ŞİŞECAM

BOYUN KARIŞTIRICILARIN CAM ŞERİDİNDEKİ

TABAKALAŞMAYA OLAN ETKİSİNİN VE RENKGEÇİŞLERİNİN STRİAGRAM İLE İZLENMESİ

Ümit OZMERDİVENGüngör PEKERTrakya Cam Sanayii A.Ş.

ÖZET

Ergitmeden dinlendirmeye cam geçişini sağlayan boyun bölgesinde ho-mojenizasyon amacıyla su soğutmalı karıştırıcılar kullanılmaktadır.Boyunkarıştırıcıların hız ve dönüş yönlerinin cam şeridindeki tabakalaşmayaolan etkileri striagram cihazı kullanılarak izlenmektedir.Bu bildiride hem renksiz cam üretiminde hem de renk dönüşünde boyunbölgesinde yapılan işlemler ve gözlem sonuçları incelenmektedir.

50

1.1 STRİAGRAM NEDİR ?

Optik bir düzenek içersinde, düz cam kesidinden ışık demeti geçirilerek cam tabakalarının (stria) fotoğraf kağıdı üzerine aktarılmasına stri-agram denir.Striagram çekimi için ;-camın çekiş yönüne dik 2.5 cm genişliğinde ve şeridin brüt eni boyuncatoproil izli bir numune,-striagram makinası,-dimetil ftalat,-fotoğraf kağıdı,-fotoğraf banyoları,-karanlık oda gereklidir.

1.2.1 STRİAGRAM MAKİNASI

Striagram makinası taşıyıcı şase, numunenin içinde hareket ettiğihavuz, optik düzen ve hareketleri sağlayan bölümden oluşur.I^umunecan^ şeridin içinde hareket ettiği havuz paslanmaz çeliktendir.Cam hareketli bir kızağa bağlanır.Havuz ışık kırma indisi camınkine çok yakın olanorganik madde, dimetil ftalat, ile doludur.

Optik düzen bir ışık kaynağı, mercekler, pinhole (iğne deliği) vefotoğraf kağıdının takıldığı dönen kısımdan oluşur.

1.2.2 STRİAGRAM ÇEKİMİ

Camın çekiş yönüne dik 2.5 cm genişliğinde ve şeridin brüt eni(yaklaşık 350 cm) boyunca toproil izli bir numune alınır.Numune havuzasığmadığından üç eşit parçaya bölünür ve üst kısımları işaretlenir.Camlar iyice yıkanır ve kurulanır.Parçalar sıra ile üst yüzeyleri altta olacakşekilde hareketli kızak üzerine sabitlenir.Aydınlatma ışığı kapatılır, kırmızıışık açılır ve fotoğraf kağıdı dönen silindire yerleştirilir.İşık kaynağı devreye alınır, ancak ışık demetinin mercekler üzerine düşmesi sistemin hareketi ile başlatılır.

Işın demeti optik düzenekten geçerek havuzun ortasındaki optikpencere vasıtasıyla numune camın kalınlığındaki görüntüyü fotoğraf kağıdına aktarır.

Fotoğraf kağıdı banyolardan geçirilince camın boyu çok kısalmışama kalınlığıda çok çok arttırılmış görüntüsü elde edilir.Bu görüntü striag-ramdır, camın düzenli veya düzensiz tabakalı yapısını; bir başkadeğişle strialarını gösterir. Trakya Cam Sanayii A.Ş. de striagram için renksiz (siyah-beyaz) fotoğraf kağıdı kullanılmaktadır.

Striagramların düzenli çekimi ve takibi ile ergitme bölgesindekiharman halısının yer değişimi, harman kompozisyonundaki olabilecekveya yapılan önemli değişikl ik, cam akımlarındaki değişimler, boyunkarıştırıcıların yer ve çalışmaları izlenebilmektedir.,

51

ŞİŞECAM

2-BOYUN KARIŞTIRICILARIN TABAKALAŞMAYA OLAN ETKİSİ

1 ve 2 nolu slayt grupları karıştırıcıların cam şeridindeki tabakalaşmaya olan etkisini göstermektedir.

Cam şeridinde görülen tabakalaşmayı boyun karıştırıcılar sağlamaktadır. Boyun karıştırıcılar 6 adet olup boyun bölgesinde klasik yönlerinde dönmektedir.(Şekil 1).Klasik hızda 13 devir/dakika dır.

Karıştırıcıların (veya mikserlerin) mevcut yerleri ve dönüş yönleriişletme tarafından önerilmiş ve model çalışmaları ile onaylanmıştır.Şekil-deki klasik çalışmada ortadaki cam akımının geniş, hızlı ve karışarak ilerlediği model çalışmasında görülmüştür.

1 nolu striagram grubu ele alındığında en üst fotoğrafta cam şeridindeki tabakalaşma görülmektedir. Şeridin orta alt kısmında ise dinlendirme cam akımlarının kesişme noktası görülmektedir.Striagram çalışmaları şeridin 2/3 lık ve üst bölümünü ergitmeden gelen camın, alt bölümünü ise dinlendirme bölgesi camının oluşturduğu tespit edilmiştir.Şeridinüst kısmını ise taze ergimiş cam teşkil etmektedir.1 nolu striagram grubunun ilk striagramında karıştırıcılar çalıştığı için cam tabakaları gözlenmektedir. Karıştırıcılar durdurulduğunda üst taraftaki tabakalaşma hemen yokolmakta kısa bir süre sonra tüm şeritte bir karmaşa izlenmektedir.

Karıştırıcıların olmaması nedeni ile cam şeridinde tabakalaşmayok olmakta, homojenizasyon bozulmaktadır.Şeridin her noktasında optiközelliklerin aynı olma özelliği azalmaktadır.

