Geceİbadeti(Teheccud)

https://www.youtube.com/watch?v=ZX0bIpKnEKg

HazirlikSorulari:

1. TeheccudnamazininPeygamberEfendimize(SAV)veummetinehukmunedir?2. Efendimiz(s.a.v)’evahyedilenilkbeşâyettensonraAllah’ınhitabındateheccud

namaziilebirlikteanilanibadethangisidir?3. Yatsinamaziileteheccudnamazibirliktekilinabilirmi?4. Teheccüdnamazıkaçrekâtolarakkılınmalıdır?

Teheccüd,genişmânâsıyla,uykugibiinsanınenmuhtaçbulunduğuihtiyaçlarındanbirini,Allahiçinterketme,kalkıpO’nunhuzurunakoşmademektir.BöyleceinsangerektiğindeAllahiçinensevdiklerinifedâedebileceğinigöstermişolur.

Gündüzünsıkıntılarındankurtulma,ertesigününgetireceklerinerûhîhazırlıkmânâsınıdataşıyannamaz, duâ, zikir, tesbih, kendini geleceğinmimarı kabul edenlerindikkat etmesi gerekenbirhususdur.Nefsinsesininişitilmezolduğu,onunhesabınabütünesbabınsükutettiğibuanlardabir sonraki günün panoramasını yapmak, hizmetin stratejisini düşünmekle, gecenin feyzindenistifadeyanında,endoğru,enhatasızhizmettaktiğiilhâmedilir.

Bu saatlerde kitap okumak, diğer vakitlerdeki zihni yoğunlaştıramamaktan meydana gelenkayıplarınaksineoldukçaverimlidir.Zira,ilâhîesintilerinbaşüstündedolaşıpdurduğubukutluvakitte,azbirgayretlepekçokşeyleryakalanabilir.Gece,nihayetbirzuhûrdemidir.Ertesigününgetirecekleri, gün yüzünü o demde idrâk eder. İyi ve kötü adına pek çok şeyin zuhur anı odemlerdir.Bazıkavimlerinhelâkvaktigeceolduğugibi,Mirac’ınvaktideyinegecedir.

Ruhun, nefsin prangalarından azâde kaldığı bu kutlu anları rûh hesabına kaydetmek, RuhMimar’larınınşiarıolmalıdır.

TeheccüdünMânâsı:

Teheccüd,namaz içinuykudanuyanmayadenildiği gibi geceuyuyupuyandıktan sonra kılınannamazadadenir.Tabiînmüfessirler’indenMücahid,el-EsvedveAlkame’denrivayetedildiğinegöre,teheccüdkelimesi,kılınacaknamazateheccüdismininverilebilmesi içinuyuduktansonrauyanmayıicabettirmektedir.İbnü’l-ArabîveİbnBerzahbufiilin,uyumavegeceuyanıpnamazkılmakmânâsınageldiğinisöylemeklekelimeninezdâddan(*)olduğunukaydederler.Tefâulbabıselbmânâsınıdataşıdığındanteheccüduykuyuterketmekmânâsınagelmektedir.Budurumdateheccüd uyanmakmânâsına” gelir. Ayrıca tefâul babı tekellüf mânâsını da ihtiva ettiğindenteheccüdmeşakkatliuyanmamânâsınagelir.Busongörüştercihedilmiştir.(1)

Teheccüdünhükmünegelince:Cumhur’agöreEfendimiz(sav)’efarzidi.Ümmetineisesünnet-imüekkededir.Ancakbumevzûdaşuihtilaflarvâkiolmuştur.

İsrasûresinin78.âyetimüfessirlerinicmaıilefarzolanbeşvakitnamazıbildirmektedir.Hemenarkasından teheccüdün zikredilmesi kimine onun da farz olduğu hissini vermiştir. Ancak istermensuh bir farz, ister sünnet olsun, farzlardan hemen sonra zikredilmesi en faziletli namazolduğunugöstermektedir.(5)

MevzûylailgiliAyetler:

Bi’settenöncekihayatlarınıtefekkür,inzivaveibadetlegeçirenEfendimiz(s.a.v)evahyedilenilkbeşâyettensonraAllah’ınhitabışudur:“Eyörtüsünebürünen!Geceleyinkalk(ibadetet),yalnızgeceninbirazında(uyu).Geceninyarısında(kalk)yahutbundanbirazeksilt.Veyabunuarttırveağırağır(verdiği)İlâhimesajıdüşünedüşüne“Kur’ânoku.”(6)

Allah(cc)buemrinhemenakabinde“Doğrusubizseninüzerineağırbirsözbırakacağız”(7)âyetinizikretmekle,geceibadetininmeşakkatleregöğüsgermedeente’sirliyol,nefsîverûhîterbiyedeengüzelmetodolduğunu zikretmişbulunuyor.Nitekim sonraki âyetlerdebunoktayaparmakbasılarak: “Gerçekten gece kalk(ıp ibadet etmek) daha oturaklı ve (geceleyin) okumak dahate’sirlidir.Çünkügündüzseninuzunsüreuğraşacağınşeylervardır.RabbınınadınıanvebütüngönlünleO’nayönel…”(8)buyurulmaktadır.

ZikredilenÂyetlerinTefsiri:

“Geceninbirazında,geceninyarısında,yahutbundanbirazeksilterekyadabunuarttırarak(kalk).Buâyetinbirçoktefsirlerindençıkanneticeihyaedilecekmiktarıngeceninüçtebiriolduğudur.(9)

Yani, gece karanlığının bağrında, gerek kılacağın namazın içinde gerekse dışında okuyacağınKur’ân’ıyavaşyavaşokuki,dahaiyitefekküredipsırlarınıkeşfedesin.Hâzinşöylediyor:“Allah(cc)gecenamazınızikredincehemenarkasındanKur’ânokumayıbeyanetti.OkunacakKur’ân’ınyavaşçaokunmasınıemrettiki,kalbtambirhuzuraulaşsın,âyetlerinmânâlarıdüşünülsün,istiğfarayetiokunduğundaistiğfardabulunulsun,vaadvevâîdyanicennetvecehennemlealâkalıâyetlerokunduğundahavfverecameydanagelsin,kıssavemesellerokunduğundadaibretleralınsın;böylecekalbAllah’ınma’rifetiylenurlansın…(10)

“Doğrusubizseninüzerineağırbirsözbırakacağız.”

Buâyet-ikerimedeki“havl”denmuradvahy,genişmanâsıylarisaletvazifesidir.GüyaAllah(cc)Habibine (s.a.v.) şöyle buyuruyor: “Sana vahyetmeye başladığım Kur’ân, çok ehemmiyetli vebüyükbirsözdür.Bihakkıntekalifiniyerinegetirebilmeniçinsanageceibadetiniemrediyorum.Çünkü nefsini bu ehemmiyetli işe hazırlaman icabeder. Nefsi bu işe hazırlamanın yolu isegeceleyinyapılacakibadet,istiğfar,tazarruvetefekkürdengeçer.İnsangecekaranlığındaherkessıcakyatağındauyurken,Allah’aibadetetmeklemeşgulolup,O’natazarrudabulunduğuzaman,ortadanefsinuğraşacağıdünyevîcâzibelerbulunmadığındandolayıAllah’tangelecekesintive

nurlaramüstaidbirdurummeydanagelirvepekçoklatifeleriinkişafeder.(11)Gündüzleri,binbirmeseleylemeşgulolaninsanın,rûhânîhallereayıracağıvaktiazolur.Amagecelerihislerkısmenserbestkalırlar. İştebufırsatıganimetbilipAllah’abütünhisvehavassıylateveccühetmelive“nâşietü’1-leyl”olarakifadeedilenilahivaridattanistifadeetmelidir.İnsan,karanlıkbirgecedekaranlık bir odada, hislerinin dünya hayatıyla irtibat kuramayacağı bir yerde Allah’a, kalbininsırlarınıaçıp,zikir,fikirveibadeteyöneldiğinde,rûhunailahînefhalardanesintilergelmeyebaşlar,kafalarındailahîfikirleroluşurveâdetakendiniilahîbiratmosferiçindebulur.(12)

DiğerAyetler:

Mevkivenüfuzlarınıkaybetme,kökleriyleeşitmuameleyetâbiolma,Kâbedebulunan360putsayesindeeldeettikleriticaretgeliriniellerindenkaçırma,sefahetiçindeyüzdüklerihayatlarındanmahrumkalma,Firavunlargibitatbikettiklerizülümdenalıkonma…endişevekorkusunakapılanKureyş müşrikleri, ilk müslümanları sindirmek niyetiyle her türlü işkence ve zulüm yolunamüracaatetmişlerdi.

