gℏidilna kemm ghande żmienk u, dwar trulite...

3
RAFEL BONNICI CALÌ, 1-aktar membru anzjan tal-Ghaqda Maltija Tal-Folklor. Fl-okkażjoni tal-gheluq tat-92 sena tieghu, intervistat mill-Editur Gℏidilna kemm ghandek żmien, u dwar trulitek .,. Twelidt fĦal Tarxien fil-ħdax ta' Ġunju 1907; missieri Fredu Bonnici u ommi Carmela C a l i k i e n u mill Birgu iżda tejġu f Hal Tarxien fejn sabu dar aktar arjuża u rbisa. Trabbejt H a l T a r x i e n u mort fl-iskola t'hemm, l i k i e n e t 1-ahjar skola tal- gvern l i k e l l h a standard six u klassi speċjali standard seven. Dak iż-żmien kellna tliet lingwi, Malti, Taljan u Ngliż. L-aritmetika dejjem ghaddejt minnha, tant li spiss kont niġi dikjarat captain of the class bl-obbligu l i n i r r e ġ i s t r a il-gradi tat-termometru tat-temp t a ' k u l j u m . Kont tajjeb fkollox, iżda ta' ℏmistax il-sena xbajt u tlaqt ghax ℏassejtni aktar miġbud lejn 1 - a r t i t a l - p i t t u r a , i m m a missieri riedni nkompli 1-iskola biex i n s i r p e n t jew professjoni oℏra t a ' q l i e g h il-flus, gℏax 1-artisti M a l t i n k o l l h a kienu bla xogℏol u batuti. Malta saret tajba biss ghan-nies tas-snajja li jaℏdmu bil-magni u 1-elettriku. M a l t a k i e n e t mahkuma m i l l - b a r r a n i n , 1 - a k t a r Taljani, t a n t l i kellna invażjoni t a ' b a r b i e r a , mastrudaxxi, ℏajjata kif ukoll artisti. Kif bdejt il-karriera tal-pittura? Ommi kompliet miegi biex i n s i r p i t t u r , u haditni gℏand iz-ziju tiegℏi, il-famuż Ġużeppi Cali, u dan żammni bℏala student tiegℏu b'imhabba f a m i l j a r i b l a bias. Iżda fl-1925 huwa marad u jiena komplejt nitgℏallem 1 - a r t i m a ' i b n u R a m i r o CaR u surmastrijiet oℏra M a l t i n f i l - k l a s s i j i e t tad-disinn u modellatura l i k e l l n a f l - i s k o l a 1 - kbira Tar-rahal. Fl-1927 mort fl-iskola ġdida t a * 1 - a r t i l i f e t a h il-gvern fil-Belt fejn ma sibtx surmastrijiet tajbin u tlaqt biex nibda 1-karriera personali, nahdem kull xoghol a r t i s t i k u l i n s i b , ibda minn ritratti t a l - k u l u r s a d - d e k o r a z z j o n i tal-karrozzi tal- linja, l i k o n t inpinġibom bil-girlandi tal-fjuri u p i t t u r a t a l - q a d d i s i n , l i m i n n h o m biss k o n t n a q l a 1-flus biex niekol. Dun Gejt M i f s u d , l i k i e n i l - k a p p i l l a n t a l - H a m r u n , ghoġbuh wisq il-figuri tal-qaddisin t a ' f u q i l - k a r r o z z i , b h a l - M a d o n n a , San Pawl u oℏrajn; ghalhekk qabbadni npinġilu t l i e t k w a d r i k b a r ghall-knisja, jiġifieri San Pietra, San Pawl u k w a d r u k b i r b a f n a t a ' l - a g u n i j a t a ' S a n Gejtanu waqt l i k e l l u debera tal- Madonna bil-Bambin. Dawn lestejthom 0-1932 u qlajl hafna tilbir fil-gatóetti u mill-parruċċani H a m r u n i Z i , t a n t l i l - m e x x e j j a tal-banda t a ' S a n Òtócpp qabbduni naghmel dekorazzjoni fis-sala tal-ka^in taghbom. -52-

