Gedragseconomie en prosociaal gedrag

Henriëtte Prast

Lid WRR

Hoogleraar Universiteit van Tilburg

Den Haag, 15 april 2010

Gedragseconomie

• Benut inzichten uit economie en psychologie om gedrag te verklaren

• Vertrekt vanuit feitelijk waargenomen gedrag

• Probeert systematiek te ontdekken

• Probeert beleidsconclusies te trekken

WRR project

• Overheid wil gedrag burger beinvloeden

– In belang van burger zelf

– In belang van het geheel

Verschenen november 2009

In belang burger zelf

• Mensen helpen weloverwogen keuzes te maken

– Financiele keuzes– Gezonde keuzes

In belang geheel

• Prosociaal gedrag

– Aardig zijn voor elkaar– Klimaat, milieu– Voedselschaarste

Hoe? (1)

• Toezicht op marktwerking (NMA, AFM, Opta, Consumentenautoriteit)

Hoe? (2)

• Informatie, educatie, transparantie

– Uniform pensioenoverzicht, indexatielabel, financiele bijsluiter, Voedingscentrum

– Vleeswijzer

Hoe? (3)

• Waarschuwen, overreden

– Geldlenenkostgeld– Doe aardig campagne– Handvest burgerschap

Gedragseconomie laat zien

• Dat informatie op zijn best de intentie beinvloedt

• Dat mensen zich in sociaal gedrag veel meer laten leiden door sociale normen

• Dat externe prikkels de intrinsieke motivatie kunnen ondermijnen

Sociale norm

• Descriptief: wat de meeste mensen doen

• Injunctief: wat de meeste mensen goed vinden

Het voorbeeld van de crèche

• Ouders halen hun kind te laat op

• Crèche introduceert boete

• Gevolg: ouders halen hun kinderen nog veel vaker te laat op

Duurzaam gedrag: overreden (1)

Duurzaam gedrag: overreden

• “Ieder jaar gaat dit park achteruit doordat bezoekers een “souvenir” meenemen. Bescherm ons natuurlijk erfgoed”

CitizenshipCitizenship

Turn off AC &Turn off AC &Turn on FanTurn on Fan

EnvironmentEnvironment

Turn off AC &Turn off AC &Turn on FanTurn on Fan

$$$$$$

Turn off AC &Turn off AC &Turn on FanTurn on Fan

NeighborsNeighbors

Turn off AC &Turn off AC &Turn on FanTurn on Fan

6% Drop6% DropZero Impact on ConsumptionZero Impact on Consumption

Date of study: 2003Date of study: 2003

The Power of Social Comparison

Boodschap

• Wie prosociaal gedrag wil beinvloeden moet NIET communiceren hoeveel mensen zich antisociaal gedragen

• Geldt ook voor belastingontduiking en duurzaam gedrag

Standaardeffecten

• Standaard: wat je kiest als je niet actief kiest

• “Wie zwijgt stemt toe”

• Rond 80% van de mensen kiest standaard – wat die ook is

Voorbeelden

• Pensioensparen

• Orgaandonatie

• Electronisch patientendossier

Waarom deze effecten?

• Standaard wordt beschouwd als aanbevolen keus

• Standaard wordt beschouwd als sociale norm

• Luiheid, uitstel en afstel, vergeten in te vullen

Toepassing duurzaamheid

• Nu: wie GEEN vlees wil moet dieetwens doorgeven

• Duurzaam: wie WEL vlees wil eten moet dieetwens doorgeven

Conclusie

• Beleid verwacht teveel van informatie en communicatie

• Beleid doet te weinig met effect sociale norm

• Beleid doet te weinig met effect standaard

Dank voor uw aandacht

• Vragen welkom