Akideleri uğrunda ilk müslümanların maruz kaldığı işkenceler çok ibret vericidir. Aç-susuzbırakılmak, dövülmek, kızgın kumların üstüne çıplak yatırılmak, hasırlara sarılıp yakılmak,mızraklarla delik-deşik edilmek, ma’ruz kaldıkları işkencelerden bazılarıydı. Ayrıca birçokpsikolojikişkenceyedeuğruyorlardı…

Durum böyle olunca Allah (cc), Efendimiz (s.a.v.)ı ve ashabını (r), bedenî ve rûhî terbiye vekemâlata erişebilmeleri, çok meşakkatli olan neşr-i hakta sabır ve sebat gösterebilmeleri,Allah’tansabır,nusretvegünahlarınınaffını(sahabiler)dilemeleri içinonlarıteheccüdvegeceibadetiylemükellefkılmıştır.(13)

“(EyMuhammed)onlarındediklerinesabretveRabbinitesbihet.Güneşdoğmadanvebatmadanönce,geceninbirkısmındavesecdelerinardındanO’nutesbihet.”(14)“EğerRabbintarafındangeçmiş bir söz ve belirtilmiş bir süre olmasaydı (bunların da öteki milletler gibi derhalmahvedilmeleri) gerekli olurdu. (Sen) onların dediklerine sabret, güneşin doğmasından vebatmasındanönceRabbini tesbihet,gecesaatlerindenbirkısmındavegündüzün taraflarında(O’nu)tesbihetkimemnunolasın.”(15)

DuâlaraicabetedenAllah,nasılvenezamanduâedileceğiniemrederkenşöylefermanediyor:“Gecenin bir kısmında sanamahsus bir nâfile olarak namaz kılmak üzere uyan, belki böyleceRabbin seni makam-ı mahmûdiyyete (16) ulaştırır. Deki: Rabbim! Beni dahil edeceğin yerehoşnutlukveesenlikledahilet,çıkaracağınyerdendehoşnutlukveesenlikleçıkar.Banakatından,yardımedenbirdelilver.(17)

Efendimiz (s.a.v)ın bazı sıfatlarını ve kendisine verilen nimetleri anlatma sadedinde Allah (cc)şöylebuyuruyor;

“(Önce) en yakın akrabanı uyar. Ve müminlerden sana uyanlara kanadını indir (onlara karşımütevazıveşefkatliol)Şayetsana(uymaz)karşıgelirlerse“Bensizinyaptıklarınızdanuzağım”de.

Galipveesirgeyen(Allah’a)tevekkület.O(Allah)ki,(gecenamaza)kalktığınzamansenigörüyor.Secdeedenlerarasındadolaşmanıda(görüyor).ÇünküOişitendir,bilendir.(18)

Buâyeteşöylebirmânâdaverilmiştir:“OAllahki,teheccüdiçinkalktığınveahiretleriiçingecelerineleryaptıklarınıöğrenmekveteftişetmekgayesiyleteheccüdkılanashabınarasındadolaştığınzaman,senigörüyor.(19)

İnsan suresindeki âyet isemeâlen şöyledir: “Muhakkakbiziz,biz ki, SanaKur’ân-ıparçaparçaindirenmuhakkakkibiziz.OhaldeRabbininhükmünesabretveonlardanhiçbirgünahkârayahutnanköreitaatetme.SabahakşamRabbininadınıan,GeceninbirbölümündeO’nasecdeet(akşamve yatsı namazlarını kıl) ve geceninuzunbir bölümündeO’nu tesbih et (teheccüdnamazı kıl,geceyi ihya et). Bunlar, şu çabuk (geçen dünya)yı seviyorlar da önlerindeki ağır bir günübırakıyorlar.(20)

Diğer taraftan, gece uykusundan mahrum kalıp, gündüz ticaretlerini ve dünyaya ait işleriniyürütemeyip rızıklarında darlığa düşme korkusunu taşıyanlara ders vermek için Efendimiz(s.a.v.)ınşahsındaRezzâk-ıkûllîşeyşöylebuyuruyor:‘…Gecesaatlerindenbirkısmındavegününher iki tarafında da (O’nu) tesbih et ki memnun olasın. Onlardan bazı zümrelere, kendilerinidenemekiçinverdiğimizdünyahayatınınsüsünegözlerinidikme.Rabbininrızkıdahahayırlıvedaha süreklidir. Ailene namazı emret, kendin de onun güçlüklerine dayan. Biz senden rızıkistemiyoruz.Senibizbesliyoruz.Neticetakvâ(sahipleri)nindir.”(21)

Yücedinegönülverenlerin,neşr-ihaktanartakalanvakitlerininkısmı-ıekserisini,rızıklarınadeğilnamaz,duâvetazarruaayırmalarıicabettiğinibuâyettenaçıkçaanlıyoruz.

Geceninİhyası:

Kur’ân-ıKerimyer yermüminlerin sıfatlarınıda zikretmiştir. Furkan sûresindemü’minlerinenbelirginvasıflarısayılırken,geceibadetinededikkatçekilerekşöylebuyurulmaktadır.“Rahmânınkullarıkiyeryüzündemütevaziolarakyürürler,cahillerkendilerinelafatarsa“selâm”derler.Onlarki, gecelerini Rablerine secde ederek (O’nun huzurunda) ayakta durarak geçirirler. Onlar ki,“Rabbimiz!Cehennemazabınıbizdenöteyeçevirir,doğrusuonunazabısüreklibirazaptır”derler.Orası ne kötü bir karargâh ve ne kötü birmakamdır. Ve onlar ki, harcadıkları zamanne israfederler,nedecimrilikederler.(Harcamaları)buikisininarasındadengeliolur.Veonlarki,Allahileberaber başka ilaha yalvarmazlar. Allah’ın haram ettiği canı haksız yere öldürmezler ve zinaetmezler.Kimbunları,yaparsagünahınıncezasını)bulur.(22)

AdiliMutlakbaşkabiryerde,geceibadetiyapanşahısile,bollukzamanındaRabbiniunutangafilkişiyikıyasederek,onlarışuşekildetavsifeder.

“İnsanabirzarardokundumuhemeniçtenlikleRabbineyönelerekO’naduâeder.Sonra(Allah)ona kendisinden bir nimet verdi mi, önceden O’na yalvarmakta olduğunu unutur da O’nunyolunda saptırmak için Allah’a eşler koşmağa başlar. De ki “Küfründe azıcık yaşa, sen ateşhalkındansın”.Yoksao(inkâreden),gecesaatlerindesecdeederek,ayaktadurarakibadeteden,

ahirettenkorkanveRabbininrahmetiniumangibimidir?Doğrusuancakaklıselimsahipleriöğütahr.(23)

Görüldüğügibigecekâimolankişi,âlimveakl-îselimsahibiolaraktavsifedilirken,Rabbiniunutangâfildecahilolarakzikredilmiştir.

Secdesûresindeiseşuifadeleryeralmaktadır:“Bizimâyetlerimizeokimselerinanırlarki,onlar,kendilerine hatırlatıldığı zaman derhal secdeye kapanırlar. Rablerini överek tesbih ederler,büyüklüktaslamazlar.Yanlarıyataklardanuzaklaşır(geceibadet-ütaatiçindöşekleriterkederler).KorkarakveumarakRablerineduâederlervekendilerineverdiğimizrızıktan(hayıriçin)harcarlar.Yaptıklarına karşılık olarak onlar için ne gözler aydınlatıcı (nimetlerin) saklandığını hiç kimsebilmez.Hiçinanankimse,fasık(imandançıkan)gibiolurmu?Bunlarelbettebirolmazlar.(24)

Buradadagecekaimolanınderecâtı,fasığınisesukûtuzikredilmiştir.

CennetEhlininSıfatıOlarakGeceKıyamı:

Rahim-i Mutlak, kişiyi cennete ehil kılan bazı sıfatları şu şekilde zikretmektedir: “(Allah’ınazabından)korkanlar,Rablerininkendilerineverdiğinialarak,cennette,çeşmebaşlarındadırlar.Çünküonlarpekazuyurlardı.Seherlerdeistiğfarederlerdi.Mallarındadilenciveyoksuliçinbirhakvardı.”(25)

Son olarak Ehl-i Kitaptanmüslüman olanlar hakkında nail olduğu rivayet edilen(26) şu âyetizikredelim: “..Ehl-i Kitap arasında, gece saatlerinde ayakta durup Allah’ın âyetlerini okuyaraksecdeye kapanan bir topluluk da vardır. Onlar Allah’a ve ahiret gününe inanırlar, iyiliğiemrederler,kötülüktenmenederler.İşteonlariyilerdendir.(27)

NETİCE

GerekKur’ân-ıKerimvegerekseHadis-işeriflerdeüzerindeönemledurulanveteşvikedilengeceibadetiaynızamandabirrûhsafvetinindeifadesidir.Âyettenanlaşılacağıgibi,Vahy-isemavîyeaçılacakolanbirkalbinhazırlanması,tasaffietmesiâdetabununlateminediliyor.AlemingecezulmetiylekarardığıbirzamandarûhlarınKur’annuruylatenevvüretmesi,feyz-iakdestengelenilahîesintileresinelerinaçıktutulmasıveumumiyetleherkesinhissiyatınındurulduğuveletâifintatiledildiğiofeyizlivebereketligecesaatlerinde,dostundostilehalvettekalarak,yalnızO’ndanistemesi,yalnızO’na istiğfaretmesiveyalnızO’nakulolduğunu ilanetmesielbettebüyükbirfırsattır.Bununfevtedilmesiisetelafisiimkânsızolanbirzarardır.

Gecenin üçte ikisi geçtikten sonra uyanık kalmayı bile bir fazilet saymış ehl-i irfan. Her gecekullarınıyoklayan,kiminuyanık,kimingafletteolduğunutemaşaedenRabbınrahmeti,bereketi,ihsanı, afvı, atası, hadis-i kudsînın ifadesiyle uyanık olanlara va’d edilmişdir. Hatta her gecekalbinenüzûledecekolanmisafiringelişsaatleridirozamanlar.NitekimErzurumluİbrahimHakkınegüzelsöylemiş:

Dilbeyt-ihudâdıranıpâkeylesivâdan

KasrınanüzuleyleroSultângecelerde!