Upload: others

Post on 15-Mar-2020

5 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Gℏidilna kemm ghande żmienk u, dwar trulite .,k.melitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 06(1999)2=23/08s.pdf · Bħala restawratu konr t ħdim tukol fl-istesl knejjes

R A F E L B O N N I C I CALÌ, 1-aktar membru anzjan tal-Ghaqda Maltija Tal-Folklor. Fl-okkażjoni tal-gheluq tat-92 sena tieghu, intervistat mill-Editur

Gℏidilna kemm ghandek żmien, u dwar trulitek . , .

T w e l i d t f Ħ a l T a r x i e n fil-ħdax t a ' Ġ u n j u 1 9 0 7 ; m i s s i e r i F r e d u B o n n i c i u o m m i

C a r m e l a C a l i k i e n u m i l l B i r g u iżda t e j ġ u f H a l T a r x i e n f e j n s a b u d a r a k t a r arjuża u

r b i s a . T r a b b e j t H a l T a r x i e n u m o r t fl-iskola t ' h e m m , l i k i e n e t 1 - a h j a r s k o l a t a l -

g v e r n l i k e l l h a s t a n d a r d six u k l a s s i s p e ċ j a l i s t a n d a r d seven. D a k iż-żmien k e l l n a

t l i e t l i n g w i , M a l t i , T a l j a n u Ngliż. L - a r i t m e t i k a d e j j e m g h a d d e j t m i n n h a , t a n t l i s p i s s

k o n t n i ġ i d i k j a r a t c a p t a i n o f t h e class b l - o b b l i g u l i n i r r e ġ i s t r a i l - g r a d i t a t - t e r m o m e t r u

t a t - t e m p t a ' k u l j u m . K o n t t a j j e b f k o l l o x , iżda t a ' ℏ m i s t a x i l - s e n a x b a j t u t l a q t g h a x

ℏ a s s e j t n i a k t a r m i ġ b u d l e j n 1 - a r t i t a l - p i t t u r a , i m m a m i s s i e r i riedni n k o m p l i 1 - i s k o l a

b i e x i n s i r p e n t j e w p r o f e s s j o n i o ℏ r a t a ' q l i e g h i l - f l u s , g ℏ a x 1 - a r t i s t i M a l t i n k o l l h a k i e n u

b l a x o g ℏ o l u b a t u t i . M a l t a s a r e t t a j b a b i s s g h a n - n i e s t a s - s n a j j a l i j a ℏ d m u b i l - m a g n i

u 1 - e l e t t r i k u . M a l t a k i e n e t m a h k u m a m i l l - b a r r a n i n , 1 - a k t a r T a l j a n i , t a n t l i k e l l n a

invażjoni t a ' b a r b i e r a , m a s t r u d a x x i , ℏ a j j a t a k i f u k o l l a r t i s t i .

K i f bdejt il-karriera tal-pittura?

O m m i k o m p l i e t m i e g i b i e x i n s i r p i t t u r , u h a d i t n i g ℏ a n d i z - z i j u t i e g ℏ i , il-famuż

Ġużeppi C a l i , u d a n żammni b ℏ a l a s t u d e n t t i e g ℏ u b ' i m h a b b a f a m i l j a r i b l a b i a s . Iżda

f l - 1 9 2 5 h u w a m a r a d u j i e n a k o m p l e j t n i t g ℏ a l l e m 1 - a r t i m a ' i b n u R a m i r o C a R u

s u r m a s t r i j i e t o ℏ r a M a l t i n f i l - k l a s s i j i e t t a d - d i s i n n u m o d e l l a t u r a l i k e l l n a f l - i s k o l a 1 -

k b i r a T a r - r a h a l . F l - 1 9 2 7 m o r t f l - i s k o l a ġ d i d a t a * 1 - a r t i l i f e t a h i l - g v e r n fil-Belt f e j n

