i ifade etmeyi, kendi kendini yöneten bir birey olabilmeyi ailesinden öğrenir. Özellikle anne- baba, çocuğun kişiliğinin oluşumunda temel rolü olan özdeşim modelleridirler. Çocuk, bu özdeşim modellerini kendilerine örnek alır ve adeta onların yaşam biçimlerini taklit yoluyla öğrenir.

Bu öğrenme süreci içinde onun sevgiye, güvene yani çevresindekilere inanmaya, bağımsızlığa ihtiyacı vardır. Anne ve babaların, çocukların ihtiyaçlarını dikkate alabilmeleri için doğumdan başlayarak onlarla iletişim kurmaları gerekir. Bu iletişim, doğumdan sonraki ilk olan duygusal doyumla kurulur.

Çocuk yetiştirmede ana-babanın eğitim seviyesi de son derece önemlidir. Ebeveynler, bilgisiz yetersiz oldukları ve çocuklarına karşı yanlış tutumlar sergiledikleri sürece çocukların özbakım becerileri gibi en temel becerilerden bile yoksun olabildikleri ve kardeşler arasında çatışmaların yaşandığı görülmektedir. Çocuk yetiştirme konusunda bilgisiz olan anne, yeni doğan bebeğine nasıl müdahale edeceğini, ihtiyaçları konusunda neler yapacağı, yapsa bile yanlış yapacağı ihtimali yüksektir. Bebeğini, sıkı sıkıya kundaklayarak onun bedensel gelişimine zarar verecektir. Kundak, bebeğin yürüme ve oturma gibi hareketlerini geciktiriyor. Kalça çıkığı gibi fiziksel bazı bozukluklara yol açabiliyor. Bebeği kundak yapmak yerine mümkün olduğunca serbest giyindirip, daha fazla hareket etmesinin sağlanması, bebeğin ruhsal sağlığı açısından da önem taşıyor.

Çocuk gelişiminde çocuğu uzaktan belirli bir kontrol yaparak hareketlerinde serbest bırakmak, önemlidir. Aksi halde çocuğun bedensel ve ruhsal yönden baskı hissetmesi, gelişimini olumsuz yönde etkiler.

Çocukların eğitimlerinde bu gelişim özellikleri dikkate alınarak, sevgiye uygun eğitim verilmeye çalışılırsa, daha başarılı olunacaktır. Ayrıca kişilik özelliklerinin5-6 yaş civarında belirlendiği konusunda, psikologlar arasında genel bir kanı vardır. Bu bakımdan, çocuk yuvaları ve anaokulları, çocuk gelişiminin ilk yıllarında iyi bir denetim altında tutulursa yararlıdır. Çocuğun, aile çevresiyle ilgisini kesmemek, bu bakımdan yapılacak işlerin başında gelir.