Bütüngeceyigafletlegeçirmeninyanındadünyanınhayatayenidengözleriniaçtığıvekalkınmasıfarzolansabahnamazınınvaktinidahigafletvehusranuykusundageçirmek,nekadarazimbirgünaholduğunuherakl-iselimanlamalıdır.

Nitekimbizdenöncekikavimlerinbirçoğununhelâki,gecegafletiçindeuyurlarkenveyasabahakarşıvukubulmuştur(28)

(*)Ezdad:Birbirinezıtikimânâyıifadeedenkelime.

AhmetKurucanDipnotlar:

1.Rûhu’l-Maanî,el-Alûsî,c.XX,s.l98.İbnKesîr,Tefsîru’l-Kurâni’l-Azîm,c.II.s.392.

2.Rûhu’l-Maânî,el-Alûsî,c.XV.s.138-139.Tefsîru’l-Kurâni’l-Azîm,c.III.s.378.

3. Rûhu’l-Maânî, c.XIX, s.137. Garaibu’l-Kuran Reğaibu’l-Furkan, Nizamu’d-Din el-Kummî en-Nîsaburî,c.XIX.s.74..

4.Ahkâmul-Kur’an,İbnul-Arabî,c.III.s.121.

5.Tefsîrul-Kurânil-Azîm,İbnKesîr,c.II.s.392.

6.Müzerrimil(73),Âyet:1-4

7.Müzemmil(73),Ayet:5

8.MüzemmilAyet:6-8

9.Tefsîrul-Kebîr,Fahru’r-Razi,c.III.s.172.

10.Lubâbu’l-Te’vilfiMaânî’t-Tenzil,el-Hazin,c.IV,s.165.

11.Tefsîru’l-Kebîr,Fahru’r-Razî,c.III.s.173.

12.Tefsîrul-Kebîr,Fahru’r-Razî,C.III.s.175.

13.Safvatu’t-Tefasir,es-Sabunî,c.19.s.56.

14.Kaf(50:,Âyet:39-40)

15.Tâhâ(20:,Âyet-129-130)

16.Bumakam,kıyametgünüşefaatedilecekmakamdır.İbnKesîr,c.II.s.392.

17.Âyettegeçen-bihi-lafzındakizamirKur’ân-ıKerimeracidir.BuifadedenistidlalenteheccüdnamazındauzuncaKur’ân-ıKerimokumaksünnettir.Diğerbirgörüşegöre-be-harfi,zarfiyetiçinolduğundan “gecenin bir kısmında namaz kıl”mânâsına gelir. Âyette zikri geçen girilecek yerMedine,çıkılacakyerdeMekke’dir.Yaniâyethicret-iNebiyeişarettir.İsrâ(17).Âyet-78-80,İbnKesîr,c.II.s.395.

18.Şuarâ(26),Ayet214-220.

19.Rûhu’l-Maânî,el-Alûsî,c.XIX.s.137.Garâibu’l-KuranReğâibu’l-Furkan,c.XIX,s.74.

20.İnsan(76)Âyet-23-27.

21.Taha(20)Âyet-130-132.

22.Furkan(25),Âyet-64-68.

23.Zumer(39),Âyet:8-9

24.Secde(32)Âyet:15-18.

25.Zariyat(51)Ayet:15-19.

26. İbnKesirc.I. s.392,Bizdenöncekimilletlerdede teheccüdvardı. İhya,e.III, s.319, (Tirmizi,TaberiveDarekutniden)

27.Âl-iİmrân(3)Âyet:112-114.

28.Bkz.Â’raf(7)Âyet:4,97.Hûd(11),Ayet:81,Hicr(15),Ayet:66,83,Enbiyâ(21)Âyet:42,Kamer(54)Âyet:38,Felak(113)Âyet:3

YatsıylaBirlikteTeheccütKılınabilirmi?

Soru:Akşamyatsınamazınıkılmadanyattığımızzamangeceleyinkalkıpyatsınamazınıkıldıktansonrateheccüdnamazıkılınabilirmi,yoksayatsıyıkıldıktansonrabirazuyumakgerekirmi?

Buradaöncelikle,yatsınamazınınvaktiveyatsınamazınıkılmadanuyumanınhükmühakkındabiraçıklamayapılmasıgerekmektedir.Çünküevvelasorudadaifadeedildiğigibi,yatsınamazınıgeceüçgibiuyanarakkılmakuygunmudur,bununbilinmesigerekir.Bunumüteakibendeteheccüdnamazınınkılınmasınageçebiliriz.

“Hz.Peygamber, en faziletli amelinhangisi olduğunu soran sahabiye: “Vaktindeveyavaktininbaşlangıcındakılınannamazdır”buyurmuştur.(Buhari,Mevâkît162)

“NamazlarınilkvaktindeAllah’ınrızası,sonvaktindeiseAllah’ınaffıvardır”.(Tirmizi,Mevâkît13)

Aslındagenelolarakyukarıdakihadislerdendeanlaşılacağıüzerenamazlarıilkvaktindekılmanınmüstehap olduğunu söyleyebiliriz. Bununla birlikte, Resülüllah’ın sünnetinde, bazı namazlarınmevsim, iklim, v.s. gibi bazı değişik durumlar nazara alınarak, vaktin evvelinden geciktirilerekkılınması daha faziletli sayılmıştır. Bununla ilgili olarak yatsı namazının vaktiyle ilgili gelenrivayetlerdenbazılarışuşekildedir:

“Şüphesizki,Resûlüllah(A.S.)Efendimizateme(geceninilküçtebirigeçtiğivakit)diyesöylediklerivaktekadaryatsınamazınıgeciktirirdiveyatsıdanönceuyumayı,ondansonrakonuşmayı(oturupsohbetetmeyi)hoşkarşılamazmekruhsayardı”.(Buhari,Mevakit13-20,Müslim,Mesacid218-225;Nesâi,Mevakıyt20)

“Bir gece, yatsıyı gece yarısına kadar (şatru’lleyl) tehir etti. Sonra yüzü bize dönmüş olarakyanımıza geldi -sanki şu anda yüzüğünün parıltısını görüyor gibiyim- ve şöyle dedi: “İnsanlarnamazlarını kıldılar ve yattılar. Siz ise, namazı beklediğiniz müddetçe namaz kılma (sevabınıalma)ktasınız.”(Buhârî,Mevâkît25,40;Müslim,Mesâcid223)

“Eğerümmetimesıkıntıvermeseydim,yatsınamazınıgeceninüçtebirinekadargeciktirmeleriniemrederdim”.(Tirmizi,Mevâkît10)

BunagöreHanefiler,yatsınamazınıgeceninilküçtebirinekadargeciktirmeyimüstehap,yarısınakadar geciktirmeyi mubah, gecenin yarısından sonra kılınacak yatsı namazı için ise, mekruhdemişlerdir. Hanefi ulemasından bazısı buna tahrimen mekruh derken, diğer bazıları bunutenzihenmekruh olarak görmüşlerdir. Fakat şunu ifade etmek gerekir ki, bumüstehaplık kışmevsimindedir.Yazagelincezatenbumevsimdegecelerkısaolduğundanyatsınamazınınöncekılınmasımüstehaptır.

Ayrıcaburadayatsınamazınıngeceninüçtebirinekadargeciktirilmesininmüstehapolmasınınhikmetine değinmekte fayda vardır. Abdullah İbnu Mes’ud (radıyallahu anh) anlatıyor:“Resulullah(aleyhissalâtuvesselâm),bize,yatsınamazındansonragecesohbetinikınamıştır,yanibizebunuyasaklamıştır.”(İbnMâce,Salât12)GörüldüğügibiEfendimiz(s.a.s)yatsınamazındansonra, boş ve faydasız sohbetlerin yapılarak uyumanın geç vakte bırakılmasını hoşkarşılamamıştır.Çünkübusuretlekişinin sabahnamazınıkaçırmasımuhtemelolabileceğigibi,teheccüdnamazınakalkmasıdazorlaşacaktır.Birdenasılki,kişigününeibadet-ütaatlebaşlıyor,aynışekildegünününsonunudaböylenoktalamalıdır.

BununlabirliktediğerMezheplerinnokta-inazarıdahafarklıdır.BunlardanMalikiler,müstehapolan namaz vakitleriyle ilgili yukarıda geçen genel ifadelerden yola çıkarak, her namazın ilkvaktindekılınmasınıdahafaziletligörmüşlerdir.Şafileregöreisesıcaktaöğleninserinebırakılması

müstesna,diğernamazlarınilkvaktindekılınmasımüstehaptır.Hanbelîleregöreise,yatsınamazıdışındakalannamazlarınilkvaktindekılınmasıdahafaziletlidir.