m a s i b t x s u r m a s t r i j i e t t a j b i n u t l a q t b i e x n i b d a 1 - k a r r i e r a p e r s o n a l i , n a h d e m k u l l

x o g h o l a r t i s t i k u l i n s i b , i b d a m i n n r i t r a t t i t a l - k u l u r s a d - d e k o r a z z j o n i t a l - k a r r o z z i t a l -

l i n j a , l i k o n t i n p i n ġ i b o m b i l - g i r l a n d i t a l - f j u r i u p i t t u r a t a l - q a d d i s i n , l i m i n n h o m b i s s

k o n t n a q l a 1 - f l u s b i e x n i e k o l . D u n G e j t M i f s u d , l i k i e n i l - k a p p i l l a n t a l - H a m r u n ,

g h o ġ b u h w i s q i l - f i g u r i t a l - q a d d i s i n t a ' f u q i l - k a r r o z z i , b h a l - M a d o n n a , S a n P a w l u

o ℏ r a j n ; g h a l h e k k q a b b a d n i n p i n ġ i l u t l i e t k w a d r i k b a r g h a l l - k n i s j a , j i ġ i f i e r i S a n P i e t r a ,

S a n P a w l u k w a d r u k b i r b a f n a t a ' l - a g u n i j a t a ' S a n G e j t a n u w a q t l i k e l l u d e b e r a t a l -

M a d o n n a b i l - B a m b i n . D a w n l e s t e j t h o m 0 - 1 9 3 2 u q l a j l h a f n a t i l b i r fil-gatóetti u

m i l l - p a r r u ċ ċ a n i H a m r u n i Z i , t a n t l i l - m e x x e j j a t a l - b a n d a t a ' S a n Òtócpp q a b b d u n i

n a g h m e l d e k o r a z z j o n i fis-sala t a l - k a ^ i n t a g h b o m .

- 5 2 -

Page 2: Gℏidilna kemm ghande żmienk u, dwar trulite .,k.melitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 06(1999)2=23/08s.pdf · Bħala restawratu konr t ħdim tukol fl-istesl knejjes

X'pittura aktar komplcjt tahdcm?

X o g h o l a k b a r s i b t fit-teatri k b a r m e t a b e d a U t a l k i e s , 1 - e w w e l fil-Capitol t a ' L -

B e l t , m b a g h a d fil-Majestic, fil-Carlton u 1 - O r p h e u m tal-Gżira l i fihom g ℏ a m i l t k w a d r i

k b a r t a ' s t o r j a , a l l e g o r i j a u d e k o r a z z j o n i o h r a t a ' n a t u r a p a t r i j o t t i k a , f o s t h o m f r i e z e t a '

s i t t a x i l - f i g u r a t a ' kompożituri M a l t i n tal-mużika, l i fihom s i b t g ℏ a j n u n a m i l l - i s k u l t u r

x i h F r e d u A z z o p a r d i m i l l - I m s i d a . I l - f t e h i m b e j n 1 - a r t i s t i h u w a s a b i ℏ ℏ a f n a iżda I -

a r t i s t i M a l t i n r a r i b i e x j i f b m u h a , u s a l - ġ u r n a t a t a ' H u m g h a d h o m b l a m a g h a m l u u n j o n i

t a ' 1 - a r t i s t i k o l l h a ; g h a d h o m m i f r u d i n .

J i e n a k o n t a k t a r m i x h u t b i e x i n p i n ġ i a r t i s a g r a g ℏ a l l - k n e j j e s , u r n e x x i e l i n p i n ġ i

s - s o q f a t a ' k n e j j e s k b a r b h a l taż-Żurrieq u x o g ħ o l i j i e t o ħ r a fil-knejjes t a ' H a l T a r x i e n ,

t a l - B i r g u u B o r m l a , k i f u k o l l k w a d r i t a ' 1 - a l t a r i f S a n P a w l t a l - B e l t , Ħ a l - L u q a u

G h a w d e x .

Ghidilna xi ℏaġa dwar ix-xoghol ta' restawr li kont tagħmel. . .