2 Nolu slayt grubundan görüleceği üzere boyun karıştırıcıların 2devir / dakika gibi düşük bir hızda bile devreye alınması durumunda tabakalaşma camın üst kısmında hemen başlamakta; zamana bağlı olaraktadinlendirme camının tabakalaşmasını da sağlamaktadır.

3-STRIAGRAMLA RENKSİZ CAM ÜRETİMİNDEN RENKLİ CAMÜRETİMİNE GEÇİŞİN TAKİBİ

3 Nolu slayt grubunda renksiz cam üretiminden füme cam üretimine geçişin başlangıcı görülmektedir. Şeridin en üst kısmını ergitmedengelen taze füme cam oluşturduğu için beyaz renkli görünümdedir. Şeridinüst kısmı renklenmektedir.Belirli bir düzen yoktur.Farklı renkli cam hatlarıaçık renkli cam bantlarını oluşturmaktadır.Renksiz cam üretiminden renklicam üretimine geçişte reamlar artmaktadır. Reamların en yüksek olduğuyerlerde tabakalar cam şeridine çoğunlukla dik olmaktadır.Renkli birfotoğraf kağıdında renklenme daha kolay izlenebilir.

4 nolu slayt grubundan görüleceği üzere cam renklendikçe striagrabeyaz bir kağıda dönüşmektedir.Yetersiz ışık geçişi nedeniyle fotoğrafkağıdı beyaz duruma geçince optik düzenek ile oynandı ve sonuçta enaltta görülen striagram elde edileli.Oluşan mantarsı yapıyı yok etmek içinkarıştırıcıların aynı yöne çevrilmesine karar verildi, 2 ve 4 nolu mikserlerters yöne çevrildi.

5 nolu slayt grubundan da görüleceği üzere bu işlem ile camın soltarafında bir iyileşme görüldü.Bunun üzerine sağ tarafıda düzeltmek için2-3-4 ve 5 nolu boyun karıştırıcılar ters yöne çevrildi. Ancak mantarımsı

52

ŞİŞECAM

yapılar büyümeye ve de sol taraf bozulmaya başlayınca soldan sağadoğru olan karıştırıcı yönüne tekrar geçilmiştir. Mantarımsı yapınınyönlerle yok olduğu 6 nolu slayt grubunda görülmektedir.6. gruptakien alt striagram füme renkli cama aittir, burada düzgün tabakalargörülmektedir.

Bu striagram topluluğunda ayrıca kanal öncesi ve kanal hizasında oluşan iki adet vvollastonit hata kaynağı belirlendi.Karıştırıcıyönlerinin soldan sağa doğru çevrilmesi nedeniyle soldaki hata kaynağının sağa doğru hareket edip yok olduğu da gözlenmiştir.

4- RENKLİ CAM ÜRETİMİNDEN RENKLİ VE RENKSİZ CAMÜRETİMİNE GEÇİŞİN İZLENMESİ

Striagramların çekildiği fotoğraf kağıdının renksiz oluşu nedeniyle striagram için alınan 2.5 cm kalınlığındaki numuneler ayrıcagüneş ışığında göz ile izlenmiştir.

Füme renkli cam üretiminden bronz renkli cam üretiminegeçiş sırasında reamler artmamış, şeridin bölümleri arasında tonfarklaşması görülmüştür.7, 8 ve 9 nolu slayt gruplarında mantarımsıyapının olmadığı görülmektedir. 10 (16) nolu slayt grubu vvollastonitkaynağını yok etmek için yapılan özel bir çalışmaya yönelik hazırlandı.Burada boyun soğutucu kaldırma işleminin beklenilen olumluetkisi resim olarakta gözlenmiştir.

11.-15. slayt grupları bronz renkli cam üretiminden renksizcam üretimine geçişi göstermektedir.Geçişin başında mikser devirleri arttırıldı, ancak 11. grupta önemli bir farklılık gözlenmedi.12. grubun ilk iki slaytı boyun karıştırıcıların değiştirildiği anı göstermektedir.Karıştırıcıların olmaması ve renk geçişinin sürmesi nedeniyle re-amlarda önemli bir artış olmuştur.1-2 ve 5-6 nolu boyun karıştırıcılar devreye alınmış ancak olumlu bir etki gözlenmemiştir. 13. gruptarenk geçişinin oluşturduğu karmaşa ve reamlar görülmektedir.Buradaki 4. striagramda 3 ve 4 nolu boyun karıştırıcıların devreye alınmasıyla tabakalaşmanın etkin olarak başladığı görülmektedir.Modelçalışmasının sonuçlarına uygun bir yapı gözlenmiştir.Ortadaki karıştırıcıların çalışmasıyla reamlerde önemli bir azalma olmuştur. 14 ve15. slayt gruplarında tüm boyun karıştırıcılar önce sağdan sola sonrasoldan sağa doğru çevri lmiştir.Hareketin başladığı kenardatabakalaşmanın daha düzgün olduğu görülmüştür.

5-50NUÇ

Boyun karıştırıcılar tabakalaşma ve dolayısıyla homojenizas-yona neden olmaktadır.karıştırıcıların striagramdan görülen etkisimodel çalışması ile uyumludur.

Renksiz cam üretiminden renkli cama veya renkli cam üretiminden renksiz cama geçerken tabakalaşma bozulmakta ve reamlarartmaktadır. Renkli camdan renkli cama geçerken tabakalaşma bo-zulmamakta ve önemli bir ream artışı olmamaktadır.

53

ŞİŞECAM

i \

\ 'i

I . i

jif

%

ı. ?

ŞİŞECAM54

* f

\ ı l.1 : f

i

i Sii {t H

55ŞİŞECAM

ŞİŞECAM56

57

ŞİŞECAM