Yatsınamazınıngecenamazıniyetiylegeceleyinkalkılarakkılınmakistemesinemukabil İmam-ıRabbani(r.a)şöylebuyurmuştur:

“Bundan anlaşılıyor ki, yatsı namazını gece yarısından sonra kılmak ve böylece gece namazısevabını da kazanmayı düşünmek, çok yanlıştır. Çünkü Hanefî mezhebindeki imâmlara göre“radıyallahüteâlâanhüm”yatsınamazınıgeceyarısındansonrakılmakmekruhtur.Sözlerindende, (Kerahet-i tahrîmiye=haramayakınmekruh)olduğuanlaşılmaktadır.Çünküyatsınamazınıgece yarısına kadar kılmak mubah demişlerdir. Gece yarısından sonra kılmak mekruh olurbuyurmuşlardır.Mubahınkarşılığıolanmekruhise,tahrîmenmekruhtur.Şafiîmezhebindegeceyarısındansonrayatsıyıkılmakcaizdeğildir.Bununiçindirki,gecenamazıkılmışolmakiçinvebuvakitte zevk vehuzur eldeetmek için, yatsıyı gece yarısından sonrayabırakmak çok çirkindir.Böyledüşünenbirkimsenin,yalnızvitirnamazınıgeceyarısındansonrayabırakmasıtavsiyeedilir.Vitirnamazınıgeceyarısındansonrakılmakmüstehaptır.Böylece,hemvitirnamazımüstehapolan vaktinde kılınmış olur, hem de gece namazı kılmak ve seher vaktinde uyanık bulunmaknimetlerine kavuşulmuş olur. O halde bu işten vazgeçmek ve geçmiş namazları kaza etmeklâzımdır.”(Mektubat-ıRabbani,I,29.Mektup)

Yatsınınmüstehapolanvaktiniaçıkladıktansonra,şimdideyatsınamazınıkılmadanuyumanınhükmünebakalım.BukonudaEfendimiz(s.a.s):“yatsıdanönceuyumayı,ondansonrakonuşmayı(oturup sohbet etmeyi) hoş karşılamaz mekruh sayardı”. (Buhari, Mevakit 13-20, Müslim,Mesacid218-225;Nesâi,Mevakıt20)

İçlerinde Hz. Ömer, İbni Abbas, İbn Ömer, İmam Malik gibi kişilerin bulunduğu ulemanınçoğunluğuyatsınamazınıkılmadanuyumanınmekruholduğunusöylemişlerdir.

Diğertaraftan;“Resûlüllah(s.a.s)Efendimizyatsıyıgeceninüçtebirinekadargeciktirdi,okadarki, Hz. Ömer (r.a.) kadınlar ve çocuklar uyudu, diye seslendi. Peygamber (A.S.) Efendimiz deonların (yatsı namazını kılmadan) uyuduklarını kınamadı”, gibi rivayetlere dayanan, içerindeİmamAzam,Hz.AliveEbuMusa’nınbulunduğubazıâlimler,uyuyupbirsüresonrauyanmayıitiyat haline getiren veya kendisini uyandıracak birisi bulunan kimselerin uyumasını mekruhgörmemişlerdir.Bazıulemadakişininaşırıuykusuolmasıveyaçokyorgunolmasıgibidurumlarda,namazını hakkıyla eda edemeyeceğinden biraz istirahat ettikten sonra kılabileceğini ifadeetmişlerdirki,namazhuşuvehuduiçindeikameedilmesigerekenönemlibiribadetolduğundan,kişinin böyle bir düşünceyle biraz uyuyup daha sonra namazını kılması -Allahu alem-mekruhdeğildir. Fakat burada da, namazı gecenin yarısından sonraya bırakmamaya dikkat etmelidir.(Geceninuzunluğuhesaplanırken,güneşindoğuşvebatışsaatlerihesabaalınmalıdır)

Şimdiyatsınamazıylailgilibuaçıklamalardansonra,teheccüdiçinfaziletliolanvaktebakalım.Bukonudagelenbirkaçrivayetşöyledir:

“AzizvecelîlolanRabbimizhergece,geceninsonüçtebirikaldığındaenaşağısemâyanüzuledip:“Banaduaedenyokmu,duasınıkabuledeyim?Bendenisteyenbirkimseyokmu,ona(istediğini)vereyim?Bendenafdileyenyokmu,onuaffedeyim..”der.”(Buhârî,Teheccüd14)(Geceninyarısıgeçtiğindeinerşeklindederivayetlervardır)

“Farznamazdan sonraen faziletli namaz gecenamazıdır.Geceyi iki kısmabölersen son kısmınamaziçinenfaziletlivakittir.Eğergeceyiüçebölersenortasıenfaziletlivakittir”(Tecrid-iSarihTerc.IV,16).

Teheccüd, terim olarak namaz ve Allah’ı zikir için gece uyanmak manasında kullanılmıştır.Genellikle yatsı namazından sonra, daha uyumadan veya bir miktar uyuduktan sonra kılınannamaza gece namazı (salatü’l-leyl) denir. Gece uykusu bölünerek kalkıp kılınan namazlara iseteheccüdnamazıdenir.TabiininbüyüklerindenEsvedileAlkame:“Teheccüduykudansonradır”demişlerdir.

Fukaha-ikiramteheccüdnamazınıgeceninsonunadoğrukılmanınfaziletiüzerindedurmuşlardır.Nitekim bu konudaki Efendimiz’in (s.a.a) uygulamaları da bunu göstermektedir. Bu konudabazıları,geceninyarısındansonraderken,bazıulemageceninüçteikisigeçtiktensonrademiş,birkısmı isegeceyialtıdilimeböldüğümüzde,dördüncüvebeşincidilimlerini ibadetlegeçirmeninfaziletiüzerindedurmuştur.

Buaçıklamalarışığındakonuyayenidenbakacakolursak,teheccüdnamazıylailgiliyapılacakengüzelşey,yatsıyıkıldıktansonrauyumakvegeceninyarısıgeçtiktensonrakalkıpbuibadetiifaetmektir.Fakatkişibirmazerettendolayıyatsıyıkılmadanuyuduysa,geceninyarısıgeçmedenkalkmalı ve yatsıyı kılmalıdır. Eğer yeniden kalkamayacaksa, teheccüd namazını da yatsıyımüteakip kılabilir. Aynı şekilde yatsıyı kılmak için kalktığında, gecenin yarısı geçmiş olursa,(mekruholmakla birlikte) önce yatsı namazını, ardındanda teheccüdnamazını kılabilir.Hattaâlimlerimiz, devamlı teheccüd namazını kılan bir kişinin, eğer geceleyin kalkamayacağındankorkarsa,yatsındansonrateheccüdniyetiylenamazkılıpuyuyabileceğiniveinşallahbunamazınteheccüdyerinegeçeceğinisöylüyorlar.Özetlebütünibadetlerinengüzelvemükemmeliolduğugibiteheccüdnamazıiçindeaynışeyidüşünebiliriz.

Gecenamazınedemektir?Teheccüttenfarkıvarmıdır?

Genelmanadaalimler,geceyiihyamanasında“kıyam-ıleyl”tabirinikullanırlarkibununmanasıda;geceyiisternamazlaisterKur’anokumaklaveyatesbihçekmekgibitaattüründenbirşeylegeçirmektir.Buyönüylegecenamazı isterarayauykugirsingirmesingeceleyinkılınannamazadenir.TeheccüdiseEfendimiz’in(sallallahualeyhivesellem)uygulamalarıylasabitolduğuüzeregeceuykudanuyandıktansonrakılınannafilebirnamazdır.[1]Tabiînmüfessirler’indenMücahid,el-EsvedveAlkame’denrivayetedildiğinegöre, teheccüdkelimesi,kılınacaknamazateheccüdisminin verilebilmesi için uyuduktan sonra uyanmayı icab ettirmektedir. Efendimiz (aleyhiekmelü’ttehâyâ)teheccüdühepsehervaktinde,uykudanuyanarakkılmıştır.Bununlaberaber,seleflerimizin azımsanmayacak bir kesimi, yatsının abdestiyle sabahı kılmakla meşhur

olmuşlardır.Demekkiuyumadansabahlıyorlarvegeceleriniibadetlegeçiriyorlarvegeceyiikameediyorlardı.

Neticeitibariylegecenamazıveyakıyamu’l-leyltabiridahagenişbirmanaifadeederkenteheccüdnamazıisekişininuykudanuyandıktansonrakıldığınamazıifadeetmektedir.Allahua’lem…

[1]el-Mevsûâtu’l-fıkhiyyeti’l-Kuveytiyye,“Kıyamu’l-leyl”mad.,14/86.

GeceİbadetiveTebliğArasındaNasılBirMünasebetBulunmaktadır?

Müzzemmil sûresinde Efendimiz’e (sallallâhu aleyhi ve sellem), insanlara Kur’ân mesajınısunarken, önce mutlaka ve mutlaka gece ibadet yapması ve Kur’ân-ı Kerim tilavet etmesiemrediliyor.Bunagöretebliğvegeceibadetininbirbiriyleirtibatvemünasebetininbirtahlilinilütfedermisiniz?Günümüzdetebliğiişedinenlerinbundanalmasıgerekenderslernelerdir?

İlk nazil olan sûreler arasında yer alan Müzzemmil ve Müddessir sûrelerine, tebliğ ve irşaderlerinin geceleri kalkıp Rabbileri karşısında kemerbeste-i ubûdiyet içinde olmaları gerektiğigerçeğietrafındaörgülenmişvahiynakışlarıdadenebilir.