B ħ a l a r e s t a w r a t u r k o n t ħ d i m t u k o l l f l - i s t e s s k n e j j e s l i s e m m e j t u fi k n e j j e s o h r a

b ħ a l d a w k t a ' L - I s l a , T a s - S l i e m a , u k a p p e l l i f o s t h o m S a n t a D u m i n k a f Ħaż-Żabbar

f e j n s i b t a f f r e s k o m o h b i b e j n i l - h i t a n l i r n e x x i e l i n a q a l g h u u n ġ o r r u fil-mużew t a l -

p a r r o ċ ċ a T a l - G r a z z j a ; d a n k i e n 1 - a k t a r x o g h o l k b i r l i b h a l u , q a b l i q a t t m a k i e n g h a d u

s a r f M a l t a . R e s t a w r i e h o r d i f f i ċ l i k i e n d a k t a ' 1 - i k o n a m e d j o v a l i t a ' S a n L a w r e n z

f u q i t - T r o n l i o r i ġ i n a r j a m e n t k i e n t a l - G r a n M a s t r a L - I s l e A d a m , g h a l h e k k , m e t a f l -

1 9 3 8 ġ i e M a l t a I - G r a n M a s t r a L u d o v i c o C h i g i , ippreżentali m e d a l j a t a l - f i d d a t a l l i k o n t

k a p a ċ i n s a l v a d a n it-teżor t a l - K a v a l l i e r i .

Liema xoghol li ghamilt int ghad ghandek 1-aktar ghal qalbek?

M a n i s t a x n g h i d l e k l i e m a x o g ℏ o l g h a n d i 1 - a k t a r g h a l q a l b i , iżda n i s t a ' b i s s

n g h i d l e k , l i 1 - e w w e l k a p o l a v u r t i e g h i k i e n i l - p i t t u r a t a s - S a g r a F a m i l j a , fì-1932, l i

g h a l i h a o h t i L o r e n z a ppużatli b h a l a I - M a d o n n a , u ℏ i j a M a n w e l i ppoża b h a l a S a n 4

Gużepp; t a r b i j a f d i r g h i n o m m h a , ġ i r i e n t a g ℏ n a , s e r v i e t n i t a ' m u d e l l g h a l l - B a m b i n

Gesù.

Int pingejt ukoll xeni mill-folklor Malti; kif thajjart taghmcl dan?

J i e n a d c j j o m k o n t h a b i b t a ' N i n u C r e m o n a u Ġużc C a s s a r P u l i t e i n o m e t a d a w n

k i e n u j g h i x u f M a l T a r x i e n u h u m a s t e s s q a b b d u n i t - t r i q b h a l a p i t t i l i t a l - f o l k l o r , K o n t

- 5 3 -

Page 3: Gℏidilna kemm ghande żmienk u, dwar trulite .,k.melitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 06(1999)2=23/08s.pdf · Bħala restawratu konr t ħdim tukol fl-istesl knejjes

maghhom meta l l i m k i e n mal - lahih Char les Cassar , waqqlu I Chaqda Maltija tal-

Folklor . Bdejt u k o l l nikteb xi arl ikoli ghal " L - I m n a r a " .

X 'parir i tixtieq taghti till qarreja?

Il -parir l i naghti l i l kulhadd huwa li dejjem ihohbu dak kollu li hu Malti ,

fosthom kul l xoghol u d r a w w a reliġjuża, soċjali u kulturali ; Jidhirli li weġibt g h a l

dak kol lu li staqsejtni u ntemm bill i nirringrazzjak ℏafna ghal din l-intervista u n s e l l i

gℏall - imseℏbin kol lha tal -Gℏaqda.

Rafel B o n n i c i C a l i f i s s a l a tal-wirja ta' (-"ex-voto li hmva"

o r g a n i z z a g ℏ a l l - G ℏ a q d a Maltija t a l - F o l k l o r f l - 1 9 7 3

E i e m p i i tu' p i t t u r a t a ' Rafel B o n n i c i C a l i

5 4