Geceibadetibirölçüde,inziva,halvet,teveccühvetebettülmânâlarınıdaihtivaeder.Aslında,butabirlerinbazılarıKur’ân’aaittir.NitekimKur’ân [1][1]وتبتل الیھ تبتیلاyani“Allah’tanbaşkaherşeylebir mânâda alâkanı keserek kendini tamamen O’na ver! Ve sadece O’nun mârifeti, O’nunmuhabbeti, O’nunla alâkalı zevk-i ruhanîler ve O’nun tecellîleri ile otur-kalk.” tarzındaki birüslûplabuönemlihususaişaretetmektedir.Buise,ancak,insanınkendinioişehazırlaması,iradîolarakuykusunu,sıcakdöşeğiniterketmesiilegerçekleşebilir.

Efendimiz (sallallâhualeyhi ve sellem), zatenpeygamberliköncesibelli ölçüler içinde inzivadabulunarak, her zaman Rabbisine yakınlaşma yollarını araştırıyor.. iç âlemini, zaten temiz olanduygularınıvesürekliHakk’aaçıkgönlünü,tıpkıgünebakançiçeklergibi,mukabelearayışlarınabağlıgötürüyorverasatufuklarındagezdiriyordu.Yineo,rüyalarlaberzahîderinliklereaçılmanın,ledünnîdüşüncelerlebaşbaşakalmanınyanında,ukbâhayatınınkapılarınıaralayarak,Rabbisinekurbetinihızlandıracakveakdes-mukaddesfeyizlerinsağanaksağanaküzerineyağmasınavesileolabilecekherşeyideğerlendiriyorvefarklıbirdüşünceharitasıçiziyordu.

Ayrıcabusûredeaçıkikiönemlihususdahavar:Birincisi,İnsanlığınİftiharTablosu’nun,birsevk-i ilâhî ile inzivayayönelmesi. İkinciside, ileridedava-yınübüvvetadınaönemlibirmisyonu ifaedebilmesiiçinböylebirruhîihzâriyedebulunması.

Bunlarıbirazdahaaçacakolursak;Allah(cellecelâluhu),baştaResûl-iEkrem(sallallâhualeyhivesellem)olmaküzere,hemenherbüyükinsanı,hepsevk-irabbânîsiyleyönlendirmiştir.Budurumbütünenbiyâvemürselîniçinsözkonusuolduğugibi,bütünasfiyâiçindesözkonusudur:MeselâİmamGazzâlî,bellibirdönemdekendiniulûm-uâliye-i İslâmiyeyevermiş,ömrünühemtekye

hem demedreselerde geçirmiş.. ve derken “İhya” gibi feyyaz bir kaynakla hayatının gayesininoktalamış..kezaİmamRabbânî,senelerce,Hindistan’ındeğişikkesimlerindegezmiş-dolaşmış,okumuş-düşünmüş riyazet yapmış, ötelere açılmış, Müslümanların itikatlarını sağlam zemineoturtma istikametinde ciddî faaliyetlerde bulunmuş ve yepyeni bir düşünce sistemi kurmuş..Bediüzzaman,-kendisinindeLahikalar’da“tahdis-inimet”nev’indenanlattığıgibi-ömrününilkyıllarını tekye vemedreselerde geçirmiş; o üstün dimağ ve zekâsı ilemedreselerde okutulanmetinlerarasındadolaşmış,dinî ilimlerve fennîbilgilerlehaşrüneşrolmuş, tekyenin ruhunuyudumlayayudumlayayetişmişvebirgüngelmişkendini,beyan-bürhan-irfançizgisindeimanahizmetzeminindebulmuş.Yanio,kendidöneminde,birbirindenkopukgibigözükenmalumatıyoğurarak,tefekkürlebesleyerekonumahz-ımârifethâlinegetirmiş.Buarada,şartlarıngereğiülkemüdafaasınakoşmuş,cephelerdemücadeleetmişveaynıandatalebeleriyledersokumuş,derkenhapishane,mahkemevezindanlardaömürtüketerekhepbiryüksekiradeninsevkinebağlıyaşamıştır.

İşte,AllahResûlü(sallallâhualeyhivesellem)de,buihzâriyedönemindesürekli,lâhutâleminindiliniöğrenmeyeçalışmış,berzahâlemiylediyaloğageçmiş,içmurâkabe,içmüşâhedevebirneviriyazetle,eşyanınperdearkasınanüfuzedebilmemenfezleriniaraştırmışvebuuzunhazırlığınarkasındandapeygamberlikvazifesiyleserfirazkılınmıştır.

Şimdi bu ölçüde ciddî ve fevkalâde önemli bir göreve getirilen birinin bütün gece uyuması,böylesine önemli vazifenin gerektirdiği sorumlulukla uyuşmasa gerek. Öyleyse bu vazife ilemuvazzafolankimse,gecelerikalkıpRabbisineibadetetmeli,hemöylebiribadetetmelikionunYaratanıkarşısındakitavırlarıvazifevemisyonunamuvafıkdüşsün.

İşte,bütünbunlaraişaretsadedindeKur’ândiyorki:“Azbirkısmıhariç,bütüngecekalk,namazkıl.Geceninyarısıveyabunubirazazaltyadageceninçoğuolsun.”[2][2]Neden?Ziraböylesibirmisyon, insanînormlarıaşanbir fevkalâdelik isterveböylelerininhayatlarıhepfevkalâdelikleriçindecereyanetmelidir..böylecereyanetmezorundadır.Oysakibukonuda,eğerbizimgibidüzinsanlara bir şey denecekse şöyle denir: Yatsıyı -vitir namazı dahil- kıldıktan sonra, sabahnamazınakalkmaniyeti ileyatınız,ozamanuykudakisoluklarınızbileibadetolur.Peygambereise, “Gecenin pek azı müstesna, kalk, Rabbin huzurunda kemerbeste-i ubûdiyet içinde dur.”deniliyor;çünküyüklendiğimisyonO’nunöyleolmasınıgerektirmektedir.

Âyet-ikerimedeki“ نصفھ”,geceninyarısıdemektir.Âyetindevamındaise,bununbirazazaltılmasıveyaçoğaltılmasıemriyeralıyor.Geceninhesaplanmasışöyledir:MeselâGüneşsaat6’dabatıyor,sabahda6’dadoğuyorsa,bu,bütüngecenin12saatolduğunugösterir.Öyleysegeceninyarısı6saatdemektir.Ondanazı5,ondançoğudaenaz7saatolur.VeAllahResûlü(sallallâhualeyhivesellem), vahyin ilk tayflarıyla sonsuza yöneldiği ilk günden, yaşlandığı dönem, hatta hayat-ıseniyyelerininsonunakadarbuölçüdekiibadethayatınadevametmişlerdi.O,geceleriayaklarınınaltışişinceyekadarnamazkılar;şayetherhangibirmazeretisebebiyle,buşekildekigeceibadetiniaksatacakolsa,budefaonugündüzkatlayarakkazaederdi.BunuifadesadedindeBûsîrînegüzelsöyler:“Ben,geceleriihyâedenOpeygamberinsünnetinekarşıvefasızdavrandım;ziraoayaklarışişmedenyatmıyordu.”

“Kur’ân’ıtanetaneoku!”beyanınagelince;yineKur’ân’ıntabiriyle“tertil”-ki,Kur’ânharflerininhakkı verilerek ve kalb, ruh ufku itibarıyla duyularak okunması demektir- Kelâmullah’ın öyletilavet edilmesine denir. Bediüzzaman Hazretlerinin Mesnevî’sinde belirttiği gibi, Kur’ân’ı,Allah’tan dinliyor, Cibril’den işitiyor veya Allah Resûlü’nden ahzediyor gibi okuma ve anlama,AllahResûlü’nünveyabizlerinkıraatadınamemurolduğuüçayrıbuudBirbaşkaifadeyletertil;insanın Kur’ân’ı kendi düşünce, tasavvur ve tahayyül mekanizmalarının üstünde, vicdanındaduyarak, lâhûtîliğin yamaçlarında gezerek ve hissederek okuması demektir. Öyle ki insan,okuduğu âyetin her kelimesini telaffuz edişinde, susuz bir insanın suyu yudumladığı zamanhissettiği şeyihissetmeli veduymalıdır.Nevarki,bubir seviye işidir veherkesedemüyesserolmayabilir.

Bugün çoklarının okuduğu şekilde Kur’ân okuma, tertil değildir ve onun insan vicdanındaürpertilermeydanagetirmesimümkündeğildir.Böylebirokuyuşla,Kur’ânâyetlerinininsanayeniyenişeylerilhametmesi,duyguvedüşüncedeyadaamelveaksiyondabizleriyenileştirmesidemümkün değildir. Öyleyse Kur’ân’ın hakkını vermek için bizler de bir ölçüde; “Ey örtüsünebürünenNebi!Kalk,inzaret.”[3][3]âyetini-peygamberliktentecritdüşüncesiiçinde-kendimizenaziloluyorgibiokumalıyız…

Geceninihyaedilmesiadınadaşunlarsöylenebilir:

Gece,melekûtâlemininkapılarınınaralandığı, semavîbirtakımmenfezlerinaçıldığıveötelerinmüşâhede edildiği bir zaman dilimidir. Bediüzzaman’ın tespitiyle, teheccütle gecenin ihyaedilmesi,berzahâleminiaydınlatanbirprojektördür.AbdullahİbnÖmer’inrivayetettiğibirhadisvebirhâdisebumevzuaışıktutar.BuhadisteAbdullahİbnÖmermealendiyorki:“HerkesrüyagörürvegelirAllahResûlü’neanlatırlardı.Bendekendikendime:Keşkeberzahâlemininkapılarıbana da aralansa, ben de bir kısım şeyler görsem ve gördüğüm şeyleri gelip İnsanlığın İftiharTablosu’naanlatıversem;Odabunlarıtabiretse..derken,birgünrüyamdagördümki,ikizatbenikollarımdan tutup derdest ederek, derin ve alevli bir kuyunun başına getirdiler. O derincekuyununiçindenâdetabirhortumgibidönedönealevleryükseliyordu.Vakumunubileyutacakkadarkorkunçtu.Anladımkibu,Cehennem’dir.Benibaşınagetirdiklerinde,orayaatacaklardiyeçokkorktum.Allah’asığınıp,“YâRab!”diyeyalvarmayabaşladım.Birisibanadediki:“Korkma!Seniniçinendişeedecekbirşeyyok.Senorayagirmeyeceksin.”SonrauyandımveablamHafsa’yarüyamıanlattımvebununtabiriniResûlullah’asormasını istedim.AblamsoruncaAllahResûlübuyurdularki:“AbdullahİbnÖmernegüzelbirinsandıramakeşkegeceleriihyaetse!”

Burada berzah âleminin dehşetinden kurtulma yolunun gösterildiği açıktır.O da geceleri ihyaetmektir..evetgönüllerindirivecanlıolması,biryönüylegecelerincanlıolmasınabağlıdır.

Bu hakikate hayatında erken uyanmış ve o engin ansiklopedik kültürüyle hemen herkesindikkatiniüzerineçekmiş,pekçokalandasözsahibiİbrahimHakkıHazretleribukonudanehoşşeylersöyler:

“Eydîdenediruyku,geluyangecelerde;

Kevkeblerinetseyrini,seyrangecelerde.

Bakhey’et-iâlemdebuhikmetleriseyret;

BulSâni’iniolânamihmangecelerde.

Çüngündüzolursunniceağyârilegafil,

Kogafletidildârdanutangecelerde.

Azye,azuyu,hayretevar,fâniolandan

Bulbekâolânamihmangecelerde.”

Vesözlerini;

“EyHakkı!Nihanaşkodunayangecelerde.”mısraıylanoktalar.

Görüldüğügibieşyanınmelekûtcihetinevâkıfolma,insanlığınirşadıylayakındanalâkalı.Aslındabu;“KulumBanabirkarışyaklaşırsa,Benonabirzira’yaklaşırım,oBanayürüyerekgelirse,Benonakoşarakgiderim.”kudsîhadisizaviyesindendedeğerlendirilebilir.

Evet, insanlığın kurtuluşu mesajıyla gelen Nebiler Serveri (sallallâhu aleyhi ve sellem) kendiiradesiyle -çerçevesi her ne ise- Allah’a yaklaşmaya azmetmiş, Allah da kendi azamet verahmetininenginliğiölçüsündeO’nayaklaşmıştır.Amaburadadikkatedilecekbirhususvarki,oda, her zaman insanlığın kurtuluşunuarayanAllahResûlübunu,ötelere açılmakta veeşyanınmelekûtcihetineıttıladaaramış;aramışveonuniçindehergece,ayrıbirgeceyolculuğuylahepAllah’a(cellecelâluhu)yürümüştür.O,herişindeolduğugibi,bukonudadayapmasıgerekliolanıyapıyordu.EvetmademO’nunyüküherkestenfazlaydı,öyleyseOhergeceayrıbir“isrâ”yaşamalıveKur’ân’ıdahemduyaduyahemdedoyadoyaokumalıydı…

O’nun yükü çok ağırdı; Zira Kur’ân O’na “Senin üzerine çok ağır bir söz yükleyeceğiz.”[4][4]diyorduki,buradakiağırlıktanmaksat,peygamberlikmisyonuolduğundaşüpheyoktu.AllahO’na,muhatapları anlasadaanlamasada,hattaanlamak istemesede,hepanlatdiyordu.BöylebirhizmettemüessirolmakdaherzamanRabbiyleirtibatınınkaviolmasınabağlıydı.

Kur’ângecekalkışınınhikmetiadına,şudeğerlendirmeyideyapar:“Şüphesizgecekıyamı,dahatesirlivesağlambirkıraatadınadadahaelverişlidir.”[5][5]Evet,gecelerobüyülüenginlikleriyle,insanınayağını yere sağlambasması,dediğiniduyması, yaşadığınıhissetmesiadınaönemlibirortam ve gönüllerin Allah’a (celle celâluhu) açılacağı birer halvet koyu gibidirler.. vemutlakadeğerlendirilmelidirler.Gündüzinsandeğişikişlerlemeşgulolur,zâhirîduygularınındünyasındadolaşır ve onların tesirinde yaşar. Böyle bir şey, İnsanlığın İftihar Tablosu için, hele bizimanladığımızmânâdaaslasözkonusuolmasada,bendelerigibisıradan insanlar içinherzamanbahismevzuuolabilir.Öyleise,buradaâyetişöyleyorumlamakyerindeolurzannediyorum:Evet,

sankibutenbihleAllah,Resûlü’nünşahsındabize:“Sizgündüzşununlabununlameşguliyetiçindegafilane yaşıyor, kendi iç derinliklerinize yönelemiyor ve ötelerle irtibat kuramıyorsunuz;kuramazsınızda;zirabuhusustaesasolangecelerdir.Yanihiçkimseninolmadığıbirzeminvezamanda,insanınAllah’ayönelerekhicranlayanıpyakılacağıveseccadesinebaşkoyup,gözyaşıdökeceğibereketlizamandilimigecelerdir.BirO,birdesiz;içinizidökerkensadeceObilecekvesizdeO’nunbilipgörmesinegörebirtavıralacaksınız.

Ayrıca, soruda “Günümüzde tebliği iş edinenlerin bundan alması gereken dersler nelerdir?”deniliyor. Peygamberlik Hz.Muhammed (sallallâhu aleyhi ve sellem) ile son bulmuştur. AmaO’nun davası, ilelebet devam edecektir. Kimlerle? Dava-yı nübüvvetin vârisleriyle.. Hz.Sahipkıranların:“Bizonlarazeminhazırlıyoruz.”dediklerivebizimdeişaretettiğimizvârislerle.Bunlaratalarınızolabileceğigibisizlerdeolabilirsiniz.Eğerbunlarsizlerveyamuasırlarınız ise,nebilerinedaettiğimisyonuedaedebilmekiçin,onlarıngeçtiğiköprüdengeçmekzorundasınızvezorundayız.Buaynızamandabirvecibevebirzarurettir.

Öyleysegeceler ihyaedilecek,melekûtâlemininkapılarıaralanacakki,oyücesözvebeyanlarbeyanıetrafındadönüpduranbuağıryükdeifaedilebilsin.Herzamankaymazeminiüzerindebulunan,beşerîhırslarının, kaprislerinin,nefretlerininvekinlerinin tesirindeolankimseler,buolumsuz huylardan sıyrılarak değişik sahalardaki imtihanlara karşı mukavemet edebilsin;edebilsinvekazanmakuşağındakaybedenlerdenolmasınlar..!

Evet,Allahötedenberipeygamberlerletemsiledilenbudavayıvebukudsîlerhizmetini,terütazeve yeni insanlara temsil ettirmiştir; ölü ya da pörsümüş ruhlara değil. Yani hep işin önündegöründüğühâldebirtürlüöndeolamayan-olmailegörünmearasındaserâ-Süreyyâyadayer-gökfarkı var- insanlara değil. Keza bazı şeylere karşı tepki gösterse de aksiyon ve hamle insanıolamamış kimselerle de değil; kalb ve ruh kahramanlarıyla temsil ettirmiştir. Aksine bu davakalbsizlere,ruhsuzlarakalınca,Allah(cellecelâluhu)“Sizdenkimdinindendönerse(bilsinki)Allah,sevdiğivekendisinisevenbirtoplumugetirecektir.”[6][6]“Allahdilersesiziyokederveyerinizeyenibirhalkgetirir.”[7][7]âyetleriyleifadebuyurduğugibi,onlarıalır-götürürveterütaze,gecesivegündüzüilebuişi,hayatınıngayesiyapmış,gözleriniheraçıpkapayışındainsanlığınirşadınıdüşünennesillergetirir.İnşâallahbugünböylelerininsayısıbinlercedir,milyonlarcadır…

Öyleyse, dava-yı nübüvvetin vârisleri de gece ibadetlerini,Müktedâ-i Küll, Rehber-i EkmelHz.Muhammed(sallallâhualeyhivesellem)gibiyapmalı..veherkeskendivicdanında;

“Çüngündüzolursunniceağyârilegafil,

Kogafletidildardanutangecelerde”

demeli ve şayet geceyi ihmal etmişse, o günü kaybedilmiş bir gün saymalıdır; saymalı ve Hz.Âdem’in,cürümişlediğinizannettiğiandanitibarenyaptığıgibi,hepaşağıyabakmalı..sütdökmüşkedilergibiikibüklümolmalıve“Kalkıpbugeceyiihyaetmedim,öyleisesırtımdaölübirgecevar.”demeli..birkaçdahaböyleölügeceolursa,“Galibabendeölüpgidecekveölülerdenbirölüde ben olacağım.” düşüncesinde olmalıdır. Bence işin doğrusu da budur; zira sırtında bunca

cenazeyitaşıyanbirininiflaholmasıoldukçazordur.Birazürperticiolsada,benim,Allah’ın(cellecelâluhu) en sevgili kuluna söylediği bu sözleri, Kur’ân hadimlerine karşı söylemem fazlagörülmemelidir.

Barla’dakioyaşlıkadınınsözünühephatırlarım:ÜstadHazretlerinineviniziyaretinegittiğimizdeokadınaynenşöyledemişti:“AhHocaefendi,ahHocaefendi!(Üstad’ıkastediyor)Sabahlarakadaro çınar ağacının başında arı gibi vızıldar dururdu. Biz sabaha kadar onun uyuduğuna şahitolmazdık.”

Eğer sevdiğiniz, saygıduyduğunuz insanbu ise,öyledavranmayanlarasözümşudur -müsaadeedermisiniz:- فأین تذھبون“Öyleysenereyegidiyorsunuz?..”

Vesonbirhusus:Binbirtecrübeilesabittirki,geceleriniihyaedenler,gündüzlerideküheylanlargibikoşarlar.Benimşimdiyekadarbuvasıflarıylahiççizgideğiştirmedenhayatlarını sürdüren,Ankara’da, İstanbul’da, İzmir’de tanıdığımdünya kadar insanoldu. 24-25 senedir başlarını bueşiktenhiçmihiçkaldırmadıvegecehayatlarınıhiçmihiçaksatmadılar;tabiî,milletehizmettendehiçdûrolmadılar.

Aksine gece hayatında zikzak yapanlar, gündüzleri de hizmet hayatlarında hep zikzak çizdiler.Böyleleribazenhizmetteöndekoşargibigözükselerde,zorlukvesıkıntılarlakarşılaşıncahemengeri durmuşlardır. Evet, bunlar tazyik, meşakkat ve sıkıntının en küçüğüne biledayanamamışlardır.Diğerlerinegelince,onlartanıdığımgündenberi,gecelerihepenginbirruhhâliiçinde,ırmaklargibiçağlamış,gündüzlerideküheylanlargibiçatlayıncayakadarkoşmuşlardır.BugünAsyabupapatyalarlabaharınıyaşıyor.Balkanlarbukırçiçekleriylebaharsolukluyor.Pasifikülkeleri,AvrupaveAmerika..hâsılıdünyanındörtbiryanıbukarçiçekleriylebaharıyaşayıpyazrüyalarıgörüyor.

Rabbimden dileğim, hepimizi böyle birer kır çiçeği ve kardelen yapsın, yamaçlarımızı, ova veobalarımızımilletimizin geleceği adına bu ufuk noktayı yakalayanlarla güzelleştirsin, ard ardabaharlarınsökünetmesinebiziveonlarıvesilekılsın.Âmin!

[1][1]Müzzemmilsûresi,73/8.

[2][2]Müzzemmilsûresi,73/2-4.

[3][3]Müddessirsûresi,74/1-2.

[4][4]Müzzemmilsûresi,73/5.

[5][5]Müzzemmilsûresi,73/6.

[6][6]Mâidesûresi,5/54.

[7][7]Fâtırsûresi,35/16.

Teheccüdnamazıkaçrekâtolarakkılınmalıdır?

Teheccüd namazının rekatları hususunda farklı ifadelerin yer aldığı sahih rivayetler vardır. BurivayetlerdeAllahResulü’nün4,8,11,13rekat teheccüdkıldığıanlatılır. İhtimalNebilerServeri,bazen4,bazen8,bazende11veya13rekatkılmışolabilir.(Buhari,Vudû36,Tefsir3/18,19,20;Müslim,Müsafirun182).

FakatHanefimezhebi,11rekatrivayetienkavirivayetolarakgörmüşvegörüşünübuistikamettebelirlemiştir.Bunagöre,11 rekatın3 rekatı vitir, geriyekalan8 rekat ise teheccüdnamazıdır.Dolayısıylarekataçısındankâmil-imükemmelteheccüdnamazıkılınacaksa,8rekatkılınmalıdır.Yalnızbukesinhatlarlayapılmışbirsınırlamadeğildir.Yanifarznamazlardaolduğugibi,8’denazveyaçokolursa, teheccüdolmazdenilemez.Bunafilebirnamazdır.Nafilelerdevüs’atesastır.Onun içinbir insan teheccüdadına kaç rekat kılarsa kılsın, o -inşallah-makbuldür.AmaAllahRasûlü,bunugenellikle8rekatolarakkılmıştır.

Öteyandannafilenamazlaradınaortayakonulangeneldisiplinlerdebukonudaçokönemlidir.Mesela;kıraatıuzuntutarakkıyamdauzundurmavebusuretlekılınacakikirekatlıknamaz,kısasurelerlekılınan8rekatlıknamazdandahafaziletlidir.Busebeplebukonudamutlakveobjektifdeğerlerortayakoymakdaolabildiğinezordur.Hasılı,teheccüdberzahkaranlıklarınıaydınlatacakolanbirnamazdır.berzahhayatınaydınlıkolmasınıisteyenler,bunamazıkaçrekatolursaolsunmutlaksuretlekılmalıdırlar.

GeceIbadeti

Kur'ân-ı Kerim, mü'mimlerden, cennetliklerden, Allah'ın rızasını kazananlardan, yaniayrıcalıklıvefaziletlikişilerden,sözettiğihemenheryerde,onlarıngeceibadetinemüdavimol-duklarınıözelliklevurgulamıştır.Şuayetleriberaberokuyalım:"Rahman'ınkullanki,yeryüzündemütevâziolarakyürürler,cahillerkendilerinelafatarsa"selam"derler.Onlarki,gecelerinisecdeederek(O'nunhuzurunda)ayaktadurarakgeçirirler."(Furkan,25/63-64)"Bizimayetlerimizeokimselerinanırlarkionlar,kendilerinehatırlatıldığızamanderhalsecdeyekapanırlar;Rab'leriniÖverek teşbih ederler, büyüklük taslamazlar. Yanları yataklardan uzaklaşır, (gece ibadetinekalkarlar). (Secde, 32/15-16) "(Allah'ın azabından) korunanlar, cennetlerde, çeşmebaşlarındadırlar...Çünküonlargeceleripekazuyurlardı.Seherlerdeistiğfarederlerdi."(Zariyat,51/15,17-18)

Hz.Peygamber(sav)de,"geceibadetimü'mininşerefidir,"«o"Allahiçinsabahlayangözateşigörmez,"« "Gece teheccüd kılanın gündüz yüzü ak olur" "Ümmetimin en şereflileri Hamele-iKur'ânvegeceehlidir"vebenzerisözleriyle,sözkonusuayrıcalıkvefazileteparmakbasmıştır.

Hz. Peygamber, ikinci halifenin kızı, mü'minlerin annelerinden Hz. Hafsa'yı boşamayaniyetlenmişti.Bütündavranışları örnekolacağından, kontrol altındaolanYüceNebi'yeCebrail

gelerek,şöylededi:"Hafsa'yıyanındatut!Çünküo,gündüzleriçokoruçtutar,gecelerideçokibadeteder."BuuyarıileCebrailgeceibadetinindeğerinivurgulamıştır.

Kadın,birerkeğinalâkaduymasıiçinenönemliunsurlardandır.Hz.Âdem(a.s)yaratılırken,bu

duyguileyaratılmıştır.Bualâkanınfazlalığışehvettir.Şehvetise,neslindevametmesineverilen

avansveücretdemektir.Böylebirünvanverilmeseydi,hiçbirinsan,neslinidevamettirmeyi

düşünmezdi.Zira,diğerlerisadeceangaryakabuledilecekmükellefiyetlerdir.Tekbaşınaçocuk

sevgiside,neslindevamıiçinyeterlideğildir.OnuniçinAllah(c.c),erkeğinkadına,kadınında

erkeğealâkaduymasıiçinşehvetiyarattı.İnsanmahiyetindevarolanveyaratılışlagelenbu

duyguyuaşmakmümkündeğildir.Mümkünolsaydı,bunubaştaHz.Âdem(a.s)aşardı.Veişte

Efendimizdebufıtratıvefıtrîolanıkonuşuyor,anlatıyorve"Banakadınsevdirildi"buyuruyordu.

O,fıtratla,tabiatlaiçiçeolduğunubilenbirpeygamberdi.O'nungetirdiğidinderuhbanlıkyoktu.

Kendileriniibadetevermekvevakitlerininbütününü,Allah(c.c)'akulluktageçirebilmek

gayesiylehadımlaşmakisteyenashabınaOşöylediyordu:"Allah(c.c)'ıençokbileninizve

O'ndanençokkorkanınızbenim.Amabenibadetediyorum,hanımlarımladabulunuyorum.

İstirahatediyorum,geceibadetinideyapıyorum.Oruçtutuyorum,yemekdeyiyorum.Bu,

benimyolumdur.Benimyolumdanyüzçevirenisebendendeğildir..."O,tambirdengeinsanıydı

veobjektifprensiplerlegelmişti.O'nungetirdiğidin,herkesinrahatlıklayaşayıp,tatbik

edebileceğibirsistemindeadıydı.O,sadecebellibirgrubahitapetmekiçingelmemişti..herkes

içindivemesajıdaherkesikucaklıyordu.

Güzelkokuyagelince,seçkinruhlar,güzelkokudanhoşlanırlar.AllahResûlü,rûhâniyâtıylaöyle

incelmişvecismaniyetioderecerikkatkesbetmiştiki,âdetarûhuylaatbaşıgidiyorvemeleklerle

bütünleşiyordu.

Rûhiyâtbaşkadır,rûhâniyatbaşkadır.Hemrûhiyât,hemderuhâniyâtsahibiolanlar,aynı

zamanda"nefs-isâfiyât"ındasahibidirler.Sâfiyeyeancaknebîlerulaşabilir.Bumakamın

zirvesindede,yineEfendimizvardır.Düşününki,O'nunbedeni,mi'raçtadahirûhuylaolan

yarışınıbırakmamış,rûhnerelereçıkmışsa,Efendimiz'inbedeniderûhuylaberaberorada

olmuştur.

Ben,buradami'racınkeyfiyetiüzerindeyapılagelenmünakaşalarıtekraredecekdeğilim.

Cumhur-ıulemanınbuhusustakigörüşü,Efendimiz'inmi'racarûhvebedeniyleberaberçıktığı

şeklindedir.O'nunbedeniokadarrûhâniyatvenûrâniyetkesbetmiştirkiruhununadımınıattığı

heryerde,bedeninintemaşavenazarıdavardı.Başkalarıruhlarıylaveyarüyalarındami'raç

yapabilirler.Ancak,ruhvecesedlemi'raçyapmak,sadeceEfendimiz'enasibolmuştur.Oişineri

veoyolunşehsuvârı,O'dur.

Güzelkoku,meleklerînverûhânileringıdasıdır.AllahResûlüde,onlarlahemruhhemdecesed

itibarıylaiçiçegirdiğindenveonlarlaçokciddibütünleştiğindendolayı,güzelkokudanson

derecehoşlanmaktaydıki,güzelkokuO'nuniçineadetâinşirahvermekteydi.

İşteAllahResûlü,"banakadınvegüzelkokusevdirildi",derkenruhvecesedininihtiyacını,bir

çırpıda,bu"cihet-icâmia"ileilanediyor,kendisineaithususiyetlerianlatmışoluyordu...

Ancak,builkikimesele,tabiî,fıtrîvebeşerolmanıngereğidirki,bunlarda,başkalarıdaAllah

Resûlü'neiştirakedebilirler.Yani,kadınıvegüzelkokuyusevmek,sadeceEfendimiz'emahsus

değildir.Çünkübunlar,Cenâb-ıHakk'ıninsanfıtratınayerleştirdiğiduygularlasevilirler.Vebu

hususaz-çokherkestevardır.Üçüncühusûsagelince,işteoradabirazdurmakicapeder;zira

AllahResûlü:"Namazagelince,obenimgözaydınlığım,obenimyavuklumveobenim

şehvetimdir"der.

Bizdenbirine,ençoksevdiğimizinsanlardanbiriningeldiğimüjdelense,nasılsevinirve

kendimizdengeçeriz;AllahResûlüde,namazaduracağızamanbizimbuduyduğumuzsevinçten

yüzlercekatfazlasıylasevinçvecoşkunlukduymaktaydı.Hani,uzunbirmüddetFatıma

(r.anha)'danayrıkalsaydı,sonradaO'naFatıma(r.anha)geliyordenseydi,O,nekadarsevinir,

nasılmesrûrolurdu;iştenamazvaktiningeldiğinihaberverensesiduyduğundadaO,dahaçok

sevinir,dahaçokmesrûrolurdu.ÇünkünamazO'nunsevgilisi,namazO'nunmâşûkasıvenamaz

O'nungözdesiydi.

BuhadîsitakviyeedenTaberânî'ninrivayetettiğibaşkabirhadîslerindedeEfendimizşöyle

buyurmaktadır:

"Allahhernebîyebirarzu,istekveşehvetvermiştir.Banagelincebenimşehvetim,gecenamaz

kılmaktadır."

Bununmânâsışudur:"Siz,cismaniyetinize,bedeninizeaitdeğişikzevkleriadımadımtakip

edersiniz;size,ozevkleradınagelensinyaller,sizitutarkendinecezbeder;sizde,ozevklerin

ardınadüşersiniz.Banagelince,ben,vicdandenenvaizin"kalknamazvaktidir"sesiniduyunca,

benibusinyal,öyleardınadüşürürveöylekendimdengeçirirki,namazsızedemem.Gece

namazıkılmadığım,gecekalkamadığımanlar,benimiçinenhüzünvericianlarvedakikalardır.

Vebenimiçinenzevklivesaadetbahşolananlarda,namazdaolduğumanlardır."

AllahResûlü'nün,kulluğuveCenâb-ıHak'laolanirtibatıveaynızamandatevhid-iulûhiyetiilan

veitirafı,öylederindiki,şimdiyekadarbuderinliğeçokkimseakılerdirememiştirki,işte

yukarıdanaklettiğimizhadîsdebununenaçıkörneğidir.

Hz.ÂişeValidemiz(r.anha)anlatıyor:

"Birgeceuyandığımda,AllahResûlü'nüyanımdagöremedim.Aklıma,diğerhanımlarından

birininyanınagitmişolabileceğiihtimaligeldi.Elyordamıylaetrafıyokladım.Elimayağına

dokundu.OzamanAllahResûlü'nünnamazkılmaktaolduğunuanladım..başısecdedeydi.Kulak

verdim,hıçkırahıçkıraağlıyorveşöyleyakarıyordu:

"Allahım!SeningazabındanSeninrızanasığınırım.İkâbındanaffınasığınırım.Allahım!Başka

değil,SendenyineSanasığınırım.(Celâlindencemâline,gazabındanrahmetine,azametve

heybetinden,şefkatvere'fetinesığınırım.)Zâtınısenâettiğinölçüde,Senisenâetmektenâciz

olduğumuitirâfederim.Seninkomşuluğun,yakınlığın,azizliktir.(Sanamücâvirolan,aziz

olmuştur.)Seninsenâveövülmen,yücedir.Seninordunmağlupedilemez.Senva'dettiğin

şeyde,va'dindendönmezsin.Sendenbaşkailah,sendenbaşkama'bûddayoktur."

Evet,O'nunnamazayaklaşması,âdetâbirşehvetyaklaşmasıydı.İstersenizşimdideEbûZerr

(r.a)'idinleyin.Diyorki:"Birgecesabahakadarnamazkıldı.(Duââyetlerigeldiğinde,oduâları

ısrarlatekraredenAllahResûlü,namazınısaygı,huşûvetaatınmozayiğihalinegetirirdi.Nafile

namazlarında,secdede,rükûda,kıyamdaokuduğuçeşitliveçokuzunduâlarvardır.Ogün

sabahakadar: وإن تغفر لھم فإنك أنت العزیز الحكیم إن تعذ بھم فإنھم عبادكâyetiniokuduveağladı."O,namazabirtürlüdoymabilmiyor,adetâhiçdoyumnoktasınavaramıyordu.

ŞimdideİbniMes'ûd(r.a)'udinleyelim:(İbniMes'ûd,Kûfe'ninyüzününakı,şanlısahâbe..Hanefi

Mezhebi,O'naçokşeyborçludur.Alkameleri,İbrahimNahaîleri,Hammâdb.EbiSüleymanları-ki

EbûHanife'ninhocasıdır-heponunaltıniklimindeyetişmişlerdir.Sahabeonuehl-ibeytten

zannederdi.Evet,O,AllahResûlü'nünhânesineöyleteklifsizgirerçıkardı.Efendimiz,onaKur'ân

okutur,dinlerveardındanda,"Kur'ân'ıindiğigibidinlemekisteyenİbniÜmmiAbd'den(İbni

Me'sûd)dinlesin"buyururlardı.Hz.Ömer(r.a),onuKûfe'yegönderirken,hicranveüzüntüsünü

şöyledilegetirmişti:Kûfeliler!Eğersizinefsimetercihetmeseydim,Abdullahb.Mes'ûd(r.a)'u

kat'iyenyanımdanayırmazdım.Kısaboylu,sıskabacaklıydı.Amao,birilimdağarcığı,daha

doğrusubirilimokyanusuydu.

İbniMes'ûd(r.a)diyorki:BirgünAllahResûlü'yleberabergecenamazıkılmayaazmettim.

GeceyiO'nunlageçirecekveO'nunyaptığıibadetibendeyapacaktım.Namazadurdu,bende

durdum.Fakatbirtürlürükûagitmiyordu.Bakarasûresinibitirdi,"şimdirükûagider",dedim;

fakatO,devametti;sonraÂl-iİmran'ı,sonradaNisâsûresiniokuduveardındanrükûavardı.

Namazesnasındaokadaryoruldumki,biraraaklımakötüdüşüncelergeldi.(Bukötüdüşünce

neolabilirdi.İlkandaacabaHz.Süleyman(a.s)gibiAllahResûlü'nükıyamdaikenvefatettimi

zannetti,diyeaklagelebilir.)Onuniçindinleyenlerarasındanbirisordu:Nedüşünmüştün?İbn-i

Mes'ûd(r.a):"Namazıbozup,O'nunamazıylabaşbaşabırakmayıdüşünmüştüm."

Abdullahb.Amrdaşuhâdiseyinaklediyor:BirgeceAllahResûlü'nünarkasındanamazadurdum.

Durmadanşuâyetiokuyorvehıçkırahıçkıraağlıyordu:"Allahım,muhakkakonlarinsanların

çoğunusaptırmıştır.Kimbanatâbiolursabendendir.Kimdeisyanederse,Gafûrsensin,Rahîm

sensin"(İbrahim,14/36).